Niet-Pluis-Gevoel. Informatie over dementie en praktische tips. Florence Teugels Johannes De Munter. Promotor HoGent: Lieve De Vos

Niet-Pluis-Gevoel Informatie over dementie en praktische tips Florence Teugels Johannes De Munter Promotor HoGent: Lieve De Vos Externe Begeleiders: Freya De Vos Evelyne Vincke

Inhoudsopgave 1

NIET-PLUIS-GEVOEL ....................................................................................................... 3

2

WAT MEER OVER DEMENTIE ......................................................................................... 5

3

4

5

2.1

WAT IS DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER? ............................................................................... 7

2.2

WAT IS VASCULAIRE DEMENTIE? .................................................................................... 9

2.3

WAT IS FRONTALE DEMENTIE? ..................................................................................... 10

2.4

WAT IS PARKINSONDEMENTIE? ..................................................................................... 13

2.5

WAT IS LEWY BODY DEMENTIE? ................................................................................... 14

HANDIGE TIPS IN HUIS ................................................................................................. 15 3.1

OPENBAAR DOMEIN TOT GANG ..................................................................................... 16

3.2

INKOM – VLOER – DREMPELS ....................................................................................... 16

3.3

TRAPPEN .................................................................................................................... 18

3.4

TOILET ........................................................................................................................ 19

3.5

KEUKEN ...................................................................................................................... 20

3.6

WOONKAMER .............................................................................................................. 21

3.7

SLAAPKAMER .............................................................................................................. 23

3.8

BADKAMER .................................................................................................................. 24

EENVOUDIGE OMGANGSTIPS ..................................................................................... 26 4.1

ALGEMENE OMGANGSTIPS ........................................................................................... 26

4.2

OMGANGSTIPS BIJ BEGINNENDE/MILDE DEMENTIE ......................................................... 28

4.3

OMGANGSTIPS BIJ MATIGE DEMENTIE ........................................................................... 30

4.4

OMGANGSTIPS BIJ ERNSTIGE DEMENTIE ....................................................................... 31

DE TAAK VAN DE ERGOTHERAPEUT ......................................................................... 33

Florence Teugels - Johannes De Munter Niet-Pluis-Gevoel, Informatie over dementie en praktische tips

1 Niet-Pluis-Gevoel Je hebt een vreemd gevoel, een gevoel dat er iets niet klopt… Je kan niet zeggen wat. Mijn man reageert anders als vroeger, hij is vlugger geprikkeld, vergeet sommige afspraken.. Het ‘Niet-Pluis-Gevoel Project’ is opgestart vanuit de visie dat het vroegtijdig detecteren van dementie zeer veel voordelen biedt voor de persoon en zijn omgeving, maar ook voor zijn hulpverleners (inclusief thuiszorgdiensten). Hierdoor kan deze veel langer in zijn omgeving thuis blijven, goed ondersteund. Gezien het net deze thuiszorgdiensten zijn die vaak meerdere uren doorbrengen samen met de cliënt, zijn het vaak net zij ook die de eerste ‘nietpluisgevoel ervaringen’ hebben. Om deze signalen tijdig en objectief te kunnen doorgeven aan de huisarts, werd het ‘nietpluisgevoel project’ opgezet. De huisartsen spelen een sleutelrol bij de diagnostiek en de verdere follow-up van cliënt en mantelzorger. Ze vormen de brug tussen de tweedelijn (geriaters, neurologen) en zijn cliënt met zijn omgeving, mantelzorger en thuiszorgdiensen. Ook mantelzorgers vangen heel wat signalen op en weten vaak niet waarheen, tot hun omgeving doorgaans pas veel later de symptomen (h)erkent. Intussen is al veel kostbare tijd verloren gegaan. Om

deze

mantelzorgers

beter

te

ondersteunen,

werd

de

website

van

www.nietpluisgevoel.be aangepast. Naast de website op maat van de huisarts, verpleegkundige en verzorgende, werd nu ook een website gemaakt op maat van de mantelzorger. In samenwerking met twee studenten ergotherapie uit Hogeschool Gent werd deze website in deze zin aangepast. Johannes De Munter zorgde voor de nieuwe lay-out en structuur, aangepast aan de mantelzorger (oud en jong). Het ‘nietpluisgevoel project’ werd opgestart in 2006 in de ruime regio Meetjesland (Aalter, Assenede, Eeklo, Evergem, Zomergem, Kaprijke, Knesselare, Lovendegem, Maldegem, Nevele, Sint-Laureins, Waarschoot en Zelzate). Dr E. Deveneyns (voorzitter Oost-Meetjeslands Huisartsenkring, kortweg Omehak en dr H. Baeyens (diensthoofd geriatrie AZ Alma, Eeklo), sloegen de handen in elkaar en nodigden alle

3


belangrijke zorgpartners(*) in deze gemeenten uit om over de zuilen heen dit project te ondersteunen. In de nabije toekomst zal het aantal personen dat lijdt aan dementie toenemen in deze regio, meer nog dan in andere regio’s. Dit omwille van de ‘verzilvering’ die hier plaats vindt: d.w.z.: meer 90-plussers en meer 100-jarigen dan in andere regio’s. Ook deze groep van mensen heeft nood aan goede zorg op maat en op tijd. Dit project is bedoeld voor thuiswonende ouderen en kan ook ingezet worden bij personen die in dagcentrum of tijdelijk in een kortverblijf zijn. Ouderen die om een of andere redenen zich inschrijven op een wachtlijst voor opname in een woonzorgcentrum lijden vaak een beginnende dementie, zonder dat een diagnose werd gesteld. Tijdige diagnose kan ervoor zorgen dat passende medicatie, ondersteunende maatregelen kunnen gestart worden, zodat een opname in WZC (tijdelijk) kan uitgesteld worden en de levenskwaliteit van de persoon wordt verbeterd.

4


2 Wat meer over dementie De term ‘dementie’ is vaak een verwarrende term, die heel veel verschillende toestanden beschrijft en die heel veel verschillende oorzaken heeft. Dementie is een aandoening van de hersenen, waardoor de

intellectuele/verstandelijke

capaciteiten

van

de

persoon die hieraan lijdt, afneemt. De emotionele capaciteiten blijven echter bewaard en nemen vaak ook de

bovenhand

om

het

verstandelijk

verlies

te

compenseren. Het dementie proces is een langzaam proces, dat bij elk individu anders verloopt. Eén van de eerste tekens is vaak angst, nervositeit en prikkelbaarheid, omdat de persoon beseft dat er iets niet pluis is en dat hij de greep op de realiteit verliest, omdat hij sommige dingen vergeet. Acute verwardheid is geen dementie, het kan wel een teken zijn van beginnende dementie. Welke elementen kunnen het dementieproces doen versnellen ? •

Stress: bijvoorbeeld: familiekwesties, ziektes en overlijden in familie

•

Ziektes, operaties

•

Ondervoeding, vermagering

•

Gebrek aan fysieke activiteit (persoon komt niet meer buiten…)

•

Te lage of wisselende bloeddrukken (streefwaarde 140- 150 mmHG staand

•

Polyfarmacie (vanaf meer dan 5 medicaties, afhankelijk van het soort)

•

Langdurige therapie met slaapmedicatie (benzodiazepines).

•

Overmatig gebruik van alcohol

Welke elementen kunnen het dementieproces doen vertragen ? •

Goed gevarieerde voeding, rijk aan vitamines (vitaminetekorten dienen opgespoord en behandeld te worden, vb vit D tekort, vit B 12 tekort).

•

Dagelijkse fysieke activiteit (driemaal per week 20 minuten wandelen buiten)

5


•

Dagelijkse verstandelijke stimulatie door contact met buren, mantelzorgers, dienstencentrum, verenigingen

•

Vaste dagstructuur door mantelzorgers, samen met thuiszorgdiensten, dagcentrum. Hierdoor verhoogt het gevoel van veiligheid en vermindert de stress die ervaren wordt.

•

Afhankelijk van het soort dementie kan medicatie het proces vertragen (op advies van arts).

6


2.1

Wat is de ziekte van Alzheimer? De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende en bijgevolg meest gekende vorm van dementie. Het proces start een 8 tot 10 jaar vooraleer er iets merkbaar is voor de buitenwereld. Het start met aantasting van ons reukorgaan, dit is ons eerste, primitief geheugenorgaan. Uiteindelijk wordt de dementie zichtbaar als de zenuwcellen die in de hippocampus gelegen zijn

geleidelijk aan afsterven. De zenuwcellen in de hippocampus slaan rationele gegevens op aan de hand van associaties. Het logisch redeneren is hiervoor noodzakelijk. Op die manier weten wij bijvoorbeeld wat er zal gebeuren als een verpleegster met een bloeddrukmeter onze kamer binnenstapt: binnen enkele ogenblikken doet ze een band om de arm, die zal opblazen en dat is vervelend, maar dat duurt niet lang. Daarna noteert ze alles en verlaat ze de kamer. Een persoon met Alzheimer kan misschien denken dat het een band is om hem/haar pijn te doen, waardoor ze emotioneel kwaad reageert en de verpleegster het niet begrijpt… Andere belangrijke intellectuele functies vinden ook hier hinder van: om je weg te kunnen vinden in de ruimte, is associatie zeer belangrijk (vb. de kapper bevindt zich voorbij de kerk, aan de kant van de krantenwinkel). Ook de tijd inschatten gebeurt aan de hand van associaties: dit gebeurde voor of na de aanslagen van elf september, of nog concreter voor of na een geboorte van een achterkleinkind.. Het plannen en organiseren van complexe handelingen is ook afgenomen bij de ziekte van Alzheimer. Het koken van een maaltijd, waarbij aardappelen en vlees en groenten op hetzelfde moment klaar moeten zijn, vraagt planning anders brandt er wat aan of is één component nog niet gaar. Het rijden in een wagen vraagt ook veel ‘anticipatie’. Je kan maar goed plannen als je vooruit kan zien en dit lukt minder als associaties verloren gaan. Het emotioneel geheugen, dat wel intact blijft, zal een zeer grote rol beginnen spelen. Deze emoties kleuren de reacties van de persoon die lijdt aan Alzheimer dementie. Als we kunnen begrijpen welke emoties er omgaan in het hoofd van die persoon, dan kunnen we hierop inspelen en hem geruststellen. Discussies op basis van rationele

7


argumenten zorgen enkel voor frustraties en negatieve emoties bij beide partijen en brengen geen oplossing.

8


2.2

Wat is vasculaire dementie? Dementie op vasculaire basis ontstaat door de opeenstapeling van kleine of grote herseninfarcten of hersenbloedingen. Kenmerkend is dat het overige hersenweefsel nog ongeschonden is en dat enkel die intellectuele functies aangetast zijn op de plaats van het infarct of de bloeding.

Bovendien kan het gezond weefsel -mits intensief- oefenen vaak taken overnemen van het zieke hersenweefsel. Bij voorbeeld iemand die terug leert spreken of stappen na een beroerte. Het leerproces is dan intact. Hij of zij vergeet wel eens iets, doch met een kleine hint, kan men dit vaak wel terughalen uit zijn of haar geheugen. Vaak is hiervoor bijkomende tijd nodig, maar het lukt wel. Dit is niet het geval bij de ziekte van Alzheimer. Geheugentraining is zinvol, als de persoon hiervoor open staat. Het leren gebruiken van een agenda, sprekende horloge, gps functie geeft bijkomende mogelijkheden. Soms werkt dit frustratie in de hand omdat het de persoon confronteert met zijn beperkingen. Dit kan aanleiding geven tot depressie met bijkomende concentratie- of aandachtsstoornissen als gevolg. Een gepaste ondersteuning is dan noodzakelijk, praat erover met de huisarts. Het logisch redeneren blijft zeer lang bewaard en gaat pas verloren als er zeer veel hersenweefsel is weggevallen. Ook het stappen, slikken, spreken kan aangetast geraken. Dan wordt communicatie zeer moeilijk tot onmogelijk en spreekt men over een ‘gevorderde Multi-infarct dementie’. Deze mensen zijn helemaal afhankelijk van hun omgeving en hebben hulp nodig voor alle functies. Vasculaire dementie komt vaker voor bij mensen met een hoge bloeddruk, verhoogde suikerspiegel en hoge cholesterol, patiënten die zelf gerookt hebben maar ook door passief roken. Kleine vasculaire infarcten kunnen het gevolg zijn autoimmuunaandoeningen zoals reumatoide artritis, lupus, etc. waarbij de kleine hersenbloedvaten ontstoken zijn. Bloedklonters kunnen vrijkomen uit het hart door 9


hartritmestoornissen, of uit vernauwingen in de halsbloedvaten. Een specialistisch nazicht is noodzakelijk om de verschillende oorzaken op te sporen en te behandelen, zodat nieuwe infarcten in de toekomst kunnen vermeden worden.

2.3

Wat is frontale dementie? Bij frontale dementie zullen de zenuwcellen in de voorste kwab van de hersenen geleidelijk aan afsterven. Er bestaan verschillende soorten van frontale dementie. Bij frontotemporale dementie begint het proces 10 à 15 jaar vooraleer geheugenproblemen op de voorgrond treden.

Meestal begint het met karakterveranderingen: de persoon denkt niet aan de gevolgen vooraleer hij iets zegt, waardoor veel conflicten ontstaan met familie, buren, verzorgend personeel. Op die manier wordt hij eenzaam en kan hij op weinig hulp rekenen. In het begin beseft hij dat zijn reacties niet correct zijn, maar dat hij ze niet kan controleren. Ook dit kan de oorzaak zijn van depressie, met opnieuw slechte gevolgen op zijn gemoed en geheugen. Op dat moment is het belangrijk te weten dat opmerkingen niet persoonlijk bedoeld zijn en het gevolg van de dementie zijn. Daardoor kan de persoon op meer begrip rekenen, zodat de stress voor hem niet nog toeneemt. Bovendien kan het impulsief gedrag met onvoldoende inzicht in de gevolgen gevaarlijke situaties opleveren indien persoon met de auto rijdt of een jachtgeweer hanteert. Later wordt duidelijk dat hij niet meer weet hoe zijn credicard te gebruiken, de verwarming te regelen, de afstandsbediening van TV te hanteren, koffie te zetten. Hierdoor verliest de persoon zijn initiatief: hij weet niet meer hoe hij zich moet organiseren om iets te bekomen. Soms worden mensen onterecht als ‘lui’ beschreven. Immers, als je ze stap voor stap uitlegt wat ze moeten doen, dan lukt het hen wel. Het kan helpen om in een beginstadium een aantal (korte) procedures (of afspraken) op papier te zetten, zodat die verder ingeoefend worden en de persoon die elementen wel nog zelf kan doen (vb verwarming regelen). Op die manier wordt ook zijn eigenwaarde gestimuleerd.

10


Gelijktijdig vermindert het inzicht van de persoon over zijn eigen kunnen. Hij zou eigenlijk hulp nodig hebben voor dagelijkse dingen (vb hygiëne, maaltijden), doch hij denkt dat hij nog alles kan en aanvaardt geen hulp. Dit kan aanleiding geven tot conflicten als familie dan toch wil zorgen voor meer thuiszorg. Overleg met huisarts is dan aangewezen om dit op de juiste manier te doen. Anderzijds voelen zij zich beter als er duidelijke instructies worden gegeven door de persoon die ze vertrouwen. Laten kiezen gaat vaak moeilijk. Het is beter duidelijk een richting aan te geven, die houvast biedt aan die persoon. Zeker als je weet dat hij het ook zo gewild zou hebben in het verleden. Pas later begint het op te vallen dat het geheugen duidelijk begint uit te vallen voor dingen die net gebeurd zijn. De persoon redeneert goed mee, is akkoord met een afspraak, doch twee minuten later doet hij net weer het tegenovergestelde, omdat hij de afspraak is vergeten. Dit is de reden waarom men eerst denkt aan karakterveranderingen en pas later dat er dementie in het spel is. Onder de frontale dementie bestaan nog andere soorten dementies: •

Korsakov dementie

•

Normale druk hydrocefalie (NPH)

•

Semantische dementie

•

Parkinsondementie

•

… en andere

In het begin onderscheiden de verschillende dementies zich van elkaar door enkele specifieke elementen. Op het einde lijken de groep van frontale dementies wel sterk op elkaar. De lijst hierboven is nog veel langer, doch werd beperkt tot de meest relevante. Korsakov dementie ontstaat door een tekort aan vit B 1, ontstaan door teveel en te lang gebruik van alcohol. De persoon kan goed redeneren, doch vergeet de redenering nog vooraleer het gesprek gedaan is. Hierdoor is hij afhankelijk van anderen. Toedienen van hoge dosis vit B1, naast stop van alcohol, kan de situatie

11


verbeteren indien deze dementie nog niet volledig is ingesteld. Ook voor een operatie kan inname van vit B 1 zinvol zijn als voorbereiding. NPH: normale druk hydrocefalie. Het mechanisme van deze ‘dementie’ is nog steeds niet duidelijk. De voornaamste kenmerken in het begin van de ziekte zijn afwijkende gang: de voeten plakken aan de grond alsof er magneten onder zitten. De voeten staan breed uit elkaar. Bijkomend is er ook last van urge (dringende?) incontinentie voor urine en ook korte termijn geheugenproblemen. De gedragskenmerken komen later. NPH kan te behandelen zijn, indien dit nog niet te ver is gevorderd. Hierbij kan de dementie opnieuw verdwijnen. Semantische dementie: Bij deze dementie kan de persoon moeilijkheden hebben bij het vinden van namen van (voor hem) gekende personen. Hij herkent de gezichten, doch kan er geen naam op kleven. Later gaat de betekenis van complexe taal verloren. De geheugenstoornissen voor korte termijn komen pas jaren later. Geleidelijk aan gaat alle betekenis van de taal verloren, waardoor de patiënt afhankelijk wordt. Het inzicht in eigen functioneren blijft wel lang bewaard. De executieve functies (organiseren van het handelen) gaan stilaan achteruit.

12


2.4

Wat is parkinsondementie? Parkinsondementie kan ontstaan enkele jaren tot 10 jaar na de start van de bewegingsproblemen bij de ziekte van Parkinson. Geleidelijk aan ontstaat er een traagheid in het spreken, waarbij ook haperingen ontstaan, niet alleen in het spreken, doch ook in het ophalen van informatie uit de hersenen. Het is belangrijk dat de persoon de tijd krijgt om te antwoorden, ook al gaat dit trager, onderbreek hem niet. Toon begrip

en respect. Sommige

(Parkinson)medicatie

kan

hierin

een

negatieve

rol

spelen

(vb

anticholinerge medicatie). Jaarlijks nazicht van medicatie in die zin is belangrijk. Er treden geen stoornissen in alertheid op zoals bij Lewy Body, wel duidelijk aandachtsstoornissen met hierdoor geheugenstoornissen. De patiënt is zich hiervan bewust, met ook vaak depressie als gevolg. Personen worden impulsiever, hebben minder geduld. Hierdoor wordt de zorg door de mantelzorger emotioneel zwaarder. Je krijgt het gevoel tekort te schieten, omdat je niet op al zijn wensen kan ingaan. Hulp inroepen bij professionelen en huisarts is dan belangrijk. Bij het verder voortschrijden van al deze vormen van frontale dementie valt het op dat de communicatiemogelijkheden verminderen. De persoon gebruikt korte zinnen, later enkel woorden als antwoord op een vraag. Nog later antwoordt hij enkel met ja of nee. Soms is er nog enkel automatische taal: ‘goeiendag’, ‘tot ziens’, ‘verdomme’, ‘weesgegroet Maria,… afhankelijk van het woordgebruik dat men vroeger vaak had.

13


2.5

Wat is Lewy Body dementie? Bij Lewy Body dementie worden zenuwcellen van de hippocampus aangetast (net zoals bij de ziekte van Alzheimer), doch ook zenuwcellen in de basale ganglia (net zoals bij de ziekte van Parkinson) en zenuwcellen in het verlengde merg. In het verlengde merg wordt onze bloeddruk, onze pols, onze lichaamstemperatuur, onze alertheid bepaald.

Het eerste teken van Lewy Body dementie is vaak veelvuldig vallen, samen met een wisselend bewustzijn. De patiënt zit vaak te dommelen, weg te dromen en bij het wakker schieten is hij soms wat verward. Soms praat hij dan over dingen die er niet zijn (visuele hallucinaties) of dingen die hij hoort die er niet zijn: vb kinderen die spelen buiten (auditieve hallucinaties). Dit zonder dat er sprake is van acute verwardheid door infectie. De patiënt vergeet dan de dingen die gezegd zijn op de momenten dat zijn alertheid niet zo goed was. Op andere momenten dringt alles goed door en onthoudt die dan ook alles. Het vallen komt voort door sterk wisselende bloeddrukken met ook lichte tekens van de ziekte van Parkinson (beven, houterig stappen). Personen met Lewy Body dementie zijn zeer gevoelig aan medicatie die invloed hebben op het bewustzijn (vb neuroleptica, bepaalde antidepressiva), bloeddruk verlagende medicatie. Hierdoor verlaagt het bewustzijn, kan de persoon de gebeurtenissen uit zijn omgeving niet meer volgen en reageert hierop kwaad. Ook kunnen er slikstoornissen ontstaan, toegenomen Parkinsontekens, waardoor de persoon snel achteruit gaat. Dit is dan te wijten aan de medicatie en niet aan de dementie.

14


3 Handige tips in huis Het huis waar de persoon met dementie woont is niet altijd meer voldoende toegankelijk. Er is soms nood naar aanpassingen en hulpmiddelen die het leven van de oudere gemakkelijker en aangenamer moet maken. Probeer hierbij de oudere zeker te betrekken. Onderstaande afbeeldingen geven de thema’s weer die in dit hoofdstuk worden besproken. Om snel naar de juiste pagina te gaan kan je gebruik maken van de inhoudstafel.

15


3.1

Openbaar domein tot gang Personen met dementie kunnen het moeilijk hebben om zich te

concentreren,

om

te

stappen

of

hebben

andere

problemen. Daarom is het belangrijk om te zorgen voor een veilige omgeving zodat vallen, angst of andere problemen kunnen vermeden worden. Onderstaande eenvoudige tips kunnen hierbij helpen: •

Vermijd obstakels waarover de oudere kan struikelen.

•

Zorg dat het toegangspad vlak en veilig is zonder slipgevaar. Vermijd overgroeiend groen, losse tegels of ander materiaal dat vallen kan veroorzaken.

•

Zorg voor voldoende licht en vermijd schaduw zodat alles goed zichtbaar is.

•

We zien bij ouderen vaak een spiegel hangen in de gang. Neem deze spiegel weg, je vermijdt hierdoor angst en het ‘zich bekeken voelen’.

3.2

Inkom – vloer – drempels

In huizen zien we soms niveauverschillen/drempels en/of matten als vloerbekleding. Dit kan het valrisico sterk verhogen. Onderstaande tips kunnen helpen om een veilige omgeving te creëren: •

Vermijd drempels of niveauverschillen. Ga na of deze er zijn (zij bevinden zich veelal bij deuren). Indien de hoogteverschillen niet verwijderd kunnen worden, kunnen hulpmiddelen of aanpassingen worden aangewend. Hiervoor raadpleeg je het beste een ergotherapeut.

•

Vermijd losse tegels of matten waarover je kan struikelen. Alles wat los ligt op de vloer waarover de oudere kan vallen wordt beter verwijderd.

•

Zorg dat er geen kabels (telefoonkabel, stroomkabel,…) op de grond liggen. Bevestig indien nodig de kabels aan de muur.

•

Indien er sprake is van wegloop gedrag is het goed om de jassen en schoenen op een ander plaats te hangen/zetten dan de inkom. Jassen en schoenen nodigen uit om weg uit huis te gaan.

16


•

Vermijd het zicht op gesloten deuren om angst, onrust en/of wantrouwen te voorkomen. Maak de deur onzichtbaar door bijvoorbeeld een gordijn ervoor te plaatsen. Ook dit helpt tegen wegloopgedrag.

17


3.3

Trappen

Een comfortabele en veilige trap is noodzakelijk voor iedereen. Indien er een risico is op vallen, is het belangrijk dat je als familie of naaste bij gebruik van de trap er steeds bij bent en zorgt voor veiligheid. Onderstaande tips helpen om het gebruik van de trap veiliger te laten verlopen: •

Zorg voor voldoende licht aan de trap, zowel bovenaan als onderaan.

•

Ga na of er een ononderbroken leuning is aan de trap. Bij voorkeur wordt een dergelijke leuning voorzien aan beide zijden. Om verwarring te vermijden wordt aan de trapleuning een andere kleur gegeven dan aan de muur.

•

Antislipstrips kunnen uitglijden voorkomen. Deze kan je gemakkelijk kleven op iedere trede van de trap.

•

Zorg ervoor dat de oudere steeds gesloten schoenen draagt bij het betreden van de trap. Vermijd pantoffels of andere schoeisel waarin de voeten niet vast zouden zitten.

•

Om de verschillende treden duidelijk zichtbaar te maken voor de oudere kunnen ‘traptredestrips’ of fluostrips zeker helpen. Op die manier ziet de oudere de treden beter en wordt vallen meer vermeden.

•

Vermijd losse spullen en losse treden die vallen kunnen veroorzaken op en rond de trap. Denk maar aan wasmanden bij de trap, kledij, shampoo, schoenen en ander materiaal dat naar boven gebracht moet worden.

• Indien de trap niet meer veilig is voor de oudere, is het beter dat de trap niet meer gebruikt wordt. Als er zich een deur voor de trap bevindt, kan je de deur verstoppen met een gordijn. Een andere mogelijkheid is het plaatsen van een bewegingsmelder zodat er een soort alarm af gaat. Het plaatsen van een traphekken wordt beter vermeden aangezien dit het klimmen aanmoedigt. Als de slaapkamer of badkamer enkel bereikbaar is via een trap, is het mogelijk dat er hulpmiddelen en aanpassingen worden aangewend of dat zaken moeten verhuizen naar het gelijkvloers. Hiervoor raadpleeg je het best een ergotherapeut.

18


3.4

Toilet

Een van de problemen die vaak voorkomen, is dat de oudere het toilet niet vindt of het toilet veel te ver is. Dit kan vallen of andere problemen veroorzaken. Daarom is het goed om steeds dichtbij een toilet te hebben voor de oudere. Als de oudere zich vooral bevindt in de woonkamer is het bijvoorbeeld goed om daar vlakbij een toilet te hebben. Ook bij de slaapkamer is het belangrijk dat er vlakbij een toilet is voor ‘s nachts. Enkele eenvoudige tips die je als familielid of naaste kunt gebruiken: •

Zorg voor voldoende licht zodat alles goed zichtbaar is bij zowel het toilet als op de weg die de oudere moet afleggen naar dit toilet. Ga na of de lichtschakelaars gemakkelijk bereikbaar zijn voor de oudere. Maak indien nodig gebruik van een aanwezigheidsdetector (bewegingssensor en/of infraroodsensor) met lichtsensor, zodat het licht bij beweging of aanwezigheid direct aanschakelt en ook tijdens aanwezigheid blijft branden. Dergelijke apparaatjes zijn standaard verkrijgbaar in de handel en kunnen direct in het stopcontact worden geplugd.

•

Het is goed om steeds een toilet te hebben vlakbij de plaatsen waar de oudere zich het meeste bevindt. Indien er geen toilet in de buurt is, maak dan gebruik van een toiletstoel.

•

’s Nachts zullen ouderen het meest vallen wanneer ze naar het toilet moeten gaan. Een toiletstoel kan de afstand naar het toilet verminderen en de veiligheid verhogen.

•

Indien het toilet moeilijk vindbaar is, maak dan gebruik van de letters ‘WC’ of pictogrammen. Een andere mogelijkheid is om (bijvoorbeeld bij de slaapkamer als er zich vlakbij een toilet bevindt) de deur weg te halen zodat het toilet steeds zichtbaar is.

•

Zorg ervoor dat de oudere zichzelf niet kan opsluiten. Verwijder de sleutel, of als het sluiten met een hendel van binnenuit gebeurt, verwijder dan het slot.

•

Vermijd ander materiaal zoals manden of vuilnisbakken. Soms kan dit geïnterpreteerd worden als een toilet.

•

Een gekleurde wc-bril (bijvoorbeeld een zwarte wc-bril op een witte wc) geeft meer contrast en zorgt voor een betere en snellere oriëntatie.

19


•

Verwijder indien nodig het deksel van het toilet om verwarring te vermijden.

•

Ga na of de oudere zelfstandig kan zitten en rechtkomen van het toilet. Indien dit niet mogelijk is, kan er gebruik worden gemaakt van een hulpmiddel of aanpassing zoals een steunbeugel of een toiletverhoger. Voor meer informatie kan een ergotherapeut jou helpen.

3.5

Keuken

De keuken is in het algemeen een plaats die veel gebruikt wordt door de oudere met dementie. Dit gaat daarbij niet noodzakelijkerwijze over ‘koken’: in de keuken is er veelal toegang tot de koelkast, het nemen van water, het smeren van een boterham,…. Aangezien de oudere gebruik maakt van de keuken is het belangrijk dat je zorgt voor een veilige omgeving. Onderstaande eenvoudige tips kunnen daarbij helpen: •

Zorg ervoor dat de oudere voldoende ruimte heeft in de keuken om zich te verplaatsen. Vermijd obstakels en materiaal dat niet thuis hoort in de keuken.

•

In het algemeen is het goed om afgesloten schoenen te dragen in huis, en zeker in de keuken waar er kans bestaat op wegglijden. Als de oudere gesloten schoenen aan heeft, is er minder kans op vallen.

•

De geur van het eten kan voor herkenning, herinneringen en eetlust zorgen bij de oudere. Maak gebruik van die geuren door bijvoorbeeld eens de dampkap af te zetten zodat de geuren zich meer verspreiden.

•

Ga na of de oudere zelfstandig kan zitten en rechtstaan vanuit een stoel. Indien dit niet mogelijk is, ga dan na of het lukt met een hogere (of lagere) stoel of armleuningen.

•

Als de oudere gevoelig is aan geluid, teveel bewegingen of prikkels (bijvoorbeeld veel te veel materiaal op het keukenaanrecht), probeer dan deze zaken zoveel mogelijk te beperken. Ruim alles goed op, zorg voor een duidelijk overzicht in de keuken/structuur, maak geen gebruik van meerdere geluiden tegelijkertijd,…

•

Indien de oudere met dementie het materiaal of eten moeilijk kan vinden in de keuken, maak dan gebruik van pictogrammen. Een pictogram op de keukenkast kan de oudere informatie geven over wat er zich in de kast bevind.

20


Glazen/doorzichtige kasten kunnen hierbij ook helpen indien de oudere niet gevoelig is aan deze hoeveelheid bijkomende informatie. •

Zorg dat al het materiaal een vaste plaats heeft in de keuken zodat de oudere alles snel terug vindt. Indien de oudere het materiaal niet vindt, leg dan het nodige materiaal klaar (bijvoorbeeld: 1 tas, 1 bord, 1 mes,…).

•

Materiaal dat veel gebruikt wordt door de persoon met dementie zet je het best goed zichtbaar in de keuken.

•

Plaats voor de veiligheid eveneens ter hoogte van het plafond een (velocimetrische) rookmelder en indien nodig een gasmelder, met alarm. Maak verder ook gebruik van een thermostatische kraan voor de vaat, zodat de oudere zich niet kan verbranden.

•

Als de oudere nog kan koken, betrek hem of haar dan erbij. Geef de oudere een taak (bijvoorbeeld het wassen van groenten, afdrogen,…) zodat de oudere zich nuttig weet.

•

Plaats geen giftige producten (zoals afwasmiddel, ontstopper,…) in de keuken, dit voor de veiligheid van de oudere.

•

Vaak zien we bijvoorbeeld een zwarte ‘start’-knop op een zwarte koffiemachine. Plaats een stikker in een andere kleur op deze knop voor een duidelijk contrast. Pas dit toe op alle apparaten die de oudere gebruikt waar het contrast onvoldoende is.

•

Indien er nood is aan hulpmiddelen en/of aanpassingen in de keuken, raadpleeg dan een ergotherapeut.

3.6

Woonkamer

De woonkamer is een veel bezochte plaats en vaak verbonden aan een keuken. Daarom is het noodzakelijk dat er voor de persoon met dementie veel aandacht aan deze locatie wordt besteed. Enkele eenvoudige tips die je als mantelzorger/familie of kennis kan toepassen zijn: •

Zorg voor voldoende ruimte zodat de oudere zich gemakkelijk kan verplaatsen, al dan niet met een looprek, rolstoel of te voet. Een doorgang is bij voorkeur minstens negentig centimeter breed.

21


•

Verwijder losse kabels of fixeer ze vast aan de muur zodat de oudere er niet over kan struikelen. Maar hiervoor bijvoorbeeld gebruik van kabelgootjes.

•

Vaak zien we in de woonkamer tapijten op de vloer, voor de zetels. Losse matten kunnen vallen veroorzaken. Indien de oudere een tapijt wil blijven behouden, kan dit mogelijks opgehangen worden aan een muur.

•

Zorg voor voldoende licht. Installeer indien nodig extra licht, zodat de volledige woonkamer goed zichtbaar is. Als er voldoende licht is zijn ouderen actiever dan in donkere ruimtes of ruimtes met te weinig licht. Indien er nieuwe verlichting moet aangekocht worden, maak dan gebruik van LED-lampen aangezien deze veiliger (produceren nauwelijks warmte) en zuiniger zijn.

•

Zorg dat de oudere met dementie zelfstandig kan zitten en rechtstaan vanuit een stoel en zetel. Indien dit moeilijk verloopt, kan een nieuwe zetel of stoel met een betere hoogte en armleuningen noodzakelijk zijn. Verder kan er gebruik gemaakt worden van blokverhogers, katapultkussens of een liftchair. Indien u meer informatie hierover wenst kan je steeds een ergotherapeut of een thuiszorgwinkel raadplegen.

•

Materiaal dat vaak gebruikt wordt door de oudere leg je het best goed zichtbaar in de woonkamer. Op deze manier moet de oudere niet gaan zoeken in de kasten. Indien de oudere toch nog gebruik kan maken van kasten, maak dan bij voorkeur gebruik van een kast met schuifdeuren en ramen. Zo ziet de oudere wat er zich in de kast bevindt zonder hem open te moeten doen. Dit zorgt voor meer overzicht, is beter voor rolstoelgebruikers en het vermijd stoten. Indien u voor een kast met ramen en schuifdeuren kiest, doe dit zo vroeg mogelijk (bij beginnende dementie).

•

Indien er sprake is van incontinentie of een kleine blaas, is het goed om steeds een toilet in de buurt te hebben. Voor meer tips over toiletten en toiletstoelen, ga dan naar 2.4.

•

Zorg overdag voor voldoende daglicht. Op deze manier kan de oudere zich beter oriënteren. Plaats ook een klok en een kalender/agenda in de woonkamer op een goed zichtbare plaats.

•

Behoud zoveel mogelijk de huiselijke sfeer van vroeger. Maak indien mogelijk gebruik van de oudere meubels en plaats deze bij voorkeur op dezelfde locatie.

22


3.7

Slaapkamer

De slaapkamer moet een ruimte zijn waar personen met dementie tot rust kunnen komen. Onderstaande tips kunnen het comfort, de rust en de veiligheid in de slaapkamer verbeteren: •

Plaats indien nodig het bed tegen twee muren zodat de kans verkleint dat de oudere uit het bed zou vallen.

•

Zorg dat er duidelijke kleurverschillen zijn tussen het bed, de muur en de andere meubels. De oudere met dementie kan aldus het bed beter onderscheiden van andere meubels en het geeft de oudere eveneens meer zekerheid. Gebruik steeds hetzelfde laken of dekbedovertrek zodat er voorspelbaarheid

is

voor

de

oudere

met

dementie.

Koop

dit

laken/dekbedovertrek twee keer, zo is er steeds een reserve aanwezig en hoeven deze niet in één dag gewassen en gedroogd te worden. •

Indien de oudere meer nood heeft aan privacy (bijvoorbeeld bij incontinentie of onrust), is het wenselijk om aparte bedden of aparte slaapkamers te hebben. Op die manier kan de oudere rustig alleen slapen.

•

Zorg dat de slaapkamer gemakkelijk kan gevonden worden door de oudere. Maak bijvoorbeeld gebruik van letters, markeringen of schilder de deur in een andere kleur.

•

Ga na of de oudere zelfstandig en veilig uit het bed kan komen. Indien dit niet mogelijk is, kan dit mogelijks verholpen worden door het bed te verhogen met blokken. Er bestaan ook papegaaien en bedladders die de oudere hierbij kunnen helpen. Raadpleeg hiervoor een ergotherapeut.

•

Vermijd spiegels, foto’s en portretten. Een persoon met dementie kan anders het gevoel hebben dat hij of zijn bekeken wordt door andere mensen. Ga ook na of de ramen niet spiegelen. Mocht dat het geval zijn, dan kan dit eenvoudig opgelost worden door er bijvoorbeeld een doorzichtig gordijn voor te hangen.

•

Vermijd diepe vakken of laden, zodat de oudere alles gemakkelijk kan terugvinden. Materiaal dat de oudere veel moet gebruiken plaats je het best op ooghoogte, steeds op dezelfde plek en goed zichtbaar.

23


•

Indien de oudere moeite heeft met het kiezen van kledij kan je als familielid of kennis kleding pakketten op voorhand maken. Indien de oudere zich nog zelfstandig kan aankleden, zorg dan dat de pakketten tijdens de koude periode van het jaar enkel winterkledij bevatten, en omgekeerd voor de zomer, zodat verwarring wordt vermeden.

•

Verwijder de sleutel van de slaapkamer zodat de oudere zich niet kan opsluiten.

•

Zorg ervoor dat het ‘s nachts voldoende donker is en overdag voldoende licht. Dit helpt de oudere om zich in de tijd te oriënteren. Maak indien nodig gebruik van dikke gordijnen die zowel licht als geluid beter kunnen tegenhouden. Rolluiken kunnen eventueel met een tijdsklok worden gestuurd.

Vallen komt ‘s nachts veelvuldig voor in de slaapkamer. Dit kan veroorzaakt worden door kabels die op de grond liggen, verminderde concentratie, matten, te hoog of te laag bed,… of incontinentie. Om vallen ’s nachts te vermijden is het belangrijk dat de weg tussen de slaapkamer en het toilet veilig is. Enkele tips die daarbij kunnen helpen zijn: •

Zorg dat er geen kabels op de grond liggen noch andere objecten die het vallen kunnen veroorzaken.

•

Ga na of de weg naar het toilet voldoende verlicht is. Plaats indien nodig een lichtschakelaar vlak bij het bed of maak gebruik van bewegingsdetectoren zodat het licht bij beweging direct wordt aangeschakeld.

•

Indien de oudere incontinent is, maak je het best gebruik van een incontinentiehoes of meerdere luchtdoorlatende hoeslakens.

•

Indien het toilet te ver is van de slaapkamer, gebruik dan een toiletstoel.

3.8

Badkamer

Vaak zien we een heel ‘witte’, drukke badkamer met zeer veel materiaal zoals schoonheidsproducten, verschillende shampoos, zepen,…. Voor een persoon met dementie kan dit voor verwarring en onzekerheid zorgen. Onderstaande tips kunnen de oudere helpen: •

Verwijder onnodige spullen uit de badkamer. Een opgeruimde overzichtelijke badkamer helpt de oudere om alles terug te vinden.

24


•

Leg geen losse matjes of handdoeken op de vloer.

•

Maak gebruik van een thermostatische mengkraan, zodat de temperatuur op een veilige waarde constant blijft. Op die manier kunnen brandwonden vermeden worden.

•

Indien het bad of de wastafel niet over een overloop beschikt, verwijder dan de stop, om het risico op overstromen tegen te gaan.

•

Zorg dat medicatie, scheermesjes en ander gevaarlijk materiaal niet in het bereik liggen van de oudere met dementie, omwille van de veiligheid.

•

Zorg voor stilte in de badkamer. Vermijd het lawaai van wasmachines of gasgeisers.

•

Ga na of er voldoende ventilatie is in de badkamer. Waterdamp kan namelijk onrust veroorzaken. Plaats indien nodig een (geluidsarm) ventilatiesysteem om de vochtige lucht in de badkamer af te zuigen.

•

Zorg dat de badkamer gemakkelijk te vinden is. Kleur de deur bijvoorbeeld in het blauw van ‘water’ of maak gebruik van letters en/of markeringen.

•

Maak gebruik van stukken zeep in plaats van een zeeppompje. Ouderen met dementie herkennen niet altijd een zeeppompje als iets waar zeep uit komt.

•

Zorg voor verschillende kleuren zodat er een behoorlijk contrast bestaat. Als het bad bijvoorbeeld wit is, vermijd dan een witte muur. Gebruik bijvoorbeeld ook systematisch verschillende kleuren van handdoeken: blauw om zich af te drogen na het douchen, wit voor de handen, roze voor de vaat,….

•

Een oudere met dementie ziet niet altijd de doorspoelknop als deze dezelfde kleur heeft als het toilet. Zorg indien nodig voor een andere kleur.

•

Verwijder spiegels zodat weerkaatsing vermeden wordt en de oudere zich niet bekeken voelt.

•

Op de plaatsen waar er slipgevaar is, plaats je het best antislip (bijvoorbeeld in het bad).

•

Voor hulpmiddelen en aanpassingen (zoals een badzit, handvaten,…) raadpleeg je het best een ergotherapeut.

25


4 Eenvoudige omgangstips Het is niet steeds eenvoudig om te communiceren met personen die lijden aan dementie. Probeer steeds heldere en korte zinnen te maken. Probeer je in te leven in de emoties van de persoon op dat moment. Blijf steeds respectvol, gebruik geen verkleinwoorden. Spreek de persoon aan zoals hij dit wenst. Onderstaande omgangtips kunnen hierbij helpen. Naast de algemene omgangtips zijn er nog specifieke tips per fase/soort dementie.

4.1

Algemene omgangstips Wanneer je met de persoon die lijdt aan dementie wilt praten, is het goed om te streven naar een bepaalde structuur/volgorde in het gesprek. De persoon heeft nood aan duidelijkheid en wil weten wanneer het gesprek begint en eindigt. In de literatuur noemt men dit ook wel eens ‘het

contactritueel’, dit wil zeggen een ritueel inbouwen bij het nemen van contact. Het contactritueel bestaat uit drie opeenvolgende stappen:

•

Het openen van het gesprek

Bij het openen van het gesprek probeer je de aandacht te trekken van de persoon. Dit kan door hem/haar aan te spreken, door het maken van bepaalde gebaren of mimiek en door lichamelijk contact. Denk maar aan een schouderklopje, een glimlach of een vriendelijke manier van aanspreken.

•

Het gesprek zelf

Indien het gesprek op een aangename manier is geopend, kan het gesprek (hetgeen je wil vertellen of vragen) werkelijk beginnen. Indien het gesprek niet duidelijk werd geopend, probeer dan opnieuw. Probeer tijdens het gesprek in te gaan op hetgeen de persoon zelf wil vertellen, bevestig het verhaal van de oudere, zorg voor een gestructureerd gesprek en 26


reageer steeds op een positieve manier. Indien er weinig structuur is in het gesprek, neem dan de leiding. Bijvoorbeeld: als de oudere afdwaalt naar een ander onderwerp, probeer dan onopvallend terug te keren naar het eerste onderwerp. Indien het gesprek niet gestructureerd verloopt waardoor je het gesprek moeilijk kan volgen, stel dan gerichte vragen.

•

Het afsluiten van het gesprek

Maak duidelijk aan de oudere dat het gesprek is beëindigd. Maak ook hier gebruik van je stem, mimiek, gebaar of een lichamelijke aanraking. Begin en sluit het gesprek steeds op dezelfde manier. Bijvoorbeeld: maak zowel in het begin als het einde van het gesprek gebruik van een schouderklopje. Indien het bovenstaand contactritueel minder vlot verloopt, kunnen onderstaande tips je zeker helpen. Deze eenvoudige tips zijn van algemene aard, die je bij iedere fase van dementie kan gebruiken. Indien je nood hebt aan meer informatie over hoe je op een goede manier contact kunt maken met de oudere, ga dan naar de inhoudstafel en kijk waar het staat in dit document. •

Als de persoon bijvoorbeeld haar rechter arm aanbiedt om te helpen bij het aankleden, maak dan hiervan gebruik. Reageer op ieder ‘initiatief’ of ‘actie’ die de oudere onderneemt om jou als familielid of naaste te helpen.

•

Bevestig de oudere als hij of zij iets goeds heeft gedaan. Ook bij gesprekken: toon interesse, herhaal hun vraag om bijkomende uitleg, voer uit wat de oudere wil, knik ‘ja’,….

•

Als je iemand aan het verzorgen bent of wenst te helpen verwoord dan wat je doet. Op die manier kan de persoon je beter volgen en zal deze minder angstig reageren.

•

Zorg voor een goede, aangename huiselijke sfeer.

•

Ga niet in discussie over hoe jij de wereld ervaart. De persoon met dementie leeft in een andere leefwereld dan de jouwe, gekleurd door gebeurtenissen die lang geleden gebeurd zijn.

•

Laat de persoon die lijdt aan dementie aan het woord tijdens het gesprek: hoe meer, hoe beter. Hij zal dit positief ervaren en zich hierdoor gewaardeerd

27


voelen. Indien het gesprek ongestructureerd/onoverzichtelijk verloopt, leid dan het gesprek en zorg dan voor die structuur. •

Gebruik geen moeilijke woorden.. Maak gebruik van korte zinnen en gebaren. Wijzen naar dingen die je bedoelt kan helpen je verhaal te ondersteunen.

•

Door de dementie is het mogelijk dat de persoon meer tijd nodig heeft om na te denken. Geef die tijd en maak hier tijd voor. Las indien nodig een pauze in tijdens het gesprek.

•

Tijdens je gesprek is het noodzakelijk dat je andere zaken die je aan het doen was aan de kant legt. Op die manier zorg je minder voor verstrooiing

•

Als de persoon het gewend is om in het dialect te praten, praat dan dialect mee, als je dit dialect kent.

•

Durf grapjes te maken en geef complimenten. Humor is een krachtig wapen, ook bij personen met dementie die wat ‘geprikkeld’ zijn.

4.2

Omgangstips bij beginnende/milde dementie

Als er een nietpluisgevoel is, dan is het aangewezen om verdere stappen te zetten om dit vermoeden al dan niet bevestigd te zien. Onderstaande omgangstips zijn gemaakt voor familieleden of naasten van een oudere met beginnende – milde dementie. In de eerste fase is het bieden van ‘veiligheid en geborgenheid’ primordiaal, gezien bij beginnende vorm voornamelijk de angst en de onzekerheid een grote rol spelen. •

Maak gebruik van een weekkalender of agenda zodat de week voorspelbaar is, waardoor de persoon zich veiliger voelt. Zorg ervoor dat deze informatie duidelijk uithangt en gemakkelijk kan geraadpleegd worden (groot lettertype zo nodig). Wees niet bang om gebruik te maken van deze geheugensteuntjes.

•

Als je op uitstap wilt met de persoon die lijdt aan dementie, kan je dit op voorhand meedelen, afhankelijk van de persoon(lijkheid). Het moment zelf leg je stap voor stap je plannen bloot. Dit zorg voor voorspelbaarheid en veilig gevoel.

•

Stel open vragen waar hij zijnof haar persoonlijke mening op kan geven.

28


•

Probeer kennis te maken met de levensgeschiedenis van een persoon. Dit kan door samen in een fotoboek te kijken, te luisteren naar de verhalen uit het verleden. Ook verhalen van familieleden van de persooon kunnen hierbij helpen. Door kennis te hebben van dit verleden, begrijp je meer zijn emotionele reacties en zal je tijdens een gesprek soms veel beter dingen kunnen plaatsen en begrijpen. Bovendien is het zinvol om dit te doen in de vroege fase, wat weer van pas kan komen later bij een meer gevorderde dementie.

•

Ga na wat de interesses waren/zijn van de oudere, wat zijn/haar gewoontes waren en voorkeuren. Wat was zijn lievelingsmuziek? Waar wordt hij happy van? Wat maakt hem droef? Knutselt hij graag? Tuiniert hij graag? Welke bloemen ziet hij graag? Wat eet hij graag? Wat eet hij niet graag? Het is nuttig om dit neer te schrijven, gezien dit ook elementen zijn waar ook later, als communicatie moeilijk wordt, mee rekening kan gehouden worden om dan ook nog te kunnen zorgen voor ‘levensplezier’.

•

Beperk het aantal personen waarmee de persoon tegelijkertijd in contact komt, op die manier kan hij zich beter concentreren.

•

Betrek de personen tijdens het koken en andere huishoudelijke taken, als die dit voorheen ook altijd hebben gedaan. Het zorgt ervoor dat de persoon nog een stuk zijn eigenwaarde behoudt: ‘ik kan tenminste de thuiszorg nog een stukje helpen’ Bovendien stimuleert dit het behoud van de vaardigheden, ook al zijn die niet meer perfect. Schillen van aardappelen en snijden van groenten, het doen van de vaat, het onderhouden van een stukje tuin…

•

Stimuleer daar waarin ze goed zijn. Indien iets te frustrerend wordt voor de persoon zelf, dan is het beter om het op een andere manier aan te pakken waardoor het opnieuw aanvaardbaar is voor die persoon. Soms moet je dit ook gewoon stoppen en vervangen door iets anders.

•

De inname van medicatie kan door de persoon zelf gebeuren, indien hier voldoende controle over is (vb medicatiedoos). Merk je problemen op, dan wordt dit veiligheidshalve best overgenomen door een persoon naar keuze. Overleg dit met je huisarts.

29


4.3

Omgangstips bij matige dementie

Personen die lijden aan een matige vorm van dementie hebben problemen met oriëntatie in tijd en ruimte, voornamelijk in nieuwe situaties...Bieden van structuur is hier het sleutelwoord samen met veiligheid en geborgenheid. •

Verander de omgeving (het huis) waarin de persoon zich bevindt niet of zo weinig mogelijk. De omgeving moet herkenbaar blijven voor de oudere. Valpreventiemaatregelen kunnen zinvol zijn, doch goed doordacht.

•

Maak gebruik van rituelen. Was bijvoorbeeld de oudere steeds op dezelfde manier, maak gebruik van steeds dezelfde dagindeling (op een vast uur eten, slapen,…).

•

In deze fase heeft de oudere het moeilijk met tijd (welke dag is het, welk moment van de dag) en ruimte (waar bevindt de oudere zich, de oudere vindt moeilijk zijn/haar weg in het eigen huis,…). Help de oudere om de weg te vinden. Maak gebruik van geheugensteuntjes of aanwijzingen (bijvoorbeeld: een grote kalender, een duidelijk uurwerk dat dag en nacht aangeeft, de letters ‘WC’,…).

•

Stel geen vragen over het recent verleden. Stel vragen over wat hij nu ziet, hoort, proeft, voelt of ruikt.

•

Beperk het aantal gesprekspartners. Teveel onbekende personen kunnen bedreigend overkomen. Als een persoon geprikkeld reageert, ga hem niet tegemoet met 3 personen tegelijk, dit zal agressie uitlokken. Vermijd op die manier verwarring en een onaangenaam gevoel.

•

Probeer de persoon die lijdt aan dementie niet plots te doen schrikken. Benader de persoon op ooghoogte, binnen zijn gezichtsveld. Let hierbij speciaal op bij personen die gezichtsvelduitval hebben door een beroerte. Maak oogcontact.

•

Negeer de gevoelens van de persoon niet, luister ernaar. Probeer het een plaats te geven, vaak heeft het een betekenis over gebeurtenissen die in het nu plaatsvinden.

•

Maak gebruik van muziek van vroeger. Zing samen een lied en beweeg hierbij indien mogelijk.

30


4.4

Omgangstips bij ernstige dementie

Bij ouderen die zich bevinden in de laatste fase van dementie, is het in het algemeen zeer moeilijk om met hen mondeling te communiceren (verbale communicatie). Toch is het goed om (non-verbaal) te blijven praten met de persoon,

waarbij

de

emotionele

boodschap

de

belangrijkste is. Naast het bieden van structuur, veiligheid en geborgenheid, is dit het in de laatste fase. Onderstaande omgangstips kunnen je helpen in deze fase.

•

Stel korte, gerichte en duidelijke vragen op het juiste moment. Ook als hij onrustig is, of roept, kan dit zijn redenen wel hebben. Als je de persoon op dat moment vraagt of peilt waar hij last van heeft, kan dit een hulp zijn om hieraan iets te kunnen doen. Voorbeeld: heb je pijn in de benen, het hart, de spieren ? Heb je honger? wat wil je eten of drinken? … Heb je angst? Waarvoor heb je angst? Wie heb je nodig (vb echtgenoot) en waarom? Wat moet ze doen voor jou? Als je wacht tot de persoon terug rustiger is, ga je niet te weten komen waarom die persoon emotioneel ontredderd was.

•

Blijf de persoon aanspreken zoals voorheen en betrek hem bij je zorg, je bezorgdheden en de dingen die rond hem gebeuren.

•

Blijf respectvol omgaan: vermijd kinder-, babytaal en verkleinwoorden. Vermijd betutteling, hoe goed ook bedoeld.

•

Lichamelijk

contact

kan

zowel

aangenaam

ervaren

worden

als

onaangenaam (bijvoorbeeld: een verwenbad/bubbelbad). Ga na hoe hij/zij het lichamelijke contact ervaart en pas je gedrag hieraan aan. Soms vindt een persoon contact met een mannelijke verzorgende negatief, terwijl hij/zij dit van een vrouwelijke verzorgende zeer positief vindt. Het blijft een individueel gegeven. •

Neem tijd om contact te maken, praat niet over de hoofden heen.

31


•

Zorg voor een aangename, positieve sfeer. Maak hiervoor gebruik van sfeerverlichting, muziek die hij graag hoort, grapjes, ….

Voor bijkomende nuttige tips verwijzen wij u naar: www.omgaanmetdementie.be www.praatcafedementie.be

32


5 De taak van de ergotherapeut De taak van de ergotherapeut is in het algemeen zeer uitgebreid. Denk maar aan fysieke revalidatie, kinderrevalidatie,… en geriatrie. Een van de taken van een ergotherapeut is de mantelzorger helpen en informatie geven bij dagdagelijkse momenten zoals bijvoorbeeld ‘verzorging’ waarbij de persoon zoveel mogelijk alles zelf doet. Verder heeft de ergotherapeut ook een adviserende functie voor hulpmiddelen en aanpassingen in de woning. Ergotherapeuten beschikken over de nodige kennis rondom woningaanpassingen, zodat de ouderen met dementie of een andere persoon zo zelfstandig en zo lang mogelijk kan leven in zijn of haar eigen huis. Dit doen ze door steeds vanuit een ergonomische wijze te kijken naar de situatie en te streven naar comfort in een veilige woning. Bovenstaande tips bij woningaanpassingen kunnen helpen, maar ook soms niet voldoende zijn. De nood aan hulpmiddelen, aanpassingen en informatie kan met de tijd stijgen. Het advies inwinnen van een ergotherapeut kan dan een belangrijke meerwaarde zijn. Denk daarbij aan het veilig wegwerken van niveauverschillen, het adviseren

van

een

hellend

vlak,

verhoogd

toilet,

relaxzetel,

rolstoelen,

loophulpmiddelen,…. In AZ Alma behoort dit tot de taken van een ergotherapeut in de geriatrie. Indien u nog vragen, meer informatie wilt over de soorten fases van leren, advies of hulp nodig heeft kan u altijd terecht op de website of de Thuiszorgwinkel, mutualiteiten, huisarts of geriater en/of een praatcafé over dementie in je buurt. Voor de geraadpleegde boeken of andere informatie: download de twee bachelorproeven (www.omehak.be/npg).

33

Niet-Pluis-Gevoel. Informatie over dementie en praktische tips. Florence Teugels Johannes De Munter. Promotor HoGent: Lieve De Vos

Recommend Documents