Nieuwe Hollandse Waterlinie Batterijen aan de Overeindse weg Naslagwerk

Nieuwe Hollandse Waterlinie Batterijen aan de Overeindse weg Naslagwerk

Dirk de Groot.

VOORWOORD Nadat ik 4 jaar lang op het mooie fort Erfprins in den Helder had gediend en de nodigde wachtjes had geklopt op fort Oostbatterij ben ik na enkele omzwervingen weer in Bunnik gaan wonen. In het plaatselijke krantje las ik in 1989 een oproep van Staatsbosbeheer. Het was de bedoeling om het fort bij Rijnauwen te gaan openen voor bezoekers en men zocht daar gidsen voor. Ik heb niet lang hoeven nadenken en heb mij aangemeld. We zijn in eerste instantie gestart met meer dan 60 gidsen. We kregen cursussen in presentatie, fortkennis, flora en fauna. We moesten leren wat er wel- en vooral niet mocht op het fort. Na de winter starten we in april 1990 met de eerste rondleiding. Vanaf het begin is dit een groot succes en honderdduizenden hebben inmiddels kunnen genieten van het fort bij Rijnauwen. Vanaf 2010 ben ik begonnen met het schrijven van naslagwerken over de forten en andere objecten van de nieuwe Hollandse Waterlinie. Ik heb geprobeerd om alle denkbare informatie over de Batterijen aan de Overeindse Weg te documenteren om deze door te kunnen geven aan belangstellenden. De handleiding is nog niet compleet en zal dat waarschijnlijk nooit worden. Ook zullen er mogelijk fouten in staan of zijn verhalen niet compleet. Ik hou mij dus ten alle tijde aanbevolen voor aanvullingen, verbeteringen en bijzondere foto’s, tekeningen documenten, correspondentie en nieuwsberichten. [email protected] Citaten uit het genieregister en andere documenten zijn geschreven in de die tijd gebruikelijke spelling. Mocht u belangstelling hebben voor losse digitale foto’s, documenten e.d. kunt u deze aanvragen via: http://informatie-forten.jouwweb.nl/ Dit geld voor materiaal uit mijn eigen collectie. Dirk de Groot.

Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013 Naslagwerk, door Dirk de Groot

2

Algemene gegevens Algemeen: Stelling: Object: Adres: Postcode: Plaats: Eigenaar: Beheerder:

Nieuwe Hollandse Waterlinie Batterijen aan de Overeindse Weg Overeindseweg Nieuwegein Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat

Object: Gebouwd: Gemoderniseerd: Gerestaureerd: Afmeting: Toegankelijk:

1871 - 1873 1936, bouw VIS kazemat 1982 sloop van de Zuid-batterij 12 hectare Het fort is niet toegankelijk,

Contactpersoon: Naam: Organisatie:


3

Waar bouwde men dit fort.

De batterijen zijn aangelegd ten oosten van het fort Jutphaas aan de Overeindse weg. Het was een voorpost voor het fort.

Waarom bouwde men dit fort. Het fort dient: 1e Het verdedigen van de watertoevoer (inundatiekanaal) in de richting van de Houtense vlakte. 2e Het verlenen van bijstand aan de forten het Hemeltje, het werk aan de Waalse Wetering en het verdedigingswerk bij Vreeswijk. 3e Het afsluiten van de Overeindseweg. Als voorpost van het fort bij Jutphaas

Naamgeving Veel forten zijn genoemd naar de streek of een plaats waar het gebouwd is. De naam is: De batterijen aan de Overeindse weg. Genoemd naar de ligging van de batterijen. Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013 Naslagwerk, door Dirk de Groot

4

De geschiedenis De Batterijen werden in 1871-1873 aangelegd als voorpost voor Fort Jutphaas. Ten noorden en ten westen van de Batterijen liggen een sluis en een inundatiekanaal. De zuid- en noord batterij lagen in eerste instantie los van elkaar maar zijn met elkaar verbonden door een wal, waardoor een langgerekt geheel ontstond. Bij de omlegging van het Amsterdam-Rijnkanaal om de Plofsluis is de zuidelijke batterij gesloopt.

De batterijen los- en aan elkaar. Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013 Naslagwerk, door Dirk de Groot

5


6

Bijzonderheden betreffende de bouw. De tongewelven van de bomvrije gebouwen werden gemetseld op mallen, de zogenaamde formelen.

Je moest dan wel weer precies weten hoe je een formeel moest bouwen en met welk materiaal. Op de achterkant van de tekening stond een “houtlijst”. In het bestek stond vrijwel altijd vermeld dat de mallen na het bouwen vervielen aan het rijk.


7


8

Het werk en zijn gebouwen

Gebouw A

Lokaalindeling gebouw A.


9

Gebouw B

Lokaalindeling gebouw B. De lokaalnummers 5 en 6 zijn niet van de bomvrije kazerne maar van de remise.


10


11

Remises E en F

Beide remises op de batterijen bestaan uit twee verdiepingen. Boven de stalling met munitienissen. In de kelder een projectielenmagazijn en een buskruitmagazijn. De twee magazijnen samen waren omringd door een lichtgang. Vanuit de bovenverdieping kon je in de kelder komen door in de muur ingemetselde traptreden. Als het geschut op de emplacementen stond kon de bovenverdieping van de remise gebruikt worden als schuilplaats voor vijandelijk vuur.


12


13

De remises

Schuilplaatsen


14


15


16

De wachterswoning


17

De Toegangsbrug

De schotbalksluis

Naast de noordbatterij ligt een schotbalksluis, een onderdeel van het inundatiestelsel.


18

De bewapening volgens de memorie van verdediging uit 1880. 6 kanonnen van 12 cM. Lang. 4 kanonnen van 12 cM. Kort.

In het bewapeningsoverzicht van de forten rond Utrecht worden alleen de 4 kanonnen van 12 cM. K genoemd


19

Boven een 12 cM K(kort), onder een 12 cM. L(lang).


20

De bemanning In de bemanningslijst worden de batterijen niet apart genoemd. Ze staan “tezamen”met het fort Jutphaas.

Militairen der Vestingartillerie. De wiggen waren de remmen van het kanon. Door de terugslag vloog het kanon achteruit en reed tegen de wiggen op. Door zijn eigen gewicht liep het kanon daarna terug. Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013 Naslagwerk, door Dirk de Groot

21

Mobilisatie 1870 Bij het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog worden de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie gemobiliseerd. Een aantal forten waaronder Pannerden, Vechten, Rijnauwen en het Hemeltje waren toen nog niet klaar. Nederland raakte niet betrokken bij deze oorlog en men ging gewoon verder met de bouw. Tijdens de mobilisatie van de andere forten van de waterlinie kwam men er wel achter dat er op die forten enorme tekortkomingen waren. Vooral bomvrije ruimten voor logies en opslag van buskruit en projectielen waren er veel te weinig. Dit leidde ertoe dat in de periode daarna veel forten ingrijpend gemoderniseerd zijn.

Mobilisatie 1914 Nederland was in de Eerste Wereldoorlog neutraal. Er was een algemene mobilisatie gedurende de periode 1914 – 1918 om deze neutraliteit te behouden. Veel linies en forten, waren in verhoogde staat van paraatheid gebracht. Van krijgshandelingen was geen sprake. Door de bewapeningswedloop waren door de vijand ook wapens ontwikkeld waartegen deze forten nauwelijks bestand waren. Van deze periode is er over de Batterijen weinig bekend.

Het interbellum

In 1935 heeft men op de noordbatterij een mitrailleur kazemat gebouwd.


22


23


24

Buiten het fort moesten twee groepsschuilplaatsen van het type piramide gebouwd worden. Men is nooit verder gekomen dan de funderingplaten. Boven, de uitvoering van de versperring en onder de positie.


25

De vechtwagenversperring op de Overeindse weg kwam er wel. Foto: Fedor de Vries Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013 Naslagwerk, door Dirk de Groot

26

Bouwtekening van een G-kazemat met afwachtingsdekking. Ook de G-kazemat werd afgebouwd.


27

Schootsvelden van de Batterijen, fort bij Jutphaas en de kazematten langs het kanaal.


28

Mobilisatie en Tweede Wereldoorlog Van deze beide periodes heb ik helaas niet kunnen vinden. Aanvullingen en/of tips zijn van harte welkom.

Na de tweede wereldoorlog In het begin van de 60 er jaren van de vorige eeuw zijn er in de omgeving van de Batterijen seismografische proeven gehouden. Men deed dit door een gat in de grond te boren waarin men een bus vloeibare trotyl met een ontsteker liet zakken. De lading werd tot ontploffing gebracht en men registreerde met meetapparatuur de structuur van de aardlagen. Deze trotyl met de ontstekers en ontstekingsapparatuur waren opgeslagen in de munitiebergplaats van de remise op de zuidelijke batterij. De fortwachter was toen de heer van Dijk, een gepensioneerd hoefsmid van de Cavalerie. Naast zijn baan als fortwachter werkte hij als hoefsmid. Hiervan kende ik hem. Ik vroeg hem of ik het fort een keer mocht bekijken. Dit mocht en dat was tevens mijn eerste kennismaking met een fort van de Waterlinie. Daar aangekomen kreeg ik de sleutels van de zuiderlijke batterij en ik kon mijn gang gaan. Toen ik in de kelder kwam zag ik tot mijn grote verbazing de grote hoeveelheid springstof liggen. Men was na de proefnemingen vertrokken en men was stomweg vergeten de springstoffen mee te nemen. Ik heb de wachter gewaarschuwd en na een aantal koele blikken op de springstof ging hij naar buiten om èffè een schagie te draaien. Hoe hij het opgelost heeft weet ik niet ik heb er nooit meer iets over gehoord.

1982 In 1982 viel het besluit om een omgraving om de plofsluis aan te leggen. Dit oude bouwwerk was een flessehals in het Amsterdam-Rijnkanaal en zou eigenlijk geruimd moeten worden. Men kwam er al spoedig achter dat een omgraving veel goedkoper zou uitvallen dan sloop. Met name de findamenten vormeden een grote klomp gewapend beton.Dat betekende wel dat de zuidbatterij van het werk aan de Overeindse weg gesloopt zou moeten worden. Het zoveelste bouwwerk van het grootste infrastructurele werk dat ooit in Nederland is gebouwd moest sneuvelen voor de vooruitgang. Dit lot treft niet alleen werken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie maar ook andere linies, versterkingen en individuele betonwerken van zowel Nederlands als Duitse makelij worden bedreigd. Onder het motto

“er is nog genoeg van” wordt het steeds minder. Batterijen aan de Overeindse weg, versie 1, 2013 Naslagwerk, door Dirk de Groot

29

Tekening van de omlegging van het kanaal


30

Rijkswaterstaat De batterijen zijn ook nog gebruikt als opslagplaats van Rijkswaterstaat.

Batterijen aan de Overeindse weg Chronologisch Jaar 1871 1873 1936 1982 1914 1939

Gebeurtenis Start van de bouw van de batterijen Voltooiing van de batterijen Bouw van de VIS kazemat Sloop van de zuidbatterij Mobilisatie WO I Mobilisatie WO II

Batterijen aan de Overeindse weg

in het nieuws


31


32


33

Bronnen, bijdragen en literatuur Totaal overzicht alle naslagwerken Literatuur De NHW in Bussum Fort Werk IV Erfgoedreeks Vechten Erfgoedreeks Rijnauwen Erfgoedreeks Asperen Fort bij Rijnauwen, de Parel van de Hollandse Waterlinie Fort Pannerden Fort Pannerden Geniebestekken Genieregisters Handleiding tot de Burgelijke Bouwkunst Memorie van verdediging Nederlands geschut sinds 1677 Nederlandse Vuurwapens, Landmacht, Marine en koloniale troepen 1866-1895, Arnhem 2000. Nieuwersluis Van Starreschans tot starfbastion. Registers Terminologie Verdedigingswerken

Auteur H.J. van Welsen

Uitgever Historische Kring Bussum

Chris Will Dirk de Groot Dirk de Groot

Stokerkade

Chris Will

Stokerkade

Arie van der Gaag

Henk Reinders

Gert Huting H.E. Wanting Genie Genie

Stokerkade Stichting fort Pannerden Ministerie van Oorlog Ministerie van Oorlog Tot nut van ‘t algemeen

Genie

Ministerie van Oorlog

Stokerkade

J. Albarda en F.L. Kroesen. van drs. B.J. Martens en drs. G. de Vries

Douwe Koen

Phoenix Publishers.

Genie Defensie Een herziene en uitgebreide Stichting bewerking van Coehoorn


Menno

van

34

Vestingbouwkundige van A.H. Mohr. Van artilleriesteunpunt tot infanteriesteunpunt Vestingbouwkundige termen

Bronnen Beeldbank Ministerie van Defensie Bibliotheek Hollandse Waterlinie De Gelderlander De Koninklijke Bibliotheek Ergens in Nederland Gemeente Utrecht Het Artilleriemuseum Het Geniemuseum Het legermuseum

Dick Leegwater

termen Met dank aan de stichting voor het beschikbaar stellen van dit werk. Stichting Menno van Coehoorn

A.H. Mohr

Menno

Website http://nimhbeeldbank.defensie.nl/

Materiaal Foto’s

http://www.hollandsewaterlini e.nl/

Kaarten en tekeningen

http://www.gelderlander.nl/ http://kranten.kb.nl/results

Krantenknipsels Krantenknipsels

http://www.ergensinnederland 1939-1945.nl/home http://www.utrecht.nl/ http://www.nederlandsartilleri emuseum.nl/

Foto’s

http://www.legermuseum.nl/g et?site=legermuseum.nl Het Utrechts http://www.hetutrechtsarchief. Archief nl/ Het Utrechts http://www.hetutrechtsarchief. archief nl/ Landmachtstaf s’ Gravenhage Leger 1939 – 1940 Website NIMH Provincie Utrecht Rene Ros http://www.forten.info Rijksdienst http://www.cultureelerfgoed.nl Cultureel Erfgoed Rijksdienst Cultureel Erfgoed Stichting de Greb

Stichting Coehoorn

http://beeldbank.cultureelerfg oed.nl/ http://www.grebbeberg.nl/ind

van

Foto’s en tekeningen. Foto’s Foto’s Foto’s en definities Foto’s Foto’s en tekeningen Tekeningen Beheerder onbekend Foto’s Foto’s en tekeningen. Foto’s, wetgeving Beschrijvingen onderdelen van Waterlinie Foto’s en kaarten

van de

Foto en tekst: Vickers


35

Technische dienst Website Stichting fort aan den Klop. Website WKU

ex.php?page=stichting-degreb-introductie Luchtvaart http://www.fortaandeklop.nl http://www.fortwku.nl/wat-ishet-wku

Wikipedia

Luchtfoto’s Foto’s en tekeningen. Foto’s en informatie De vrije encyclopedie

Met dank aan Albert Folkerts Albert Polman Andries van Barneveld Arthur van Beveren Bart Bondam

Betrokken bij Fort Asperen Fort bij Rijnauwen Fort bij Rijnauwen

Materiaal Informatie en foto’s Foto’s en verhalen Foto’s en informatie

Lunetten op de Houtense vlakte

Foto’s

Fortificatieforum

Bert Groeneveld Bert van Dijk Chris Will Daniëlle Snellenberg Dirk Hoogendoorn Douwe Koen

Fort aan de Biltstraat Fort bij Tienhoven Projectbureau NHW Fort bij Rijnauwen

Foto’s, tekeningen kaarten enz. Rondleiding en verhalen. Informatie Foto’s en tekeningen Foto’s en verhalen

Fort Vossegat

Informatie

Het Utrechts Archief

Douwe Tijsma Familie van K. Kapitein Brouwer Familie van Luitenant J.J. Koerts Fedor de Vries Frank Sidler

Fort aan den Ruigenhoekschedijk Fort bij Vechten

Foto’s archiefmateriaal Verhalen Foto’s

Fort bij Vechten

Foto’s

Batterijen aan de Overeindse weg Fort bij Rijnauwen

Frits Duinkerke

Waterlinie

Foto’s Foto’s en Voorschriften omtrent de verpleging Foto’s, tekeningen en reglementen


en

36

Genealogie van KeulenPolman H.J.J. Steenman Harry Koppelrath Henk Tol

Chris van Keulen

Eigen web-site

Stelling van Honswijk

Prentbriefkaarten

Verdedigingswerk te Vreeswijk

Verhalen

Fort Pampus

Tekening kanon van 24 cM. Foto’s en kaarten

Het geheugen Algemene info van Nederland J. Spanjaard

Fort te Jutphaas Website

Jan Wullink

Fortificatieforum

Janus van Fort bij Vechten Lunteren Jos Rams Collega auteur, uitrusting, enz! Jurrie de Vos Kees Reehost Leontine Jansen Marinus Buiten en W.J. Jeurissen Martijn Binnenveld Michel Verhoeks Peter Claesens Remco Lablance Rinus Verweij Ruud Mosk Sander van den Berg Stichting Herstellingen Teus van Toorn Truus KleijnWillemse

Friese verzetstrijders – bevrijders en andere betrokkenen Versperringen in de Waterlinie Foto’s Genie,

Staatsbosbeheer Fort Honswijk Werk aan de Korte uitweg http://www.fortwku.nl/ Fort bij Vechten

uniformen, Foto’s, interviews, inlichtingen archiefstukken. Info, foto’s en Blog Foto’s Materiaal van de website Foto’s mobilisatie

Lunetten aan de Houtense vlakte

Documenten informatie Waterlinie Tekeningen http://www.mverhoeks.com/index2.html lokaalindelingen Fort aan het Pampus Informatie tekeningen Fort ’t Hemeltje Foto’s en info Fort Asperen Collega auteur Fortificatieforum

en met en

Fort Nieuwersluis

“de Grenadier” Foto’s/beschrijvingen Model 6 cm kanon, Foto’s Foto

Fort Asperen

Informatie

Fort bij Vechten Lunetten aan de Houtense vlakte

Foto’s en verhalen


37

Veron, Fort aan de Gagel vereniging van Zendamateurs Willemijn Fort aan de Nieuwe Steeg Simon van Leeuwen

Foto’s

Register en foto’s

Ik heb mijn uiterste best gedaan de bronnen van citaten, foto’s, tekeningen en dergelijke te achterhalen en te benoemen. In een aantal gevallen is dat niet gelukt. Mocht een lezer van de naslagwerken iets herkennen als zijn eigen werk, verzoek ik u contact op te nemen met: [email protected] om overleg te plegen. Dirk de Groot.


38

Nieuwe Hollandse Waterlinie Batterijen aan de Overeindse weg Naslagwerk

Recommend Documents