Niet alleen de gebouw- en fabrieksinstallatie of die in de utiliteit worden integraal, maar ook het installatieadvies. En dat advies strekt zich niet alleen uit over de technische vakdisciplines, maar tevens over de verschillende fasen in de ‘lifecycle’ van een installatie. Dus zowel over het ontwerp en de uitvoering van het installatieproject, alsook over de beheers- en onderhoudsfase ervan. Althans, dat is de visie van adviesbureau Kovo in Staphorst. Dit bedrijf heeft daarom - naast de gebruikelijke activiteiten van een installatieadviesbureau - een nieuwe vorm van dienstverlening in de installatietechniek ontwikkeld.
Over de technische vakdisciplines én de levensfasen van de installatie heen
Niet alleen de installatie, ook het advies wordt integraal Het is een vorm van installatietechnische dienstverlening die aan blijkt te slaan bij opdrachtgevers. Deze derde tak van adviesbureau Kovo kent al een tiental grote opdrachtgevers, waaronder overheden, woningbouwverenigingen, ziekenhuizen en fabrikanten, met vaak een groter aantal vestigingslocaties. En wat doet Kovo voor hen? Heel kort samengevat: het technisch-documentbeheer. Want door de complexiteit van de wet- en regelgeving en de daarbij behorende normalisatie, is voor een gemiddelde gebouweigenaar, werkgever of fabrikant niet meer te overzien welk deel van zijn installaties wanneer, hoe vaak en door wie moet worden geïnspecteerd. En ook niet welke tekeningen, technische documenten en logboeken hij bij zijn installaties actueel en paraat moet hebben, om aan te kunnen tonen dat hij aan zijn verplichtingen heeft voldaan. Terwijl dat belangrijk is, wanneer er economische schade of zelfs persoonlijk letsel ontstaat. Directeur Klaas Oostra van Kovo ziet de markt voor deze activiteiten alleen maar groeien. Zo snel zelfs, dat
34
Een van de normen waarin staat hoe allerlei gegevens over elektrotechnische installaties in technische tekeningen worden vastgelegd, is de nog veel gehanteerde Nederlandse NEN 5158. Een aantal jaren geleden al moest deze plaats maken voor de wereldwijde NEN-EN-IEC 61346.
er een tweede veel grotere vestiging in Assen is geopend. Waar komt die groei vandaan?
Inspectieregime Nadat de energiemaatschappijen deels geprivatiseerd zijn en niet meer mogen
nummer 3 • april 2009
Elektrotechnische tekeningen worden doorgaans op de computer gemaakt. Sinds vorig jaar mag ook de in normen en richtlijnen voorgeschreven technische documentatie, waarvan de technische tekeningen deel uitmaken, in digitale vorm worden bewaard. Kovo legt daarom digitale installatiedossiers aan, zowel voor installateurs als adviseurs en gebouweigenaren of –beheerders.
controleren en inspecteren, is langzaam maar zeker een regime ontstaan van allerlei opleverings- en periodieke inspecties van (delen van) gebouw-, industriële, utilitaire en woninginstallaties. Deze inspecties worden voorgeschreven vanuit onder meer arbo-, milieu-, bouwen legionellawetgeving en uitgevoerd volgens normen. Dat stelsel van zelfregulerende controle en inspectie aan de hand van tal van normen onder toezicht van de overheid, wordt sinds een aantal jaren steeds completer. Het strekt zich langzaam maar zeker uit over alle onderdelen van de installatie. En dat zijn er vele, waardoor het voor de eigenaar of beheerder bepaald niet duidelijker en overzichtelijker wordt. De eisen zijn wel helder, maar ze worden tevens steeds ingewikkelder en groter in aantal.
Daarbij komt een hoeveelheid Europese regelgeving als Laagspannings-, Atex-, EMC- en Machinerichtlijnen met talloze bijbehorende normen. En dit nationale en internationale stelsel van regelgeving en normen blijft onder invloed van maatschappelijke en technologische ontwikkelingen ook nog eens voortdurend in beweging. Hou het allemaal maar eens bij, als eigenaar en beheerder of als installateur en inspecteur. Normen Het Nederlands Normalisatie-instituut NEN in Delft heeft daarom vorig jaar zelfs een norm ontwikkeld waarmee wordt vastgesteld aan de hand van welke normen bepaalde installaties - of delen daarvan - in eveneens bepaalde specifieke omstandigheden geïnspec-
teerd moeten worden. Daarnaast geeft NEN een aantal cursussen over dit onderwerp. In een aantal van die normen wordt tevens voorgeschreven hoe de resultaten van alle inspecties, keuringen en controles van installaties moeten worden vastgelegd. En in de verwijzende wet- en regelgeving staat over welke documenten een gebouweigenaar moet beschikken om aan te tonen dat hij aan al deze verplichtingen voldoet. De hoeveelheid te bewaren technische documenten bij installaties wordt derhalve steeds groter, net als het belang ervan. Vooral nu de wetshandhaving in ons land van preventief steeds passiever wordt. Pas wanneer zaken mis gaan wordt gecontroleerd of de mogelijke veroorzaker aan zijn verplichtingen heeft voldaan.
f 35
nummer 3 • april 2009
ET-tekeningen en de normen Een van de normen waarin staat hoe allerlei gegevens over elektrotechnische installaties in technische tekeningen worden vastgelegd is de nog veel gehanteerde Nederlandse NEN 5158. Een aantal jaren geleden al moest deze plaats maken voor de wereldwijde NEN-EN-IEC 61346. Deze beschrijft de methode om technische systemen en de verschillende onderdelen daarvan in tekeningen vast te leggen en herkenbaar te maken met codes en symbolen. NEN-EN-IEC 61346 bestaat uit 4 delen. De delen 1 en 2 zijn internationale normen die ook in Europa en in Nederland van kracht zijn. Deel 1 gaat over structuurbeginselen en referentieaanduiding en deel 2 gaat over objectclassificering. De delen 3 en 4 zijn technische rapporten en dienen slechts als toelichting op de delen 1 en 2. Steeds meer in wet- en regelgeving genoemde normen verwijzen inmiddels naar de nieuwe norm voor ET-tekeningen. Bovendien wordt nieuwe tekensoftware ook op NEN-EN-IEC 61346 gebaseerd. Voor de Nederlandse ET-engineer is vooral deel 2 van belang. Daarom is dat deel door het Nederlands Normalisatie-instituut NEN in het Nederlands gepubliceerd (de andere zijn wel in het Engels leverbaar). In de nieuwe coderingsmethode is een heel aantal zaken uit de voormalige Nederlandse NEN 5158 herkennen.
f
Met name het gebruik van de karakters als =, + en -. De twee grootste verschillen tussen de nieuwe en oude tekenmethode zijn: ■ de nieuwe coderingsmethode is altijd aan beide kanten uit te breiden, de oude methode had een vast begin- en eindpunt; ■ met de nieuwe coderingsmethode wordt een object voornamelijk aangeduid met slechts één type karakter (= of + of –) en niet meer met een vaste volgorde van =, + en – in één codering. Het toepassen van NEN-EN-IEC 61346-reeks wordt niet rechtstreeks in wetgeving aangewezen. Echter, in andere wél aangewezen normen kan worden verwezen naar deze norm, waardoor hij toch de voorkeur verdient. Voorbeelden hiervan zijn: ● NEN-EN-IEC 60204-1 ‘Veiligheid van machines Elektrische uitrusting van machines. Deel 1 met de titel ‘Algemene eisen’ verwijst in paragraaf 17.3 ‘Eisen te stellen aan alle documentatie’ naar NEN-EN-IEC 61346. ● NEN 1010 ‘Veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties’ verwijst in de jongste editie van 2007 naar NEN-EN-IEC 61346.
Documentbeheer Dergelijke documenten kan Kovo op de eerste plaats voor opdrachtgevers aanleggen, bewerken en beheren. “Daar hebben we nu de software voor ontwikkeld”, vertelt Klaas Oostra. Echter, zo constateert hij, bij al langer bestaande installaties zijn de meeste van de nu verplichte gegevens vaak niet meer voor handen. Technische tekeningen zijn reeds jaren geleden bij allerlei verkopen en overdrachten van gebouwen verloren geraakt. Tal van wijzigingen, aanpassingen en uitbreidingen van installaties zijn of worden vaak niet op tekening bijgehouden. Of op de verkeerde manier. Oostra: “In veel gevallen weten gebouweigenaren eigenlijk helemaal niet wat voor technische installaties ze in huis hebben.” Wordt zo’n installaties na een uitbreiding of aanpassing voor de eerste maal netjes volgens de huidige wet- en regelgeving plus normen geïnspecteerd, dan constateert het onafhankelijke inspectiebedrijf al op de eerste plaats dat er geen tekeningen of technische documentatie aanwezig zijn. Dan moet de installatie worden afgekeurd. In
De ordnersystemen met technische documentatie van bijvoorbeeld scholen, hotels, ziekenhuizen en fabrieken groeien compleet uit hun voegen en zijn vaak totaal onoverzichtelijk geworden. Steeds meer gebouweigenaren, gebouwbeheerders en hun installateurs en inspecteurs willen dat anders. Al is het alleen al voor hun eigen onderlinge communicatie.
dat geval wordt Kovo dan door óf het inspectiebedrijf óf de opdrachtgever/ gebouweigenaar ingeschakeld om de installatie eerst goed in kaart te brengen op een technische tekening.
Digitaal technisch dossier Vervolgens kan dit bedrijf met die gegevens als uitgangspunt een digitaal dossier opbouwen en vervolgens bijhouden, na iedere (deel)inspectie,
f 37
f
aanpassing of uitbreiding van de installatie. Andere opdrachtgevers van Kovo hebben alle technische tekeningen van hun gebouwen en de inspectierapporten wél goed op orde. Maar allemaal nog op papier. De dossiermappen nemen nu een zo grote omvang aan, dat besloten wordt alles te digitaliseren. Dat mag tegenwoordig, mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Oostra: “In aanvang is dat een enorme klus. Papieren tekeningen kun je natuurlijk inscannen, maar vaak moeten ze voor minstens een deel digitaal opnieuw worden gemaakt, omdat ze niet meer actueel zijn. Is dat eenmaal allemaal gebeurd, dan wordt het beheer, het installatiemanagement, dankzij onze software een stuk eenvoudiger.” Steeds weer kan dan een actueel overzicht worden opgehaald wanneer een bepaald installatiegedeelte geïnspecteerd moet worden en waarop (Stek, Scios, NEN 1010, NEN 3140, NEN 1078 en NPR 3378, NEN 1006, NEN 1017, etc.). En vervolgens wanneer dat is gebeurd, wat de resultaten zijn, en welke actie daarop is ondernomen. “Deze activiteit noemen wij dan ook het ontzorgen van de opdrachtgever. En dat kan de gebouweigenaar zijn, maar ook de installateur of de inspecteur die deze taak van de opdrachtgever heeft over-
genomen. Zij kunnen hem vervolgens bij ons in uitvoering geven. Dat gebeurt ook veel.” Advies De eerste tak van Kovo Partner in Installatietechniek, zoals het bedrijf voluit heet, is wat gebruikelijker van aard. Dat is de functie die een adviesbureau gewoonlijk in deze bedrijfstak heeft; het ontwerpen en tekenen van alle elektrotechnische installaties. Daarmee begonnen Klaas Oostra en Jan Voskuil dertien jaar geleden hun eigen onderneming. Naast de elektrotechniek kwamen daar al snel de andere vakdisciplines als gas, water, lood en klimaatbeheersing (gawalo en HVAC) bij. Nu houden dertig engineers en tekenaars bij Kovo zich alleen al met het ontwerpen van installaties bezig. Ondanks de naam installeert het bedrijf zelf niets, het werkt in opdracht van architecten of direct voor de eindopdrachtgever. Ontzorgen De tweede tak van het bedrijf wordt door Oostra omschreven als het ‘verder ontzorgen van de installateur’. Ter ondersteuning van de installateur kunnen behalve het ontwerp nog tal van andere activiteiten worden uitgevoerd. Bij voorbeeld het maken van calcula-
ties voor aanbestedingen waarop het installatiebedrijf wil inschrijven, maar waarvoor de eigen calculatieafdeling op dat moment te druk is. “Vandaag heb je het als installateur misschien druk, maar het inschrijven op projecten moet ook doorgaan want daaruit komt je werk van morgen.” Ook worden in opdracht van de installateur werktekeningen gemaakt, of er worden Kovo-tekenaars en -engineers aan de installateur verhuurd. Bij pieken in de bedrijfsvoering neemt Kovo zelfs hele projecten over. Oostra: “Dat doen we indien gewenst zelfs risicodragend.” En: “Onze nieuwe derde activiteit is daar eigenlijk als vanzelf uit voortgekomen. Behalve de installateur willen we ook diens opdrachtgever ontzorgen. Wij zagen de afgelopen dertien jaar de papierberg bij het installatiewerk – onder meer door wet- en regelgeving en normalisatie - steeds groter en ingewikkelder worden.” Denk daarbij naast gas, elektriciteit, water, de klimaatbeheersing en de riolering ook maar eens aan ventilatiesystemen, sprinklers, liften, noodverlichting, ontruimingsinstallaties, brandmelding en –detectie, inbraakbeveiliging, en de compartimentering en projectie van alle installaties daarvoor. Of aan de energieprestatiecertificaten.
Kovo leent ook engineers en tekenaars uit aan installateurs. Want: “Vandaag heb je het als installateur misschien nog druk, maar het inschrijven op projecten moet ook doorgaan. Daaruit komt immers je werk voor morgen.”
38
nummer 3 • april 2009
De nieuwe tweede vestiging van Kovo in Assen, net na de oplevering.
“De ordnersystemen met technische documentatie van bijvoorbeeld scholen, hotels, ziekenhuizen en fabrieken groeien compleet uit hun voegen en zijn vaak totaal onoverzichtelijk geworden. Afzonderlijke delen van de documentatie worden ook nog eens bij verschillende installateurs en inspecteurs bijgehouden. Steeds meer gebouweigenaren, gebouwbeheerders en hun installateurs en inspecteurs willen dat anders. Al is het alleen al voor hun eigen onderlinge communicatie, maar zeker ook voor de verantwoording naar buiten toe. En om het geheel beheersbaar, overzichtelijk en managable te houden. Wij willen daar orde in aanbrengen, digitaal.” ‘Down time’ De software die Kovo daarvoor gebruikt is te koppelen aan andere ontwerp-, onderhouds- en beheersprogrammatuur. Zo kunnen inspecties en gepland onderhoud onderling op elkaar worden afgestemd voor een verkorting van de ‘down time’. In het kader daarvan zijn storingen door de eigen TD of het
www.
onderhoudsbedrijf ook sneller op te lossen, wanneer een installatie goed en digitaal is gedocumenteerd. Verder zijn er koppelingen mogelijk op teken- en rekensystemen voor de installatiebranche als Bink, Vabi, Stabiplan en AutoCad. Normen Wat er op technische tekeningen moet staan en wat daarover in normen is vastgelegd, is in de ogen van Klaas Oostra op het gebied van de elektrotechniek behoorlijk duidelijk. “En voor leidingwaterinstallaties gaat het ook nog wel, maar op het gebied van cv, koeling, luchtbehandeling, ventilatie en riolering staat niet echt in de van toepassing zijnde normen wat en hoe er precies op tekening moet worden vastgelegd. Daaraan valt nog veel te verbeteren. De normen verwachten een ‘isometrische weergave’ van de installaties. Dat is nog wel duidelijk, maar wat er precies in die weergave moet kunnen worden teruggevonden staat er niet bij. Daarom zijn wij zelf handleidingen voor
➜ ➜
.nl
➜
het tekenen van al deze installatiedelen aan het ontwikkelen.” Onafhankelijk De drie onderscheiden activiteiten van Kovo worden de komende jaren als afzonderlijke bedrijfsonderdelen verder uitgebouwd, mede vanuit de nieuwe vestiging in Assen waar ook de projecteringsdeskundigen voor de veiligheidsinstallaties zijn gehuisvest. “Zo kunnen we een integraal installatieadvies maken, niet alleen over de verschillende technische disciplines heen, maar ook over de gehele levensduur van een installatie bij zowel het ontwerp en de oprichting als in de beheers- en onderhoudsfase. “Dat gebeurt allemaal op basis van totale onafhankelijkheid”, voegt Klaas Oostra daar nadrukkelijk aan toe. “Wij inspecteren of installeren zelf helemaal niets. En we zijn ook aan geen enkel installatie- of inspectiebedrijf gebonden.”
f SD e
Voor zoeken in het archief:
www.mag1010.nl 39
