Nieuwe mogelijkheden voor genetische screening; speelt herkomst van voorouders een rol?
Amstelveen, World Fellowship Israel Medical Association, 18 Oktober 2009
Prof.dr. Martina Cornel Hoogleraar Community Genetics & Public Health Genomics, Afd Klinische Genetica
Quality of Care EMGO Institute for Health and Care Research
Screening: • AANBOD aan mensen zonder klachten • Richt zich op groep ZONDER VERHOOGD RISICO (maar wel met kans op ziekte) • Onderscheid maken tussen groepen die al dan niet verhoogde KANS OP ziekte hebben, dus niet diagnostisch • Snel • Vervolgonderzoek nodig
Why more diseases? • More treatment available – Early detection: less health damage • More tests available – MS/MS
• Many more promises: how to assess?
Neonatal screening NL 2006-2007 •
Biotinidase deficiency
•
Cystische fibrosis (conditional; pilot 2008)
•
Galactosemia
•
Glutaric aciduria type I
• Congenital hypothyroidism
•
HMG-CoA-lyase deficiency
•
Holocarboxylase synthase deficiency
• Congenital Adrenal Hyperplasia
•
Homocystinuria
•
Isovaleric acidemia
•
Long-chain hydroxyacyl CoA dehydrogenase deficiency
•
Maple syrup urine disease
•
MCAD deficiency
mental retardation or
•
3-methylcrotonyl-CoA carboxylase deficiency
sudden death
•
Sickle cell disease
•
Tyrosinemia type I
•
Very-long-chain acylCoA dehydrogenase deficiency
2006 • PKU
Medication or diet to avoid
Levensfasen & Genetische screening • Preconceptioneel
• Antenataal
• Neonataal
• Later in leven
Genetische screening - Doel • Behandeling/preventie – Dieet bij PKU – Statines en leefstijladvies bij familiaire hypercholesterolemie
• Reproductieve keuzes – – – – –
Geen (eigen) kinderen; adoptie Donorgameten (KID/eiceldonatie) Preïmplantatie Genetische Diagnostiek Risico aanvaarden Prenatale diagnostiek en selectieve abortus
Genetic screening in NL in 2009 • Antenatal: – Rhesus bloodgroup – Information to all pregnant women on serum screening & nuchal translucency; second trimester ultrasound (fetal anomaly scan) • Neonatal: – 17 diseases: PKU, CHT, CAH, MCADD, sickle cell disease & carrier status, galactosemia, etc – CF provisional • Later in life: – Cascade screening familial hypercholesterolaemia
Levensfasen & Genetische screening • Geen preconceptionele screening in NL in 2009!
• Antenataal
• Neonataal
• Later in leven
Dragerschapscreening voor recessive ziekten: waarom?
• Paren hebben zelf geen symptomen, weten niet dat ze drager zijn. • Paren hebben (per zwangerschap) kans van 25% op kind met ernstige aandoening • Bij N kinderen kans van 1-0,75N dat minstens een van de kinderen de aandoening heeft: bij 3 kinderen 58%.
Genetische screening in NL in 2009 • Preconceptie genetische screening: geen aanbod – Wel pilot studies in VUMC in eerdere jaren – Henneman en Lakeman – En implementatieonderzoek WeijersPoppelaars • Wel 85-90% geplande zwangerschappen
Genetische screening in Amsterdam 2005 » (CF screening: Henneman 2002-2005)
• HbP/CF screening op grond van herkomst ouders met zelf in te vullen beslisinstrument (van discriminatie naar empowerment) » Lakeman et al. Genetics in Medicine 2006
• Kleine 10.000 Amsterdammers uitgenodigd (20-35) • Uitnodiging door GGD/huisarts (HA) • Preconceptievoorlichting in eerste lijn (HA) • Dragerparen verwijzen naar Klinische Genetica
HbP dragerschapscreening Amsterdam 2005
CF/HbP dragerschapscreening Amsterdam 2005 • Positieve attitude participanten en nietparticipanten • Geen nadelige psychologische effecten • Nauwelijks gevoelens van stigmatisering of discriminatie • Ongunstig resultaat zou leiden tot reproductieve keuzen: – 27% niet (meer) kinderen – 94% prenatale diagnostiek www.emgo.nl dissertation Lakeman
Leren van buitenland? •Integratie screening diverse levensfasen •Pragmatische aanpak: weinig preconceptie screening •Idealiter wel meer preconceptie screening
Genetic screening for Tay Sachs in USA
Ziekte van Tay Sachs • Synoniemen Gangliosidose GM 2, AB variant Gangliosidose GM 2, B variant Hexosaminiadase A deficiëntie HEXA deficiëntie • Lysosomale stapelingsziekte • Vanaf 3-5 maanden oud • Neurodegeneratieve aandoening: epilepsie, vertraagde motorische en verstandelijke ontwikkeling, lage spierspanning, blindheid • 1:3900 bij mensen van Ashkenazi Joodse afkomst (Oost- en Centraal Europa) www.erfelijkheid.nl
Genetic screening for Tay Sachs in USA
• Rond 1970 ontstaan in orthodox joodse gemeenschap, waar huwelijken gearrangeerd werden. • Prenatale diagnostiek en selectieve abortus werden onaanvaardbaar geacht. • Huwelijkskandidaten screenen, informatie aan de “matchmaker” doorgeven, en dragerparen vermijden was in die cultuur passende èn effectieve aanpak.
Tay Sachs screening Engeland • Vanaf 1999 NHS service • Goedkeuring National Screening Committee • Regionale verschillen (inloopspreekuur London: Guy’s, Barnet) • 5330 personen getest in 8 jaar • 325 dragers van Tay Sachs (6%; HexA) • 229 mutaties gevonden (ruim 4%; vooral • Individuen, paren, zwangeren
+TATC1278)
Tay Sachs screening Engeland Naast NHS ook “private carrier testing services” – Doctor’s Laboratory www.tdlpathology.com private laboratory in London, offers DNA for Tay Sachs disease & up to 8 other recessive conditions – Leeds, Genome Screening Services, Alef8 carrier test for Tay Sachs & up to 8 other recessive conditions – Dor Yeshorim (based in New York) offers anonymized carrier testing for Tay Sachs & up to 9 other conditions; no results to individuals, only PIN number before arranging marriages.
Israel • Genetic screening and testing are widespread and are on the rise • Governmental National Program for the Detection and Prevention of Birth Defects • Ethnically, religiously, and culturally diverse • Jews of many ethnic backgrounds, as well as Christian and Moslem Arabs, Druze, and Bedouins • Culturally appropriate genetic programs have been initiated in religious Jewish and non-Jewish communities in an attempt to overcome cultural barriers and reduce the frequency of severe genetic diseases nationwide. Rosner et al. Annual Review of Genomics and Human Genetics 2009
Is more better? • Genetics in Medicine: March 2005 - Volume 7 Issue 3 - pp 185-190. Carrier screening panels for Ashkenazi Jews: Is more better? Leib, Jennifer R. MS; Gollust, Sarah E. BA; Hull, Sara Chandros PhD; Wilfond, Benjamin S. MD
• Techniek schrijdt voort • Steeds meer mogelijk • Wat wel, wat niet?
Doel: geïnformeerde keuze Onderscheid: • Ernstige onbehandelbare ziekten van de kinderleeftijd zoals Tay Sachs • Minder ernstige onbehandelbare ziekten met variabele beginleeftijd zoals Gaucher • Behandelbare aandoeningen die op volwassen leeftijd symptomen geven zoals erfelijke borstkanker (BRCA) • Onbehandelbare aandoeningen die op volwassen leeftijd symptomen geven (erfelijke vormen slechthorendheid/doofheid)
Terug naar Nederland • Aanbod Tay Sachs testen in Klinisch Genetische Centra 10-20 maal per jaar gebruikt • Ook enkele andere ziekten (Canavan, familiaire dysautonomie) • Niet ingebed in “programma” of preconceptiezorg • Daar wel kansen in toekomst?
Preconceptiezorg • Veel geplande zwangerschappen (85-90%) • Beperkte initiatieven • Terughoudendheid t.a.v. genetische screening (ethnische groepen; DNA testen mogen niet zomaar overal; complexe discussies over welke mutaties)
