Niet doorschuiven maar aanpakken: VVD argumentatie over ontwikkelingssamenwerking weerlegd 1. Waarom is het statement “Ontwikkelingshulp is niet effectief” onjuist? (Concept-)verkiezingsprogramma 2012-2017, paragraaf 5.3 Ontwikkelingssamenwerking, pagina 55: Een te groot deel van onze ontwikkelingshulp komt terecht bij corrupte regeringen en levert geen bijdrage aan de economische, sociale of humanitaire situatie van de mensen in die landen. Ontwikkelingshulp in zijn huidige vorm werkt hulpverslaving en machtsbestendiging in de hand. De VVD wil daarom alle vormen van directe begrotingssteun aan overheden in ontwikkelingslanden stopzetten. De veronderstelling dat een groot deel van ontwikkelingshulp terecht komt bij corrupte regeringen, is onjuist. •
•
• •
Slechts enkele procenten van het totale hulpbudget gaat direct naar de schatkisten van regeringen van ontwikkelingslanden. Het totaalbedrag aan begrotingssteun—algemeen én sectoraal—dat in 2011 is uitbetaald betreft slechts 2,75% van de gehele ontwikkelingsbegroting.1 Ook het argument van hulpverslaving wordt onterecht aangewend: Afrikaanse landen hebben bijvoorbeeld de afgelopen jaren hun belastinginkomsten verdubbeld.2 Ook het argument van machtsbestendiging gaat niet op: democratieën worden sterker en nemen in aantal toe.3 Bovendien zijn er steeds meer organisaties actief die effectief hun overheden monitoren, ondersteund door onder meer Oxfam Novib,4 5 en is de positie van
1 Beantwoording vragen over de HGIS nota over het jaar 2012: “Het totaalbedrag aan begrotingssteun dat in 2011 is uitbetaald bedraagt EUR 127,256 miljoen ofwel 2,75% van de ODA-begroting.” Bron: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2011/11/07/beantwoording-vragen-over-de-hgis-nota-over-hetjaar-2012.html 2 Het WRR rapport “Minder pretentie, meer ambitie: Ontwikkelingshulp die verschil maakt” uit 2010 vat een rapport van de Wereldbank als volgt samen (pagina 28): “De belastingopbrengsten in Afrika zijn de laatste zes jaar in absolute getallen verdubbeld, en in 2008 waren de belastingopbrengsten in Afrika voor het eerst in de geschiedenis hoger dan de omvang van de officiële hulp, een teken dat dit deel van de wereld voorzichtig bezig is om voor zichzelf te kunnen zorgen.” 3 Radelet, Stephen. Emerging Africa: How 17 countries are leading the way. 2010: Center for Global Development, pagina 55. 4 Radelet, Stephen. Emerging Africa: How 17 countries are leading the way. 2010: Center for Global Development, pagina 59. 5 In voormalige Sovjetrepublieken, Zuid-Azië en West-Afrika gaan steeds meer partnerorganisaties van bijvoorbeeld Oxfam Novib zich richten op budgetmonitoring. Van hun ervaringen houdt Oxfam Novib het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken op de hoogte. Vooral als het gaat om landen waarvan de regering begrotingssteun krijgt van Nederland: http://2009.jaarverslagoxfamnovib.nl/jaarverslag-2009/aDU1042_dorpsbewonerskrijgen-invloed-op-uitgaven-lokaalbestuur.aspx?strTemplateMode=Popin&intAddArticleMyReportId=1042
Pagina 1 van 7
•
nationale rekenkamers versterkt, onder meer met hulp van de Nederlandse Algemene Rekenkamer.6 Bovendien nam de minister van Ontwikkelingssamenwerking onder Paars II (1998-2002) goed bestuur op als voorwaarde voor bilaterale hulp aan regeringen.7
Nederland wordt van oudsher geprezen als het gaat om professionaliteit en kwaliteit van ontwikkelingssamenwerking. OESO/DAC rapportages en de Commitment to Development Index beoordelen Nederland structureel als één van de besten.8 9 Hieruit blijkt dat de Nederlandse ontwikkelingshulp wereldwijd veel effect heeft gehad. Wie zegt dat ontwikkelingshulp geen resultaten heeft bereikt, is slecht geïnformeerd. Bijvoorbeeld, in vergelijking met 1990: •
• •
• •
is het percentage van mensen dat in ontwikkelingslanden in extreme armoede leeft gehalveerd van 52% naar 22%,10 ondanks het feit dat de wereldbevolking in die periode snel is gegroeid van 5,264 miljard naar 7 miljard in 2011.11 sterven er per dag 12.000 (!) kinderen minder12 door beter onderwijs voor vrouwen, vaccinaties, sanitatie, etc. is het aantal vrouwen dat sterft door complicaties tijdens zwangerschap en geboorte met een derde afgenomen13 door betere toegang tot gezondheidszorg en voorlichting. gaan 30 miljoen meer kinderen wél naar de basisschool.14 zijn burgers in ontwikkelingslanden massaal mondiger en actiever geworden. Zij organiseren zich en dragen zo bij aan de strijd tegen corruptie en vóór mensenrechten.
6 De Algemene Rekenkamer wil een bijdrage leveren aan goed openbaar bestuur door kennisuitwisseling en samenwerking in binnen- en buitenland en doet dit onder meer door haar lidmaatschip van INTOSAI (International Organisation of Supreme Audit Institutions), Global Working Group, en HOAP (Harmonisation of Overseas Audit Practices): http://www.rekenkamer.nl/Over_de_Algemene_Rekenkamer/Wat_doet_de_Algemene_Rekenk amer/Internationale_samenwerking 7 Volksrant, “Herfkens stelt extra eisen aan ontwikkelingshulp,” 6 november 1998: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/493056/1998/11/06/H erfkens-stelt-extra-eisen-aan-ontwikkelingshulp.dhtml 8 Volgens de Development Assistance Committee (DAC) van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling): www.oecd.org/dac. 9 En volgens de Commitment to Development Index van de Center for Global Development: http://www.cgdev.org/. 10 Wereldbank, “World Bank Sees Progress Against Extreme Poverty, But Flags Vulnerabilities”: http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/NEWS/0,,contentMDK:23130032~pagePK:642 57043~piPK:437376~theSitePK:4607,00.html 11 United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division, “World Population to 2300,” pagina 179: http://www.un.org/esa/population/publications/longrange2/WorldPop2300final.pdf 12 The Millennium Development Goals Report 2011: http://www.un.org/millenniumgoals/11_MDG%20Report_EN.pdf 13 The Millennium Development Goals Report 2011: http://www.un.org/millenniumgoals/11_MDG%20Report_EN.pdf 14 The Millennium Development Goals Report 2011: http://www.un.org/millenniumgoals/11_MDG%20Report_EN.pdf
Pagina 2 van 7
Helaas wordt en werd de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking belemmerd door tegenovergesteld beleid op andere vlakken, waardoor wat aan de voorkant opgebouwd wordt aan de achterkant weer wordt afgebroken. Gebrek aan coherent beleid en het voortbestaan van fundamentele barrières voor ontwikkeling houden armoede en onrecht in stand, zoals in de volgende gevallen: •
•
• •
•
In de jaren 80 werd ontwikkelingshulp ondermijnd door de kunstmesthulp van de Nederlandse industrie (UKF en NSM) die werd geïnitieerd door toenmalig staatssecretaris voor Economische Zaken, Bolkestein.15 Kleinschalige boerenbedrijven in ontwikkelingslanden worden ondersteund en tegelijkertijd worden diezelfde boeren van hun land verdreven door grootschalige investeerders.16 De hulp aan Ghanese kippenboeren wordt ondermijnd door het dumpen van gesubsidieerde Europese kippenresten.17 Voedselhulp wordt gegeven terwijl tegelijkertijd de voedselprijzen de pan uitrijzen, onder meer door ongelimiteerde speculatie18, misoogsten door klimaatverandering,19 20 en door onze honger naar biobrandstoffen.21 De regering Rutte (staatssecretaris Atsma) wil de EU bijmengdoelstelling voor biobrandstoffen zelfs versnellen.22 23 24 Jaarlijks wordt wereldwijd 105 miljard euro aan ontwikkelingssamenwerking gegeven, terwijl multinationale ondernemingen aan de achterdeur belastingen ontwijken waardoor ontwikkelingslanden jaarlijks 125 miljard euro aan belastinginkomsten mislopen.25
15 Ontwikkelingslanden functioneerden toen als restmarkt voor het Nederlandse mestoverschot. Het grootste deel van die mest kwam terecht bij grote boerenbedrijven en was daarmee moeilijk te rijmen met de doelstellingen van het Nederlandse ontwikkelingsbeleid: verzelfstandiging van en armoedebestrijding in ontwikkelingslanden. Paul Hoebink, “Nederland buitenbeentje”, in: De Internationale Spectator, februari 2012. 16 International Land Coalition: http://www.landcoalition.org/news/land-matrix-new-data-largescale-land-deals-not-“bubble” 17 Beantwoording Kamervragen over dumpen kippenvlees, 23 maart 2012: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2012/03/23/beantwoording-kamervragen-over-dumpenkippenvlees-in-afrika.html 18 Interview door Triodos met VN-voedselrapporteur Olivier de Schutter, “Spelen met voedsel”: http://www.triodos.nl/downloads/over-triodos-bank/kleur-geld/interview-olivier-de-schutter 19 Volkskrant, “Armsten ter wereld dreigen dupe te worden van stijgende voedselprijzen,” 22 september 2011: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2816/Klimaatverandering/article/detail/2923760/2011/09/ 22/Armsten-ter-wereld-dreigen-dupe-te-worden-van-stijgende-voedselprijzen.dhtml 20 Rapport van High Level Panel of Experts on Food Security and Nutrition, “Food security and climate change,” juni 2012: http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/hlpe/hlpe_documents/HLPE_Reports/HLPEReport-3-Food_security_and_climate_change-June_2012.pdf 21 Oxfam Novib’s GROW Campagne: http://www.oxfamnovib.nl/?id=GUID50BD33AA1F8A481FAA778F90EBABF867 22 Energieraad, “VN-rapporteur: ‘EU-beleid biobrandstoffen is misdadig’,” 4 mei 2008: http://www.algemene-energieraad.nl/newsitem.asp?pageid=3354 23 “Biobrandstoffendoelstelling van NL sneller naar 10%”: http://www.biobasedeconomy.nl/2012/03/13/biobrandstoffendoelstelling-nl-sneller-naar-10dubbeltelling-cat-3-vet-afgebouwd/ 24 Oxfam Novib, “Plan Atsma gevaar voedselzekerheid”: http://www.oxfamnovib.nl/?id=GUIDCFAFBCA215744658A0B757EFCB57EBB5 25 Christian Aid Tax Report: http://www.christianaid.org.uk/images/ChristianAidTaxReport.pdf
Pagina 3 van 7
2. Waarom is het statement “Vooruitgang in de wereld is te danken aan marktwerking, níet aan ontwikkelingshulp” onjuist? Stef Blok & Ingrid de Caluwé in de Volkskrant op 16 juni jl.: “[E]r is gelukkig een wereldwijde sprong in welvaart: honderden miljoenen mensen in vooral Aziatische landen zijn de afgelopen decennia aan bittere armoede ontsnapt. Deze grote sprong voorwaarts is echter niet aan ontwikkelingshulp te danken maar aan het besluit van met name India en China om de rol van de staat te verkleinen en zich te richten op de wereldmarkt.” De markt is niet het mirakel dat eigenhandig de armoede de wereld uit zal helpen. De argumentatie dat het omarmen van de markt in Aziatische landen honderden miljoenen mensen uit de armoede heeft getrokken klopt niet. Het economisch succes van China is niet het resultaat van het verkleinen van de staat. Alle grote Chinese bedrijven zijn immers staatsbedrijven. Juist dánkzij een strakke hand van de overheid wisten de Aziatische tijgers hun eigen markten tijdelijk te beschermen en daarmee economische groei te realiseren.26 China zette eerst in op de export en richt zich inmiddels op het bevorderen van de binnenlandse markt. India stimuleert vooral outsourcing. Het economische succes van beide landen is hiermee het resultaat van actief overheidsbeleid. Investeren in het lokale MKB is bovendien van groot belang voor ontwikkeling. Het bedrijfsleven en ontwikkelingsorganisaties kunnen hier beide een belangrijke rol in spelen, onder meer door middel van microfinanciering. Een goed functionerende overheid, een goed functionerend bedrijfsleven en een goed ontwikkeld maatschappelijk middenveld zijn alle drie nodig voor een rechtvaardige en goed functionerende samenleving en voor duurzame economische ontwikkeling. Het is van groot belang dat bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en overheden nauw samenwerken om effectieve ontwikkelingssamenwerking tot stand te brengen. Nederland is gebaat bij een stabiele en veilige wereld. Het voorkomen van extremen— zoals extreme armoede—is een belangrijke voorwaarde om die stabiliteit en veiligheid te bereiken. Dat gaat niet vanzelf, maar vergt actief overheidsbeleid. Volgens de Global Risk Survey van het World Economic Forum is ongelijkheid één van de grootste bedreigingen van deze tijd: “Economic imbalances and social inequality risk reversing the gains of globalization,” waarschuwt het World Economic Forum in haar rapport “Global Risks 2012”.27 Extreme inkomensongelijkheid draagt bij aan sociale onrust en is bovendien een belemmering voor economische groei.28 In slechts vier van de 20 G20 landen (Argentinië, Brazilië, Zuid Korea en Mexico) is de economische groei de
26 “Het belang van effectieve overheden wordt op vergelijkbare wijze duidelijk bij de Aziatische tijgers. Hun groei was gebaseerd op een sterke overheid.” In WRR rapport “Minder pretentie, meer ambitie: Ontwikkelingshulp die verschil maakt,” januari 2010, pagina 70. 27 Global Risk Survey 2012 van het World Economic Forum: http://www.weforum.org/reports/global-risks-2012-seventh-edition 28 Oxfam Briefing Paper, “Left by the G20? How inequality and environmental degradation threaten to exclude poor people from the benefits of economic growth”, januari 2012, pagina 7-9: http://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/files/bp157-left-behind-by-the-g20190112-en.pdf
Pagina 4 van 7
afgelopen decennia gepaard gegaan met meer inkomensgelijkheid.29 Brazilië laat zien hoe overheidsbeleid er voor kan zorgen dat groei gepaard gaat met meer stabiliteit en veiligheid. Dit land wist met een intelligente mix van sociale en economische politiek, met iedere procentpunt economische groei een reductie van vier procent in extreme armoede te bereiken. Tien jaar geleden leefde één op de zeven Brazilianen in extreme armoede, nu is dat één op de 23.30
3. Waarom is het statement “Financiering van internationale samenwerking is geen overheidstaak” onjuist? (Concept-)verkiezingsprogramma 2012 – 2017, paragraaf 5.3 Ontwikkelingssamenwerking, pagina 55: Wat de VVD betreft is ontwikkelingssamenwerking geen kerntaak van de overheid. Als mensen hier geld aan willen geven kunnen ze daar zelf toe beslissen Op dit moment levert de overheid met afstand de grootste bijdrage aan de financiering en het beleid van ontwikkelingssamenwerking. De VVD wil dit grondig herzien. Paragraaf 5.1 Buitenlandse zaken, pagina 52: De Nederlandse economie is voor bijna 70% afhankelijk van het buitenland. Wereldwijde groei van vrijhandel, vrijheid en democratie stimuleert onze economische groei. Het bevorderen van de internationale rechtsorde is verankerd in de Nederlandse grondwet onder artikel 90: “De regering bevordert de ontwikkeling van de internationale rechtsorde”.31 Nederland doet dit niet alleen door haar leger te sturen naar gebieden waar oorlog is of dreigt. Nederland doet dit ook door ontwikkelingshulp te bieden, door het internationale recht te bevorderen en te pleiten voor de totstandkoming en huisvesting van internationale tribunalen met Den Haag als juridische wereldhoofdstad, en door zich wereldwijd in te zetten voor vrijheid en verbetering van de mensenrechten. Onder Paars I werd ontwikkelingssamenwerking in 1996 geïntegreerd in het Nederlandse buitenland beleid, vanuit de gedachte dat een evenwichtig internationaal beleid een kerntaak van de overheid is.32 Hierin werden vijf geïntegreerde hoofddoelstellingen van buitenlandbeleid geformuleerd, waaronder duurzame
29 “According to our dataset, the only four countries in the G20 to have improved equality since 1990 are emerging market economies: Brazil, Korea, Mexico, and Argentina.” In Oxfam Briefing Paper, “Left by the G20? How inequality and environmental degradation threaten to exclude poor people from the benefits of economic growth”, januari 2012, pagina 15: http://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/files/bp157-left-behind-by-the-g20-190112en.pdf 30 Oxfam Briefing Paper, “Left by the G20? How inequality and environmental degradation threaten to exclude poor people from the benefits of economic growth”, januari 2012, pagina 28: http://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/files/bp157-left-behind-by-the-g20190112-en.pdf 31 http://www.denederlandsegrondwet.nl/ 32 Ministerie van Buitenlandse Zaken: http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/bz/organisatie/geschiedenis
Pagina 5 van 7
armoedevermindering.33 Dit vormt een groot contrast met het verkiezingsprogramma van de VVD voor 2012-2017. Hierin wordt een “krachtig en zelfbewust” buitenlandbeleid als kerntaak benoemd, maar het belang van ontwikkelingssamenwerking volledig over het hoofd gezien. Ontwikkelingssamenwerking draagt bij aan een veilige, stabiele wereld, aan duurzame ontwikkeling, en aan het creëren van handelskansen voor Nederland. De VVD zegt het zelf al in haar verkiezingsprogramma: de Nederlandse economie is voor 70% afhankelijk van het buitenland. Nederland heeft andere landen nodig. Daarom is Nederland gebaat bij een krachtig buitenlandbeleid dat getuigt van betrokkenheid, óók door middel van ontwikkelingssamenwerking. Grof snijden in het ontwikkelingsbudget is onrechtvaardig, maar bovendien economisch heel onverstandig. Vanuit dit zakelijke perspectief draagt ontwikkelingssamenwerking direct bij aan de belangen van de Nederlandse samenleving en kan ontwikkelingssamenwerking als overheidsverantwoordelijkheid worden gezien. Bovendien leveren zorgvuldig opgebouwde ontwikkelingsrelaties vaak een groot voordeel op voor het Nederlandse bedrijfsleven. Een goed voorbeeld hiervan is het volgende: in 2011 vond de op één na grootste Nederlandse handelsmissie ooit plaats, te weten naar Vietnam. Na een jarenlange ontwikkelingsrelatie met Vietnam is het land nu opgeklommen tot de status van middeninkomensland. Die jarenlange ontwikkelingsrelatie heeft Nederland veel goodwill opgeleverd, waar het Nederlandse bedrijfsleven nu de vruchten van plukt.34 Bovendien heeft de Nederlandse overheid met instemming van de VVD de uitvoering van een groot deel van het ontwikkelingswerk decennia lang uitbesteed aan Nederlandse medefinancieringsorganisaties. De effectieve wisselwerking tussen Nederlandse overheid en ontwikkelingsorganisaties gaf het goede voorbeeld aan andere donorlanden en bezorgde Nederland internationaal prestige. De WRR stelt zelfs dat Nederland hierdoor in de internationale arena gezien wordt als “koploper maatschappelijk middenveld”.35 Cruciaal onderdeel van de unieke Nederlandse benadering is het versterken van de burgermaatschappij in ontwikkelingslanden, als noodzakelijke voorwaarde voor democratisering en duurzame groei. Uitbuiting, corruptie en schending van mensenrechten kunnen effectiever worden bestreden als er weerbare maatschappelijke organisaties actief zijn in een samenleving. Het ondernemerschap en zelfdoen van mensen neemt toe als zij hun recht op toegang tot onderwijs en gezondheidzorg succesvol kunnen claimen en als zij bijvoorbeeld via spaargroepen of microkredieten de kans krijgen om in hun eigen bestaansmiddelen te voorzien. Nederland heeft hierover veel kennis en kunde opgebouwd. Overigens, ook op andere beleidsterreinen is het heel normaal dat de uitvoering van specifieke overheidstaken wordt uitbesteed aan andere, private of semipublieke, organisaties. De VVD was toch altijd een groot voorstander van dit type publiek-
33 Herijking van het buitenlands beleid, 27 oktober 2000: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/dossier/24337/kst-2433725?resultIndex=0&sorttype=1&sortorder=4 34 De nadruk van de missie lag op het introduceren van nieuwe Nederlandse bedrijven in Vietnam. Dit is vooral belangrijk voor het MKB. Bron: http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2011/03/28/video-grote-handelsmissie-in-vietnam.html 35 In WRR rapport “Minder pretentie, meer ambitie: Ontwikkelingshulp die verschil maakt,” januari 2010, pagina 264.
Pagina 6 van 7
private samenwerking?
Eindconclusie: Wat Nederland nodig heeft is een ambitieuze agenda op duurzame ontwikkeling, in Nederland zelf én daar buiten. Nederland is gebaat bij een grondige vernieuwing: van ontwikkelingssamenwerking naar internationale samenwerking met daarbij behorende concrete beleidsvoornemens die een rechtvaardige wereld zonder armoede beogen. En een eerlijke verdeling van beschikbare hulpbronnen bevorderen, waarbij rekening wordt gehouden met klimaat, duurzaamheid en biodiversiteit. Gezien de veranderingen in de wereld, de grote vraagstukken van veiligheid, schaarste van land, water, voedsel en energie, de concurrentie om grondstoffen en klimaatverandering heeft Nederland meer internationale samenwerking nodig en niet minder, meer multilateralisme en niet minder, meer internationaal recht en afspraken vastgelegd in verdragen—niet minder. De VVD bezuinigt enerzijds enorm op ontwikkelingssamenwerking en pakt anderzijds de grote oorzaken die ontwikkeling belemmeren op geen enkele manier aan. “Niet doorschuiven maar aanpakken”36: met haar huidige (concept)verkiezingsprogramma pakt de VVD niet aan, maar schuift het grensoverschrijdende problemen door naar toekomstige generaties. En verkwanselt daarmee de internationale koploperspositie van Nederland.
36
Titel van het (concept) VVD verkiezingsprogramma 2012-2017.
Pagina 7 van 7
