Niclaes Peeters. Editie J.G.R. Acquoy

Hier beghinnen de sermonen oft wtlegghingen op alle de evangelien vander vasten, metter passien, alsomen die inder kercken houdt zeer costelijck wtgeleyt Niclaes Peeters Editie J.G.R. Acquoy

bron Niclaes Peeters, Hier beghinnen de sermonen oft wtlegghingen op alle de evangelien vander vasten, metter passien, alsomen die inder kercken houdt zeer costelijck wtgeleyt (ed. J.G.R. Acquoy). C. Annoot-Braeckman, Gent 1893

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/peet020hier02_01/colofon.php

© 2011 dbnl

V

Niclaes Peeters, Hier beghinnen de sermonen oft wtlegghingen op alle de evangelien vander vasten, metter passien, alsomen die inder kercken houdt zeer costelijck wtgeleyt

1

Opten Aschwoensdach Mathei int .vi. Capittel. [A ij ro] Als ghi vast, so en sult ghi niet suer sien, gelijc de hypocrijten, want si verstellen haer aensichten, op dat si voor die menschen souden schinen te vasten. Voorwaer ic seg v, si hebben haren loon ontfangen. Mer als ghi vast, so salft v hooft, ende wascht v aensicht op dat ghi voor de menscen niet en scijnt te vasten, mer voor uwen Vader, die int verborgen is, ende v Vader diet int verborgen siet salt v loonen int openbaer. Ghi en sult v niet scatten vergaderen opter aerden daerse de roest ende motten eten, ende daer de dieuen na grauen ende stelen, mer vergadert v scatten inden hemel daerse noch roest noch motten en eten, ende daer de dieuen niet na en grauen noch en stelen. Want waer uwen schat is, daer is v herte, Dit Euangelion wert int begin der vasten gehouden, om dattet van de vasten spreect. Niet dat de Heere hier gebiet te vasten, gelijc hi oock niet en [A ij vo] gebiedt


2 op seker tijden te bidden oft aelmossen te gheuen, mer hi vermaent alsmen vast, datment niet en sal doen, om vanden menschen gepresen te worden, mer alleen ter eeren Gods. Want die hemelsche God, die hem heeft gewaerdicht ons vader te sijn ende die ons salich maken sal metter eewiger erffenisse dien sullen wi alleen begheeren te behagen. Want hi heet ons vercoren dat wi kinderen Gods sullen sijn, den welcken gheen dinc also seer mishaecht, als geueynstheyt. Ende wat is ydelder dan prijs der menschen te begeeren, daermen anders niet af en verwacht. Hier om sullen wi alleen vasten, dat wi van Gode ghesien werden, ende dat hi alleen weet, dat wij vasten. Dat Christus seyt, dat wi ons hooft sullen saluen etc. daer mede wil hi te verstaen geuen, dat wi sullen verbergen voor die menschen, dat wi vasten: Want die gesalft ende gewasschen zijn, die en schinen niet te vasten, dat is, haer lichaem ende haer vleeschelic leuen te mismaken, Welc vasten niet en is, noch ooc voortijts niet en was, alleen eens daechs suyuel oft visch te eten, mer alle weelde te laten, ende een bedructheyt ende een gherechte castijdinghe des lichaems te oeffenen, gelijc Paulus .i. Cor .ix. vastede, seggende: Ic castije mijn lichaem, ende maect dienstbaer etc. Ende op datmen soude meynen, dat die gheueysde (sic) Phariseen also vasten, so verduysterden si haer aensichten, ende maecten haer gelijc den bedructen ende mismaecten, welcker geueystheyt (sic) dat wasschen ende saluen recht contrarie was, gelijc wel in veel [A iij ro] plaetsen der Bybelen blijct. Daerom dat de Heere den kinderen Israels geboden hadde inden dach der versoeninge welc den thienden dach der seuenster maent was, en hiet niet vasten, mer een mismakinge oft


3 vernederinghe des gemoedts. Want also staet Leuit. .xxiij. Inden tiensten dach der seuenster maent, sal den dach der versoeninge sijn, welc ghi den Heere feestelic sult houden, ende sult v siele, dat is, des wtwendigen mensch leuen quellen. Ende een weynich daer na, So wat siele in dien dach niet mismaect en is, die sal van haer volc wtgesneden werden. Aldus was dat vasten, alst niet meer dan ontholden van spijsen is, alleen een deel des vastens dat den kinderen van Israel geboden was, dat is een deel der vernederinge ende der castijdinge des lichameliken leuens, oft des wtwendighen menschen. Dit blijct ouer al in de schrift, dat vasten niet alleen onthouden der spisen en beteekent, mer van alle wellusten des lichaems, Als Judi .xx. daermen leest dat de kinderen Israels weenden ende vasten totten auent toe. Desgelijcs was dat vasten des volcs in Mitzpah, daer si haer sonden beleden ende bedruct waren .i. Re .vij. Also vasteden die borgers Jabes doen si Saul ende sijn sonen beweenden .i. Reg .xxxi. Also vaste Dauid ende die met hem waren, weenende ende vastende tot sauents toe .ij. Re .i. Also beweende Dauid zijn kint ende vastede. Alsodanich was tvasten, dat Esdras instelde, Esd .viij. Ende dat Nehemia twee dagen vastede, weenende, ende den Here biddende, om de verwoestinge Jerusalems ende des [A iij vo] Joetschen lants. Nehe .i. Item dat Hester metten haren drie daghen vastede, doen si totten Coninck soude gaen, Van die vasten leest Jere .xxxvi. Danie .ix. Johelis .i. ende .ij. Jone .iij. Zacha .vij. ende .viij. Wt alle dese scriften blijct, dattet veel een ander maniere van vasten was, dat die oude heyligen vasteden, dan dat die hypocriten nv een deel iaren hebben gheuast. Want die oude heyligen vasten om grote allendicheyt,


4 oft wt sonderlingen berouwe der sonden ende vernederden haer ende baden ootmoedelic voor God. Ende dat stelden die Coningen oft die ouerste des volcs. In somtijden wert dit vasten van sonderlingen personen aengenomen om eenigen noot, gelijc Dauid voor sijn siec kint. Mer God hadde den volcke van Israel alleen een vasten ingestelt, dat was den tienden dach der seuender maent. Dit vasten ginc also toe, dattet volc also lange niet en adt, als si baden, biddende ende haer verootmoedigende voor den Heere, bewijsende dat leedtwesen ende smerte oft mismakinghe haers ghemoedts met schoren haerder cleederen met aendoen van sacken, met bindinghen haers hoofts, met asschen op haer hooft te werpen, ende met crom te gaen. Men plach om elcke merckelike openbare sonde, een gemeyn vasten te houden, op dat God niet om eens oft weynich menschen sonden wille, op allet volck gram soude sijn. Ende alsmen leest dat si tot tsauents toe gheuast hebben, is te verstaen, dat si den heelen dach [A iiij ro] sonder eten hebben gheweest, alsser staet dat si twee dagen geuast hebben, gelijc Nehemia salmen verstaen, dat si twee daghen sonder eten waren. Esther was drie dagen ende nachten sonder spijse ende weende ende badt. Dese vasten hebben die godloose hypocriten geueynst na te volgen van buyten sacken aendoende, haer cleederen schorende ende haer hoofden met asschen bestroyende, sonder inwendich leedtwesen, waer af haer God door sijn Propheten straft, gelijc Isaie .lviij. seggende: Dat en ist vasten niet dat ic vercoren hebbe, dat die mensche sijn siele quelt, ende dat hi sijn hooft bindt, eenen sack aendoet, ende stof stroyt. Dese voorscreuen vasten en heeft niet ongelijc geweest, dat de Apostelen ende andere heyligen des nieuwen testa-


5 ments geuast hebben, als dat de Propheten ende leeraers God ootmoedelic biddende, geuast hebben Actu .xiij. Item dat Paulus ende Barnabas Act. xiij. geuast hebben. Ende van sodanigen vasten ist oock te verstaen, dat Christus Matt. xvij. seyt, dat dien aert van duuelen niet wtgeworpen en wort, dan midts vasten ende bidden. Een aendachtich ghebet en mach niet wel gheschieden dan midts vasten, ende dat lichaem van alder wellusticheyt ontreckende. Alsulcken vasten heeft int begin der kercken gemeyn geweest, gelijc wel blijct wt dien dat Paulus .i. Cor .vij. seyt. En hoont malcanderen niet, dan midts uwer beyder consent, op dat ghi v tot het ghebet ende vasten gheeft. Item ij. Corint .vi. In waken ende vasten. [A iiij vo] Hier wt zijn die gemeyne vasten gecomen, die de broeders in die eerste kercke met gemeynder begeerten ontfanghen hebben, nochtans en wert niemant met geboden daer toe gedrongen. Mer Montanus die ketter heeft de cristelike vrijheyt eerst met wetten beswaert. Mer die heylige Vaders der eerster gemeynten, plegen tvolc te vermanen ende te verwecken tot verootmoedinge ende ghebet, met vasten ende vernederinge, als die gemeynte in eniger noot was, oft als si fellic veruolcht wert oft datse eenige sware gebreken der crancker broeders daer toe drongen, Ende dat volc dat een herte ende siele inden Heere hadde, plach alsulcken vasten ende gebeden willichlic te ontfanghen, alsse die Prochianen daer toe vermaenden, Want si hadden gheleert metten droeuen droeue te sijn, ende des anders gebreken, voor haer selfs ghebreken te houden, ende si werden gebrant, als yemant gheargert wert, Mer niemant en wert daer toe ghedwonghen, noch niemants conscientie en wert belast. Ende elck Vader des huysgesins plach om sonderlinge


6 saken, sonderlinghe vastene in sijn huys te oeffenen. Somige hebben die quatertemper ingestelt wt onrecht verstant der woorden Zacharie, seggende: int .viij. cap. Dat vasten des vierden, dat vasten des vijfsten, ende dat vasten des seuensten, ende dat vasten des tienden, sal den huyse Juda tot blijscappen ende genoechten sijn, ende tot leckere hoochtiden, hebt lief die waerheyt ende den vrede, Maer Zacharias meynt dat dese vasten, dat is, die daghen des [(A v) ro] drucs sullen in vrolike hoochtijden verandert werden, in welcke si vrolick ende in weelden souden sijn, ende niet weenen noch haer mismaken, gelijc si in de vastendagen plagen te doen: Dat was in Christus tijt veruult. Aldus en hebben noch dese vasten noch ooc ander vasten, die nv langen tijt ingesedt hebben geweest, christelic geweest: Want christelike vastenen, sijn neerstige castidingen des vleeschs ende een onthouden van allen wellusten eenen tijt lanc, om God te herteliker te bidden. Mer de lieden en leuen in alt iaer niet wellustiger in groten cost ende oueruloedicheyt van spijse ende dranc, dan als si meynen dat si seer wel vasten, gelijc inden Aduent ende in de vasten, want si verladen haer met dien alderbesten wijn ende visschen, ende eten ende drincken nog eens so veel als si op ander dagen doen, Ja elcken vastdach heeft drie gulsige maeltijden, also dat si niet alleen onbequaem en sijn tot bidden, maer oock tot allen wercken, alleen bequaem tot slapen ende droomen. Ende willen de lieden op een dootsonde verbinden, die vastene te houden, dies si nochtans gheen macht en hebben. Want gelijc si gheen macht en hebben yet in te setten, daermen God mede eert oft dient, also en moghen si ooc niet verbieden, daer God mede vertoornt wert, alsoment breect oft doet, dan alleen als si vermanen tot dien dat God geboden heeft. Want so


7 hi Matt .xv. seyt: Te vergheefs vreest ende eertmen God met menschen gheboden. Hierom so doen si somigher menschen conscientien ongodlick beuen ende vreesen, daer geen vreese en is. Christus [(A v) vo] noch alle sine Apostelen en hebben niet eenen dach geboden te vasten, Ja den Joden en was niet meer dan eenen dach int heel iaer geboden te vasten van God, hoe derren si die Christene dan verbinden op die eewige verdoemenisse also vele dagen te vasten, die Christus met sinen bloede vrij gemaect heeft van allen wtwendigen geboden? Si souden tvolc tot warachtigen vasten ende waken vermanen, ende haer die nootsakelicheyt te kennen gheuen. Si en mogen dat vasten niet meer gebieden, dan droeue oft vrolick van herten te sijn, welck oock in ons selfs macht niet en staet. Te verbieden oock seker spijse, als vleesch, eyre etc. Recht oft God aengenamer waer, datmen den buyck met visch dan met vleesch vulde, ende en weten niet, dat vasten is, niet eten, ende als die viericheyt des biddens ophoudt inden mensche, het si sauents oft snoenens, ende die noot des lichaems dat eyscht, so gonnet ons onse goede Vader wel, dat wi sijn goede creatueren orboren, die hi ons gheschenct heeft, om te nutten met dancbaerheyt. Alsmen vast, so en salmen niet met allen eten. Alsmen eedt, so salmen met dancbaerheyt alderhande spijse die God verleent, matelick eten. Mer dat sommige seggen, datmen met vasten genade van God verdient, ende de sonden wtdoet, dat is daldermeeste quaet, welc Christus alleen met sinen dierbaren bloede gedaen heeft, want daer ontrectmen Christo sijn eere. Noch dat vasten en behoort niet eygentlic te gheschieden, om tvleesch te [(A vj) ro] temmen (hoe wel het daer ooc somtijden toe dient) mer om dat gemoet hem


8 te aendachteliker totten bidden soude mogen voegen, daerom staen dese twee gemeynlic bi een in de heylige scrift, te weten, vasten ende bidden. Ende men sal niet vinden, dat de warachtige heyligen geuast hebben, dan om des biddens wille, dat si te bequameliker souden mogen bidden. De soberheyt daermen tvleesch mede in sinen dienst houdt, heet in de scrift geen vasten, maer soberheyt, welck men altoos moet houden, waer toe ons Christus ende syn Apostelen dicwils vermanen, sonderlinge Luce .xxi. Wacht v dat v herten niet beswaert en werden met eten noch drincken, noch met sorchfuldicheyt deser werelt. Ende Paulus Roma .xiij. Niet in brassen ende dronckenschap. Ende Tit .ij. Laet ons soberlic rechtueerdelic ende godlic leuen in dese werelt. Dese maniere van leuen, verstaet hi, so waer hi van soberheyt vermaent, datmen den lichaem alleen sijn nootdruft geue, ende hem alle oueruloedige weelde ontrecke, op dattet niet te weeldich en werde, maer men en can altijt niet vasten noch bedruct sijn, want men moet somtijden eten ende vrolick sijn. Nochtans en sullen wi ons niet geheelick van vasten vernederen ende bidden onthouden, ende in wellusten leuen, gelijc somige nv doen, mer ons somtijts tot die voorscreuen oprechte vasten keeren, gelijc ons God door den Propheet Johelem int .ij vermaent, segghende: Keert v tot mi in gheheel- [(A vj) vo] der herten, in vasten ende weenen ende schreyen, ende snijt v herten, ende niet v cleederen. Want het nv sonderlinge van noode is te bidden ende te vasten, om dat de christenheyt nv wreedeliker veruolcht wort dan eenige misdaet, met yser, vier, water ende galgen, somige beschimpense, somige die niet oprecht en sijn, diffameren dat Euangelion, ende onder die


9 cleyne gemeynte is ooc so groote crancheyt dagelics dat die glorie Christi daer doer verduystert wert, also dat wi wel behoeuen te bidden, ende ons te verootmoedigen voor God met weenen, vasten, ende hem onsen ende sijnder gemeynten noot te clagen. Mer wee onser onachtsaemheyt, dat wi die gramschap Gods niet en mercken noch ter herten en nemen. Voorwaer waert dat wi die gene waren, die wij willen schijnen te sijn, wi en souden den genen die warachtelic geweest sijn dat wij scijnen te wesen, also ongelijc niet leuen, noch wi en souden die genade Gods niet te vergeefs ontfangen, maer wij souden neersticheyt doen, dat wi in desen aengenamen tijt, in welcke ons nv claerliker die genade Gods verschijnt, dan si in duysent iaer heeft gedaen, ons te bewijsen in allen dingen als dienaren Gods in groote lijdtsaemheyt, in mismakingen, in bangicheden, in slaghen, in arbeyt, in vasten, in waken, ende in de dingen die Paulus .ij. Cor .vi. verclaert. Ende die gehoude personen souden haer ooc matigen in vleescheliken wellusten ende ander weelden, op dat si haer tot vasten ende bidden mochten geuen als Paulus .i Corin .vij. seyt. Oock en souden wi [(A vij) ro] niet min sorchfuldich sijn te vasten ende te bidden, ende ons te verootmoedighen voor de sondighe broeders, die met swaren sonden die glorie Christi, ende des Euangelijs beulecken, ende den Heere bidden dat hi des duyuels temptatie ons also niet en liet beswaren ende douerhant nemen. Ende die Euangelische predicanten souden tvolck haer sonden neerstelic vermanen, ende haer die nootsakelicheyt des biddens ende vastens voorhouden, op dat si also cout niet en bleuen van oprechten vasten ende bidden, tot so grooter argernisse der gheender die Christum niet ontfan-


10 gen en hebben, ende op dat si ontsteken werden in de liefde Gods, ende sijn eere ter herten namen, ende sijn oneere sorchfuldelic beletten, ende haer selfs ende der andere sonden swaerheyt bekennen, ende daer leedtwesen af hebben, ende Gods goetheyt ende ghenade te verwonderen, ende te eeren, op dat si ontsteken worden, om die vorderinge der glorien Gods te bidden, ende af te bidden, dat daer tegen is, so sullen si wel beweecht werden, om Christelic te bidden ende te vasten, also dat men ons niet en soude mogen verwijten, dat wij noch en vasten, noch en baden, noch en arbeyden, mer alleen wellustelic leefden, ende die mate van vasten, soude na viericheyt des biddens geschieden. En wilt v gheen schatten vergaderen opter aerden, daerse die. etc. Hier begint Christus die geloouige af te trecken van die giericheyt ende van begeerlicheyt veel [(A vij) vo] te hebben, ende seyt: Wilt ghi schatten vergaderen, ende warachtelic rijc werden, so en vergadert geen verganckelike schatten opter aerden, die v genomen mogen werden oft bederuen, want sodanigen schat is der edelder sielen te snoode, mer vergadert v eewige schatten inden hemel, die v niemant ontnemen noch verderuen en mach. Wie en soude niet lieuer eewige ende hemelsche schatten hebben, dan aertsche verderffelike die terstont vergaen sullen. Alsoo vermaent Paulus ooc .i. Tim .vi. Vermaent de rijcke van deser werelt, dat si niet hoochmoedich en sijn, noch gheenen hope en setten in onseker rijcdommen, twelc schatten is vergaderen opter aerden daerse den roest ende motten eten, mer inden leuendigen God. Siet, dat is schatten vergaderen inden hemel, dat is in sekeren ende geesteliken goeden, ende dat si milde sijn om mede te deylen etc.


11 Want waer uwen schat is, daar is oock v herte. Also geringe als een mensche begint neerstich te sijn om tijtlic goet te vergaderen, so wert sijn herte aen dese snoode dingen verhangen, weder hi wil oft niet en wil. Want ist dat hi schatten vergadert opter aerden, so is al sijn herte opter aerden, daer sinen schat is. Wat mach onsaliger sijn dan dat herte op verganckelike dingen deser werelt te setten, ende van die hemelsche goeden te vallen. Welc recht also vele is, als of een mensche gheen goede spijse en wilde noch en mocht eten, maer [(A viij) ro] wilde menschen dreck eten, ende hem daer mede verlustigen. Desen seluen sin sedt Lucas die cause van eenen die van Christo de erffenisse gedeylt wilde hebben, daer wt nam Christus een oorsake tegen die quade begeerlicheyt te spreken. Want so Paulus .i. Timo .vi. seyt. Die rijck willen werden, die vallen in des duuels becoringhe, ende in veel sotte begeerlicheden, die de mensche in verderffenisse verdrincken. Waer voor ons God beware door Christum tot sijner glorien Amen.

Opten eersten donderdach in de vasten. Matth .viij. Doen Jesus in Capernaum was gegaen, so is Centurio een hooftman van hondert knechten tot hem gegaen biddende hem, ende seggende: Heere mijn knecht leyt thuys ledeloos ende wort seer ghequelt. Jesus sprack tot hem. Ic


12 wil comen ende maken hem gesont. Die Capiteyn antwoorde ende sprack: Heere, ick en bens niet waerdich dat ghi onder mijn dack gaet, mer spreect een woort, so wert mijn knecht gesont. Want ic ben een mensce onderdanich eens anders macht, ende hebbe onder mi ruyterknech-[(A viij) vo]ten, ende wanneer ick seg tot eenen, gaet henen, so gaet hi, ende totten anderen, coemt hier, so coemt hi, ende tot minen knechte, doet dat, so doet hijt. Doen Jesus dat hoorde verwonderde hi hem, ende sprac totten genen die hem navolchden: Voorwaer seg ic v, sulcken geloue en hebbe ic in Israel niet geuonden. Ende ic seg v, dat vele sullen comen van oosten ende westen, sittende met Abraham, Isaac, en Jacob in hemelrijc, mer de kinderen des rijcs sullen gheworpen worden in die wterste duysternisse, daer sal sijn weenen ende knersinge der tanden. Ende Jesus sprac totten Capiteyn: Gaet henen, v geschiede als ghi hebt ghelooft. Ende sijn knecht wert inder seluer vre ghesont. In dit Euangelie wert ons geleert wat een recht ghelooue ende sijne wercken sijn. Ten eersten so ist een recht gelooue, dat alleen dat bloote woort sonder geuoelen, sonder tegenwoordicheyt eenichs


13 vleeschs, ia ooc des suyueren vleeschs Christi soect, ende daer alleen aen blijft [B ro] hanghen, wetende dat het rijc Christi niet in desen wtwendigen ceremonien noch in sonderlinge plaetsen en is, mer inden geest geleghen is, den woorde alleen die gesontheyt der sielen, ia ooc des lichaems toescriuende, gelijc dese Centurio hier doet, seggende: Spreect alleen een woort ende mijn knecht sal gesont werden. Recht oft hi seggen wilde: Ic en behoeue v vleeschelike tegenwoordicheyt niet, maer alleen dat godlic woort dat ghi selue sijt, welck woort siele ende lijf ghesont ende salich mach maken. Johan .viij. Want ist sake dat mijn woort die een mensche ben onder eens anders macht, ende ooc crijsknechten (sic) onder mi hebbe, alsulcken macht heeft, dat ic dese segge, gaet, ende hi gaet, ende den anderen, coemt, ende hi coemt, ende mijnen knecht, doet dat, ende hi doetet: van wat crachten moet v godlick woort dan sijn, die een Heere ouer siecten, gesontheden, ouer doot ende leuen, ende alle creatueren sijt, also datse v alle onderdanich ende onderworpen moeten sijn, als ghi een woordeken spreect ende segt: Ledeloosheyt oft ander crancheden, gaet van dien knecht oft mensche, so moeten si v terstont gehoorsaem sijn. Hierom en is mi niet van noode, noch ic en bens ooc niet weerdich, dat v suyuer menscheyt tot mi come. O siet, dat is een oprecht bloot gelooue, also Christus hier selue belijdt, seggende: Ic en hebbe alsulcken gelooue inden volc van Israel niet geuonden, noch in sinen apostelen. Want die selue en wilden van sijnder menscheyt niet scheyden, also daer aen cleuende, dat Christus van haer [B vo] moest gaen, eer si den H. geest mochten ontfangen. Si cleefden aen sijn vleeschelike presentie, ende niet aen dat bloot woort. Ende daerom, doen haer die genomen


14 wert, doen werden si gheschandaliseert. Also varen si oock alle, die beuoelicheyt, solaes oft smaec ende soeticheyt van binnen aen God soecken, Als haer die ghenomen ende Christus in haer gecruyst wert, so werden si alle gescandaliseert, geturbeert, verliesende haren vrede ende haren God. Dese en geloouen niet, mer si geuoelen, Ende als haer dat ghenomen wort, so mishopen si, ende worden cleynmoedich. Deser menschen gheuoelen, smaec ende deuotie heeft haren afgod geweest: als dien neder gestooten wert, so vallen si mede. Daer om seyt Christus wel, dat hi sulcken ghelooue in Israel niet geuonden en hadde, want die Israeliten sochten al teekenen ende geuoelen ende vleeschelike tegenwoordicheyt, gelijk oock dat Conincxken int Euangelie. Joan .iiij. Also die nv ooc Israeliten, dat is, godscouwende menschen willen sijn, soecken ooc alle beuoelicheyt, ende beuoelike tegenwoordicheyt Gods, oft soeckende dat haer aen Gode. Al hebben dese eenen heyligen schijne, si sijn nochtans al aenbidders der afgoden voor God, ende ongeloouige menschen. Mer die met desen hooftman alleen dat godlijcke woort soecken, vinden ende houden, die laten God ende alle creaturen geuen ende nemen, doen ende laten wat si willen, si en werden niet geturbeert watter gheschiet, want si houden altoos dat si begeeren, dat is dat bloote godlijcke woort, ende [B ij ro] dat en laten si haer noch van duyuel, noch van geenen creature nemen, ia noch van God selue, als hi hem stelt oft laet geuoelen oft hi anders wilde dan sijn woort, so worstelen si tegen God, gelijck Jacob Gene .xxxij. Ende houden ende verwinnen hem met sinen godliken woorde, welck hi ymmer niet loochenen mach. Ende gelijc dit woort nemmermeer en mach vergaen, al ist dat ooc hemel ende aerde vergaen,


15 also en mach hi ooc nymmermeer vergaen die daer altoos aen blijft hangen. Desen ist alle leens waer oft bi wyen hi is, hi en soect geen sonderlinge plaetse, tijt noch stonde om God te behaghen, want hi gelooft dat dit woort altoos in hem woont. Dit ghelooue en luyaert niet noch en is niet stille, maer het gaet niet totten creaturen noch tot sint Jacob, Peeter, Anna, Maria. et c, maer alleen tot Jesum, die alleene onse middelaer is tusschen God ende ons, so Paulus seyt, sonder welcken middelaer nyemant tot God en mach comen, also Christus seluen seyt. Daerom dolen si alle wt der rechter banen die totten leuen leyt, die doer eenigen heylich oft creatuere tot God willen gaen, want nyemant en mach ons versoenen dan Christus alleen. Also het wordt doer Sint Jan beleden in sijn eerste Epistele, segghende: Hi is die versoeninghe voor onse sonden. et cet. Dese, so Paulus totten Hebreen seyt, treedt voor ons aen God etc. Ende als hi tot Christum coemt, so en laet hem dat ghelooue daer niet ledich staen, maer het doet hem [B ij vo] bidden, niet met veel woorden, welck Christus Mat .vi. verbiet, mer hi bidt met weynich woorden wt der herten, so hi daer den noot gheuoelt, niet alleen sijns selfs, maer sijns naesten, oock des minsten die in noot is. Ende dien noot houdt hi Gode voor, op sijn godlijck woort ende beloefte, toeseggende ons verhooringhe, maer hi en stelt hem vre noch dach, gelijc die sotten binnen so vele dagen verhoort willen sijn, als tvoorscrift van haer gebeden in houdt, maer hi thoont ende claecht den Heere den noot, ende en sedt hem tijt noch mate, mer hi beuelet sijnder godliker wijsheyt ende wille, hem niet voorscriuende, Heere doet aldus oft also, nv oft dan, maer mijn knecht leyt thuys sieck. et c. Ten anderen en gelooft hi niet dat hi dat verdient heeft


16 oft dies waerdich is dat God dat doen soude, maer hi bekent hem seluen onwaerdich. Nochtans ghelooft hi, dat hijs niet te min doen en sal, mer te meer, want hi en aensiet gheen verdienst maer alleen de waerheyt des blooten woorts sijnder godliker belofte, hem ghenadelic gedaen, sonder eenige verdienst, niet betrouwende op sijn gelooue oft eenige duecht, want die en mogens niet verdienen, ooc so en sijnse des menschen niet, maer Gods des gheuers ende wercmans, ende hi is Gode des te meer schuldich, dat hijse hem ghegheuen ende in hem gewracht heeft, dan God hem, omdat hijse heeft, Ghelijck een brootbidder den geuer eender aelmoessen meer schuldich is, dan die gheuer hem. [B iij ro] Ten derden, so en is dat gelooue niet alleen niet ledich te Gode, mer ooc ten euen menschen, niet alleen den rijcken ende machtigen dienende, helpende, geuende, verbiddende ende versiende oft besorgende, mer ooc den armen, crancken, verachten, verworpenen, ia die alder meest, want sijs meest behoeuen, niet alleene den vreemden, mer eerst den huysgesinne, niet alleen den kinderen, vrienden ende maghen, mer ooc den dienstboden, niet alleen in noot der sielen, mer ooc des lichaems, ghelijck dese hooftman oock doet, welc hi daer in bewijst, dat hi sijns wel gade sloech, in dien dat hi seyt, Hi leyt: ende ooc inder manieren der siecten, seggende, ledeloos. In grootheyt der pijnen, seggende, hi wert seer gequelt. O siet, hoe nam hi sinen dienstbode ter herten, hi en stiets ooc niet wt sinen huyse, doen hi geenen dienst van hem en hadde, mer hi houdt hem in sijn huys, ende tracteert hem als sinen broeder, ende houdt hem als sine eygen siele, so Eccles .xxxiij. staet. Ende al en hadde hi dat niet gelesen, het gelooue leerde hem


17 dat wel, het welck den persoon, noch verdiente noch onuerdiente der persoonen aen en siet, noch vrient noch vyandt, mer den noot oft profijt oft gerief, ende salicheyt des naesten. Want gelijc hi gelooft dat Christus hem al onuerdient goet doet, ende so hijt doer Christum al sonder verdiente ende weerdicheyt ontfangen heeft, also doet hi sinen naesten vrienden ende vianden weder, beghinnende aen de ghene die hem God sonderlinghe beuolen heeft, gelijc sijn huysghesinne, dienstbo- [B iij vo] den etc. dies behoeuen, gheloouende dat hem God die toe heeft geschict, om dat hise besorgen soude, want so Paulus seyt: Die der sijnder, sonderlinghe sijns huysgesins gheen gaey en slaet, die is argher dan een ongeloouige. O, hoe grootelick waer dit nv van noode te leeren, Want al vindt men eenige menschen die den armen goet doen, si slaen haerder dienstboden so luttel gade, recht oft al verloren ware dat si dien deden, sijn si siec oft suchtich, si en vraghen daer niet na, stootense wt haren huyse. Si geuen bi wijle den armen voor de duere tgene om Gods wille, dat si haer dienstboden verdeelen, dwelck si wel eten oft drincken souden, doende teghen den regel der charitaten, die daer leert, dat ghi soudt willen dat v de menschen deden, dat selue doet haer oock. Oft si nv in de stede der boden waren, hoe na soudt haer gaen dat si sagen datmen haer so ongheuoelick spijtich ende hart ware, als si haren boden nv sijn, Waer mede si dicwils veel quaets in haer dienstboden doen, want als si mercken datmen haer also ongeuoelic is, so verdrietet haer ende werden onghetrou, siende also lief dat het goet verloren gaet als niet, peynsende, wat leyt mi daer aen, ick en hebs niet een bete te badt. Eenighe nement heymelick, waer si connen ende moghen, van welcker onge-


18 trouwicheyt si selue die sake sijn, ende doen haer seluen groote schade, want waert dat de dienstboden gheuoelden, dat sijse tracteerden als haren broeder ende hielden als haer eygen [B iiij ro] siele, so souden si liefde ende gonste tot haren regeerders vercrijghen ende neerstich sijn, om alle dinghen ten meesten profijt te brenghen, dwelck si anders verloren souden laten gaen. Dese en hebben gheen ghelooue, want waert dat si gheloofden dat haer God die dienstboden toegeschict hadde, ende dat si dien doen, dat si Christo dat selue doen, si souden haer ymmer ontsien dat si also ongheuoelic daer mede souden leuen. Ende gheloofden si dat God veel hoogher ende weerdiger bouen haer is, dan si ouer haer dienstboden, ende dat hi haer nochtans also vriendelic is ende niet en verdeylt dat hi heeft, si soudens haer schamen. Ende saghen si de natuere aen, ende dat si van euen edelen stof sijn, ende dat [si] oock creatuerkens Gods sijn metten seluen dierbaren bloede ghecocht, daer si mede ghecocht sijn, natuere soudt haer verleeren, ende bouen al, dat Gode also seer mishaecht, want tghene dat hi haer verleent heeft, dat verleent hi haer, niet alleen voor haer seluen, maer voor haer huysgesinne, dienstboden, ende voor diet behoeuen. Hierom beual God de kinderen van Israhel also dicwils, dat si beuoelick met haren dienstboden souden leuen, aenmerckende dat si oock slauen in Egypten hadden gheweest. Des gelijcs so waert ooc grootelic van noode, datmen de dienstboden onderwijsde dat si getrou ende gedienstich waren, niet te aensiene, alleen dienende haer Heeren, meesters, ende vrouwen, maer altoos ende in allen plaet-[B iiij vo] sen, so Paulus leert Eph .vi. Want doen si anders dat sal haer God scherpelic eysschen. Welc haer alle beyde, gelooue ende tleuen des geloofs, dat is die


19 liefde wel leeren soude, waert dat sijt hadden. Mer dat en can niemant van hem seluen ghehebben, God moet alleen inder sielen comen wercken, ghelijc hi eerst in Capernaum quam, eer dese Centurio tot hem conste gecomen, Ja hi moet den mensche eerst den wille daer toe geuen, so Paulus seyt. Maer als hi ons die geeft, so vallen wi daer bi metten onsen, dat is, soeckende ons selfs profijt daer in oft onse salicheyt, ende niet puerlijc sijn eere, daer hi se om gheeft. Ende al bidden wi dan daerom, wij en vercrijgense niet, om dat wi [in] ons selfs naem, dat is, om ons selfs profijt daerom bidden, Daerom soude hi ons verhooren, so moest hi die eygen begeerte die wi hebben om tghelooue oft andere duechden te hebben, die wij hooren dat so goet ende profitelic sijn, ende niet alleen aen en sien datse God also eerlic sijn, dusdanige begeerte moet hi eerst al weder dooden, ende wercken een nieuwe begeerte in ons, om tgelooue oft ander duechden te hebben, alleen om dat hem eerlic is, dat is dan in sinen naem begeert, ende dan volbrengt hi sine sweerende belofte, seggende Joan .xvi. Voorwaer seg ic v: al dat ghi in mijnen naem bidt etc. Maer als een mensche dit weet, ende hi beuint die eygensoeckelicheyt in hem teghen sinen danc, ende hi soudse so gheerne quijt sijn, nochtans hi lijdtse ootmoedelic als eenen moyeliken slach, peysende: Heere [(B v) ro] aldus eygensoeckeliken mensche ben ic, mi en behoort anders niet toe, alst v belieft, so moechdi mi daer af verlossen, ende die also lange in ende met mi lijden om uwer liefden oft om die rechtueerdicheyt: dan en machse niet schaden, maer wel veel baten, ende also geleden, is si God also veel aengenamer dan wtwendich lijden, als inwendicheyt beter is dan wtwendicheyt. Ende God houdt dan de begeerte totten duechden daer mede in ootmoedicheyt: also dat die


20 mensche peyst, Al heb ic dese goede begeerte van God, ick ontsuyuerse met mijnder eygensoeckelicheyt etc. Dit waer bouenal van noode, datmen den goetwillighen menschen leerde. Want hier wt comet dat veel menschen altoos ontbliuen, ende niet en vercrijgen dat si begheeren, om dat si daer in haer seluen soecken, ende die eyghensoeckelijcke begeerte also voor duechde ende goet houden, die sonde ende quaet is. Mer als si die voor quaet houden, ende dat onwillige gheuoelen also wt puerder liefden oft om die rechtueerdicheyt lijden, so mede wercket haer al te goede, ende God oeffent dat gelooue daer oock fijn in, als si vanden Heere connen ghehebben te geloouen, dat God haer also genadich door Christum is, dat hi die onuolcomenheyt ghenadelick voor goet ontfangt, ende veredeltse metter volcomenheyt Christi. Ende alst den Heere dan tijt dunct dan werct hi alsodanigen volcomen gelooue inden mensche. Ende al en sijn si niet vanden kinderen des rijcs, mer comen van Orienten ende Westen, si sullen [(B v) vo] met Abraham, Isaac ende Jacob rusten, die dat volmaecte gelooue hebben gehadt. Maer die kinderen des rijcs, dat sijn dat volc der wercken, diet rijcke Gods met haren wercken wanen te verdienen, sullen in die wterste duysternissen werden geworpen, daer huylen ende knersen der tanden sal sijn. Dese sullen also met haren wercken bedrogen werden, Mer den gelouigen en sal haer gelooue niet faelgieren, want si sullen met Centurione hooren, Also ghi gelooft hebt also geschiede v. Ende inder seluer vren genas sijn kint. Welc onser sielen ooc geestelic geschiede ter eeren Gods Amen.


21

Des vrijdaechs Math .v. Ghi hebt ghehoort dat den ouders geseyt is. Ghi sult uwen naesten lief hebben ende uwen viant haten, mer ick segge v, hebt lief v vianden: gebenedijt den genen die v vermaledijen, doet wel die v haten, bidt voor haer die v quaet doen ende veruolgen, op dat ghi kinderen sijt ws vaders die inden hemel is, die sijn sonne laet opgaen ouer den quaden ende goeden, ende laet regenen ouer den rechtuerdigen ende onrechtuerdigen. In dien dat ghi lief hebt die v liefhebben, wat loon [(B vj) ro] sult ghi daer af hebben, en doen dat ooc niet die tollenaers? Ende so ghi alleen tot uwen broeder vriendelic sijt wat doet ghi sonderlincs, en doen de tollenaers ooc so niet? daerom, ghi sult volcomen sijn, gelijckerwijs uwe vader inden hemel volcomen is. Hebt acht op v aelmoessen, dat ghi die niet en geeft voor de lieden, dat ghi van haer gesien werdet, ghi en hebt anders gheenen loon bi uwen Vader inden hemel. Als ghi nv aelmoessen geeft, so en sult ghi voor v niet laten trompetten als de hipocriten doen in hare scolen ende opter straten op dat si vanden lieden gepresen wer-


22 den. Voorwaer ic seg v, si hebben haren loon ontfangen. Mer alsghi aelmoessen geeft, so en laet v slincke hant niet weten wat de rechter hant doet, op dat v aelmoesse verborgen si, ende v Vader diet int verborgen siet, die sal v dat int openbaer loonen. [(B vj) vo] God had doer Moysen Leui .xix geboden, dat si haren naesten souden lief hebben, ende haren viant haten. By desen viant verstonden si de ghene, die haer contrarie deden. Maer God meynde daer mede de gene diese van sijn geboden wilden trecken, Dat sijn vianden, al waert ooc vader, moeder, suster oft broeder, die welcke ons Christus in die sake heeft heeten haten int heylich Euangelie, Luc .xiiij. Want onse vrienden lief te hebben en was van geenen noode te gebieden, twelc ooc ongeloouige doen, so Christus hier in dit Euangelie belijdt. Daerom so is Christus gecomen, ende heeft verclaert, wat hi daer mede gemeynt heeft, seggende: Ic seg v, hebt lief v vianden (die ghi voor vianden houdt) doet haer wel die v haten. Dit is een swaer gebot, dwelc natuere niet en heeft, want natuerlic haet de natuere haer vianden die haer contrarie doen. Daerom sal een mensche sinen viant lief hebben, dat is, een soete ionste tot haer hebben die hem contrarie doen oft seggen, dat moste ouer natuere geschieden. Nv en can natuere ouer natuere niet ghewercken, noch haer met haer seluen verwinnen, mer God alleen. Hierom so en heeft ons God dat niet geboden, om dat wi dat van ons seluen souden nemen te volbrengen, mer van sijn milde genade, ia dat wijt hem in ende met ons souden laten volbrengen. Ende op dat hi ons met dier letteren


23 soude dooden ende grondelic verootmoedigen bekennende dat wi het gebot der godliker maiesteyt noyt te recht gehouden en hebben, waer me- [(B vij) ro] de wi de helle so dicwils verdient hebben, ende al de wrake die God ouer ons doen mach: ende dat wi dat ooc nemmermeer en souden connen volbrengen, ten si dat God in ende met ons volbrenge. Daerom geeft hi ons also hoogen gebot, om dat wi van hem souden nemen, dat aen hem te versoecken ende hem dat aen te sien, gelijc een arm mensche op eenen rijcken siet, om van hem tontfangen dat hi niet en heeft, geloouende dat hi dat gebot altoos voor ons gehouden heeft, midts welcke hi sinen gheest in ons stort, die dat in ende met ons crachten volbrengt. Mer eer God dat salichlic doen mach, so moeten wi eerst van hem nemen, ons also vele als ons aengaet ouer te geuen, dat geerne om sijnder liefden te deruen, ende hem dan van sinent wegen daerom te bidden dat hi dat in ende met ons volcome, als sijn vre comen sal. Dan gheeft God den mensche te aensien, hoe cleynen viantschap ons gedaen hebben ons vianden, bi de viantschap die wi sijnder maiesteyt gedaen hebben, die eewich is, ende dat niet op ons verdient en heeft, ende die alder vrientschap weerdich is, ende dat wi eyndelic sijn, ende beghin hebben, die alle viantschap weerdich sijn, ende dat ons God die nochtans also herteliken vergeeft, ende ons des niet te onvriendeliker en is, noch te min wel en doet etc. Maer so wi swaerliker gesondicht hebben, so hi ons dicwils meer gracien geeft. Midts welcke hi in ons werct liefde tot ons vianden. Ten anderen, dat si ons geen viantscap en bewijsen, mer meer vrientscappen dan ons beste vrienden, [(B vij) vo] Want nemmermeer en can ons vrient ons also grooten profijt gedoen als onse viant, Want nemmermeer en mach


24 ons yemant also cleynen lijden ghedoen, hi en brengt ons God selue mede, want God en is nemmermeer van lijden verscheyden, waer lijden coemt, daer coemt God mede. Ende die lijden verstoot, die verstoot God, gelijck Dauid seyt. Ic ben met hem in tribulatien. Daerom, so niemant Gods weerdich en can geworden, also en can ooc niemant lijdens weerdich geworden, maer God gonnet sijn wtuercoren wt onuerdiende genade, ende die dat dan ontfangt, die ontfangt God met allen goede. Oock soo breect God onsen eygen wille, die ons van God vermiddelt, als eenen yseren muer, ende als die breect, so vergadert ende coemt de siele ende God bi een, ende werden eenen geest, so Paulus .i. Cor .vi. seyt. Dit groot voordeel doet ons God door de gene die ons contrarie doen, ende daer mede seynt hi ons dien dierbaren scat ouer. Wie en soude dan niet hertelic lief hebben, die haer seluen schade ende ons so grooten profijt doen? Ten derden, dat ons God midts dien een ocsuyne geeft, also dicwils suyuer ende reyn van allen sonden te werden, hoe groot ende swaer si ooc sijn mogen, als si ons contrarie doen, ende wi vanden Heere connen gehebben, haer dat gheerne te vergeuen. Want dan heeft hem God verbonden ons alle sonden te vergeuen, hoe langhe wi daer ooc in gelegen hebben. Also dat wi terstont van mont ten hemel soude varen, waert dat wi also [(B viij) ro] storuen, ende erfghenamen Gods werden. Want hi seyt selue. Ist dat ghi den menschen haer sonden vergeeft etc. Ende hier in dit Euangelie, seggende: Op dat ghi kinderen ws Vaders sijt, die sijn sonne etc. Ten vierden, dat si ons dat niet en doen, mer si sijn mer instrumentkens, daert God mede doet, gelijc een vader sijn kint met een roede castijt, niet wt ongenade, mer wt vaderliker genade ende trouwe. Ten vijfsten, dat hi eenen


25 eewigen raet daerom gehouden heeft ende voorsien, dat ons die persoon in die tijt ende in dier manieren ende gheen ander, dat doen soude. Ende so Sapien .xi. staet al gewegen, hoe swaer, al gemeten hoe vol, ende al getelt hoe veel den mensche alder oorborlicste ter eeren Gods sal wesen, ende alle creatueren also crachtelic bedwonghen, dat si niet eer, niet meer, niet swaerder, niet anders op en moghen leggen noch aendoen. Also ooc wel blijct aen Job den welcken de duyuel niet een schaepken aen en mocht tasten, dan so hem God beual. Item Christus seyt, datter niet een hayr van onsen hoofde vergaen en sal sonder sinen Vader etc. Midts desen maect God den mensche wel also ionstich tot sinen vianden, dat hi hem deen weldaet op dander doet, ende vriendeliker dan oft si hem niet misdaen en hadden. Maer als God dien mensche een onwillicheyt van binnen laet geuoelen, ende nochtans hem daer willichlic in ouergheuende die onwillicheyt te geuoelen, sinen viant die hem hatet, niet te min goet te doen, maer te meer, dat is [(B viij) vo] een edel werck, want midts dien houdt God dat werck in ootmoedicheyt, also dat de mensche daer dan gheen ydel behagen in en heeft, ende dat sijn slincke hant daer niet af en weet, denckende: Hoe sondigen geueynsden mensche ben ic, dat ic dit niet willichlic van binnen en doe, mer alleen inden schijn van buyten. Ende nochtans vastelic gheloouende, dat hem God so genadich is door Christum, dat hi hem die onwillicheyt voor gheen sonde en acht, ende dat hi die verwisselt om dat willich volbrengen Christi, ende draecht dat geuoelen der onwillicheyt Christo voor een cruys na, opdat hi twee cruycen dragende, niet manck en soude gaen. Deene van buyten, van dien lijden dat hem sijn viant doet, dander de onwillicheyt,


26 daer hi tegen sinen danc mede gequelt is, in welcke het veel moyeliker is, dan oft hijt in grooter willicheyt dede, welc also veel beter is, als die inwendige mensche beter is dan die wtwendighe, want midts dien en wert niet alleen het lichaem ghedoot, maer oock den wille oft verkiesen des menschen. Ende also dicwils als de mensche die onwillicheyt geuoelt, ende hi vanden Heere can gehebben hem daer in ouer te gheuen, ende al datter af comen mach in tijt ende inder eewicheyt, so verliest hi sijn siele in God, daer hi edelic mede vereenicht wert, ende salse in God vinden. Welck hi ons gonne tot sijnder eeren. Amen.

Des saterdaechs. Marci .vi. [C ro] Ende alst auent wert, so was dat scip int midden der zee, ende Jesus alleen opt lant, sach hijse arbeyden int roeyen, want die wint was haer tegen. Ende omtrent die vierde wake des nachts quam hi tot haer wandelende opt meer, ende hi woude voorbi gaen. Si meynden het waer geweest een spokenisse, ende riepen, want si sagen hem alle ende verscricten. Ende terstont sprac hi tot haer, seggende: Betrout, ic bent vreest v niet. Ende trat tot haer int scip, ende die wint leyde hem. Ende si verscricten ende verwonderden hem wter maten seer, want si en waren niet verstandiger geworden ouermidts den brooden


27 ende haer hert was verblint. Ende als si ouergeuaren waren, quamen si int lant Genesareth ende voeren in die hauen. Ende als si wten scepe ghingen, so kenden si hem terstont, ende doorloopende dat gansse lant, begonnen si die crancken daer te brengen op bedden, ende waer si hoor- [C vo] den dat hi was, ende waer hi opter straten ginc oft in steden oft in dorpen, daer leyden si de crancken op de marct, ende baden hem, dat si alleen den soom sijns cleets mochten tasten, ende alle die hem aentasten, die werden gesont. In desen Euangelie wert ons gheleert hoe sorchuuldich God voor sijn geloouige te water ende te lande is, ende hoe getrouwelic hi dien bistaet in alle noot, ende dat hijt al aensiet wat dien ouercoemt. Also die Euangelist hier seyt, dat hijse sach arbeyden int roeyen, ende daerom laet hise inder noot comen, op dat hi haer soude helpen, wat hulpe soudt sijn als si in gheender noot en waren? Si moeten inder noot comen, op dat si dan roepende tot hem, verlost mogen werden, ende hem daer af dancken, gelijc Psalm .xc. staet. In tribulatie suldi mi aenroepen, ende ic salder v wt helpen, ende ghi sult mi eeren. Ooc so wil God kennelick maken, oft si te recht in hem geloouen ende betrouwen, welc niet en geschiet in voorspoet ende als si God gheuoelen, mer inder noot, als hi hem gram ghelaet, ende alst schijnt dat hi niet tegenwoordich en is, ende geheelic schijnt verlaten te hebben, dan arbeytmen dicwils, also dat, al coemt hi weder, dat den mensche niet


28 en dunct dat God is, maer een fantasie, Want alsmen God midts inwendige gauen ende gerustheyt tegenwoordich geuoelt, so en gelooftmen [C ij ro] dat niet, mer men geuoelet, ende dat en is dan geen gelooue, mer geuoelen. Want so Hebre .xi. staet, het gelooue is vanden dinghen diemen niet en siet noch en schijnen, datmen geuoelt dat schijnt ymmer, Mer alsmen al contrarie geuoelt ende viantschap van buyten ende van binnen, ende men nochtans vanden Heere can gehebben tegen dat geuoelen, vrientscap in dat geuoelen der viantscap te geloouen, ende God aldermeest teghenwoordich te geloouen, als hi alder verste schijnt, ende alsmen hem alder verste ende vreemtste gheuoelt. Ende als hi voorby inder noot schijnt te willen gaen, so Marcus hier seyt, dan ontwijfelick te geloouen, dat hi dan ons aldernaeste is, ia in onse herte woont, dat is een oprecht gelooue, Ende dat neemt den mensche alle sorchfuldicheyt af, te water ende te lande. Want als die mensche vanden Heere can gehebben onwanckelic te gheloouen ende betrouwen, dat God altoos in sijn herte woont, hoe soude hi dan yewers voor gesorgen? als hi den genen in hem heeft dien zee ende aerde ende pericule gehoorsaem moeten sijn, dien hem gonstich ende getrouwe geloouende, hi en sorget niet, mer hi singt vrolic met Dauid .Psalm .xxij. Al waert dat ic int midden der scaduwen der doot wandelde, ick en sal geen quaet vreesen, want ghi met mi sijt. De Heere is een bescermer mijns leuens, voor wien sal ic beuen, etce. Ende dat hi niet alleen bi en is, mer ooc voor ons sorget, gelijc S. Peeter seyt .i. Pe. int laeste Worpt alle sorge op hem, want hi sorget voor v, [C ij vo] Ende Psal .liiij. Worpt al v aenleggen, daer v gedachten mede becommert mochten sijn op den Heere, so sal hi v besorgen. Hierom,


29 so waer een gheloouich mensche is, oft in wat pericule hi te water oft te lande is, hi en derf niet eens sorgen. Ja so hi meer sorget voor hem seluen, so God min voor hem sorget. Daerom sal die mensche alle sorchfuldicheyt opten Heere leggen, die doort gelooue in sijn herte woont, ende die (so Paulus Phi .iij. seyt) na bi is, sonderlinge (so Dauid seyt) in tribulatien, die can sorgen, Heyden ende ongeloouige mogen sorgen, die niet en geloouen, dat si eenen God hebben die voor hem sorcht, so Christus Matt .v. seyt. Mer een geloouich mensche en derf niet sorghen voor dat hem sinen God ghenomen wert die voor hem so vaderlic sorcht, die alle dingen in sijnder hant heeft, ooc tgene dat hem noot mochte doen seker sijnde dat hi ons getrouwelic bi wil staen ende dat wi eenen genadighen God hebben die onse vader in alder noot wil sijn, die dien niet en heeft noch also en houdt daer voor, die mach wel sorgen. Mer als een mensche dit weet, ende hi aldus inder noot God betrouwen wil, ende hi niet na die hant des Heeren en siet, diet hem geuen moste, soude hijt hebben, so arbeyt hi seer, dat is, al geuet hem God te begheeren, het valt hem al te moyelick int volbrengen, want den wint den geest Gods is hem contrarie, willende hem weder achterwaert drijuen, also dat hi na de hant des Heeren sie, ende hem niet op sijn cracht en verlate, ende ist dat hijs dan niet [C iij ro] vanden Heere ghehebben en can, dat hi dan van hem neme hem seluen daer in te resigneren, dat hijt om Gods wille deruen mach. Dan so coemt Jesus tot haer, ende laet hem een luttel sien, also veel als haerder crancheyt van noode is, niet claerlick, op dat het gelooue plaetse soude houden. Ende seyt: Betrout, ic bent, wilt niet vreesen, ende met dien woorden dat betrouwen in haer werckende, so coemt hi in haer


30 scheepken, dat is, in de vergaderinge der betrouwender, ende ooc in elcs herte bisondere, ende laet sijn presentie geuoelen, ende dan houdt de wint op, diese te voren met veel quellinghen achterwaert dreef, om der voorscreuen saken wille. Also dat si haer meer daer af in haer seluen verwonderen. Dit leert God den mensche somtijts wel te voren, gelijc hi dat sijn discipelen bewesen hadde midts tversaden der menschen met so luttel brooden, mer inden noot so is dat dicwils al vergeten, oft men en gedenckes dan niet, want therte is dan al verblint, op dat si blindelic haer souden laten leeren oft geloouen. Also de Euangelist hier seyt: Si en verstonden niet vanden brooden, want haer herte was verblint, dan en weetmen daer niet met allen af, al heeftment oock te voren also wel schijnen te weten, datment ander menschen ooc gheleert heeft, op dat wi ons seluen niet betrouwen en souden, mer altoos vanden Heere nemen te bidden. Heere geeft ons heden weder op een nieuwe ons daghelicx broot, op dat wi daer altoos mede gesterct mogen werden int gelooue, ho-[C iij vo] pe ende liefde. Daerom so doetet God ooc, om dat hi sijn liefde soude thoonen, die hi tot ons heeft, ons sijn godlick woort geuende, ende ons dicwils helpt ende bistaet. Is hi ons so vaderlick ende staet hi ons aldus ghetrouwelick bi, ende siet hi onsen noot aldus aen in wtwendige saken, die tlichaem ende dleuen aengaen, welc een onedel prije is, wat sal hi dan doen in inwendighe saken, ende noot die der sielen aengaen, die hi so edel gescapen heeft? Ende dat heeft hi ons met den wtwendigen bistant te kennen willen geuen, datmen van buyten sach ende gheuoelde aen sijn Apostelen, ende oock aen ander, op dat wi daer bi van hem souden nemen te mercken, dat hi ons ooc also ende veel meer bi wilt staen in alle onsen


31 inwendigen noot, ende oft hi ons al schoon van buyten wilde laten vergaen, dat wi weten dattet sinen goeden wille tot ons is, om dat hi voorsiet, dat ons also orboerlicste sal sijn tot sijnder eeren. Ende waert ons orboerlicker anders, dat hi ons oock also wel bi soude staen in al onser noot, ende daer wt helpen, gelijc hi sijn Apostelen hier doet, ende dat hi ons niet inder sielen en wil laten vergaen als wi van hem connen ghehebben, daer ghelaten wt puerder liefden in te staen. Ende daerom heeft hi ons dit Euangelie achter gelaten, om dat hi ons tselue bistant daer mede also diewils biedt te doen, als wi dit Euangelie hooren oft lesen. Ende daerom heetet een Euangelie, dat is, een goede bootschap, om dat ons God daer mede vercondicht, dat God ons in al onser noot bi wil staen, ende allen onsen [C iiij ro] arbeyt ghenadelic aen wil sien, ende ons helpen van buyten ende van binnen. Ende daerom wandelt hi op die zee, dat wi souden geloouen dat hem alle creatueren onderdanich moeten sijn, ooc teghen haer natuere, om dat wi ymmer nieuwers voor souden sorgen, al ist dat wi in die periculose zee des iammerdals seylen, daer ghedierten sijn groot ende cleyn dier gheen getal en is, so Psalm .c iij. staet. Op dattet schip ons herten altoos onbecommert van alre sorchuuldicheyt soude sijn, op dat hi daer rustelic in soude mogen sitten ende leeren, Ende so die Euangelist voort seyt. Also veel als Christum met sulcken gelooue ende betrouwen roeren oft aen tasten, die werden salich ende gesont. Welc hi ons gonne tot sijnder eeren Amen.


32

Opten eersten sondach in de vasten. Matthei .iiij. Doen wert Jesus vanden geest inder woestijnen geleyt, op dat hi vanden duuel getemteert soude worden. Ende als hi veertich dagen ende .xl. nachten geuast hadde, doen hongerde hem, Ende de tempteerder trat tot hem ende sprac: Sijt ghi Gods sone so segt dat dese steenen broot werden. En hi antwoorde ende sprack. Daer [C iiij vo] staet geschreuen: De mensche en sal niet leuen alleen bi den broode, mer van elcken woorde, dat door den mont Gods gaet. Doen voerde hem de duyuel met hem in die heylige stadt, ende sette hem op de pinne des tempels, ende sprac tot hem: Sijt ghi de sone Gods so laet v hier af, want daer is geschreuen: Hi sal sinen engelen beuelen van v, ende si sullen v op die handen dragen, op dat ghi v voeten niet en stoot aenden steen. Doen sprac Jesus tot hem. Wederom is ooc geschreuen: Ghi en sult uwen Heere uwen God niet tempteren: wederom voerden de duyuel op eenen seer hoogen berch, ende thoonde hem alle rijcken der werelt ende haer heerlicheyt, ende sprac tot hem: Dit sal ick v al gheuen, ist


33 dat ghi neder valt, ende mi aenbidt. Doen sprack Jesus tot hem gaet wech Satan: want daer is geschreuen. Ghi sult aenbidden God dijnen Heere; ende hem alleen dienen. Doen [(C v) ro] verliet hem de duyuel, ende de enghelen traden tot hem, ende dienden hem. Mattheus bescrijft hier, hoe Christus eerst getenteert is, eer hi begonst te preken, ende is alleen gegaen, terstont na dat hi gedoopt was, om te verstaen te genen, dat die wt den geest herboren sijn, terstont werden getrocken om oncommert te sijn vant gerucht des vleescheliken leuens, ende werden terstont met veel aenuechtinge beproeft, op dat si wt dier aenuechtinge van de goetheyt Gods meer versekert werden, om die den anderen namaels crachteliker te vercondigen. Want God onderhoudt dese ordinantie in sijn wtuercoren, dat hijse eerst totten doopsel drijft, dat is tot verlochinge haers selfs, ende tot openbaer belijdinge haerder bekeeringe. Daer na geeft hi haer den H. geest, diese terstont wt tgerucht der menschen neemt, dat is, hi leytse bouen de meyninge der reden oft menschen oordeel, ende oeffentse terstont met tegenheyt, op dat lijdsaemheyt proeuinge bare, ende proeuinge hope, ende dat si onderuinden hoe goet de Heere is. Ten lesten, als si gheproeft sijn, ende Gods goetheyt onderuonden hebben, dat hijse dan wt seynt den anderen die te vercondigen. Nv volcht deuangelie. Doen, dat is, terstont na het doopsel (so Marcus seyt) wert hi in de woestijne geleydt. Merct hier, dat, na dat ghi tot eenen sone Gods vercoren sijt, terstont der werelt, dat is, den wereltlijcken sonden, moet orlof geuen,


34 ende aengeuochten werden, [(C v) vo] daerom so moet ghi altijt waken ende bidden, dat ghi der aenuechtinge niet en consenteert. Dat hi vanden geest wert geleyt, daer mede vermaent hi ons, dat wi niet na ons selfs goet duncken en sullen doen na dat wi door dat doopsel in die gemeynte gods sijn ontfangen, mer nv als kinder gods, vanden heyligen geest, geleyt, gedreuen ende ghewracht moeten werden Ro .viij. Daerom heeft Marcus, hi wert vanden H. geest wtgeworpen in die woestijne Lucas seyt, hi wert ghedreuen, waer mede si te verstaen geuen dat die kinderen Gods haers selfs niet en sijn, maer dat si den geest moeten volgen, tegen alle valsche vryheyt. Hier om en wijcken si niet van selfs vanden biwesen der menschen, het en si datse die H. gheest in die woestijne drijft. Anders orboren si met dancbaerheyt dat haer God verleent, na datse de H. geest leyt, Christus en is niet meer dan dese reyse in die woestijne gegaen, ende dat ooc niet wt sinen goetduncken, maer wt de leydinghe ende goetduncken des gheests. Op dat hi vanden duuel getempteert soude worden. Dat is die vrucht, dat hi in de woestijne gedreuen wert, dat hi getemptert moeste werden. Hier blijct, dat den wtuercoren niet te vergeefs en geschiet, si werden door den geest tot allen dingen gedreuen, ende altijt tot haerder vorderinghe, al en schijnt dat niet. Ende het is den predicanten, diet rijc Gods sullen vercondigen, orboerlic, dat si getemp- [(C vj) ro] teert werden, ende dat si die onderuindinge des geloofs eer ontfangen hebben. Want so Eccl .xxxiij. vraecht. Die niet getenteert en is, wat weet die?


35 Ende na dat hi .xl. dagen. ende .xl. nachten geuast hadde, so hongerde hem. Als Moses de wet oft geboden van God ontfangen soude, heeft hi .xl. dagen ende nachten geuast, des gelijcs Elias, also heeft Christus ooc .xl. dagen ende nachten geuastet ende vanden geselscap der menschen gescheyden geweest, eer hi der werelt de wet des leuens, dat Euangelion vercondichde, ende al vernyeude: Waer wt men verstaen mach, dat hi niet minder noch tot minder saken gheseynt en was, dan Moyses oft Elias. Ende hoe wel Christus also lange vastede ende ooc mede warachtich mensche was, nochtans is hi door Gods cracht, die hem doer den H. geest in de woestijne leyde, also onderhouden, dat hi binnen alle die tijt niet eens honger en geuoelde, mer na dien tijt der .xl. dagen, doen hi weder totten menschen soude keeren. Waer mede wij vermaent worden, hoe vaderlick God die sine voorsiet, onderhoudt ende bewaret, waer si sijn ende wat haer ghemoedt. Hier wt blijct wel, dat dit een mirakel is, gelijct was doen Christus ouer dwater ghinc: Hier om, gelijc Christus niet op de zee en wandelde, om dat wijt hem na souden doen, so en vaste hi oock de .xl. daghen niet, dat wi hem die na souden vasten, want souden wi hem hier in na volgen, so moesten wij [(C vj) vo] ooc in de woestijne sijn onder de wilde dieren, ende wi en mochten niet hongeren binnen .xl. daghen ende nachten. Dapostelen hebben tot vasten, waken ende bidden vermaent, mer geenen sekeren tijt gheboden, want dat moet de geest Gods alleen leeren: also en soudemen ooc niemant ghebieden te vasten tot gheueynstheyt, maer men sal vierichlic vermanen te bidden, waer toe een Christelic vasten behulpich is, ende


36 na dat de viericheyt des ghebets langher duert, daer na soude tvasten oock dueren. Maer hier en leert ons Christus niet vasten, mer meer den trec ende leydinge des geests in allen dinghen te volghen, waer toe hi ons ooc leydt, al waert dat hi ons ooc van allen geselschap der menschen leydde, welc hi doet, als hi ons so vanden menschen laet haten om des Euangelijs wille, dat si ons meer bewijsen beesten te sijn, dan menschen, verbiedende ons water ende vyer, dan sullen wi des tegenwoordigen exempels gedachtich wesen, ende vastelic geloouen, dat gelijc hem die Vader sonder spijse ende dranc onderhielt, dat hem ooc niet eens en hongerde, dat hi ons ooc niet verlaten en sal, mer dat hi ons eer die Engelen voor die menschen soude laten dienen, eer ons God soude laten bederuen. Mer wi mogen ons seluen daer niet in werpen, die geest Gods moet ons daer in drijuen, dat is, om des Heeren wille, ende niet om onser misdaet wille noch wt verkeerder heylicheyt spijse ende dranc ende ander nootdruft niet verwerpen. Als Christus bi die menschen was, so besichde hi [(C vij) ro] matelic met dancbaerheyt menschelijcke nootdruft, mer als hi vanden heyligen geest inder woestijnen was geleyt, so beual hi hem getroulic der godliker voorsienicheyt, die hem oock also versach, dat hem niet en hongherde. Also, wanneer ons God doer dienst sijnder creatueren besorcht, so en sullen wi dat niet verworpen, mer matelick ende dancbaerlick ontfanghen .i. Timo .iiij. Maer als hi ons also verre brengt, dat ons den dienst der creaturen niet gewerden en mach, so sullen wij sekerlic geloouen, dat hi ons dan also wel daer sonder sal versien als te voren daer mede, want hijt al effen wel vermach, daer sonder oft daer mede.


37 Ende als de temteerder tot hem quam, seyde hi: Sijdy Gods sone, so segt dat dese steenen broot werden. De duyuel arbeyt bouen al, dat hi ons vanden gelooue ende betrouwen des woorts Gods soude trecken, alst aen onse eerste ouders blijct, ende aen Mosen ende Aaron, die hi aen Gods woort dede twijfelen, by het kijfwater, daerom leert ons sinte Peeter hem sterc int ghelooue wederstaen. Aldus arbeydde hi, Christum, dien hi een warachtighen mensche sach wesen, vanden gelooue der godliker stemmen te trecken, seggende. Dit is mijn wtuercoren sone, daer mi wel in behaecht, hopende, mochte hi hem daer af trecken, dat hi hem lichtelic tot alle quaet soude brengen. Ic en can niet bemercken dat hi hem tot gulsicheyt wilde tenteren, want ten had [(C vij) vo] noch gulsicheyt noch sonde geweest dat hi gegeten hadde, als hem hongerde, ende alst ter eeren Gods hadde geuordert, so en hadt geen oueruloedicheyt geweest, dat hi van steenen broot hadde gemaect, ende sinen honger verdreuen, mer hi hadde hem geerne vanden gelooue, Dat is mijn lieue sone, gestooten, Waer toe hi nochtans die oorsake des hongers gebruycte, recht oft hi hadde willen segghen. Ghi laet v duncken dat ghi Gods sone sijt, daer hem wel in behaecht, ende om dat ghi nv xl. daghen sonder spijse sijt geweest, so sult ghi v messchien willen pijnen te preken, ende alle die werelt te reformeren, mer en pijnes v niet, het is bouen v macht, noch en gelooft dier stemmen niet, want het is bedroch, gelijct ooc bedroch is dat ghi geenen honger en hebt gehadt binnen .xl. dagen, maer wildi ymmer meynen dat ghi Gods sone sijt, ende dier stemmen geloouen, so maect


38 v broot van steenen, daer mede ghi uwen honger verdrijft, welc v licht sal sijn, ist dat ghi Gods sone sijt, hoe wel v desen honger die ghi nv lijdt, billies teekens genoech soude sijn, dat ghi Gods sone niet en waret, soude die Vader sijn kint honger laten lijden? Hi antwoorde ende sprack. Daer is gescreuen: De mensche en leeft niet alleen byden broode, maer by elcken woorde, dat door Gods mont gaet. Christus stont vastelic op Gods woort, ende [(C viij) ro] antwoorde. Al ist dat mi hongert, nochtans ist God die van mi geseyt heeft, Dit is mijn lieue sone, et c. die my met sijnder godlijcker cracht sonder spijse mach onderhouden (also hi ooc dese .xl. dagen gedaen heeft) also dattet niet van noode en is dat ic van steenen broot make, mer gelijc hi mi sonder spijse onderhielt, doen ick wt sijnen wil alleen in die woestijne ghinc, also sal hi my ooc, als ic weder onder de menschen come, costs genoech verleenen, ende daerom en ist van geenen noode, dat hi miracule aen my doe. Ic heb des Vaders woort, daer ic op sta, al ist dat my nv hongert, ick en sal geen broot met miracule maken, daer niemant af int gelooue gesticht en soude werden, Want die mensche en leeft nyet alleen byden brode etc. Deutero .viij. Dat is, onse leuen en wert niet alleen door gewoonlike spijse onderhouden, mer meer door die cracht Gods, die ouer al ende in allen dingen tegenwoordich is, die ons also wel sonder allen dienst der creatueren mach onderhouden ende voeden, als wanneer wij het al oueruloedelic hebben. Waert datmen ons dit wijs conde maken, hoe wel soudt met ons staen, ende hoe


39 gheneycht souden wij sijn tot allen wercken van barmherticheyt: wij en souden al so nyet sorgen, noch so spaerlic den armen deylen, maer (eylaes) wi duchten dat wi van honger ende commer souden bederuen, waert dat wij den behoeuenden mildelic gauen, want wij en geloouen den godlijcken woorde nyet. [(C viij) vo] Doen voerde hem de duyuel in de heylige stadt, ende stelde hem op de pinne des tempels, ende sprac tot hem: Sijt ghi Gods sone, so laet v hier af, want daer is geschreuen, Hi sal sinen engelen van v beuelen, ende si sullen v in de handen draghen, op dat ghi uwen voet aenden steen niet en stoot. Dat is, Ic weet wel dat die scrift also houdt als ghi segt, nochtans lijdt ghi wel honger gelijc ander menschen, noch ghi en condt van de steenen gheen broot maken, daer ghi uwen honger mede mocht verslaen, siet hoe ghi sonder broot sult leuen, mer wilt ghi ymmer in de dolinge blijuen, dat ghi om dier stemme wille gelooft, dat ghi die lieue sone gods sijt, dien hi wel met miraculen sal voeden, also dat ghi meynt, dat v dat sonderlinge aenga: De mensche en leeft niet alleen bi den broode, so valt hier van bouen af, want de scriftuere beloeft v also wel dat ghi v niet quetsen en sult, als dat ghi sonder broot sult leuen, midts twoort Gods, want Psal .xci. is vanden kinderen Gods geschreuen, ende vanden genen die God also lief sijn, als ghi v laet duncken dat ghi sijt. Hi sal sinen Engelen van v beuelen, ende si sullen v in de handen dragen, op dat ghi uwen voet aenden steen niet en quetst. Ist dan dat ghi gelooft, dat v de ander scrift, van tvoetsel


40 des woorts v aengaet, so gelooft dat v [D ro] dese aengaet, ende daer op betrouwende so werpt v nederwaerts, op dat wi sien, dat ghi een beminde sone Gods sijt, gelijc v die stemme toesprak. Merct dat die duyuel die scrift valschelic bibrengt, want hi laet daer wt, si sullen v in allen uwen wegen bewaren. Nv en wast gheenen wech die des menschen sone betaemde af te vallen, maer hem betaemde den menscheliken wech af te gaen, ende so souden hem denghelen bewaren. Maer want hi de scrift verkeerde, daerom antwoorde hem Christus. Doen sprac Jesus: Tis ooc gescreuen: ghi en sult uwen heere niet tenteren Dit vintmen Deut .vi. welc Christus den duuel antwoorde, recht oft hi seggen wilde, Ic ghelooue dat ic van dengelen bewaert worde, dat ic mi niet en quetse, welck ic niet en begere te ondersoecken, God tempterende, gelijc die Joden in Massa deden, mer ic wil in mijne wegen gaen, ende den gemeynen menscheliken wech gaen. Nv en ist geenen menscheliken wech van bouen neder vallen, waert dat ic dat dede, willende onderuinden de bewaringhe der Engelen, die de Vader belooft heeft, so to (sic) tempteerde ic God, daerom wil ick den graet af gaen, gelijc ander menschen. Hier wt blijct datmen God tercht, alsment natuerlic middel ende ghemeyn maniere, die God geordineert heeft, verlaet ende veracht, ende soect een ander onnatuerlic mirakel. Ghelijc dien God cracht ende leden heeft verleent te arbeyden, ende en willen niet [D vo] arbeyden, wachtende datse God ouer natuerlick sal voeden, willende onderuinden oftse God wil ende mach voeden, als si niet en arbeyden. Also tenteren se God, die de scrift


41 ende Christelike wtlegginge der scrift niet en willen lesen, seggende: De geest Gods sal mi dat wel leeren sonder lesen. Desgelijcs die de gaue der reynicheyt niet en hebben, ende en willen nochtans geen gade trouwen, seggende: God sal mi wel reynelick geuen te leuen etc. Dat is al God getenteert. Hierom sullen wi dat gemeyn behulp nemen met dancbaerheyt dat God daer toe verleent heeft, alst ons gewerden mach, mer alst ons niet gewerden en mach, so sullen wij God betrouwen, dat hi ons niet verlaten en sal. Wederom voerde hem de duuel met hem op eenen seer hoogen berch, ende thoonde hem alle de rijcken der werelt ende haer heerlicheyt, ende sprack tot hem: Dit sal ic v geuen ist dat ghi neder valt, ende mi aenbidt. Als de duyuel Christum met de voorschreuen tentatien niet en conde verwinnen, so begonde hi hem tijtlic goet valschelic te gelouen, segghende: Ist dat ic v van steenen broot heet maken, welc den sone Gods licht te doen waer, so antwoort ghi, dat de mensche niet alleen bi den broode en leeft: Ist dat ic v heete, dat ghi neder vallende, bewijst dat ghi Gods sone sijt, so antwoort ghi, dat God waer [D ij ro] getemteert, nochtans so hongert v vast. Hierom en wilt niet langer sot sijn, siet alle dese rijcken der weerelt ende haer heerlicheyt, dese behooren alle mijn, ende ic gheefse wien ic wil, laet dien Vader met sijnder stemme varen, want ghi en hebt hem niet gesien, noch dat en is God niet, die v sinen sone also laet hongheren, ende metten beesten woonen, het heeft al bedroch geweest, dat ghi gehoort hebt, hierom latet varen, aenbidt mi, ende bekent dat ic een Prince alre dingen ben, ende het sal uwe


42 sijn, ghi en sult gheenen honger meer doruen lijden noch alleen woonen, mer alle de werelt sal v dienen, ende sult al hebben dat ghi begheert. Siet, also arbeyt de duyuel eerst, ons wijs te maken, dat Gods woort ydel ende niet is. Terstont daer na sijn valsche goeden valschelic te belouen, want wi en mogen niet met begeerte der anderen dingen geuanghen werden, voor dat wi God eerst laten varen, welc wel blijct aen ons eerste ouders seggende, si en souden niet steruen, ende belouende dat si goet ende quaet souden weten, wesende als goden. Doen sprac Jesus tot hem: Gaet wech Satan, want daer is geschreuen. Ghi sult aenbidden God uwen Heere, ende hem alleen dienen. In de voorgaende aanuechtinge hadde de duyuel Christo ongodlike dingen geraden, mer hier maect hi hem God ooc gelijc, waer mede Gods eere vermindert soude werden, die Christus [D ij vo] neerstelick socht, daerom en mocht hijs niet lijden, ende dreef hem herdelick van hem, ende heet hem Satan, dat is tegen God, oft een viant, want hi hem nv openbaerlic van God tot hem begeerde te trecken. Ende hi werp hem weder die scrift voor, seggende. Ghi sult den Heere aenbidden. et c. ons leerende, dat wi onsen troost alleen in die heylighe scrift tegen alle aenuechtinge sullen soecken. Met deser scrift wert ons verboden yet aen te bidden oft te dienen, dan God alleen. Doen verliet hem die duuel, ende de Engelen dienden hem. Siet, alsmen vastelic aent woort Gods blijft, so en can die duuel niet gewinnen, ende moet ten lesten wijcken, mer


43 so Lucas seyt, alleen eenen tijt lanc, want so langhe als wi in dese werelt sijn so moeten wi aengeuochten worden, mer God alles troosts en sal ons niet verlaten, mer den duuel van ons drijuen, ende ons doer de goede engelen oprechten, ghelijc Mattheus hier van Christo scrijft. Ende siet, dengelen (die hem altijt dienden, so Marcus seyt) die van hem schenen te sijn, doen de duuel hem temteerde, ende hi der engelen dienst niet en ghebruycte, die ghingen weder tot hem, doen de duuel van hem ghegaen was. God geue ons den duuel in vast gelooue met Gods woort te wederstaen. Welck ons God gonne tot sijnder glorien. Amen.

Des maendaechs na den eersten sondach in de vasten. Mat .xxv. [D iij ro] Als die sone des menschen comen sal in sijnder heerlicheyt, ende alle heylighe engelen met hem, dan sal hi sitten op den stoel sijnder heerlicheyt, ende voor hem sullen vergadert worden alle volcken, ende hi sal die van malcanderen scheyden, gelijc als een herder die scapen van de bocken scheydet ende sal die scapen tot sijnder rechter hant stellen, ende de bocken totter luchteren. Dan sal die Coninc seggen de gene die tot sijnder rechter hant sijn sullen: Coemt ghi gebenedide mijns Vaders, besidt dat rijc dat v bereyt is vant aenbegin der werelt, want ic ben hon-


44 gerich geweest, ende ghi hebt mi gespijst: Ic ben dorstich gheweest, ende ghi hebt mi drincken gegeuen: Ic ben een gast gheweest ende ghi hebt mi geherbercht: Ic ben naect geweest, ende ghi hebt mi ghecleet: Ic ben cranc geweest, ende ghi hebt mi geuisiteert: Ic ben geuangen geweest, ende ghi sijt tot mi ge- [D iij vo] comen. Dan sullen de rechtueerdighe antwoorden ende seggen. Heere wanneer hebben wi v hongerich gesien, ende hebben v gespijst, oft dorstich ende hebben v drincken gegeuen. Wanneer hebben wi v een gast gesien, ende v geherbercht oft naect ende hebben v gecleet? wanneer hebben wi [v] cranc oft geuangen gesien, ende sijn tot v gecomen? Ende de Coninc sal antwoorden ende seggen haer: Voorwaer seg ic v, wat ghi gedaen hebt een van desen minen minsten broederen, dat hebt ghi mi gedaen, Dan sal hi ooc seggen totten genen die totter luchter hant sijn sullen: Gaet wech van mi ghi vermaledide int eewighe vier, dat bereyt is den duyuel ende sinen engelen. Ic heb hongerich gheweest ende ghi en hebt mi niet gespijst: Ic ben dorstich geweest, ende ghi hebt mi niet te drincken gegeuen: Ic ben een gast geweest, ende ghi en hebt mi niet


45 geherbercht: Ic ben naect geweest [D iiij ro] ende ghi en hebt mi niet gecleet, ic ben cranc ende geuangen geweest, ende ghi en hebt mi niet geuisiteert. Dan sullen si hem ooc antwoorden ende seggen. Heere wanneer hebben wi v gesien hongerich, of dorstich, of een gast, oft naect, oft cranc, oft geuangen, ende hebben v niet gedient? So sal hi haer antwoorden ende seggen: voorwaer seg ic v, wat ghi niet ghedaen en hebt eenen van desen minsten, dat en hebdi mi ooc niet gedaen, ende si sullen in de eewige pijn gaen mer de rechtuerdige int eewich leuen In dien dat Christus hem seluen sone des menschen noemt, so wil hi sijn menschelicheyt te kennen geuen, in welc hi ons .xxxiij. iaer ghedient heeft ende voor ons veracht willen sijn, als oft hi gheen God had geweest, mer alleen een mensche, ia die alder verworpenste onder alle menschen. Ende dit woort is den geloouigen altoos bouen maten troostelic, dat God tot haerder salicheyt, een sone des menschen is geworden, want al dat hi in die nature des menschen heeft gedaen, ende verdient, dat heeft hi allen geloouigen te goede gedaen, mer noch ist haer troostliker dat hi in sijn heerlicheyt sal comen, want waer hi altoos so ghebleuen, so moesten wi ooc so blijuen. [D iiij vo] Mer nv hi also heerlic gemaect is so geeft hi te verstaen, dat alle geloouige door hem heerlic sullen worden, ende sullen den rechter selue te vriende hebben, ende wie mach hem dan scadelic sijn? als Rom. viij.


46 staet. Wie wilse beschuldigen, die de rechter selue sal verantwoorden, den welcken rechter alle oordeel gegeuen is, die dat oordeel selue houden sal. Dese heeft hem seluen met alle sijnder heerlicheyt voor die geloouige gegeuen, so Tit .ij. staet. Het en is gheen andere die hem seluen voor ons gegeuen heeft, dan die dat oordeel houden sal, so en mach hi hem seluen niet loochenen, mer hi sal dan belijden, dat hi hem seluen voor die geloouige gegeuen heeft, ende voor haer sonden. Wat wil dan de sonde doen, als de rechter selue belijdt dat hise wech genomen ende betaelt heeft? wie wil den rechter ordeelen? wie wil hem verwinnen? Hi is veel meer weerdich dan ontallike werelden met alle sonden. Hadde hi haer daer yet anders voor gegeuen dan hem seluen, so mochtmen sijn oordeel vreesen, maer nv hi hem seluen daer voor ghegheuen heeft, die nv so heerlic is, ende ten oordeel sal comen, so en hebben de geloouige geen sake zijn toecoemst te vreesen, want hi moste eer verdoemt sijn, eerse verdoemt souden sijn, daer hi hem seluen voor ghegeuen heeft. Daer is een vaste sekerheyt, het leyt alleen aent gelooue, dat dat vast si ende niet en wanckele. Als alsulcken gelooue inden mensche is, ende hi Christum also in sijn herte heeft, so en derf hem niet duncken dat hi bloot ende arm coemt, maer hi brengt met hem [(D v) ro] sijn leuen, sinen geest, ende al wat hi is, heeft, ende vermach. Daerom seyt Paulus, dat den geest niet en wert gegeuen, om eeniger wercken wille, mer alleen om sulcken gelooue der goeder bootschappen, ende dien geest maect den mensche dan nieu ende godlic, ende dan en gaet hi niet ledich, want tgelooue en rust niet, mer het doet Christo wederom al dat can onbedwongen wt liefden, niet Christo in hem seluen, want hijs selue niet en behoeft, also hi


47 seyt Psalm .xlix. O Israhel, waent ghi dat ick na uwen offer vrage, want het is al te voren mijn dat in hemel ende in aerde is, mer eert ende looft mi. Mer hi doetet Christo al in sijn behoeuende ledekens, hi cleet die naecte, hi spijst die hongherighe, hi laeft die dorstige, hi visiteert die crancke ende geuangen, hi herbercht die vremde, hi leert de ongeleerde den wech der waerheyt, hi vertroost die bedroefde, hi vermaent, berispt ende straft de dolende, ende brengtse totten rechten wech. Ende als hi op sinen naesten siet, so vint hi dier wercken also vele dat hi ghenoech te doen vindt, al waer sijnder dusent. Ende dit sijn de rechte wercken des geloofs niet een oft twee, mer so het elck behoeft ende die mensche vanden Heere can hebben te vermogen. Dit sijn de wercken die Christus ten oordeele sal eysschen ende geen ander, hi en sal niet seggen: Ghi hebt gebiecht, geuast, v seluen gegeesselt, kercken ghetimmert, ende veel gelesen, ende so voort van alle die schoon heylighe wercken, daer de lieden nv mede om gaen. Sonder faute, hadden Christo alsulcken [(D v) vo] wercken behaecht, oft hadde hi die van ons gedaen willen hebben, hi hadse hier int Euangelie also wel gestelt als die wercken der charitaten, Daerom niemant en bedriege hem seluen, noch en dencke dat hi met vasten, lesen, kercken stichten, oft met eenigen alsulcken wercken, hoe hooch ende heylich si schijnen, ten hemel sal comen, ist dat hi sinen naesten voor by gaet. Ist dat hi sijnen naesten hier voorbi gaet, so sal hi hem daer inden wech liggen, dat hi die poorte des hemels ooc voorbi sal moeten gaen, ghelijc de rijcke man Lazarum voor sine dore liet ligghen. Hierom, die gelt, goet etc. geuen, om hout ende steenen te vercieren etc. oft ooc diet aen oueruloedige cleederen, weerschappen, honden, ende paerden


48 hangen, dat stelen si al den armen, also lange als si eenen mensche weten diet behoeft, ende dat sal wràke voor Gode roepen, welc si meynen dat haer genade ende glorie sal vercrijgen. Want al dat eenen Christenen mensche bouen matighe nootdruft ouerschiet dat behoort den armen of behoeuenden toe, ende dien is hijt schuldich te geuen, gelijc Christus selue belijdt int heylich Euangelie Lu .xi. seggende: Geeft aelmoessen van tgene dat v ouerschiet, want hi en is van dien goede mer een rentmeester Gods. Wee den genen diet tot anderen saken wtgeuen dan daert God toe gegeuen ende weder wt gegeuen wil hebben, etc. Desgelijcs ist ooc vanden genen die God anderen dienst willen doen dan die hi beuolen heeft, ende versuymen den dienst haers naesten, desen salt God scherpelic eyschen, recht oft sijt hem niet gedaen en [(D vj) ro] hadden, ten sal haer niet ontschuldigen, dat sijt den ghenen hebben gegeuen diet ter eere Gods niet van noode en was, al wanen si dat sijt Gods dienst hebben gegeuen, God en ontfanges daer niet vore, dan datmen den behoeuenden om sijnder liefden wil geeft, dat sal hi alleen houden ofment hem gedaen had, seggende, dat ghi eene van desen mijnen alderminsten hebt gedaen, dat hebdi mi gedaen, hi en sal niet seggen, dat ghi daer hebt gegeuen tot ornamenten, vigilien, dat hebdy mi gedaen, mer in contrarie ick heb die wijle ws diensts gebrec gehadt in mijnen armen ledekens, ende des gelts ende goets dat ghi daer tot beelden, discant etc. gegeuen hebt, ende ghi en hebt mi dat niet gegeuen noch gedaen in mijnen behoeuenden ledekens, dien ghi dat onthouden hebt. Desgelijcs die met haren kercgaen, vele lesen etc. oft ooc met haren onbescheydenen vasten, waken, wullen gaen, haren coorden te dragen, haer seluen cranc ende onbequaem hebben gemaect haren


49 naesten te dienen, te helpen, nootdruft voor te winnen, oft versuymt die te troosten, te leeren, te vermanen etc. dit sal haer God al scherpelic eysschen in dat laetste oordeel, ende daer sy nv den hemel mede wanen te verdienen, dat sal haer dan al voor sonde ende verdoemenisse gherekent worden, ende tot so veruaerlijcken oordeel comen, ende Christus salt also qualick nemen als oft si versuymt hadden sijnen persoon te doen dat si den alderminsten oft den alder verachsten niet gedaen en hebben, seggende: Gaet ghi verma- [(D vj) vo] ledide in dat eewige vier, dat den duyuelen ende sijnen engelen bereyt is. Dit sijn sijns selfs woorden ende nochtans so loopen wi blindelic henen, doende tghene voor goede wercken, dat niemanden goet noch orborlic en is ter noot, welc ons God niet en heet, noch eysschen en sal, ende latent ghene dat hi ons so scerpelic beuolen heeft, ende so strangelic eysschen sal, ende nochtans so duncket ons dat wijt met allen wel gemaect hebben, ende sullen ons seluen daer mede willen ontsculdigen, seggende. Heere wanneer hebben wi v in eeniger noot ghesien, ende wi en hebben v niet ghedient, etc. wij hebben doch daer so veel kerssen gestelt, dat clooster, dien outaer, die iaerghetijden gesticht, ende selue ooc gheuast, etc. Dit is de natuere des menschen, dat hi hem al wil ontsculdigen metten genen dat God niet beuolen en heeft, dat hi sine geboden niet gehouden en heeft. Mer Christus en sal die excusatie niet ontfangen, seggende: Dat ghi eenen van desen mijnen alderminsten niet en hebt ghedaen, dat en hebdi mi niet gedaen. Met welcken woordekens ons Christus cortelic ende openlic leert, welcke wercken wi hem doen oft hem niet en doen, welc goet, ghelt, keerssen etc. wi hem geuen oft niet. Alle die wercken die wi sinen


50 ledekens doen, diese tot sijnder eeren behoeuen, die doen wi hem, ende geen ander, hoe hooch, hoe heylich si ooc sijn mogen, hi seyt hier selue also claerlic datment tasten mach, ende al dat wi den behoeuenden ledekens Christi geuen, dat geuen wi onsen Heere ende anders niet, Als wi die [(D vij) ro] besoecken, so besoecken wi Christum, des gelijcs van cleeden, van herberghen, van leeren, van vermanen, van sonde ende scande te bedecken ende daer wt helpen etce. Nochtans so moeten alle dese wercken int gelooue geschieden, want Christus sal die wt den gelooue ordeelen, seggende, ghi hebtse mi gedaen. Daerom en sal hem die mensche nemmermeer laten duncken, dat hise den mensche doet, mer dat hijse Christo selue doet, selue in sijn hant geeft, ende als hi yemanden bedriecht, quade ware vercoopt, onrechtuerdich gewicht oft mate, dat hijt Christo altemale selue doet. Dan gescieden dese wercken wt den gelooue, als hi vastelic ghelooft, dat God also mildelic Christum met alle sinen goede gesconcken heeft, onuerdient, so voorsereuen is, ende daer toe al dat wtwendich goet, stercheyt etc. dat hi heeft, seggende met Dauid, Heere dat wi van uwer hant ontfangen hebben, dat hebben wi v gegeuen, wantment Christo geeft, so voorscreuen is. Doort gelooue ontfanct hi den heyligen geest die daer wt een puer liefde inder sielen werct, in welcke hi vanden Heere neemt alle die wercken willichlic te doen, geuoelt hi onwillicheyt, dat hi die ter eeren Gods wt lijde, ende des niet te min en doe etc. Sonder sulc gelooue en mogen die selue wercken God ooc niet aengenaem sijn, want so Ro. xiiij. staet. Al dat niet wtden gelooue en coemt, dat is sonde. Nochtans en spreect de H. scrift niet van den ordeel des geloofs, mer der wercken, want men can dat ordeel Gods anders


51 niet bescriuen, want [(D vij) vo] wi menschen en connen die herten niet ghesien, also haer de H. scrift byna in alle plaetsen buycht na onsen verstande als ionge kinderkens. De wercken en sijn nochtans niet dan een ghetuych ons geloofs, die getuygen dat onse gelooue niet ledich en is, ende de arme behoeuende lekens Christi sullen getuyghen van de wercken die haer wt tgelooue geschiet sijn, seggende: Dese heeft mi teten ghegheuen, die heeft mi gheherbercht. et c. Maer al doen de geloouige al dese goede wercken der caritaten, si en bekennense noch en achtense niet genoech, seggende: Heere wanneer hebben wi v gegeuen. et c. Mer de Heere heuet wel onthouden, seggende: Dat ghi een van minen minsten ghedaen hebt, dat hebdy mi gedaen. Coemt ghi gebenedijde, ende besidt het rijc dat v bereyt is vant beghin der werelt. O dat sal een soet woort sijn om hooren, gelijc dander veruaerlic sal sijn. Ende daer en bouen, al ist dat si hier mildelick deelen, si en doruen niet sorghen gebrec te lijden, als Prouer .xxviij. staet, Die den armen geeft, die en sal gheen ghebrec lijden. Want Christus seyt: Geeft, ende v sal ghegeuen worden. Men vint vele menschen, dient seer veel soude duncken waert dat si een pont groot gauen, ende souden wanen dat si haer geheelic arm souden geuen, maer dan coemt God wel, ende laet haer .ij. oft .iij. duysent verliesen oft schade doen, ende dan moeten sijt wel lijden, daer si den Heere so danckelic aen hadden mogen doen, dat si tvierendeel om sijnder liefden sinen [(D viij) ro] ellendighen ledekens hadden gegeuen, ende souden de vriendelike stemme hebben gehoort, Coemt ghi ghebenedijde mijns vaders, ende besittet het rijcke welck v bereyt is vant aenbeghin der werelt aen. Welck ons gheschiede tot sijnder eeren heerlicheyt. Amen.


52

Opten dinxdach. Mat .xxi. Ende doen Jesus te Jerusalem in was gecomen, so is de geheele stadt beroert, seggende: Wie is dese? Ende tvolck sprac: Dit is Jesus de Propheet van Nazareth wt Galileen. Ende Jesus ghinck inden tempel Gods, ende dreef wt alle de vercoopers ende coopers inden tempel, ende werp de tafelen der wisselaers om, ende de stoelen der duyuen vercoopers, ende hi sprack tot haer: Daer staet gescreuen: Mijn huys sal een huys des gebets sijn, Maer ghi hebt eenen moortcuyl daer wt ghemaect. Ende het ghinghen tot hem blinde ende lamme inden tempel, ende hi maectese gesont. [(D viij) vo] Als die princen der Pristeren ende scriftgeleerden sagen die wercken die hi dede, ende de kinderen roepende inden Tempel, Hosianna den sone dauid, doen werden si toornich, ende seyden tot hem: Hoort ghi ooc wat dese seggen? Jesus sprac tot haer: Ja. Hebt ghi niet gelesen, wt den monde der iongen ende suygende kinderen hebstu dinen lof volmaect. Ende hi verlietse, ende ghinc ter stadt wt na Bethanien, ende bleef daer dien nacht. Gelijc Christus opten Palm sondach, ootmoedelic ende saechtmoedelie sittende op eenen ezel, gelijc die Propheten


53 van hem voorseyt hadden, te Jerusalem lichamelic in quam, also coemt hi noch in al de vergaderinge oft gemeynten, daer hi recht gepredict wert, dat is daer sijn saechtmoedicheyt, genade ende goede bootscap vercondicht wert, dat hi tot onser salicheyt gecomen is, alle onse sonden van ons op hem nemende ende dragende, gelijc een ezel een lastdragende dier is, ende en coemt niet om ons te schatten of te beroouen, maer om hem seluen met al den sinen te geuen, Noch hi en coemt ooc niet houerdelic, mer in die alder ootmoedichste wijse, noch wreedelic, mer alder saechtmoedelicst, om ons in genaden te ontfangen, om onse Coninc [E ro] te sijn, om ons te verlossen van sonde doot ende helle ende vander wet. Door hem moeten wi alleen salich worden, so Petrus Actu .iiij. seyt, ende door geenen anderen naem onder der sonnen, hi heete Maria, Petrus oft Johannes etc. Daer Christus aldus coemt ende gepredict wert, daer werden ten eersten alle de hooueerdige ende gheeerde menschen beroert. Want hi coemt ootmoedelic, ende verworplic, ende alsmen haer dat af wil prediken, ende na dat exempel Christi (na welcken wi Christene heeten) geerne souden setten, seggende, dat gheen Christen menschen en sijn, die so houeerdelic, gierichlic ende heerlic leuen, ende laten haren naesten gebrec lijden, ende souden haer te goet kennen, den armen verworpenen helpen, ende datmense geerne tot ootmoedicheyt soude brenghen, so strijden si daer tegen, ende seggen, si willen ende moeten na haren staet gaen ende leuen, recht oft sonder Christen menschen staet gehouden soude worden van pomperije ende heerlicheyt, so Christus selue seyt: Die de meeste onder v wil worden, die sal uwer alder knecht werden, ende Christus hadde ooc wel eenen staet ende heerlicheyt gehouden, hadde hi ons dat


54 willen leeren, mer hi heeft ons met woorden ende wercken contrarie geleert. Nochtans is dit dat minste pericule der beroeringe, wantmen dat tasten mach dat niet Christelic en is. Ten anderen so werden beroert die Jerosolomiten, die vrede ende goet betrouwen op haer selfs wercken, verdienten ende heylicheyt hebben, oft op de wercken ende verdienten [E vo] van eenighe santen oft santinnen, meynende daer door salich te werden, welc eenen valschen vrede is die inder doot niet staende en sal mogen blijuen, mer de duyuel sal dien wech blasen als puluer, ende daerom so laet die duyuel den mensche dien vrede wel houden in haren leuen. Van desen seyt God door den Prophete. Den ongodliken, dat is, die niet alleen door Christum geloouen salich te worden, dien en is geenen vrede, ende al segghen si vrede vrede, het en is geenen vrede, want God en wert niet ghepaeyt noch yemant en coemt totten Vader dan door Christum. Tegen dese Jerosolimiten oft schijnende heylighen spreect alle de schriftuere ende verwerptse met al haer wercken. Als Christus desen lieden gepredict wert, dat si door hem alleen salich moeten werden, ende dat alle haer wercken niet en sijn dan sonde, als God scherpelic wilde rekenen, ende datse van God alleen doort gelooue in Christum goet gemaect werden ende dat si dan nochtans niet en sijn dan een bewijsinge des gheloofs, so werden si seer beroert tot sodaniger toecoemst Christi, die haer nochtans gelaten als oft si Christum seer lief hadden, ende sijn toecoemst seer begeerden, want si en mogen niet lijden datmen haer heylicheyt verworpt, ende datmen alle haer betrouwen daer af ende van alle heyligen tot Christum wil brenghen, so roepen si, het is ketterije, want de duyuel wilse in haer afgoderije houden, welc daer in gelegen is, dat si door yemanden inden hemel oft opter


55 aerden salich willen werden oft door eenighe [E ij ro] wercken oft haer betrouwen yewers op setten, dan op Christum, die alleen ons middelaer is gestelt als Paulus opelic seyt .i. Tim .ij. Ende die gewarige santen en hebben ooc geenen anderen aduocaet gesocht, al wasser veel voor haer ten hemel gecomen. Een middelaer is, die twee partijen eens maect, ende tusschen beyde middelt, also middelt Christus van onsent weghen als mensche, sonder sonde, daer den Vader wel in behaecht, ende so den Griecschen tecxt seyt, daer hi door versoent wert: ende van des Vaders weghen als God diet vermach, ende want niemant God ende mensche en is, dan Christus, daerom en mach ooc niemant een middelaer tusschen God ende ons sijn dan Christus. Nochtans en willen de schijnende heyligen hier niet aen, noch en willen dien salichmakenden Coninck (die haer so vriendelic noodet, seggende: Coemt tot mi alle die belast sijt) niet ontfangen etc. Waerom willen wi dan tot yemant anders loopen, daer hi doch ghenadiger is dan al sijn heyligen: Desen en willen si niet hullen, ende daerom blijuen si oock altoos onder den tyranne der wet, dat si al haer wercken wt vreesen oft om loons wille doen, als knechten, ende en sullen int huys niet eewelic bliuen als kinderen ende rechte erfgenamen. De kinderen en dienen hare vader niet om dat si erfgenamen souden werden, mer om dat sijt al reede sijn: Ende want die schijnende heyligen Christum niet midts den gelooue hullen en willen, so loopen si totten coopers ende vercoopers, ende verdienen hier [E ij vo] dus vele, ende coopen van dien also vele, also dat haer dunct dat si seer rijck sijn ende veel goede wercken vergadert hebben, maer als die bruydegom sal comen, so sullen si beuinden, dat het al lampen sonder olie sijn geweest, dat sijn wtwendige werc-


56 ken sonder geest ende liefde, welcke doort gelooue der voorscreuender goeder bootschap ontfangen wert. Mer als die voorscreuen heyligen van haerder valscher heylicheyt ende betrouwen haerder wercken, door de predicatie der goeder bootschappen werden ghebracht, also dat si Christum door tgelooue hullen, so gaet Christus in haren tempel, daer Paulus af seyt. Ghi sijt den tempel Gods, welcken tempel bi dien wtwendigen tempel van Salomon beteekent was. Als Christus daer in gecomen is, so begint hi daer te regeren, ende die papistelike marct daer wt te werpen, dat sijn de gene die den anderen haer goede wercken ende verdienten vercoopen willen. Oock die predicanten die de lieden tegen God leeren comenschappen, hem om loon dienende, ende haer scult ende sonden met haer selfs wercken ende voldoeninghe betalen. Waerom Christus also gestoort wert ende also grooten zeloersheyt bethoont, dat hi des ghelijcs noyt ghedaen en heeft, waer in hi de Prophetie Dauids warachtich maecte, seggende Psalm .lxviij. Die zeloersheyt ende toornighe liefde ws huys heeft mi gegeten, makende een geessele van coorden, ende werpse alle wt met alle haer cramen, die sake sijnder verbolgentheyt rechtueerdich te [E iij ro] wesene, bethoonende wt der heyliger scrift, seggende wt den Propheet Esaia int .lvi. cap. Mijn huys sal een huys des gebets heeten, maer ghi lieden hebt een moortcuyl daer af gemaect. Niet dat Christum also seer bewegede, dat dien wtwendigen tempel met wtwendiger comenschappen van ossen, schapen ende duyuen etc. ontwijet wert, Maer om dat hi wilde thoonen dat die giericheyt een deel der schadelicker siecten in sijnder kereken soude sijn, van welcker gheloouiger ghemeynten, dien wtwendigen tempel een figuere was. Ende om dat hi door de voorscreuen comenschap wt den


57 tempel der gheloouiger wert verdreuen, daert nochtans sijn weelde soude sijn in te woonen Prouer .viij. Want alsmen dien afgod onser eygender wercken ende verdienten oft eeniger heylighen daer oprecht, so en heeft Christus daer gheen plaetse mer wert veriaecht, ia gedoot: Want mochten wi door ons seluen oft door eenige creatuere salich werden, so waer Christus te vergeefs mensche geworden ende sijn bloet gestort, so Paulus Gala .ij. seyt, midts welcke valsche leeringe also menige edel siele ghedoot wert, datse Christus wel te recht mach besculdigen, dat si eenen moortcuyl van sijnder kercken hebben gemaect. Ooc alst gemeyn volc in eenen geesteliken schijn wert berooft vanden geesteliken, daer en mach niet heylich bliuen daer neersticheyt om gelt te vercrigen regneert, welc quaet onlijdelic wert, alst onder tdac des tempels wert gedaen, als de beroouinge onder den schijn [E iij vo] van geestelicheyt bedect wert, den welcken Christus alder wreetste valt, ende ooc alle die sijn eere beminnen. Het en sijn voorwaer geen Christenen die stil swijgen, daer si Christum met so veel sielen hooren dooden, mer die werden tbedoruen sout, daer Christus af seyt, dat niewers toe en dient dan vertreden te werden van de menschen. Maer dese coopers ende vercoopers en can niemant te recht wtworpen dan Christus, daerom moet Christus, dat is waer toe Christus profijtelic is, sterckelic gepredict worden: als dat geschiet so worden de cooplieden wel wtghestooten met al haer valsche leeringhe. Ende als die wtgeworpen sijn, dat is, veracht in de herten der menschen, so beginnen de blinde ende cruepele, dat sijn de sondaers tot dier tijt toe met menschelike leering gequelt, dat si de gerechticheyt Gods niet en hebben moghen sien, noch daer in wandelen,


58 noch dier onderdanich geweest haer eyghen heylicheyt willende opstellen. Dese beghinnen tot Christum te comen inden tempel de welcke de wet Moysi verboodt inden tempel te comen. Dan comense tot Christum, als si van haer seluen gaende, geheelic despereren van al hare wercken ende heylicheyt, vastelic betrouwende door Christum alleen salich te werden, den welcken hi niet wt sinen tempel en keert, gelijc de wet Moysi, mer hi ontfanctse vriendelic alle die also tot hem comen, ende hi maectse om niet gesont van alle de quale ende onsalicheyt haerder sonden, waer wt een groote blijschap inder con- [E iiij ro] scientien groeyt, also dat si van vrolicheyt moet singen, springen ende ioychen, roepende Christo, Oschianna, dat is, si bieden Christo haren nieuwen Coninc geluc, lof, eere, ionst ende liefte, ia si bersten wt, ende en connen dat niet langer in haer seluen verbergen, mer vercondigen dat Euangelion ende de goede bootschap ooc andere menschen, seggende met Dauid ende Paulus: Ic heb ghelooft, daerom spreke ick, Recht oft si seggen wilden, midts den gelooue der vroliker bootschappen heuet God alsulcken blijschap in mijn hert gegeuen dat icse niet en can verbergen, mer wt liefden ende ionsten, so moet icse voor alle menschen wtspreken, al soudt mi lijf, eere ende goet costen. Mer ghelijc die Scriben ende Pharizeen dit siende ende hoorende, dat die kinderkens Oschianna riepen ende werden verstoort, seggende tot Christum. Hoordy wel wat dese seggen, also veronwaerden de geleerde groote ende heyligen deser werelt ooc, dattet Euangelium die vrolike bootschap vanden cleynen ende ongeleerden deser werelt gepredict wordt, sommige seggen, Dese ongeleerde sotte menschen onderwinden haer die H. scrift ende Euangelie te lesen, Ander seggen, si en verstaens niet,


59 si sullen der haer schade aen doen, Eenige crijsschen, Ja willen sijt lesen etc. [laetse] swigen stille ende houdent bi hen seluen, hoorden dit roeckelose menschen, si en souden niet willen doen, ende meynen, tis genoech dat Christus voldaen heeft, ende dat si niet en deruen doen, Mer tis verloren, soment hen meer verbiet, so si meer roepen [E iiij vo] moeten. Want so Christus hier den prophete Dauid Psal .viij. allegeert. God wil sijnen lof wt den mont der kinderen ende suygender volmaken. Ja so Christus Lu .xix. seyt. Die steenen souden roepen, waert dat die kinderkens swegen. Want het is onmogelic dat die onbesmette woorden Gods versweghen ende niet volbracht en souden werden, Dewelcke Gode belieft, niet door die monden der grooter geleerder ende wijser ende heyliger lieden te vercondigen, mer den ongheleerden, Waer af Christus sinen Vader Math .xi. danct, Mer die selue die dat te recht sullen vercondigen, die en deruen niet eens dencken, dat si dat sonder veruolginge ende lijden sullen doen, Want Christus is tot eenen teeken geset, daer vele altoos tegen wert geseyt, ende daerder haer vele aen stooten ende vallen, dat sijn al ongeloouige, ende daerder vele door verrijsen, te weten alle geloouige, want dat Euangeli heeft altoos bloetghierich geweest, want so Christus seyt. Hi en is niet ghecomen om metten sweerde sijns Euangelijs vrede te maken, mer die alderbeste vrienden van malcanderen te houden, ia den vader vanden kinde, etc. Mer alsmen dit Euangelium ende tgelooue predict, so moetmen den volcke wel onderwijsen wat een oprecht gelooue is, geuende haer te kennen, Alsmen v ghelooue ende die goede bootschap vercondicht, so wilt ghi lieden luy ende ledich gaen sitten, dat en is dan geen gelooue, want gelijc tvier niet sonder hitte en can sijn, also en can tgelooue


60 ooc niet ledich gesijn, het bewijset met- [(E v) ro] ten wercken der charitaten van buyten aen vrient ende viant dat inden mensche leeft, ende alsmen v vanden wercken predict so wildi daer door salich worden ende latet gelooue also varen, Men sal die wercken niet doen om salich te werden, maer om dat ons God om niet sonder onse verdienten salich heeft gemaect, so sullen wi salich sijnde, van hem nemen, hem ter eeren wederom te doen om niet, tgene dat hem eerlic is, dat sijn die wercken der charitaten, ende hem te dancken die ons liefde bewesen heeft, onse gelooue ende hope, so .ij. Petri .i. staet, daer mede bezegelende, Want ist dat wi op tberouwen onser eygender wercken willen blijuen oft den genen beletten die ons dat leeren, so sal Christus ons laten, gelijc Matheus hier seyt, dat hi die scriben ende Pharizeen verliet, ende dan sullen onse sielen moeten steruen, want hi is dat leuende broot, sonder welc geen siele leuen en mach, Welc hi selue verhoede tot sijnde[r] eeren eerlicheyt Amen.

Des woonsdaechs Math .xij Somige vanden scriben ende Pharizeen antwoorden, seggende. Meester wi wilden geerne een teeken van v sien. Ende hi antwoorde ende seyde. Dit quade ende ouerspelige geslachte soect een teeken, ende haer en sal geen teeken gegeuen werden, dan [(E v) vo] dat teeken des Propheten Jonas. Want gelijc als Jonas was drie dagen ende drie nachten in des


61 waluisch buyc, also sal des menschen sone drie dagen ende drie nachten sijn midden inder aerden. Die lieden van Niniue sullen opstaen int ordeel met desen geslachte en sullen dat verdoemen, want si deden beteringe door Jonas prekinge Ende siet hier is meer dan Jonas. Die Coninginne vant oosten sal opstaen int ordeel met desen geslachte, ende sal dat verdoemen, want si quam van dat eynde der aerden, om te hooren Salomons wijsheyt, ende siet, hier is meer dan Salomon. Vvanneer de onreyne geest van eenen mensche wtgeuaren is, so doorwandelt hi de drooge plaetsen, ende soect rust ende en vint geen. So spreect hi dan, Ic wil wederkeeren in mijn huys daaric wtgegaen ben, ende daer comende, so vint hi dat ledich, geueget ende verciert. Dan so [(E vj) ro] gaet hi ende neemt tot hem seuen ander geesten die arger sijn dan hi selue, ende wanneer si daer in comen, so woonen si daer, ende dat leste des menschen wert arger dan dat eerste. Also salt ooc desen argen geslachte gaen. Als hi noch totten volcke sprac, siet sijn moeder ende broeders stonden daer buyten, die begheerden met hem te spreken, Doen sprac een tot hem. Siet v moeder ende v broeders staen


62 daer buyten ende begeeren v te spreken. Hi antwoorde ende sprac totten ghenen die hem dat seyden, Vvie is mijn moeder, ende welck sijn mijn broeders? Ende wtstekende de hant ouer sijn discipulen, sprac hi. Siet mijn moeder ende mijn broeders, want wie daer doet den wille mijns Vaders die inden Hemel is, dieselue is mijn broeder, suster ende moeder. Die eygen wijse menschen comen vele later ten rechten gelooue dan de simpele, ongeleerde ghebreckelijcke menschen, want si en sullen niet geloo- [(E vj) vo] uen voor dat si van buyten versekert sijn door eenich wtwendich teeken, welc geen gelooue, mer een geuoelen oft een sien is, Ende al hadden si dat teeken, si en soudens niet geloouen, want si hebben dese daghelicse teekenen, ende daer toe Moysen ende die Propheten, ende nochtans en geloouen si niet, desgelijcs willen si ooc seker sijn van haerder salicheyt ende voorsienicheyt Gods, Mer sulcken quaden geslachte dat God tempteert en sal ick anders geen teeken geuen dan dat teeken Jone des Propheten, Want gelijc Jonas doen hi den Niniuiten niet en wilde prediken, vanden waluisch wert verslint ende was daer drie dagen ende drie nachten, ende wtgaende, was hi den Niniuiten een stercke predicant, ende dat hi daer drie dagen ende drie nachten in bleef ende daer weder wt ghinck, was haer een teeken dat hi tot haer gesonden was, den geloouenden ter salicheyt, mer den ongeloouigen tot een sware verdoemenisse oft oordeel. Also dat Christus nae drie dagen weder glorioselic verrees, was den Joden, ende ons allen, [een teeken] dat hi van Gode ghesonden was tot een verrij-


63 senisse ende salicheyt ende glorie, den geloouigen. Recht of Christus seggen wilde. Mijn doot is v een teeken van uwer rechtuerdichmakinge, ist dat ghi vastelic ghelooft daer door salich te werden, gelijc Jonas den Niniuiten. Andere teekenen die ghi vanden hemel begheert en souden v niet profitelic sijn ter salicheyt, mer seer schadelic, want si souden tgelooue hinderen. Mer den gelouigen die niet en twifelen, mijn doot heeft al haer [(E vij) ro] onsalicheyt ende verdoemenisse ghedoot, ende voor alle haer sonden voldaen, ende derren haer daer vrolic op getroosten, in doot, ende in leuen, dien is dat eenige teeken, mijn doot, een versekeringe haerder eewiger salicheyt. Ende dat si anders gheen teeken haerder predestinatien en begeeren dan sijn doot ende verrijseuis, ende gheerne om sijnder liefden verdoemt wilden sijn oft hem beliefde, die sijn der waerheyt versekert dat si tot deewige salicheyt voorsien sijn. Mer diet niet vanden Heere en willen nemen te geloouen, si en hebben een ander teeken vanden hemel, doer welcke si daer af versekert worden, ende die Deuangelie der doot ende verrijsenisse Christi gehoort hebben, ende dat wederstaen ende verachten, die sijn swaerder oordeel verwachtende dan de Niniuiten, want si doer Jonas prekinge bekeert werden, daerom sullen de Niniuiten tegen de veruolgers ende versmaders des Euangelijs int leste oordeel op staen om dat si niet en hebben willen geloouen, mer aenbidden de wercken haerder handen, welc Job seyt, dat de aldermeeste boosheyt oft onrecht is, want si blasphemeren God, scriuende hem seluen dat toe, het welcke Gode alleen toebehoort, te wetene, die salicheyt ende voldoen voor de sonden, ende aldusdanige houerdige rechtuerdige, die in sinen wercken betrout oft ooc in eenigen vleesche, die is vele quader voor Gode, dan eenich


64 ootmoedich sondaer, die geheelic van hem seluen ende van alle sinen doene despererende, alleen op Christum betrout, ende hem seluen sondich allendich [(E vij) vo] bekent. Want hoe swaerlic yemant gesondicht heeft, hi mach lichtelic tot God bekeert werden, die sijn sonden voor sonden hout, mer die houerdicheyt des rechtuerdigen is der genaden int opperste contrarie. Ende die der blooter waerheyt wederstaende, op sijnder wercken gerechticheden betrout, die heeft een vele openbaerliker teeken, dat hi vanden duuel beseten is, dan oft hi van buyten beseten, hem seluen verscoorde ende raesde. Hierom, dat Christus alle betrouwen op ons seluen oft op eenige vleesch soude te niet doen in ons, so heeft hi dat selue verworpen, ende en siet dat in sijn gebenedide moeder niet aen noch in sijn heylige broeders oft sancten, gelijc die Euangelist wel te kennen geeft, segghende, dat, doen Christo sijn moeder ende broeders begeerden te spreken, dat hi doen antwoorde. Wie is mijn moeder ende mijn broeders? Ende sijn hant wtstekende tot sinen discipulen, seyde hi: Siet mijn moeder ende mijn broeders. So wie den wille mijns Vaders doet die inden hemel is, dat is mijn broeder, suster ende moeder. Recht oft hi segghen wilde, ist dat si den wille mijns Vaders niet en volbrengen, so en salt haer niet profijtelic sijn, dat si mijne moeder ende broeders na den vleesche sijn. Dit heeft Christus tot onser leeringe willen doen. Ten eersten, om dat hi die ongeordineerde affectie van vrienden ende magen in ons soude dooden. Want also lange als die in ons leeft ende wi daer wt wercken, so en dragen wi geen gemeyne godlicke liefde, Ende als dien dan [(E viij) ro] yet miscoemt, so werden wi lichtelic geturbeert, ontvreedt ende ontsaet van binnen. Nochtans als een mensche die


65 natuerlicheyt geuoelt, ende daerom niet en doet noch en laet, so moet hijder hem vanden Heere nemen in te laten ende te lijden, den Heere biddende dat hijt versie, alst sinen wille is. Ten anderen, dat hi dat betrouwen te niet soude doen, dat wi tot eenigen sancten oft sanctinnen hebben oft tot eenigen creature in hemel oft aerde. Hierom so seyt de Prophete Jer .xvij. Vermaledijt si die mensche, die op eenen mensche betrout, ende stelt eenich vleesch tot sijnder stercheyt. Want betrouwen oft geloouen, hope ende liefde, sijn godlike duechden die geen obiect oft tegenworp en mogen hebben dan God alleen. Als wi dan onse betrouwen op eenigen creature in hemel oft inder aerden stellen, dan alleen op Christum so doen wi afgoderije, ende tegen deerste gebot, verbiedende dat wi geen ander goden en sullen hebben dan God alleene. Daerom ist al supersticie, datmen die heyligen aldus eert ende dient, wij souden onse betrouwen doer die heylighen tot God leeren stercken, peysende, heeft haer die hooge godheyt vernedert dien armen creatuerken also genadich ende gonstich te sijn, so en derf ick niet mishopen hi en is mi oock ghenadich ende gonstich. Ende den Heere louen ende gebenedijen dat hi daer so wonderlic in gewracht heeft. Alsmen die santten anders eert oft dient, so en doetmen haer niet lieue, mer groot leedt, want al [(E viij) vo] hadden si alle eere ende dienst, si gauense God, ende al hadden si alle aertsche goet, si soudent den leuenden armen geuen, also si in haren leuen wel bewesen hebben, hoe vele te meer nv si dat niet en behoeuen noch haer geen profijt en mach doen? Daerom mishaget haer so grotelic, datmen nv haer beelden so costelic vercyert, oft daer licht voor stelt, die altoos dat eewige licht aenscou-


66 wen, ende metten cortsten gescreuen, datmen yet aen haer verdoet, het si in pelgrymagie, vercieringe, et c. daer den armen wel mede geholpen soude sijn. Ten derden als ons vrienden oft magen hinderlic souden sijn aent Euangelie te leeren oft te beleuen, oft te preken, dat wi daer veel meer dmaechschap der sielen, dan der lichamen moeten achten, ende daarom vraechde Christus: wie is mijn moeder ende mijn broeders? Recht oft hi seggen wilde: Nv ic becommert ben met dit hemelsch werc, so en ken ic moeder noch broeders die mi na tvleesch bestaen mogen, mer ic acht der sielen meer. Ende hi stac sijn hant wt tot sinen discipelen, die sijn salige leeringe begeerlic indroncken, seggende: Dit is mijn moeder ende broeders. Hier en is geen onderscheyt van iaren noch personen, gheen aensien van maechscap: So wie den wille mijns vaders onderdanich is dat is mijn suster, broeder, ende moeder. Ende wie den wille mijns vaders gehoorsaemst is, die bestaet mi naest. Dit heeft ons Christus int Euangelie geseyt: Die sijn vader ende moeder niet en haet, die en can mijn discipel niet sijn (verstaet) [F ro] als si hem letten aent Euangelie, so moet hijse haten, seggende met Christo tot Petrum: Gaet van mi satan, ghi en verstaet niet dat God aengaet, etc. Men vint ooc somige menschen die met inwendige oeffeninghen om gaen, die ooc al teekenen oft geuoelen van God begheeren, om te weten hoe si met God staen, ende hoe si meer na teekenen sien oft haken, so si daer min af weten, so Psal .lxxiij. staet: Si hebben haer teekenen tot teekenen gesedt, ende si en bekendens niet. Ende dese souden wel vanden duuel yammerlic bedrogen worden, die na haer beuoelicheyt yet willen leeren kennen, want Christus en wil ons geen ander teeken geuen, noch en wil


67 niet dat wi ons op eenich inwendich oft wtwendich geuoelen verlaten, mer alleen op sijn salighe doot ende verrijsenisse, niet twijfelende, hoe sondich wi tot noch toe geweest sijn, wi en sijn daer doer salich. Welc ons God geue tot sijnder eeren. Amen

Des donderdaechs Johannis .viij. Doen sprac Jesus totten Joden die in hem gheloofden. Ist dat ghi blijft in minen woorden, so sult ghi voorwaer mijn discipulen wesen, ende ghi sult kennen die waerheyt, ende die waerheyt sal v vrij maken. Si antwoorden hem. Vvi sijn Abrahams geslachte, ende wi hebben noyt yemant [F vo] gedient, hoe segdi dan, ghi sult vrij wesen? Jesus antwoorde haer. Voorwaer seg ic v, dat alle die sonde doet die is een knecht der sonden, ende een knecht en blijft niet int huys inder eewicheyt, mer die sone blijft inder eewicheyt. Daerom ist dat v de sone vrij maect, so sijdi warachtich vrij. Ic weet dat ghi Abrahams saet sijt mer ghi soect mi te dooden, want mijn woorden en hebben gheen stede in v. Ic spreke dat ic ghesien heb bi minen Vader ende ghi doet dat ghi gesien hebt bi uwen vader. Si antwoorden ende seyden hem. Ons vader is Abraham.


68 Jesus seyde haer: Sijt ghi Abrahams kinderen so doet Abrahams wercken. Mer nv soect ghi mi te dooden, eenen alsulcken mensche, die v de waerheyt gheseyt hebbe, die ic van God gehoort heb, dat en heeft Abraham niet gedaen. Ghi doet ws vaders wercken. Doen seyden si tot hem: Wi en sijn niet in ouerspel gebo- [F ij ro] ren, wi hebben eenen vader God. Doen seyde Jesus tot haer. Waert dat God v vader waer, so soudi mi ook liefhebben, want ic ben wtgegaen ende comen van God, want ick en ben van mi seluen niet gecomen, maer hi heeft mi gesonden, waerom en kent ghi dan mijn sprake niet, want ghien moecht mijn reden niet hooren. Ghi sijt vanden vader den duuel, ende ghi wilt na ws vaders lust doen, die selfde is een moorder van aenbeginne, ende hi en heeft niet ghestaen inder waerheyt, want de waerheyt en is niet in hem, als hi die logen spreect, so spreect hi van sijn eygen want hi is logenachtich ende een vader der logenen, mer als ic v de waerheyt segge, so en ghelooft ghi mi niet. Het salichste dat een mensche in deser tijt vercrijgen mach, is dat hi in tgodlic woort blijft met een vast gelooue, want dier in blijft die blijft in God. Want het woort is God, so S. Jan seyt, ende die in God blijft, die en sondicht


69 niet, so S. Jan int .i. epistel seyt, ende hi wert een discipel Christi, niet alleen [F ij vo] wtwendich, mer hi wert inwendich ende geestelic in den gront van gode geleert. Moyses discipulen hooren ende leeren alleen van buyten, welc anders niet en is dan letter ende geueynstheyt. Mer de discipelen Christi werden van binnen met een nieu licht verlicht, midts welcke God niet alleen een kennisse der waerheyt in haer en werct, mer ooc een liefde ende willicheyt, den Heere die bekende waerheyt in ende met hem te laten volbrenghen, also dat niet wt vreesen, noch om loon, maer wt liefden, niet onwillichlic, mer willichlic geschiede. Dese waerheyt is dat God warachtich is, dat is, hi gheeft dat hi beloeft heeft, te weten vergiffenisse der sonden ende de eewighe salicheyt door Christum wt puerder genaden ende liefden, sonder alle verdienten des menschen, die in sijn woorden blijft. Ende dese waerheyt en bekent hi niet alleen, mer hi beuintse ooc in hem seluen, niet altoos terstont, mer alsse beproeft is in alle manieren, ende de mensche nochtans in de woorden Gods blijft ende volhert. Christus en seyt niet, die in mijn woort coemt, want men vinter wel somige die den woorde Gods geloouen ende dat haer die wel aenstaen, als si die eerst hooren oft lesen, mer als den strijt sterckelic coemt, het si van buyten oft van binnen, so vallen si daer wt. Ende dat en sijn gheen rechte Christenen, dat is, si en sijn vanden heyligen geest niet te recht van binnen geleert, noch si en hebben sijn stemme niet metten gehoore des herten gehoort, welcke alleen warachtige discipelen Gods maect. Daerom en seyt [F iij ro] Christus niet alleen, ghi sult mijn discipelen sijn, maer ghi sult warachtelic, ongeueynsdelic mijn discipelen sijn, ist dat ghi v van gheen bestorminge wt mijn woorden en laet trecken, maer daer vastelick in


70 blijft. Maer die met alle winden van leeringen waeyen, die waert onmogelic dat si de waerheyt des Euangelijs souden bekennen. Nochtans so en ist geenen mensche mogelic volherdelick in dien woorde Gods te blijuen, want de duyuelen doen alle haer cracht door haer seluen ende door alle de gene die haer onderdanich sijn, om den mensche wt dwoort Gods te trecken: Want als hi hem daer wt heeft, so heeft hi hem verwonnen ende vast in sijn clauwen: Gelijc doen hi Euam also verre bracht, dat si aen dwoort Gods twijfelde, seggende. Wi souden ghereedt oft licht steruen. God en hadde niet geseyt, Ghi sult bi auentueren steruen, maer, so wat dage ghi daer af eedt, so sult ghi steruen. Siet, om dat si also verre wt den godlijcken woorde tradt, dat si de woorden Gods in een woordeken veranderde, daerom was si vanden duyuel verwonnen. Waer wt oock blijct, hoe periculoos dattet is yet totten woorde Gods te doen oft daer van. Want also haest alsmen daer af oft toe doet, so valtmen in des duyuels macht, ende men is verwonnen. Hier leyt de duyuel so seer op toe, want hi weet wel dat alle des menschen salicheyt daer in gheleghen is, dat hi inden godliken woorde blijft, ende dat hi daer dan gheen macht aen en heeft, welc- [F iij vo] ke salicheyt hi verloren heeft, ende benijtse den menschen bouen maten, Daerom, so S. Peeter seyt, gaet hi soeckende wien hi verslinden mocht, midts twifelen int gelooue, so .i. Petri .v. staet, den welckken wederstaet sterckelic int gelooue. Ende Jac. iiij. Wederstaet hem metten gelooue, ende hi sal van v vlien. God verhenget dat dit gelooue ende volherden in sinen woorde also sterckelick bestormt wort, om dat hi den geest des menschen met hem soude vereenigen, welc also dicwils gheschiet als die reden des menschen ghedoot wert. Dan


71 wort de reden gedoot, wanneer si also sterckelic bestormt wort, dat haer dunckt dat also niet te sijn, als de woorden Gods luyden, ende hi vanden Heere nochtans neemt vastelic te geloouen dat also is, als de woorden Gods inhouden, al ist dat sijnder reden dat niet en dunct, noch dat si dat niet verstaen en can. Gelijc Eua, haer dochte na haer reden, wat soude een mensche om so cleynen sake steruen, dat hi van die vruchten ate etc. hadde si doen tegen de reden aen Gods woort blijuen hangen tegen haren duncken, so hadde de duyuel verwonnen geweest, ende si hadden edelic met God vereenicht gheworden etc. Maer en conste si niet in de woorden Gods geblijuen, noch inden staet der onnooselheyt staende, hoe veel te min souden der wi nv in connen geblijuen, nv die natuere bedoruen is, het en waer datter ons God in hielt. Salder God den mensche in houden, so moet die mensche eerst also lange daer wt vallen, dat [F iiij ro] hi by experientien leere, dat hem niet moghelic en is, daer staende in te blijuen, Anders soude hi op hem seluen staen, gelijc Petrus, ende en soude niet weten dat hi so onmachtich ware. Daerom wast S. Peeter van noode, dat hi dat godlick woort, het welc Christus self is, loochende, hi soude anders hebben gewaent dat hi so sterc had geweest inden gelooue, datter hem geen creature wt en had connen gesteken, ende de houerdicheyt soude in hem verborgen hebben gebleuen, ende daer toe so en soude hi niet geweten hebben dat hi houerdich hadde gheweest, ende verdoemt geweest, dat hi anders gedaen oft gelaten hadde, Want God wederstaet de houerdige ende hi vernedertse inder hellen, so hi int Euangelie [seyt]. Aldus soudt met ons ooc sijn. Hierom so ist van noode, dat ons God also dicwil wt sijnen woorden laet wanckelen, dat hi ons tot


72 deser grondiger kennissen ons niet vermogens heeft gebracht. Waer af God grootelick te dancken is, want hi daer seer wonderlijcke goetheyt, liefde ende ghenade in thoont, dat hi die cleynheyt ende oneere van ons snoode creatuerkens wil lijden, dat wij altemet wt sijnen woorde vallen, welck hem gheloochent is, ende hem niet voor warachtich ghehouden in sine woorden, welcke hem gheen cleyne oneere en is, nochtans wil hi dat van ons lijden, om die voorschreuen hoouerdicheyt ende onsalicheyt te weeren. O die de vaderlijcke trouwe aenmerct, hoe soude hi sonder liefde gheblijuen? [F iiij vo] Ten anderen, so moet hi vanden Heere nemen te bekennen, dat hijs niet weerdich en is dat hem God in sijn godlike woort soude houden, dat alleen wt onuerdiender ghenaden sijnder onweerdicheyt van Gode moste werden gegont, soudet hem ghegeuen worden. Ten derden, dat hijt van sijns selfs wegen, dat is also veel als sijn eygen profijt oft salicheyt aengaet, geerne om Gods wille deruen wilde, getroost wesende, watter hem in tijt oft in eewicheyt af comen mocht, midts welcken eygen liefde ende eygen soeckelicheyt, die alle Gods gauen beulecken, wert gedoot, welck van noode is, eermen eenigen strijt mach verwinnen. Waer af de dochter Jepte die figuere was, die ons in allen dingen eerst ontmoedt, daerom moetse den Heere geoffert werden. Judicum .xi. Ten vierden, als de mensche aldus van sinent wegen daer in gelaten staet, dat hi dan vanden Heere neme hem van Gods weghen daerom te bidden, dat is om dat God eerlic is dat sijn creatuerkens in sijn woorden bliuen ende sijn woorden warachtich houden. Ten vijfsten, dat hi dan niet en twifele God en salt door sinen eenigen sone doen, om dat hijt beloeft heeft, wat wi


73 bidden in sinen naem, dat sullen wi vercrijgen, mer den tijt, de maniere sinen alderliefsten wille ende sijnder godliker wijsheyt beuelende ende lancmoedelic verwachtende. Alst den Heere dan goet ende tijt dunct, so houdt God den mensche so vast in sijn godlick woort, datter hem [(F v) ro] geen creatuere wt getrecken en can, Ende dan bekent hi de bloote waerheyt, ende die waerheyt verlost hem, niet van wtwendiger dienstbaerheyt ende verdruckinge, daert die Joden af verstonden, seggende, Wij sijn Abrahams saet, ende hebben noyt yemanden gedient, So hem dat vleesch altoos van vleeschelijcker edelheyt ende vrijheyt beroemt, Waer af de geest niet en weet, ghelijc Paulus seyt, datter noch Jode noch Heyden, noch knecht, noch vrye en is etc. Mer Christus sprac van de vrijheyt der Euangelischer waerheyt, die den lichaem niet en verlost noch wt en trect wt den dienst des Heeren, mer die de conscientie verlost vanden rechte der sonden, also dat die sonde geen recht ouer die conscientie en heeft noch verdoemen en mach, oock verlost si van alder valscheyt ende logenen, welc is dat de natuere God niet kennende noch geloouende, haer totten creatueren buyget, ende betrout in de wercken haerder wijsheyt ende gherechticheyt etc. recht of die oprecht waren ende den mensche salich mochten maken, welc lueghen is voor God. Dit meynde Christus doen hi seyde, Die de sonde doet, die is een knecht der sonden, dat is hij is onder die sonde, dat is, hi wert vander sonden beschuldicht, verdoemt ende gedoot, mer van sodaniger knechtschap verlost die waerheyt, Waer af .i. Corin .xv. staet. Die doot is verslonden in victorien, ende want die doot verslonden is, so moet dat eewich leuen volgen. Ende dat is oprechte vrijheyt, Ende die vrijheyt des gheests en mach nyet [(F v) vo] sijn


74 dan door de waerheyt, dat is dat Euangelium Christi, hierom, die noch sondicht, die en is niet vrij, Ende al doet hi sommige dingen inden huyse, hi doetse wt vreese oft om loon, ende daerom is hi een huerlinc, die welc niet eewelic int huys en blijft, want hi geen erfgenaem en is, noch en heeft geen eewich recht, Mer want de sone erfgenaem ende heere is, so heeft hi eewich recht in huys, ende hi en is niet alleen vry van alle slauernie, Mer hi mach den anderen ooc vrijheyt gheuen. Die dese vrijheyt begeert, die en salse niet van Moses, van den Patriarchen, noch van eenige creatuere verwachten, mer alleen vanden sone, diese ons ghecocht heeft, Ende die de sone vrij maect, die sijn warachtelic vrij, Abraham en mach niet vrij maken, ende al beroemen si sijn saet te sijn, dat veronurijtse meer, want si en volgen haren vader Abraham niet, want Abraham geloofde den woorde Gods Genesis .xv. Mer twoort Christi en vint geen plaetse in dusdanige, Abraham en begeerde Christum niet te dooden, gelijc die Joden, ende al de ghene die door haer selfs wercken salich willen werden, oft door eenigen creatuere, Mer Abraham begeerde ende verblijde sijnen dach te siene. Noch si en doen Abrahams wercken niet, welcke waren, tgelooue door die liefde werckende al dat hem God beual, ia ooc sijnen eenighen sone Isaac te offeren, Welc het rechte werc Gods is, gelijc Christus Joan .vi. seyt. Dat is Gods werc, dat ghi in dien gelooft, die de Vader gesonden heeft, Dat hiet [(F vj) ro] Gods werc, want Gode alleen betaemt, ende men in niemanden geloouen en mach dan in God, ooc want God tgelooue inder sielen werct, ooc want het gelooue alleen voor God rechtuerdich maect. In contrarie. Die wercken des Duyuels is ongelooue Midts welc hi alleen die menschen tot sonden ende verdoeme-


75 nisse brengt. Hi gelooft datter een God is, ende dat laet hi den sinen ooc wel geloouen, mer hi en can noch en laet niet geloouen, dat een mensche door Christum rechtuerdich wert, sonder alle voorgaende wercken, Ende drijft die sine al tot heylichschijnende wercken, die God niet gheboden en heeft, waer voor ons God behoede tot sijnder eeren Amen.

Opten vrijdach Johannis .v. Hier na wast feestdach der Joden, ende Jesus ghinc op na Jerusalem: bi dat vleeschuys, is eenen viuer, genoemt opt Hebreeusch Bethseda, hebbende vijf portalen, in welcken lach een grote menichte der crancken, blinden, lammen ende verdorreden, verwachtende de roeringhe des waters, want den Enghel quam neder in eenen sekeren tijt inden viuere ende roerde [(F vi) vo] dat water. Ende de eerste die neder quam inden viuer, na die roeringe des waters, die wert ghesont van alle crancheyt die hi had. Ende daer was een mensche die acht en dertich iaren cranc had ghelegen, Als Jesus desen sach liggen, ende bekende dat hi daer so lange tijt cranc gelegen hadde, seyde hi tot hem, wilt ghi gesont worden? De crancke antwoorde hem. Heere, ick en heb geenen mensche, wanneer dat water geroert wort, die


76 mi inden viuer brenget, ende als ic come, so is een ander voor mi neder gedaelt, Jesus seyde hem. Staet op ende neemt v bedde ende wandelt, ende terstont is die mensche gesont gheworden, ende hief op sijn bedde en wandelde, ende het was sabboth in dien dach. Doen seyden de Joden totten ghenen die gesont geworden was, Het is sabboth, ghi en moget v bedde niet dragen. Hi antwoorde haer, Die mi ghesont ghemaect [(F vij) ro] heeft, die heeft mi geseyt, Heft op v bedde ende wandelt. Ende si vraechden hem. Wie is die mensche die v seyde, heft op v bedde ende wandelt? Ende die gesont gheworden was, en wiste niet wie hi was, want Jesus was geweken om datter vele volcs was. Daerna vant hem Jesus inden Tempel, ende seyde hem. Siet, du biste gesont geworden, en wilt voort aen niet meer sondigen, op dat v niet arghers en geschiede. Doen ghinc die mensche ende vercondichdet den Joden, dattet Jesus was die hem gesont gemaect had. Dat water met vijf portalen besloten, beteekent die wet, die niet gesont en maect, mer meer gramschap werct, so Paulus seyt. Het en si datse door den geest beweget wert, gelijc ooc geen woort sonder inwercken des geests die sondighe conscientie gesont en maect, want al ist een


77 woort vanden heyligen geest gesproken of geschreuen, het en is inden leser of hoorder geenen geest, dat is, het en geeft geen liefde om te volbrengen, het en si dattet de H. geest weder beroere, ende daer door inden mensche diet hoort oft leest, wercke, daerom en ist niet [(F vij) vo] ghenoech, dat God het woort eens gesproken heeft, maer hi moet altoos weder leuende maken inden genen diet hoort oft leest, ende vernyeuwent, ende geuen hem een siele inder herten des menschen. Daerom, alsment woort Gods hoort oft leest, so en moetmen niet alleen na die woorden sien, mer ooc na den beroerenden ende leuendichmakenden gheest, die dat ziele, dat is, een ziele gheue, welck die liefde is, op dat het woort niet doot en si inden mensche, mer leue doer gelooue ende liefde. Anders en maket niet gesont, mer doodet, so Paulus .ij. Corint .iij. seyt. De letter doodet, mer die geest maect leuende. Desgelijc so en geneset dwater des doopsels niet sonder dat doopsel des geests. Want het water des doopsels is een teeken dat die mensche doer dat doopsel des geests salich gemaect is, mer sonder den gheest en macht niet salich maken, want ten can het gelooue niet gegeuen, mer dat moet die geest alleen geuen. In dese portalen lagen veel siecken, blinden, cropelen et c. inden lichaem. Ende om dat Christus dat wel wiste, so quam hi daer, om dat hi vele menschen soude helpen inden lichaem. Ende hi quam daer opter Joden feestdach, te weten, Pinxtene, om datter dan vele Joden quamen, op dat hi salich soude maken, waer inne hi ons heeft willen leeren, welc die rechte wercken sijn, die God van ons eyscht, te wetene, vele menschen te helpen, te dienen et c. na dat elcken ter eeren Gods van node is. Mer dat Christus onder alle die mer eenen ge- [(F viij) ro] sont en maecte beteekent datter so


78 luttel sijn die in hem geloouen, die nochtans sijnder hulpen so wel souden behoeuen. Oock dat hi dien gesont maecte alleene onder alle die siecken die daer so gelegen hadden, bediet, dat God niemanden te recht inder sielen en geneset, het en si dat hi sine crancheden also lange om die liefte Gods geleden heeft, dat hi daer grondelic in gelaten sta, die alle sine leefdage geerne wt puerder liefden te lijden, getroost wesende watter hem af coemt, op dat Gode eerlic si, seggende met Paulo. Ic sal mi geerne in mijn gebreken verblijden, want als ic cranck ben (in mi seluen) dan ben ic stercker in God. Want so hem een mensche crancker geuoelt, so hi min op hem seluen ende op sijns selfs doen betrout, ende so hi min op hem seluen betrout, so hi meer gedwongen wert tot Christum te gaen, als totten eenigen medecijn meester der sielen. Die sonder dat teeken des waters gesont maect ende sonder drager, dat is, sonder leeraer, op dat hi ons wilde leeren, in geenen dingen betrouwen, dan alleene in Christum. Daerom so en moghen wi op dat wtwendige teeken des doopsels niet betrouwen, mer alleen in die belofte Christi, seggende. Die ghelooft ende gedoopt is, die sal salich sijn. Ende mogen wi daer niet op betrouwen, hoe vele te min op onse eygene wercken wtwendich oft inwendich. Dat Christus den mensch die daer .xxxviij. iaren siec hadde gheweest, gesont maecte, die nyemant en hadde die hem hielpe, [(F viij) vo] wil hi ons te kennen geuen, hoe lange wi in onsen sonden gelegen hebben, dat hi ons niet en wil versmaden, mer meer ende eer gesontmaken inder sielen. Ist dat hi vanden Heere can gehebben dat vastelic te geloouen, dan die so sondich niet en sijn, noch so cranc, noch so lange niet gelegen en hebben, want die medecijn is den alder crancsten aldermeest van noode. Dit is seer


79 troostelic voor eenen mensche die also lange, in sinen sonden heeft geleeft, dat hem Christus meer ende eer salich wil maken dan die so sondich niet en sijn, ya niet alleen salich maken, maer alle sijn boosheyt en sal hem geen letsel sijn totter opperster perfectien te comen, ist dat hi vastelic gelooft, dat hem God doer Christum also genadich wil sijn, Ghelijc de H. geest door Ezechielem getuycht, seggende: Den boosen en sal sijn boosheyt niet letten oft schaden etc. Ooc dat Christus hem gesont maecte die niemant en hadde die hem behulpelic was, leert hi ons, dat so wi meer van alle menschen behulp verlaten sijn, so ons God meer ter herten neemt, ende vasteliker bi staet in alle onser noot. Want so Dauid seyt Psal .ix. Die arme ende verlatene, is Heere v gelaten, ghi moet hem helpen. Want daer moet God vader af sijn denckende. O die arme mensche is van allen menschen verlaten, mijn goetheyt en can haer niet onthouden, si en moet ende wil hem helpen, mer die God die gelatenheyt oft verlatenheyt in haren gebeden voorhouden, seggende met Hester. Heere, helpt mi verlatene die [G ro] gheen ander hulpe en heeft, dan v, O dat beweghet tvaderlike herte so seer, dat hi dien gheen hulpe ontseggen en can. Waert datmen de sondaren dit te recht vercondichde, hoe souden si haer mogen onthouden, si souden also genadigen Vader lief hebben, ende God soude de menschen daer door ontsteken haren behoeuenden naesten ooc bi te staen in haerder noot. Dat Christus desen verlatenen siecken dit op dien hoogen feestdach van Pinxten heeft willen doen, is tot onser leeringen geschiet dat wi sonder wtnemen der persoonen, sonder aensien van hooge oft leege vierdagen, onsen naesten helpen ende troosten etc. welc de geueynsde heyligen niet en willen


80 toelaten, ia gelijc dese Joden desen armen mensche verboden sijn bedde opten Sabboth te dragen, die van God gheboden was te vieren, also roepen si nv ooc, als een arm mensche sijn broot met sinen arbeyt op feestdagen winnet, oft dat de rijcke arbeyden om den armen te geuen, seggende: Ja die ende die en vieren niet, welc vieren nochtans niet van God gheboden en is int nieuwe testament. Ende al sit yemant op sulcke dagen al den dach ledich voor sijn dore, ende voedt sijn sinnen met al dat daer voorbi gaet, oft gaet ydelic clappen, ia al gaetmen droncken drincken, spelen ende dobbelen daer en roeptmen niet op. Alsulcken vieren en mach God niet behagen, maer hi roept door de propheten Esa .i. ende. Amos .v. Ic hate v vierdagen, ende v feestdagen en sal ic niet meer lijden, ic salse verworpen als menschen drec. Ende ledich gaen [G vo] is doch een gote daer alle quaet wt coemt. Hierom so en werden nemmermeer meer sonden gedaen, dan op sulcken daghen, ende elck verciert hem dan met beter cleederen, recht oft God behaechde datmen costelic op sulcke dagen gecleet ginc, ende dattet God ooc also geerne saghe, als curiose menschen. Och neen, het is contrarie. Hierom en sijn wi die dit niet en mercken, niet alleen blint, mer meer dan sot. God heeft ons alle dagen inden nieuwen testament vrij gelaten, gelijc hi desen siecken sijn bedde teghen de wet wech hiet dragen. Also hi wel bewijst Luc .vi. daer hi seyt, Dat de sone des menschen oock een Heere vanden Sabboth is Mar .iij. ende Matth .xij. Daer hi sijn discipelen verantwoort, dat si den sabboth braken, Ende wil seggen dat sijn discipelen oock heeren ouer den sabboth waren, ende macht hadden dien te breken. Want elc Christen mensche die in Christo gelooft, is een broeder Christi, so Paulus Ro .viij. Gal


81 .iiij. ende inden .xxi. Psalm bewijst. Want so S. Jan int .i. seyt. Hi heeft haer macht ghegeuen kinderen gods te worden, die in sinen naem geloouen. Daerom gelijc Christus een heere ouer alle vierdagen ouer alle menschelike insettingen is, also is ooc een gheloouich mensche een heere daer ouer ende heeftse macht te breken, alst de liefde eyscht, Ja so Christus Mat .xv. ende ooc Esaie .xxix. seyt. Si dienen oft vreesen hem te vergeefs, met geboden der menschen. Siet, hi noemt dat eenen vergeefschen dienst ende vreese die te vergheefs is. Dit bewijst Paulus ooc i. Cor. int .iij. Het is al v, het si Petrus of [G ij ro] Paulus, doot oft leuen, het is al uwe, ghi sijt Christi. Christus is Gods. Hierom, so mogen alle Christen menschen, alle wercken, wtgenomen sonde, in allen daghen doen ende arbeyden, Ja ende dat waer duysentmael beter, dan een ydel woort op eenigen dach gesproken oft een sondich gepeyns. Dat dit warachtich is, dat getuycht ons de heylige geest, door Paulum totten Collo. int .ij. cap. seggende. Den sabboth, vierdagen ende feestdagen hebben al maer een figuere vander toecomender waerheyt geweest, ende daerom, nv de waerheyt gecomen is, so nemen alle figueren een eynde. Daerom en sal v niemant oordeelen in vierdagen, feestdagen Dit is ymmer claer ende opelic ghenoech gesproken, dat een Christen mensche geen dagen en heeft die hi schuldich is te vieren, Ja Paulus seyt totten Gala .iiij. Ghi onderhoudt dagen, maenden ende tijden. Ic sorge dat ic te vergeefs aen v gearbeyt hebbe. Dat vieren oft de waerheyt vanden vieren der figueren een[en] Christen mensche is, dat hi alle dage sal vieren oft ledich sijn van sijns selfs wercken, dat is, van sonden ende eygentheyt, op dat God sijns godliken wercs ongehindert altoos inden menschen mach becomen. Van


82 desen vieren seyt God door den propheet Esaiam. Het sal den eenen vierdach na den anderen sijn, dat is, daer sal eenen tijt comen, dat de geloouige altoos arbeydende, sullen vieren van haer eygen ende sondige wercken. Daerom, als de ypocriten ende Joedtsche heylighen beschuldighen, dat wi op vierdaghen arbeyden, so sullen wij haer [G ij vo] met Christo vragen, oft geoorloeft is opten vierdach wel te doen oft niet. Arbeyden, is wel doen, want God heeft Gen .iij. geboden, Int sweet ws aensichts suldi v broot eten. Ende Paulus berisptse so scherpelic die niet en willen arbeyden, ende hi wrocht selue, ia ooc snachts, op dat hi niemanden lastich en soude sijn. Is arbeyden dan weldoen so machmen sonder alle faute opten vierdach wel arbeyden. Mer men moet somige dagen ordineren, om tvolc te vergaderen dat si dwoort Gods hooren, als dat geschiet is, so machmen vrijlic arbeyden. Ende als die Joetsche heyligen dat verbieden seggende: Ghi en moecht v bedde opten vierdach niet dragen oft niet arbeyden, so sullen wi met desen siecken antwoorden: Die mi gesont heeft ghemaect, die heeft mi geheeten te arbeyden. Die onse sielen gesont maect, die heeft wel macht ons te gebieden, ende dat ons die gebiet, dat mogen wi wel vrijlic doen, al verboden sijt ons alle die leefden, ons aen sijn godlic woort houdende, vastelic gheloouende dat hem wel behaecht dat sijn woort in houdt, seggende: Hi heuet mi geseyt, het is mi genoech dat ic sijn woort hebbe. Doen vraechden si hem. Wie ist die v dat geheeten heeft. Hi en wiste dat niet. Het is genoech dat wi sijn woort in ons herte bewaren, ende ons dat niet en laten nemen, al en kennen wi Christum na den vleesche niet, twelc Christus ooc niet en begeert, Ja dat vleesch Christi moet ooc al van ons ghenomen werden,


83 gelijc Jesus hier vander scharen wijct, ende [G iij ro] gelijck hi van sinen Apostelen opuoer, op dat wij met Paulo mogen seggen: Al hebben wi Christum na den vleesche gekent, wi en kennens nv niet meer. Ende al wert een Christen mensche van sinen arbeyden gheblameert, hi en sal hem daer niet af verslaen, want si hebbent Christo ooc gedaen, ia so Joannes hier seyt. De Joden veruolchden Christum. Daerom, de discipel is niet bouen sinen meester. Waer op Christus antwoorde. Mijn Vader werckt tot nv toe, ende ick wercke, dat is mijn hemelsche Vader, waer af ghi geestelike dienaers geacht wilt sijn, die v den Sabboth heeft ghegheuen, al heeft hi opten .vij. dach gerust van meer te scheppen, hi en heeft hem also niet totter ledicheyt verbonden, hi en mach arbeyden al dat hi wil, ende alst hem belieft, ia hi en houdt niet op vanden wercke daer hijt al mede regeert ende en laet nemmermeer af wel te doen den menschen, ende alle dat hi geschapen heeft, so en werde ick die sijn sone ben oock niet behindert opten Sabboth te volbrengen dat mijn Vader geboden heeft. Prijsdi minen Vader van sijn sulcke wercken, waerom veruolcht ghi mi dan vanden seluen, dat ic desen siecken opten Sabboth genesen hebbe. Den welcken Christus niet alleen genesen heeft, mer hi vermaende hem ooc dat hi niet meer en wilde sondigen, op dat hem gheen arger en geschiede. Aldus vermaent ons de vaderlicheyt Gods ooc altemet van binnen, als wi getenteert werden tot sonden, dat wi ymmer niet meer en willen sondighen, welc hi ons verleene Amen.


84

[G iij vo] Des saterdaechs Matth .xvij. Ende na ses dagen nam Jesus tot hem Petrum, Jacobum ende Joannem sinen broeder, ende leydese besiden op eenen hoogen berch, ende verclaerde hem voor haer, ende sijn aensicht blincte als de sonne ende sijn cleederen worden wit als een licht. Ende siet, daer verschenen hem Moyses ende Elias sprekende met hem. Petrus antwoorde ende sprack tot Jesum. Heere, hier is goet wesen, wildi, so willen wi hier drie wooningen maken, V een, Moysi een ende Elias een. Doen hi noch sprekende was, siet, doen omscheen haer een lichte wolcke, ende siet, een stemme wt die wolcke sprack: Dit is mijn lieue sone, in welcken ic een behaghen hebbe, hoort hem. Doen dat de discipelen hoorden, vielen si op haer aensicht, ende werden seer veruaert. Ende Jesus comende tot haer, roerdese aen ende sprac. Staet op, en vreest v niet. Als si haer oogen opsloegen, en sa- [G iiij ro] gen si niemant dan Jesum alleen. Ende doen si vanden berge neder ghingen, gheboot haer Jesus ende sprack, Ghi en sult dit visioen niemant seggen, eer des menschen sone vander doot verresen is.


85 Christus heeft wt sijn twaleuen mer drie discipulen tot hem genomen ende haer die glorie sijnder transfigaratie (sic) verthoont, om dat hi dien seluen de crancheyt sijnder menscheyt wilde thoonen, op dat si dan niet en souden twijfelen, hi en ware warachtich God, so heeft hi hem verclaert, verthoont, ende niet alleen hem seluen verclaert, mer ooc Heliam ende Mosen, sprekende met Christo, dat is, al dat Moses ende Helias gescreuen hebben vander passien Christi dat dat al metten Euangelie of metten woorden Christi ouercoemt ende gelijc is, Ende dat alle wet ende Propheten int Euangelie voleyndt werden, welc also lustich was om aenschouwen, dat Petrus verslonden van dier weelden, niet wetende wat hi seyde, tot Christum sprac. Heere, laet ons hier .iij. tabernaculen maken, wildi, V eenen, Mosi eenen, ende Helie eenen, Welc vleesch in Petro was, het welc altoos voor tcruyce ende sonder tcruyce oft lijden geglorificeert wil sijn, Ende als hem God somtijden wat laet geuoelen of sien dat den wtwendigen, mer noch meer dat den inwendigen mensche lustich is, om dat dat vele edelder is [G iiij vo] dan het wtwendige (welc God doet om den mensche te stercken) so wilt daer al wooningen maken, dat is, het soude daer geerne altijt in willen blijuen, ende dat altoos begeeren te geuoelen, welc niet sijn en mach, want de begheerte is noch al vleeschelic, al schijnt si seer geestlic te sijn, Daerom moet die noch eerst gecruyst ende gedoot sijn, eer men in alsulcken weelde mach blijuen woonen. Als Petrus noch sprac, siet, so omschaduwede haer een claer wolcke, om dat si niet geheelic verslonden en souden werden vander grooter glorien die si aenschouden, Welck also groot was dat si dat niet en souden hebben connen verdraghen, en hadde haer Christus die niet ghematicht. O, was die claerheyt


86 so groot en lustich, wat salt dan sijn, alsmen de hooge Godheyt sonder alle middel van aensichte tot aensichte sal beschouwen in volder glorien sonder eynde? Ten is niet moghelic dat eenich herte dat soude mogen begripen, eenich ooge in deser tijt sien, oft eenige tonge wtspreken. Ende wt dier wolcken quam een stemme, leerende, waer doormen tot dier glorien comen sal, te wetene, door sinen eenigen sone Christum, door welcken wi den Vader alleen aengenaem werden, Want gelijc Christus den Vader ymmer moet behagen, also behagen wi hem door Christum, Waer af Ephe .i. staet Hi heeft ons aengename ende bemint gemaect in sinen beminden sone. Ooc so geeft hi een seker getuych van sinen sone, dat geen bedroch, maer warachtich is, waer af het oock een seker teeken is [(G v) ro] dat si neder vielen ende veruaert waren, Want wat Godlic is, verootmoedicht den mensche, mer dat vanden duyuel coemt, verhoouerdicht den moedt des menschen. Mer als die mensche so van hem seluen geuoelt, so heft hem Christus op, Luc .xiiij. Al die hem vernedert, die sal verhoocht werden. Het welc gheschiet, als hem God kennisse gheeft, dat Christus al voldaen heeft dat hem ghebreect. Ende op dat si souden weten wat si doen souden, so seyt de stemme. Hoort hem, dat hi v leert ende ghesproken heeft ende voor gedaen, dat is die rechte waerheyt want hi is dat woort des Vaders, met welcken ons die Vader sinen alderliefsten wille te kennen geeft. Daerom, so waer dit woort te recht vercondicht wert, dat moeten wi hooren ende gheloouen, Mer waer ander woorden vercondicht werden, die en sullen wi niet achten. Want si en sijn niet alleen onprofijtelic, maer ooc schadelick. Als si haer ooghen ophieuen, so en sagen si niemanden dan Jesum alleen, want nyemant, noch


87 Moyses, noch Helias, en mogen den mensche geuen te volbrengen wt liefden dat si leeren, dan Christus alleen. Christus mach ons alleen sinen geest geuen, diet wt liefden in ende met ons volbrenge, geen Propheten, geen Wet en mach ons dien geest gheuen haer leeringe te volbrengen, daerom en mogen wij ons op niemanden verlaten. Ende daerom so neemt ons God altemet alle andere dingen, op dat wi ons alleen op Christum souden houden, ende na niemanden anders sien, om salich [(G v) vo] te werden, in hemel noch in aerde. Doen si vanden berch ghingen, so beual haer Christus, dat sijt niemanden seggen en souden, voor dat hi vander doot verresen was, want hadden si dat voor sijn doot yemanden geseyt, die soudent voor bedroch ghehouden hebben, als si hem so schandelijcken doot hadden sien steruen. Dit werct God ooc altemale in sijne wtuercoren inwendelic, niet in allen, mer inden genen die hi in een wonderlic lijden wil setten. Als de mensche vanden Heere can gehebben, alle eygentheyt ende aengenomenheyt te laten, so ontmoet hem vele daer hi sijn siele in moet waghen te verliesen, so int .xvi. Capit. staet. Waer wt den mensche al te bange wert. Als de mensche de banghicheyt dan niet en begeert te versetten, noch geenen creatuerliken troost en soect, mer voechter hem toe, die wt te lijden. Als hi daer dan also ses oft acht dagen in ghestaen heeft, so trect hem God alleene, waert ende alst hem salichlic geschieden mach, Ende dan gheuoelt hi bi wijlen een inwendich roeren in sine inwendicheyt, midts welcken hem God door sine inwendicheyt bouen sine gheschapenheyt in een wonderlike claerheyt ouer voert, gelijc de lucht als de sonne claer schijnt. Ende in de claerheyt wert hi getransformeert van claerhede tot claer-


88 heden in dat selue beelt als vanden geest Gods. Ende daer openbaren dan Moyses ende Helias, dat is, God ontdect dien mensche die heylighe scrift, also dat hi menigen verborgenen sinne ende [(G vj) ro] verstant verstaet, dat onuerlichte menschen verborgen blijft, meer ende claerder dan alle boecken souden mogen leeren, Ende siet claerlijc, hoe alle dat oude Testament, metten nieuwen accordeert, Welc also lustich is om te geuoelen, dat de mensche daer wel eewelic soude willen blijuen woonen ende dat geuoelen, welc niet sijn en mach. Het is vele dat die mensche eens binnen alle sine leefdage beuoelen oft onderuinden mach, Ja onder hondert, ooc van ingekeerden menschen en geuoelet niet een, Ende die selue diet so beuoelt, die moet noch so swaerlijc becoopen. Ende om dat hem God daer toe stercken soude, daerom doet hi ende voorcoemt hi hem met desen behulpe. Daer baert die Vader sinen sone inden geest des menschen, ende gheeft des menschen Gheest een getuych, niet alleen dat dat sijn eenige sone is, mer dat hi dien mensche door Christum (door welcken hi ghepaeyt is) voor sijnen kinde vercoren heeft, waer af Paulus Roma. int .viij. Capittel seyt. Hi gheeft onsen gheest ghetuyghenisse dat wij kinderen Gods sijn, ist dat wij sijnen eenigen sone alleene hooren met eenen leuenden gelooue door die liefde werckende, welcke liefde door den Heylighen gheest in onser herten gestort wert, so Paulus seyt. Dese edel transformatie oft vereeninge en verheft den mensche nochtans niet, mer het verootmoedicht hem, ende so hi hooger verheuen heeft gheweest, so hi dieper neder sinct in sine nietheyt, hem verwonderende vander [(G vj) vo] goetheyt Gods, dat hi hem vernedert so wonderlijcken werc in so snooden sondigen creatuerken te volbrengen. Als si also diep ver-


89 soncken sijn, so verheftse Christus ende rechtse op, haer te kennen geuende, dat niet door haer selfs verdiente, mer door de verdiente Christi geschiet is. Als si haer inwendige oogen op slaen, so sien si dat al niet is, dat Christus niet en is, ende werden weder berooft van al dat haer geschiet is, ende dat si beschout hadden, ende haer en wert niet gelaten dan dat bloote woort des Vaders, ende daer hebben si genoech ende oueruloedelic in ende aen, al wat haer ter eeren Gods orboorlic ende van noode is, Dit selue woort verbiet haer ooc, dat si dit wonderlic visioen oft transfiguratie niemant te kennen en sullen geuen voor dat de sone des menschen vander doot verresen is, want God verhengt na dit visioen also wonderliken dingen op sulcken mensche, ende Christus is noch so deerlic in hem mismaect, datter menich mensche seer in geschandalizeert soude werden, waert dat sijt wisten, ende souden seggen. Is dat die mensche die so hooge dingen hem beroemt heeft? Is dit de heylicheyt? het heeft al geueynstheyt geweest, Ic had goeden wil mi daer ooc toe te voegen, mer het is al fantasie etc. Want gelijk Paulo .ij. Cor .xij. de quellinge des vleeschs was gegeuen (so hi selue seyt) op dat hem de grootheyt der reuelatien niet verheffen en soude, so wert dusdanigen mensche ooc wel vreemde quellagie gegeuen, midts welc hem God altoos in dieper oot- [(G vij) ro] moedicheyt hout, ende sijn hooge godlic werc dat hi inden mensche gewracht heeft, houdt hi daer doer in sijnder edelheyt, want so Paulo geseyt wert: die duechde wert in crancheyt volmaect. Waer af God gelooft si inder eewicheyt Amen.


90

Op den .ij. sondach in die vasten Matthei .xv. Ende Jesus ginc van daer, ende is gecomen in die landen Tyri, ende Sydon. Ende siet, een Cananeesche vrouwe quam wt dat selfde lant, ende riep hem na ende sprac: O Heere Dauids sone, ontfermt v mijnre: Mijn dochter heeft eenen boosen duuel. Ende hi antwoorde haer niet een woort. Doen ghinghen tot hem sijn discipulen ende baden hem ende seyden Verlaetse doch, want si roept ons na. Hi antwoorde ende seyde: Ick en ben niet geseynt, dan alleen totten verloren schapen des huys van Israel. Si quam nochtans ende viel voor hem neder ende sprack, Heere, helpt mi. Ende hi antwoorde ende sprac. Ten [(G vij) vo] betaemt niet, datmen den kinderen haer broot neme, ende werpt dat voor den honden. Si antwoorde. Ja Heere, so eten nochtans die hondekens van de cruymen, die van haers heeren tafel vallen. Doen antwoorde Jesus ende sprac tot haer. O vrouwe, dijn gelooue is groot v geschiede als ghi wilt. Ende haer dochter wert gesont inder seluer vren. Christus ghinc van daer, dat is wt den Joetschen lande, om dat si sijn godlic woort niet aen en namen, Also te


91 besorgen is, dat ons geschieden sal om dat wi sijn godlike woort so cleyn achten, ya dat wi dat niet en willen hooren, mer voor ketterije versteken, om dattet onser sondiger gewoonten ende onser geueynsder heylicheyt contrarie is. Ende dat Christus tot ons sal seggen, gelijck Paulus Actu .viij. seyt. Want ghi v onweerdich hebt geordeelt des eewigen leuens, welc v doer dat godlike woort gepresenteert wert, siet daerom keeren wi ons totten Heydenen. Welck die meeste onsalicheyt is die den mensche in deser tijt geschieden mach, want als ons God sijn saet, dat is sijn godlike woort niet en laet, so werden wij alle als Sodoma ende Gomorra, dat is verkeerde bystere, ongevreesde menschen, die [(G viij) ro] sonder schaemte doen, het welcke vuyl waer om seggen. In contrarie sijn si zeer salich daer dit woort ingaet, want hoe sondich ende onweerdich die mensche geweest mach hebben, die dit woort met eenen blooten onwanckelbaren gelooue ontfanct, die wert gesont. Also den Souter getuycht, Psal cvi. Hi heeft sijn woort gesonden, ende heeftse ghesont gemaect. Het welc wel blijct aen dit vrouken, welc tot Christum quam, doen Christus dat hooge woort des vaders in haren landen quam, ende haer voor quam, dit woort moet den mensche eerst voor comen, ende den sondigen mensche een genadige beloefte doen, eer de mensche tot God can comen. Als Christus tgodlike woort also daer in coemt, so en comet niet ydel weder totter vaderliker herten daert wt daelt Esaie .lv. Maer siet wat vreemts ende wat wonderlics. Een vrouken, welc een cranc menschken is, ende niet alleen een vrouken, mer van Cananeen, die welck als honden vanden Joden veracht waren. Siet, in sodanigen vrouken heeft dat godlike woort, dat goede geruchte oft die vrolike bootscap die van Christo


92 onder dat volck verbreyt wert, also wonderliken ghelooue, niet doot mer leuende, ghewracht, dat si den Heere also verwan, dat hi haer al gaf wat si wilde, ya dat hijt in haren wille stelde. O siet hoe crachtighen dinck dat een oprecht christelike leuende ghelooue is, het welcke den onuerwinlijcken verwint. Dit leuende ghelooue heeft dit vrouken ten eer- [(G viij) vo] sten, daer inne bewesen, dat si tot Jesum van verre riep, dat is, dat si haer onweerdich kende, ende dat si nochtans om haerder onwerdicheyt Christo niet te min en betroude noch te min en riepe. Ende hadde si hem niet betrout, dat hijse verhooren soude, al was sijs onweerdich, si en hadde niet geroepen, mer gepeyst so die ongeloouige plagen. Wat wil ic veel roepen, God en sal dus sondigen mensche niet verhooren. Maer een vast gelooue betrout dat God so genadich is, dat hi om geene sonden en laet te verhooren, dan alleen om ongelooue, datmen twijfelt oft God so sondigen mensche verhooren sal. Sulcken mensche, so Jacobus .i. seyt, en derf niet wanen dat hi yet vanden Heere ontfanghen sal, noch gheene onweerdicheyt en belettet die verhooringe, dan dat hem een mensch laet duncken, dat hi weerdich is verhoort te werden, oft dat hi eerst weerdich wil werden verhoort te werden, eer hi vanden Heere wil nemen te bidden. Hierom heeft dat vrouken wijslic gedaen, dat si noch na verdiente noch na weerdicheyt en heeft gesien, noch om haerder onweerdicheyt onuerdienten ende sonden niet en heeft laten te roepen totten Heere. Ten anderen, so en heeft si niet af gelaten, al en antwoorde hi haer niet een woordeken, mer si riep hem also eenpaerlic na, dat haer die discipulen als menschen schaemden, also dat si seyden: Heere, dit wijf roept ons na, setse af. Nochtans al was si so moeylic, si en maecte


93 nochtans niet veel woorden, [H ro] noch si en badt noch en las gheen seker gebedekens, mer si badt met aendachtigen corten woorden, wt begeerte des herten, so haer den noot leerde, het welc dalder beste gebet is. Ende nochtans en stelde si den Heere noch tijt noch maniere, mer si gaf hem haren noot te kennen, segghende: Heere ouer siecten ende alle creatueren, hoe wel ghi mer een knecht der knechten sijt geworden, geboren vanden gheslachte Dauid, die so ghenadich ouer sijn vianden was, sijt ghi mi oock genadich ende ontfermt mijns, al ben ic v viant, midts mijn sonden, want het waer onbehoorlic dat ghi v ongenadich ende wreet soudt bewijsen, ghi die een sone Dauids sijt. Mijn dochter wert deerlic van den viant ghequelt. Siet, si beuelet sijnder wijsheyt ende wille, maniere ende tijt der verhooringhe niet mishopende, al ist dat haer God geheelick schijnt te ontseggen, ia hem also viantlic tot haer te hebben, dat hi haer niet en gheweerdicht een woordeken te antwoorden, welck voorwaer een sware stercke proeuinge des gheloofs is. Ja hi schijnt met haer niet te doen willen hebben, haer te kennen geuende, dat hi om haer niet ghesonden en is, maer alleen om die verloren schaepkens van Israel, waer mede hijse onweerdelick schijnt te verstooten van hem, mer so hijse meer verstoot, so si, ten derden, hem naerder gaet, ende so hi haer meer versmaetheyts schijnt te doene, so si hem meer weerdicheyts doet, comende nv tot sijn voeten en hem aenbiddende, ende niet met allen sijn di-[H vo] scipulen moyende. Die te voren eer hi haer onweerdicheyt dede van verre riep, die loopt nv tot hem ende seyt: Heere helpt mi: Recht oft si seggen wilde. Heere ic gelooue v also genadich te wesen, hoe wreedt dat ghi v gelaet, dat v goetheyt haer niet en sal moghen onthouden,


94 ghi en sult mi helpen. Heere, soudi eewelic gram sijn, oft soudt ooc mogelic sijn, so Dauid vraecht Psal .lxxiiij. dat ghi in v gramschappen, uwer barmherticheyt soudt ophouden? Noch proeft Christus haer gelooue sterckeliker, ia metter alder stercste proeue der voorsienicheyt, recht oft si niet vanden wtuercoren, mer vanden verdoemden ware, seggende: Het en is niet behoorlic datment broot der kinderen neme, ende den honden geue. Mer si en wanhoept niet, ende en is daer niet mede becommert, weder si vercoren oft voorsien is, behouden oft verdoemt te sijn, mer si blijft betrouwende, in sonde, onweerdicheyt ende verdoemenisse, si en ontschuldicht haer niet, noch en loochent ooc niet dat si een hont ende weerdich der verdoemenisse is, ende daer si mede schijnt versteken te sijn, daer wt neemt si een occasie dat si niet versteken en mach worden, ende vanget Christum met sijns selfs woorden, seggende: Ic en loochens niet, dat het Israelitissce volc kinderen sijn, maer ic achtse heeren te wesen ende mi een hont, nochtans en moechdi mi daerom niet geheel versteken, want ick en begheere haer lecker broot niet wt der hant te trecken, welc si eten, sittende aen de tafel haers vaders, mer dat begeer ic alleen, [H ij ro] dat de heeren den honden niet en weygeren, te weten, de brocskens die van haerder tafelen vallen. Alsulcker heeren tafel is rijc, maer mi ist ghenoech dat mi de brocskens gewerden die van haer tafelen vallen. Siet, doen was die onuerwinlike verwonnen, also dat hi seyde. O vrouken ic en can noch en mach niet langer tegen v gebet strijden, ic ben verwonnen, v ghelooue is groot, daer ghi mi mede dwingt, v geschiede so ghi wilt. Ic die almachtige God stelle mijnen wille in uwen. Ende tgelooue en faelgeerde haer ooc niet, want inden seluen tijd genas


95 haer dochter. Dit is eenen schoonen troost ende leeringe voor alle geloouighe menschen. Ten eersten, hoe snoode, sondich ende onweerdich wi sijn, dat wi niet ander aduocaten en sullen soecken, ia noch sijn Apostelen, maer terstont sonder middel tot Cristum selue roepen, want hi is barmhertiger dan alle sijn heyligen. Ende al baden si voor dit vrouken, hi verhoorde haer meer, dan alle sijn Apostelen. Ons daer mede leerende, dat wi gheen voorsprakers aen onsen eenigen middelaer en behoeuen, ia al waert dat hi ons ontseyde, so en wil hi nochtans niet dat wi andere aduocaten toe maken, gelijc aen dit vrouken wel blijct, die niet eens totten Apostelen en seyde. Bidt voor mi, want God socht ende proefde haer gelooue. Ende so wie eenen aduocaet tot Christum soect, die en gelooft niet te recht, want geloofde hi dat hem Christus genadiger is, dan alle creaturen ende heyligen, hi en soude de heylighen niet tot Christum seynden, mer hi [H ij vo] souder selue coenlic toe roepen gelijc dit vrouken. Ten anderen, dat wi niet wt de boecken, maer wter herten met luttel woorden sullen leeren bidden aensiende wat ons oft onsen naesten ter eeren Gods gebreect, ende den Heere dat voorhouden, sijnder wijsheyt ende alderliefsten wille, maniere ende tijt opgeuende, niet twijfelende, hi en salt ons geuen als den tijt coemt, dat hi weet dat ons alder profijtelicste sal sijn. Ten derden, al en antwoort hi ons niet, noch al en laet hi ons sijns ende sijnder genaden niet geuoelen, mer meer onghenade, dat wi hem dies niet te min en sullen betrouwen noch den Heere te min bidden, mer veel te meer. Want geuoelden wij sijn genade, so en consten wijse niet gheloouen.


96 Ten vierden, al schijnt hi ons te versteken ende van hem te stooten, dat wi dan niet van hem, maer al naerder tot hem loopen, ende hem meer eeren ende weerdicheyt begeeren te bieden, op dat ons de schrift niet en straffe, seggende Esa .ix. Si en sijn niet weder ghekeert totten ghenen diese sloech. Ten vijfsten, al wil ons God verdoemen, als degene die niet voorsien en sijn, dat wi hem dies niet te min lief en hebben noch en eeren. Ende als hi ons van binnen scerpelic berispt, dat wi ons seluen niet en ontsculdighen, maer meer ende dieper veroordeelen, ende hem nochtans niet te min om de brocskens sijnder genaden van sijnder eeren wegen biddende, ende hem met sijn godlic woort verwinnende, so sal hi sonder faute onser sielen dat selfde [H iij ro] behulp doen, dat hi deser dochter dede. Mer ofter eenige ingekeerde menschen waren die sullen hier noch een ander leeringe wt nemen. Te weten dat Tyrus also veel bediet, als een bangicheyt ende een inwendige geperstheyt, de welcke wt eender iacht coemt, bediet bi Sydon, dat is dat God den mensche van binnen met wonderlicke quellingen oft met scherpen berispen van sijn sonden laet iagen, oft ooc somtijden van buyten met alderhande tegenheyt ende onwille. Also dat den mensche also bange wert, dat hem de werelt te enge wert. Ende dan voelt hem de mensche also seer ghenegen om troost, raet ende hulpe aen de menschen oft creatueren te soecken, oft yemanden sinen noot te claghen, welc hem van binnen al verboden wert, ende getuycht dat het al wt geleden moet sijn sonder yemant dat te clagen. Welcke eenige wel een wijle tijts vanden Heere nemen te lijden, oft ooc wel int middel, mer alst so lange duert, ende het gheen eynde en neemt, so loopen si wt dien eynde Tyri


97 en Sidonis, clagende den creatueren haren noot, ende daer troost ende hulpe aen soeckende, om de bangicheyt af te werpen, waer mede si de godlicke geboorte beletten die in hem geschiet soude hebben, hadden si de bangicheyt ende iachte totten eynde toe wtgeleden, Maer want si dat niet vanden Heere en nemen te doen, so vergrammen si hem also seer dat hi haer niet en antwoort, maer veracht ende verstoot als honden. Nochtans ist dat si dan noch vanden Heere connen gehebben haer misdaet te be- [H iij vo] kennen ende also te doen, als vanden vrouken voorschreuen is, so verlost ende geneest hi haer siele, die om dat wtgaen wt den eynden Tyri ende Sydonis also deerlick vanden duyuel gequelt wort. Also periculoos ist dat hem een inwendich mensche wt dier bangicheyt werpt. Waer voor ons Christus beware. Amen.

Des maendaechs Joan .viij. Ic ga, ende ghi sult mi soecken, ende ghi sult steruen in v sonden, daer ic ga, en moecht ghi niet comen. Doen seyden de Joden. Wil hi hem seluen dan dooden? dat hi seyt, daer ick ga, en moecht ghi niet comen. Ende hi seyde tot hem lieden. Ghi sijt van beneden, ic ben van bouen, Ghi sijt van deser weerelt, ende ick en ben niet van deser weerelt. Daerom heb ic v geseyt, dat ghi steruen sult in v sonden, want ist dat ghi niet en ghelooft dat ict ben, so sult ghi steruen in v sonden. Doen seyden si


98 tot hem: Wie bistu dan? Ende Jesus seyde tot haer: Dat ic int eerste ende nv met v spreke. Ick hebbe noch veel van v te spreken ende te [H iiij ro] oordeelen, mer die mi gesonden heeft, is warachtich, ende wat ick van hem gehoort hebbe, dat spreke ick inder werelt, Ende si en verstonden niet dat hi vanden Vader sprac. Doen seyde Jesus tot haer. Als ghi des menschen sone verheffen sult, so sult ghi bekennen dat ict ben, ende dat ick niet van mi seluen en doe, mer also mi de Vader geleert heeft so spreke ic. Ende di mi gesonden heeft, is met mi. De Vader en laet mi niet alleen, want ick doe altijt dat hem belieuet. Als hi dit sprack, so geloofden daer vele in hem. In dit Euangelie heeft Christus, ten eersten te kennen willen gheuen, dat hi willichlick ende onbedwonghen wt liefden totter doot soude gaen, In dien dat hi seyt, Ick ga, Recht oft hi segghen wilde, Ghi en sult mi niet tegen mijnen wille ter doot trecken, mer ick ga selue, niet derwaerts ghi mi dwingt te gaen, maer daer ick van selfs wt puerder liefden wil gaen. Ende dat is troostelick voor ons arme sondige menschen, ist dat wi van hem connen gheheb- [H iiij vo] ben vastelic te geloouen, dat hi ons so hertelicke lief heeft, dat hi so schandeliken doot geerne ende onbedwongen gestoruen is, ende niet alleen gheerne doen hi sterf, mer ooc te voren eer hi steruen soude doen hi dese woorden sprac. Daerom en seyde hi niet, ic sal


99 gaen, mer ick ga nv terstont metter begeerten, verlangende na de verlossinge des verlorene menschen, ende na de versoeninge mijns hemelschen vaders, welc hi al te claerlic door Esaiam int .liij. betuycht, seggende. Hi is gheoffert, om dat hijt wilde. Ende heeft hi ons alder snootste menschkens so lief, dat hi den doot voor ons gestoruen heeft, wat dinck en soude hi dan niet voor ons doen? Waendi dat hi onser vergeten can, die hi in sijn handen geschreuen heeft, so Esai .xlix. staet. Neen hi sekerlic, hi neemt ons so vaderlic ter herten, dat hi (so Paulus totten Hebreen seyt) coenlic voor ons treedt, ende onse sake beschict voor sijnen Vader voor ons. Ende als ons yet ontmoet, hi en laet ons niet, al schijnt hi ons dicwil te laten, wij staen hem te diere, Al waert (so hi door Esaiam seyt) dat een moeder haer kint mocht vergeten, dat si tot haerder herten gedragen heeft, hi en soude ons nochtans nemmermeer vergeten, ia sijn liefde is also groot totten geloouigen, dat geen moeder also sorchfuldich is haer kint wt den viere te trecken, als hi ons is om vaderlic bi te staen in alle onser noot, waer voor willen wi dan sorgen: als hi ons also vaderlic bistaet, ende niet alleen bi en staet, mer (so Deut .xxij. staet) bewaert als den appel van [(H v) ro] sijnder oogen, Hier mede wil hi ons ooc leeren ende gewillich maken, ooc al wt liefden ende niet wt bedwanc, dat wi doen, laten oft lijden, te volbrengen. Ten anderen, dat de gene die hem of sijn Godlic woort niet en willen ontfangen, mer veruolgen als hi tegenwoordich is, ende hem seluen door sijn woort biedt met salicheyt ende alle sijn goet, mer willen door haer selfs verdiensten salich werden, of door eenen anderen wege tot God meynen te comen dan door hem, die den wech is, dat


100 is door tcruyce ende tgelooue, die sullen hem noch soecken, maer te vergeefs, ende sullen den absenten, als hi niet tegenwoordich en is, sijn presentie begeeren dien si veruolgen ende benijden als hi tegenwoordich is, mer ten sal hemlieden dan niet mogen gewerden, Also sal den dach ooc noch comen, die sijn godlic woort nv versmaden, of veruolgen, dat sijt sullen begeeren ende wel vele souden willen geuen, om eenen dach van des menschen sone te sien, mer ten sal haer dan niet georlooft werden noch gegonnet, ende want si sijn woort niet en hebben, so sullen si in haer sonden steruen, dat is, in haer ongelooue, Want waer twoort niet en is, daer en can geen gelooue sijn, ende waer geen gelooue en is, daer is verdoemenisse, so Christus Mar .xvi. seyt. Die niet en gelooft die moet verdoemt werden, Hier af van desen soecken seyt God door den Propheet Amos .viij. Ic sal v honger ende dorst gheuen, niet van broot ende wijn, mer van dat woort Gods te hooren, mer ten sal haer niet gebueren mogen, mer in haer ongelooue steruen, om [(H v) vo] dat sijt nv verachten ende veruolgen. Ende want si hem noch sijn woort niet en sullen hebben, so sullen si ooc niet mogen comen daer hi gaet, so hi hier seyt, Daer ic ga (te weten, tot mijnen Vader) daer en moechdi niet comen, want niemant en coemt totten Vader, dan door mi, Die den sone dat woort des Vaders verwerpen, die en moghen totten Vader niet comen, Ende al ist dat si dit edel woort nv moghen veruolghen, gelijc die Joden Christum tselue woort veruolchden, si en sullens niet eewelic connen veruolgen, gelijc de Joden Christus menscheyt nv niet en connen veruolgen, om dat si daer niet en connen gecomen, daer hi nv tot sijnder glorien sidt, want hi is haer nv te hooch geseten. Aldus, al wert


101 dat godlike woort nv veruolcht, si en mogens niet dooden, mer so de kinderen Israël meer verdruct worden, so Exo .ij. staet, so si meer wiessen. Also, hoe het woort des Euangelijs ooc meer veruolcht wert, so het meer wast, Hierom so laet ons vanden Heere nemen sijn godlic woordt met alder reuerentien aen te veerden, de wijle dat wijt hebben, ende in sijn licht wandelen, niet als de gene die Christum metten monde belijden, den welcken si nochtans niet eenen Christum en geloouen te wesen, dat is, dat hi onse rechtuerdicheyt, rantsoen, wijsheyt is, mer met vasten ghelooue, dat hi ons vanden Vader is geschenct voor ons eygen, met al dat hi is ende heeft, op dat ons de duysternisse onser eygender wijsheyt, wercken ende rechtuerdicheyt niet en begrijpen ende [wi] in ons ongelooue niet [(H vj) ro] en steruen. Ten derden so verstonden si dese godlike woorden verkeerdelic, Recht oft Christus hem seluen had willen dooden, Gelijc een ongeloouich mensche de woorden Gods altoos verkeert, want so .i. Cori .ij. staet. Een natuerlic mensche en verstaet niet dat God aen gaet, Waer af Christus de redene hier geeft, seggende. Ghi sijt van hier beneden, ende vander werelt, dat is vleesch, welck niet dan vleesch en kent, Daerom, al ben ick wt den hemel gecomen, ghi en cont noch en wilt dat niet verstaen, dat ic niet alleen mensche inder aerden geboren ben, mer ooc God vanden hemel neder gecomen, om de menschelike natuere aen te nemen. Ic en ben vander werelt niet, dat is, ick en ben so aertsch noch so wereltlic niet, dat ic om persecutie te ontgaen, mi selue sal dooden, welc niet hemelsch noch Godlic en ware, mer duyuels ende aertsch, welc ghi niet geloouen en wilt, ende houdt mi voor aertsch gelijc ghi sijt, mer ic heb v gheseyt ende segt noch, ist dat ghi niet en gelooft dat ict ben, ghi sult


102 in v sonden, welc alle gader wt die eene sonde comen, steruen. Doen seyden de Joden, ghi segt dat wi geloouen souden dat ghi sijt, segt ons wi sijt ghi? Jesus antwoorde, Ick ben geheelick dat woort des Vaders dat met v spreect, ende dat ick nv spreke, dat sal tot vermeerderinge uwer verdoemenisse sijn, om dat ghijt niet en gelooft Leerende dat Christus ende sijn woort een sijn, also Joan .i. staet. Ende om dat si dit niet en geloofden, daerom seyt Christus, dat hi vele van haer [(H vj) vo] te seggen ende te oordeelen heeft. Want dat Euangelie dat Godlic woort ordeelt ende verdoemt alle onse dingen, ende alder menschen rechtuerdicheyt. Daerom meynen de geueynsde heylighen dat si een rechtuerdige sake hebben, dat als ketterie te haten ende te veruolgen, mer al houden sijt daer voor als valscheyt ende logene, God die Vader houdt dat voor de bloote waerheyt, want het coemt wt hem, die warachtich is, daerom seyt Christus, Ghi verdoemt dat mine, mer het en is mijn niet, maer des geens die mi gesonden heeft, ende die is warachtich, Ende want ic dan inder werelt tgene spreke dat ic inder eewicheyt bi mijnen Vader ende van minen Vader die mi gesonden heeft, gehoort heb, so moeten mijn woorden leeringe ende oordeel ymmer warachtich sijn. Mer si waren so verblint, hoe wel hi haer so dicwil van sijnen Vader hadde geseyt, dat si niet en verstonden, dat hi dit van sij[nen] vader seyde, dat si noch niet bouen den mensche verstaen en consten. Mer so Christus haer voort seyt Als si den sone des menschen verhoocht sullen hebben, ende hi verresen is, so sullen si bekennen dat hijt is, ende dat hi wt hem seluen niet gedaen en heeft, mer so hem de vader geleert heeft, dat is door de doot ende verrisenisse Christi verclaert dattet Euangelium Christi, de cracht Gods is, so Roma .i. staet. Ende dese


103 cracht wil hi int cruyce bekent hebben als hi verhoocht wert. Ende desghelijcs so wil hi sijn woorden ende wercken bekent hebben int cruyce, want waert cruyce na den woorde volcht, dat is [(H vij) ro] warachtelic sijn woort ende sijn werck, daer aen bekentmen dat het niet menschelick en is, mer die crachte des Vaders, wt wiens wille Christus al gedaen ende gesproken heeft ende niet wt hem seluen, Ende al was hi van hem gesonden, hi en was van hem niet verscheyden. Also Christus hier belijdt, seggende Joan .xij. Die mi gesonden heeft die is met mi, die Vader en heeft mi niet alleen gelaten, want ic doe altoos dat hem behaechlic is, welc een troostelic woort voor ons is, die so dicwijle doen dat hem van onsent wegen mishaget, ya wi en connen niet gedoen dat hem van onsent wegen mocht behagen. Mer want Christus altoos voor ons gedaen heeft dat hem behaecht, daer om so behagen wi geloouende in Christum, altoos door Christum. Dat welcke ons gonne die Heere in sijnder eeren eerlicheyt Amen.

Opten dinxdach Mathei .xxiij. Doen sprac Jesus totten volcke ende tot sinen discipulen seggende: Op Moyses stoel sitten de scriftgheleerden ende Phariseen, al dat si v seggen dat ghi houden sult, dat onder houdt ende doetet, mer na haren wercken en sult ghi niet doen, want si seggent wel, ende en doens niet. Ende si binden sware ende ondraechlike borden ende leg- [(H vij) vo] gense den menschen opten hals, mer si en


104 willen die selfde met haren vinger niet roeren. Ende si doen alle hare wercken, op datse vanden lieden ghesien werden, si maken breede wetbrieuen ende groote somen aen haer cleederen, si sitten geerne bouen aen ter tafelen ende inder scolen, ende hebben geerne datmen se groet op die marct, ende vanden menschen Rabbi gheheeten. Maer ghi en sult v niet Rabbi laten heeten, want een is v meester Christus, ende ghi sijt al broeders. Ende niemant sal vader heeten opter aerden, want een is uwe vader die daer inden hemel is. Ende ghi en sult v niet laten meesters heeten, want een is v meester Christus. Die daer is die grootste onder v, die sal v dienaar sijn. Want wie hem seluen verhoocht, die sal vernedert werden, ende wie hem vernedert, sal verhoocht werden. Christus leert, wien ende hoemen gehoorsaem sal sijn, op dat nyemant bedrogen en werde vanden [(H viij) ro] valschen leeraers die haer selfs droomen leeren. Ende seyt, die op Moses stoel sitten, dat sijn die leeren dat Moses gheleert heeft. Moses en heeft niet wt hem seluen geleert, mer so hem God beual, Ende daerom, al dat si v wt Moses leeringe seggen, dat houdt ende doet, niet als oft v een mensche seyde, maer oft God selue tot v sprake, want dan en sijnt haer woorden niet, mer Gods woorden door


105 Mosen gesproken. Waert dat ghijt dan niet en hielt noch en dedet, so en wederstont ghi haer niet mer God, gelijc Moses in Exod .xvi. V murmuratie en is niet tegen ons, mer tegen den Heere. Want daer si om murmureerden, dat en hadde haer Moses noch Aaron niet gheboden, mer God doer haer. Daerom, al en houden sijt niet dat si v seggen wt Mosen, ghi en moecht na haer doen niet sien noch doen, mer na die woorden Gods. Si binden sware packen te samen, dat is, si binden bi den swaren last der wet, die aen haer seluen meer dan te swaer was, gelijct blijct Actuum .xv. haer menschelike insettinge, ende leggen die op de scouderen der menschen, welc si met haren vinger niet en willen roeren. Mer daerom en mochte ghi niet laten te doen, dat v God doer Mosen beuolen heeft. Maer dat ander dat si daer bi gebonden hebben, dat en sijdy niet schuldich te houden. Dat het also te verstaen is, dat betuycht Christus Mathei. int .xv. capit. wt Esaias .xxix. Ende ghelijck die Joden schuldich waren den Scriben ende Phariseen ghehoorsaem te sijn [(H viij) vo] in al dat God doer Mosen geboden hadde. Also sijn wi den Prelaten nv schuldich gehoorsaem te sijn in al dat Christus geboden heeft. Welck ons God beual Mat. int .xvij. seggende. Dit is mijn beminde sone, hoort hem. Ende als die Prelaten die woorden Christi prediken, so sijn wij hen schuldich te hooren, niet als haer woorden, mer als die woorden Christi, ende dat meynde Christus, doen hi seyde Luc .x. Die v hoort die hoort mi, want so Christus oock seyt Matt .x. Ghi en sijt niet die daer spreect, mer het is den geest mijns Vaders die in v spreect. Desen geest en spreect geen menschelike woorden, maar die woorden Christi, so Christus Joan .xvi. seyt. Die heylige geest die sal v leeren al dat ic v segge. Daerom alsmen haer dan


106 hoort, so hoortmen Christum, diens woorden si spreken. Ende also ist al te verstaen, dat inder heyliger scrift vander gehoorsaemheyt der prelaten geseyt is. Als totten Hebre .xiij. Sijt uwen ouersten gehoorsaem, want si waken voor v et c. dat is, als si v leeren dat Christus geleert heeft. Mer als si daer yet bi binden van menschen vonden, dat en is men niet schuldich te houden. Ende al ist dat si seggen, dat int eerste boeck der coningen int .xv. staet, dat ghehoorsaemheyt beter is dan offerhande, dat is al vander ghehoorsaemheyt Gods gesproken, also dat capittel claerlic wt wijst. In welcken Samuel Saul seyt: Hoort die stemme des Heeren. Dit seyt de Heere et c. Ende noch Waerom en hebdy die stemme des Heeren niet ge- [J ro] hoort. Wil de Heere oock offerande? Ende niet veel meer datmen sijnder stemmen ghehoorsaem is? want gehoorsaamheyt is beter dan offerande, dat is, het is God veel bequamer datmen sinen woorde gehoorsaem is, dan datmen veel groote ander wercken doe, als hem veel te offeren etc. Siet, so is dat heelic tegen haer, dat si voor haer nemen om den mensche tot haerder gehoorsaemheyt te brengen. Also datter nv oock wel een Samuel mocht comen, ende segghen tot onsen Prelaten. Waerom en hoordi de stemme des Heeren niet, die v (Deu .iiij. ende .xij. Josue .i. ende Prouer .xxx.) beuolen heeft, dat ghi niet tot sinen woorde en soudt doen, noch ooc daer niet af doen. En waert niet veel beter dat ghi de stemme Gods gehoorsaem waert, dan dat ghi contrarie doet ende ghebiet de menschen, dat God niet geboden en heeft? Dit soude de liefde ende tgelooue alder best leeren. Tghelooue en laet niet leeren noch gebieden, dan dat godlick woort, ende de liefde en wil niemant belasten, gelijc si niet belast en soude begeeren te sijn met ander saken, dan met wercken der


107 liefden, daer ons God mede belast heeft. Waer in ons God een sonderlinge liefde bewesen heeft, dat hi sijn geloouige gheen slauen der menschen, mer alleen der liefden dienaers gemaect heeft, mer so vry ende edel, dat hi niemanden geoorloft en heeft heerscappije ouer de conscientie der geloouiger te hebben, ende dat hise alleen wil regeren ende een Heere daer af sijn wil. Gelijc hi door Paulum Gal .v. belijdt, segghende: Ghi [J vo] sijt tot vrijheyt beroepen, alleen siet toe, dat ghi daer gheen ocsuyne des vleeschs, gulsicheyt, begeerte der wraken oft tijtliker eeren wt en neemt. Welc somige wanen dat te verstaen is, datmen in de vasten gheen vleesch eten en sal, oft desen oft dien dach vasten. Neen, dat en meynt Paulus niet, mer hi meynt datmen daer gheen ocsuyne van vleescheliken sonden wt en neme die God verboden heeft etc. want het en soude anders gheen vrijheyt sijn, welcke vrijheyt hem niemant en sal laten nemen, also dat hi hem van eenighen dingen conscientie soude laten maken, dan die God selue geboden oft verboden heeft. Also Paulus Collo .ij. seyt. Al waert dat ooc alle creatueren geboden oft verboden, so en sal hem een Christen mensche de vrijheyt der conscientien nemmermeer laten nemen, die Christo so diere staet, want om de vrijheyt ons te vercrijgen, so is hi onder de wet ghedaen, so Gal .iiij. staet, Ende is xxxiij. iaer onser alre slaue gheworden, op dat hi ons van alder slauerije der conscientien soude verlossen. Nochtans so Paulus Ro .xiij. leert, so sullen wi der wereltliker ouerheyt ghehoorsaem sijn, in al dat si gebieden om gemeyn profijt ende eendrachticheyt, ende het niet teghen de eere Gods en is. Voort leert ons Christus die valsche leeraers daer aen te bekennen, dat si alle haer wercken doen dat si van de menschen gesien souden sijn, ende daer-


108 om so deden si wercken van heyligen schijn. Ende si beminnen de eerste plaetse aender tafelen, ende de eerste setelen inder scolen, ende willen meesters ende heylige vaders [J ij ro] gheheeten sijn. Is dat gheseyt vanden ghenen die hoocheyt beminnen, wat salt dan sijn die daerom arbeyden ende ghelt om gheuen, waer wt blijct, dat meester ende doctoren oft licenciaten werden, gheheelic tegen God is. Mer Christus wil dat de sine het vernederste ende verachste ouer al sullen verkiesen, ende dat si niet na hoogen naem en sullen staen, noch dat si haer niet meester noch vader opter aerden en sullen noemen, maer is in yemant eenighe wijsheyt oft vaderlike sorchfuldicheyt, dat si gode daer af sullen eeren ende louen, als van sijn wercken ende ghiften, die hi in sijn creatuerken tot behulp ende dienst der behoeuender ghestelt heeft, welck God selue in ende met ons volbrenghe tot sijnder eeren.

Opten woonsdach. Matt .xx. Doen ginc tot hem de moeder der kinderen zebedei met haer sonen, ende viel voor hem neder, biddende yet van hem, ende hi sprac tot haer: Wat wilstu? Si sprack tot hem: Laet dese mijn twee sonen sitten in v rijck die een tot dijn rechter hant, ende die ander tot dijn luchter hant. Jesus antwoorde ende sprack: Ghi en weet niet wat ghi bidt. Moecht ghi drincken den kelck dien ick drincken sal? [J ij vo] ende v laten doopen met het doopsel


109 daer ic mede gedoopt werde? Si seyden hem: Ja wel. Ende hi sprack tot haer: Minen kelc suldi drincken, ende met dat doopsel daer ic mede gedoopt werde sult ghi gedoopt werden. Mer dat sitten tot mijnder rechter ende luchter hant en is niet in mijnder macht v te gheuen, mer dien dat bereyt is van minen Vader. Doen dat die thien hoorden, worden si toornich op die twee broeders. Ende Jesus riepse tot hem ende sprac: Ghi wetet, dat die weereltlike vorsten heerscappie hebben, ende de grootste ghebruycken haer macht: so en salt niet onder v sijn, maer wil yemant onder v groot sijn gheacht, die sal sijn v dienaer, ende die daer wil die ouerste sijn, die sal v knecht sijn. Ghelijc als de sone des menschen niet en is ghecomen dat hi hem wil laten dienen, mer dat hi dienen wil. [J iij ro] Dese twee sonen hadden gehoort dat Christus Petro die slotelen belo eft hadde, ende dat hi van sittene opten .xij. stoelen geseyt hadde etc. Waer wt si vermoeden, dat Christus een wtwendich rijc soude hebben. Ende want si noch vleesch ende niet gheest waren, so begeerden si hoocheyt ende heerschappie, Gelijk het vleesch, welck gheen ander rijc en verstaet, dan tijtlic, altoos grootheyt ende heerschappije begheert, om welcken te vercrijgen dese twee kinderen haer moeder hebben toe ghemaect, dat


110 si haer ymmer aen Christo heerscappie souden vercrijgen, waer in haer de moeder geerne geuoech was, want natuere is so eygensoeckelic, dat si niet alleen geerne en heeft dat si domineren mach, mer ooc die hare, meynende dat si ymmer daer wat af te badt sal hebben, Waerom si haer dier moeyten getroost, meynende dat si wel een woort int vat aen Christo sal hebben, omdat hi haer maech na den vleesche was. De blinde natuere waent dat God vleesch ende bloet aen sal sien, als si doet, mer neen hi, so hi wel Marc .iij. Luc .viij. bewijst, hi achtse hem naerder die den wille sijns Vaders volbrengen, dan die sijn moeders ende broeders na den vleesche waren of hieten. Dese begeerte van hoochheyt is der bedoruender natueren aengeerft van onsen eersten ouders, die niet te vreden en waren metten edelen staet daerse God in gestelt hadde, mer si begeerden hooch te sijn als goden, wetende goet ende quaet Gen .iij. Maer so si hooger ende heerliker begheerden te sijn, hoe si dieper vernedert [J iij vo] sijn, also wel blijct Gene .iij. Also dat si (so Dauid seyt Psal .xlviij.) den beesten gelijc geworden sijn. Hier af is ons dese duuelsche begeerte aengeerft, also dat wi altoos heerlick ende hooch willen sijn, het si van buyten ende van binnen. Hoe seer dat Christo dat mishaecht, dat heeft hi wel metten exempel bewesen, dat hi geenen hooghen heerliken staet en heeft aengenomen, maer den alder verworpensten staet die noyt mensche op deser aerden hadde, ende en heeft noyt na hoocheyt ghestaen, maer hi vluchte doen si hem Coninc wilden maken Johan .vi. Ende heeft altoos na dat verworpenste gestaen, also dat hi wel inden .xxi. Psalm seyt. Ic ben een wormken ende gheen mensche. Hierom so en heeft hi die moeder der voorschreuen kinderen niet willen verhooren, ende heeft altoos groote neersticheyt gedaen,


111 om sulcken valschen begeerte wt de herten sijnder discipulen te roeyen. Want dat en is den wech niet waer door men tot God gaet, maer totten Duyuel, die ooc God ghelijc wilde sijn, waerom hi verstooten wert inden afgront der hellen. Daerom so keerde hem Christus tot desen tween sonen, ende seyde tot haer. Ghi en weet niet wat ghi bidt, want ghi begeert weereltlike hoocheyt in mijn rijck, mijn rijck en is van deser weerelt niet, ende aen mijn rechter ende slincke side in mijn rijcke, en is anders niet dan dalder verworpenste ende armste om mijnder liefden te werden naest mi in deser tijt. Tot welcken rijc men door den wech des cruycen coemt, tot mijn rijck en is [J iiij ro] gheenen anderen wech, Ghelijc Actu .xiiij. staet. Door veel tribulatien moeten wi ingaen (als door den eenigen wech) in dat rijc der hemelen. Lu .xxiiij. Christus moest lijden, ende also in sijns selfs rijc comen, in welc lijden hem niemant gelijc gheweest en heeft, ende heeft den kelc des lijdens totten heffe oft ghiste wt ghedroncken. Van desen kelc vraechde Christus oft si dien kelc wel souden mogen drincken, dien hi drincken soude? willende daer mede te kennen geuen, dat niemant des rijcs Christi deelachtich en mach werden, dan die den kelc Christi drincken, Noch erfgenamen Gods ende mede erfgenamen Christi, het en si dat si mede ghesellen sijns lijdens ende arbeyts ende sijnder gelatenheyt sijn. Si antwoorden stoutelic: Ja, wi mogen den kelc wel drincken. Merct hier de vermetentheyt der hoouerdiger natueren, die niet en ontsiet wat si lijdt, op dat si tot hoocheyt ende heerscappie soude mogen comen, ende niet eens aen en merct, oft sijt soude vermogen of niet, mer antwoort terstont vermetelic, Ja. Mer die alder stoutelicste beroemen dat sijn de alder blootste inden strijdt, ende alder eerst veltuluchtich int proeuen,


112 ghelijc wel blijct aen S. Peeter ende ooc aen dese selue kinderen, die alle wech liepen, ende deene liet den mantel vallen, ende lieten Christum den kelck alleen drincken, Want si stonden op haer selfs cracht, die niet dan een ghebroken riet en is, ende die daer op lenet die moet vallen, ende hem daer toe swaerlick quetsen, Isaie .xxxvi. Welck Christus wel [J iiij vo] bekende, waerom hi haer den kelc niet terstont en gaf te drincken, mer hi seyde, Ghi sulten noch drincken, mer tot mijnder rechter en slincker siden en behoort mi niet toe te gheuen na den vleesch, waer na ghi alleen maechscap rekent, mer dient bereyt is van mijnen hemelschen Vader. Als die ander thien Apostelen dit hoorden, namen sijt qualijc, ende ooc noch vleesch sijnde, hebben sij haer benijt. Wereltlike heerscappie heeft so vele benijders datter seer moeylic toe is te geraken. Merom dat Christus, begeerte der eeren ende benijden of afgonste wt beyde den partijen soude wt wortelen, so heeft hi haer te kennen gegeuen, hoe grooten onderscheyt datter is tusschen den wereltliken rijcke, ende den Euangelischen rijcke, Die int wereltlike rijc de houerdichste, heerlicste is, die wort de grootste geacht, mer die int Euangelische rijc de alder ootmoedichste is, die is de meeste daer in. Op dat Christus dese salige leeringe in al der Apostelen ende ooc alder geloouiger herten soude vast maken ende inplanten, so heeft hi alle de Apostelen tot hem geroepen, seggende. Ghi weet dat de Princen der Heydenen hebben heerschappie daer ouer, ende die groote oeffenen macht daer ouer, also en salt onder v lieden niet sijn, maer die de meeste wil sijn, die sal uwer alder dienaer sijn, ende die de eerste onder v lieden wil sijn, die sal uwer alder knecht sijn. Waer inne onse Heere claerlic te kennen gheeft, dat die alder dienaer is dat die


113 de meeste int rijc des Euangelijs is, ende [(J v) ro] die alder menschen knecht wert, die is de eerste in dat rijc, welc al contrarie den wereltliken rijcke is, Mer Christus en wil niet dat deen Christen mensche heerschappie ouer den anderen sal hebben mer alleen dienst. Daerom sijnt al Heyden die begeeren te domineren, Ende ten is niet mogelic dat een Christen mensche soude sijn ende bliuen, die wil domineren, want Christus seyt Math .xxiij. Dat wi alle broeders sijn. Hierom so moeten de ouersten daer op toe leggen, dat si met haerder macht ende ouerheyt den naesten dienen, ende haer seluen de eere niet aen en dragen, mer den ghenen te profijte [sijn] daer si ouer sijn gestelt, den verdructen ende de goede beschermende vanden ghewelt der quaden, ende de quade corrigerende. Mer de geestelike Prelaten oft ouerste sijn alleen dienaren des godliken woorts, dat si dat puerlic vercondighen ende daer mede straffen, Want dat is dat sweert des geests, so Paulus seyt Ephe .vi. het welc heerschappie ouer den geest des menschen heeft, Als de mensche daer niet af en houdt, vallende in openbaer misdaden, so moet hem dat wereltlike sweert straffen, waer mede men de quade weeren moet, op datmen alleen de handen ende leden daer mede bedwinge, ist datmen dat herte niet geweeren en can metten godliken woorden, Aldus moeten alle Prelaten dienaers sijn, sullen si Christene sijn, Ghelijc Christus seyt, dat hi niet en is gecomen om ghedient te worden, mer om selue te dienen, ende sijn leuen voor vele te geuen. Also souden alle Christen men- [(J v) vo] schen deen den anderen dienen, met lijf ende leuen, door goet ende eere, Dat Christus de groote crancheyt van sijnen Apostelen heeft geleden, ende die vaderlick daer wt gheholpen, is tot onsen grooten troost ende leeringhe, dat wi hem niet


114 en sullen houden als eenen strangen rechter, maer hem aenueerden als eenen ghenadighen Vader dat hi ons niet verwerpen en wilt, maer also vaderlic met ons om gaen, als wi hier hooren dat hi met sinen discipulen so lieflic ende vriendelic om gaet ende dat hise saechtelic onderwijst, ende nochtans niet en verwerpt, Op dat hi ons daer mede ooc soude leeren, dat wi onsen naesten ooc vriendelick souden sijn, ende ons beste doen hem wt sinen sonden te helpen, Sijnse heymelic, so sullen wi swijghen, ende decken roc ende mantel daer ouer, Want brengen wi dat wt, so vallen wi in Gods oordeel, dat wij openbaren dat God alleene weet, ende tusschen hem ende ons sullen wij hem straffen, maer niet verwerpen. Want wij sijn alle vanden seluen deech ghebacken, daer hoeren ende boeuen af ghemaect sijn, dat wij staen, dat is alleen die ghenade Gods, anders staet onse duechdelicheyt op eenen stroo halm, ende valt gheringhe daer henen. Maer is de sonde openbaer, so bewijst die liefde daer oock, ende waerschoudt, straft ende brenghet weder ter rechter straten, ende helpt also veel als ghi vanden Heere ghehebben cont, welck hi ons verleene tot sijnder eeren eerlicheyt Amen.

[(J vj) ro] Opten donderdach. Luce .ij (sic). Het was een rijc mensche, die gecleet wert met purpuren ende siden, ende hi leefde alle daghe heerliken, Ende daer was een brootbidder, ghenaemt Lazarus, die lach voor sijn dore vol sweeren, begerende versaedt te worden van de cruymen die daer vielen van de


115 tafel des rijcken mans, ende niemant en gaft hem. Mer die honden quamen ende lecten sijn sweeren. Het is gheschiet dat die brootbidder sterf ende wert gedragen van de Engelen in Abrahams schoot. Ende de rijcke is oock ghestoruen, ende is begrauen in der Helle. Als hi nv inder pijnen was, opslaende sijn ooghen, sach hi Abraham van verre, ende Lazarum in sinen schoot, ende hi riep ende seyde. Vader Abraham, ontfermt mijnre, ende seyndet Lazarum, op dat hi dat wterste sijns vingers int water steke ende vercoele mijn tonge [(J vj) vo] want ic lijde grote pijne in dese vlamme. Ende Abraham seyde hem. Sone, ghedenct dat ghi goet ontfangen hebt in dijnen leuen, ende Lazarus desghelijcx quaet, Ende nv wert hi ghetroost, ende ghi wert ghepijnicht, Ende dat noch bouen al, so is tusschen ons ende v geuesticht een groote diepte, als dat die van hier willen ouer gaen tot v, en mogen niet, noch oock van daer tot ons ouercomen. Doen seyde hi, So bidde ic v Vader, dat ghi hem seyndet in mijns vaders huys, want ick hebbe vijf broeders, dat hijse betuyge, op dat si ooc niet en comen in dese plaetse der pijnen. Abraham sprack tot hem, Si hebben Moysen


116 ende de Propheten, laetse die selfde hooren Ende hi seyde, Neen vader Abraham, maer ist datter yemant vanden dooden tot haer ghinghe, so sullen si penitentie doen. Ende hi seyde hem, Ist dat si Moysen ende de [(J vij) ro] propheten niet en hooren, so en sullen si niet geloouen, oft daer yemant vanden dooden opstonde. In desen Euangeli houdt ons Christus een exempel des geloouighen ende ongeloouigen staets voor, op dat wi, die vander vroliker bootschap niet beweget en werden, om meer door die veruaernisse des gruweliken exempels dat ghelooue ende liefde souden aenueerden, in welcken exempel wi een ordeel Gods ouer die geloouighe ende ouer de ongeloouigen sien, het welcke veruaerlic is den ongeloouigen, mer seer troostelic den geloouigen. Ende op dat wijt te bedt mogen verstaen, so sullen wi aen den rijcken die natuere des ongeloofs mercken, ende aenden armen Lazarum, die natuere des geloofs. Ten eersten, so en moeten wi den rijcken man niet alleen aensien sijn wtwendige leuen, want dat hadde van buyten eenen schonen schijn als scaepscleederen, onder welcken hem de wolf meesterlic const bedecken. Daerom en beschelt oft en berispt hem dat Euangelium niet, dat hi ouerspel, moort oft roof gedaen heeft, of yet dat die werelt beschuldigen mochte. Hi is so eerbaer aen sijn leuen geweest, als die Phariseeus, die tweemael ter weken vaste Luc .xviij. Want hadde hi groue sonden van buyten gedaen, dat Euangelium soudese vrylike wel te kennen hebben gegeuen, aengesien, dat het desen rijcken so wel besien heeft, dat


117 het ooc sijn purpur cleedt ende sijn kostelick hemde te [(J vij) vo] kennen geeft, dat nochtans al wtwendige dingen sijn, daer God niet na en ordeelt. Hier om, so moet hi eenen fijnen schijn van buyten hebben ghehadt, ende na sijns selfs ende ander menschen duncken, die geheele wet Mosi gehouden, maer men moet hem principalic int herte sien, ende sinen geest ordeelen. Want dat Euangelie heeft scerpe oogen, ende siet diepe inden gront des herten, ende ordeelt ooc die wercken, die natuerlike verstant niet ordeelen oft besculdigen en can, ende en siet niet op de scaepscleederen, mer op de rechte vruchten des booms, oft hi goet oft niet goet en is, so Christus Mathe .vij. leert. Also als wi desen rijcken man hier aensien na de vruchten des geloofs, so vinden wi eenen boom ende een herte vol ongeloofs. Want dat Euangelium straft hem, dat hi heerlic gecleet heeft gegaen, ende dagelics groote cyere gemaect. Welck natuerlic verstant voor gheen merckelijcke groote sonde en acht. Daer en boue so laten haer de wercheylighen duncken, dat recht is, ende dat sijs welweerdich sijn, ende dat sijt met haren heyligen leuen verdienen, ende en aensien niet, hoe swaerlic si daer aen sondigen met ongelooue. Want dese rijcke man en wert niet berispt, dat hi costelike spijse ende heerlike cleederen gebesicht heeft, aengesien dat vele heylighe lieden, Coningen ende Coninginnen voortijts heerlike cleederen gedragen, ende costelike tafele gehouden hebben. Also de scrift bethoont van Salomon, Dauid et c. Maer dat sijn herte daer op [was], dat hi dat [(J viij) ro] sochte, daer aen cleefde, ende dat vercoren heeft, alle sijn blijschap, lust ende behagen, ende geheelic sinen afgod daer aen gehat heeft, waer af Philip .iij staet: Der welcker god haren buyc is. Dit leert Deuangelie oock met dien woordeken, daghe-


118 lics, dat hi dagelics also heerlic ende costelic geleeft heeft. Waer wt men wel merct, dat hi sodanigen met neersticheyt gesocht ende sijn hert daer op geuesticht ende dat vercoren heeft, niet daer toe gedrongen, noch wt geualle, noch van officijs wegen, noch sinen naesten daer in te dienste geweest, mer alleen sinen lust daer inne ghebuetet. Waer aen men de verborgen sonde sijns herten spoeret, te wetene, dat ongelooue als aen de quade vrucht. Want waer tgelooue is, die en vraghet niet na heerlike cleederen, spijse, ia na gheen goet, eere, noch macht noch al dat niet God selue en is, Noch hi en hangt aen niet, dan dat God seluen is, het is hem alleleens costelike of slechte spijse, heerlike oft slechte cleederen. Ende hoe wel hi costelike cleederen draghet, groote macht heeft, so en achtet hi nochtans dat niet, mer wert daer toe gedrongen, oft moet eenen anderen te dienste doen. Also sprac Hester .xiiij. dat si haer coninclike crone niet geerne en droech. Maer si moeste dat om des Conincs wille doen. Dauid hadde lieuer een gemeyn man geweest, mer hi moeste om Gods wille ende om des volcs wille Coninck sijn. Also houden haer alle gheloouighe, dat si totter macht ende heerlicheyt ghedwonghen worden, [(J viij) vo] ende bliuen daer altoos metter herte ende begeerten af, ende doent van buyten haren naesten te dienste. Gelijc Psal .xc. staet. Loopen v rijckdommen toe, so en cleefter metter herten niet aen. Mer waer ongelooue is, daer valter die mensche op, ende cleeft daer aen, ende soect dat, ende en heeft gheen ruste voor dat hijt vercrijget. Ende als hijt vercreghen heeft, so stelt hi sijn salicheyt daer inne. Ende en vraechter niet na, hoe sijn herte met Gode staet ende wat hi van gode verwachten soude. Ende als hijs niet vercrijgen en can, so duncket


119 hem, dat hem niet wel en gaet. Siet sulcke quade vruchten des ongeloofs en siet dese rijcke man niet, ende bedectse, ende verblint hem seluen met vijchbladeren, dat is, met vele goede wercken sijns phariseeuschen leuens, ende verherdt hem seluen also, tot dat geen leeringe, geen vermaninghe meer en helpt. Siet, dat is de heymelike sonde die dat Euangelium straft ende verdoemt. Wt dese sonde volget die andere sonde, dat hi der liefden tegens sinen naesten vergeet. Want hi laet den armen Lazarum daer voor sijn dore liggen, ende en doet hem geen behulp. Ende al en hadde hijt selue persoonlic niet willen doen oft hem helpen, dat hijt doch sinen knechten hadde geheeten, dat si sijns gaey hadden geslagen, ende in huys oft in een plaetse gedragen, O hoe onghelijc is hi den weerdigen Centurio die sinen siecken knecht so vaderlic ter herten nam, dat coemt daer wt, om dat hi geen gelooue en heeft gelijc Centurio, [K ro] waerom hi de godlike goetheyt niet beuoelt en heeft: Want wie Gods goetheyt geuoelt die geuoelt oock sijns naestens ongheualle ende katiuicheyt, maer wie Gods goetheyt niet en geuoelt die en geuoelt sijns naesten ongheual oock niet. Daerom, gelijc hem God niet en smaect noch en beualt, so en gaet hem sijn naeste ooc niet ter herten: Want dat gelooue heeft de natuere, dattet God alle goet betrout, ende hem alleen daer op verlaet, wt welcken gelooue de mensche God bekent, dat hi so goet ende ghenadich is, also dat sijn herte wt sulcke kennisse so barmhertich wert, dat hi elcken geerne also doen wilde, so hi beuoelt dat hem God gedaen heeft. Daerom breect hi wt met liefden ende dient sinen naesten, vrient ende viant wt gheheelder herten, met lijf ende leuen, met goet ende eere, met siele ende geest, ende hangt Gode te


120 lieue ende ter eeren, al aen sinen naesten, so hem God gedaen heeft. Daer om en siet hi ooc niet na ghesonde, rijcke, edele, heylige lieden, die sijns niet en behoeuen, mer na die crancke, verachte, sondige menschen dien hi profijtelic sijn mach, ende sijn vermorwet herte aen hem oeffenen, ende doen so hem God gedaen heeft. Mer onghelooue heeft de natuere dat het Gode niet goets te hemwaerts en betrout, wt welcken ongelooue dat herte verblint wert, also dat hi niet en geuoelt noch en bekent, hoe goet ende genadich God is, maer so den .xiij. Psalm seyt, hi en acht God niet. Ende wt sulcker blintheyt volget dan, dat dat herte also ongenadich wert, dat hi ghee[K vo] nen mensche lust en heeft te dienen noch te gheuen noch te helpen. Want so hi niet goets aen God en geuoelt, so en geuoelt hi ooc geenen lust sinen naesten goet te doen. Daer wt volcht dan, dat hi niet en siet na crancke arme ende verachte menschen, die hi weldoen mochte, mer hi werpt die ooghen opwaert, ende siet na rijcke machtige, ende die dient ende noodt hi, daer hi selue profijt ende eere af hebben mach, welc Christus verbiet Luc .xiiij. seggende: Als ghi weerschap oft maeltijt houdt, so en noodet niet diet hebben v weder te nooden, maer dies niet en hebben, waer tsegens nv bicans alle de weerelt doet. Elck doet wel diet hem weder loonen mach, op dat hi ymmer heerlic leuen mach, ende en vraechter niet na, dats so menich mensche gebrec heeft. God gondt den mensche sijn nootdruft wel ende God en aensiet niet hoedanige cleederen datmen draecht, alst herte daer niet aen en cleeft, ende men niemant gebrec en laet hebben, mer die eenen mensche weet dies gebrec heeft, ende hi heeft meer ende costeliker cleederen ende verdoet meer in spijse ende dranc, dan hem ter eeren Gods van noode


121 is, ende en geuet dien behoeuen de mensche niet, die stelet hem ende en is geen geloouich mensche, maer een Heydensch heylich, hoe duechdelic hi ooc leeft, want het is int Euangelie beuolen. Lu .iij. Die twee rocken heeft, die geue den eenen den genen dies niet en heeft, ende die spijse heeft die doe desgelike. Item noch Luc .ix. Ghi en sult gheen twee rocken hebben dat is, tweederhande cleedinge, als sondaechs ende [K ij ro] wercdaechs cleederen. Wat sullen si dan seggen, die deen cleet ouer dander in de kisten hebben ligghen, datse de motten eten, ende so menigen armen mensche weten die half naect gaet. O, dat is heden daechs een so gemeynen quaet dat ick ducht datmen weynich Euangelische gheloouige menschen vindt, ende die de menschen nv aensiet, hoe costelick si gaen ende staen, hi en can niet gesien dan Heyden ende Turcken, Die welcke Jacobus so swaren slach geeft in sijn ij. cap. seggende: Mach het gelooue hem ooc salich maken, die sinen Christelicken broeder oft suster naect siet gaen oft dagelicse cost behoeft ende seyt: God verwarme v ende versade v, ende en geeft hem niet dat hem van noode is? Neent seker, want hi en heeft geen gelooue. Item Jaco .v. Wel aen ghi rijcke, weent ende huylt ouer v allendicheyt die ouer v comen sal. V rijcdom is veruuylt, de motten sijn in v cleederen gecomen, v siluer ende gout is verroest, ende haren roest sal v tot een getuygenisse sijn, ende sal v vleesch verslinden als een vier, ghi hebt v gramschap geschattet inden dach der gramschappen. Ghi hebt groot cier ghemaect opter aerden etc. Item .i. Joan .iij. Ist dat yemant sinen naesten gebrec siet lijden die goet deser werelt heeft ende sluyt sijn inwendicheyt van hem, hoe blijft de liefde des Vaders in hem, Lu .xi. Dat v ouerschiet dat geeft tot aelmoesen. Item Christus seyt,


122 Lu .xij. Vercoopt dat ghi besidt, op dat ghijt gereet hebt den armen te geuen. Hierom so ist so periculoos groot goet te hebben, ende den behoeuenden niet te gheuen, dat Christus [K ij vo] Matt .xix. wel mach seggen. Hoe swaerlic coemt een rijc mensche ten eewigen leuen Lu .xviij. Het is lichter een schip cabel door dat ooge der naelden te gaen, dan eenen rijcken int rijc des hemels te comen, alsser gheen ghelooue ende liefde en is. Also wel aen desen rijcken man blijct, wt welcs exempel wi wel sien, dat onmoghelic is liefde te hebben daer gheen gelooue en is, ende onmogelic te geloouen daer gheen liefde en is, want si willen ende moeten altoos bi malcanderen sijn. Ende dat een geloouich mensche alle menschen lief heeft ende helpt etc. Ende dat een ongeloouige alle man viant is inder herten, ende van alle menschen gedient wil sijn. Ende nochtans so bedect hi also gruwelicken sonde metten schijn sijnder geueynsder wercken. Gelijck den Struys die waent als sinen hals met een rijs bedect is, dat sijn gheheel lichaem bedect is, Ja ghi siet hier, dat gheen ongenadiger dinc en is dan ongelooue: Want de honden die de toornichste dieren sijn, sijn barmhertiger ouer den armen Lazarum dan dese rijcke ongheloouige, ende bekennen des armen noot, leckende sijn sweeren, daer nochtans de verherde hyprocrijt so verblint is, dat hi hem de brocskens sijnder tafelen niet en gonnet. Ende van sulcken aerde sijn alle ongeloouighe, waerom si oock alle met desen rijcken inder hellen varen. Desgelijcs so en moeten wi den armen Lazarum met sijn sweeren ende armoede van buyten niet alleen aensien, want veel menschen ooc yammer ende noot lijden, ende des nochtans niet een hayr te beter en sijn. [K iij ro] Gelijc Herodes een quaet lijden hadde, ende nochtans niet beter


123 voor God en was. Want lijden ende armoede en maect niemanden aenghenaem voor God, mer wie te voren eerst aangenaem doer tgelooue is, gelijc Abel, diens armoede ende lijden is costelic voor God, so den C.xv. Psalm getuycht segghende: De doot sijnder heylighen is costelick voor God. Maer wi moeten Lazarum int herte sien, ende den schat soecken, die sijn sweeren so costelic gemaect heeft. Dat is sonder faute sijn ghelooue ende liefde geweest, Want sonder tgelooue en machmen God niet behagen, Heb .xi. Daerom moet sijn herte also gestaen hebben, dat hi ooc midden in sulcken armoede hem van God alle goet betrout heeft te geschieden, ende hem troostelic op den Heere te verlaten, aen welcker genaden hi hem also rijckelick heeft laten genoeghen, ende sulck behagen daer aen gehadt heeft, dat hi geerne noch meer yammers hadde geleden, waert dat den genadigen wille Gods dat ghewilt hadde. Siet, dat is een recht leuende gelooue, dat hem sijn herte door kennisse der godlicker goetheyt vermorwet heeft, dat hem niet te swaer noch te veel geweest en ware te lijden ende te doen. Sodanigen bequamen herte maect het gelooue, alst Gods genade geuoelt. Waer wt de liefde volcht tot vrienden ende vianden dat hi ooc bereyt ende gewillich is geweest te dienen ende te helpen alle menschen. Mer want hi arm ende katiuich is geweest, so en hadde hi niet daer hi mede hadde connen dienen, i. Cor .viij. Daerom [K iij vo] wert sinen goeden wille voor de daet gherekent. Mer dit gebrec des lichameliken diensts vergelt hi seer rijckelic door eenen geesteliken dienst. Want nv na sijn doot dient God alder werelt met sine sweeren, honger ende katiuicheyt. Door sinen lichameliken honger spijst God onsen geesteliken honger, door sijn lichamelike naectheyt, cleet hi ons geestelike


124 naectheyt, met sijn lichaemlike sweeren geneest hi ons gheestelike sweeren, ons met sijn exempel leerende, als dat God een welbehaghen aen ons heeft, alst ons qualic gaet opter aerden, ist dat wijt geloouen, ende waerscout ons dat God gram is alst ons wel gaet in ongelooue, gelijc als God een welbehagen aen hem, ende een mishagen aen den rijcken gehadt heeft. Segt doch, welcke Coninc vermochte met al sinen goede der weerelt, sulcken dienst gedaen hebben, als dese arme Lazarus met sinen honger ende sweeren ghedaen heeft. O die wonderlike wercken ende oordeelen Gods, hoe schendet hi so meesterlic die loose sottinne, die vernufte ende wereltlike wijsheyt. Si siet lieuer dat scoone purpur des rijcken, dan de vuyl sweeren Lazari. Si siet geerne eenen gesonden schoonen mensche, ende stopt haer nuesen voor den stanck der sweeren, ende keert haer oogen van sijnder naectheyt. God laet die groote sottinne voorbi dien costeliken schat gaen, ende oordeelt altoos voor hem inder stilheyt sijn oordeel, ende maect den armen te wile so costelic, dat daer na alle coningen niet weerdich en sijn hem te dienen ende sijn sweeren te vermaken, Want welcke [K iiij ro] Coninc waent ghi, en soude nv niet wt geheelder herten sijn gesontheyt, ende purpur, voor de sweeren ende allendicheyt des Lazari geerne geuen, alst hem gewerden mocht, Ende wie soude nv eenen drec willen geuen voor alle dat rijcdom des rijcken? waert dat de rijcke so blint niet geweest en had, ende dat hi geweten had dat so dieren schat voor sijn duere gelegen had, en waendi niet, dat hi wt soude hebben ghelopen ende hem sijn sweeren gewist, ende op sijn bedde geleyt? al sijn purpur soude hem hebben moeten dienen. Mer doen Gods oordeel ghinc en sach hijs niet, doen hijt had mogen doen. Doen dacht God


125 Wel aen, ghi en sult ooc niet werdich sijn hem te dienen. Na dien, doent oordeel ende werck Gods wt was, so sach die loose sot omme, ende als hi inder hellen lach, gaue hi hem geerne huys ende hof, dien hi te voren niet eenen bete broods en wilde geuen, Ende begeert dat hem Lazarus metten wtersten deel sijns vingers vercoelde sijn tonge, dien hi te voren niet aenroeren en wilde. Siet, sodanighen oordeel ende werc maect God noch dagelicx de werelt vol, ende niemant en sieget ende elck verachtet. Daer sijn arme ende behoeuende voor onsen ooghen, die God als den grootsten schat voor ons leyt mer wi doen de ooghen daer teghen toe, ende en mercken niet wat God doet. Namaels alst God voleynt heeft ende wi den schat versuymt hebben, so comen wi dan ende willen dienen, so ist te lange gebeyt, so maken wi dan heylichdom van haren cleederen, ende gaen pelgrimagien ende timmeren kercken op hare grauen, ende hebben [K iiij vo] vele te doen met sulcke fateringe, bespottende ons seluen, dat wi de leuendige heyligen met voeten ghetreden hebben ende laten bederuen, ende nv haer cleederen, daert geen profijt noch van node en is, eeren, ende hangen daer gelt ende goet aen, welc si niet en behoeuen ende doen sijt behoefden, doen en gauen wijt hem niet Waer af Math .xxiij. staet. Wee v scriftgeleerden ghi ypocriten, ghi die der Propheten grauen timmert. Uwe vaders hebbense gedoot ende ghi timmert haer grauen, waer in ghi belijdt dat ghi kinderen sijt der geender diese gedoot hebben. Alle geloouige sijn vanden aert dat dese Lazarus was, ende sijn al te samen rechte Lazari, want si sijn vanden seluen ghelooue, sin ende wil, gelijc dese Lazarus. Ende wie geen Lazarus en wert die sal metten rijcken sijn deel hebben. Want wi moeten al gelijc Lazarus met rechten


126 gelooue op God betrouwen, hem ons ouer geuen na sinen wil met ons te doen, so hi dien in ende met ons dragen wilt. Ende bereyt sijn alle menschen wt liefden te dienen, so hi dat selue geuen wilt, Ende al en lijden wi sulcken allendicheyt niet, so moet nochtans sulcken wil ende meyninge in ons sijn als in Lazaro waren, dat geerne van hem nemen te aenueerden, ist dat God belieft ouer ons te verhenghen, sulcken armoede des gheests mach wel in groten rijcdom staen, gelijc Job, Dauid, Abraham, rijck ende arm gheweest sijn, so Dauid Psal .xxxviij. seyt, Ic ben een vreemdelinc ende een gast voor v, dat is, Hi was Coninc ende had groot goet, mer hi en cleefder metter herten niet aen [(K v) ro] mer hi en liet niemanden gebrec lijden, ende was ooc wel bereyt wtwendige crancheyt te lijden, Also ooc Abraham al en had hi sulcken crancheyt ende armoede niet als Lazarus, hi had nochtans den seluen sinne ende wil, dat van God te aenueerden dien Lazarus had, hadse hem God toegeuoecht, Want die heyligen sullen al eenen sin ende moedt van binnen hebben, mer si en connen niet al een werc ende lijden van buyten ghehebben. Daerom bekende Abraham desen Lazarum ooc een vanden sinen, ende nam hem in sijnen schoot, welc hi niet gedaen en soude hebben, waert dat hi niet vanden seluen sinne en had geweest, ende welbehagen aen Lazarus armoede ende crancheyt gehadt. Aldus hebben wi in Lazaro een exempel van eenen gewarigen armen, die alle aertsce dingen metter herten versaket, god alleen betrouwende, Mer inden rijcken, eens ongodliken rijcken, geheelic veruallen op dese tijtlike geschapene dingen, ende daer geheelic op betrouwen[de]. Den schoot Abrahe, is de plaetse daer de gheloouige sielen in rusten, Dese plaetse is dwoort Gods, want de sielen en beslaen geen material plaetse. In dat


127 woort rusten si so lange, tot datse God tot sijnder claer aenschouwinge brengt. Desen schoot Abrahe, is dwoort daer God Abrahe Gen .xxij. mede beloofde dat door sijn saet alle volc gebenedijt soude werden, In welcken woorden hem Christus is belooft, als door welcken alle geloouige gebenedijt, dat is, van doot, helle ende sonde verlost souden werden, ende anders door niemanden noch door geen werc. Al- [(K v) vo] le die aan dese woorden gelooft hebben, die hebben aen Christum gelooft, ende sijn rechte Christen geweest, ende sijn also mits den gelooue aen dit woort van sonde, doot, ende helle verlost de gene diet tgelooue van Abraham na sijn gheuolcht. Nochtans so blijct wt dien woorden, Lazarus wert getroost ende ghi gepijnicht, dat inden schoot Abrahams consolatie is, ende in de helle pijn. De sprake die Abraham ende dese rijcke tsamen hebben gehadt en heeft niet lichamelic geweest, gelijct ooc geen lichamelike tonge en heeft geweest, die de rijcke claechde, gelijct ooc geenen lichameliken vinger noch water en heeft geweest, dat de rijcke begeerde. Daer om moet dat al inder conscientien in dese maniere toe sijn gegaen. Als de conscientie inder noot des doots geopent wert, so wert si haers ongeloofs gewaer, ende siet dan eerst den schoot Abrahe, ende al de gene die daer in sijn, dat is dat woort Gods, daer si in ghelooft souden hebben, ende en heeft dat niet gedaen. Waer af si dan de alder grootste pijne ende bangicheyt heeft als inder hellen, ende en vint geen hulpe noch troost, Want die haren naesten niet en ontfermt, dier ontfermt God ooc niet, Waer af Jaco .ij. seyt. Hem sal een oordeel sonder barmherticheyt geschieden, die geen barmherticheyt en heeft gedaen. Daer staen dan sulcken gedachten op in de conscientien, die sulcken woorden souden spreken, waert dat


128 si spreken consten, so dese rijcke met Abraham sprac, ende soect dan oft hem dwoort Gods ende al die daer aen ghelooft hebben, helpen [(K vj) ro] wilden, also anxtelic, dat de conscientie den alderminsten troost vanden alder minsten wel aen soude nemen, ende ten mach haer niet geschien, Want Abraham antwoort haer, dat is de conscientie neemt alsulcken verstant vanden woorde Gods, dattet niet sijn en mach, mer si heeft haer deel daer af in desen leuen gehadt, ende moet nv lijden, mer de ander getroost werden, die si veracht heeft, Ende si geuoelt dat tot haer geseyt wert, datter een grote cloue is tusschen haer ende den geloouigen gemaect, dat si nemmermeer te samen en mogen comen, want so Eccle .xi. staet. Ist dattet hout ten suyden oft ten noorden waert valt daert valt daer salt sijn. Suiden ist gelooue, Noorden dat ongelooue, Die int gelooue ende inden Heere steruen, die sullen in de vergaderinge der vercorender blijuen, ende en sullen den onsaligen niet toegeuoecht mogen werden, maer die in ongelooue steruen, die sullen metten verdoemden blijuen, ende sullen begeeren metten salighen ontfangen te werden, mer ten sal niet geschieden, Dat sijn de gedachten der desperatien, als de conscientie geuoelt dat haer dat woort Gods ontseyt heeft ende haer niet te helpen en is, Daer na haken de gedachten, dattet de leuende wisten dat also toegaet inder noot des doots, ende begeert dat haer yemant segge, Niet wt liefden, maer wt hoouerdicheyt, om dat si niet gesien en willen sijn in dier pinen, om dat si sien dat haer pijne daer af vermeerdert wert, Daerom en werden si ooc niet verhoort, Maer si ontfangen een antwoort in hare conscientien, dat ge- [(K vj) vo] noech is, dat si Moysen ende de Propheten hebben, dat si dien souden geloouen, also hi ooc gedaen soude hebben, so seyt hi. Neen vader


129 Abraham etc. Merct hoe tweeschillich de geest ende dat vleesch geuoelt Die geest oordeelt, dattet woort Gods genoech is, Maer tvleesch en soect dat woort niet selue, mer wtwendige miraculen, als dooden verwecken ende den leuenden vercondigen. Mer die vanden heyligen geest geleert werden, die en geloouen den woorde niet om der teekenen wille, mer de teekenen om des woorts wil, De teekenen en helpen niet, ten si datmen dat woort te voren ontfangen oft gehoort heeft. Ende daerom geschietet dicwils wt Gods rechtuerdich ordeel, dat de gene die de teekenen meer soecken dan dat woort, dat si met valschen miraculen oft teekenen bedrogen werden, mer want niemant den woorde om der teekenen wil en mach geloouen, ten si dat hi den woorde eerst ghelooue, so antwoort Abraham, Ist dat si Moysen etc. dat is, al waert dat yemant vanden dooden opstont, hi en sal den ongeloouigen geen profijt doen, waer wt het blijct, dat de openbaringe der gheesten, die vele bootscappen ende eysschen, van God niet sijn en mogen, God en wil niet dat wi vanden geesten geleert werden, mer van sinen woorde, want hi Deut .xviij. verboden heeft. Ghi en sult vanden dooden niet vragen, Daerom sijnt de boose geesten, den welcken men dit voor werpen sal, wi hebben Moysen ende de Propheten, die moeten wi hooren ende niet de geesten, Mer die weder inden lichaem verwect werden, [(K vij) ro] gelijc Lazarus ende de dooden die met Christo verresen, daer en can geen suspitie af ghesijn, want die warachtelic verresen waren, ooc inden lichaem. Daer om dien si openbaerden, die en hebben geen ghetuygenisse der waerheyt vanden dooden gehoort, mer vanden leuenden, sulcke verweckinge en staet niet inden wille des menschen, mer inder godliker gonsten ende geweerdinghen. Dat hi waende


130 dat sine broeders crachteliker beweghen soude dat een doode verrees, dat was een ordeel des vleeschs, waer mede den godliken wille niet accorderen en mach. Want dat hatet God int opperste, die ons alle waerheyt leere tot sijnder eeren.

Opten vrijdach Mathei .xxi. Het was een vader des huysgesins, die plantede eenen wijngaert, ende maecte daer eenen tuyn om, ende groef daer eenen kelder in ende bouwede een thoorn, ende verhuerde hem den ackerluyden, ende tooch wech ouer velt. Als nv de tijt der vruchten nakede, seynde hi sijn knechten totten ackerlieden op datse sijn vruchten ontfangen souden. Doen namen die ackerlieden de knechten, den [(K vij) vo] eenen sloegen si, den anderen dooden si, den derden steenichden si. Noch seynde hi wt andere knechten, meer dan daer eerst waren, ende si deden haer ooc also. Ten laetsten seynde hi sinen sone tot haer, seggende. Si sullen hem ontsien voor mijnen sone. Als de ackerluden den sone sagen, seyden si onder malcanderen. Dit is de erfgename, coemt laettem ons dooden, ende sijn erffenisse aen ons brengen. Doen namen si hem ende worpen hem wten wijn-


131 gaert ende dooden hem. Als nv de Heere des wijngaerts sal comen, wat sal hi desen ackerluyden doen? Si spraken tot hem: Hi sal den boosen booslick ter doot brengen ende sinen wijngaert verhueren ander ackerlieden, die hem die vruchten ter rechter tijt geuen. Jesus sprack tot haer: Hebt ghi niet gelesen inder scrift? Den steen die de bouluyden verworpen hebben, die is tot eenen hoecsteen gemaect. Vanden [(K viij) ro] Here is dat gesciet ende het is wonderlic in onsen oogen. Daer om seg ic v, dat rijcke Gods sal van v genomen ende den Heyden gegheuen werden, die sijn vruchten doen. Ende wie op desen steen valt, die sal breken, ende op welcken hi valt dien sal hi vernielen. Ende doe die ouerste der Priesteren ende Phariseen sijn gelijckenisse hoorden, bekenden si dat hi van haer sprack. Ende si dachten hem te vangen, mer si vreesden hem voor dat volck, want si hielden hem voor een Propheet. Dese vader des huysgesins is God. Den wijngaert is de vergaderinge oft' de gemeynte der kinderen van Israel, ende nv der christenen, waer af Isai .v. seyt. Den wijngaert des Heeren der heyrscharen is dat huys van Israel. Desen wijngaert heeft de vader des huysgesins God geplant, doen hi de geloouige die hi inder eewicheyt vercoren


132 hadde inder tijt gheroepen ende verlicht heeft, ende haer sijn woort geopenbaert. Hier heeft hi eenen tuyn om gemaect, dat sijn sijne geboden, daer mede hijse besloten heeft, dat die beesten der sonden desen wijngaert niet bederuen en souden, ende hi heefter een wijnpersse in ge- [(K viij) vo] maect, dat is met lijden geuisiteert. Welc lijden cleyn is te rekenen bi tgene dat hi gheleden heeft inder menscheliker naturen, waer af hi Isaie .lxiij. seyt. Ic hebbe de perse alleen getreden, ende vanden volcke en was geen man met mi. In dese perse moet den wijn wtgeperst werden. Want gheen vruchten en sijn Gode bequame (het en si dat si met lijden geperst geproeft sijn) om drincken, ende den wijn en gaet niet soetelick inne, hi en moet eerst geperst sijn. Den thoorn die hi daer inne tymmert, dat is sinen heyligen naem, dat is rechtuerdicheyt, liefde, warachticheyt, goetheyt, ghenade, lijdtsaemheyt ende al dat goet is, dat is den name Gods. Hier mede bewaert God sinen wijngaert, niet met menscheliken sweerde, schilde et c. Daer om seyt Dauid Psal .xliij. Ick en sal in mijnen boghe niet hopen, noch mijn sweert en sal mi niet salueren: Maer den name des Heeren bewaertem, midts ghelooue ende aenroepinghe des selfs naems. Ghelijc Johel .ij. seyt. Alle die den name ons Heeren aenroept, die sal salich sijn, ende Prouer .xviij. Den name des Heeren is den alder stercsten thoorn, die rechtuerdige loopt daer toe, ende hi sal gesalueert werden. Die ghelooft die is rechtuerdich in wat pericule dat dese is, dat is, met wat temptatien sijn gelooue van den duuel bestormt wert, om hem tot mishopen te brenghen, het en mach hem niet deeren, want hi loopt terstont tot die rechtuerdicheyt ende goetheyt Christi, peysende, al is mijn rechtuerdic- [L ro] heyt als eenen beulecten doec, die


133 volmaecte gherechticheyt Christi is mijne, mijn sonden sijn sine, hi heefter voor voldaen, ende heeft mijn onsuyuere gerechticheyt metter sijnder volmaect ende gesuyuert. Desen toorn heeft God desen wijngaert gegeuen, dat hi daer altoos op soude loopen, siende wat vianden datter comen, ende daer als op eenen alder stercsten toorn gesalueert werden. Desen wijngaert heeft hi den ackerlieden, dat sijn de Israeliten sonderlinge verhuert voor andere. Hi is selue de gewarige ackerman, also hi Joan .xv. door Christum betuycht, seggende: Mijn vader is de ackerman, mer hi boudt dien door andere menschen sonder welcken si niet en vermoghen, hi doet alle dat goet dat in desen wijngaert ghedaen wert. Daerom so hooren die vruchten met recht al sine toe. Nochtans so verhuert hi dien, den ghenen die hi sijn godlick woort betrout ende beueelt, ende den seluen schenct hi geerne alle de wercken ende tprofijt. Gelijc Esa .xxvi. betuycht segghende: Ghi hebt al ons wercken in ons gewracht, dat is, tot onsen profijte. Ende God en begeerter niet af, dan de eere ende glorie, die en wil hi niemant laten, so hi oock door Esaiam .xlij. ende .xlviij. seyt. Ende dese vruchten sijnt, die hi hier maent. Als den tijt der vruchten coemt, dat is, als daer eenich goet in ende met den mensche ghedaen is, so wil God terstont de eere daer af hebben, want dies het werc is, dien behoort de eere ooc alleen vanden wercke, ende het waer een groote verkeertheyt, dat yemant hem der eeren aen- [L vo] name van eenich werc dat hi niet ghedaen en hadde, ghelijc alle de ghene doen, die met het ghene dat door haer geschiet willen verdienen, want bekenden si dat si de wercken niet gedaen en hadden, hoe souden si so onbekent gesijn, dat si loon souden eysschen van de wercken die si niet gedaen en hadden, die doen


134 recht als oft een croepel ledeloos mensche verdiente maende van een costelijc huys, dat een groot constenaer ghetymmert heeft, En soude men niet tot dien mensche seggen: Raest ghi oft sidy dul, dat ghi loon oft ooc de eere daer af hebben wilt, dat ghi niet ghetymmert en hebt. Nv en can niemant niet goets wel ghedoen. Mat .vij. Want eenen quaden boom en mach gheen goede vruchten voort brengen, Ja Christus seyt van hem seluen Joan .v. Ic en mach niet met allen wt mi seluen doen. Mer so hi Joan .xiiij. seyt. De vader die in mi woont, die doet de wercken. Ende hi seyt ooc Joan .viij. dat hi sijn glorie niet en soect, mer sijns Vaders die de wercken doet. En mach Christus niet wt hem seluen gedoen, ende en soect hi sijns selfs glorie niet, wat willen wi ons alder katiuichste dan beroemen, daer niet goets en is, ia niet een goet gedacht wt ons seluen en connen gehebben, also .i. Cor .iij. staet: Ja noch wille noch begeerte van ons seluen en connen gehebben totten goede. Ende Phil .ij. Het is God die den wille ende het volbrengen sijns wils in ons werct: niet wt onse verdienten, mer so Paulus voort seyt, wt sinen goeden wille. Mer onse wercken seyt Jere .x. sijn onnut [L ij ro] ydel ende waerdich om mede te ghecken. Esa .lix. Haer wercken sijn onprofitelic. Daerom die op haer wercken betrouwen, die betrouwen so Isa .lviij. staet, op niet. Want Jaco .i. staet. Alle goet ende alle perfecte gauen dalen neder vanden vader des lichts. Hierom ist ymmer recht dat God die glorie ende eere van allen goeden maent van sinen wijngaert, die hi selue aldus bereydt heeft, ende daer wt merct, dat alle onse bereydinge niet is, De wijngaerdenier moet desen wijngaert bereyden, metten reeghen sijns godliken woorts bereeghenen, ende metten meste sijns geests. Ephesi .vi, het welcke ooc dat


135 woort is, moet hi dien besnoeyen ende purgeren, so Christus Jo .xv. seyt. Om die vruchten der glorien van desen wijngaert te hebben, so heeft God totten Joden sijn knechten gesonden, dat sijn sine Propheten ende predicanten, so hi sijn leeraers ooc nv genadelic sonder onse verdiente tot ons seynt, door welcke hi sijn glorie maent, dat is, door die Propheten ende predicanten leert hi, dat wi ons onnutte sondaers souden bekennen, ende alle onse wercken verachtende, alleen op Gods ghenade ons in Christo bethoont souden betrouwen, ende ofter yet goets in ende met ons volbracht wort dat wi God de eere daer alleen af geuen, ende ons niet daer af toe en schriuen, op dat wi niet Gods vianden en werden, daer Deu .xxij. af staet, Ic hebt vertrocken om de gramschap der vianden, dat si niet en souden seggen, haer verhooueerdigende: Onse hant, [L ij vo] ende de Heere en heues niet al gedaen, wi hebbender ooc wat toe gedaen, ende en laten God de glorie niet alleen, ende dat wi alleen door Christum souden betrouwen salich te werden. Mer dit en mochten de Joden niet lijden datmen haer goede wercken aldus verachte, gelijc wi ooc noch en doen, waerom si de Propheten dooden, somige steenden, somighe saechden etc. So haer de Heere verwijt Matth .xxiij. Gelijc wi nv ooc doen, die ons de waerheyt leeren, ende de glorie Gods aldus manen, die en hebben noyt noch en sullen nemmermeer sonder persecutie blijuen. Want die der rechtuerdicheyt Gods niet onderdanich, maer haer eygen rechtueerdicheyt ende verdiensten willen oprechten, die willen haer dingen ende wercken onuerworpen hebben, ende daerom, diese verachten, die dooden si, haer boecken verbernen si. Gelijc de Coninck Joachim Jeremias boecken, Jere .xxxvi. verbernde. Somige werpen si wt den wijngaert, dat is, si


136 doense inden ban etc. ende haer dunct dat si Gode eenen aenghenamen dienst daer aen doen, so Joan .xvi. blijct. Ten laetsten seynde dese Vader des huysgesins sinen eenigen beminden sone, segghende: Si sullen haer ymmer voor minen sone ontsien. Mer neen, si seyden als si hem sagen inder aengenomender menscheyt, Dese is de erfghenaem, coemt laettem ons dooden. Hier wt blijct, dat si hem eerst wel bekent hebben, dat Christus erfgenaem des Joetschen rijcs was, gelijc si Esa .ix. wel gelesen hadden. Opten stoel Dauid etc. Mer om dat hi alle haer dingen ver-[L iij ro] doemde, ende dat haer veel midts den Euangelie van haer lieder loon ende glorie af wert gebroken, so hebben si Christum also ghehaet dat si heel verblint sijn, also dat si hem niet en hebben bekent. Daerom seyden si: laettem ons door helpen ende de erffenisse sal onse sijn, dat is, dan sullen wi als erfgenamen sonder berispen, ons giericheyt versaden. Ende si worpen hem wt Jerusalem ende dooden hem. Ghelijc si nv doen die de waerheyt bekennen ende weten dat Christus warachtich erfgenaem is, ende dat alle die in hem geloouen sijn broeders ende erfgenamen sijn, mer si peynsen: O wi willen swijgen, het soude ons veel schaden, want wist het volck datmen door Christum alleen salich moet werden, si en souden ons noch missen noch vigilien doen doen, noch si en souden onse geueynsde heylicheyt meer coopen, nog ons eeren, waer wt si so verblint werden, dat si Christum wt den wijngaert werpen ende dooden hem, segghende. Wi moeten genoech doen, wi moeten den hemel verdienen, dat is, also veel als Christum gedoot, want so en soude ons Christus niet orboer sijn. Dit sien wi nv voor ons oogen, dat de ghene die wel goede kennisse vander waerheyt hadden, als si om haer ghewin oft eere


137 de waerheyt verswigen, dat si al heel verblint werden, mer so Christus voort vraecht: Als de Heere coemt, wat sal hi dien ackerlieden doen? Si geuent vonnisse ouer haer seluen onwetende, ende segghende: Hi sal de quade qualic verdoen, ende sinen wijngaert ander ackerlieden verhueren, die hem de vrucht in haren [L iij vo] tijden sullen geuen. Dat is een veruaerlike sententie ouer haer seluen ghegeuen, ende ouer alle de gene die den Heere die vrucht sijnder glorien also niet en geuen, als voorscreuen is, ende dat selue is haer ooc geschiet, om dat hi desen ondancbaren wijngaert also veel weldaden bewesen hadde, ende si hem niet alleen de glorie niet betaelt en hebben mer ooc die ghedoot, daer door hijt haer leerde, ende sinen sone Christum gecruyst, so sijn si onsalich ende heeft sijn rijc, dat is die vrolike bootscap des Euangelijs van haer genomen, ende heuet den Heydenen gegeuen. Mer want wi niet min ondancbariger en sijn, so is te beduchten, dat onse Heere ons sijn rijc weder nemen sal etc. ende ons bederuen van menschen leeringen, ende laten ons verleyden, ghelijc hi dreyghet Isaie .v. ende door Paulum .ij. Tes .ij. Om dat si de liefde der waerheyt niet en hebben ontfangen, so heeftse God eenen geest der dolinghen ghegeuen etc. Daerom seyde Christus, Isaie .xxviij. En hebdi noyt gelesen: Den steen dien de timmerlieden verworpen hebben, die is tot eenen hoecsteen geworden etc. Ende die op desen steen valt, die sal gebroken werden, mer daer den steen op valt dien sal hi verpletten, dat is, Het moet hem al aen Christo stooten, somige tot beteringe, somige tot verargeringe, de ongheloouige tot verargeringe, mer die geloouige tot haerder salicheyt, ghelijc Simeon ooc getuycht Luc .i. God wercke al sulcken gelooue in ons, dat wi altoos vast op desen steen bliuen staende, tot sijnder eeren Amen.


138

[(L iiij) ro] Opten saterdach. Luce .xv. Ende hi seyde een mensche had twee sonen, ende de ioncste van hem seyde totten vader. Vader geeft mi dat deel des goets dat mi coemt, Ende hi heeft haer dat goet ghedeylt. Ende niet lange daer na, als de ioncste sone dat al vergadert had, reysde hi verre in een vreemt lant, ende daer heeft hi sijn goet onnuttelick verteert, leuende oueruloedelick, Ende na dat hi dat al verteert hadde, isser gheworden eenen grooten dieren tijt int gantsche landt, ende hi began ghebreck te lijden, Ende hi ghinc ende verhuerde hem met eenen borgher des lants, ende die sandt hem in sijn dorp, om de verckenen te hoeden, ende hi begheerde sinen buyc te vullen met draf dat de vercken aten, ende niemant en gaft hem. Ende tot hem seluen comende, seyde hi. Hoe veel dienaers heeft mijn vader die broots genoech hebben, [L iiij vo] ende ick verga van honger, Ic sal opstaen ende gaen tot minen vader ende sal hem seggen: Vader, ick heb ghesondicht inden hemel ende voor v, nv en ben ick niet weerdich v sone te heeten, maect mi als eenen van dijnen dienaren. Ende opstaende is hi


139 gecomen tot sinen vader. Ende als hi noch verre van daer was, heeft hem sijn vader ghesien, ende is beweghen met barmherticheyt, ende te ghemoet loopende, is hi hem om den hals geuallen, ende heeft hem gecust, Ende de sone seyde hem. Vader, ick heb ghesondicht inden hemel ende voor v, nv en ben ic niet weerdich v sone te heeten Ende de vader seyde tot sinen knechten. Brengt hier dat beste cleedt ende trect hem dat aen, ende geeft hem eenen vingerlinc aen sijn hant, ende schoenen aen sijn voeten, ende brengt een gemest calf ende slaet dat, ende laet ons eten ende vrolick sijn, want dese mijn [(L v ro] sone was doot, ende is weder leuendich geworden, hi was verloren, ende is gheuonden. Ende si begonsten vrolic te sijn. Ende de outste sone was op den acker, ende als hi quam ende ghenaecte den huyse, hoorde hi tgesange ende den dans, ende hi riep eenen vanden knechten, ende vraechde wat daer waer. Ende dese seyde hem. Dijn broeder is ghecomen, ende v vader heeft geslagen een ghemest kalf, om dat hi hem gesont weder heeft. Ende hi is toornich gheworden ende en wilde niet ingaen. Doen ghinc sijn vader wt ende badt


140 hem Ende hi antwoorde, ende seyde sinen vader. Siet, aldus vele iaren diene ic v ende en heb dijn gebot noch niet eens ouer getreden, ende ghi en hebt mi noch niet eenen bock ghegeuen, op dat ick met mijn vrienden vrolic ware, maer na dat dese v sone, die sijn goet verdaen heeft metten gemey- [(L v) vo] nen vrouwen gecomen is, hebt ghi hem geslagen een ghemest calf. Ende hi heeft hem geseyt. Sone, du biste altijt met mi, ende alle dat mijn is, dat is uwe. Mer het was van noode te verblijden ende vrolick te wesen, want dese v broeder was doot, ende is weder leuendich gheworden, Hi was verloren ende is weder gheuonden. God de Vader, bekennende in wonderliker behaechlicheyt sijns selfs, hem seluen dat ongeschapene opperste goet te wesen, en heeft hem seluen van liefden niet mogen onthouden, hi en moeste door sinen eenigen sone met onbegripeliker liefden wtuloeyen, waer toe hi twee redelike creaturen heeft geschapen na sijns selfs beelde, die sijnder godlijcker rijcker inuloet ontfanckelick souden sijn, ende dien sijn glorie mede deylen, lief te hebben ende te gebruycken. Deen, edel geesten sonder lichaem, dat sijn de Engelen, dat si hem altoos sonder middel souden bescouwen. Dander redelike sielen in crancken brooschen vaetkens, op dat de hoocheyt (ij. Cor .iiij.) wt der cracht Gods soude sijn ende niet wt ons, dat is, dat hi sijn hooge


141 almogentheyt, sijn wijsheyt, ende sijn ongemeten goetheyt tot sijnder glorien, wonderlic daer aen soude mogen thoonen, die [(L vj) ro] so crachtelic onthoudende, so wijslijc bewarende, ende so rijckelic besorgende, als eenen getrouwen vader sine beminde kinderen, ende op dat hi sonder ophouden wt milder ionste, met gelooue, hope ende lìefde in de edel sielen soude vloeyen. Onder dese heeft hi twee sonen ghehadt, Eenen ouden, dat sijn de gene die op haer selfs wercken ende rechtuaerdicheyt betrouden. Die ander was ionck, ende niet genoech geuesticht in grondighen duechden noch in godliker liefden, Dese begheert sottelic sijn kintschelike gedeelte dat hem comen soude, hooge kennisse van subtijlen dinghen, waer mede hi ander menschen waent te winnen. Maer om dat hi noch ionc is, so misbruyct hi dat lichtelic, ende slatet door met oneerbaren vrouwen, dat is met heydenschen consten, de welcke (so men van Salomon int .iij. boec der Coninghen .xi. leest) sijn herte van God veruremden, also dat hi alte verre verdoolt in vremden landen der duysternissen. Of hi begeert van sinen vader inwendighe soeticheyt, smake, beuoelijcke deuocie, inwendighe weelde oft rijcke gauen, willende de weelde ende goet hier smaken ende gebruycken, dat hem na desen leuen wt der genaden Gods soude comen, Waer op hi gulselick valt, met ghieriger dorstiger lust, ende misbruyct die in geesteliker oncuysheyt, den geuer vergeten ende daer af verdolen, mits den gauen, mits welcken hi inden godliken oorspronc soude veruloeyen, oft hi begeert aertsch goet voor sijn kintschelic gedeelte, bi wijlen in eenen duechdelijcken schijne, om den [(L vj) vo] armen te deylen, maer als hijt heeft, so en wil hi daer niet af scheyden, latende de arme in haer armoede, Somtijden in een openbare quade meyninge, om dat hi gulselic, ouer-


142 uloedelic, oncuyschelic, costelic ende hoouerdelic daer af leuen soude, midts welcke hi ongeureesdelic in grote groue sonden valt, also dat hi also diepe inden gront der quaetheyt versinct, dat hem natuerlick wert quaet te doen, te dencken, willen ende begeren, also dat hi daer nemmermeer wt en soude connen noch willen geraken, mer daer eewelic in blijuen, latende sinen vader, sijn rijc, sijn glorie ende weelde, op dat hi eewelic in de vuylheyt ende wellust der sonden mochte blijuen, Het en ware dat hem God wt vaderliker trouwen sloech met honger, gebrec, ende armoede, also dat hi niet en heeft te eten, dat is, met lust intrecken, Ende als de sonde ontdect wert ende de conscientie begint te wringen, dan beghint hi honger te crijghen, want de siele en mach niet sonder lust, liefde ende spijse sijn, si moet liefde, lust ende spijse in God of in de creatueren hebben. Daerom, als hem de creatueren of geschapen dingen ontrocken werden, oft hem contrarie ende onghetrou vallen, so hangt hi eenen borger des lants der duysternisse aen, die wt der synagoge Sathane is die seyndt hem in sijn lanthuys, niet tot dat God eerlic ende den naesten profitelic is, maer om sijns selfs profijt, om sijn vercken te voeden, dat is, om sijnder beesteliker vuylicheyt genoech te sijn oft te behagen. Die naden vleesche leuen, die en mogen niemanden [(L vij) ro] dan den vercken aengename sijn, ende der vercken heere. Waer aen hi ooc noch geen rechte solaes noch versadinge en vint, Want in die werelt en is niet dan honger ende begeerlicheyt, ende altoos honger ende gebrec des godliken woorts Amos .ix. Ende die edele siele blijft altoos hongherich, tot dat haer dat gewert. Nochtans, want si niet alsulcken spijse gecrijghen en can, ende si niet sonder spijse leuen en mach, so begeert si den buyc


143 haerder inwendicheyt met draf der vercken te versaden, dat is met menschelijcker leeringe ende insettinge meynt hi sijn conscientie te paeyen, ende van dien wroeghen verlost te werden, oft met spijse der vercken, dat is, met troost der vleeschelijcker leeraers. Mer niemant en geues hem. Want God beschicket bi wijlen also wt vaderlijcker trouwen, dat die mensche, als hi niet meer te geuen en heeft, versmaet wert vanden leeraers die menschelijcke insettinge leeren. Ende al waert dat sijt hem gauen, so en mach dat nochtans die edele siele niet versaden, mer si blijft altoos hongerich tot dat si weder totten brooden haers vaders, dat is totten godliken woorde coemt, ende so lange blijft si ongerust, hoe vol si van menscheliker heylicheyt sijn mochte. Alsse God dan van allen laet berouen, ende armoede gemoeten ende dat si beghint te hongeren ende dien honger lange moet lijden, so roeptse God tot haer seluen, ende houdt haer te voren, waer si nv is, ende hoe arm si sonder God is, ende hoe onuersaet sonder dat broot des godli- [(L vij) vo] ken woorts, ende hoe vele huerlinghen in haers vaders huys dies broots oueruloedich hebben, so geeft haer God eenen goeden wille ende opsedt, op te staen ende van haren sondigen leuen ende van al dat niet bloot God en is, te gaen tot God selue, haren genadigen Vader doer den wech, Christum, ons van hem geschenct tot een versoeninge oft rantsoene, vastelic geloouende, dat hi doer Christum also genadigen Vader aen hem vinden sal, dat hi hem alle sine sonden om niet doer tvoldoen Christi vergeuen heeft, sonder sine verdiente, ende hem vriendelic in genaden sal ontfanghen, hoe wel hi sijns vaders goet metten hoeren, dat is, metten misbruycke der creatueren oncuysschelick doer geslaghen heeft, hi betrout vastelic dat hi hem doer Christum sinen


144 broeder den sone des vaders een genadich vader sal sijn, peysende. Al heb ic wel vele duysent hellen verdient met mijnen sonden, ic gelooue minen vader also ouer goet ende genadich te wesen, ende ic weet dat hem Christus die om mi wt mijnder noot te helpen mijn broeder is gheworden, also wel behaecht, dat ic niet en twijfele ic en behage hem ooc doer hem sonder mijn verdiente, ende dat hi mi geen rechter en sal sijn hoe qualic ict gemaect hebbe, mer een aldergenadichste Vader. Daerom so en wil ic tot nyemanden, dan alleen tot minen Vader gaen, hem wil ic allen mijnen noot bouen alle noot clagen ende seggen: Vader, die mi so vaderliken hebt geweest, ende die mi so vriendelic na riept doen ic v [(L viij) ro] ontliepe, ende en wilde v niet hooren, mer ic wilde ymmer mijn ghedeelte, uwer erffenisse, ws goets oft uwer gauen hebben, dat ic altemale so onnuttelic doer geslagen hebbe. Och ic hebbe v so oneerliken sone geweest, welc ic v alleen clage. Och dat ic v mijnen alder getrousten Vader also ongeureesdelic vertoornt ende so schandelic onteert hebbe, met mijnen alder verkeertsten leuen, ende ic hebbe gesondicht tegen den hemel, tegen v godlike woort ende voor v. Ende ooc tegen den hemel die ghi in mijnder sielen geschapen hebt, dien ic also mismaect, ontcyert ende ontschict hebbe, dat v daer niet en derf lusten te rusten, ya ic heb v so scandeliken daer wt verdreuen, ende v uwer weelden in mi berooft. Ende bouen al hebbe ic so onschamelic in v tegenwoordicheyt ghesondicht, die alle die afgrijselicheyt ende onmenschelicheyt mijnder sonden aensaecht, al haddy mi wt so onuerdiender liefden voor v kind vercoren, ende mi so rijckelic tegen alle mijn verdienten wtgesedt ende gegoet. Nv ic v hooghe maiesteyt aldus schandelic onteert hebbe, nv en ben ic niet weerdich v sone genaemt te wer-


145 den. Ende al ist dat ic v so genadich bekenne, dat ghi v uwer vaderlicheyt niet en sult connen gehoeden, Ic en wil v nochtans niet te voren leggen, dat ic v in so lustigen wercken dienen mach, gelijc v sone, mer het is mi genoech, dat ic alle de slauernije ende verworpenste wercken tot uwer eeren doen mach, gelijc een huerlinc doet die nochtans geen erffenisse en verwacht, op dat ic slechs [(L viij) vo] ws broots mach ghenieten, och dat menschelijcke broot, ia drec is so onsmakelic. Met desen goeden wille hem van Gode gegeuen, opstaende, so genaect hi sinen vader, mer hi is noch alte verre, want al heeft hi den wille, het is noch alte verre vanden volbrengen. Mer als hi vanden Heere can gehebben dat te bekennen, dat hem God dien goeden wille gegeuen heeft, biddende die hem dien goeden wille ende opsedt geweerdicht heeft te geuen, sonder sijn verdiente, wt so puerder onuerdiender liefden, dat hi hem door die selue liefde ooc geweerdige dat werc in ende met hem te volbrengen, ende sinen verlorene sone die hem so diere staet, die noch so verre van hem is, tot hem brenge, den Heere dicwijle vermanende ende voor oogen houdende, hoe vele hi hem heeft ghecost. O, dan siet hem niet sijn rechter noch sijn wraker, mer sijn alder genadichste vader, die met also wonderliker barmherticheyt wert beweecht, dat hi hem, (gelijc Joseph Gene .xlv.) niet langher en can onthouden, mer al vergeten ende vergeuen hebbende, en gaet hi niet traechlic, noch en seynt geen knechten, mer loopt selue snellic tot sijn verloren soonken, hem niet bekijuende noch slaende, noch hem viantscap oft wreedtheyt bewijsende, mer hem vriendelic om den hals vallende cust hem minlick, ende bewijst hem meer teekenen van vrientscappen, dan oft hi hem noyt vertoornt en hadde, hem


146 niet verwijtende, dat hi sijn vaderlick goet also oneerbaerlic doorgeslaghen heeft, ende sinen vader [M ro] die oneere gedaen heeft, hem oock niet vraghende, waer hi met alle dien goede gebleuen is. Mer hi voorcoemt sinen verlorenen sone met also sonderlingher liefden ende ouerualt hem met so sonderlingher ghenaden, hem so vriendelic cussende, recht oft hi daer mede segghen wilde: Mijn lieue sone sijt wel te vreden, en verslaet v niet, wi en willen van gheender onghenoechten spreken, maer laet ons peys soenen, ick en ben v niet meer gram, maer ick hebt v al vergeuen door Christum, ick en wil v niet slaen noch stooten, het is mi ghenoech dat ic v leuende sie. Als die sone dese wonderlike vaderlicheyt geuoelt ende gelooft die hem sijn vader ende alsodanigen vader, hem alsodanigen quaden sone bewijst, so wert hi met also gloeyender liefden ontsteken tot alsodanigen vader, dat hi hem niet langer in hem seluen can verbergen, mer hi berstet wt met minlike woorden ende seyt: Mijn vader, wie ben ic, of waer mede heb ict op v verdient, dat ghi mi noch dese vaderlicheyt soudt bewijsen, mi die te veel wel, alle die wrake verdient hebbe, die ghi met alle creaturen in tijt ende in eewicheyt ouer mi doen moecht, ghi doet mi te veel vaderlic veel meer dan een vader sijn alderbeminste kint dat hem noyt vertoornt en heeft. O, hoe mach mijn herte dese vaderlicheyt sonder breken gedragen. So hem de sone des onweerdiger bekent ende min daer na staet, so hem de vader meer doet, ende aensiende dat hi al naect ende verschoort is, so seyt hi van selfs, datter hem de sone niet af en vermaent [M vo] tot sijn knechten. Geringe haest v, en vertreckes niet, mijn vaderlicheyt en cans niet langer gelijden noch gesien, dat mijn liene sone aldus naect gaet. Daerom spoet v, en haelt hem geen quaet cleet mer


147 den eersten roc, dat is, dat eerste gelooue dat hi verloren hadde, ende den rinck, dat is, het teeken des geloofs, dat sijn de wercken der charitaten. Schoenen, dat is den loop totten Euangelie te vercondigen, dat hi aen hem seluen gheuoelt heeft. Ende brengt ons dat vet gemest kalf, dat also vet ghemest is in allen duechden ende verdienten om sijnder salicheyt, op dat hi daer af etende al vet ende groot groye in duechden, ende op dat hi alle dat goet, duechden ende verdienten Christi, door gelooue, in hem seluen hebbe, ende hem die also eyghen werden int ontfangene sijns testaments, als oft hise selue gewracht hadde. Ende doodet hem dat, dat is, geeft hem te kennen, dat het hem te lieue ende te goede ende ter salicheyt gedoot is. Ende laet ons eten ende weerschappen, recht oft hi segghen wilde, het en is in mijnder liefden niet genoech, dat hi mi ete, op dat hi in mi si, mer ic wil hem oock eten ende in mi trecken, op dat hi mi also na come, ia also een ende also godlic in mi werde, alst mogelic is, niet om dat hi puer suyuer ende volmaect is, mer om dat dese mijn sone doot was inder sielen, vol sonden ende gebreken, ende en conste hem niet geroeren, om yet goets te doen, ende te oeffenen, maer hi is nv weder leuende geworden, om dat hi van mi nam door tgelooue in Christum den rechten wech, sonder ey-[M ij ro] gen verdienten tot mi te comen. Den sanc ende dans beteekent de bliscap der conscientien. Waer af de outste sone, die inden acker was, die op sijnsselfs wercken ende rechtueerdicheyt betrout, werckende mer niet wt den gelooue, murmureert, want die wercheyligen en nemens niet wel, dat de sondaren so genadelic sonder haer verdienten rechtueerdicheyt ontfangen, ende haten Gods rechtueerdicheyt veroordeelende de sondaers die Deuangelie navolghen, maer so Matt .xxi.


148 staet, die sullen voor haer int rijc der hemelen gaen. Si en weten niet hoe veel dat de rechtueerdicheyt Gods beter is dan de rechtuerdicheyt des vleeschs, daer om so moet de valsche, dat is de vleeschelike rechtueerdicheyt om de warachtige rechtueerdicheyt gestoort werden. Dese outste sone en wilde oock niet int huys gaen, want de wercheylighen dalen om een cleyn sake vanden gelooue, ende vallen vander rechtueerdicheyt die si schijnen te hebben. De vader ginc wt door sijn godlic woort, vermanende sodanige tot ghewarige rechtuerdicheyt ende blijschap voor sijns broeders beteringe. Doen seyde hi totten vader: Siet, ic heb v aldus veel iaren gedient. Merct hoe dese wercheylighen haer roemen, dat si God dienen, ende sijn gheboden nemmermeer ouer en treden, welc de blinde menschen nemmermeer segghen en souden, waert dat si de onpuerheyt haerder wercken saghen, sose haer Isaias int .lxiiij. beschrijft. Voort seyde hi: Ghi en hebt mi noyt eens eenen bock ghegeuen etc. [M ij vo] Want de wercheyligen en sijn nemmermeer gasten des heylighen geests, want si en geuoelen nemmermeer ghewarige blijschap des heylighen gheests in haerder conscientien, mer si troosten haer seluen met beroemingen haerder heylicheyt ende haerder wercken, welcke nochtans vallen moet inden doot ende tentatie, mer na dat dese v sone sijn goet door geslagen heeft etc. Siet hoe de valsche heylighen dat benijden, dat de sondaers so lichtelic in genaden ontfangen werden, seggende: Men moet de gracie eerst met goede wercken, vasten, bidden etc. verdienen, Tvleesch en can niet verstaen, dat de verdienste des menschen min dan niet is. Wi moeten de gracie ende gauen Gods, alleen doer de goetheyt Gods ende de verdienten Christi vercrijgen. Hi antwoorde: Sone, ghi sijt altoos met


149 mi, so v dunct. Die valsche heyligen laten haer duncken dat si door de verdienten haerder wercken nemmermeer van God verscheyden en sijn. Ende alle dat mijn is: want ghi waent dat ghi mijn erfgenaem door v verdienten ende wercken sijt. Ghi moest verblijt hebben, want v broeder was doot ende is weder leuende geworden, dat is, den geloouigen is van noode te verblijden vander salicheyt haers broeders, maer de wercheyligen laten tgene dat van noode is, als haren naesten te dienen, medelijden hebben, verblijden van des naesten profijt etc. Maer dat niet van noode en is, noch dat God niewers geboden en heeft, als religioos werden, capellen, kercken, outaren stichten etc. dat houden si seer strengelic, verachtende tgeloo- [M iij ro] ue, tgodlik woort, liefde ende gewarige gerechticheyt. Aldus is dese bisprake een ghelijckenisse der wercheylighen die in haer wercken glorieren. Ende der sondaren wt puerder genaden van God vriendelic ontfangen, beteekent bi desen verloren sone. O hoe lichtelic wort dese verloren sone die doot was, weder leuende, ende hoe lichtelick wert hi versoent. Sijn vader en seyde niet, vangt, gheesselt mi dien boeue, maer doet hem alle gherief ende gemac. Ende binnen hoe corten tijt wert hi met ghelooue ende vruchten des geloofs ende met kennisse des Euangelijs verciert ende met God vereenicht. Om dat hi niet totter leelicheyt noch menichfuldicheyt sijnder sonden en ghinck, noch daer in en dubde, om met ghewelt daer berou wt te perssen. Noch dat hi niet na de erffenisse der sonen en stont, noch om costelic gecleedt te sijn met duechden, noch dat hi tot niemanden en liep om sinen noot te clagen, dan alleen tot sinen vader, noch hi en liep niet te Roomen noch sint Jacobs, maer om dat hi tot sinen vader selue ghinck, ende en liet dat niet om dat hi naect


150 was. Waer wt wi mercken moghen, welc de saken sijn dat veel menschen alle haer leefdagen ontbliuen, die nochtans goetwillich sijn, ende altoos na de duechden loopen sonder de minste duechde te vercrijghen, ende na een grondich steruen, welck si nymmermeer en beginnen. Ten eersten, om dat si terstont na haer bekeeringe alder eerst totter menichfuldicheyt ende diuerscheyt der sonden gaen, daer altoos in dubben- [M iij vo] de ende ouerleggende de schade die si haer seluen daer mede gedaen hebben, om also met gewelt tot berou te comen, ende haer herten daer toe te dwinghen, Mer sosi in sulcker manieren daer meer om arbeyden, so si daer min geuoelen af hebben, ia eenige geuoelen meer lusts ende toeneygentheyt van dien dubben in de diuerscheyt der sonden, ende in de vuylheyt etc. dan berous. Nochtans maect de mensche hem seluen wijs, dat hi berou heeft, om dat hi dat also maect, het welc inder waerheyt niet dan een duyuelsche geueynstheyt en is: Want ten is niet moghelick dat eenich mensche warachtich berou soude moghen hebben, het en ware dat God in hem wrachte. Daerom so moetmen God eerst hebben, eermen warachtich berou ende oprechte duechden mach vercrijghen. Hierom, also lange als de mensche also veel totter veelheyt der sonden gaet, so en coemt hi nemmermeer tot oprecht leetwesen, mer als hi ghelijck die verloren sone totten vader gaet, ende een gemeyn leetwesen cort van alle sonden int gemeyn van God neemt, ghelijc Ezechias seyt, dat hi al sijn iaren in bitterheyt sijnder sielen herdencken soude. Hi en seyt niet elck iaer, noch elcke sonde bisondere, mer alle mijn iaren int gemeyn. Want also veel als God beter is dan de sonde, also veel ist beter datmen tot God met een generael berou van alle sonden int gemeyn gaet, alleen


151 om dat God onteert is, dan tot die versceydenheyt der sonden. Ten anderen, om dat hi na beuoelicheyt, inwendighe deuocie, smaeck etc. [M iiij ro] staet, gelijc of hi een kint ware, ende en wilt de slauernije niet lijden, Dat is, hi en wil de quellinge der sonden niet draghen, maer hi wil dier al quijt sijn, Ende hi siet al na de duechden, Recht of de duechden haer seluen in hem wercken souden, ende daerom en vercrijcht hijse niet, Ende hi siet al na de quaetheyt die hi geuoelt, Ende dubbet daer al in, Recht oft de onduechden ende quaetheden haer seluen wt der sielen souden verdrijuen, ende daerom behoudt hijse, want niemant en can die duechden inder sielen gewercken, noch de onduechden verdrijuen dan God alleene, alst hem belieft, Welc niet salichlic en mach geschieden, alsser de mensche ongelaten in is, ende en wil niet als een huerlinc ghemaect sijn als dese verloren sone. Keerende hem al van God totten duechden om die te vercrijghen, ende om den wercman te vercrijgen, ende daerom blijuet altoos ongedaen. Ende hi keert hem meer om de onduechden quijt te sijn, dan om den verlosser te hebben, ende daerom en wert hi daer niet af verlost. Hierom dede die verloren sone wijslic, die sonder middel doort gelooue in Christum tot sijnen vader ghinck, recht ofter noch duechden noch onduechden en waren geweest. Mer hi vercreech den wercman sijnen vader, die hem van al besorchde ende rijckelic versach, sonder sijnen toedoen, Men sal God de sonden int gemeyne belijden, ende tot God gaen om den wercman ende verlosser selue te vercrijgen, om daer af verlost te sijne. Ten derden, om dat hi altoos totten knechten [M iiij vo] gaet, den eenen voor, den anderen na, sinen noot clagende die hem niet helpen en connen. Mer dese sone liet alle de knechten ende ginc totten vader selue, hem alleen sinen


152 noot clagende. Ende doen geboot de vader sinen knechten, ende gaf haer de macht ende dat beuel. De knechten en hebben die macht niet dan door dat beuel des Heeren. Daerom souden wi eerst tot onsen Heere Vader loopen, recht ofter gheen creatuere in hemel noch in aerde en ware. Mer alst van noode is, so salmen den Vader bidden, dat hi door sijn creatuerkens als door sijn instrumentkens wercke, op dat hem dubbele eere gheschiede, te weten, dat hi so snooden menschken dat behulp doet, dandere, dat hi hem gheweerdicht dat door so onweerdighe instrumenten te doen. Ten vierden, om dat hi den vader door sijn knechten niet en laet gewerden, noch en wils also niet hebben, noch en isser niet mede te vreden, so de godlike wijsheyt dat door sijn creatuerkens beschict, mer hi wilt aldus oft also na sijns selfs wijsheyt ende goetduncken hebben, oft anders dant de Vader beschict, ia waert dus oft so van eenen anderen etc. seyt hi, ick en soudts niet qualick nemen etc. Ten vijfsten, dat hi niet tot sijns vaders tafele en wilt gaen, om dat hi hem arm sonder duechden, vol quellagien geuoelt, oft om dat hi dit oft dat om beters wille heeft moeten doen oft laten, ende om dat hi aldus oft also niet bereydt, ende verciert en is met duechden, maer verschoert ende onuerciert. Als hem dunct dat hi daer alderbest toe bereyt is [(M v) ro] so gaet hi daer alder periculooste toe, Ende alshem dunct dat hi daer alder qualicste toe ghestelt is, so gaet hi daer alder salichste. En had dese verloren sone niet eer willen eten, voor dat hi al sat ende rijc had geweest van allen goeden, so had hi van honger moeten steruen, ende en hadde hi niet eer tot sijnen vader willen gaen, voor dat hi al costelic ghecleedt ende verciert had geweest, so had hi altoos naect gebleuen. Mer doen hi also hongerich ende ver-


153 schoort tot sijnen vader quam, doen versade of veruulde hem sine vader ende cleede hem costelick, welc ons God gonne tot sijnder eeren Amen.

Opten derden sondach. Lu .xi. Ende hi dreef wt eenen duyuel, ende die was stom. Ende als hi den duyuel wt gheworpen had, heeft de stomme gesproken, ende dat volck verwonderde hem, Ende sommige van hem seyden. Door Beelzebub den prince der duyuelen drijft hi de duyuelen wt. De andere hem becorende begeerden een teeken van hem vanden hemel. Ende als hi wiste haer gedachten, seyde hi tot haer. Alle rijc, dat in hem seluen ghescheyden wert, dat verwoestet ende dat een huys [(M v) vo] valt ouer dat ander. Is dan die Sathan ooc in hem seluen gescheyden, hoe sal dan sijn rijcke staen? Want ghi segghet dat ick door Beelzebub die duyuelen wt driue, In dien dat ick de duyuelen door Beelzebub wt drijue, door wien drijuense dan uwe kinderen wt? daerom sullen si uwe rechters sijn. So ick door den vinger Gods die duyuelen wt drijue, so coemt ymmer dat rijcke Gods tot v. Als een stercke ghewapende sijn huys bewaert, so ist al in vreden dat hi besittet. Maer als daer


154 een stercker ouercomende, hem verwint, die neemt hem alle sijn wapenen, in welcken hi betroude, ende deylt den roof. Wie niet met mi en is, die is teghen mi, ende wie niet met mi en vergadert, die verstroeyt Als de onreyne gheest vanden mensche wtuaert, so doorwandelt hi dorre steden, soeckende ruste, ende niet [(M vj) ro] vindende, so seyt hi, Ick sal wederom keeren in mijn huys daer ic wt gegaen ben. Ende als hi coemt, so vint hi dat met bessemen gheuaget ende verciert, Dan gaet hi ende neemt tot hem seuen ander geesten die arger sijn dan hi selfs, ende alssi daer in comen, woonen si daer. Ende dat laetste des selfden menschen wert argher dan dat eerste. In dit Euangelium wert ons een wonderlic miracule voorgehouden, te weten, dat Christus eenen duyuel wt werp die stom was, ende Math .xij. ooc blint, Het welc na der historien niemanden profijtelic en is dan desen beseten, ende al wast dien een Euangelium, het en is ons geen Euangelium, het en si dat ons de geest daer een Euangelium af make, dat is, dat ons de H. geest een vast gelooue geue, dat als wi dit hooren, dat Christus met dien in onser sielen coemt, om ons dat selue behulp in onser sielen te doen, dat hi desen beseten inden lichaem heeft gedaen, dat is, dat hi onse siele van ongeloouicheyt wil verlossen, midts welcke de duyuel in onser sielen woont, Want so Christus int H. Euangelie seyt. Die niet en gelooft,


155 die is verdoemt, die verdoemt is, die is in des Duyuels macht, ende die in sduyuels macht is, dien besidt [(M vj) vo] hi, hoe heyligen schijn si ooc dragen, Ende die also beseten sijn, die sijn stom, want si en moghen de waerheyt niet spreken, Want tghelooue doet spreken, so Dauid ende Paulus getuygen seggende. Ic heb gelooft, daerom heb ic gesproken. De ongeloouige spreken ooc wel ydelheyt ende liegen, mer de waerheyt en connen si niet gespreken, want die geest der waerheyt en besidtse niet, mer den geest der luegenen. Ende daerom en sien si, dat is, si en bekennen de waerheyt niet, mer si sijn blint, so Matheus schrijft. Ende datmen niet en bekent, dat en canmen niet spreken. Dese blintheyt coemt den mensche daer wt dat hi dat godlike woort niet hooren en wilt het si van buyten of van binnen, Of als hijt gehoort heeft, ende de waerheyt daer wt bekent dat hijse dan wederstaet of helpt veruolgen om gewinne, of om verlies te ontgaen, oft dat hi de waerheyt daerom verswijget, daerse van noode geseyt ware, Want dan vlucht de heylige geest van hem, om dat hi hem willens ende wetens wederstaet, ende als de hey[li]ge geest van hem is, so en waert niet moghelic, dat hi eenighe waerheyt soude bekennen. Ende als de heylige geest daer niet en is, so coemter de bose stomme, ende blinde geest in, die hem altemale verduystert. E(nde) dan en mach de mensche niet vanden rijcke des Princen der duysternisse werden verlost, dan door Christum dat gewarige licht. De welcke sijn wtuercoren, die also de waerheyt wt vreesen van schaden verswijgen of haer wederstaen, dat selue laet toecomen dat si vreesden, so Job .iij. staet [(M vij) ro] De vreese die ic vreesde is op mi ghecomen, Ja God verhengter dicwijl veel meer schaden ende lijdens op, dat si de waerheyt so


156 loochenen, dan oft sise vrylic beleden hadden, ia God ver hengter dicwil lijden op, dat haer niet gecomen en soude hebben, hadden si coenlic tot sijnder eeren wt gesproken. Alse God dan also slaet, daer door brengt hise tot kennisse dat si dencken, En hadt nv niet beter geweest, dat ghi de bloote waerheyt niet verswegen en hadt: Want daerom dat ghijt liet, is v euen wel ouercomen, ende noch veel meer daer toe, Gelijc wel blijct Jonas .i. ende .ij. die den Heere wederstont, om dat hi duchte dat hi beschaemt soude werden, waert dat hi den Niniuiten vercondichde, dat hem de Heere hiet, te weten, Noch .xl. dagen, ende Niniuen sal gedestrueert werden, om dat hi God also genadich kende, dat hi hem lichtelic soude laten verbidden, ende dattet volc dan gheseyt mochte hebben, dat Jonas gelogen had, Daerom so vluchte hi voor den Heere, ende als si opter zee waren, ende daer een groot onweder op stont, ende tlot op hem viel, dat hi de sake daer af was, so worpen si hem int water, ende een waluisch verslinde hem, waer in hi drie daghen ende drie nachten was, ende doen moeste hi die selue beschaemtheyt noch lijden, ende dat pericule der zee hadde hi daer toe, Jonas .i. Aldus varen wi noch, dat wi de bekende waerheyt niet claerlic wt en spreken wt vreese van schaden oft om yemanden te gelieuen, daert profijtelic oft orborlick is. Maer Christus heeft verboden int H. Euan- [(M vij) vo] gelie Mat .vij. de peerlen voor die (v)ercken te werpen. Als God den mensche also doer lijden dwingt, so begint de mensche te geloouen, ende door tgelooue veriaecht God den vyant, ende dan beghint hi de waerheyt te vercondigen, als hi dat lijden ende den slach wech heeft, hem alle scande ende scade getroostende. Het en is mer vleescelike wijsheyt dat een mensche meynt, ya seyde ic dat ic soude in


157 lijden comen, recht oft hem yet mocht gemoeten, dan dat God inder eewicheyt voorsien heeft, ende oft hi dat met sinen swijgen oft wederstant mochte beletten. Al en hadde Petrus Christum niet gheloochent, hem en soude die tijt noch niet misschiet hebben. Want sine vre en was noch niet, ende al haddent alle creaturen gesworen gehat, si en souden die vre niet hebben mogen voorcomen. Want de eewige waerheyt, seyde tot Petrum.Joan.xij. Ghi en mocht mi nv niet volgen, mer namaels suldy mi volgen. Den tijt, maniere is al van onsen vader geordineert, ende die en sullen wi, noch met swigen noch met spreken veranderen. Als God den duyuel also metter roeden des lijdens wt den mensche geworpen heeft, ende hi vrylick de glorie Gods wt spreect, alder creaturen dingen verachtende, ende God alleen groot makende, so verwonderen haer de gene die na den geest ordeelen vanden wonder dat God doer sulcken creatuerken werct, den Heere daer af louende, mer die na den vleesche ordeelen, die treckent al ten quaetsten ende geuen een verkeert ordeel, seggende, het is ketterije. Want dat vleesch en can niet wel [(M viij) ro] van Christus geuoelen, also dat het den vleesche toescrijft, dat van God is, ende dat vanden vleesch is, dat scrijuet God toe ende tempteert God, willende een teeken vanden hemel hebben, dat hemelsch ende niet aertsch noch duuels en si. Ende als haer dat teeken niet en mach ghewerden om dat God niet getempteert en wil sijn, om dat hi teekens genoech aen sijn doot ende verrijsenisse heeft gegeuen, so seggen si, dat de duuel door haer doet oft spreeket. Want alle ordeel des vleeschs is verkeert, ende daerom vermaledijt, also Isai .v. staet. Wee v die quaet goet segt te wesen, ende goet quaet, settende dat licht tot duysternisse, ende duysternisse tot licht. Mer


158 den geest Gods alleen geuoelt oprechtelic vanden dingen die God aengaen. Dese verblijden haer om de verholentheyt Christi, ende verwonderen haer daer af ende hebbense in weerdicheyt al ist dat si ooc niet al volcomelic en verstaen. Jesus bekennende de ghedachten der verkeerder menschen, en heeftse niet ter stont verworpen, mer heeftse met redenen onderwesen, dat hijt in duuelsche macht niet en dede, op dat hi alle predicanten dat selue ooc soude leeren doen, seggende. Alle rijck in hem seluen gedeelt et c. Ist dan dat die een duuel den anderen verdrijft, so moeten si oneens ende gedeelt sijn, ende hoe sal haer rijc dan staende bliuen? Ghi siet dat ic de duuelen wtwerpe d[i]e scadelic sijn, waer wt vermoedt ghi dan, dat ict meer doe wt der macht des duuels dan der macht Gods? Plach Beelzebub der menschen salicheyt oock te soec- [(M viij) vo] ken, ende sijn knechten door welc hi sijn tyranschap bedrijft, ooc wt haerder besittinghe verdrijuen? Waer dat waer, so moest sijn rijc corts vergaen, Ick doet met eenen simpelen woorde, sonder loon oft gewin, ic en doe daer geen toouerie toe, ghi en cont dat werc niet wederleggen waerom wildijt den duyuel Beelzebub dan meer toe schrijuen dan God? Brengt v den hate daer toe die ghi op mi hebt, dat ict met Beelzebubs macht doe. Dese uwe kinderen die ghi dat selue ooc siet doen, waer door doent die dan? si sijn simpelende ongheleert, ende nochtans werpen si de duyuelen wt in mijnen name door tbetrouwen dat si tot God hebben. Daerom sullen si rechters van uwen ongelooue sijn. Want dan onbehoorlic is te seggen dat deen Duyuel den anderen wt werpt, ende datten v kinderen door geen ander cracht wt en werpen, dan daer icse door wt werpe, so blijct dat ic de quade duyuelen door de cracht Gods wt drijue, wiens geest machtiger


159 is dan alle boose geesten, ende dese en accordeert niet met dien. Blijcket dan dat ict door de cracht Gods doe, dat ghi mi siet doen, so en ist geen twijfel, het rijcke Gods en is tot v gecomen, so laet dan des duyuels rijc varen, ende keert v totten rijcke Gods, ghi en moecht beyde de rijcken niet deelachtich sijn. Het is een onuersoenlic orloge tusschen God ende de[n] duyuel, die tot noch toe geregneert heeft, Mer daer is nv een machtiger dan hi, wiens vinger machtiger is dan al de duyuels. Daerom salt hier toegaen, gelijc tusschen twee machtige Conin-[N ro] ghen. Als een stercke gewapende sijn borcht bewaert, so sijnse in vreden de dingen die hi besidt, mer ist dat hem yemant bestoot, die stercker is, ende metter wapene verwint, so en maect hi gheen bestant met hem, maer hi stoot hem wt sijn casteel ende besidt dat selue. Ende sijn wapen daer hi op betroude, die neemt hi hem, sijn goet ende haue, ende geeft dat sinen ruyters. Nv moechdi besien bi welcke partije ghi liefste staet bi God den crachtichsten, oft bi den Duyuel, die corts verdreuen sal werden. Ghi moet in een van desen twee heyren sijn. Die met mijn heir niet en is, dat is mijn viant, ende daer mede misdoet hi tegen mi, dat hi mi niet en gonnet, als hi mi gonnen soude. Die niet en vergadert met mi, die verstroyt. Ende want haer de Joden de gerechticheyt toe schreuen, ende door tbetrouwen so verachteden si de Euangelissche leeringe, so heeft haer Christus een gelijckenisse voor gestelt, daer mede hi te kennen gaf, dat si swaerliker verdoemt sullen werden, die de Euangelissche waerheyt eens bekent hebben, ende daer weder af vallen, dan diese noyt bekent en hebben, ende die in duysternisse der sonden gebleuen sijn. Ende die eens midts der Euangelischer waerheyt vanden boosen geest deser werelt


160 verlost, versuymelic de gaue Gods besidt, ende valt weder in swaerder sonden, ledich van alle Euangelische, duechden, al ist dat hi met ceremonien ende menschelike insettinghen geuaecht is, so crijcht de Duyuel daer meer crachts ouer, dan te voren. Dit heeft Christus, die de verborgent- [N vo] heyt der herten bekent tot haer gedachten gheantwoort, waer in hi ten eersten bewijst, hoe grootelic dat vrede ende eendrachticheyt van noode is, want si ooc in wtwendige saken die dingen also veel te stercker sijn, als si beter vereenicht sijn, ende ghedeylt lichtelic veruallen, gelijc aen mueren ende balcken blijct. So moet oock vergaen daer twist is. Ten anderen, de duyuel ende die van sijn rijc sijn al ist dat deen den anderen in sonderlinge saken contrarie sijn, also dat deen den anderen doot slaet berooft etc. Si ouercomen nochtans int ghene dat tegen God is. Gelijc wi sien dat de secten der religiosen deen den anderen hatet als honden, nochtans ouercomen si alle daer in, dat si de Euangelische waerheyt veruolghen. Ten derden bewijst hi, waert dat deen Duyuel den anderen verdreef, dat die haer kinderen, dat waren de discipelen Christi, dat gheensins inden naem Christi en souden hebben connen volbrengen. Ist dat sijt in sinen naem mochten doen, dat hi dat veel meer door hem seluen mochte doen, ende want haer kinderen de cracht Christi belijden, die si loochenen, daerom souden si haer rechters sijn, midts oordeele des gheests rechtueerdelic souden iudiceren eewelic verdoemt te sijn. Ten vierden, trijc Sathane en sijnder vergaderinge moet vallen, alst rijc Christi, dat is, de Euangelissche waerheyt aencoemt, die ouer gaen tot het rijc Christi, daer en mach de Duyuel niet meer in regneren, welck gheschiet als wi blootelick in Christum geloouen, welc wi nv (God lof) voor


161 [N ij ro] ons oogen sien. Die de Duyuel noch besidt, die behoudt hi in vrede des vleeschs, om datse niemant en veruolcht. Maer als Christus die stercker is dan hi, hem ouerualt, door verlichtinge des geests, treckende therte des menschen in hem te geloouen, so verwint hi den Duyuel, ende als hi sin ende begeerte der gheender die tot hem bekeert sijn vernieut, so dat si een nieu creatuere werden, so neemt hi den Duuel alle sijn wapenen, daer hi in betroude. Want daer leyt hi altoos op toe, dat alle menschen een quaet geuoelen van Christo souden hebben, ende hi deylt dan die sijn geloouige knechten, willende dat deen geloouige des anders is in dienst, behulp geuen etc. Waer af het Antechristelic rijck met sijn insettingen geerne af souden trecken, niet willende dat si malcanderen int gemeyn gedienstich sijn, mer haerder grootheyt. Ten vijfsten, dat de geloouige alleen met Christo sijn, die sinen geest hebben, Ende dese vergaderen met hem, als si door sinen geest wercken dat hem bequaem is, mer die ongeloouige doen contrarie, daerom verstroeyen si, want si doen al haer werc sonder vrucht den genen die daer geen profijt af en hebben, als steen ende hout vercieren etc. Ten. vi. als de boose geest int doopsel vanden mensch gaet, oft so dicwils als hi tot God bekeert wert, so wandelt hi door plaetsen, dat is, door arme ootmoedige menschen, die haer seluen voor de snootste sondaers houden ende gehouden begheeren te sijn, gelaten inden alderliefsten wille Gods sonder verkiesen, daer soeckt hi rust in. [N ij vo] Mer want hi een vader der hooueerdicheyt is hatende bouen al ootmoedige gelatenheyt, so en vint hi daer gheen ruste nv noch nemmermeer, so keert hi weder tot sinen huyse geuaget met menschen insettingen, die haer betrouwen op haerder wercken rechtueerdicheyt. Dan neemt hi


162 seuen booser geesten dan hi is met hem, ende die woonen daer, waerom de vercierde conscientien der geueynsder heyligen veel periculooseliker staen, dan der ootmoedigher beschaemder sondaers. Ten seuenden, Gelijc de geloouige, woonsteden Gods sijn, also sijn de ongeloouige woonsteden der Duuelen, al en schijnen si van buyten niet beseten te sijn. Ende want si op haer rechtueerdicheyt betrouwen, so hebben si een sekerder teeken dat si van binnen beseten sijn, dan oft si haer seluen verschoorden, als die besetene etc. Ende haer laetste werden quader dan haer eerste. Als Christus dit seyde, so verhief een vrouken haer stemme. Salich is den buyc etc. Mer dat quam wt affectien des vleeschs, gelijc de vrouwen salich heeten die moederen die eerlike kinderen hebben gebaert dan andere vrouwen. Daerom Christus, die gheen glorie des vleeschs, ia noch oock in sijn salighe moeder niet en bekent, ende die den prijs des vleesches veronweert, antwoort, Ja salich sijnse etc. Recht oft hi seggen wilde. Daerom en is yemant niet salich, dat hi gheleerde ende goede kinderen heeft, mer dat hi dat godlike woort getrouwelic hoort ende bewaert. Noch mijn moeder en is niet salich dat si mi gebaert heeft, mer dat si den woor- [N iij ro] de Gods ghelooft heeft, waerom si mijn moeder geworden is, so Luce .i. van haer staet. Salich sidi die gelooft hebt etc. Dat Christus niet alleen goede menschen en heeft gheholpen, maer ooc sondige, ia die metten Duyuel beseten waren, is ons arme sondaers eenen grooten troost, dat hi niemanden en versmaet, maer herteliken gheerne helpt, hoe sondich hi ooc wesen mach. Waer af hi gheloeft moet sijn inder eewicheyt Amen.


163

Opten maendach Luce .iiij. Ende si gauen alle van hem ghetuychnisse, ende verwonderden hem ouer die gracie sijnre woorden die wt sinen monde ghinghen ende seyden. Is dat niet Josephs sone? Ende hi seyde tot haer. Ghy sult vrijelick tot mi segghen die bisprake: Medecijn meester, helpt v seluen. Alle dat ghene dat wi ghehoort hebben in Capernaum gheschiet, dat doet hier oock in ws vaders lant. Ende hi sprack: Voorwaer segghe ick v: Gheen Propheet en is aenghenaem in sijns vaders lant. Maer inder waerheyt segge ick v: [N iij vo] Veel weduwen waren in Israel in Elias tijden, doen den hemel ghesloten was drie iaren ende ses maenden, als daer was eenen grooten dieren tijt door al dat lant, ende tot niemant van dien en werdt Elias ghesonden, dan alleen te Sarephta in Sidonien tot eender weduwe. Ende veel melaetschen waren in Israel in Eliseus tijden, ende niemant en wert ghereynighet, dan alleen Naaman van Syrien. Ende si sijn veruult alle die inder schole waren met toorne, als si dat hoorden, ende stonden op ende stieten hem ter stadt wt, en leydden hem tot opt hoochste des berchs,


164 op welcke haer stadt geboudt was, op dat si hem achter ouer souden stooten, ende hi ghinc midden door haer. Doen de schare die soete woorden Christi Jesu hoorden, die vol troosts ende ghenaden waren, te weten dat hi de ghene was daer die Propheet Esaias af gesproken hadde, Esaias int .lxi. cap. dat hi vanden Vader ghesonden was, om [N iiij ro] dat hi den armen, die in haer seluen nyet goets en vinden, die goede bootschap soude vercondigen, dat si in hem ende door hem alle rijcheyt ende alle oprecht goet hebben, Want in hem sijn alle schatten des goets ende der wijsheyt verborgen, ende alle grondige duechden, die welcke den gheloouigen gelatenen armen toe behooren, dat sijn oprechte armen des geests. Ende dat hi de gebrokene van herten, dat sijn de ghene die met haren sonden begaen sijn, berispt ende veroordeelt, dat hi die soude ghenesen, Ende na de bediedenisse sijns naems Christi, dat is ghesalft saechtelick metter saluinghe sijns gheests saluen ende ghenesen soude, Welck gheen wercken, gheen creatueren in hemel noch in aerde en mach doen dan Christus alleene. Daerom, die also met haren sonden begaen ende ghebroken hebben gheweest, ende van binnen met inwendighen berispen hebben ghemalen geweest, ende si nv al gesaet, ghepaeyt ende gherust sijn, dat is een teeken datter dese ghenadighe meester ende saluer woont ende haer ghebroken herte ghenesen heeft Als sommige onwijse menschen dat breken ende berispen, niet meer van haren voorledenen sonden en geuoelen, so bedroeuen si haer onwijslijc, om dat si meynen, datse Christus verworpen heeft, mer ten is also niet, het is een seker teeken datter Christus die medecijn gesaluet heeft, ende wil dat


165 si hem hier af dancken, want so hi door den propheet Isaiam seyt, Isai .lvij. Hi en wil niet ee- [N iiij vo] welic kijuen, Daerom ist een groote ondancbaerheyt ende groote sotheyt, dat de mensche hem daer af bedroeft, ende den Heere des ondanc weet, daer hi den Heere af dancken soude, recht of een mensche die doot siec had geweest inden lichaem hem bedroefde dat hem een meester om niet genesen had, ende wilde de smerte weder gheuoelen, ende niet en wilde ghesont sijn. Christus wil met dier gherustheyt seggen. Sijt vrolic ende mi dancbaer, ic hebbe v gebroken hert gesaluet ende genesen om niet, Voort dat hi den geuangen verlossinge soude prediken, dat is, dat hi de conscientie soude verlossen vander macht der sonden, ende van haren banden ende ooc vanden banden des bedwancs, dat is, dat sijs niet meer wt bedwanc en souden houden, oft laten dat God gheboden heeft, maer wt liefden, dat hi haer met sijnder toecoemst sulcken gheest soude gheuen, diet wt puerder liefden in ende met haer volbrengt dat God aengenaem is, ende laet dat hem mishaecht, Ooc dat hijse vander swaerder geuangenisse der menscheliker geboden ende insettinge soude ontbinden. Het welcke geschiet als hi haer kennisse geeft datmen daer niet aen en misdoet alsmense laet, ende niet en verdient alsmense houdt, welc seer van noode ware der armer geuangender scharen te prediken, die sonde maken vanden breken, ende duechde vanden houden, want dat alle beyde verdoemelic is, mer als hi haer de kennisse geeft, so verlicht hi de blinden. Ende dat hi de ghebrokene van crachten wt soude seynden, dat is, dat hi de gene die op haers [(N v) ro] selfs crachten betrouden, midts welcke si al crancker worden, wt soude seynden door tgelooue ende remissie tot Christum, die haer stercheyt geeft, den ande-


166 ren te dienen, die haer seluen ghedient ende gesocht hebben, Ende dat hi een aengename iaer soude prediken, dat is, den tijt na de toecoemste Christi, in welcken wi door Christum God aenghename ende bequame werden. Als de scare dese troostelike woorden van Christum gehoort hadden, so gauen de geloouige hem een ghetuych daer af, dat also inder waerheyt was als hi seyde, Want een geloouich mensche gheuoelt dat selue in sijnder conscientien, ende daerom terstont als hi dat hoort, so seyt of peynst hi, Ghi segt waer, ende al seyden si al contrarie die in hemel ende in aerde sijn, hi en soudts niet geloouen, want hi heuet met eygender experientien in hem seluen beuonden, dat de Heere so soet ende genadich is, daer toe Dauid vermaent, Psal .xxxiij. Smaect ende siet dat de Heere vriendelic is, salich sijnse alle die in hem betrouwen inder noot, als si gebroken, arme geuangen sijn, Want dan in hem betrouwende, smaken sijt selue, gelijc die grooten dorst heeft, smaect hoe wel hem eenen goeden dronc helpt, Ende si verwonderden haer van sijnen graciosen woorden, om dat si sijn verachte arme geslachte aen sagen, ende en sagen niet dat hi yet geleert hadde, dan sijns vaders Josephs, die si voor sijnen vader hielden, ambacht, ende niet ter scholen gelegen, so verwonderden si haer van waer hem de cracht quam, die hi in [(N v) vo] anderen steden midts verscheyden miraculen geopenbaert had, ende van so wonderliker const ende sodanige bequame wtsprake. Si en verstonden noch niet, hoe veel de saluinge des geests beter is, dan de leeringe der doctoren .i. Jo .ij. Hierom, oordeelende hem wt den dingen die si in hem naden vleesche bekenden, seyden si. En is dit niet Josephs sone? Gelijc tvolc noch seyt, als si eenigen verworpenen oft armen ongeleerden mensche die goede


167 bootscap hooren vercondigen, seggende. Wat soude hi leeren, hi en is niet geleert, tis een schoemakers sone. etc. Ten is geen meester, geen doctoor, Recht of de heylige geest die verachte, ende niet en wilde leeren die de werelt veracht. Neen hi, die leert hi meest, ende die sijnt di hi verkiest, gelijc .i. Cor .i. ende Mat .xi. staet. Ende want Christus veel min miraculen in sijn lant gedaen had, dan in anderen steden, so namen eenige van sijnen magen dat qualic, ende vermaecten hem aen de andere, Recht oft hi ouer al geen macht en had, oft dat hijt haer misgonde, hakende na tijtlike eere, die haer daer af soude hebben mogen comen, so haer de sotten noch beroemen vanden miraculen die haer beelden doen etc. oft van yet heerlics dat haer vrienden doen. Dese murmuratie heeft Christus neder willen leggen, seggende. Want ghi gehoort hebt dat ick bi ander volc alderhande siecten heb genesen, so suldi ghereedt dat gemeyn woort tot mi segghen datmen gemeynlic seyt, Meester gheneset v seluen, Wi hebben wonderlike dingen van v gehoort, die ghi in [(N vj) ro] de stadt van Capernaum ghedaen hebt, daer ghi vreemt waert, daer ghi geen maghen en hebt die v bestaen, het waer behoorliker dat ghi den uwen weldeet, Dat ghi uwen magen ende borghers doet, dat doet ghi v seluen. Daerom dat ghi tot Capernaum ende elders gedaen hebt, den vreemden, dat doet hier in v lant, den genen die v bestaen, ende v medeborgers sijn. Als Christus dese valsche murmuratie geopenbaert had, so antwoorde hi daer op. Het is wel waer dat ic een medecijnmeester ben, bereedt alle siecten alre menschen te genesen, Mer hoe experten ende goedertieren medecijnmeester dat wesen mach, hi en can de crancke niet genesen die de medecijne of de plaester verwerpen, ende die hem niet en betrouwen, wanende dat


168 hijse dooden sal, De gemeyne man acht meer den meester die onbekent ende wt vreemden landen is, ende daer vint hi aldermeest betrouwens, daermen hem niet en werdeert wt eenighen saken dan alleen wt sijne conste, welcke conste hi altoos ouer al met hem draecht waer hi reyst, mer daer hijder veel vint die hem verachten ende sijn const versmaden, daer en mach hijder niet veel ghenesen, Niet dat hijt daer min vermach oft min wilt, mer om dat sijs niet en willen laten geschieden, die hi begeert te helpen. Mer nochtans so helpt die const der lichameliker meesters somtijden den onwilligen. Mer de Prophete die een medecijn der sielen is, en machse niet genesen, die de salicheyt die hi biet ontseggen ende versmaden. Hi versmaetse die mishoopt of [(N vj) vo] niet en betrout. Ende daerom mistrouwen vele menschen den Propheten, om dat sise niet en estimeren na die cracht Gods die door haer werct, mer na sijns persoons oft ouders, verworpen, cleyne schijnen. Daerom so en is geen Prophete aengenaem in sijns selfs landt, Want de sotheyt der menschen acht cleyn dat niet seltsaem, maer ghemeyn ende dagelicx oueruloedelic gebruyct wert, Ende acht groot, edel ende werdich dat wt verren vreemden landen coemt, ende dat vreemt is, Ende daerom so en is gheen Propheet in sijns selfs lant daer hi bekent is aenghenaem, die nochtans in vreemden landen costelick gheacht wert, also wel blijct, want daer waren so veel weduwen inden lande van Israel, die Heliam nochtans niet en wilden ontfangen, doen hi in pericule van hongher was, waerom haer coren ende olie ooc niet vermenichfuldicht en wert. Maer die arme weduwe vanden vreemden lande van Sarephte (iij. Reg .xvij) ontfinc ende voede hem, waerom haer bloeme ende haer oly niet en minderde. Desgelijcx ter tijt van Helizeo (iiij. reg .v) so


169 waren veel melaetschen onder tvolc van Israel, die wel gesont hadden willen sijn, nochtans en maecte Helizeus die niet gesont, mer alleen Naaman van Syrien een vreemt man. Niet dat de Propheet dat niet bi de sine en vermochte, dat hi bi dien vreemden vermochte, Noch ooc niet dat hi williger was den vreemden te helpen dan sijnen borgeren, mer om dat sijn volc niet en geloofden dat god dat door hem soude doen, diens geslachte [(N vij) ro] ende afcoemst si kenden na den vleesche: maer want si dat niet en geloofden, daerom bleuen si melaets, ende want Naaman geloofde, so wert hi ghesont. Hier mede verweet Christus den sinen verborgelic haer ongelooue, ende gaf haer te kennen dat dit de sake was dat hi daer niet vele mirakelen onder de sine en mocht doen, niet by sijn schult, mer by de hare, waer in hi ooc te kennen gaf, dat die vrolike boetschap der Euangelischer waerheyt niet alleen van sinen ongeloouigen borgers, maer ooc van allen ongeloouigen soude worden genomen, Ende den armen weduken, dat is den ghelaten gheloouighen verachten, ende den melaetschen, dat is den sondigen soude worden ghegeuen. Also wi nv ooc sien, dat de sondaers doer tghelooue in Christum nv verlicht worden, ende dat de gemaecte heyligen om haer ongelooue verblint worden. Ten anderen so heeft Christus hier in gheleert dat hi elcken lande wel wtwendich ende inwendich verleent dat haer ter eeren Gods van noode is, maer dat wi dat verachten om dat gemeyn is, ende soecken ander seltsame ende vremde diugen, daerom ontrectse ons God ooc, so dat wi dyer gebrec lijden moeten. Desgelijcs geschiet ooc vanden leeraers die ons God seynt, die wi verachten ende verdriuen, ende bliuen in onse verblintheyt, doer welcke God de vremde verlicht diese ontfangen. Desgelijcs so verleent ons God


170 ooc van binnen dat ons tot sijnder eeren alder orborlicste is, maer als wij daer niet mede te vreden en sijn, ende willens al meer of [(N vij) vo] anders hebben, so neemt ons God dat metten anderen, also hi Agge .i. seyt. Ghi hebt na meer gesien, ende siet het is min geworden. Hier om so souden wi vanden Heere nemen vastelic te geloouen, dat hi ons verleent, so vele alst ons alder orborlicste is tot sijnder eeren, van buyten ende van binnen, ende so Eccle .xxix. staet, metten minsten also wel te vreden te sijn, als metten eersten, den Heere daer af danckende, als vanden alder besten dat hi ons verleenen mochte. Ten derden, mer dese costelike leeringhe des godliken woorts en dede alleen geen profijt in dese ongeloouige menschen, mer si werden daer noch verkeerder wt, ende stonden tegens Christum op, ende leydden hem op eenen hoogen berch, daer haer stadt op getymmert was, willende hem daer af stooten, mer om dat sijn vre noch niet gecomen en was, so ghinc hi midden doer haer lieden, ende en consten hem niet misdoen. Aldus, die het woort Gods alleen wt vleescheliker affectien hooren, oft den persoon aensien, die vercrijgender meer onsalicheyts af, ende worden verkeerder. Ende dat is den rechten aert der geueynsder heyligen, dat si niet en moghen lijden datmense berispt, oft haer heylicheyt veracht. Ende als si sien dat si dus metter scrift verwonnen werden, so gaen si met gewelt te wercke, ende maken heeren ende Coningen toe, om de ontsculdige te veruolgen, die de bloote waerheyt leeren. Hadden si recht si en souden niemant veruolgen, mer veruolginge lijden, daer aen machmen bekennen wie dat de waerheyt leert, ende welcke partije datse niet en leert, [(N viij) ro] Want Christus, die Propheten, Apostelen ende alle leeraers der waerheyt,


171 en hebben niemanden veruolcht, mer selue veruolginge lijdtsamelic gedoget, het welcke eenen stercken troost is, dat gelijc de veruolgers Christo niet en mochten misdoen, so hier blijct, voor dat sijn vre quam, also en mogen si eenen Christenen mensche, hoe si rasen, niet misdoen, dan als, daer, ende so vele als thooft, dat is onse Heere God wilt ende inder eewicheyt voorsien heeft. Want so hi int H. Euangelie Luc .xxi. belooft, een hayrken van uwen hoofde en sal niet vergaen sonder den wille ws Vaders, si mogen rasen ende woeden, maer si en moghen anders niet doen, al stont een christen gheloouende mensche int midden van haer, dan so vele als de vaderlicheyt Gods sinen kinderen weet orborlick te sijn. Waer af hi geloeft moet sijn inder eewicheyt. Amen.

Opten dinxdach. Mathei .xviii. Indien dat v broeder sondiget in v, so gaet ende straft hem tusschen v ende hem alleen. Hoort hi v, so hebdi uwen broeder ghewonnen. Hoort hi v niet, so neemt tot v noch eenen oft twee, op dat alle sake sta in drie of in viere ghetuyghen mont, En hoort hi v niet, so segghet der [(N viij) vo] ghemeynten. Hoort hi de gemeynte niet, so houdt hem als een Heyden ende tollenaer. Voorwaer seg ick v, wat ghi sult binden opter aerden, dat sal ooc inden hemel gebonden sijn, ende wat ghi ontbinden sult opter aerden, sal ooc inden hemel ont-


172 bonden sijn. Noch segge ick v, wat twee onder v eens worden opter aerden, van alle dinc dat si begeeren, dat sal haer geschieden van minen Vader inden Hemel. Want daer twee oft dry vergadert sijn in minen naem, daer ben ic int midden onder haer. Doen ghinc Petrus tot hem, ende seyde: Heere hoe dicwil moet ic dan minen broeder vergeuen, ist ghenoech aen seuenmael? Jesus sprac tot hem. Ick en segghe v, niet seuenmael, maer seuen ende tseuentich mael. Christus hadde hier voor geleert, datmen niemant scandalizeeren en soude, nv wil hi voort in dit Euangelium leeren, oft yemanden misdaen waer, hoe hi hem daer inne hebben sal, seggende. Ist dat v broeder tegen v, dat is tegen de gemeynte sondi- [O ro] ghet, want dat is de maniere des godliken monts dat hi de gemeynte in dat getal van eenen aenspreect, om dat si eenen sin, wil ende ghemoet in Christo behooren te hebben. Gelijc Deu. xxxij. ende Psal .lxxx. ende in veel plaetsen der heyliger scrift also heetet hi hier tegen v, tegen de gemeynte. Indien dat hi seyt, sondicht, daer mede wil hi, dat dit niet en sal geschieden dan om sonde, ende niet om schult van gelde, oft om eenige ander dingen die gheen sonde en sijn. Mer alst sonde is, dat is tegen tgene dat God geboden oft verboden heeft so gaet, dat is, en loopt niet met eenen haestigen grammen sin oft smadelike woorden, mer met goeden coelen sinne ende ghesaetten moede, met vriendeliker herten. Want so Jacob .i. staet. Die gramschap


173 des menschen en werct gheen rechtueerdicheyt, dat is, niet om dat vertoornt is, mer eyghen wrake ende onrechtueerdicheyt, Om aldus te gaen met ghesaetheyt, so is van noode dat die mensche vanden Heere neme eerst sijns selfs quaetheyt aen te sien, so beuint hi ten eersten, dat alte cleyne is, dat de misdadige gedaen mach hebben bi sijns selfs quaetheyt, dien God veel meer gracien ende behulps gedaen heeft, dan den genen dien hi vermanen sal, ende dat hi tghene daerom hi hem berispen sal, dicwils selue gedaen heeft, ende al en hadde hijs metten wercke van buyten niet gedaen dat hijt dicwils metter herten oft begheerte ghedaen heeft, oft en heeft hijs niet derren begeeren dat hi dat meer wt schaemten van biechten oft wt [O vo] vreesen, oft om loon gelaten heeft, dan om Gods wille, welc voor Godt gesondicht is, Ende oft geen van al desen geschiet en ware, dat dat sijn schult niet en is, mer Gods die dat belet heeft, die hem met sijnder gracien gebonden hadde, dat hijs niet en soude doen. Gelijc dat een dief niet te prijsen is, als hi geuangen ende gebonden is, dat hi dan niet en steelt. Midts desen wert hi wel so coel, dat hi niet seer en loopt, maer wel gracelic gaet, ia dat hi hem ontsiet yemanden te berispen. Ten anderen, dat hi de sake van die sonden heeft geweest. Want Godt lact dicwils een sonde, om eens anders wille geschieden, om dat hi van sijns selfs weghen daereen verkiesen in heeft, oft om dat hi te wreet ouer de sondaers is, dat hem Godt daer door tot genadicheyt soude brenghen. Ten derden, dat een creatuerken Gods is, op dat hi daer compassie mede soude hebben als een lidt metten anderen. Wie anders loopt, al heeft sijn naeste tegen de ghemeynte ghesondicht, die doet tegen dit gebot. In welcke onse Heere seyt gaet, ende niet loopt. Ooc tegen de wet der natueren,


174 want niemant en soude willen datmen hem also met toornighen gemoede berispte. Ende alsmen aldus gaet om te berispen, so en sals de mensche hem niet pijnen te doen, maer den Heere bidden dat hijt doer hem doe, so het hem alder eerlijcste is, Ende dat hi van binnen wercke, want het is anders al verloren, watmen hem van buyten seyt. Ende dan sal men hem also berispen, vermanen oft straffen, also [O ij ro] men aldermeest winnen mach, ende den naesten also luttel seer doen, alst de wonde sijnder misdaet toelaet om te genesen. Ende dit sal hi doen, niet in de gemeynte oft daert yemant hoort, mer tusschen haer beyden, hem vriendelic te kennen geuende, hoe verre hi vander broederlicker liefden doelt etc. op dat hi mercken mach dat hi niet anders en soect dan in liefde weder te stichten. Ende diten sal hi niet van sijns selfs wegen doen, maer vander andere wegen, die hi weet dat dese veronrecht heeft. Also soude die een Christen voor des anders onrecht staen om dat te beletten, om dat niemant hem seluen en wreke. Ist dat hi hem dan also houdt van de secrete vermaninge, dat hi dat quaet laet ende sijn schult bekent, ende versoeninge begeert, so en mach hi hem niet blameren oft sijn misdaet yemanden te kennen geuen, mer heymelic verberghen, so salt hem genoech sijn dat hi sinen broeder gewonnen heeft. Mer ist dat hi also verhert is, dat de secrete vermaninghe niet baten en mach, so en sal hi noch niet terstont mishopen, mer hi salder noch een oft twee met hem nemen, op dat hi doer schaemte der andere bekeert werde, ende nochtans niet geheelic gediffameert en werde, mer ist sake dat hi so verhert is dat dat ooc niet en helpt, so en moetmen hem in sijn sonde niet laten, den Heere nochtans voor biddende, dat hi hem kennisse wil gheuen. Mer op dat hi als een vuyl lidt die andere niet


175 en bederue, so salment der gemeynten te kennen geuen, en die sal hem noch eens door haren dienaer ver- [O ij vo] manen. Ist dat hi die ooc niet hooren en wilt, so sullen si hem wt haer gheselschap doen, ende niet anders houden dan eenen Turck ende openbaer sondaer. Welc nochtans niet wt wreetheyt geschieden en sal, mer met herteliker compassien, daerom seyt hi, broeder, Ende dat tot dier meyninge, dat hi doer schaemte bekeert werde, als hi siet dat hem elc schouwet, oft dat hi andere niet met sijnder boosheyt en besmette. Ende dit is dat swaert der Christeliker vergaderinge, dat welcke so staet dat hi noch leuende blijft, die bekeert mach werden, ende dat nochtans die andere de sonde oft siecte der sielen daer niet beulecken noch halen en mogen, om dat hi van haer geselschap gesneden is. Desen sweerde behoort toe niet te verdoen mer te behouden ende genesen. Nochtans so en is dit geen slecht oordeel, want ten si dat si bekeert worden, si sijn voor God verdoemt die also afghesneden sijn. Ende niemant en derf dit verachten, want dat also tot een beteringe ende niet tot een wrake toegaet op der aerden, dat houdt God van weerden inden hemel. Noch God en sal dit nymmermeer breken, ten si dat de verdoemde mensche vanden Heere neme te verdoemen dat hi misdaen heeft, want het en is der ghemeynten vonnisse niet, mer des heyligen gheests doer die gemeynte. Maer als de sondaer de vrolike bootschap der Euangelischer waerheyt hoort, het si in de vergaderinghe oft van eenen alleen, ende hi vanden Heere can gehebben dat te geloouen, ende door dat ghelooue van- [O iij ro] den sonden tot God te keeren, so is hi voor God ontbonden ende een kint Gods, want so Christus seyt Mar .xvi. Die gelooft die is salich, ende Joan .i. Hi heeft haer macht gegeuen


176 kinderen Gods te werden. Mer ist dat hi dat niet en gelooft, so is hi ghebonden ende een kint der verdoemenisse. Dit sijn de rechte slotelen, te weten, dat godlick woort der vroliker bootschap, ende dat ghelooue daer in, Desen sluetel heeft Christus Petro beloeft, ende ooc ghegeuen, niet Petro seluer, maer der gemeynten in Petro. Also hier wel blijct, gelijc oft een vader onder sijn kinderen een hadde die wat ghedaen oft geseyt hadde dat den vader seer wel aenstont, seyde. Jan oft Peeter ghi sijt een goet knecht, ic wil v een schoone rijcke huysvrouwe gheuen. Daer mede en meynt de vader niet dat hi den anderen sone ooc sulcken huysvrouwe niet en wil geuen, mer hi doet den anderen dat ooc metter daet. Also heeft Christus de slotelen Petro ooc beloeft Mat .xvi. mer hi en heeft hem niet verbonden dat hise den anderen niet en soude gheuen, want hi heeftse haer hier alle metter daet gegeuen, seggende: Al dat ghi lieden bindt etc. Dat Christus Petrum niet alleen en meynde, dat blijct, want Petrus antwoorde voor alle de andere, ende daerom beloefde hise in de eenheyt Petri alle der geesteliker gemeynten. Ghelijc oock Mar .vi. Christus alle den Apostelen vraechde. Hoe veel brooden hebt ghi, daer staet dat si hem al geantwoort hebben, hoe wel Andreas hem voor al- [O iij vo] le de andere antwoorde, gelijc Jo .vi. wel blijct, ende dat Christus de slotelen niet alleen gegeuen en heeft sijn Apostelen, mer alle gelouige, getuycht hi Mar .xiij. seggende: Dat ic v lieden segghe, dat seg ic allen (verstaet geloouighen). Ende hi en heeft haer ende sinen geloouigen niet alleen gegeuen sulcken macht de sonden te vergeuen, ooc niet alleen veel oft eender grooter gemeynten, mer daerder .ij. oft .iij. doer sinen geest eens werden in eenighe saken, so wat si begeeren


177 dat sal haer vanden Vader geschieden. Want daerder .ij. oft .iij. in sinen naem vergadert sijn, daer is hi int midden. Ende daerom, wat tot sijnder eeren ghedaen wordt, dat heeft God door haer gedaen. Hier wt machmen mercken, Ten eersten, dat niemant macht en heeft yemanden te bannen, hoe veel hi ooc misdaen heeft, ten si bi consent der Christeliker gemeynten, ende dat na die voorscreuen maniere. Des anders ban, en is van geender weerden voor God. Ten anderen, hoe cleyn de gemeynte is, al en waerder ooc mer .ij. oft .iij. doen si yemanden na de voorschreuen maniere inden ban, die is voor Godt ghebannen. Ten derden, de wereltlicke iustitie, meer van noots weghen gheschiet dan si te prijsen is, oft ooc van God niet ingesedt, mer toeghelaten, Ten vierden, waert datmen de voorschreuen maniere van vermaninge ende wt den geselschap der gemeynten te doen wel onderhielt, dat si meer profijts soude doen, dan alle de excommunicatien des Antechrists rijc. Ende also lange als die niet weder geuseert en wert inder Christenheyt [O iiij ro] so en salter nemmermeer salichlic gaen. Ten vijfsten, dat elc mensche also dicwijle schuldich is te vergeuen, als sijn euen mensche tegen sijnen persoon misdoet, al waert ooc .lxxvij. werf op eenen dach, also voort int selue capittel volcht, Maer als hi tegen tgodlic woort misdoet, leerende anderen menschen tegen dat woort Gods, daer moet men hem int openbaar wederstaen op dat hem niemant en ghelooue, Want het is beter dat een mensche sijnder eeren berooft worde, dan dat hi vele sielen verleyde. Daerom so ist merckelick dat Christus seyt teghen v, ende niet teghen mijn woort ende godlike waerheyt, die ons God altoos geue te verstaen ende te volgen tot sijnder eeren. Amen.


178

Des woonsdaechs Math .xv. Doen quamen tot hem de scriftgeleerden ende Phariseen van Jerusalem ende seyden, Waerom ouertreden v discipulen de insettingen der ouders? sij en wasschen haer handen niet, als si broodt eten. Hi antwoorde ende sprack tot haer. Waerom ouertreedt ghi dan Gods gebot om uwer insettingen wille? God heeft gheboden, Ghi sult vader ende moeder eeren, ende wie sijn [O iiij vo] vader oft moeder vloect, die sal de doot steruen, maer ghi segt, Een yeghelic sal segghen tot vader oft tot moeder, Het is God ghegeuen, dat v van mi soude te profijte comen. Daer af coemtet, dat niemant sinen vader oft sijn moeder eeret, ende maect also te nyete Gods ghebodt om uwer insettingen wille. Hyprocriten, te recht heeft Esaias van v gepropheteert. Dit vole ghenaket mi metten monde ende eert mi metten lippen, ende haer herte is verre van mi, Mer te vergheefs dienen si mi, die wijle si leeren alsodanige leeringen, die anders niet dan menschen geboden en sijn. Ende hi riep dat volc tot hem ende sprac tot haer. Hoort toe ende verstaet, Wat totten monde ingaet, dat en besmet den mensche niet,


179 mer dat wt den monde gaet, dat besmet den mensche. Doen ghingen sijn discipulen tot hem ende sey- [(O v) ro] den. Weet ghi ooc, dat de Pharizeen hem argerden, als si dese reden hoorden? Hi antwoorde ende sprac. Alle plantinghe die mijn hemelsche vader niet gheplant en heeft, die sal worden wtgetogen, Laetse varen, si sijn blinde leyders der blinden. Als deen blinde den anderen leydet, so vallen si beyde inden cuyl. Doen antwoorde Petrus ende sprac tot hem: Bediedet ons dese gelijckenisse. Ende Jesus sprac tot hen: Sijt ghi noch oock so onuerstandich? Merct ghi noch niet, dat al wat totten monde ingaet, dat gaet inden buyc, ende wert door den natuerliken ganc wtgeworpen, mer wat ten monde wtgaet, dat coemt wter herten ende dat ontreynicht den mensche, Want wt der herten comen quade gedachten, moort, ouerspel, hoererije, dieuerie, valsche ghetuychnisse, blasphemie, dat sijn die stucken die den mensche [(O v) vo] besmetten, Mer met ongewasschen handen te eten en besmet den mensche niet. Die scriftgheleerden waren de gene die in der wet Gods geleert waren, gelijcmen nv soude seggen doctoren inder godheyt etc. De Pharizeen waren afgescheyden menschen,


180 die de wet Moysi seer strangelic hielden van buyten, ende droeghen de wet in briefkens aen haer cleederen etc. gelijcmen nv sonde seggen, die religiosen, wtgenomen dat si so vele diuersche secten niet en hadden. Dese hadden alle haer heylicheyt in wtwendigen dinghen ghestelt, als in de wtwendige onderhoudinghe der wet Mosi ende haerder insettingen, die si ende haer voorvaders daer toe gheordineert hadden, Ende als si dese van buyten hielden, so lieten si haer duncken, dat si des hemels seker waren, Ende die haer lieden daer in na volchden, die hielden si ende alle menschen hielden die ooc voor duechdelike heylige lieden, al wast dat si van binnen vol sonden waren, Ende die dat niet en hielden, sonderlinge dat si oft haer heylighe vaders daer bi ghedaen hadden, die hielden si voor ongodlike menschen, Ende die oneere die God daer mede geschiede, en conste haer heylicheyt niet verdraghen. Als dese hoorden, dat Christus alle maniere van siecten ghenas, ia die de frenien van sijnen cleederen raecten gesont werden, welc si niet gedoen en consten, ende dat die eere Christi ende sijn goede fame hier door vermeerdert, ende haer [(O vj) ro] glorie verduystert wert, datmense so seere niet meer en prees, gelijc altoos geschiet, daer Christus te recht blijct, daer moet alder creatueren beroeminge ende lof neder geleyt ende veracht werden, so Joan .iij. seyt. Ic moet vermindert werden, mer Christus moet grooter worden, So leyden si daer seer op toe, om Jesum te vermaken aen dat volc, maer so si dat meer doen, so si haer selfs blintheyt meer wt brachten ende openbaerder maecten, also datse tvolc ooc begonste te mercken, ende om dat dese scriben ende Pharizeen bat die fame ende glorie Christi verdonckeren souden, so namen si seer nau ware, dat si Jesum oft sine discipulen souden


181 moghen beuinden, in eenighe ouertredinge vander wet, op dat si den volcke souden mogen seggen, Siet, sulcken ouertreder der wet, ende sulcken ghesellen sijn sine discipelen dien ghi hoort ende na loopt, ende die ghi so heylich houdt, wij en souden dat niet geerne doen, Mer want si Christum noch sijne discipulen daer in niet beuinden en consten, so beuonden si dat sijne discipulen met ongewasschen handen broot aten. Want de ghene die Christum nacht ende dach volghen, die sijn daer so mede becommert inder herten, dat si sulcke vijsuasen oft sulcke fateringhe niet en achten oft oock vergeten. Mer de heylighe Scriben ende Pharizeen die haer selfs ghebreken van binnen niet en aensien, ende die van buyten geen sonden en hebben te aensiene, die achten dat wel, ende si en verghetens [(O vj) vo] niet, Want sulcke menschen keeren haer gheheelic om andere menschen te begrijpen ende te beschuldigen, op dat si so veel te heyligher souden schijnen, als de andere onheyliger van haer geblameert werden. Ende daerom so comen si ooc tot Christum seggende. Ghi wilt volcomen ende Euangelische menschen geacht sijn, ende duechdelic met uwen discipulen, waerom lijdt ende gestadet ghi dan de grote onuolmaectheyt ende misdaet tegen de ordinantie der heyliger vaders, dat uwe discipulen haer handen niet en wasschen als si eten. O, en is dat niet een sware misdaet, dat si dat broot met vuylen handen aentasten ende eten, welcke onse vaders ende ooc wi so scherpelic verboden hebben. Christus bethoonende dat hem de valsche heylicheyt so seer mishaecht, die eenen anderen in so lichten dingen begrijpt, die selue so groote dingen ouertreedt om die cleyne dinghen die niet besiens weerdich en sijn, heeft haer valsche verkeerde heylicheyt, ende alle die haer na sullen volgen, te kennen willen geuen ende die te deghe


182 geraect, segghende, Het dunct v lieden dat mijn discipulen sware sonden daer aen gedaen hebben, dat si de insettingen der menschen ouergetreden hebben, etende met ongewasschen handen, Segt mi, en is God niet meerder dan die ouders oft vaders daer ghi af segt, Ic meyne ymmer, ia, so sijn ymmer ooc sijn insettingen beter dan alre menschen, So moet dan de ouertredinghe van sijnen gheboden ymmer oock meerder ende quader sijn dan de ouertre- [(O vij) ro] dinge der leeringen oft insettinge der menschen. Nv vraecht ghi mi, waerom mijn discipulen die leeringe der ouders niet en houden. So vrage ick v, waer om ouertreedt ghi lieden dan de geboden der hooger godlijcker maiesteyt om uwer insettingen. Welck ic v bewijsen wil, want God heeft geboden Exodi .xx. Eert vader ende moeder: ende Deu .v. Die vader oft moeder vloect, die moet de doot steruen. Mer ghi segt. So wie tot sinen vader ende moeder seyt. Het is v profijteliker als ict offer, ende den tempel rijc make met ghiften. In den tempel was een kiste oft tresoor, in welck elck wat werpe die wilde, ende dan deylde men dat den armen. Nv leerden die scriben ende Pharizeen, dat vele beter was dat si daer souden geuen, dan datsi dat haren ouders gauen, ende daer mede onderhielden, ghelijc haer kinderen noch leeren, dat beter is datmen kercken ende cluysen rijcke testamenten besedt, dan datment den erfgenamen liet, oft datmen iaergetijden, vigelien ende vele missen doet doen, dan datment den armen ouders ende vrienden geeft ende onderhoudt. Ende die eenen clooster hondert pont groot maect, die seggen si dat een deuoot heylich mensche is, al hebbens haer ouders ende vrienden gebrec, mer die sijn ouders onderhoudt ende sijn schamele vrienden, dat en achten si niet, hoe wel Godt dat voor al ende bouen al


183 geboden heeft, naest dien drien geboden die Godt aengaen. Hierom berisptse Christus so hardelic, seggende. Waer om leert ghi den kinderen haer ouders verachten, ende tot dien seggen, [(O vij) vo] als die ouders onderhoudinge van haer eyschen, dat ic inden tempel oft cloosters geue, dat laet v duncken dat v gegeuen is, want datmen Gode den oppersten vader offert, dat is wel besteedt, ende die goddiensticheyt der kinderen, sal den ouders te bate comen. En onder sulcken duechdeliken schijn wert vader, moeder, vrienden ende arme huysghesinne vergeten ende verlaten. Dit is ymmer een geueynsde verkeerde heylicheyt. Ende want ghi dat den volc leert, so sijdy valsche heyligen ende hipocriten. Hierom, o ghi hipocriten, die prophete Isaia .xxix. heeft wel van vlieden ghepropheteert. Dit volc eert mi metten lippen, lesen ende protelen vele, ende hebben Godt altoos op de tonghe, mer haer herte, dat ick soecke ende daert mi al om te doen is, dat is verre van mi, want het is al inder aerden op die creaturen oft tijtlike dingen geuesticht, ende opt gene daer si haer seluen in soecken. Daer om eeren si ende dienen mi te vergeefs, leerende leeringe ende geboden der menschen. Ende ic sal een wonderlic werc in dit volc daerom doen. Die wijsheyt sal van sulcs volcs wijse mannen vergaen, ende tverstant der vroeder sal verborgen werden, waer in hi te kennen geeft, dat de leeringe der menschen ende haer geboden die sake sijn, dat de wijse ende gheleerde aldus verblint sijn, dat een herder oft een schoemaker meer van godliker waerheyt weet, dan de geleerde mannen. Daerom so veronwerdichtse Christus ende keert hem daer af, die hem van geenen anderen sondaers en keerde, mer daer mede adt ende dranck, [(O viij) ro] Daer mede te kennen geuende, dat sulcke heyligen hem


184 bouen alle sondaers mishagen, die menschen geboden ende leeringe leeren. Ende die dit niet laten en willen, daer keert hi hem af, ende dan sijnse den duuel gelaten, ende dat sijn de ghene daer hi sijn peerlen niet voorgeworpen en wil hebben, want daer en is niet aen te doen, mer hi keert hem totten gemeynen volc, al sijnt ooc groote sondaers, om datter meer hopen is om haer te bekeeren. Dese roept hi tot hem seggende, hoort ende verstaet, dat ic v seggen wil, hi vermaentse so neerstelic, recht oft hi segghen wilde. Siet ghi mocht wel toe hooren ende verstaen, want daer leyt groot verlange aen, dat ghi v niet verleyden en laet van dese heyligen, die alle haer heylicheyt in wtwendigen dingen setten, ende in suuerheyt des lichaems, verachtende die suuerheyt des inwendigen gronts, die welcke met geenen dingen besmet en wert die totten monde ingaen, want dat en blijft in den mensche niet. Daerom so ist alleleens wat ghi eet oft drinct, maer dat wt den monde gaet, dat coemt wt der herten oft wt den gronde, ende dat quaet daer af blijft inden gronde, besmet den gront, ende breect voor wt den monde, ende is scadelic ander menschen. Hier in en waren niet alleen de scriben ende Phariseen verargert, maer Dapostelen en constens ooc niet verstaen hoemen alderhande spijse soude mogen eten sonder sonde. Also qualic can een mensche wter geuangenisse gecomen, die eens met menschelike leeringen veroudt ende gheuangen is, dat ooc de ghene die Christum langhe ghe- [(O viij) vo] uolcht hebben, sorgen datter yemant sijn scade aen soude doen. Daerom so en ist geen wonder datter die heylige menschen nv oock in gescandalizeert sijn, seggende ende leggende dat op de valsche heyligen. En weet ghi niet, dat vele menschen daer inne gescandalizeert sijn, dat ghi


185 segt datmen alderhande spijse, dranck, het si vleesch, eyer, eten sal, ende si sijnt die wijle selue die daer inne gescandalizeert sijn, ende wanen datter groot pericule wt comen sal. Mer Christus willende leeren, datmen bi wijlen die scandalizatie der verkeerder menschen, die si wt so cleynen dingen nemen, sterckelic versmaden sal, want anders voedtmen haer quaetheyt oft men laetse altoos cranc ende kinderen bliuen, ende andere menschen verleyden si daer mede, seggende. Alle plantinge, dat is, alle die mijn hemelsche Vader niet en heeft vercoren totten eewigen leuen, die sal wt gewortelt werden, wat hi hoort oft niet en hoort. Daerom laet die valsche heyligen geworden, si werden ghescandalizeert oft niet so si willen, daer en is geen macht aen, en volcht ghi haer niet na. Want verstaen si dit niet, so sijnse blint, want men mocht tasten, ende nyemant en volghet sulcke blinde leyders ende leeraers dan die blinden, ende die blinde leyder en valt niet alleen in den gracht, mer ooc die hem daer af laet leyden, daerom, volcht ghi die, oft laet ghi v daer af leyden, so sidy ooc blint, ende sult met haer inden periculosen gracht vallen, daer ghi nymmermeer sonder pericule wt geraken en sult. Mer neemt [P ro] ghi die dingen ter herten die den grond der sielen warachtelick suyuer oft onsuyuer maect ende volcht mi den eewighen lichte na, so en suldi niet in duysternisse wandelen noch inden gracht vallen Jo .viij. In dit Euangelie heeft ons Christus, ten eersten geleert, datse niet alle oprecht en sijn die tot Christum gaen, welc men daer aen onderkennen sal dat die valsche wercheyligen altoos eenen anderen beschuldigen voor God, ende niet haer seluen, welck si niet doen en souden, waert dat si Christum ende oock haer seluen bekenden. Want Christus


186 heeft voor een eewighe maniere, dat hijse ontschuldicht ende verantwoort die vanden menschen om menschen geboden ouertredinge beschuldicht werden. Ende kenden si haer seluen, si souden in ende aen haer seluen wel so veel vinden, dat si vrijelic alder menschen sonden wel vergeten souden. Ten anderen, dat Christus den geloouigen hier een volle betrouwen soude gheuen, dat hise voor alle besculdigers so vaderlic verantwoort, ende hem so getroulic voor de sine sedt, hoe groot ende machtich si oock sijn, dat si sinen wtuercorenen niet deeren en mogen. Ist dat wi van hem connen gehebben dat vastelick te gheloouen ende ons daer vrolic op verlaten, so is ons dit een vrolike bootschap. En ist niet een vrolicke tijdinghe, dat wij hooren, dat wi eenen so wel sprekenden machtigen Heere voor ons hebben, die ons alder onweerdichste aertwormkens also vaderlick wil ontschuldighen, ende ons door allen onsen noot dra- [P vo] ghen, ia ende aldus yeloers voor ons is, teghen alle die ons willen oft begheeren te vermaken oft te misdoen? Ten derden, willen wi hem lief doen, dat wij onse ouders, schamele vrienden ende huysgesinne eerst besorgen, eer wi elders yet geuen, ende dat hem grootelic mishaecht, datment kercken ende cloosteren geeft oft besedt, ende ontmaect den armen erfgenamen, oft die God den mensche sonderlinghe beuolen heeft. Ende hoe seer dat hem mishaecht, datmen vader ende moeder niet en eert ende te hulpe en coemt. Also hi Exo .xx. seyt. Die langhe leuen willen opter aerden dat die vader ende moeder moeten eeren: Waer wt volcht dat si niet langhe en leuen, ia dat si quader doot steruen die vader ende moeder niet en eeren. Want so Pro .xxx. staet. Een ooge dat sinen vader beschimpt, ende dat de baringhe sijnder moeder veracht.


187 dat moeten de rauen wt picken oft wt grauen, ende de ionge Arens moetent eten, Ende God schicket also, dat haer kinderen haer ooc metter seluer maten weder in meten, daer si haer ouders mede wt gemeten hebben, Ooc so leert hi hier, dat hi tgelt ende dat goet niet aen kercken noch offer gehangen en wil hebben, mer eerst aen de schamele vrienden ende dan voort aen die arme menschen. Ten derden, hoe periculoos dat menschelike leeringe ende gheboden sijn, om dat si dicwils een sake sijn de geboden Gods te breken. Ende al en isser dat niet, dat eenen verlorenen dienst, eere [P ij ro] ende vreese is, datmen hem daer mede vreest, dient ende eert, dat alleen van menschen gheleert ende geboden is, Wie wil dan den vergheefschen dienst doen ende de verloren moeyte? Ten vierden, so stoot Christus in dit Euangelie alle onderscheyt van spijse ende van dranc om, ende gheeft met deser godliker bullen allen geloouighen macht in allen daghen te eten van als met dancsegghinghe sonder sonde: In dien dat hi seyt. Dat inden mont gaet dat en besmet de siele niet. Hierom, die verbieden oft ooc die segghen dat sonde is in de vasten oft vrijdaechs vleesch, eyeren ende boter te eten, die doen teghen God, ende heeten Christum liegen. Want Christus seyt hier dat gheen sonde en is, ende si seggen, tis ymmers sonde. Ende als si seggen, het en is op somige dagen gheen sonde, mer tsvrijdaechs oft in de .xl. dagen ist sonde, so salmen haer vragen oft Christus seyt. Gatet op die dagen ooc inden mont so en ist gheen sonde. Maer dat wt den monde gaet, is sonde, want wt der herten gaen door den mont wt, diefte, ouerspel, quade gedachten, gulsicheyt, kijuen, vloecken, lasteren, etc. Hier leert ons Christus. Ten eersten, dat niet goets wt onser herten en coemt, ende dat al sonde is dat


188 wt ons coemt. Ten anderen, want alleen sonde is dat wt der herten gaet, so en can vleesch eyeren etc. gheen sonde ghesijn, welck niet wt der herten, noch wt den mont des menschen, maer wt den buycke der koeyen oft der hinnen gaet. [P ij vo] Die koeyen moesten sondighen, dat si sulck wt haer gauen. Ten derden, dat hi ons so herteliken lief heeft, dat hijt ons altemael herteliken wel gonnet, dat wi in allen daghen ende tijden onsen nootdruft daer af nemen, ende niet en wil dat ons yemant dat verbiet. Welcke vrolicke bootschap ons billics bernende in sijnder liefde soude maken, welcke wi beletten, dat wijs niet en derren nutten tot sijnder eeren. Wat salmen dan van de cloosters seggen, dies niet alleen en verbieden, mer lieuer haren medebroeder souden laten steruen, dan hem vleesch laten eten. Ten vijfsten heeft Christus hier willen leeren, dat dat noch voor den oordeele al also geheelic wtgewortelt sal worden, dat de Vader niet gheplant en heeft, datter niet een wortelken af blijuen en sal. Ten sesten, dat wi wel toe moeten sien, weder wi eenen blinden oft eenen sienden leydere volgen, want volgen wi eenen blinden, het en sal ons niet ontschuldigen al waren wi ooc also blint dat wijs niet en sagen, mer wi sullen met hem inden gracht vallen, wat sal dan sijn die weten dat haer leyders blindt sijn, ende volgen dien nochtans met vreesen oft om eenich ghewin etc. Waer voor ons God behoede ende bescherme door Christum sinen Sone, tot sijnder eeren Amen.

Opten donderdach. Joan .vi. Werct spijse, niet die daer verderft, maer die daer blijft int [P iij ro] eewige leuen, welcke


189 des menschen sone v gheuen sal, want den seluen heeft God de Vader besegelt. Doen seyden si tot hem: Wat sullen wi doen, op dat wi Gods wercken doen? Jesus antwoorde ende seyde tot haer: Dat is Gods werc, dat ghi in hem gelooft dien hi gesonden heeft. Doen sprakensi tot hem: Wat doet ghi dan voor een teeken, op dat wi dat sien, ende v geloouen. Wat werct ghi? Onse vaders hebben gegeten hemels broot inder woestijne, als daer gheschreuen is. Hi gaf haer broot vanden hemel te eten. Doen seyde Jesus tot haer: Voorwaer voorwaer segghe ick v: Moyses en heeft v gheen broot ghegheuen vanden hemel, maer mijn Vader gheeft v dat warachtighe broot vanden hemel, want die vanden Hemel coemt, die is dat broot Gods, ende gheeft der weerelt dat leuen. Doen seyden si [P iij vo] tot hem: Heere, geeft ons altijt dit broot. Ende Jesus seyde tot haer: Ick ben dat broot des leuens, wie tot mi coemt, die en sal niet hongheren, ende wie in mi ghelooft, die en sal niet dorsten inder eewicheyt. Christus merckende hoe dat meeste deel der scharen also gheheelic ghebuyget was op lichamelijcke spijse, dat si hem niet en volchden, om dat godlijcke woort te hooren, bi welcken de mensche leeft. Deute .viij, noch ooc om der


190 teekenen wille, maer om dat hijse voede inden lichaem, welck de siele seer van God vermiddelt, dat de mensche hem also gheheelic buyget op de vleeschelike spijse, so hadde hijse daer gheerne af getogen, waer toe ten eersten van noode was, dat si souden bekennen dat dat so seer verureemt van God, ende dat si selue daer in stonden. Daerom, so voor dit Euangelie staet, so heeft hi haer te kennen willen geuen, dat si Christum niet om Christum selue, mer om dat sine sochten, dat is, si sochten dat hare aen Christum, niet alleen inwendelic, maer so groflic wtwendelic, dat si hem sochten ende na volchden om den vuylen buyck, so heeft hi geseyt: Voorwaer ick segghe v de warachticheyt, ghi en soect mi niet, om dat ghi de teekenen ghesien hebt, maer om dat ghi van mijnen broode gheten hebt ende versaedt sijt. Al ist dat [P iiij ro] Christus sijnen geloouigen wel alderhande spijse ende dranc gonnet, also int voorscreuen sermoon verclaert is, hi en wil niet dat si haer herte ende begeerte daer so geheelic op setten, dat si hem daerom na volgen ende dienen, noch ooc dat si daer voor sorgen, mer dat si van hem nemen vromelic te arbeyden ende laten hem sorgen, want so .i. Pe .v. seyt, Hi sorcht voor ons, ia hi en wil niet dat de mensche yet des sijns aen Christo sal soecken, mer alleen dat godlic woort, welc den mensche niet mogelic en is, want de mensche is vleesch, Nv en smaect noch en soect dat vleesch niet dan vleesch, dat is vleeschelike dinghen, ia ooc in Christo selue, noch ten can daer in niet anders gesien noch ghemercken dan vleesch .i. Cor .ij. Mat. xvi. Welc in twee manieren geschiet. Ten eersten van binnen, dat de menschen die Christum aenhangen, ende haer in sine menscheyt vroech ende spade oeffenen, inwendigen smake ende soeticheyt oft beuoelike deuotie daer aen soecken,


191 Want gelijc de wtwendige conuersatie Christi den Apostelen seer lustich ende genoechlic was, also is desen menschen dese inwendige conuersatie ende becommernisse metter menscheyt Christi seer smakelic, ghenoechlick ende lustich, Als sijt daerom doen, so sijn si noch vleesch, ende soecken dat hare aen Christo, ende sijn den genen seer ongelijc dat si oeffenen, Want ten is niet dan lijden ende verdriet, ende dat si aen hem soecken, dat is niet dan inwendighe weelde, smake, ende soeticheyt, Tot desen mach Christus wel seggen, dat si hem niet en soec- [P iiij vo] ken, mer dat sine aen hem, ende haer seluen, Waerom het van noode is, dat haer dat altemale genomen werde, ende dat dat vleesch Christi gheheelic in haer gedoot werde, dat heeft Christus daer mede gethoont, dat hi sijn vleesch heeft willen laten dooden ende cruycen, op dat wi souden weten dat het al verdoemt ende veruloect is dat vleeschelic is, ende dattet cruyce, doot ende al daert vleesch mede vernielt wert, dat dat gebenedijt is, Gelijc hi Joan .xij. van hem seluen seyt, Ten si dat dat tarwen coren vallende in de aerde, gedoot si, so bliuet alleen, dat is, sonder vrucht. Ten anderen, so soecket vleesch tsine aen God of aen Christo van buyten, om dat het rijc, gesont, sterc, fraey, gheeert, gespijst soude sijn, Gelijc haer Christus verwijtet. Also de gene doen die God ende sijn heyligen eenigen dienst doen, om voorspoet, victorie, etc. te vercrijgen, dit moet altemael gedoot sijn inden mensche. Daer om seyt Christus hier. Werct spijse die niet en vergaet, Recht of hi seggen wilde, wat wildi so sorchfuldich sijn voor verganckelike spijse des buycs die inden lichaem gecooct ende te niete gedaen wert, die welcke v ooc niet ghebreken en soude, waert dat ghi de spijse der sielen, dat is, tgodlick woort alleen socht, dwelcke niet verteert noch te niete


192 gedaen en wert, mer blijft inden ghenen diet geloouen, geuende haer dat eewige leuen. Ten anderen, als de mensche van God verlicht is door sijn godlic woort, also dat hi siet ende bekent, dat hi dat sine aen Christo altoos ghesocht heeft ende noch [(P v) ro] soect, ende dat anders sijn soude, Welck hi nochtans geuoelt dat hi niet en vermach, noch tleuende broot dat nemmermeer en vergaet, niet gewercken en can, so wijst hem Christus waer dat hijt halen sal, ende hoe hijt vercrijgen sal, seggende. De sone des menschen salt v gheuen, dat is, ghi en moecht met geenen wercken verdienen, noch Maria mijn moeder noch geen creatuere en machs v geuen, mer alleen de sone des menschen, ende die en sals v niet vercoopen noch verwisselen, maer gheuen ende schencken, ende daerom is hi een sone des menschen geworden, ende v slaue om dat hi v dat te voren soude verdienen, ende der stranger iusticien Gods ghenoech doen voor uwe onwerdicheyt. Ende op dat ghi hier aen niet twijfelen en soudt, so heeft God desen sone des menschen bezegelt, dat hi betuycht seggende Mat .xvij. Dit is mijn lieue sone, daer ic door versoent ben, hoort hem, Ende dat ghene dat ghi van hem hoort, dat is de spijse die ghi wercken soudt, dat is, die ghi van mi hooren soudt, die v dat eewich leuen geuen sal, dat is, dat ghi niet so sorchfuldich en soudt sijn voor den buyc, dat v hinderlic mocht sijn om de eewige spijse te ontfangen, Mer gelijc ic v de spijse moet geuen, ende ghi die alleen moet soecken ende halen aen mi, so moet ghi ooc alleen aen mi halen, dat ghi niet so sorchfuldich voor den buyc en sijt. Mer want v vleesch dit niet verstaen en const, ia, (so wt haerder antwoorden schijnt) niet aengemercken, so seyden si, Ghi vermaent ons, dat wi de spijse souden wercken, die in [(P v) vo] ons soude blijuen brengende ons dat eewige leuen Wat wercken sullen


193 wi doen, door de welc wi Gode aengenaem ende gerechtuerdicht mochten werden? Siet, hoe dat blint vleesch al op de wercken valt om daer door salich ende rechtuerdich te werden, alst van wercken hoort. Al hiet Christus wercken, hi en wil niet dat de mensche door de wercken salich sal werden, Daerom so verdoemt hi alle menschelike rechtuerdicheyt, als niet genoech totter salicheyt, seggende, Dat ist werc Gods (daer door ghi salich moecht werden, daer alle uwe wercken niet toe helpen en mogen) dat ghi in hem gelooft dien hi gesonden heeft, Dat is alleen dat eenighe godlike werc dat voor God gerecht maect. Dit gelooue in Christum dien de Vader gesonden heeft, heet een werc Gods, om dattet God alleen behaecht datter wt gewracht wert, niet om der wercken wille, maer om des geloofs wille, Ooc so heet dat een werc Gods, om dat God alleen dat inder sielen werct, Want ten is niet mogelic dat yemant in Christum dien gecruysten mensche geloouen soude, daer door sonder alle eygene werc salich te werden, ten si dat God inden mensche wercke, also Christus selue ghetuycht. Joan .vi. Niemant en mach tot mi comen, ten si dat hem mijn hemelsche Vader trecke, Gelijc hier wel blijct, In dien dat si seggen, Wat teeken doet ghi, dat wi mochten sien ende geloouen, niet uwen woorde, mer uwe wercken. Siet, si en willen niet geloouen dan dat si sien, welc doch geen gelooue [(P vj) ro] en is. Tgelooue dat God werct, heet daerom een werc, om dattet nemmermeer ledich en is, ende want wt hem alle oprechte wercken moeten comen. Voort seyden si, Meynt ghi dat wi v sonder teekenen souden gheloouen? wi en souden onse vaders niet gelooft hebben, ten had geweest dat wi een teeken vanden hemel hadden gehadt. Onse vaders aten hemelsch broot, Cont ghi ons dat ooc gheuen, wi sullen


194 in v gheloouen. Dits den aert des vleeschs, dattet godlic broot niet dan vleeschelick en verstaet, Ende dattet altoos weder op een nieuwe teekenen wil hebben, recht oft niet teekenen genoech gesien en had, waer op haer Christus antwoort, Houdi Moysen daerom van so grooter weerdicheyt, om dat hi hemelsch broot gaf, ende dat ghi de spijse als hemelsch houdt, om dat wt den hemel quam, dies soudi met recht mijnen vader dancken daert v af quam, ende die alle eere van allen miraculen toebehoort. Moyses en const v lieden dat van hem seluen niet ghegeuen, die niet dan een dienaer Gods en was, Ende ghelijck God door Moysen v dat broot wt der lucht gaf, welc niet rechtuerdich noch leuende en maecte inder sielen, also geeft mijn Vader den gelouigen nv door mi sinen sone, dat warachtighe hemelsch broot, dat niet wt der lucht, maer wt den hemel comen ben, het welc warachtelic rechtueerdich ende leuende maect alle de gene diet in vasten ghelooue ontfanghen. Welck ons God verleene tot sijnder eeren. Amen.

[(P vj) vo] Noch een sermoon des donderdaechs voor halfvasten. Luce .iiij. Ende hi stont op wter scholen ende quam in Simons huys, ende Simons huysvrouwen moeder die was met eene harde cortse beuanghen, ende si baden hem voor haer. Ende hi ghinc tot haer, ende geboot der cortse ende si verliet haer, Ende voort stont si op ende diende henlieden. Ende als de sonne onder gegaen was so


195 brochten si tot hem alle die menigerley crancheden hadden, ende hi leyde op eenen yegeliken de handen ende maectese gesont Daer voeren ooc de duyuelen wt van vele, roepende ende seggende, Ghi sijt Christus de sone Gods, Ende haer berispende en liet hijse niet spreken, want si wisten dat hi Christus was. Alst dach gheworden was ghinc hi wt in eene woeste plaetse, ende dat volc socht hem, ende quamen tot [(P vij) ro] hem ende hielden hem vast, op dat hi niet van haer soude gaen. Ende hi seyde tot haer. Ic moet ooc anderen steden dat Euangelium vercondigen vanden rijcke Gods, want daer toe ben ick geseynt. Ende hi predicte in de scholen Galilee. Als Jesus genoech inder scholen geleert hadde ende dat wonderlike teeken daer gedaen, also dat si genoech hadden om in hem te geloouen, so en is hi daer niet langer gebleuen. Want hi en was niet gecomen om alleen een stadt oft twee oft somige menschen te helpen ende te gerieuen, want sijn genade ende vaderlike goetheyt is also onbegrijpelic, dat si haer niet binnen cleyne plaetsen oft luttel persoonen onthouden en can, mer si moet wtuloeyen tot vele. Want het is die ongrondige zee, die mildelic ende rijckelic vloeyt in al dat ydel is oft dat haerder behoeft, daer om so is hi gegaen in Symons huys, bediende, die sinen godliken woorde gehoorsaem is, daer is hi geerne, want daer mach sijn godlijcke woort sijn werc volcomen,


196 daer het toe gesonden wert, dat is, te genesen dat sieck is, ende rechtuerdich maken dat onrechtuerdich is, ende salich maken dat onsalich is, ende te soecken dat verloren was, also hi selue int heylighe Euangelie seyt. Welc hi niet becomen en mach in die gene die sinen godlijcken woorde niet onderdanich [sijn] noch gheloouen en willen. Daerom so en mach [(P vij) vo] sijn woort, sijn natuerlic werc niet wercken, ghelijc hi selue Mat .xiij. belijdt, seggende: Ende Jesus en mocht daer niet veel teekenen doen, om haer ongeloouicheyt wille: maer daermen sinen godliken woorde gehoorsaem is, daer en laet hijs gheen ghebrec, maer als hi daer eenen weet die sijns behoeft, so gaet hi daer in. Waer wt het wel blijct, wat de sake is dat ons dat godlijcke woort ontrocken wordt, ende tot onsen huyse niet comen en wil, om dat wi sinen godliken woorde niet gehoorsaem en sijn, mer elc sinen sinne oft sine reden volget, daerom en soudt tonsen huyse geen vrucht doen. Mer als wi vanden Heere connen gehebben sinen woorde simpelic gehoorsaem te sijn, ende onsen sinne ende redenc te laten varen, so gaet het tonsen huyse in. Welc geschiet als het hem seluen doer sijn predicanten van buyten oft van binnen wtspreect, ende ons dat geeft te hooren ende te geloouen, so comet dan tot ons ende presenteert ons dat selue behulp in onser sielen te doen, dat wi hooren dat het den crancken lichaem van buyten heeft gedaen. Ghelijc als wi hier hooren, dat het tot Symons huys coemt, ende Symons wijfs moeder gesont maect van haerder cortsen, so comet ons dat ooc presenteren in onser sielen te doen. Ist dat wi dan vanden Heere connen gehebben dat vastelick te geloouen dat het onse siele gesont maect, so maketse ooc inder waerheyt gesont van haer cortsen, dat is, van sondige beroeringhe die de siele scuddet, ende als nv heet


197 oft warm in gramscappen, [(P viij) ro] ende als dan ongetemperlic cout van caritaten. Hier af geneset oft maect ghesont dat godlike woort alleen. Also Sapien .xvi. staet. Cruyt noch plaester en heeftse genesen, mer Heere v woort, dat het al gheneset. Sonder desen woorde en wert ooc gheen lichamelike siecte genesen, want sonder dit woort en hebben gheen medecinen noch cruyden macht, noch gheen meesters wijsheyt, want sonder dit woort en werct de Vader niet. Daerom so Joan .i. staet: Alle dingen sijn doer dit woort gemaect. Ende gelijc si doer dit woort gemaect sijn, also worden si daer doer onderhouden ende ghesont gemaect. Dit is de alder wijste medecijn meester der sielen, die om niet geneest, seggende doer Isaiam .lv. Die gheen siluer en hebt, coemt coopt sonder alle wissel. etc. Dese ghesontheyt werct hi, waer wt. caritaten, sonder wanckelen in vasten gelooue gebeden wert, op sine beloefte, seggende Mat .xviij. Daerder twee oft drye ouercomen oft eens worden van eenighe sake, wat si bidden, dat sal haer gheschieden. Dese toesegghinge en mach niet faelgeren, ia hemel ende aerde souden eer vergaen, ist dat onse gelooue niet en faelgeert. Dan maect God doer sijn woort also ghesaedt ende stille, dat si so niet meer beroert en wert. Als de siele genesen is, doer tgelooue, so bewijst si haer gelooue terstont metten wercken, niet met papisteliken wercken, mer met haren naesten te dienen ende te helpen om niet, also haer Christus gheholpen heeft. Also volmaect sijn die wercken des [(P viij) vo] medecijns, dat si niet en bliuen liggen, gelijc ander meesters genesen, mer si staet terstont op. Tgelooue en luyaert niet, mer daert yemant dienen of gerieuen mach, daer vlieghet terstont vlucs op, welc een seker teeken is, datter tgelooue is, ende gesont gemaect heeft, gelijct een seker teeken was, dat


198 Symons wijfs moeder volmaectelijc gesont was, dat si terstont op stont, ende diendese. Daerom die niet terstont op en staet, ende sinen naesten niet en dient, al seyt hi dat hi ghelooft, ten is so niet, want waerder tgelooue hi soude eerst sijn eygen huys dienen, om dat God hem die sonderlinge beuolen heeft, ende als yemant sijns behoefde, so soude hi hem helpen, also Christus hier tot Symons huys gaet. Dat Christus der cortsen geboot, ende dat si hem terstont onderdanich was, dat sterct onse ghelooue, dat wi sulcken Heere hebben, dien niet alleen alle creatueren maer ooc alle siecten onderdanich moeten sijn, niet alleen des daechs mer ooc des nachts, niet alleen een oft twee, mer alle die doer Gods woort geloouende tot hem worden geleyt, geen sondaers wtstekende, mer tot onsen trooste, hoe sondich wi sijn, dat hi ons alle bereyt is inder sielen te genesen, also verre als wij dat van hem connen gehebben te gheloouen. Dat si haer siecken tot Christum leyden, als die sonne onder was, beteekent, als wi van Gods beuoelijcke gauen ende verlichtinge berooft sijn, dan geuoelen wi eerst, wat wi sijn sonder hem, hoe blint ende cranc. Hier bi heeft ons Christus ooc willen lee- [Q ro] ren, dat wi van hem sullen nemen bereyt te sijn onsen naesten die ons behoeuen, niet alleen des daechs, maer oock des nachts [te] dienen, niet alleen twee oft drie, mer allen die wi vermogen. Ooc dat wi in allen siecten ende nooden tot sinen woorde sullen vluchten, als tot een eenige medecijn onser sielen, welck woort van sulcker crachten is, dat de Duyuelen voor dat woort van selfs van daer moeten vluchten, waer twoort ingaet, daer moeten alle Duyuelen wtgaen, welcke hi niet en laet spreken, want hi haer getuygenisse niet en behoefde. Want al ist dat hi wel somtijden de waerheyt spreect, hi is loghenachtich, ende soude de men-


199 schen bedriegen, als si hem geloofden. Alst dach was geworden, dat is, als de lieden daer genoech in sijn kennisse verlicht waren, so ghinc hi van daer in een woeste plaetse, leerende den Predicanten, als niemant haerder hulpen en behoeft, dat si dan haer altemet wat af sullen scheyden, om dat vanden Heere te gaen leeren, dat si den anderen voort mogen leeren, waer af wi een schoone figure Gene .xlix. hebben van Beniamin, daer Jacob af seyt. Beniamin is eenen grijpenden wolf, tsmorgens sal hi den roof eten, ende sauents sal hi dien wtdeylen. Aldus sal een Euangelische leeraer altemet totten Heere loopen, ende grijpen daer haestelic wat, dat sal hi eten, dat is intrecken ende wel knouwen, op dat hi dat sauents alst duyster begint te werden, dat is, als de verlichtinge ophoudt, wt sal deylen. Sauents weyden de scaepkens alder hertelicste ende [Q vo] gierichste, mer sommige menschen, al hebben si genoech gehoort, si willen altoos vragen ende hooren, ende anders en coemter niet af, den leeraers altoos naloopende, gelijc daer Paulus .ij. Timo .iij. af seyt, Altoos leerende ende nemmermeer tot gewarighe kennisse comende, al comen dusdanighe den Euangelisten Christi na geloopen, ende willen hem bi haer houden, daer sullen si seggen, Ic moet oock andere steden de vrolike bootscap vercondigen, want daer toe werden si van God gesonden, dat si niet alleen een stadt en souden preken, mer veel. Daerom seyde Christus tot sijn Euangelisten Mat .xxviij. Gaet alle de werelt door ende vercondicht de troostelike bootscap allen creaturen etc. Ende Psal .xviij. In alle aertrijc is haer stemme wtgegaen etc. Ooc so is Christus biwesen also minlic, dat die sijnder tegenwoordicheyt eens geuoelt hebben, altoos hem wel bi hen souden willen geuoelen, also dat dat lustige geuoelen sijnder presentien nemmermeer van haer


200 lieden en ginge, maer dat en mach niet sijn, want daer soect de mensche grootelick hem seluen in. Daerom sal hi dat gheuoelen vrijlic laten gaen alst wilt ende daert wilt, op dat hi sinen afgod niet van dien geuoelen en make, mer houden hem aen tbloot godlic woort, ende en laten hem dat van Duuel, noch van mensche, noch van sijns selfs natuerlike reden, ia noch van God selue niet nemen. Salich sijnse die twoort also bewaren, want die werden warachtige gheestelike moederen Gods. Welck hi in ende met ons volbrenge tot sijnder eeren.

[Q ij ro] Opten vrijdach Joan .iiij. Ende hi moste midden door Samarien reysen. Doen quam hi in een stadt van Samarien genaemt Sichar, bi dat velt dat Jacob sinen sone Joseph ghegeuen hadde. Ende daer was Jacobs put. Jesus vermoeyt wesende van de reyse, sadt also op den put. Ende het was on trent ses vren. Doen quam een Samaritaensche vrouwe om water te putten. Jesus sprac tot haer: Geeft mi te drincken. Want sijn discipelen waren ghegaen in de stadt, op dat si spijse souden coopen. Doen seyde de Samaritaensche vrouwe tot hem: Hoe bidt ghi van mi drincken, so ghi een Jode sijt, ende ick een Samaritaensche vrouwe? Want de Joden en hebben gheen ghemeynschap metten Samaritanen. Jesus ant-


201 woorde ende seyde tot haer. Waert dat ghi de gaue Gods bekendest, ende wie hi is die v seyt, [Q ij vo] geeft mi te drincken, ghi soudet van hem begeert hebben, ende hi soude v ghegeuen hebben leuende water. De vrouwe seyde hem: Heere ghi en hebt doch niet waer mede ghi moecht putten, ende den put is diep, waer hebdi dan dat leuendich water? Sijt ghi meer dan onsen vader Jacob die ons desen put gegeuen heeft? ende hi heeft daer wt gedroncken, ende sijn kinderen ende sijn beesten? Jesus antwoorde ende seyde tot haer: Alle die van desen water drinckt, dien sal weder dorsten. Mer wie daer drincken sal vanden water dat ic hem geue, die en sal inder eewicheyt niet dorsten, mer dat water dat ic hem sal geuen, dat sal in hem een fonteyne des waters worden dat int eewich leuen springt. De vrouwe seyde tot hem: Heere, geeft mi dat water op dat ick niet meer en derf comen om te putten. Jesus seide haer. Gaet roept uwen man ende coemt hier. De vrouwe ant- [Q iij ro] woorde ende seyde. Ic en heb geenen man. Jesus seyde haer: Ghi hebt wel geseyt, ic en heb geenen man, Want ghi hebt vijf mans gehadt, ende dien ghi nv hebt, en is v man niet, daer aen


202 hebdi wel geseyt. De vrouwe seyde hem: Here, ic sic dat ghi een propheet syt, Onse vaderen hebben op desen berch aengebeden, ende ghi lieden segt, dat Jerusalem is de plaetse daermen aenbidden moet. Jesus seyde haer: Vrouwe, gelooft mi, den tijt coemt, dat ghi noch op desen berch, noch te Jerusalem den vader sult aenbidden. Ghi en weet niet wat ghi aenbidt, mer wi weten wat wi aenbidden, want de salicheyt coemt vanden Joden. Mer den tijt coemt ende is nv dat de warachtige aenbidders sullen aenbidden den vader inden gheest ende inder waerheyt, want de vader wilt al sulcke die hem also aenbidden. God is een geest, ende die hem aenbeden die moeten hem inden geest ende inder waerheyt aenbid- [Q iij vo] den. De vrouwe sprac tot hem. Ic weet dat Messias coemt, die Christus heet, als die sal comen, so sal hi ons dat al vercondigen. Jesus seyde haer: Ic bent die met v spreke. Ende onder dies quamen sijn discipelen, ende si verwonderden dat hi met een vrouwe sprac. Nochtans en seyde niemant, wat vraechstu of wat spreecstu met haer? Doen liet de vrouwe haer cruycke staen ende ginc in de stadt ende seyde tot tvolck: Coemt ende siet eenen mensche


203 die mi gheseyt heeft alle dat ghene dat ic ghedaen hebbe, oft hi niet Christus si? Doen gingen si wt der stadt ende quamen tot hem. Daer en tusschen baden hem sijn discipelen, segghende: Meester, etet. Ende hi seyde tot haer: Ic heb spijse te eten daer ghi niet af en weet. Doen spraken de discipelen onder malcanderen. Heuet hem yemant teten gebracht? Jesus seyde haer: Mijn spijse is, dat ic den wille des geens doe, die mi gesonden [Q iiij ro] heeft, ende zijn were volbrenghe. En segt ghi selue niet, tsijn noch vier maenden dat den oogst coemt? siet, ick segge v. Heft op v oogen ende siet in de velden, want si sijn nv wit totten oogst toe, ende wie daer maeyt, die ontfanghet loon, ende vergadert vrucht int eewige leuen, op dat si te samen mogen verblijden, die daer saeyt ende die daer maeyt, Want hier is de bisprake warachtich. Dese saeyt, ende een ander maeyet, Ick hebbe v gesonden om te maeyen dat ghi niet bearbeyt en hebt, ander hebbent bearbeyt, ende ghi sijt in haren arbeyt gegaen. Vele samaritanen van dier stadt hebben in hem gelooft om des vrouwen woort, die daer tuychde, hi heeft mi geseyt alle dat ick gedaen hebbe. Als nv de samaritanen tot hem quamen, baden-


204 si hem dat hi doch bi haer wilde blijuen, ende hi bleef daer twee dagen. Ende daer gheloofder veel om sijns [Q iiij vo] woorts wille, ende si seyden der vrouwen, wij en geloouen nv voort meer niet om dine woorden wille, want wi hebbent selue gehoort, ende bekennen dat dese is warachtich Christus die ghesontmaker des werelts. In dit Euangelie leert ons Christus, hoe dat een sondich mensche bekeert ende salich wert, te weten, Dat Jesus eerst moet comen, dat is, dat de salicheyt van selfs ongeroepen ende onuerdient den sondigen mensche moet voorcomen ende soecken, ende niet die sondaer de salicheyt, Want de mensche en soude nemmermeer wt den sonden comen noch begeeren te comen, Jesus die salicheyt en moeste dat eerst in hem wercken ende selue tot hem comen. Hi moest in twee manieren comen. Ten eersten, wt den hemel in dese werelt, om inder menscheliker natueren, den mensche te versoenen, ende voor hem der rechtuerdicheyt Gods ghenoech te doen, voor alle de sonden die gedaen waren ende gedaen souden werden, anders en mocht geen mensche salich werden, die rechtuerdicheyt Gods en moeste eerst voldaen sijn ende gepaeyt. Waer af Paulus .i. tim. seyt. Jesus Christus is in dese werelt ghecomen die sondaers salich te maken, Welc hem harde diere staet, Want hi in deser werelt gheen goede saechte daghen en heeft gehadt, noch ledich geseten, mer hi heeft gereyst ende dicwijl seer vermoeyt geweest, hongher [(Q v) ro] ende dorst geleden, also hier blijct. Nochtans so en is dit niet genoech, ten si dat de mensche ghelooft dat


205 hem Christus dit te goede ende voor hem gedaen heeft, dat hi hem met sijnen reysen, ten hemel leyt, met sijnder vermoeytheyt tot rusten ende eewigen gemac brengt, met sinen honger versaet, ende met sijnen dorste lauet, met sinen lijden de eewige blijscap verdient, met sijnder doot dat leuen, met sijnder versmaetheyt ende verworpenheyt die eewige glorie, met sijnder allendicheyt ende katiuicheyt de eewige weelde ende salicheyt. Sal de mensche dit geloouen, so moet Jesus Christus, Ten anderen, tot hem in sijnder sielen van selfs ongeroepen ende onghesocht comen, niet heerlic, sterc noch gewapent, want so soude de sondige conscientie voor hem beuen ende schroemen ende veruaert van hem lopen, noch ooc niet als God, want so soude si haer scamen in sine tegenwoordicheyt te comen, ende soude haer bergen, gelijc Adam inden Paradijse, doen hi gesondicht had, omdat si naect is Gene .iij. Mer hi moet tot haer comen ende hem seluen der sondiger conscientien opt alder crancste, ongeuallichste ende katiuichste ende armelicste ende onuermogenste, vermoeyt, hongerich ende dorstich ende den mensche gelijc, verthonen, in gelikenisse of gedaente eens sondigen mensches, nochtans sonder sonde, gelijc hi wtwendelic tot desen vrouken quam die een Heyden was, aenbedende afgoden ende ooc in ouerspele sadt, Welc seer troostelic is voor ons, dat hi niet alleen tot duechdeliken heyligen menschen en coemt, mer oock tot so grooten son- [(Q v) vo] dersse, ende dat hi daer so vriendelic mede om gaet, die de Pharizeen des leuens onweerdich souden hebben geordeelt, ia selue gesteent, daer spreect hi so goetlic mede, als oft hi ooc een sondaer hadde geweest, Ons daer in te kennen geuende, dat hi aldus vriendelic tot onser sondiger conscientien, hoe onsuyuer, hoe sondich, ende hoe lange si


206 daer in geweest heeft, comen wilt wt onuerdiender genaden, Op dat hi de crancheyt der sondiger conscientien met sulcker gedaenten soude troosten die sonder alle goede wercken ende verdiente is, ende dat si souden bekennen, dat si sulcken Heere of Bisschop heeft, die medelijden met haerder boosheyt, sonden ende armoede can hebben, door al getempteert, gelijc totten Hebreen .v. staet, op dat si niet van hem en soude vluchten noch veruaert sijn, mer coenlic ende gemeynsamelic met hem spreken als met haren broeder, haer ghelijc, ia recht of hi minder waer dan si, ende noch vele katiuigher dan si, ende als oft hi haers behoefde ende van haer bidden moeste seggende, Vrouken geeft mi drincken. Siet, in hoe fijnen beelt houdt hi hem der sondiger conscientien voor, Die alder hoochste, mogenste ende rijcste begeert te drincken gegeuen te hebben van sijnen sondigen creatuerken, schepper alder creatueren, Wie soude hier voor vluchten, wi soude van hem veruaert sijn? wie soude voor hem schroemen? Doen hi dit seyde, so waren sijn discipulen wech gegaen om spijse te copene, op dat hi dat sondich vrouken niet beschamen en soude voor sijn alder secreetste lief- [(Q vj) ro] ste vrienden, ons daer in troostende, dat hi onse sonden niet wt en wil roepen noch ons beschamen al hebben wi swaerlic gesondicht, mer sijn wterste beste doen, om ons daer opt alder onbeschaemste wt te helpen so dat mogelic is, Ons leerende dat wi onsen sondigen naesten, vrient oft viant, hi si Heyden oft Jode, ooc also sullen doen, hem niet beschamen, ia sijn sonden ende dat hem schandelic oft schadelic mocht sijn, onsen alder secreetsten vrienden verbergen, ende geensins wtbrengen. Ooc so leert hi ons hier, dat wi ons niet tsoecken en sullen maken onsen naesten te dienen, te helpen, te raden, ende te leeren, al


207 waert ooc een Turc, als wi hem profijtelic mochten wesen, maer daerom reysen, ende ons vermoeden, ende voorcomende, onuerdient sonder yet daer af te hopen, ghelijc wi van Christo, om niet ende onuerdient ontfangen hebben, gelijc Christus leert. Math .x. segghende. Ghi hebbet om niet ontfangen, ghi sullet ooc om niet weder geuen, Ende dat wi ons vrolic sullen ghetroosten, wat wi daerom lijden, het si honger, dorst ende alle lijden ende ongemac, Ooc so heeft Christus sijn Apostelen van hem gesonden, om dat het vrouken te coenliker met hem spreken, vraghen ende antwoorden soude. Dit vrouken heeft haer verwondert, dat Christus die vanden Jootschen geslachte was, de welcke die Samaritanen als honden verachten, haer die een Samaritaens wijf was, also vriendelic was ende hem geweerdichde met haer te spreken, ia ende van haer drincken te bidden, seggende. Hoe begeerdi [(Q vj) vo] van mi drincken die een Jode sijt, ende ick een Samaritaens wijf, want de Joden en willen geen ghemeynschap metten Samaritanen hebben, Ghelijc haer ooc een sondige conscientie verwondert, als si hoort dat Christus also genadich is, ende beuint dat hi haer also vriendelic wil sijn, die van allen schinenden heyligen als drec veracht wert, ende geen gemeynschap daer mede en willen hebben, ende dat Christus alsulcken man een is, die, dat verworpen is van allen menschen vertreden, dat hi dat opraept, ende dat snoode is, dat hi dat duechdelic maect, dat katiuich is, dat hi dat heerlic maect, tegen reden ende nature van allen vleesch, waer op hem Christus antwoorde. Waert dat ghi die gaue Gods bekendet ende wist wie hi is die tot v seyt, geeft mi drincken, Ghi soudt selue van hem begeert hebben, ende hi soude v leuende water ghegheuen hebben, welc Ten derden, van node is om tot eenen gewarigen gelooue te


208 comen, dat een mensche de gaue Gods bekent, dat is, dat hi bekenne wat ons God in Christo gheschenct heeft, Hi heeft ons Christum met al dat hi is, voor een gaue geschenct, also dat wi ons daer geheelic op mogen verlaten, als oft wi Christus selue waren, ende also heylichlic geleeft ende also lijdtsaemlic geleden, also blootelick bemint, ende alle de duechden hadden die Christus heeft etc. Die sondighe conscientie ghelooft wel ende onderuint wel dat Christus ghenadich ende vriendelic is, mer si waent noch al, dat si selue voor haer sonden moet voldoen, of ten minsten daer [(Q vij) ro] wat voor doen, om dat si niet en bekent dat haer Christus gegeuen is met alle den sinen voor haer eygen, ende dat hijt al gedaen ende geleden heeft dat si soude hebben moeten doen ende lijden, ende dat het al haer eyghen is. Ende al weet si een deel wie Christus is, si en weets niet te recht, want si en heeft hem niet geuoelt, dan als eenen armen verworpenen mensche, om dat si van hem niet vluchten en soude, mer si bekent hem noch niet als den sone Gods die macht heeft haer yet te geuen ende haer wt alle haerder noot te helpen. Also dat vrouken wel bewijst in dien dat si antwoort. Ghi en hebt niet daer ghi mede putten mocht, Recht oft si segghen wilde. Ic sie v in so armen gedaente, dat ghi niet also vele en hebt, daer ghi water mede putten moecht, hoe soudt ghi mi dan leuende water, salicheyt oft yet gheuen, dat ghi selue niet en hebt. Daerom so is eender sondiger conscientien geen dinc in hemel noch in aerde van noode, noch dat die predicanten also seer haer vercondigen sullen als die gaue Gods, dat is Christus, waer toe hi ons geschenct is, ende wat hi vermach ende wie hi is. Hi is ende vermach al dat de Vader vermach, ende al dat hi doet, dat houdt de Vader van weerdicheyt


209 ende hi is ons daer toe geschenct, dat hi ons niet alleen en soude helpen, ende voor die erfsonde voldoen, maer dat hijt al soude doen datter te doen is, ende lijden datter te lijden is, ende dat het selue onse soude hooren. Want so Paulus. Rom .viij. seyt. Hi heeft hem seluen voor onse sonden ghegheuen, ende [(Q vij) vo] hoe en soudet ons die Vader niet al met hem geuen. Ende hi heeft voor alle sonden der rechtuerdicheyt Gods genoech gedaen ende versoent. Ende so .i. Joan .ij. staet. Niet alleen voor onse sonden, maer oock voor alle de sonden der gheheelder werelt. Het is al betaelt, daer en blijft geen voldoeninge noch schult meer te betalen. Ende hi heeft hem ons geschenct, dat hi onse sonden soude vergeuen ende met alder onsalighe verdoemenisse af nemen, sonde betalen, salicheyt ende alle goet verweruen, ende al sonder onsen cost, sonder onse schade ende sonder onse verdiente. Dese kennisse is die vrolike bootschap, die alleen die sondighe conscientie paeyt ende rechtuerdich maect. Waer af Esa .liij. staet. Sijn kennisse sal vele menschen rechtuerdich maken, ist dat hi sijn siele voor die sonden settet. Mer tot deser kennisse can de mensche so qualic gecomen, want die reden, duuel ende wercheylighen, drijuen den mensche hier al af, op menscelijke wercken, dingen, gewoonten ende exempelen. Gelijc dit vrouken seyt. Ghi en sijt niet meerder dan onse vader Jacob, die ons dit water oft dese fonteyne heeft gegeuen, ende hi met sinen kinderen, ende beesten hebben daer wt gedroncken. So seggen onse wercheyligen nv oock S. Augustijn, Jeronimus, Bernardus hebben also geleert, in scriften achter gelaten ende selue, met haren discipulen also gedaen. Sijt ghi gheleerder heyliger oft wilt ghijt badt weten dan si? Souden de lieue H. doctoren al gedoelt hebben, souden


210 onse ouders al verdoemt sijn, et c. Hier stootse [(Q viij) ro] Christus fijn af, segghende: Die van dien water drinet, dien dorst weder, dat is, menschelike leeringe ende wercken en connen die sondige conscientien niet gepaeyen noch te recht vertroosten, mer si makense noch ongeruster, maer die vanden water drinct dat ic geue, dien en dorstet niet meer, maer twater dat ick gheue dat wert in hem een fonteyne des waters springende tot int eewige leuen, dat is, mijn godlike woort daer doer ick kennisse mijns selfs geue, maect de conscientie alleen gepaeyt ende gherust, ende dat water wert doer inwercken des H. geest een water fonteyne, springende tot int eewige leuen, dat is, het brengt ten eewigen leuen. Want so Christus seyt Jo .vi. Die mi gelooft die heeft dat eewighe leuen, want het woort is God, ende God is dat eewige leuen, ende die conscientie en wroeget niet meer, want si heeft dat eewige leuen. Als de eygensoeckelijcke nature, die dat woort noch God noch Christum niet om sijns selfs wil en soect, maer soect dat hare, dat is, haer eyghen profijt aen dat woort, als si hoort dat haer so profijtelic soude sijn dat si so ongherust niet meer van conscientien en soude sijn, ende dat si die moeyte vanden putten niet meer en soude behoeuen te doen, so bidt si om dat leuende water, seggende: Heere geeft mi sulcken water, dat ick niet meer en dorste. Dan en macht haer niet salichlick ghewerden. Daeromme so stoot Christus die eyghensoeckelicheyt ter neder, ende maect die kennisse sijns selfs volmaect, doer die ken- [(Q viij) vo] nisse des menschen, sonder welcke die kennisse van Christo nymmermeer volmaect en wert, noch die eyghensoeckelicheyt ghedoot, het en si dat God den mensche eerst doer sijn godlike woort te kennen geue wie hi is, mer dat doet Christus van


211 verre ende so properlic, dat die mensche dat niet qualic genemen en can, leerende alle leeraers sijns godlics woorts dat si den armen sondaer niet terstont voor thooft en sullen stooten, mer van verre onderwijsen, op dat si niet verliesen ende noch quader en maken, maer sachtelic ende behendelick daer toe gaen, gelijc Christus hier doet, seggende. Gaet haelt uwen man, dat hi mede deelachtich si. Hi en seyde niet terstont. Ghi hoere ghi sidt in ouerspel, maer hi vincse met haer selfs woort, dat si seyde. Ic en hebbe geenen man, antwoordende. Ghi segt wel, dat ghi niet eenen man en hebt, want ghi hebter vijue gehadt, ende dien ghi nv hebt dat en is v man niet. Also moetmen den sondaer allenskens tot kennisse brengen met behendicheyt, gelijc ooc Nathan die propheet Dauid .ij. Re .xij. Tot kennisse doer die gelijckenisse bracht, van eenen man die een schaepken hadde, welc wt sinen schoot adt ende sliep, ende datter een rijc man quam, die hem dat nam ende gaft sinen gast te etene et c. Doen wert Dauid gram, seggende ende vonnisse geuende, dat de man die doot verdient hadde. Doen seyde Nathan tot Dauid. Ghi sijt die man, ghi hebt Uriam sijn huysurouwe genomen et c. Doen bekende Dauid sijn scult, seggende. Ick heb den [R ro] Heere ghesondicht. Midts die grondige kennisse verootmoedicht God den mensche also diep, ende brengt hem tot so grondigen veroordeelen sijns selfs dat alle eygensoeckelicheyt af valt, ende Christum badt bekent, seggende: Heere, ic heb v tot noch toe voor eenen slechten mensche gehouden, mer nv sie ic wel dat ghi een Propheet sijt. Nochtans so lijdt de kennisse ende gelooue Christi so menigen aenstoot om dat den mensche al dunct dat hi wat tot sijnder salicheyt moet doen, waer toe hi sonderlinge plaetsen ende manieren soect, ende hi can so qualick


212 gheloouen, dat niet beter en soude sijn in de kercke oft op een sonderlinge geestelike plaetse bidden, ende den Heere dienen, deen hier, dander daer, ende elc houdt dat sine ende sijn plaetse voor de heylichste, seggende gelijc dit vrouken. Ons vaders hebben in dese oft in die plaetse aenghebeden, ende ghi Joden segt, datmen te Jerusalem moet aenbidden in den Tempel. Jesus willende alle onderscheyt van plaetsen te niet doen, antwoort seggende: Vrouken ghelooft mi, den tijt sal comen, datmen noch te Jerusalem en sal aenbidden, welck noch al vleesch is, mer de gewarige aenbidders sullen den Vader inden gheest ende inder waerheyt aenbidden, dat is, niet wtwendelic in tempelen, met veel woorden inden schijn, mer na den geest sonder schijn, want God is een geest, die gheenen wtwendigen dienst en wil, noch die geueynsde aenbedingen, maer een geloouich, gelatene, willich, ende liefhebbende ghemoedt. So waer dat is, daer is den tempel [R vo] Gods, daer den tempel Moysi een figuere af was ende sulcken ghemoedt aenbidt God also wel opt velt, op sijn werc ende onder tgeselschap etc. als in de kercke. De kercke heet een bedehuys, om daer om gemeynen noot oft saken eendrachtelic te bidden op de belofte Christi Matt .xviij. Daerder twee oft drie, vergadert in minen naem, eeniger saken eens werden, wat si begeeren sal hen geschieden. Doen alle differentie van plaetsen om gestooten was, doen wrachte Christus also vasten ghelooue in haer, dat si seyde: Ic weet dat [als] Messias, dat is Christus gecomen is etc. Ende dan geeft haer God volcomen kennisse, seggende: Ic bent, die met v spreke. Alsulcken gelooue en is dan niet ledich, mer gelijc tvrouken haer cruycsken liet staen, so versmadet alle geschapen dingen, ende loopt om den naesten ooc te doen, also hem


213 gedaen is, ende is van sulcken aert dat het niet geswijghen en can. Mer tmoet de goede bootschap loopen vercondigen alle menschen, vrienden ende vianden wel gonnende de salicheyt die hem geschiet is, al soudt hem lijf, goet ende eere costen. Alsulcken geloue en is dan ooc niet onvruchtbaer, maer ghelijck daer vele wt der stadt quamen tot Christum, in hem geloouende om de woorden des vroukens, also geloouender ende comender oock veel door de woorden eens geloouigen mensche tot Christum, ende geloouen in hem, hoe verachten persoon dattet is, Want so heeft God door Isaiam .lv. beloeft, dat sijn woort niet ydel weder en keert, mer al doet daer hijt toe seynt. Siet, hier merct ghi dat [R ij ro] een vrouwe mach het Euangelie prediken daer geen mans en sijn die geloouen. Ende dat de woorden Pauli .i. Cor .xiiij. daer hi gebiet, dat de vrouwen inder vergaderinge niet en souden leeren, is te verstaen, daer geloouige mans sijn diet doen, mer daer geen en sijn, daer ist een vrouwe sculdich te doen. Men en sal den persoon niet aensien, maer twoort ende God diet door den persoon vercondicht. Want die den woorde gelooue gheeft om des persoons wille, die en sal niet langhe staende bliuen, maer de mensche moet vanden Heere nemen, ende also vast op sijn godlic woort bliuen, al waert datter de gene diet vercondicht heeft, ende alle creatueren, ia een Engel wt den Hemel af viele ende contrarie leerde, dat hijer niet af en ginge, maer seyde. Al waert dat ghi ende een Engel wt den hemel anders leert, ghi moet vermaledijt sijn, so Gala. i. staet. Want wi en moeten geen leerkinderen der menschen noch der Engelen, mer Gods seluer sijn, ende wi moeten bi ons seluen inder conscientie ghewaer worden Christum selue, ende van binnen beuinden dat Gods woort is, al waert


214 datter al de werelt tegen strijde. Also dat wi met de Samaritanen mogen seggen wi en gelouens nv niet, om dat ghijt geseyt hebt mer om dat wijt selue wt sinen mont gehoort hebben, dat is, wi hebbent selue onderuonden dat sijn woort is. So lange als een mensce dat geuoelen niet gehadt en heeft, so lange en heeft hi gods woort noch niet gesmaect, ende hangt noch aen der menschen mont, ende niet metten gront des herten aen dat [R ij vo] bloote woort, ende en verstaet noch niet wat het is Mat .xxiiij. Ghi en sult v gheenen meester opter aerden noemen, Want een is v meester Christus. De meester leert inder herten, nochtans door wtwendige woorden sijnder predicanten, diet int oore drijuen, mer Christus drijuet int herte. Waer af hi gebenedijt moet sijn inder eewicheyt Amen.

Opten saterdach, Joan .viij. Ende Jesus gine opten Olijfberch ende des morghens vroech quam hi weder inden tempel, ende al dat vole quam tot hem, ende sittende leerde hi haer. Doen brochten tot hem de schriftgheleerden ende de Phariseen een vrouwe die in ouerspel beuonden was, ende si setten haer int middel ende seyden tot hem: Meester, dese vrouwe is in ouerspel beuonden. Ende Moyses heeft ons geboden in de wet alsodanige te steenen. Daerom wat segdi? Dat seyden si hem temterende, op dat si hem mochten bescul-


215 digen. Ende Jesus hem nederbuygende screef metten vinger inder aerden Ende als si noch bleuen vragende so rechte hi hem op, ende seyde tot haer. [R iij ro] Wie onder v sonder sonde is, die worpe den eersten steen. Ende hem weder nederbuyghende schreef hi inder aerden. Doen si dat hoorden, gingen si die een na den anderen wt vanden outsten aen, ende lieten Jesum alleen, ende de vrouwe voor hem staen. Ende als hem Jesus oprechte, ende niemant en sach dan de vrouwe, seyde hi haer: Vrouwe, waer sijn v beschuldighers en heeft v niemant verdoemt? Si sprac niemant Heere. Doen seyde Jesus: Noch ick en sal v niet verdoemen, gaet ende en wilt niet meer sondigen. Het gemeyn volc quam tot Jesum om van hem geleert te sijn, mer de scriben ende phariseen waren altoos wt om Jesum te begrijpen ende haren naesten te beschamen, welc der valscher heyligen aert is, op dat si alleen rechtueerdich geeert souden mogen werden, want si en kenden haer seluen niet. Ende tware onmogelic dat yemant ymmermeer tot kennisse Gods ende syns selfs soude comen, die hem also keert om de gebreken der anderen te mercken. Ende twaer onmogelic dat sodanighen menschen salich souden werden, die altoos wt sijn om eenen anderen te oordeelen. Waer aen si bewijsen dat alle haer [R iij vo] heylicheyt valsch is, ende alle haer rechtueerdicheyt bedroch, want warachtighe gherechticheyt heeft medelij-


216 den metten sondaer, recht oft sijn eygen sake ware, mer valsche gerechticheyt veracht de sondaers, als oft si al sonder sonde waren, ende dat alle andere menschen onsalich waren. Wat sulcken menschen doen, laten ende lijden, de Duyuel heefter sinen spot mede, hoe veel heylighe wercken si ooc doen, ende si verliesen God, sijn genade ende haer eeuwige salicheyt met haer oordeelen, want met tselue oordeel dat si eenen anderen oordeelen, daer sullen si mede geordeelt werden van God. Si sien dat veesken in eens anders ooge, ende daer temteren si Christum mede, oft hi tegen de genade ende barmharticheyt soude doen die hi leerde ende daer hi tvolc wonderlic mede trac, oft hi tegen de wet soude doen, die daer gheboot den ouerspeelder ende ouerspeeldersse te dooden oft te steenen. Mer daer en is gheen wijsheyt tegen den Heere, Pro .xxi. Christus antwoorde dien valschen heyligen, also dat si hem aen gheen sijde bestricken en mochten, seggende: Die onder v lieden sonder sonde is, die werpe op haer den eersten steen. Waer in hi niet en verbiet ouerspel te corrigeren na wtwijsen der wet, want om ghemeyn eendrachticheyt te onderhouden, so is van noode dat de quade gecorrigeert werden. Ende ooc want die om ouerspel gelaten wert, gheen andere en mach trouwen, welc niet sonder houwelic salichlic en soude connen geleuen, daerom so moest sodanige steruen, [R iiij ro] daerom so en verbiet Christus niet datmense steenigen soude, mer Christus bedienende ende ghenoech sijnde sijnder officien, welc is, allen menschen thoonen dat si sondaers sijn, heeft desen valschen heyligen te kennen willen geuen dat si de doot also wel verdient hadden na de wet als dit vrouken, gelijc gemeynlic geschiet, die de andere so strangelic oordeelen van openbaren sonden, dat si de selue sonden int


217 heymelic doen. Also wel blijct aen die twee valsche ouders die Susannam veroordeelden, Dani .xiij. Ende sonderlinge gestaet God dat op de gene die de waerheyt veruolgen ende daer op toe leggen, de predicanten der waerheyt te begripen, gelijc dese heylige hipocriten hier Christo selue doen. Math .x. De discipel en is niet bouen sinen meester Christum. Nochtans sijn dat de gene die so lichtelic op eenen anderen roepen, die een misual heeft: Siet, dat doen die haer des Euangelijs beroemen, sulcken volc ist, Ende nochtans sijn die roepen int verborgen schuldich aen de selue sonde, of si en sullen niet lange sijn, si en sullen daer in of in een arger vallen, Dese maken haer seluen rechtuerdich voor de menschen, recht oft si niet na de wet geordeelt en mochten werden, om dat de menschen haer sonden niet en weten, mer wantse Christus wel wist, so maect hijse al tot sondaers, ende gaf hen te kennen, dat si self al int heymelic ouerspel deden, ende na de wet, de doot verdient hadden, dier lieden sonden en salmen niet verbergen, mer hen te kennen geuen, want tis beter dat een mensche sijn [R iiij vo] eere verliese, dan dat hi veelre menschen sielen verleyde, Mer want Christus geen dienaar der letteren noch der wet, mer des geests ende des Euangelijs was, daerom en verordeelde hi dit vrouken ooc niet gesteent te werden, om dat de gene die de administratie hadden van steenigen, niet en steenden, want de lichamelike pine behoort der wet toe, ende niet den Euangelio, want dat Euangelium verlaet alle sonden om niet door Christum den ghenen die leuendelic in Christum geloouen, want die keeren met geheelder herten vanden sonden door Christum tot God, Ende want de geordineerde dienaers oft rechters der wet dat niet en bekennen, so behouden si altoos recht lichamelike iusticie te doen, hoe


218 volmaectelic de sondaers ooc voor God bekeert waren, Ten waer dat de geest Gods haer daer kennisse af gaue, Mer want Christus dat herte van tvrouken bekende dat geheelic vanden sonden tot God gekeert was, so en heeft hise niet verordeelt, al wast dat sijt na de wet wel verdient had, Ende hi verlostese van de ongerechtige ordeelders met eender rechtuerdiger sententien, waer in hi sijn wonderlike barmherticheyt die hi den armen sondaers bewijst, die in hem gheloouen, bethoont, dat hi de ghene die niet alleen de tijtlijcke doot, mer ooc de eewighe doot verdient had[den] niet alleen en wil verdoemen, mer ooc van dien ongenadigen rechters so properlic verlost, sonderlinghe de gene die dat ordeel willichlic ouer haer laten gaen, bekennende dat sijt wel verdient hebben, [(R v) ro] haer seluen niet ontschuldigende, dan bereyt om de rechtuerdicheyt te lijden, Also datter niemant en blijft diese verordeelt, Desgelijcx en verordeeltse Christus ooc niet die in hem geloouen, al hebben si ooc swaerlic gesondicht, sonderlinge de gene die vanden valschen heylighen verordeelt werden, De welcke God tot eender roeden besicht, om sine geloouige, als die in sonden vallen, daer mede te castijen, Gelijc hi hen in Dauiden belooft in den .lxxxviij. Psal. seggende: Ic sal haer lieden boosheyt metter roeden visenteren, ende haer sonden met slagen, mer mijn barmherticheyt en sal ic van hen niet verstroeyen, noch ic en sal haer niet letten in mijn waerheyt. God laet de sine dicwil vanden anderen verordeelen, om dat hise daer door in grondiger kennissen ende leetwesen soude brengen, daer om en souden wi dat niet qualic nemen, maer den Heere dancken, dat hi ons onse sonden leert kennen ende ons grondelic resigneren, ende laten den Here door sijn creatueren ons castijen, so het hem beliefde, so en soude hi ons niet laten


219 verdoemen noch ons selue ooc niet verdoemen nv noch inder eewicheyt. Ende daer voor en sedt hi anders geen penitentie, dan, en wilt niet meer sondighen, Hi en seyt niet, leest so vele, vast, waect, slaet v seluen etc. Die ander penitentie voor de sonden stellen, blasphemeren de barmherticheyt Gods, recht oft hi so wreet waer dat hi de sonden niet volmaectelic en vergaue, ende of hi de sonde sonder de pijne of wrake mocht vergeuen ende niet de scult, welck [(R v) vo] [een] kint mocht verstaen dattet valsch is. Want en waer die sonde niet gedaen, so en const daer geen pijne voor de sonde ghesijn, want de pijne is om der sonden wil. Als de sonde dan wech is ende vergeuen, so waert onmogelic datter pijn of wrake soude bliuen, Is de sonde vergeuen, so moet de pijne oock vergeuen sijn, blijfter wrake, so en is de sonde niet vergeuen. Ooc so blasphemeren si die passie ende tbloet Christi, recht of hi voor de sonden niet voldaen en had, dat de mensche noch veruullen moest datter gebrake, ende dat costelic bloet niet weerdich ghenoech en ware voor de schult der sonden te betalen. Ende daer en bouen beletten si den menschen de liefde die God in haer wercken soude. Waert dat si seyden, kint, God heeft v uwe sonden om niet vergeuen door Christum, ist dat ghijt ghelooft, ende die heefter also rijckelick voor voldaen, dat ghi daer niet voor en derft doen, lesen noch protelen, daerom gaet in vrede, sijt hem dancbaer daer af, ende en wilt niet meer sondigen. Die daer niet mede te vreden en sijn, ende willen yet voor haer sonden lesen oft doen, die en sijn haer sonden niet vergeuen, ende staen inden staet der verdoemenissen, al hadden si also grooten berou dat si bloedige tranen weenden, want si en geloouen niet datter Christus genoech voor gedaen heeft. Nv seyt Christus selue, die de vrolike boot-


220 scap niet en gelooft, sal verdoemt sijn. Exempel hebdi in Juda, Mer die in dancbaerheyt wat lesen willen, die salment laten doen. Desgelijcs so berispt ende [(R vj) ro] veroordeelt de conscientie den mensche ooc altemet van binnen, ende God houdt hem sijn sonden so swaerlic voor van binnen metten ordeel ende wrake die de mensche daer mede na de rechtuerdicheyt Gods verdient heeft, ende het schijnt dat God den mensche eewelic verdoemen wil, ia hem dunct dattet vonnisse der eewiger verdoemenissen ouer hem gegaen is. Ist dat de mensche dan vanden Heere can gehebben dit ordeel ende verdoemenisse stillic wt te lijden met allen quellagien die hi in hem gheuoelt, hem niet ontschuldigende, hem den Heere geheelic ouer geuende, in al dat God in tijt ende in eewicheyt met hem doen wil, so moet deen na den anderen wtloopen ende die mensche blijft onuermiddelt bi Christum staen, also datter niemant en blijft die hem verdoemt, noch Christus en wil hem ooc niet verdoemen, ende alle die quellagien, sondighe inuallen moeten daer wt, al hadden si daer thien iaren gewoont, ende dragen alle die onreynicheden die inder sielen sijn met haer wt, Also edelen dinc is de grondige gelatenheyt, resignatie oft ouergheuen, Welck ons God verleene tot sijnder eeren Amen.

Opten vierden sondach, Joan .vi. Daer na voer Jesus ouer dat Galileesche meer, bi de stadt Tyberias, ende hem volchde een grote schare, want si sagen de teekenen die hi ouer den crancken dede. Ende [(R vj) vo] Jesus ghinc opten berch, ende sat daer met sijn dis-


221 cipulen. Ende het genaecte Paesschen het hoochtijt der Joden. Als Jesus sijn ooghen opsloech, ende sach datter veel volcs tot hem quam, seyde hi tot Philippum. Waer mede sullen wi broot coopen, dat dese eten mogen? Ende hi seyde dat om hem te proeuen, want hi wist wat hi doen soude. Philippus antwoorde hem: Brooden voor tweehondert penningen en sijn haer niet genoech dat een yegelic een weynich neme. Andreas Simon Petrus broeder, een van sijnen discipulen, seyde hem. Hier is een kint dat heeft vijf gersten brooden ende twee visschen, maer wat sijn dese onder so vele? Doen seyde Jesus: Doet dat volc neder sitten. Ende daer was veel gras in die plaetse. Doen ghingen daer sitten ontrent vijf duysent mannen. Ende Jesus nam die brooden, ende als hi ghedanct [(R vij) ro] hadde, deylde hise den discipulen, ende de discipulen gauent die daer saten. Desgelijcken oock van die visschen, so vele als si wilden. Doen si versaedt waren, seyde hi sinen discipulen. Vergadert die cruymen die ouergebleuen sijn, op datse niet en vergaen. Doen vergaderden si ende hebben veruult .xij. koruen met cruymen van vijf gersten brooden ende twee visschen, die daer ouer gebleuen


222 waren den genen die gegeten hadden. Als die menschen sagen dat teeken dat Jesus gedaen hadde, seyden si: Dit is voorwaer die propheet, die daer comen sal in die werelt. Na dat Jesus den valschen heylighen metter scrift ende ooc met redenen bewesen hadde, dat hi van Gode gesonden was, ende dat hi de gene was daer haer selfs propheet Moses, af geseyt hadde Deu .xviij. dat si hem horen souden, ende hi sach datter niet aan te doen en was, om dat eer duysent openbaer sondaers bekeert souden werden dan een, die op sijns selfs heylicheyt betrout, so is hi van haer gegaen, leerende datmen die peerlen daer niet voor stroeyen en sal die haer metter heyligher [(R vij) vo] scrift niet en willen laten onderwisen Mat .vij. Mer die genadige Heere en heeft die gene niet verlaten daer eenigen hope was van bekeeringe of die sijn hulpe behoefden ende niet en versmaden, dat waren die simpele gemeyne lieden, die haer geerne lieten helpen ende onderwijsen. Daerom heeft hi hem seluen niet ghespaert noch tsoecken ghemaect, mer heeft selue te water ende te lande ghereyst, op dat alle die gene die sijnder hulpen ende genaden genieten wilden, sonder groten cost ende moeyte tot hem souden mogen comen, van alle landen, ende van alle siden. Ende daerom is hi ouer al gereyst, om dat hi veel menschen soude helpen ende gerieuen ende bereyt sijn bi die hant. Ons trostende, dat hi so bereyt is, ons in allen onser noot te helpen, ist dat wijt hem betrouwen, midts welcken betrouwen hi ons oock gewillich maect onsen naesten te water ende te lande te gerieuen, ons niet verbergende, mer onsen naesten selue soeckende ende voorcomende, om hem getroulic te dienen, ende te helpen dies ter eeren


223 Gods behoeft, also wel de vianden als den vrienden. O dat sijn die oprechte goede wercken, die God van ons eyschende is, diemen prediken ende leeren soude, ende laten alle die ander staen. Als die schare hoorde dat Christus so geerne halp dies van hem begeerde, sonder wtnemen der personen, om niet, wt liefden, ende de teekenen die hi aen die crancken dede sagen, so volchde hem een groote schare, si liet alle ander dingen, ia ooc also dat si vergaten spijse ende dranc met haer te nemen, ende volgen, niet twistelic noch verschey-[(R viij) ro] den van malcanderen, mer eendrachtelic. Ende so vergadert in minliker eenicheyt sijn si geuolcht den eenighen eenen Jesum den woorde des Vaders, welc alleen doctoor van hem gepromoueert is, seggende Mat xvij. Hoort hem, dat is, hoort alleen dat godlike woort mijnder vaderliker herten, niet aensiende met wat persoons monde dat ghesproken wert. Jesus ghinc opten berch, ende sadt daer met sinen discipelen, leerende eenen Euangelischen predicant, dat hi sijn gemoedt niet met aertscher sorchfuldicheyt noch met nederen dingen becommeren en sal, mer dat hi een onuerbeelt gemoedt verheuen in God sal draghen, daer rustende also langhe als hijt vanden Heere gehebben can, nochtans der scaepkens niet vergetende noch versuymende die daer beneden sijn, ooc der scharen die hem volgende is, mer sine oogen dicwijle daer op slaende, merckende oft si eeniger spijsen behoeuen. Gelijc Christus hier dede, die sine oogen opsloech, ende sach datter een grote schare met hem was. Welk troostelic is, dat hi ons niet en vergete, noch sine ooghen van ons en keert ons onwerdige verachtende, mer dat hi so genadelic aensiet, niet alleen heylighe duechdelike menschen, mer de geheele schare die tot hem quam, niemanden wtgenomen, onder


224 welcke nochtans waren die hem namaels holpen cruycen oft daer inne consenteerden, hi slaet ouer al de schare sijn genadige oogen, also verre als si eendrachtich sijn ende in een scare vergadert, mer daer twist, tweedracht is, die daer sake af sijn, die en siet hi niet aen. [(R viij) vo] Ende die van hem loopen totten creatueren, vanden woorde des Vaders, totten woorden, leeringen ende geboden der menschen, dien en mach hi niet helpen noch weldoen, want si en comen niet tot hem, mer loopen vanden schepper totten creaturen, vanden geuer totten gauen. Daerom, wert haer geholpen die so van Gode loopen, dat en is God niet, mer die duuel die af laet oft ophoudt van haer te quellen oft te quetsen als si sinen wille doen, loopende vanden scepper totten creaturen, recht oft die scepper niet machtich genoech en ware haer te helpen, dat hi so wreet waer dat hijs niet doen en wilde. Ende dat die creaturen genadiger ende machtiger waren dan die scepper, welc seker een groote spijt, scande ende oneere den scepper is bewesen. Ende die heyligen daer si also toe loopen souden haer lieuer hebben laten cappen, sieden ende braden, dan si Gode eens al sulcken cleynicheyt oft oneere hadden gedaen. denct ende vonnist dan selue, hoe lief dat ghi haer dan doet dat ghi tot haer coemt ende gaet van God, welc si so seer haten, dat si v met handen ende voeten van haer seluen tot God wijsen, van haren woorde totten godliken woorde. et c. Dit gaen en is niet alleen vanden gaen oft loopen des lichaems te verstaen, mer veel meer vanden betrouwen des herten. Die dan van allen creatueren met geheelen betrouwen tot Christum comen, die neemt hi so vaderlic ter herten, dat hijse niet alleen en versiet ende besorcht inder sielen van al dat daer tot sijnder eeren van noode is, mer ooc int


225 lichaem. Ende dat hi sine [S ro] discipelen door aenuechtinge int ghelooue soude stercken ende vermeerderen, so heeft hi gheseyt tot Philippum. Waer sullen wi tgelt halen daer wij alle dese schare mede sullen spijsen? Recht oft hi segghen wilde. Mijn vaderlicke trouwe is also groot, totten genen die mi volgen dat ics niet gelijden en can dat si gebrec lijden, ooc inden lichaem, mer ic weet wel dat onse borse qualic voorsien is, hoe sullen wi dat maken? Philippus gelijck altoos cleyn betrouwen doet, sloech sijn oogen op de gelegentheyt der dinghen, waer in hi sach dat onmogelic was, aenmerckende datter so grooten schare, ende so veel volcs was, ende so luttel gelts, so seyde hi. Twee hondert penninc weerts broots en soude niet genoech sijn, niet alleen dit volc te versaden, mer datter elc een luttelken af genieten soude. Deser penninck een, is omtrent drie stuyuers. Mer hadde hi sijn oogen alleen op God geslagen van alle circumstantien, so hadde hi ghesien dat God die alle creatueren was machtich ende wilde scheppen van niet, dat hi ooc herteliken geerne spijsen wilde die hi geschepen hadde van niet. Den genen te troosten die veel kinderen hebben te spijsen, dat si God vastelic sullen betrouwen, dat hijse wel sal spijsen, midts haren arbeyt daer hi haer ooc macht toe geeft, die hi heeft geschapen, al ist dat hi haer gelooue altemet proeft. Ende leert ons hier bi, als wi aengheuochten werden, dat wi ons inwendige oogen niet op de aenuechtinge en mogen slaen, mer op de almachticheyt, [S vo] ende gonstige goetheyt ons alder genadichsten vaders. Sien wi op den wint der aenuechtinge wij sullen onder gaen, gelijc Petrus dede. Maer Andreas, gelijc altoos reden doet, hoopte na mensceliker wijsen, daerom seyde hi: Hier is een knechtken dat .v. gersten brooden heeft, ende twee vischkens, mer wat


226 mach dat helpen onder so veel volcs. God en wil niet dat wi onsen nootdruft na menscheliker manieren sullen verwachten, mer van god alleen, als wi al ghearbeyt ende ghedaen hebben dat mogelic is, so wi dat vanden Heere connen gehebben, so en sullen wi ons nootdruft niet van dien arbeyt, mer van God alleen verwachten, ende die niet onsen arbeyt toeschriuen, mer sijnder vaderliker genaden. Want al arbeyden wi so veel als alle menschen, so en souden wi nochtans daer bi gheen nootdruft connen vercrijgen sonder God, ia sonder hem en soude ons alle spijse niet voeden, gelijc hi dicwils in de heylige schrift dreyget Leui .xxvi. segghende: Ghi sult eten ende niet versaedt worden. De godlike mogentheyt moet altoos door sijn godlic woort in spijse, dranc, in vier ende anderen creatueren wercken, daer door hijse gescapen heeft eer si de menschen connen geuoeden, verwarmen etc. Also dat Christus wel seyt Deu .viij. dat de mensche niet alleen bi den broode en leeft, niet alleen na der sielen, maer oock naden lichaem, maer bi alle woort dat wt den mont Gods gaet. Nochtans so wil God door tmiddel ons arbeyts, ia sijns arbeyts, metten instrumenten onser lichamen ende crach- [S ij ro] ten die hi ons verleent heeft, dat doen, om dat wij niet ledich gaen en souden, hi hadde anders wel broot als cornen mogen laten wassen. Ende nochtans alst al gearbeyt wert, so sullen wi ons nootdruft alleen van God verwachten, seggende met Dauid Psal .iij. Heere alre creaturen oogen hopen op v, ende ghi geeft haer spijse in bequamer tijt. Ghi doet v hant open ende veruult alle dieren met benedictien. Op dat ons herte, hope, gelooue ende liefde bloot op God soude staen, ende niet op ons seluen, noch op onsen arbeyt, noch wercken, noch op gheen creatuere, op dat wi mer dien eenen God en souden hebben. Ende om


227 de sine hier toe te brengen, so verleent God het goet vanden ghenen daerment op die tijt alderminste af verwacht, ende daerment aldermeest op die tijt af verwacht, daer door en verleent hijs dan niet, op dat wi souden weten, dattet van hem door dat middel coemt. Desgelijcs als de mensche na sijn natuerlicke reden te werc gaet, ende waent na menscheliker wijsen salich te werden, so wert hi bedrogen, so Psal .xxxvi. staet. De salicheyt der rechtueerdiger menschen is vanden Heere, nochtans so en wil God ooc niet dat si ledich gaen sitten, mer van hem nemen, also haren naesten voort te doen wt liefden, also hen God door tgelooue gedaen heeft. Also Christus Joan .xv. beueelt, seggende: Ic gebiede v, dat ghi malcanderen onderlinge lief hebt, so ic v lief gehadt hebbe. Hi en heeft ons niet met schoon woorden lief gehadt, mer met bewijs der vromer wercken ende [S ij vo] lijden. Waer toe ons .i. Jo .iij. vermaent, seggende: En laet ons niet liefhebben metten woorden, maer metten wercke ende inder waerheyt. Ende nochtans gheen salicheyt van dien wercken, mer vander genadiger beloften Gods verwachten. Want Dauid en seyt niet, dat de salicheyt der rechtueerdiger van haerder rechtuerdicheyt is, mer vanden Here. Als Jesus tghelooue der sijnder dan wel gheproeft heeft, so laet hijt geuoelen ende onderuinden. Ende hi dede de menschen bi na vijf duysent mannen gaen sitten opt gras oft hoy, des daer veel was, leerende alle blinckende verganckelike dingen versmaden, hoe schoonen bloemkens van verwen van heylicheyt dat si ooc hebben. Ende hi nam de brooden, hoe luttel ende cleyn si ooc waren, tot hem, ende dancter sinen Vader af. Ons leerende, hoe luttel hoe snoode dat het is, dat wi dat niet en sullen verachten, mer met dancbaerheyt als vanden Heere ons


228 wt vaderliker liefden gesonden, ontfanghen voor dat alderbeste, niet na meer siende, oft tsal min werden, mer daer also wel mede te vreden sijn, als oft costeliker waer, niet twijfelende, waert dat ons meer ter eeren Gods van node waer, dat ons god so gonstich is sonder onse verdiente, dat hi ons meer oft anders soude verleenen, ende dat hi also machtich is ons met so luttel spijse te onderhouden etc. als met veel costelicke coninclike spijse, also wel blijcte aen de drie kinderen, Dani .i. Ende daer en bouen nochtans om de liefde Gods, al woude hem God van honger laten steruen, oft van ee- [S iij ro] nich gebrec bederuen sonder verkiesen gelaten te staen oft geresigneert. Dan soude daer al te veel toe gaen, eer God dien mensche eenich gebrec soude laten lijden, ende lieuer in wonderlike manieren besorgen, gelijc hi Daniel .xiiij. dede inder leeuwen hol, door den Propheet Abacuc, oft so hi Heliam door de diefachtighe Raue spijsde .iij. Reg .xvij. Welc is gesciet tot onsen troost ende om ons betrouwen tot God te stercken in alder noot. Ende besorcht God tvuyl lichaem also vaderlic, ende versadet hi so grooten schare met verganckelicke spijse, waent ghi dan dat hi de hongerighe sielen na sinen woorde van honger sal laten steruen, ist dat een schare tot hem coemt. Mer wat mirakel can God doen alsser naulic .x. oft .xij. te sermoon en comen, of die sonder honger comen. Als God mirakel heeft gedaen ende met luttel spijsen veel hongerige gespijst, dat heeft hi alleen der grooter scaren gedaen, daerom soudemen de biechtmert al laten varen, den tijt daer niet mede verliesende daermen mer eenen te mael en can gespijsen metten godliken woorde, daermen der wel int openbaer drie oft vier duysent inder seluer tijt mede soude spijsen, daer wil God rijckelic versaden de geheel schare, daer mach hi


229 sijn heerlicheyt thoonen tot sijnder glorien. Maer als de predicant des godliken woorts vanden Heere heeft ghenomen neerstelick te bidden, so en sal hi hem niet verslaen, al en vint hi niet veel broodekens, ende de selue gherstenen, die niet versmadende, mer met dancbaerheyt vanden Heere ontfan-[S iij vo] ghende, al wilde hem God beschaemt laten, also dat hi niet een woort en wiste te seggen, so en sal God de schare sonder twijfel niet ongespijst van hem laten gaen, mer alle rijckelic met sijn godlic woort versaden, also datter noch genoech ouer sal bliuen welc men niet en sal laten verloren gaen, maer vergaderen, op datter God noch meer mede versaden mach tot sijnder eeren Amen.

Opten maendach. Joan .ij. Ende der Joden Paesschen was na bi, ende Jesus ginc op te Jerusalem, ende vant in den tempel die daer vercochten ossen ende schapen ende duyuen, ende de wisselaers daer sitten. Ende als hi gemaect hadde een geessele van coordekens, werp hijse al wt den tempel, scapen ende ossen, ende storte dat ghelt der wisselaren wt, ende stiet die tafelen om. Ende den ghenen die daer duyuen vercochten, seyde hi: Neemt dit wech van hier, ende en maect van mijns Vaders huys geen coophuys. Doen ghedachten sijn discipelen datter gheschreuen is. De bernende liefde dijns huys heeft mi ghegheten. [S iiij ro] Doen antwoorden de Joden


230 ende seyden: Wat teeken thoondi ons, dat ghi dese dinghen doen moget? Jesus antwoorde ende seyde haer: Breect desen Tempel, ende in drie dagen sal ick dien weder oprechten. Doen seyden die Joden: Desen Tempel is ghetimmert in ses ende veertich iaren, ende wilt ghi dien in drie daghen oprechten? Mer hi sprack van den Tempel sijns lichaems. Daerom, doen hi verresen was vander doot, gedachten sijn discipulen dat selue, dat hi haer dat gheseyt hadde, ende si gheloofden die schriftuere ende die reden die Jesus ghesproken hadde. Ende als hi te Jerusalem was in het hoochtijt van Paesschen, geloofden daer vele in sijnen name, siende de teekenen die hi dede. Mer Jesus en betroude haer hem seluen niet, daerom, dat hijse al kende, ende hi en behoefde niet datter [S iiij vo] yemant ghetuychnisse soude gheuen vanden mensche, want hi wist wel wat in den mensche was. Paesschen is een hebreeusch woort, ende is also veel gheseyt als eenen door ganc, ende het heet der Joden doorganc, om dat de kinderen van Israel te dier tijt wt den lande van Egypten midts den stercken arme Gods werden geleyt, wt Egypten, door de roode zee, na den lande van belooften Exo .xv. Welc een figuere was dat de menschen door het Euangelische gelooue wt der duysternisse alre


231 dolingen ende menscheliker leeringen, geleyt souden werden tot Christum, ende door sijn passie daer al onse vianden in verdroncken sijn totten vaderlande hier bouen. Doent bi Paesschen was, so is Jesus opghegaen na Jerusalem, om dat in die tijt veel volcs vergaderden tot dien feestdach, om tquaet te beletten, dat daer doen te geschieden plach, te wetene, dat de coopers ende wisselaers onder eenen duechdeliken schijn inden tempel, de vreemde ende arme menschen bedrogen met haren vercoopen ende wisselen om dat si haer schapen, ossen ende duyuen, die si na de wet moesten offeren veel te diere vercochten ende te veel wilden winnen aen dat gelt te wisselen, Ende hadden een compact metten Priesters ende Leuiten gemaect die de offerhande ontfinghen, dat sise weder den vreemden dier mochten vercoopen, Welc Christo also na ghinc oftment hem selue gedaen hadde, want so int H. Euangeli Mat .xxv. staet [(S v) ro] datmen eenen van desen sijnen minsten doet, dat doet men hem, die sijnen naesten bedriecht, die bedriecht Christum. Om dat Christus dit quaet soude beletten, so is hi tot Jerusalem gereyst, ende om te bethonen hoe seer hem dat bedroch ende de giericheyt, sonderlinge onder een decsel van oorlof oft heylicheyt geschiet, mishaecht, in de heylige kercke, so is hi terstont inden Tempel gegaen, ende die genadighe Heere heeft daer also grooten zeloesheyt, dat is, verbolgentheyt die wt liefden coemt, getoont, dat hi noyt om eenige sonde alsulcken indignatie ghethoont had, Want hi maecte een gheessel ende sloech alle de vercoopers met al haerder merct wt den Tempel, seggende: En wilt van mijns vaders huys geen coophuys maken. Wat soude hi dan nv doen, als in al de kercke niet dan een merct en is, ende elc wt is om deen den anderen te bedriegen, met coopen, met vercoopen etc. welc Christus


232 niet anders en neemt, dan oftmen hem also bedrooch. Daer en is nv gheenen spuer van Christeliker liefden, daerom, elc neme vanden Heere nv voort aen een nieuwe herboren mensche te werden, die de onlijdelike wrake Gods wil ontgaen. Ende ten eersten in alle comenschappen den regule der caritaten ende de wet der liefden te onderhouden, dat is, dat elc in sijnen gront ga, ende lese daer met grooten natuerlijcken letteren gescreuen, hoe hi soude willen datmen hem cochte ende vercochte, ende so hi daer vint dat hi wilde datmen hem dede, dat hi sijnen naesten also ooc doe. [(S v) vo] Ten anderen, dat hi dat profijt des geens dien hi yet vercoopt of daer hi yet af coopt, also wel soecke als sijns selfs, welc wten eersten volcht, ende daer Christus int Euangelie af seyt, Mat .xxij. Mar .xij. Hebt lief uwen naesten als v seluen, Sullen wi onsen naesten also lief hebben als ons seluen, so moeten wi sijn profijt so wel soecken alst onse. Ten derden, in renten of chijnsen te coopen, moet ment op een seker onderpant copen, als op een huys acker etc. ende ist dat als de vercooper des chijns sijn neersticheyt ende arbeyt heeft vanden Heere genomen te doen, ende daer en wast dat iaer niet op, so en mach de cooper dat iaer van gheenen chijns manen, doet hi anders hi doet woecker ende verdoemt sijn siele. Desgelijcx een coopman die ghelt om chijns verwerft, ende daer en coemt geen goet te coope, of hi en can daer niet mede gewinnen oft heeft ander ongheluc, dat moet de ander so wel dragen als hi, salt godlic sijn: Want de vercoper oft verweruer en vercoopt hem dat onderpant niet, mer sinen arbeyt ende nersticheyt, ende als daer dan geen profijt af en coemt, so en is hi hem niet schuldich, Ende al ist dat al wel


233 raect, so en behooret hem niet eer chijns voor sijn gelt, voor dat die vercoper sijn ghesedt goet ende sijns arbeyts vrij gesont ende sonder hindernisse orboren mach, want dat pericule van vier, haghel, donder, water etc. des vercochten dincs, staet bi den cooper, Want de vercooper en is niet schuldich den cooper sijnen ware daer voor te bewaren, noch ten is hem [(S vj) ro] ooc niet mogelic. Daerom die chijns oft renten op alle des mans goet int ghemeyne coopt also datmen niet bethoonen en can, op welc onderpant of stuc dat het staet, so en staet die cooper in geenen pericule, ende is altoos sijnen chijns seker, dat en is niet beter dan woecker. Oock so behoort hier toe, datmen niet te veel opt hondert nemen en sal, te weten .iiij. of .v. vi. ten hoochsten, hoe min hoe beter, mer die .viij. ix. of .x. opt hondert nemen, dat is onredelic ende tegen de liefde. Hierom ist een periculoos dinc met dien chijns coopen, Welc van geenen node en ware, waert dat wi leenden ende gauen na dat Euangelie dies behoefden Lu .vi. Mer dat is al grof, nochtans ist van node te prediken, mer daer is noch een ander comenschap inder kercken te weten, der geender die haer verdienten ende heylicheyt anderen menschen vercoopen, ende bedriegen daer de simpele menschen mede, achtende ghewin voor goddiensticheyt, so .i. Tim .vi. staet, Desghelijcs die Gods penninc verwisselen, dat sijn de ghene die de godlike waerheyt ende kennisse om gewinne verswijgen oft eygen glorie prediken, of om verlies, schade ende schande te ontgaen, verualschen oft veranderen, of die haer eygen droomen, woorden ende insettingen voor Gods woort vercoopen, ende wtgeuen. Dese sal Christus al wt den Tempel sijns Vaders werpen, dat is, wt der vergaderinghe van allen geloouigen, ende haer deel metten hypocriten in dat eewige vier stellen,


234 Die vergaderinge is de Kercke ende den Tempel Gods, waer af [(S vj) vo] Paulus .i. Cor .iij. seyt, Den Tempel Gods is heylich, welcken ghi lieden sijt, so wie dien schent, die sal God verdoemen, Item .ij. Cor .vi. Ghi lieden sijt den tempel des leuenden Gods, Noch sijnder veel subtijlder vercoopers, dat sijn de gene die al dat si doen, laten, lijden, steruen oft deruen om loon doen, sommige om gerustheyt ende inwendigen vrede, ander om beuoelike soeticheyt, smake, weelde, deuotie, Eenige om de pijn der hellen te ontgaen, of om veel te verdienen, Eenige om duechdelic, ootmoedich, geleert ende wijs geacht te sijn. Also lange als dese inder sielen des menschen woonen, so en is God daer geen plaetse in dier herbergen, Nochtans so en sal hem niemant pijnen dese wt sijnder sielen te slaen, want ten is in menscheliker macht niet, mer vanden Heere te nemen geresigneert daer in te staen, also veel als den menschen aengaet, die om Gods wil wt te lijden, welc een vreemt lijden schijnt, nochtans eenen goetwilligen swaer bouen alle wtwendich lijden, den Heere nochtans van sijnder eeren weghen biddende dat hise wt sla, ende alsulcken geessel daer toe make, alst hem alder eerlicste sijn sal, Want al ist dat hi seyt, Doet dese wech, en wilt geen merct van mijns vaders huys maken, hi moetse nochtans om slaen ende neder stooten, Welc de Joden nochtans niet wel lijden en wilden, sonderlinge om dat hi God sijn Vader hiet, ende seyden, Doet ghi dit wt beuel Gods, so thoont ons een teeken, Christus en gaf hen geen teeken dan dat teeken Jone, seggende. Ontbint desen Tempel [(S vij) ro] (mijns lichaems) ende binnen drien dagen sal ict weder verwecken. Dat is, sijn doot ende verrisenisse sal een seker teeken ende segel sijn van al dat hi geseyt ende gedaen heeft. Daer is opten woensdach


235 in die quatertemper af gescreuen. Si en verstondens niet recht, ende Christus en wilde sine peerlen voor sulcke vercken niet stroeyen, mer vele andere die sine teekenen ende miraculen sagen die hi dede, geloofden in hem, nochtans so en geloofde hi hem seluen haer lieden niet, om dat hise alle kende et c. Ons leerende, dat wi ons seluen den ordeele oft vonnisse der menschen niet laten en souden, want wi niet en weten wat inden mensche is, mer alleen den godliken woorde, den welcken die Vader alle vonnisse heeft gegeuen. Waer af hi gelooft, bemint ende gheeert si inder eewicheyt Amen.

Des dinxdaechs. Joan .vij. Ende midden in die hoochtijt ghinc Jesus op inden Tempel ende leerde. Ende de Joden verwonderden hen seggende. Hoe can dese de scrift na dien dat hi niet geleert en heeft? Jesus antwoorde haer, ende seyde: Mijn leeringe en is niet mine, mer des gheens die mi gesonden heeft. Ist dat yemant sinen wille wil doen, die sal bekennen oft die leeringe van God is, [(S vij) vo] ende oft ic van mi seluen spreke. Wie van hem seluen spreect, die soect sijn eygen eere. Ende wie de eere des gheens soect die hem gesonden heeft, die is warachtich, ende in hem en is gheen ongherechticheyt. En heeft v Moyses de wet niet ghegeuen, ende nochtans niemant van v en houdt de wet.


236 Waarom soect ghi mi te dooden? Het volc antwoorde ende seyde: Ghi hebt den duuel in, wie soect v te dooden? Jesus antwoorde ende seyde haer. Een eenich werc heb ic ghedaen, ende ghi verwondert v alle. Daerom heeft v Moses de besnijdenisse ghegeuen, niet datse van Moyses is, mer vanden vaderen, ende nochtans so besnijt ghi den mensche opten Sabbath. Ist dat een mensche de besnijdenisse ontfanget opten Sabbath, also dat de wet Mosi nochtans niet gebroken en wert, waerom wert ghi vertoornt op mi, dat ic den geheelen mensche opten Sabbath hebbe [(S viij) ro] gesont gemaect. En wilt niet ordeelen na dat aensien, mer ordeelt een rechtuerdich ordeel. Doen seyden somighe van Jerusalem. En is dit niet dese, dien si sochten om te dooden? siet hi spreect openbaerlic, ende si en seggen hem niet. Kennen hem onse ouersten nv recht, dat hi Christus is? nochtans weten wi waen dese is, mer als Christus sal comen, so en sal niemant weten van waen hi is. Doen riep Jesus inden Tempel, leerende ende seggende: Ende ghi kent mi, ende ghi weet waen ick ben, ende ick en ben van mi seluen niet ghecomen, maer die mi gesonden heeft is warachtich, den welc-


237 ken ghi niet en kent, ic kenne hem, want ick ben van hem, ende hi heeft mi gesonden. Daer om sochten si hem te vangen, ende niemant en stac sijn hant aen hem, want sijn vre en was noch niet gecomen. Ende vele vanden volcke gheloefden in hem. [(S viij) vo] Als Jesus den Tempel sijns Vaders vol vercoopers sach, so en mocht hi daer niet bequamelic leeren. Want also langhe als die in sinen Tempel logieren, so maken si daer alsulcken gerucht, datter sijn stemme noch gehoort noch verstaen en mach werden. Mer doen hi die daer wt geworpen hadde, so quam hi inden Tempel ende leerde daer, niet menschelike leeringe, insettinge noch geboden, maer dat godlike woort, die heylige schrift. Waer af haer die Joden verwonderden, seggende. Hoe comet dese de heylige schrift te weten, die niet ter schole en heeft gelegen noch in gheen vniuersiteyt gestaen? Want die natuerlike wijse geleerde mannen wanen dat nyemant die heylige schrift en weet noch en verstaet dan si oft diese also geleert hebben als si. Want het vleesch en kent noch en weet geen ander wijsheyt dan menschelicke wijsheyt, want het en geuoelt niet, hoe die heylighe geest van binnen met sijnder soeter saluinge, meer in eender vren leert van godlike wijsheyt, den simpelen nederen menschen, die sot ende veracht vanden geleerden werden gehouden, dan alle menschen in der eewicheyt souden mogen leeren, ya si vercrijgen dat niet geleert en mach worden, want si ontfangen vanden woorde dat si selue niet wt gespreken en connen, niet dat sijt so verdient hebben, mer want die Vader also gelieft, so Christus


238 Mat .xi. sinen Vader danct. Ende seyt met den Propheet Esai .liiij. Si sullen alle van God geleert werden Die wil weten hoe dit toegaet, die moest der gra- [T ro] tien ende niet der tongen vragen, Ende cleyn ende sot werden van alder eygender wijsheyt, ende haren sin ende verstant laten vangen ende dooden .ij. Corin .x. Mer om dat si hier niet aen en willen, so en gheuoelen noch en beuinden si nemmermeer hoe dat toe gaet. Ende want sijt niet geuoelt noch onderuonden en hebben, so en duncket haer niet moghelic sijn, ende wanen dats niemant onderuonden en heeft, om dat si dat niet beuonden en hebben. Mer Christus seyt, dat sijn Vader den cleynen van gheender wijsheyt dat geopenbaert heeft, ende den eyghenen wijsen verborgen, want si sijn also vol van dier eygender wijsheyt, datter de olie der godlicker wijsheyt stille staen moet, sonder vloeyen, sonder veruullen, om datter gheen ydel vaten en sijn .iiij. Re .iiij. Si moeten eerst met Christo als cleyn onsprekende kinderkens werden, eer si vander saluinghe des geests gheleert souden werden van alle waerheyt, ende alle haer menschelike wijsheyt laten vallen, ende daer af gedeylt, op datse God dan met sijnder godliker wijsheyt mocht veruullen. Die also vander saluinge des heylichs geests gheleert is, die en mach hem seluen de wijsheyt niet toe laten scriuen noch prijsen, mer totten genen die haer daer af verwonderen met Christo terstont van haer seluen op God wijsen, seggende: Mijn leeringe en is niet mijne, dat is, ic en leere niet na tverstant noch na de wijsheyt mijnder menschelicheyt, noch na mijn menschelick goetduncken, daer toe so en heb icse door geenen mensche noch vanden menschen [T vo] ontfangen. Daer sijn vierderhande manieren van leeringen. Deerste, die noch van menschen, noch door


239 eenigen mensche en wert gheleert noch en coemt, mer vanden menschen selue, gelijc de valsche leeraers ende propheten, die haer wtgeuen voor leeraers Christi, dese en leeren niet dan loghenen. Want so Christus seyt Joan .viij. Die van hem seluen spreect, die spreect logene. Dandere die van God coemt, mer door eenen mensche, ghelijc die door de Apostelen geleert ende geseynt worden van God, dit sijn warachtighe leeraers, als si niet anders en leeren, dan dat God de menschen geleert heeft. De derde sijn de ghene die vanden menschen dat is, van anderen menschen schriften ende leeringen die si wt haerder natuerliker wijsheyt ende goetduncken ende verstant geschreuen ende geleert hebben, gelijc de Philosophen ende alle haer discipelen, gelijc als onse subtijle doctoren, die met ydelen argumenten om gaen. Daer ons Paulus Col .ij. voor waerschout, seggende: Niemant en laet hem verleyden van die ydele Philosophie oft ydele valscheyt in menscheliker insettinge etc, Tit .iij. Ende schouwet ydele onnutte questien vander wet etc. De vierde diet noch van menschen noch door menschen, noch vanden mensche selue, maer van God selue sonder middel coemt. Sodanich was tgene dat Christus leerde, daerom seyt hi, mijn leeringe en is niet mijne. Ende dicwils seyt hi int heylich Euangelie. Ic en spreke van mi seluen niet Jo .xij. En leert Christus dan na menscheli- [T ij ro] ke wij sheyt noch goedduncken niet, mer van God selue, hoe is dan yemant so stout, die sijns selfs goetduncken leert oft predict. Alsulcke sijn blinden ende leyders der blinden, ende wie die volcht, die moet dolen ende verleydt werden. Dat Christus leeringhe niet van sijnder menschelicheyt en is, daer gheeft hi twee teekenen af, daer bi men alle leeringe bekennen mach, weder si van God oft vander menschelicheyt sijn. Deerste,


240 die den wille mijns Vaders wil doen die mi gesonden heeft, die sal bekennen vander leeringe, oft si van God is, oft dat ic van mi seluen spreke. Want die beuindet met ghewarighen onderuinden, dattet van God moet sijn, al waert datter ooc alle creatueren tegen streden, want hi heuet selue also sekerlic geproeft, al waert datter een Engel wt den hemel quame, ende seyde, het en is niet van God, hi soude segghen, ghi liecht daer aen. Maer die niet vanden Heere en wil nemen den wille Gods te doen, die waert onmogelic dat hi soude bekennen, dat dat Euangelium warachtich van God waer. Want het licht des vleeschs, dat is der menscheliker reden en verstaet niet dan dat vleeschelic. Gelijk .i. Corin .ij. staet. Ende gelooft alleen datter reden also dunct sijn, maer gheestelijcke dingen en can si noch verstaen noch begrijpen. Nv is alle die leeringe Christi gheest ende leuen, so hi selue seyt Johan .vi. Die dan de leeringhe Christi wil verstaen, die en mach noch sijns selfs verstant ende sin volgen, maer die moet altemael [T ij vo] gedoot sijn. Ende den wille des Vaders moet alleen begeert ghedaen te werden. Nv is den wille des Vaders, datmen van hem neme ende niet van ons seluen, dat is, van sinen geest, ende niet van onsen geest, sinen sone te hooren ende te gheloouen, also Christus genoech int H. Euangelie leert Mat .xvij. Want alst de mensche van sijns selfs geest oft reden wil nemen te geloouen, dat Christus spreect so ist letter ende vleesch, Mer alsment vanden geest Gods neemt te geloouen, so ist gheest, so maect de gheest Gods dat een leuen inden mensche. Daerom so schrijue ic gemeynlic, neemt vanden Heere dit oft dat te doen oft te laten, dat is, datmen na dat werck des geests Gods, ende niet na twerc ons geests en sal sien, alsser yet te doen, te lijden oft te steruen is.


241 Mer datmen daer bi scrijft oft seyt: Ist datment vanden Heere ghehebben can, dat wil [seggen]: Ist dat den Heere belieft te geuen oft te wercken. Want anders en canment van hem niet genemen, want ghelijck Sint Jan seyt int .i[ij]. Niemant en can yet ontfangen, het en si dat hem van bouen gegeuen werde. Alsmen daer vanden Heere neemt den godliken wille te willen doen, dat is, sinen woorde te geloouen sonder wanckelen, ende niet sijnder menscheliker redene die altoos contrarie getuycht, so beuint de mensche dat dat een godlic woort en niet menschelick en mach sijn, want den geest Gods salft dan den geest des menschen also edelic, dat den mensche also seker maect, ende dien geest Gods werct een leuen in des menschen geest, ende maecter eenen geest [T iij ro] af, so .i. Cori .vi. staet. Die God aenhangt die is een geest, Mer het schijnt hier recht oft aen onsen wille lage oft wi den wille Gods wilden doen. Dat is also te verstaen, dien God willich maect den Heere in hem te laten becomen, want Christus seyt doch selue: Niemant en coemt tot mi, het en si dat hem mijn Vader trecke, Jo .vi. Waer op de H. gheest properlic door Augustinum (want het metter H. schrift accordeert) aldus seyt: Christus en heeft niet geseyt, die mijn hemelsche Vader leyt mer trect, op dat niemant en soude meynen, dat den wille des menschen eenichsins voor gaet, dat is, dat de mensche eenich goet wel wille gelijc si vanden kinderen exempel geuen, dat haect na eenen appel etc. Wat soude de Vader den mensche trecken, waert dat hijt wilde, mer niemant en coemt hi en wilt, daerom so wert de mensche wonderlick getrocken dat hijt wilt, vanden genen die van binnen can wercken, niet dat de mensche[n] niet willende geloouen, welc onmogelic is, maer dat si wt niet willende,


242 willende werden. Dat dese woorden Augustini warachtich sijn, dat bewijst ons de H. geest door Paulum Philip .ij. segghende. Het is God die dat willen ende tvolbrengen in ons werct, na sinen godliken wille, ende niet na ons verkiesen. Waer wt claerlick blijct, dat Christus hier anders niet en meynt, segghende: Die den wille mijns Vaders willen doen, Dan die mijn Vader den wille geeft, dat hi minen Vader in ende met sinen geest laet geloouen. Ende die dat vanden Heere [T iij vo] can gehebben, die verstaet sekerlic dat de leeringe Christi wt God is, want den geest Gods geuet den geest des menschen een sterc getuych daer af, ende daer en bouen salft hi smenschen geest so edelic, dat hi onderuint ende proeft datse wt God is. Daer .i. Joan. claerlic aldus af staet. Ghi en hebbes van gheenen noode, dat v lieden yemant leert, want sijn saluinghe leert v van als. Wat dese saluinge is, dat is beter geuoelen dan scriuen of leeren, diese smaect, die kentse ende anders niemant. Mer die niet vanden Heere en wil nemen te geloouen den sone, die en machs niet verstaen dat de leeringe Christi van God is, om dat hi sijns selfs goet duncken volcht, want so Esaias .vi. seyt. Het en si dat ghijt gelooft, ghi en sult daer niet toe comen, dat ghijt met warachtich geuoelen sult beuinden oft so dander texten hebben, ghi en sulles niet verstaen. Dander teeken daerment aen bekent, is. Die van hem seluen spreect, dat is, die sijns selfs oft der menschen woorden leert, oft ooc die twoort Gods sonder geest leert, die soect sijns selfs glorie etc. Maer die de glorie Gods soect die is warachtich. Ende daer en is gheen ongerechticheyt, die de glorie des gheens soect, die hem ghesonden heeft. Die Gods woort predict die hem gesonden heeft, die en soect sijns selfs glorie niet, want daer en coemt niet dan schande, ende


243 schade af, ende anders en derf hi ooc niet verwachten, die het woort die hem gesonden heeft, te recht int openbaer claerlic vercondicht. Ende wie gheen lijden, schade, schan- [T iiij ro] de oft cruyce van sijnen prediken en heeft gehadt, die sal sekerlic weten, dat hi dat godlijck woort noch noyt te recht vercondicht en heeft, want het cruyce ende dwoort en mogen niet verscheyden sijn. Aent eerste teeken mogen de hoorders bekennen oft het godlike woort is. Aen dander macht die predicant bekennen oft hi sijns selfs glorie soect of niet. De ander diet hooren mogen sien of veruolcht wert ende ofter lijden af coemt of niet. Want dan Christus sijn glorie niet en socht, want hem niet dan lijden, schade, schande, ende ten laetsten dat cruyce van sijnen prediken en quam, ende want hi niet anders en leerde dan God door de wet (wel verstaen) geleert had, daerom so sprac hi wt hem seluen niet, noch sijn leeringhe en was niet sijne. Daer om seyt hi voort, Moses heeft v die wet ghegeuen, die ick leere, mer ghi en verstaetse noch en doetse niet naden wil Gods, so icse leere, ia tgene dat de wet alder scherpelicste pijnt, dat doet ghi, te weten, mi te dooden, Ende ghi segt dat ick den Sabboth gebroken heb, om dat ick eenen mensche opten sabboth gesont gemaect heb, ende v dunct dat ghi de wet houdt, om dat ghi opten sabboth niet en werct, mer ghi en hout die niet na de meyninge Gods, want de wet is geestelic, ende ghi en viert niet naden geest, mer na de letter, ende waent dat den Sabbath, metten wercken der caritaten ghebroken wert, daer hi mede doch geheylicht wert. Daerom, al veynst ghi v de wet ende den sabboth te houden, ghi en houdes niet, ende verdoemt de vrijheyt [T iiij vo] des Euangelijs, welc den geest der wet is. Also onse heyligen nv ooc doen, Haer dunct dat si


244 vieren, als si ledich voor haer dueren sitten of gaen clappen etc. mer waert dat si arbeyden om haren armen medelekens broot te winnen, si souden wanen dat si niet geuiert en hadden, als si nochtans alderbest geuiert hadden. Ende si en vieren nemmermeer qualiker, dan als si alderbest wanen te vieren, Want rechte vieren en is anders niet dan rusten vanden wercken der natueren, ende een nieuwe creatuere werden ende laten God in ende met den mensche wercken. Ende dat de wet dusdanige vieren eyschte, bewijst Christus, want si besneden de kinderkens wel opten sabbath, ende de Priesters sloegen wel beesten opten Sabbath, Het welc nochtans een werc was, daer om so moest een vieren des ouden Adams sijn, ende dat werc Gods te lijden, ende niet van wtwendigen wercken. Mer de blinde Joden en verstonden dit niet, Ende en leerden Christum niet kennen, maer hielden hem voor eenen pueren mensche, segghende: Wij weten wel van waer dese is, maer als Christus comet, so en sal niemant weten van waer hi is, Ghelijck die Joden seggen, dat si wel weten van waer dat Jesus is, ende nochtans dat hi niet Christus en is, So seggen onse Doctoren nv ooc, dat si Deuangelium wel weten, ende nochtans dattet Euangelium niet rechtuerdich en maect, dat is, het gelooue int Euangeli, dat is also vele, Als Euangelium en is geen Euangelium, ende Christus en is niet Christus, [(T v) ro] Die Joden als si hem noch met schrift noch met redene en consten verwinnen, so sochten si hem te vangen, mer niemant en sloech de hant aen hem, want sijn vre en was noch niet ghecomen, Welc troostelic voor ons is, want hoe onse vianden rasen, si en mogen niet een vingerken aen ons slaen, voor dat de vre en coemt, dat onse alder genadichste Vader dat wilt, ende wie soudt dan begeeren te ontgaen? Waer af hi ghelooft ende bemint si inder eewicheyt Amen.


245

Opten woonsdach. Johan .ix. Ende Jesus voorbi gaende sach eenen mensche die blint geboren was, ende sijn discipulen vraechden, seggende: Meester, wie heeft gesondicht, dese of sijn ouders dat hi blint is geboren? Jesus antwoorde: Noch dese en heeft ghesondicht, noch sijn ouders, mer op dat de wercken Gods in hem geopenbaert souden werden. Ic moet wercken de wercken des geens die mi gesonden heeft, so lange alst dach is, den nacht coemt dat niemant wercken en mach. So langhe als ick inder werelt ben, so ben ick [(T v) vo] dat licht der werelt. Als hi alsulcx geseyt hadde, spooch hi inder aerden, ende maecte slijc vanden speecsel, ende smeerde dat slijc op des blinden ooghen, ende seyde hem: Gaet ende wascht v inden viuer Siloe, die daer heet gesonden. Doen ghinc hi ende wiesch hem, ende quam siende. De nagebuers ende die hem te voren gesien hadden (om dat hi een bedelaer was) seyden: En is dit niet die daer sat ende badt? Sommige seyden, hi ist, ende sommige ander, Hi is hem gelijc. Doen seyde hi, ick bent. Ende si seyden tot hem: Hoe sijn v oogen op ghedaen? Hi antwoorde ende seyde:


246 De mensche die daer heetet Jesus maecte slijc ende smeerde mijn oogen ende seyde mi, gaet totten viuer Siloe ende wasschet v, Ic ghinc ende wiesch mi, ende wert siende. Doen seyden si tot hem: Waer is de selfde? Hi seyde, ick en weets niet. Doen leydden si hem totten [(T vj) ro] Phariseen die daer blint gheweest was. Ende het was sabboth als Jesus dat slijc maecte ende opende sijn oogen. Doen vraechden hem die Phariseen weder, hoe dat hi siende was geworden. Ende hi seyde tot haer: Hi leyde mi slijc op mijn oogen, ende ick wiesch mi, ende ic sie. Doen seyden sommige vanden Phariseen: Dese mensche en is van God niet, die den Sabboth niet en onderhout. Ende somige seyden Hoe mach een sondich mensche sulcke teekenen doen? Ende daer was tweedracht onder haer, Doen seyden si weder totten blinden: Wat segt ghi van hem, di v oogen opgedaen heeft? Hi seyde: Het is een Propheet. Die Joden en geloofden hem niet dat hi blint geweest had, ende siende geworden was, tot dat si de ouders des gheens die siende geworden was, riepen, ende si vraechden haer, seggende: Is dit v sone, die ghi segt dat hi blint geboren [(T vj) vo] is? hoe is hi dan nv siende?


247 Sijn ouders antwoorden haer ende seyden: Wi weten dat dese onse sone is, ende dat hi blint geboren is, maer hoe hi nv siende is, en weten wi niet, of wie sijn ooghen opgedaen heeft, en weten wi niet, hi is selue out genoech, vraget hem seluen, laet hem voor hem seluen spreken. Dit seyden sijn ouders, want si vreesden de Joden, want de Joden hadden doen al gesloten, waert dat hem yemant voor Christum bekende, datmen hem wt der Sinagoge soude werpen. Daerom seyden sijn ouders, hi is oudt genoech, vraget hem. Doen riepen si weder den mensche die blint geweest was. Gheeft God die eere, wi weten dat dese mensche een sondaer is. Hi antwoorde ende seyde. Is hi een sondaer dat en weet ic niet, een dinc weet ic wel, ic was blint ende ben nv siende. Doen seyden si weder tot hem: Wat dede hi v? [(T vij) ro] ende hoe opende hi v oogen? Hi antwoorde haer. Ic hebt v nv geseyt, ende ghi hebbet gehoort, waerom wildijt weder hooren? wildy ooc sijn discipulen worden? Doen vermaledijden si hem ende seyden. Sijt ghi sijn discipel, wi sijn Moses discipelen. Wi weten dat God tot Moses gesproken heeft, maer desen en weten wi niet van waer hi is. De mensche


248 antwoorde ende seyde tot haer: Dat is een wonderlic dinc, dat ghi niet en weet waen hi is, ende nochtans heeft hi mijn oogen geopent, wi weten dat God de sondaers niet en verhoort, mer so yemant godvruchtich is ende doet sinen wille, dien hoort hi. Vander werelt aen en ist niet gehoort, dat yemant eens blinden geboren oogen geopent heeft, waer dese niet van Gode, hi en condes niet doen. Si antwoorden ende seyden hem: Ghi sijt geheelic in sonden gheboren, ende leerdy ons. Ende si stieten hem wt. Als Jesus hoorde [(T vij) vo] dat si hem wt gestooten hadden, ende als hi hem vant, seyde hi hem. Geloofstu inden sone Gods? Hi antwoorde ende seyde: Heere wie ist, op dat ick in hem gelooue? Ende Jesus seyde hem. Du hebste hem gesien, ende die met v spreect, die ist. Ende hi seyde: Heere, ic ghelooue. Ende hi badt hem aen. Als Christus sach dat de Joden noch versteender wt sinen godliken woorde werden, also dat si hem steenen wilden, so is hi wt den Tempel gegaen, ende heeft sine woorden die si niet geloouen en wilden, met miracule warachtich willen doen blijcken. Ende daer toe so hadde die godlicke voorsienicheyt eenen blinden mensche daer toe gescapen, om dat Christus sine godlike macht soude thonen, ende ons bi dien exempel leeren, dat hi bereyt is


249 den verblinden te verlichten inder sielen diet hem betrout. Ende daerom so is ons dit Euangelium gheschreuen, dat wi niet en souden twijfelen, Christus en come ons dat selue behulpe inder sielen doen, als wi dit Euangelium horen dat hi desen blinden heeft gedaen inden lichame, ende so wert ons de hystorie, een vrolijcke bootschap. Wat bootscappen mach een blinde lieuer hooren, dan dat hi coemt, die hem siende coemt maken? So geringe dan als Christus wt den Tempel ghinc, so sat daer een blinde al gereet om dat Christus sijn goetheyt daer aen thonen soude. [(T viij) ro] Waer in ons geleert wert, dat ons God al bereyt heeft, ende dat wi niet langhe en deruen soecken daer wi oprechte goede wercken aen sullen mogen doen, ende onse gelooue bewijsen, want God heeft ons belooft (Deut .xv. Mat .xxvi.) dat wi altoos arme lieden met ons sullen hebben, daer wi die wercken des geloofs ende der caritaten aen mogen oeffenen, ende niet en deruen seggen. En sullen wi niet doen dan gheloouen et c? Als Christus desen blinden sach, so hebben hem sijn discipulen ghevraeget, weder hi oft sijn ouders dat verdient hadden dat hi blint geboren was. Waer wt het blijct dat die reden noch niet in die tijt inden Apostelen gedoodt en was, mer noch sterckelic leefde, want menschelike reden en can gheen recht vonnis ouer godlike wercken ghegeuen, mer si sluyt aldus wt haren blinden verstande, Desen gaet het wel, daerom staet hi wel met Gode. Ende van hem seluen desghelijcke: Onse Heere gheeft mi so veel gratien ende deuotien, daer om sta ic nv wel met hem, maer ic ben so dorre, so cout, daerom so en sta ic niet wel met hem. Recht oft een kind seyde: mijn vader slaet mi, daerom en heeft hi mi niet lief: also sluyt dese reden ooc. Dese heeft so vele ramps oft teghenspoets in sinen staet,


250 daerom so en ist Gode niet behaechlijck, dat hi hem tot dien staet heeft begheuen, Aldus argueerden die Apostelen oock, Dese mensche oft sijne ouders moeten yet misdaen hebben, om dat hem God aldus geplaecht heeft, dat hi niet als ander menschen [(T viij) vo] geboren en is, mer blint. Hier wt coemt dat de onwijse menschen daer de natuerlike reden noch in leeft, begeeren te sijn als dese oft die, die so deuote ende so veel gauen van God hebben, peynsende, och hoe lief moet God dyen mensche hebben, dat hi dien so vele geeft, och oft ick ooc so ware. etc. Dit is al vleesch ende natuere, ende moet al met contrarie gedoot worden, eer sulcken mensche God behagen mach, daerom stoot Christus dit al om, seggende: Noch dese noch sijn ouders en hebben ghesondicht, maer op dat de glorie Gods gheopenbaert soude worden, te weten doer mi, hem siende makende. Niet dat sine ouders niet ghesondicht en hadden, maer dat hi om geen sonde blint en was geboren, om dat Gods glorie doer hem soude blijcken. Dit is een troostelike leeringhe voor ons, dat het cruys des lijdens, het si wtwendige siecten oft inwendige quellagien, ons al totter eeren gods op geleyt wordt van onsen genadichsten vader, die so vaderliken sorge voor ons draecht, dat hi ons niet op en laet legghen van buyten noch van binnen, dan dat hi weet dat ons profitelicste is, ende waert dat hi yet wiste, dat ons beter tot sijnder glorien soude sijn, dat soude hi ons schicken. Dit is den alder grootsten troost die een oprecht liefhebber Gods in desen tijt mach hebben, dat hi doert ghelooue seker is, dat hi om de eere ende glorie sijn[s] hertenliefs lijden mach, ende daer wt so wordt de liefde stercker tot God, maer de huerlingen ende genietelingen, de concubinen des gewari[V ro] ghen Salomons, vallen hier terstont ongetrouwe ende laten den mantel


251 der liefden vallen, seggende: God plaecht mi metten eenen voor ende anderen na, ic en geniete sijnder goetheyt niets niet, daerom haet hi mi, wat hebbe ic meer misdaen dan dese oft die, die hi so veel liefden bewijst, Gods oordeel en is niet gerechtich, oft hi en acht dese menschelike dinghen niet etc. Dit sijn de ghene die dat hare aen God soecken, ende dat sine, mer niet blootelick God. De welcke Eccle .x. wel raect, seggende. Dat ist principaelste onder al dat onder der sonnen geschiet, dat het allen menschen gelijck gaet, dat hi sijn sonne also wel op de quade laet schijnen als op de goede etc. Waer wt de herten der menschen kinderen met boosheyt werden veruult in haer leuen, ende namaels sullen si ter hellen werden geleydt. Hierom seyt Christus, dat niet om sijnder noch sijnder ouders sonden en is geschiet, mer om de glorie Gods, ende om dat de wercken Gods in hem geopenbaert souden werden. Dan werden de wercken Gods in ons openbaer, als wi vanden Heere connen ghehebben, dancbaerlic dat cruys des lijdens op ons te nemen, ende hem saechtmoedelic daer mede te volghen, ende sijn vaderlike gonst ende sinen lieuen wille daer wt te leeren kennen. Ende hem sijns godlicken wercs in ons laten becomen. Welc geschiet als hi dat cruyce in ende met ons om sijnder liefden draghet, oft dat hi ons daer tot sijnder eeren af verlost. Gelijc Christus desen blinden verloste ende [V vo] maecte hem siende. Waer af dat dan de mensche ende alle diet sien God louen ende dancken van dien sinen wonderliken wercken. Also worden de wercken Gods tot sijnder glorien daer in gheopenbaert, ende wi comen daer door tot kennissen sijnder goetheyt. Ende tot desen wercken was Christus gesonden, so hi voort belijdt, seggende: Ic moet de wercken des gheens volcomen, die mi gesonden heeft


252 also lange alst dach is, dat is, also lange als ic doort Euangelie openbare. Den nacht sal comen, te weten, als ic niet en sal verschijnen, ende alst Euangelie niet gepredict en sal worden, dan en can niemant de wercken Gods gewercken. Want dan en sietmen niet te wercken dat God aengenaem is, noch men vermach dat ooc niet, als God door sijn vrolicke bootschap des goddelicken lichts den geest niet en geeft, diet in ende met ons volbrengen moet. Mer also lange als Christus noch in die weerelt is, dat is, also lange als Christus in de weerelt gepredict wert, also langhe is hi dat licht der weerelt, verlichtende die blintheyt der herten, welc hi met desen exempel ooc bethoont, dat hi den blinden siende maect. Ende daerom, als hi dat gheseyt hadde, so spooch hi op de aerde ende maecte slijc, dat is, gheeft der sielen die haer seluen niet en kent haer onsuyuerheyt te kennen, ende smeert haer dat metter wet op haer inwendige oogen, midts welcke si niet alleen haer onsuyuerheyt en siet, maer ooc bekent, hoe schoon si na de wet ende na de geboden [V ij ro] Gods behoort te sijn, ende wat pijne si daer mede verdient heeft. Mer al ist dat haer de wet midts den slijcke haerder onsuyuerheyt, thoont haer blintheyt, si en neemt nochtans de blintheyt niet wech, voor dat wi na den woorde Christi ghewassen werden metten doopsel des geests. Want dese blinde beteekent ons allen die van natueren alle blint geboren werden, welcke blintheyt nochtans totter glorien Gods coemt, als wi ons wt puerder genaden verlicht bekennen, ist dat wi vanden Heere conden gehebben hem simpelic ghehoorsaem te sijn als dese blinde was. So werden wi also claerlick van God verlicht, dat wi de ghenade Gods, ons door Christum bewesen ende in Christo, onueruaert belijden ende hem verantwoorden, ende wel van


253 hem spreken, ghelijck dese dede, die blint geweest was. Waerom wi dan ghelijck dese buyten gesloten werden ende gebannen wt haer lieden vergaderinge, ende ons woort wert gheblasphemeert, want de heylige lieden en willen van niemanden geleert sijn dan van groote doctoren, daerom segghen si. Ghi sijt heel in sonden gheboren, ende wilt ghi ons geleerde heylige lieden leeren? Dat is den rechten aert der hooueerdigher gheleerde heylighen, dat si vloecken ende schelden als yemant haer yet seyt. Waer aen men wel onderkent, oft haer leeringhe duyuelsch oft godlic is. Is si van God, si laet haer geerne vanden godliken woorde oordeelen ende metten woorde Gods onderwijsen, al waert oock van eenen kinde. [V ij vo] Mer is si vanden Duyuel ende vant vleesch, so en can si niet gelijden dat si van cleyne ongheachte persoonen metten woorde Gods gheleert souden werden. Sonderlinge en mogen si niet lijden datmen seyt, datmen door Christum alleen verlicht ende salich moet werden, want si willen discipelen Moysi sijn, dat is, door haer eygen wercken der wet salich werden. Wi weten dat God Moysi toe ghesproken heeft, maer desen en weten wi niet waen hi is. Ende nochtans seyden si Joan .vij. dat si wel wisten waen hi was, also liegen de valsche leeraers, die tegen Christum leeren. Maer als si de schrift daer toe weten te allegeren, gelijc dese Joden hier van Moysi seyden, dat God tot hem, dat is tot Moysen ghesproken hadde, dat is de alder swaerste tentatie, als de reden dat woort Gods tegen twoort Gods stelt. Mer die van God verlicht is, die can de schrift wel accorderen, ende haer wel antwoorden, Gelijc dese, die blint hadde geweest, haer also verlichtelic antwoorde, dat het wel blijct, dat niet alleen sijn wtwendige oogen, mer ooc sijn inwendige verlicht waren


254 van Christo. Maer door de tentatie ende cleynicheyt vereenicht hem Christus naerder tot hem, also dat hi Christum naerder bekent, ende dat hem Christus claerlic onderwijst, also hi desen blinden dede, seggende, dat hi tot een oordeel in dese werelt is gecomen, op dat de gene die niet en sagen, dat is, die niet eygenwijs en waren souden sien, de godlike warachticheyt bekennende, ende die eygen wijs sijn, ver- [V iij ro] blint souden werden. Waer mede Cristus de Phariseen nooptede, welc si wel mercten, welc si verantwoorden wilden, seggende: Dunct v dat wi (geleerde, doctoren ende heylige menschen) blint sijn, die de wet Gods hebben ende onderhouden? Waer op Christus antwoort: Waert dat ghi blint waert dat is, waert dat ghi v blintheyt bekendet ende begeerdet verlicht te sijn vant licht, so waer v goet te helpen. Mer want ghi niet alleen v seluen, maer ooc andere menschen verlichten wilt, ende volcht v natuerlike reden, so hebdi sonde, ende v en is niet te helpen. Waer voor ons God behoede Amen.

Opten donderdach Joan .v. Mijn vader werct tot noch toe ende ic wercke ooc. Daerom so sochten de Joden veel meer om hem te dooden, want hi niet alleen den Sabboth en brac, mer hi seyde ooc sinen vader God te sijn, hem gode gelijck makende. Doen antwoorde Jesus, ende seyde haer, Voorwaer voorwaer segghe ick v, de sone en mach van hem seluen niet doen, dan dat hi den Vader siet doen. Want welcke hi doet, die doet oock de


255 sone des ghelijcs. Want de Vader heeft lief den [V iij vo] sone, ende wijst hem alle dat hi doet, ende sal hem noch grooter wercken bewisen dan dese, also dat ghi v verwonderen sult. Want also de vader die dooden verwect ende leuendich maeckt, also maect oock de sone leuendich, die hi wil, want de vader en verordeelt niemant, mer hi heeft den sone alle ordeel gegeuen, op dat si alle eeren sullen den sone, also als si eeren den vader. Die niet en eert den sone, die en eert den vader niet die hem gesonden heeft. Voorwàer voorwaer segge ic v, die mijn woort hoort, ende gelooft den genen die mi ghesonden heeft, die heeft dat eewige leuen, ende en coemt niet int oordeel, mer hi is vanden doot int leuen ghegaen. Voorwaer voorwaer segghe ick v: De vre coemt ende is nv dat de dooden sullen hooren de stemme des sone Gods, ende diese hooren sullen die sullen leuen. Want also als die vader dat leuen heeft in hem seluen, [V iiij ro] also heeft hi ooc den sone gegeuen dat leuen te hebben in hem seluen, ende heeft hem ooc macht gegeuen ordeel te houden, want hi des menschen sone is. Verwondert v des niet, want de vre coemt, in welc al die in de grauen sijn,


256 sullen hooren [de] stem des soons Gods, ende die goet ghedaen hebben sullen voortgaen in die verrijsenisse des leuens, ende die quaet ghedaen hebben in die verrijsenisse des oordeels. Na dat die Joden hoorden dat Christus den crancken by der Piscinen gesont gemaect hadde opten Sabboth, so veruolchden si hem. Ghelijc altoos de valsche heyligen de geloouige veruolgen, die geen onderscheyt tusschen dagen ende tijden en maken, mer het is haer alleleens, alst haer naeste behoeft, oft dat Paesdach, wer[c]dach of sondach is, si en sien niet op de dagen, mer op den noot of profijt haers naesten, Mer die verkeerde heyligen sien op de dagen ende tijden, ende laten haren naesten lieuer gebrec lijden, dan si op die dagen voor hem arbeyden souden, om dat si niet en verstaen wat de wet oft geboden vanden Sabboth willen, mer sien alleen op de letter. Ende die niet na de letteren en vasten oft en vieren, dien blameren si, seggende: Ja hi en viert niet, hi [V iiij vo] eet svrijdaechs vleesch etc. Ja si veruolgense, ende laten haer duncken dat si daer God dienst aen doen. Mer op dat Jesus bewijsen wilde, dat hi ende al die in hem geloouen, geen knecht, mer een heere ouer alle dagen ende ouer den sabboth is, so heeft hi gheseyt: Mijn Vader werct tot noch toe, dats, God die v den sabboth heeft gegeuen, doen hi hemel ende aerde schiep, doen ruste hi alleen van meer te scheppen, mer hi en hielt niet op van wercken, alle dingen onderhoudende ende regierende, ia hi werct al in allen, so .i. Cor .xij. staet, ia en wracht hi niet sonder


257 ophouden, alle creatueren moesten vergaen, ende niemant en soude yet connen gedoen. Gelijc hi dan onberispelic is, dat hi op alle tijt, op alle stonden werct, also ben ic ooc onberispelic dat ick dien armen mensche opten sabboth gesont gemaect heb. Ooc so en werct de Vader niet sonder mi sijnen eenigen sone sijn godlic woort, door welc hi al sijn werc volbrengt, daerom verdoemt ghi mijn werc, so verdoemt ghi sijn werc ooc. Dit is seer troostelic voor alle geloouige, dat de Vader nemmermeer af en laet door sijn soete woordt altoos wel te doen, te besorghen, te onderhouden ende regieren. Ende dat leuen ende doot, nootdruft, siele ende lijf in sijnen handen is, ende al dat dien mensche geschiet oft toecoemt, al dat hi heeft, geregiert ende beschict wert van sinen vader daer tegenwoordich sijnde die hem ende alle dingen geschapen heeft. Ende wanneer God des menschen herte met dien gelooue der scheppinge raect ende thoont hem, dat wt hem, in hem ende door hem al- [(V v) ro] le dingen sijn, so wert dat hert met betrouwen wt God opgerecht, ende geuoelt, dattet al van de hant Gods ontfanct, ende dien geeft hijt al op, weder hi leeft of sterft. Ende als hi in eeniger noot of in de doot is, so peynst hi. O Heere, ghi hebt mi sonder mijn toedoen geschapen, ende sonder mijnen raet, also suldi mi nv oock wel op helpen, ende my wt mijnder noot helpen, ende mi bistaen in doot ende in leuen, ende wildi mi laten inder noot, so ben ick doch seker dattet uwen ghenadigen vaderlijcken wil is. Also Psalm .xxi. staet. Ghi sijt die mi wt mijnder moeder lichaem ghetrocken hebt. Dit werct God alleen door tgelooue inden mensche, midts welc hi dat herte des menschen een seker kennisse geeft, mits welcken het de breetheyt ende rijcheyt der goddeliker goetheyt


258 geuoelt, die haer mildelic wtstort in allen creatueren, betrouwende dattet daer alle lichamelike ende geestelike gauen ende goeden van hem ontfangen sal, ende geeft hem vrolic ouer, weder het leeft of sterft etc. Hier af staet Hebr .xi. Door tgelooue verstaen wi die creatueren geschapen te sijn metten woorde Gods, op dat de gescapene wt de ongescapene dingen souden blijcken, dat is, dat de mogentheyt ende godlicheyt blijcken soude in dat werc des scheppers. Dit gelooue dat wi geloouen dat alle dingen midts de voorsienicheyt Gods geschieden ende geregiert werden, ende datter niet te vergheefs en gheschiet, dat is de rechte doodinge onser natuerliker redene, die altoos waent dat God ons niet ter herten en neemt [(V v) vo] als wi inder noot sijn. Ende dat is dan den rechten sabboth geuiert. Desgelijcs ist ooc vander onderhoudinge, datter niet vergaen, gegeuen noch genomen en mach werden, sonder God, ende hem dat willichlic weder geuen, weder hi geeft of neemt, laet vergaen, of onderhoudt etc. Mer de verkeerde heyligen en lieten hen van so schoonen onderwijs alleen niet omsetten, maer si werden daer noch verkeerder wt, ende veruolchden hem des te meer om dat hi niet alleen den sabboth na haren blinden verstande gebroken hadde, mer dat hi oock seyde, dat God sijn Vader was, hem seluen den Vader in den wercken ende macht ghelijc makende, te doene dat hi wilde, Christus heeft hen sijn macht noch opelijcker verclaert, op dat hijse daer door van haerder wreetheyt soude trecken, met sommige hoogen dingen sijn godheyt te kennen gheuende, ende met sommigen cleynen sijn menscheyt, seggende: De sone en mach niet doen dan dat hi den Vader siet doen, om dat deen niet anders en can gewillen dan dander, Ende daerom so wat de Vader doet, dat doet de sone desgelijcs, dat is,


259 hi werct met gelijcker macht metten Vader, Die Vader heeft den sone lief, ende thoont hem al wat hi doet. Want de sone en is van hem seluen niet, mer van den Vader, ende daerom al dat ghi den sone siet doen, dat en doet hi van hem seluen niet, ghelijc ghi lieden al uwe wercken sonder den wille Gods van v seluen doet, mer dat de sone bekent dat den Vader behaecht ende dat hem de Vader thoont, Niet [(V vj) ro] dat hi min wijs is dan die Vader nader godheyt maer dat hi de wijsheyt des Vaders is, door welc de Vader kennisse sijnder menscheyt geeft, ende daer in ende mede volbrengt dat hem alder behaechlicste is, die wercken die ghi hem siet doen, Want de Vader bemint sijnen sone, ende ons alle die in hem geloouen door hem, die anders alle haets weerdich waren. Ende hi sal hem noch meerder wercken thoonen, op dat ghi v verwondert, oft ghi midts dien wonderlijcken wercken geloouen mocht, ende ist dat ghi niet en gelooft, dat si getuyghen ende rechters ws ongeloofs moghen sijn. Welc de wercken sijn, geeft hi te kennen, daer in dat hi seyt, Want gelijc die Vader dooden verwect ende leuende maect, also maect die sone ooc leuende die hi wilt, na sijn godheyt, Want wat die Vader doet, dat doet hi door den sone, ende wat die sone doet, dat doet hi wt den wille des Vaders. Ende gelijc si euen ende gelijc machtich sijn, so sijn si ooc eens wils. Die hoochste ende principaelste auctoriteyt Gods is, die werelt te ordeelen, want hi Heere ende Coninc alre creatueren is, Ende gelijc de Vader niet sonder den sone geschapen en heeft, also en ordeelt hi niet dan door den sone, ende al ist dattet een ordeel des vaders ende des soons int verborgen is, nochtans so ordeelt de vader niemanden, dat is, hi en doet de openbare executie niet, mer al ordeel, dat is, alle openbare executie


260 des ordeels heeft hi den sone ghegeuen, om dat hi niet alleen de soon gods, mer ooc de sone des menschen [(V vj) vo] is, ende openbaerlic inder menscheyt openbaren of verschijnen sal, want dat ordeel moet openbaerlic voor alle menschen gehouden werden, daerom moet de rechter ooc mensche sijn, diemen mach sien, ende oock nochtans God, om dattet ordeel alleen God toe behoort, so moet hi ooc God sijn die dat ordeel houden sal, op dat si alle den sone eeren dien hi so verworpen schijnt, verborgen inder menscheyt, also si den Vader eeren in sijnder glorien, want si van gelijcker macht ende heerlicheyt sijn. Dit is seer troostelic voor al die in Christum geloouen, dat haer aduocaet, ende middelaer, ia ende haer broeder dat ordeel sal houden. Wien wil hi vreesen of hoe soude hi voort oordeel veruaert sijn, daer sijns selfs aduocaet dat vonnisse sal geuen, die selue die versoeninge voor onse sonden is, niet alleen als wi duechdelic ende goet sijn, mer ooc als wi ghesondicht hebben, so sint Jan in sijn eerste Epistole seyt, ist dat wi van hem connen ghehebben in hem te geloouen, dwelc de rechte eere is diemen hem doet, datmen hem voor warachtich ende noch houdt als den Vader, Welc ooc seer troostelick is voor de geloouige, dat haer aduocaet ende versoeninghe niet alleen mensch en is, na welc hi onmachtich ende verachtelic geschenen heeft om haerder salicheyt wil, mer dat hi ooc warachtich God heerlick, ia almachtich als de Vader is, ende al dat hi doet, dat gedaen is, ende macht heeft leuende te maken als de Vader, Ende dat hi hier voor niet groote dingen van ons en begeert, dat hi onse aduocaet [(V vij) ro] ende versoeninge voor onse sonden is, maer dat wi hem de eere doen, dat wi in hem gheloouen, welc hi ons voort sweert, segghende: Voorwaer


261 voorwaer seg ic v, die mijn woort hoort ende ghelooft in hem die mi gesonden heeft, die heeft deewige leuen, ende en sal niet verdoemt worden, mer hi is vander doot totten leuen doer ghedrongen, de doot en heeft geen macht meer aen hem, want hi heeft dat leuen, ende daerom mach hi wel vroliken den natuerliken doot steruen, want dat en sal den gheloouighen mer een ontslapen sijn. Ende ten laetsten ordeel sullen si onbeschaemt voor ende bi den rechter staen, als bi haren aduocaet, middelaer ende versoener, ya versoeninghe. Hoe soude die versoener oft versoeninge den genen verordeelen, die hi selue versoent heeft? ende om die sonden verdoemen, daer voor hi selue die versoeninge is? Hi moeste hem seluen verdoemen, welc ommogelic is. O hoe lief salt dan den genen sijn, die den rechter selue nv tot haren aduocaet ende versoeninge hebben vercoren, al ist dat si daer wat om te lijden hebben ghehadt? Ende hoe beschaemt sullen si dan staen, die ander aduocaten ende ander middelaers oft versoenders in hemel oft in aerde hebben vercoren, dan den ghenen dien alleen alle oordeel ghegeuen is, ende haer betrouwen op yemant anders setten, al ist datse nv seer roepen ende crijsschen, alsmense nv van alle andere aduocaten ende versoeninge tot desen eenen aduocaet ende eenige versoeninge wijst, sonder den welcken geen wercken, geen creatueren versoenen en mogen, [(V vij) vo] Het sal haer dan vrij leedt genoech sijn, ende in so groter sorgen ende vreesen staen, bi die andere die desen eenigen aduocaet, middelaer ende versoeninge alleen hebben vercoren, ende al haer betrouwen daer op gestelt, ende alle andere laten varen die si nochtans daer om veruolcht ende gedoot hebben, die dan so seker ende so vrij bi haren middelaer ende versoender sullen staen. Ende de selue die si nv voor haer


262 aduocaten ende versoeninge hebben vercoren, gewaent te eeren ende te dienen, die sullense dan verspreken ende straffen, dat si den rechter niet selue tot eenen aduocaet ende versoeninge en hebben vercoren, gelijc si doen, want alle gewarige heyligen en hebben noyt ander aduocaten willen verkiesen, dan desen eenigen. Ghelijck Paulus en aenriep sinte Steuen niet, al was hi voor hem doot, hoe wel Stephanus voor hem ende alle sine vianden, leuende in deser tijt badt. Dan sullen de sotte heylich aenbidders sien, dat si den lieuen heyligen die aldermeeste scande hebben gedaen, welc si haer oock met scriften ende met haers selfs exempel onteert hebben. Ende dat de gene die haer betrouwen alleen op Christo hebben gesedt, dienende den armen heylighen in deser tijt, Marie der moeder Gods ende allen lieuen heylighen die alder meeste eere sullen hebben ghedaen, daer mede dat niemanden gedient en hebben noch aengeroepen dan Christum ende den Vader door hem, ende die arme dies tot sijnder eeren behoefden. Want die sullen dat eewige leuen besitten, daer inne si nv door gedron- [(V viij) ro] gen sijn doer alle creatueren en geschapene dinghen. Welck ons God gonne tot sijnder eeren eerlicheyt Amen.

Opten vrijdach Joan .xi. Daer was een crancke genaemt Lazarus van Bethanien, int casteelken Marie ende Marthe sijns susters. Ende het was die Maria die den Heere ghesalft hadde met salue, ende sijn voeten ghedroocht hadde met haren hayre, wiens broeder Lazarus cranck lach. Daerom


263 seynden sijn susteren tot hem segghende. Heere, siet, den welcken ghi liefhebt, die is cranck. Doen Jesus dat hoorde, seyde hi. Dese crancheyt en is niet totter doot, mer totter eeren Gods, op dat de sone Gods daer doer geeert soude werden. Ende Jesus hadde lief Martha, ende haer suster ende Lazarum. Als hi nv hoorde dat hi cranc was, bleef hi twee daghen in de selfde plaetse. [(V viij) vo] Daer na seyde hi tot sinen discipulen, Laet ons weder in Judeen gaen. Die discipulen seyden hem. Meester, nv laetste sochten v die Joden te steenigen, ende wildy daer weder gaen? Jesus antwoorde: En sijn daer niet twaelf vren inden dach? Wie des daechs wandelt, die en stoot hem niet, want hi siet dat licht deser werelt, maer wie des nachts wandelt, die stoot hem, want daer en is gheen licht in hem. Dit sprack hi, ende daer na seyde hi haer. Lazarus onse vrient slaept, ende ic ga om hem te verwecken vanden slape. Doen seyden sijn discipelen Heere ist dat hi slaept, so sal hi genesen. Maer Jesus seyde dat van sinen doot, ende si meynden dat hi dat seyde vanden lichameliken slaep: daerom seyde Jesus openbaer tot haer: Lazarus is gestoruen, ende ic verblide om v


264 dat ick daer niet geweest en ben, op dat ghi gelooft, mer laet ons tot hem gaen [X ro] Doen seyde Thomas die daer ghenaemt is tweelinck, totten discipelen. Laet ons ooc gaen ende steruen met hem. Doen quam Jesus ende vant hem dat hi vier dagen inden graue gelegen hadde. Ende Bethanien was na bi Jerusalem ontrent vijftien stadien. Ende veel vanden Joden waren gecomen tot Martham ende Mariam om haer te troosten van haren broeder. Als Martha hoorde dat Jesus quam, ginc si hem te gemoete, ende Maria bleef thuys sitten. Doen seyde Martha tot Jesum, Heere, waerdi hier geweest, mijn broeder en waer niet ghestoruen, maer ick weet oock noch wat ghi van God begeert, dat sal v God gheuen. Jesus seyde tot haer, V broeder sal verrijsen. Martha seyde tot hem. Ic weet wel dat hi verrijsen sal inder verrijsenisse ten ioncsten daghe. Jesus seyde tot haer, Ic ben de verrisenisse ende dat leuen, wie in mi ghelooft, die sal le- [X vo] uen, al waert oock dat hi storue, ende wie daer leeft ende ghelooft in mi, die en sal niet steruen inder eewicheyt, Gelooft ghi dat? Si seyde: Heere, ia ic hebbe gelooft dat ghi Christus de sone Gods sijt die toecomende was in de werelt.


265 Ende als si dat geseyt hadde, ginck si wech ende riep haer suster Mariam heymelic seggende: De Meester is daer, ende roept v. Als si dat hoorde, stont si haestelic op, ende quam tot hem, want Jesus en was noch int casteelken niet ghecomen, maer hi was noch op de plaetse daer hem Martha te gemoet quam. De Joden die bi haer inden huyse waren ende haer troosten, als si sagen dat Maria haestelic op stont ende wt ginc, sijn si haer na geuolcht, segghende: Si gaet tot dat graf om te weenen. Als nv Maria quam daer Jesus was, hem siende, viel si tot sijn voeten, ende seyde tot hem: Heere, waert ghi hier gheweest, mijn broeder en [X ij ro] waer niet gestoruen. Als Jesus haer sach weenende, ende de Joden die met haer quamen oock weenende, so versuchte hi inden geest, ende verstoorde hem seluen ende seyde: Waer hebt ghi hem geleyt? Si seyden Heere, coemt ende sietet. Ende Jesus wert weenende. Doen seyden de Joden. Siet, hoe lief hadde hi hem. Ende somige van haer seyden. Heeft hi de blinde haer oogen op gedaen, en conde hi dan niet maken dat dese niet en waer ghestoruen? Ende Jesus versuchte weder in hem seluen, ende quam


266 totten graue, ende twas een speluncke, ende daer was een steen opgeleyt. Jesus sprac, heft den steen af. Doen seyde Martha de suster des verstoruen. Here, hi stinct, want hi is van vier dagen. Jesus seyde tot haer: En heb ict v niet geseyt, waert dat ghi geloofde so suldi sien de glorie gods. Doen hieuen si den steen van daer die gestoruen lach. Ende Jesus hief sijn oogen op ende sprac: [X ij vo] Vader ic danck v dat ghi mi gehoort hebt, doch weet ic dat ghi mi altijt hoort, maer om des volcs wille dat hier staet, heb ict gheseyt, op dat si souden geloouen dat ghi mi gesonden hebt. Als hi dit gheseyt hadde, riep hi met luyder stemmen: Lazare coemt wt. Ende die gestoruen was quam wt, gebonden met grafdoecken aen voeten ende handen, ende sijn aensicht was bewonden met een sweetdoec. Jesus seyde tot hen lieden: Ontbindt hem ende laet hem gaen. Ende veel vanden Joden die tot Mariam gecomen waren ende saghen wat Jesus dede, gheloofden in hem. In dit Euangelie leert ons Christus ten eersten dat hi niet viant en is, dien hi siecten van buyten ende van binnen toeseynt. In dien dat hi Lazarus die sijn sonderlinge vrient was, siec liet liggen ende ooc den natuerliken doot steruen, op dat wi dat niet voor viantschap met murmu-


267 ratie vanden Heere en souden nemen te ontfangen, mer voor daldermeeste vrientschap met dancbaerheyt, ia als een costelick heylichdom, dat wi niet weerdich en sijn aen te tasten, als ons God crancheden, doot, ende alderhan- [X iij ro] de teghenspoet toeseynt, om dat hi weet dat ons so alder orborlicste is, ende hem alder eerlicste. Ten anderen, in dien dat sijn susters tot Jesum seynden, ontbiedende hem. Heere, siet dien ghi lief hebt, die is cranc, Heeft hi ons geleert, want wi alle susters ende broeders sijn, die eenen oprechten Vader inden hemel hebben. Matt .xxiij. Als wi hooren dat yemant siec in lijf oft in siele is, dat wi vanden Heere sullen nemen hem alle behulp te doen, dat wi vanden Heere gehebben connen, ende dat wi niet en vermogen dat wi dat aen eenen anderen sullen versoecken op dat onsen naesten geholpen werde, aen de gene die rijc sijn, want daer toe heeft hi de somige rijcdom verleent, op dat si de behoeuende daer mede dienen ende helpen souden. Merckt dat si niet eerst totten medecijn noch ooc tot de sancten, mer eerst tot Christum selue seynden, wil hi dan door den medecijn als een instrument wercken, dat en salmen niet verachten, wetende dat die de siecten alleen opleyt, ooc alleen af nemen mach. Mer alst sodanigen sake is, die God alleen aengaet, die sullen wi aen Christum versoecken, hem gheen tijt noch mate stellende, mer hem slechs den noot te kennen geuende in geheelen betrouwen, ende in vasten gelooue, dat hi dien mensche niet en haet al schijnet, mer sonderlinghe bemint, die hi met teghenspoet slaet, midts welcken gelooue ons God meer verwect dien behulp te doen, dien wi gheloouen dat God so lief heeft, hoe souden si dan gelaten die god lief hebben, si en souden hem ooc liefde bewijsen, seggende: [X iij vo] Heere ouer siecte


268 ende gesontheyt, ouer doot ende leuen, ende alle creatueren, die ghi lief hebt, welc ghi hem met desen dierbaren schat des lijdens te schencken bewijst, die leyt cranc, siet den noot, ende gewerdet ghi voort daer mede. Weder ghi dese crancheyt in ende met hem wt puerder liefden lijdt, oft dat ghi hem daer tot uwer eeren af verlost, dat setten wi in v godlike wijsheyt, hoe dat uwer liefden sal belieuen te voegen. Jesus dit hoorende seyde hi: Dese crancheyt en is niet totter doot, mer totter glorien Gods, op dat de sone Gods daer door geeert soude werden. De crancheyt en was niet totter bliuender doot, want Christus wilde hem verwecken, oock so en heet Christus de natuerlicke doot, die ons om ons eerste ouders sonde opgeleyt is, nymmermeer de doot in die geloouigen, want hi heeft haer cracht met sijn doot gebroken. Ende daerom was Christus beloeft dat hi daer af ende van alder wraken om der sonden wil ons opgeleyt, soude verlossen. Niet dat wi gheen lijden en souden hebben, maer om dat ons niet so swaer en soude vallen, als wi sijn liefde aensiende, gewillich werden geerne om sijnder liefden te lijden, ooc aenmerckende dat wijs dan niet en dragen, mer Christus in ende met ons. Dan en is tlijden eenen geloouigen niet tduysenste deel also swaer als een ongeloouige. Ooc niet dat wi in sonden steruen, maer dat de doot de geloouige so hert niet aen en mach comen, die gelooft dat Christus haer gewelt met sijn doot ghebroken heeft, die haer wreetheyt ende [X iiij ro] hare scherpe angel alleen te recht geuoelt heeft voor sine geloouige, Ooc heeft hise daer af verlost, om dat si de sielen der gheloouiger niet schadelic noch veruaerlic en mach sijn, mer seer orborlic ende begeerlic als een duere open gedaen om te verhuysen wten kercker des lichaems, in


269 tvrolike vaderlant, Roepende met Paulo Phil .i. Rom .vij. Ic begeere ontbonden te sijn, ende met Christo te wesen, welc niet te recht geschieden en mach, ten si dat dese leemen wandt ons lichaems door de doot gebroken werde. Daerom so roept de geloouige siele noch met Paulo Ro .vij. Wie sal mi van desen dootliken lichaem verlossen, mer den ongelouigen is de doot veruaerlic, om dattet teergelt daer si op betrouwen, dat sijn haer goede wercken ende verdienten te cleyn valt, ia dan sien si dat al hare goede wercken sonden sijn, welc si nv niet en willen geloouen, ende daerom vertwijfelen ende mishopen si dan. Och wist de mensch hoe sorchlic dattet is op eygen wercken te betrouwen, hi en soude van den duyuel also seer niet veruaert sijn als van dien betrouwen, Seer troostelic ist ooc dat God door ons quaet als doot, siecten ende alle wrake die ons om der sonden wil opgeleyt wert, gheeert wert, ooc in onse inwendige crancheden ende gebreken tegen die stercheden ende heylicheden der werelt, want i. Cor .i. staet. God heeft die crancke dinghen vercoren, op dat hi de stercke beschamen soude. Daerom so is dat cruyce een instrument der glorien Gods. Hierom, elcken die een cruyce [X iiij vo] opgeleyt is na sinen roep, di salt vanden Heere nemen te dragen, als een instrument daer God door geeert sal werden, al duncket hem dicwil contrarie. Ende dat sijn al goede wercken, hoedanich si schijnen, die God den mensche in sijnen staet voor een cruyce opleyt. Die anders soect of een ander maniere van leuen, die doolt wt den rechten wech. Die in desen rechten wech staende sal blijuen, dien moet Christus voorgaen, als een columne der wolcken ende viers den kinderen Israel voorginc inder woestijnen. Exo .xiij. Dat is, Christus moet ons eenen moedt ende stercheyt met sijnen woorden geuen,


270 dat wi geloouen dat wi door den goeden genadigen wil ons Vaders geproeft werden, niet twijfelende, onse getrouwe Vader sal onse lijden door sijn genade wel tot eenen salighen eynde voluoeren, Ende sulcken is proeuinge geen proeuinge. Desen goeden wille en connen wi niet bekennen dan in Christo dat is, ten si dattet herte door dwoort Christi geuesticht werde, so dat wi geloouen dat wi instrumenten der glorien Gods sijn. Die van desen genadighen wille Gods twijfelen, die en lijden de proeuinge niet inden geloue, mer peynsen. Ezec .viij. De Heere en siet ons niet ende heeft onse aerde verlaten. Ten derden, Jesus beminde Mariam, Martham ende Lazarum, daerom so en quam hi niet terstont, mer beydde twee dagen tot dat Lazarus doot was, om dat hi haer gelooue soude oeffenen ende stercken, Ooc principalic om dat si haer geheelic ende grondelic den godliken wille soude resig-[(X v ro] neren, ende haer ghetroosten watter af comen mach, welc de sommige een vre of eenen dach of langer vanden Heere nemen te doen, mer God wilt totten eynde toe hebben, gefigureert int oude testament bi dien dat God geboot den steerte metter beesten te offeren. Leui .iij. dat is totten laetsten toe, ende watter ten eynde af comen mach, tsi leuen oft doot, deruen oft bederuen. Hierom vertooch Christus dat so lange, Ende dat is ooc de sake noch, waerom God dicwil lange vertrect ons bi te staen, te verlossen ende te verhooren in wtwendigen ende in inwendigen saken, om dat hi ons geerne tot dier grondigher duechde der gelatentheyt, resignatien of ouergeuen soude brengen, dat is, dat wi vanden Heere souden nemen, ons geerne ouer te geuen altoos in de tegenheyt, quaet, ende onsalicheyt eewelic te blijuen, het si wtwendich of inwendich onse siele also verliesende, so veel als


271 ons selfs oft onsen profijte oft salicheyt aengaet, getroost wesende watter na coemt. Also lange als de mensche so verre noch niet gebracht en is, so ist noch al vleesch ende nature dat in hem leeft, ende niet geest. Ende dat bewijst hem God somtijden, daer mede dat hi hem niet en verhoort, ende hem ende de sijne in pericule laet comen gelijc hi Lazarum hier liet steruen, daer si hem niet in ouer en wilden gheuen. Och waert dat dit wel geleert werde, hoe menich mensche soude lichtelic door alle quellagien ende onsalicheyt comen, daer hi nv al sijn leefdagen in blijft, ende so ongelatender of qualicker gheresigneert hi daer in is, so [(X v) vo] hi in meer ende in onsaliger coemt, Want daer en is so onsalighen quaet niet, God en wil dat die mensche van sijnen wegen ende van sijnder vrienden wegen, ia van alder creatueren wegen daer in geresigneert ende ghelaten sta, Noch daer en is so saligen volmaecten goet noch duechde niet, God en wil dat de mensche van hem neme, hem grondelic ouer te geuen, dat alle sine leefdagen, ia inder eewicheyt te deruen, also veel als hem oft den sijnen oft den creatueren aengaet, maer dan so begeert God dat selue in ende met den menschen, alleen om dat God eerlic is, ende dit is dan geest, Want daer wert dan die mensche noch die creatueren niet gesocht, mer alleen puerlic God, die alle dinghen om sijns selfs wille geschapen heeft, gelijc Prouer .xvi. staet, dit meynt Paulus .ij. Cor .x. daer hi seyt, dat niemant dat sine, mer dat Gods is soude soecken. Item .i. Cor .xiij. die godlike liefde en soect dat hare niet, Ende al soect si ander menschen profijt ende salicheyt, ten is niet om der menschen wille, maer om de eere Gods. Hier in en wort niet alleen dat lichaem, maer ooc die siele ende alle creatueren verloren, mer diese so verliest die


272 vintse in God Joan .xij. Dit gaet alle wtwendige martyrium ende bloetstorten om Gods wille al so veel te bouen, als die siele ende salicheyt beter is dan den lichame ende alle sijn weluaert. Ooc so laet Christus Lazarum steruen, op dat hi ons soude troosten, dat den gheloouigen geresigneerden noch hope ende goeden raet is int midden der doot. [(X vj) ro] Ooc ontsiet hem God cleyn wercken te volcomen ende den geloouigen gelaten cleyn hulpe te doen, mer hi begeert wat heerlicx te doen, op dat sijn macht ende goetheyt claerliken blijcken soude. Ten vierden als de mensche also grondelic geresigneert staet, seyt hi tot sijnen discipulen. Laet ons int Jootsche lant gaen, dan wil Christus den mensche helpen wat het cost, Mer sijn discipulen scroemden daer voor seggende: Heere gaet ghi weder derwaerts, daer si v wilden steenigen? Waer mede ons god troost dat hi also goet ende gonstich tot ons is, dat hi onse crancheyt geerne lijt, om ons tot ootmoediger kennissen te houden, ende voor ydel glorie of behagen ons selfs te behoeden. Voort so onderwijstse ende stercse Christus, seggende En sijnder niet .xij. vren sdaechs? ende die inden dach wandelt, en stoot hem niet Recht of hi seggen wilde: En sijt niet veruaert, ghi die mi aenhangt, die tlicht der werelt ben, want al heeft de nacht ydel vreese, den dach en heeft sulcke veruaernisse niet, die in dlicht des daechs dan wandelt, die en stoot hem niet, mer ten is gheenen eewigen dach, dats, den tijt mijns diensts en is niet eewelic, Maer so lange als den tijt mijns diensts duert, en mach ic niet ledich sijn, Ende minen dienst genoech sijnde, ende mijnder roepinge dienende, so en sal ic mi niet stooten. Den nacht en sal voor sijnen tijt niet comen, wat dinc datter geualt, dat sal door den wil Gods geschieden, dien ic diene. Hier leert Christus elcken sinen


273 roep volgen, Ende die dien volgen, dat die int licht sijn, ende sullen hen niet stoten, [(X vj) vo] die sijnen roep ghenoech is, hoe geerne dattet de Duyuel ende de werelt beletten souden, Ende dat de gene die haren roep genoech sijn, al lijden si persecutie, dat God al aenghenaem is. Ten vijfsten, so seyt Christus onse vrient Lazarus slaept, ende ic ga hem opwecken, Ende ic verblijde mi, dat ic daer niet geweest en ben, op dat v gelooue gesterct worde als ghi siet dat ic hem, siec sijnde niet en ghenese, mer vier dagen doot sijnde verwecke, ende dat ick ooc in dat midden der doot tegenwoordich ben ende helpe. Thomas ghelijc Petrus, noch stout, om dat hi noch niet geproeft en was, heeft gheseyt: laet ons met hem gaen steruen. Mer sijn ontrouwe ende onghelooue wort namaels openbaer, op dat wi souden leeren, dat in onser macht niet en is te gheloouen, ende ons niet beroemen, Op dat die hoocheyt (so .ij. Cor .iiij. staet,) der cracht Gods si ende niet wt ons. Ten sesten, so is Jesus gecomen om hem te verwecken, Waer mede Christus ooc tot allen geloouigen gebracht wert, als si dit hooren ende geloouen, haer siele leuende makende, Gelijc hi Jo .v. seyt, seggende: Die de stemme des soons Gods hooren, sullen leuen, Ende hier seyt hi, Die in mi gelooft, al waer hi doot, hi sal leuen, Want gelijc de leeringen der menschen hier niet en vermogen Lazarum te verwecken, al so en mogen si de siele ooc niet verwecken of wt den sonden daer si in gegrauen leyt, noch de begeerte van ende wt den aertschen dingen tot God brengen, maer meer verwerren ende van God verureemden, [(X vij) ro] maer dat godlike woert verwect alleen de sondige siele, ende trectse wt den stinckenden graue der aertscheyt, ende brengtse tot God, welck ons oock geschiede tot sijnder eeren heerlicheyt. Amen.


274

Op den saterdach. Joan .viij. Ick ben dat licht des werelts, wie mi volcht en sal niet wandelen in duysternisse, maer hi sal dat licht des leuens hebben. Doen seyden de Phariseen tot hem: Ghi geeft getuygenisse van v seluen ende uwe getuyge en is niet waer. Jesus antwoorde ende seyde tot haer. Hoe wel dat ic getuyge van mi seluen geue, so is nochtans mijn getuygenis warachtich, want ic weet waen ic gecomen ben, ende waer ic ga, ende ghi en weet niet waen ick come, ende waer ic ga. Ghi ordeelt na den vleesche, ic en ordeel niemant, ende oft ic yemant ordeele, so is mijn ordeel warachtich. Want ic en ben niet alleen, mer ic ende die Vader die mi gesonden heeft. Ende ooc so is in uwe wet ghescreuen, dat tweer menschen ge-[(X vij) vo] tuychnisse warachtich is. Ic ben die getuychnis gheue van mi selue, ende die Vader die mi ghesonden heeft, geeft getuychnis van mi. Doen seyden si hem. Waer is uwe Vader? Jesus antwoorde. Ghi en kent noch mi noch minen Vader, waert dat ghi mi kende, so kende ghi ooc minen Vader. Dese woorden


275 sprack Jesus bi die gods kiste, leerende in den Tempel. Ende nyemant en taste hem aen, want sijn vre en was noch niet ghecomen. Christus en is niet alleen een leeraer, mer ooc een licht die van binnen verlicht ende een nieuwe licht schept in dat herte der geloouigher, midts welcke hi niet alleen een kennisse gheeft, wat hi wil dat wi van hem sullen nemen te doen ende te laten, te lijden, te steruen et c. Want de kennisse en maect niet salich, so Paulus Rom .ij. ende Jaco .i. scriuen, mer hi werct ooc een liefde ende een willicheyt inden gront doer sijn godlike woort, ende geeft sinen geest, diet wt liefden in ende metten mensche volbrengt, welck gheenen creature in hemel noch in aerde moghelic is. Nochtans so seyt hi van sinen discipulen Math .v. Dat si tlicht der werelt sijn, om dat si dat selue puere woort dat [(X viij) ro] hi is ende leerde, ooc leerden onuermingt, hoe wel si gheen nieu licht noch ooc geen liefde ende willicheyt inder sielen en consten ghesceppen, noch den geest gegeuen dat wt liefden te volbrengen, mer dat dede God doer haren dienst, om dat si die goede bootschap vercondichden, doer welcke God inder sielen der geloouiger, den heyligen gheest stortede, die een puere liefde in haer wrachte ende wt dier liefden in ende met haer volbrachte, dat gene dat hi doer haren mont vercondichde, te gheloouen oft te volbrenghen. Hier om, so en ist niet genoech datmen Gods woort heeft, maer God moet midts sinen geest, sijn woort in den vercondiger maken, want alst sonder gheest vercondicht wort so en wort Gods glorie niet gesocht, maer ydel glorie sijns selfs, ende en mach daer sijn recht werck niet becomen. Ten anderen so en ist niet genoch dat het


276 een godlic woort in de[n] vercondiger is, midts welcke het vruchtbaer in den vercondiger oft leeraer wort, mer God moet ooc sijn woort in den hoorder maken, also dat hi daer doer een liefde inder sielen wercke, ende den gheest gheue, diet in ende met den mensche volcome ende dien woorde genoech si. Ten derden, so moet God een licht doer sijn woort inden mensche wercken, midts welcke hi niet alleen en bekenne oft en verstae wat dat woort eyschende is, maer ooc een kennisse wercken, dat het Gods woort is ende gheens menschen, dat also te verstaen is ende niet anders, [(X viij) vo] Dan inden .xxxv. Psal. staet. Heere in uwen lichte sullen wi dat licht sien, dat is, inden lichte ws woorts sien wi dattet uwe woort is, ende oock die meyninge ws woorts. Waer wt wel blijct dat het woort Gods wel verstaen mach worden, vanden mensche, sonder alle menschelicke onderwijs, niet dat het verstant des menschen is dat verstaet, mer dat licht ende den geest Gods, die in sinen woorden also verlicht ende azemt, datmen dat licht sijnder meyningen ende die claerheyt dat sijn woort is, siet in sijnen woorde. Dit wiste dat Samaritaensche vrouken wel Joan .iiij. seggende: Als Christus comen sal, die sal ons alle dingen openbaren, Alle dat claer is dat moet van claerheyt claer sijn. Al so geringe als dwoort Gods den verstande der menschen aenblict oft aenschijnt so verlichtet het verstant, dat het verstaet, bekent ende seker wordt so Psal .cxviij. staet: De verclaringe uwer woorden, o Heere, geeft verstant den cleynen, die by haer seluen niet sijn. Dese claerheyt is bediet inder geboorten Christi Luc .ij. daer de claerheyt den herders omscheen, ende daer na begonste dengel met hen te spreken. Dit blijct opelic inden ouden ende nieuwen testament. Dat Noe Gods stemme geloofde Gen .vi.


277 dat hi de arcke soude timmeren et c. Daer moeste dat woort Gods sijn eyghen licht mede hebben gebracht, dat hi dat onderkende dat Gods woort was, ende wat het wilde. Dat Abraham der stemme geloofde Gene .xxij. Dat hi sinen sone soude offeren, dat en was geen mensche-[Y ro] lick licht noch verstant. Want God hadde Abraham in sinen sade, dat hi hem hiet offeren, salicheyt beloeft Genesis int .xxi. capit. etc. Sonder dit licht, dat is, sonder Christo ist al duysternisse ende blintheyt. Ende wie yemant anders volcht, die wandelt in duysternissen ende moet dolen. Sonder dit licht en canmen oock gheen dinghen te recht verstaen noch geoordeelen, ende al dat onse, sonder dit licht is verdoemt, al spraect oock een Engel des hemels Gala .i. Maer die dit licht volcht, die en wandelt niet in duysternisse, noch en mach niet dolen, dat is, die daer in ghelooft, die en mach niet bedroghen worden. Die dit licht wel sal sien, die moet ten eersten vanden Heere nemen hem te bidden dat hi sijn eyghen wijsheyt ende verstant dooden ende wtroeyen oft hem gheuangen nemen wil. Ten anderen, dat God hem seluen dan ghenadelick in hem storte, so rijckelic dat hi God alleen betrouwe ende in hem ghelooue. Ten derden, dat God hem gheweerdighe sijn godlick woort in te lichten, ende dat in ende met des menschen verstande versta, ist so voor sijn godlike eere, Ende dan niet en twijfele, God en heeft hem verhoort. Om dat Christus hadde gheseyt, dat hi een licht der weerelt was, so waren de Phariseen gestoort, om dat hi niet en seyde, dat si dat licht der weerelt waren, met woorden ende leuen, so si haer lieten duncken, so berispten si Christum, ende seyden dat sijn getuygenisse niet


278 warachtich en ware, [Y vo] om dat hi getuygenisse van hem seluen gaf, want de heylige geleerde lieden en mogen niet lijden dat yemant gheleert heete dan si, ende willen dat alle menschen aen haer raet ende leeringhe soecken, op dat si altoos in haerder glorien ende ghewin blijuen, ende dat is de principale sake, waerom si den leecken verbieden de heylige schrift te lesen, ende ist dat yemant yet weet, terstont roepen si: V ghetuygenisse en is niet warachtich, ghi en verstates v niet etc. Christus antwoorde: Mijn getuyghenisse is warachtich, te weten, want ick God ben, ende weet van waer ick ben, te weten, van mijnen Vader voortgaende, Ende waer ic ga, te weten, totten Vader. Daerom so heb ic mijnen Vader mijn wercken ende de schriftuere tot mijn getuygen, mer ghi en wetes niet van waer ic ben oft come, ende werwaerts ic ga, want ghi ordeelt na den vleesche ende na de dingen die menschelike reden verstaet oft begrijpt. Die hypocriten en kennen God den Vader niet, dien si nochtans aldermeest schijnen te dienen ende te eeren, want si en geloouen niet dat Christus de gherechticheyt Gods is. Ende al ist dat si seggen dat si dat geloouen, si liegen, want si loochenent metten wercken, dat is, dat si door eenen anderen wech salicheyt soecken dan door Christum. Daerom seyt Christus: Ghi en kent noch mi noch minen Vader. Waert dat ghi mi kendet, ghi sout mijnen Vader ooc wel kennen, maer want ghi mi noch mijnen Vader niet en kent, daerom moet v oordeel valsch sijn. Maer ic en ordeele noch nie- [Y ij ro] manden, want ic en ben niet gecomen te oordeelen, mer te behouden. Want ic ben ghecomen die goede vrolike bootschap te vercondighen, maer die niet en hebben willen geloouen, die sal ic ten oordeele oordeelen. Ende als ic oordeele, so is mijn oordeel


279 warachtich, want ick en ben niet alleen, mer ic ende de Vader die mi ghesonden heeft. Na v wet is een sake warachtich die met twee menschen betuycht wert, hoe veel meer moet mijn oordeel dan warachtich sijn, daer ic ende mijn Vader warachtich God ghetuygenisse af geuen, gebenedijt inder eewicheyt. Amen.

Opten vijfsten sondach in de vasten. Joan .viij. Wie van v straft mi van sonde? Als ick v de waerheyt segghe waerom en gelooft ghi mi niet? Die van God is, die hoort de woorden Gods, daerom en hoort ghi niet, want ghi en sijt van God niet. Doen antwoorden de Joden ende seyden tot hem. Segghen wi niet recht dat ghi een Samaritaen sijt ende hebt den duyuel? Jesus antwoorde: Ic en hebbe geenen duyuel, maer ic eere mijnen Vader, ende ghi hebt mi oneere gedaen. [Y ij vo] Ic en soecke niet mijn eere, mer daer isser een diese soect ende ordeelt. Voorwaer voorwaer seg ic v, so wie mijn woorden bewaert, die en sal den doot niet sien inder eewicheyt. Doen seyden de Joden tot hem: Nv bekennen wi dat ghi den duuel hebt. Abraham is gestoruen ende de propheten, ende ghi segt, so wie mijn woorden bewaert, die en sal de doot niet smaken inder eeuwicheyt Sidi meerder dan onse


280 vader Abraham die gestoruen is, ende de propheten sijn gestoruen, wat maect ghi van v seluen? Jesus antwoorde: Ist dat ic mi seluen glorificere, so en is mijn glorie niet, het is mijn vader die mi glorificeert, dien ghi segt uwen God te sijn, ende ghi en hebt hem niet gekent, mer ic kenne hem, ende waert dat ic seyde dat ic hem niet en kende, so waer ic een logenaer als ghi sijt. Mer ic kenne hem ende onderhoude sijn woorden. Abraham v vader verblijde hem dat hi [Y iij ro] mijnen dach soude sien, ende hi heeft hem gesien, ende heeft hem verblijt. Doen seyden de Joden tot hem: Ghi en hebt noch gheen vijftich iaren, ende hebdi Abraham ghesien? Jesus seyde tot haer: Voorwaer voorwaer segge ic v, eer Abraham wert, ben ick. Doen namen si steenen, op datse op hem worpen souden. Ende Jesus verberchde hem, ende ghinck wt den Tempel. Christus heeft voor bewesen ende geleert dat sijn ghetuyghenisse niet sijn na der menscheyt mer Gods woorden waren, Welc bouen al van noode is eenen leeraer, want so Deute .xiij. staet geboden. Al waert dat een Propheet mirakelen dede, ist sake dat hi andere leeraers oft goden heet volgen dan alleen God, dies woorden en salmen niet hooren mer dooden, ende alleen den Heere


281 volgen ende sijn stemme hooren etc. Ende daer staet voort, dat God tvolck met sulcken teekenen proeft. Hierom so sijn alle teekenen ende mirakelen suspect, ende men en machse niet geloouen, daer het woort Gods niet voor en gaet. Mer na twoort, so volgen de mirakelen daert van noode is, midts welcke God sijn woorden confirmeert, gelijc Mar. int laetste cap. staet. Den Heere mede werckende, ende sijn woort confirmerende, met na volgende teekenen. [Y iij vo] Daer na so is dan tleuen des leeraers, dwelc onstraffelick behoort te sijn, so Paulus seyt. Met alle dese hadde Christus bewesen dat sijn leeringe warachtich ende wt God was, hi hadt bewesen wt de scrift, met veel mirakelen, alle manieren van siecten genesende etc. Nv bewijst hi hier in dit Euangelie met haers selfs getuych, dat sijn leuen onstraflic is, ende neemt sijn vianden tot getuygen, die nochtans alle dingen ten quaetsten trocken, seggende: Wie van v lieden, hoe seer ghi daerom wt sijt, sal mi van een sonde straffen? Welck een troostelick woort voor ons allen is, Want so Eccle .vij. seyt. Daer en is gheen mensche so rechtueerdich opter aerden, die goet doet ende niet en sondicht. Rom .iij. Si hebben alle gesondicht, ende God heuet al onder de sonde besloten. Item Gala .iij. Psal .xiij. Si sijn alle afgheuallen, ende sijn alle te samen onnut geworden, daer en is niemant die goet doet, daer en isser niet een .i. Joan .i. Ende ist dat wi segghen, dat wi sonder sonde sijn, so liegen wi, ende de waerheyt en is in ons niet, ende maken wi God logenachtich, want alle de scriftuere is daer vol af, dat niemant sonder sonde en is, ia noch ooc een kint van eenen dage Job .xv. Het welc ooc elcs conscientie wel getuygen soude, waert dat wijse hoorden. Want wi dan alle sondaers sijn, so sijn wi alle verdoemt, ende en mogen


282 niet tot God oft inden hemel comen, want so in Apoca .xxi. staet. Daer en mach niet beulects in, het moet al suyuer sijn, ende niemant die selue onsuyuer is en mach den onsuy-[Y iiij ro] ueren suyuer maken. Also Job .xiiij. seyt, Hadde Christus van eeniger sonden beulect geweest, so en hadde hi ons niet mogen suyueren, Mer want hi also puer ende suyuer was, dat hem sine dootlike vianden oock niet van eender sonden en consten berispen, so mach hi alleen als een suyuer mensch ende als een eewich God, ons suyuer ende reyn maken, ist dat wi in hem geloouen dat sijn suyuerheyt ende onstraffelic leuen, onse is, ons met hem wt onuerdiender genaden geschenct voor ons eygen, als oft wi also suyuer ende onstraffelic geleeft hadden als hi. Welc sommige wel geloouen also lange alsser geen aenuechtinge noch berispinge en coemt, maer als de conscientie van binnen wroecht, ende God den mensche sijn sondich straffelic leuen van binnen voorhoudt, of van buyten vanden menschen laet straffen oft berispen, dan ist al te swaer te geloouen, dat wi door Christum so onstraffelic sijn voor God, als Christus selue, sonderlinge in de doot, als de duyuel den mensche so seer quellen sal van sijnen sondigen leuen, Ist dat hem den mensche dan niet vanden Heere en neemt, hem vastelick aen dit gelooue te houden, ende siet na sijne goede wercken ende verdienten, so moet hi verloren gaen, want so voelt hi dat alle sijn wercken niet tegen die alderminste sonde en mogen staen daer hi af gewroecht wert. Mer ist dat hi vanden Heere can gehebben alleen op die puerheyt ende op dat onstraffelic heylich volmaect leuen Christi te sien, niet twijfelende dat is sijne, hem genadelic onuerdient vanden Vader ge- [Y iiij vo] schenct met Christo, met al dat hi is, heeft ende vermach, hoe sondich ende straffelic


283 hi in hem seluen ende in allen sinen leuen is, so is hi puer, suyver ende salich door tgelooue, waer af Petrus Act .xv. getuyget, seggende: Haer herte suyuer makende door tgelooue. Ende Rom .viij. Wie sal wroegen tegen die wtuercorene Gods? Ende door den Propheet Isaie .i. Al waren v sonden als roset root, si sullen wit gemaect werden als sneeu. Item .ij. Cor .v. Tis al wt God, die ons hem seluen door Christum versoent heeft, ende ons den dienst der versoeninge gegeuen, want God was de werelt aen hem seluen versoenende in Christo, hen lieden haer sonden niet rekenende, ende heeft dat woort der versoeninge in ons gesedt etc. Mer wi moeten altoos bekennen, dat wi van ons selfs wegen altoos berispelic sijn, Ende om dat wi dat ymmer niet en souden vergeten, so wroecht ons God somtijden van binnen in onse consciencie, Also hi door Dauid seyt Psal .xlix. Ic sal v berispen ende sal v tegen v selfs aensicht stellen etc. Bi wijlen van buyten door de menschen, die alle quaet van ons seggen, somtijden metten woorden, somtijden straffen si ons met haren duechden oft goede wercken die wi aen haer sien ende selue niet en hebben, waer mede God anders niet seggen en wilt, Siet, hoe verre dat van v is, ende dat noch niet duechdelics in v is. Somtijden straft ons God door de menschen, als si ons contrary doen oft yet doen dat ons niet goet en dunct. Recht oft hi daer mede segghen [(Y v) ro] wilde, hoe cleyn is dat bi tgene dat ghi dagelicx tegen mi misdoet, ende hoe seer moet mi dat mishagen, ende siet hoe vol verkiesens ende eygenwillicheyts ghi noch sijt, datmen v so qualic wat te passe gedoen can etc. Ist dat wi van desen berispen ghestoort werden, dat is een seker teeken dat wij niet en gheloouen dat wi sondich ende quaet sijn, want geloofden wi dat,


284 hoe souden wi dat qualic genemen, alsmen ons seyde of dede, dat wi selue gheloofden dat also waer? Wi souden peynsen, het is noch duysent werf quader dan eenich mensche geseggen can, Ende als ons yemant contrarie dede, wi souden bekennen dat wi noch veel meer verdient hadden, ia dat wi niet weerdich en waren, dat ons God in deser tijt door sijn creatuerkens castijde. Daerom, alswi so ontureedt werden ende gestoort alst niet na onsen wille en gaet, dat is een seker teeken, dat wi niet en geloouen, dat wi quaet sijn. Ende so lange als wi dat niet en geloouen, so en connen wi ooc niet gheloouen, dat Christus onstraffelic leuen voor ons straffelijcke sondich leuen staet, Want als wi ons seluen niet voor quaet ende straffelic houden, waer toe souden wi dan Christus onstraffelicheyt begheeren, oft waer toe soude ons dat dienen, ende houden wi ons seluen straffelic ende quaet, waerom en mogen wi dan niet liden datmen ons dat seyt ende daer na doet? Mer dit en hebben wi aen ons seluen niet, daerom so moeten wijt aenden Heere in grondiger gelatenheyt versoecken, Ende als wijt van hem vercregen heb-[(Y v) vo] ben, so sullen wi onsen naesten die in eenighe saken straffelic is, daer wi voor de menschen niet straffelic in en sijn, sine straffelicheyt met onse onstraffelicheyt bedecken ende ontschuldigen, also wi gheloouen dat Christus ons doet. Als Christus dan den Joden met redenen ende miraculen ende onstraffelicheyt sijns leuens had bewesen, dat sijn leeringe warachtich was, so dat si daer niet en consten tegen geseggen, vraechde hi haer, waerom dat si hem niet en geloofden? Ende gaf haer daer in genoech te kennen, dat wt passien ende verkeertheyt quam, dat si hem niet en wilden geloouen, om dat hi haer valsche heylicheyt ende dat ghewinne dat si daer af


285 hadden, om wilde stooten, Ende bewijsde dat si gelogen hadden, dat si Gods kinderen waren, so si hem recht voor dit Euangeli beroemt hadden, seggende: Waerdi kinderen Gods (so ghi segt) so soudi ymmer sijn woorden hooren. want niemant en mach een kint Gods worden, dan door sijn woort, Welck woort ghi moet bekennen dat ic v puerlic vercondige, Welc alle de ghene hoort, die wt God is, Want ghi dat dan niet en hoort, dat is, hoorende en gelooft, want die niet metter herten en gelooft dat hi van buyten hoort, die en hoores niet metter herten, So volghet, dat ghi niet wt God en sijt, Ende dat ghi geen kinderen Gods noch wt God en sijt, dat bewijst of bethoont ghi daer mede, dat ghi Gods woorden door mi vercondicht, niet en gelooft. Dit is dalder sekerste onderscheyt der kinderen Gods ende der kinderen des duuels, Dat [(Y vj) ro] de kinderen dat godlic woort hoorende, geloouen, ende metten wercken des gheloofs of der caritaten bewijsen, dat sijt geloouen, alle haer betrouwen alleen op Christum stellende, aen hem alleen al haer salicheyt halende, soeckende ende verwachtende, sonder alle eygen oft menschelike verdienten, ende haren naesten also om niet wt puerder godliker liefden also voort doende, als si geloouen dat Christus haer gedaen heeft, Mer de kinderen des duyuels hooren de leeringe der menschen, die geloouen si, ende daer na doen si, dat die ghebieden, Welc anders niet en is, dan den duyuel gehoort ende hem onderdanich sijn, want gelijc sijt niet en sijn (so Christus seyt Math .x.) die sijn woort puerlic vercondigen, mer den geest Gods, also en sijn sijt ooc niet die menschelike geboden ende leeringen prediken mer de boose geest door haer. Want so Christus Math .xij. seyt, Die niet met Christo den woorde des Vaders en is, die is tegen hem. Die mensche-


286 like leeringe ende insettinge leeren, die en sijn niet met hem, want sijn woort verbiet dat, also in de voorschreuen sermonen bewesen is, Ende daerom so sijn si tegen hem, Ende die tegen hem is, dat is de duyuel, waerom hi sodanige Math .xiij. eenen viantliken mensche hiet, die oncruyt der menscheliker leeringe in sinen acker saeyt, Ende Paulus .i. Tim .iiij. hiet dat leeringhe der duyuelen, daerom sijn dat kinderen des duyuels die sodanighe leeringe horen ende volgen, Welc si daer aen bethonen, dat al hooren si dwoort Gods, si en gheloo- [(Y vj) vo] uens niet, ende keeren haer daer af tot menscheliken fabulen, Ende so .ij. Tim .iiij. staet. Si en lijden de gesonde leeringe der woorden Gods niet, mer roepen, Tis een ketter, een verleyder etc. Si sijn verblint, want waer het godlike woort niet en blinct inder herten, daer sijn tastelike duysternissen, also dat si haren naesten niet en sien in sijnder armoeden ende noot, mer hangent aen steen, aen hooge toren ende ander blinde dinghen, daer si haren naesten mede dienen souden, Also Exo .x. wtwijst, dat also donker was so waer dat volc van Egypten was, dat niemant sijnen naesten binnen .iij. daghen en sach, maer daer de kinderen Israel waren, daer wast licht. Ende als si verwonnen sijn, so riepen si, gelijc de Joden hier doen, Tis een beseten ende Samaritaen etc. Christus en verantwoorde niet, dan dat aen sijn leeringe schadelic mocht hebben geweest, daerom seyde hi: Ic en hebbe den Duyuel niet: want hadde hi dat toeghelaten, so had daer wt geuolcht dat sijn leeringe niet godlic, mer duyuelsch had geweest. Allen Christenen leerende, dat si geerne van hem sullen nemen te lijden dat den mensche selue aen gaet, maer dat Gods woort aengaet, dat sijn si schuldich te verantwoorden. Voort seyde Christus, mer ic eere


287 minen Vader prekende sijn glorie, waer af ic geen glorie en soecke, dan dat cruyce. Ende de schande des cruys, is die glorie van een Christen mensche, daer hi alleen in glorieren sal, so Gala .v. staet. Het si verre dat ick in yet anders glorieren soude, dan int cruyce Christi. [(Y vij) ro] Maer daer is een, te wetene, die Vader die de glorie Christi socht ende ordeelen moet. Also wil Christus geantwoort hebben den genen die den geloouige, scande, scade ende lijden doen. Siet wel wat ghi doet, want al en begeere ic geen wrake, hier bouen is een, die v scherpelic daer af ordeelen sal et c. Voort doet Christus hier een troostelijcke belofte met eenen eedt sweerende. Voorwaer voorwaer seg ick v, so wie mijn woort houdt (niet diet vercrijcht, maer diet vast houdt) die en sal inder eewicheyt niet steruen. Wat mach hi dan misdienen die alle andere woorden ende geboden laet varen ende ouertreedt? Hier om so staet ons alleen op Gods woort ende geboden te sien ende vast te houden, alle andere brekende, en moghen ons inder eewicheyt niet dooden. Dit verstonden die verblinde heyligen vander natuerliker doot. Gelijck die eygenwijse heyligen altoos die godlike woorden verkeerdelic verstaen, ende laten haer nochtans duncken, dat se nyemant also wel en verstaet als si. Ende quamen met Abraham ende die Propheten voort. Waer op Christus antwoort, dat hi hem seluen niet valschelic toe en scrijft noch sijn glorie bi den menschen niet en soect, waert dat hi dat dede, dat sijn glorie ydel ende niet ware, mer sijn Vader eert hem, die si seyden dat haer God was. Si seggent, mer si en kennens niet, also die hypocriten nv ooc doen. Christus seyt, dat Abraham hem doort gelooue gesien ende verblijt heeft, ende daer doer is hi salich geweest. Also Ro .iiij. ende Gen .xv. Ende si-


288 [(Y vij) vo] nen dach dat is die openbaringe Christi die sach hi int gelooue. Als die heylige lieden metten woorden Christum niet verbulderen en consten, so ghingen si metten steenen te werc, gelijc onse heylige hypocriten nv metten viere ende sweerde doen. Maer het is verloren, voor die geordineerde vre en vermogen si niet. Christus gaet midden doer haer, dat is, hi wert onder haer gepredict, ende en connen hem niet misdoen, voor dat hijt selue wilt. Waer af hi ghelooft moet sijn inder eewicheyt Amen.

Des maendaechs Johannis .vij. Ende die Phariseen ende die ouerste priesteren seynden dienaers om hem te vangen. Doen seyde Jesus tot haer. Ic ben noch een cleyne tijt bi v, ende ick ga tot hem die mi gesonden heeft: ghi sult mi soecken, ende ghi en sult mi niet vinden, ende daer ick ben, daer en moecht ghi niet comen. Doen seyden de Joden onder malcander. Waer sal hi gaen, dat wi hem niet en sullen vinden? oft hi ooc sal gaen in die verstroyinge der Heydenen, om haer te leeren? wat is dese reden die hi seyt. Ghi sult mi soecken ende ghi en sult mi [(Y viij) ro] niet vinden, ende daer ick ben en moecht ghi niet comen? inden laetsten dach des hoochtijts die daer die grootste was, stont Jesus ende riep, seggende. Wie daer dorstet


289 die come tot mi, ende drincke. Wie gelooft in mi (als die schrift seyt) van sinen buycke sullen vloeyen vloeden des leuendighen waters. Ende dat seyde hi vanden gheeste, den welcken si ontfanghen souden die in hem gheloouen. Doen de Pharizeen ende hoochste priesteren mercten, dat het ghemeyn volc goet gheuoelen van Christo begonsten te crigen, ende in hem begonsten te geloouen, seggende. Als Christus coemt, sal hi ooc meerder teekenen doen dan dese? so sorchden si, dat si die fauore des volcks verliesen souden, ende die gheeert worden als heeren, veracht souden werden, oft niet meer gheacht dan die ghemeyne man. Ende die rijck ende weeldich waren geworden, doer die fame van haerder heylicheyt, dat het volck haer so rijckelick niet meer gheuen en soude. Also dat si bicans een rijck besaten, ende allet goet der werelt tot haer ghetrocken doer den schijn van haerder beueynsder heylicheyt. Welcken staet si wel hadden ghewilt dat [(Y viij) vo] eewelic hadde mogen dueren, so hadden si Christum wel doer willen helpen. Nochtans so en dorsten sijt selue niet bestaen, om datsi duchten, dat het gemeyne volc tegen haer op soude hebben gestaen, maer si seynden haer dienaers, want si gonden dien dat pericule beter dan haer seluen, gelijc sodanige heyligen menschen gemeynlic doen, om dat si Christum vangen souden. Geen volc en heeft Christum altoos also crijgelic veruolcht ende hem tegen gestaen ende noch doen, als die ghene die Christum altoos opter tongen hadden, ende die de boecken hadden, daer Christus in belooft ende gegeuen wert. Mer daer en is


290 geen scalcheyt die den Heere verscalcken mach Prou .xxi. Sijn vre en was daer noch niet, daerom so was al haren arbeyt verloren. Mer om dat Christus die dienaers die gesonden waren, om hem te vangen, geerne bekeert hadde, ende dorstich ghemaect na sijnen edelen woorde, segghende. Ick ben noch een luttel tijts met v lieden, recht oft hi wilde seggen, Ic weet dat ghi gesonden sijt om mi te vangen, mer tis qualic waerdich, want ten sal niet lange sijn, mijn vre en sal comen dat ic steruen sal, maer voor die vre en moechdy mi, noch die in mi geloouen, niet aentasten, noch eenen vinger daer aen slaen, want al datter geschiet of geschien sal, en staet niet inder creatueren wille, mer inden volmaecten wille des scheppers, ende als sinen wille ende vre coemt dan sal ic van selfs doer de doot tot hem gaen die mi gesonden heeft, ende ghi en sulter mi niet onwillich toe trecken, want Esai .liij. staet van mi: dat ic ghe- [Z ro] offert oft gedoot sal werden, om dat ict selue also wille. Daerom al soect ghi mi te vangen, het en is nv in uwer macht niet. Den tijt sal noch comen dat ghi mi noch sult soecken, niet om te vangen, mer om door mi salich te werden, ende dan en suldi mi niet vinden, want so Dauid seyt Psal .cviij. Die de benedictie (des godliken woorts) niet en wil als si hem ghepresenteert wert. Als hise begheert, so salse hem verre sijn te halen. Ende daer ic altoos ben, daer en moechdi niet comen, want ic ben inden Vader, ende niemant en coemt totten Vader, dan door mi sijn eenich woort, ende die dat veruolcht ende veracht, die en mach nymmermeer totten Vader comen, noch salich werden. Daerom, so ontfangt dat nv, te wyle dat v gewerden mach etc. Dit is troostelic, dat die vianden wel mogen veruolgen, maer niet aen de geloouige eenen vinger slaen voor de gesette


291 vre Gods. Ende als de vre coemt, so sijn si seker dat het den genadigen wille haers alder ghetrousten Vaders is, dat si door tcruys des lijdens oft der doot geglorificeert werden, na dexempel Christi haers broeders. Om dat de ongeloouige Joden den woorde des Vaders niet en gheloofden so en wert haer ooc niet gegeuen te verstaen, daerom seyden si. Waer sal hi gaen? Sal hi totter verstroeyinghe der Heydenen gaen, om die te leeren. Wat dinck meynt hi met desen woorde: etc. Waer op si niet weerdich waren antwoort te hooren. Mer inden laetsten grooten dach der feesten [Z vo] so stont Jesus ende riep, seggende: So wien dat dorstet, die come tot mi ende drincke. Dat hi niet voorbi en ginc, mer stont, beteekende dat hi bereydt was te doen ende te geuen dat hi beloefde. Ende dat hi dat niet stillic en seyde, mer met claerder stemmen riep, beteekent, de groote gonste ende liefde, daer wt hi dat so herteliken geerne wilde doen ende dat sijn hoochste begheerte was, ende dat hijs voor niemant verbergen en wilde, segghende: So wie dat dorst heeft etc. dat is, so wie in hem seluen verdroocht is, also dat in hem gheen vochticheyt van yet goets noch heels in hem en is, ende die gheen rechtueerdicheyt, duechde, salicheyt noch goet in hem seluen en vint, welc hi wel vander eeren Gods wegen soude begheeren te hebben, maer alderhande quaet, sonden ende ghebreken, daer hi wel ter eeren Gods af verlost soude begeeren te sijn, welcken dorst wt droocheyt coemt, dat is, wt kennisse onser armoeden, oft wt swaren arbeyt moeyeliker quellagien daer wi mede gequelt worden, ende beuinden dat al ons crachten ende vrien wille niet en sijn noch en vermogen, daer wi onvruchtbaerlic mede gearbeyt hebben, want so onsen wille meer arbeyt om tgoet te vercrijgen, ende vanden


292 quade verlost te sijn (gelijc Ambrosius lib .i. de vo. gentium .ij. ca. seyt) so hi meer der boosheyt genaect. Midts desen werct God den voorscreuen dorst in den mensche. Ende die alsulcken dorst hebben, die en steect hi niet van hem, noch hi en wijst die niet tot desen oft tot dien, mer hi roeptse seer vriendelic, [Z ij ro] seggende: So wie hoe sondich, hoe quaet, hoe onweerdich, hoe vuyl, hoe mismaect, hoe gewont, hoe siec, hoe arm, het si schoenmaker, weuer, brouwer, backer, van wat condicien, state, lant oft nacie hi si, niemanden wtgesteken, die dorst, come tot mi en loopt niet van mi, en veruaert v niet, en staet niet van verre, hoe ghi gestelt sijt. En beydt niet tot dat ghi goet, deuchdelic, rijc, suyuer, sadt, ghelaeft sijt, mer coemt nv inder tegenwoordigher tijt dat v dorstet, so ghi sijt sonder vertoeuen. Niet tot yemant anders, mer tot mi alleen, niet om dat ic v slaen wil, oft mijn leedt oft oneere wreken, niet om v te beroouen, niet om ws te ghenieten, niet om v te belasten met swaren arbeyt, niet om v te verdrucken noch om v te veruaren, maer om van mi om niet gelaeft, getroost, gheholpen, ende salich gemaect te werden, niet van snooden tijtlicken goede, maer met dat alder costelicste ende beste goet dat ic hebbe ende ben, alle mijn duechden, alle mijn verdienten ende alle mijn volmaectheyt etc. dat drinct in v, halet also diep in v, ouermits vasten gelooue dat v also eygen werde ende also gheheelic v alst mijn is. Drinct sonder sparen, ende geniet mijnder genaden ende milder gonste rijckelic. En sorcht ooc voor tgelach niet, maer so Isaias .lv. seyt. Alle die dorstich sijt, coemt totten leuenden water, ende die gheen ghelt en hebt, coopt sonder alle wisselinge, dat is, sonder yet daer voor te geuen den wijn der vrolicheyt, ende dat melck der suyuerder conscientien, het is


293 altemael betaelt. [Z ij vo] Drinct ende wert droncken in mijnder liefden, die v dit selue so mildelijcken presenteert. O waerom weghet ende metet ghi v broot ende dranck ende niet in sadtheyt. Ghi en hebt gheenen spaerlicken vrecken noch karighen weert, hi gonnet v so herteliken wel. Hi is rijck ghenoech, hi en besiet v niet suerlick, hi is doch so vroliken ende ghetrouwen weerdt, het welcke dat beste gherecht is datter ter tafelen comen mach. Hi soude v gheerne sijn herte deylen, waerom spaert ghi dan, waerom en sidi niet vrolick, ende waerom en maect ghi niet goede chiere etc. O waer dit te rechte vercondicht wert, dat moet ymmer een vrolicke bootschap ende nieuwe mare sijn eender sondigher conscientien, die also seer van allen honden der temtatien gheiaecht ende vermoeyt is, dat si metten Propheet Dauid inden .xli. Psalm roept. Gelijc dat vermoeyde geiaechde hert verlangt na der fonteynen, also dorstet mijn siele tot v mijnen salichmaker. Seker ghi sijt vriendelick ende ouer lieflick, wie en soude v niet lief hebben. Voorwaer ghi sijt een ghenadighe biecht vader, wie soude eenen anderen begheeren? ende niet met Dauid singen. Het is [goet] den [Heere te] biechten, Psalm .xci. Ghi sijt sonder faute een ouerlieflick trooster, wie en soude niet van allen creatuerliken troost walghen, segghende met Job .xvi. Ghi sijt alle moyelike troosters, Ghi sijt een soete hertzenlief, wie en soude niet lusten v te omhelsen. Ghi sijt een ghetrouwe hulper, [Z iij ro] wie soude eenen anderen sinen noot begheeren te clagen? Ghi sijt een sorchuuldich Vader, wie soude noch connen ghesorghen? Ghi sij t een wijs meedsaem meester, wie soude niet geerne voor v ter scholen comen? Ghi sijt een saechte geneser, wie en soude niet geerne sijn wonden van v gehandelt hebben? Ghi sijt een expert medecijn, wie


294 soude niet gheerne van v ghemeestert sijn? Ghi sijt een ouer vrolick milde ende gonstige weerdt, wie en soude niet geerne met v teeren? Ghi sijt een vermakelic gast, wie en soude v niet gheerne herberghen? Ghi sijt een lustich bruydegom, wie en soude hem niet verblijden in v armen te liggen? Ghi schenct den edelen wijn so mildelic, wie en soude daer niet af droncken werden? Mer Heere, hoe veel is ons gelach, ende hoe veel hebben wi te ghelden? Hi antwoort. Die in mi ghelooft, so de schriftuere seyt, van sinen buyck sullen stroomen des leuenden waters vloeyen. Dat seyde hi vanden geest die si ontfanghen souden, die in hem gheloofden. Siet ende merct dat ghelooue datmen van hem neemt vastelick te gheloouen, dat hi ons aldus sijn wil, dat is het gelach, ende dat is den penninc die hi van ons eyscht, dat is de hant die al dat voorschreuen is, ontfangt. Welcken penninc hi ooc selue gheeft ende werckt, met welcken (so hier blijckt) men den heylighen gheest ontfangt, die de siele als volle stroomen met allen goeden door vloeyt ende willich maect wt liefden tot al datter hem in ende mede belieuet [Z iij vo] te wercken, te laten, te lijden, te steruen ende te deruen. Mer dese stroomen en connen hem binnen inder sielen niet onthouden, mer si vloeyen ende dringen door tot allen die dorsten, also datter de H. geest wel alle menschen door laeft, als door een gewillige gote, diet geerne door haer laet vloeyen. Mer den voorschreuen gheest en was noch niet openbaerlic ghegheuen, om dat die vrolicke bootschap noch niet openbaerlic voor de toecoemst Christi vercondicht en was. Ende principalic, wanter den segel noch niet aen ghehangen en was, dat is, dat Christus noch niet gheglorificeert en was door dat cruys. Hi moste den doot eerst steruen, ende de sonde


295 ende den doot moeste eerst door sijn doot verwonnen ende gedoot werden. Also moeten wi oock eerst ghecruyst werden, eer wi den heylighen gheest te recht mogen ontfanghen, ia Christus oock selue. Want dat cruys maect ons dorstich, sonder welcken ons dien edelen dranc niet wel en soude becomen, mer so wi dorstiger sijn, so ons dien edelen dranc beter ende soeter smaect. Den welcken ons God schencke tot sijnder eeren. Amen.

Des dinxdaechs, Johan .vij. Daer na tooch Jesus om in Galileen, ende hi en wilde niet in Judea trecken, want de Joden sochten hem te dooden. Ende daer [Z iiij ro] ghenaecte het hoochtijt der Joden Scenopegia. Doen seyden sijn broeders tot hem, Gaet van hier ende gaet in Judeen, op dat dijn discipulen ooc mogen sien de wercken die ghi doet, Wie vrij int openbaer begheert te sijn, die en doet niet int heymelick, wilt ghi alsodanige doen, so openbaret v voor de werelt, Want sijn broeders en geloofden ooc niet in hem. Doen seyde Jesus tot haer: Mijnen tijt en is noch niet hier, mer uwen tijt is altijt bereyt, Die werelt en mach v niet haten, mersi haet mi, want ick geue van haer getuychnisse, dat haer wercken quaet sijn, Gaet ghi op tot desen hoochtijt, ick en ga noch niet op tottet hooch-


296 tijt, want minen tijt en is niet veruult. Als hi dit sprack, bleef hi in Galileen. Ende na dat sijn broeders op gegaen waren doen ghinck hi ooc tottet hoochtijt, niet openbaerlic, mer int heymelic. [Z iiij vo] Ende de Joden sochten hem int hoochtijt, ende seyden: Waer is hi? Ende daer was grote murmuracie van hem onder dat volck: Want sommige seyden, Hi is goet. Ende die ander seyden, neen, mer hi verleydt dat volc. Nochtans en sprack niemant van hem int openbaer, om de vreese der Joden. Na dat Jesus so wonderliken hooge dingen van sijnen eygen lichaem ende bloet geestelic te ontfangen gesproken hadde, midts welc veel van sijnen discipulen waren gegaen van hem, ende midts welcke hem sijne magen benijden, so conuerseerde Jesus in Galilea, op oft daer ooc yemant had geweest die sijns diensts ende sijnder hulpen hadde begeert, sijnder genadiger goetheyt ooc soude mogen gebruycken ende genieten. Ende hi en wilde in dat Joetsche lant niet wandelen, om dat hem de Joden sochten te dooden, niet om dat hi de doot wilde ontgaen, mer om dat de vre sijns lijdens die inder eewicheyt geordineert was, noch daer niet en was, ende ooc om dat sommige menschen noch sijnder lichameliker presentien behoefden, waer mede hi allen belijders des Euangelijs heeft willen leeren, dat si haer niet terstont sottelic ende te vergeefs inden doot en sullen worpen, daert van gheenen noode en is, op dat si niet en vallen, gelijc Saul


297 tegen de Gabaoniten .ij. Reg .xxij. mer dat si den tijt haers roeps sullen [(Z v) ro] verwachten, die welcke selue wel een ocsuyn sal geuen, als haer lieden vre sal comen, Ende so lange sullen si vander eender stadt in dander vluchten als si veruolcht werden, so Christus oock selue Math .x. ons leert. Niet om de doot te ontgaen, mer ooc om anderen steden ende landen, ende persoonen de waerheyt daer te vercondigen, Het welc nochtans also niet te verstaen en is, dat yemant de bekende waerheyt sal loochenen oft verswijgen, daer si van noode is bekent of geopenbaert te worden, tot dier meyninge dat hi also die veruolghinge ontgaende, noch meer ende ander menschen soude leeren ende helpen, Dat en heeft Christus niewers geleert noch ooc selue gedaen, Want hoe wel het een edel dinc ende sake is dat veel menschen de goede bootschap vercondicht wert, diese noch niet gehoort en hebben, so Paulus Rom .xv. dede, nochtans so en soudt niet dueghen, datmen de waerheyt oft dat godlike woort daerom soude verloochenen met den monde, hoe wel ment metter herten niet en meynde, Want daer wt soude duysentmael meer schaden gheschieden, dan wt den anderen profijts soude moghen comen. Ende Christus seyt Math .x. Die mi belijdt voor de menschen dien sal ick ooc voor mijnen Vader belijden, mer die mi niet voor die menschen en belijdt, dien en sal ick ooc voor mijnen Vader niet belijden. Dien Christus niet voor sijnen Vader en belijdt, noch voor sijnen discipulen en bekent die moet verloren sijn. Hierom seyt Paulus Ro- [(Z v) vo] ma .x. Metter herten gelooftmen totter gerechticheyt, mer metten monde geschiet die belijdinghe totter salicheyt, dat is, door tgelooue des herten so maect God den mensche rechtueerdich oft gherecht, mer doort belijden des monts datmen vanden


298 Heere neemt de waerheyt diemen int herte bekent vrij voor alle menschen, dien dat orborlic ter salicheyt mach sijn, metten monde wtspreke, getroost wt puerder liefden wat lijden datter af coemt, so maect God den mensche salich. Hierom salmen vanden Heere nemen de godlike waerheyt ongeueynsdelic te vercondigen inder plaetsen daermen is, Ist datmen daer veruolcht wert, so salmen in een ander plaetse vluchten, ende daer ooc dat selue doen, totter tijt toe dat dat edel saet der Euangelischer waerheyt genoech ouer al gesaeyt is, oft datter genoech sijn diet saeyen, dan en derfmen niet meer vluchten, Alsmen dan aengetast wert, so en sal men niet twijfelen, die vre onser roepingen is daer dat ons God door tcruyce des lijdens thuys wil halen, Nochtans daer ander menschen sijn die de bloote waerheyt ooc bekennen, daer en sal hem niemant van selfs ongeroepen vander gemeynten dies aennemen, altoos peynsende, datter die ander bequamer toe sijn dan hi, nochtans int priuaet, daer hi goet doen mach, daer en sal hi de goede bootschap niet verswijgen, bi de gene daer hi bi coemt of die bi hem coemt, Mer als hi vander gemeynten daer toe geroepen wort, oft ooc daer niemant en is die de waerheyt leeren oft vercondigen wille, [(Z vj) ro] daer en sal hi hem niet tsoecken maken, mer dat terstont ootmoedelic als een onweerdich instrumentken, dat daer onbequaem toe is, den Heere met hem laten wercken tot sijnder godliker eeren, Hem niet anders laten dunckende dan dat hem God door de gemeynte of door den noot oft door tgebrec van predicanten roept ghelijc Aaron, so Paulus Hebre .v. seyt. Dit geschiede doen die feest der Joden louer tabernacule bi was, dat was de feeste die in gestelt was, dat si daer bi gedachtich souden sijn, datse God wt Egypten hadde


299 gheleyt, ende inder woestijnen in tabernaculen van loueren hadde bewaert, op dat hi haer door de feeste te voren soude brengen, die beloften die hi Abrahe ende den Patriarcken hadde gedaen, Daer toe hadde dat volc dat beloofde landt ontfangen, op dat si den beloofden Christum wt haren sade souden verwachten, die alle volc soude salich maken, die in hem geloofden, Recht oftse God daer mede aldus hadden willen vermanen. Siet, in dit lant sijt ghi gesonden, daer dat rijc dueren sal, tot dat Christus comen sal, die v salich sal maken. Op dese feeste plach veel volcs te comen te Jerusalem, Waerom sijn broeders, dat waren sine magen ende borgers, tot hem seyden: Gaet van hier in dat Jootsche lant, op dat v discipulen, dat sijn die v geloouen, uwe wercken mogen sien, Recht oft si seggen wilden: Wi en begeeren ws niet, want so Joan .i. staet. De sine en hebben hem niet ontfangen, Gaet te Jerusalem daer sal veel volcs comen, [(Z vj vo] daer moecht ghi groote eere behalen, Want niemant die geerne groot geacht waer, en doet die dingen int heymelic, daer eere af comen mach. Ist dat ghi vanden hemel sijt gecomen, so ghi segt ende die wonderlike wercken cont gedoen, dier ghi v beroemt, so gaet nv te Jerusalem ende maect v aldaer wel bekent ende vermaert, Recht of Christus eerghierich waer geweest. Also trecken die ongeloouige dat goet totten quaetsten, Want so de Euangelist seyt, Sijn broeders en gheloofden in hem niet. Ende daer in wort ons gheleert, dat gelijc sijn broeders hem niet en ontfinghen, mer van hen staken, op dat si geen schande oft oneere, noch ooc schade van hem en souden hebben, Ende had hi eenige eerlijcke wercken voor de werelt connen ghedoen, dat si de eere daer af souden hebben, datmen soude seggen, Die lieden hebben so heerliken heyligen


300 man in haren geslachte etc. Dat also die ongeloouige, die Christo harde na wanen te sijn, die ghene sijn, die Christum aldermeest van haer veriagen, willende door haer selfs wercken ende verdienten oft crachten of der heyligen, salich werden, Ende daer tijtlike eere ende profijt van Christo mach comen, daer willen si wel met hem sijn, mer anders niet, Daerom so en wilde haer Christus ooc niet genoech sijn, segghende, Mijnen tijt en is noch niet gecomen, mer uwen tijt is altoos bereyt, of hi seggen wilde, Ghi wilt in mijn vleesch gheeert worden ende soect de eere der werelt, waer toe ghi altoos tijt hebt in de werelt, [(Z vij) ro] maer ic en mach voor tcruys niet geglorificeert worden. Hier in leert ons Christus, dat wi altijt terstont wel souden willen hebben aen ons seluen ende ooc aen dander dat ons goet dunct oft so wi dat begheeren ende verkiesen, maer dat Gods tijt niet eer en is, voor alle eyghen verkiesen in ons ghedoot is, ende dat wi grondelic gelaten staen, na dien tijt verbeyt hi, ende niet eer en is sinen tijt bereyt, dat hi doen oft gheuen oft wercken wilt, dat wi begheeren oft daer wi na haken hoe na dat wi hem ooc anders sijn, want ten soude ons dan niet dienen, ende tverkiesen, welc ons van god vermiddelt oft vervremt, soude in ons leuende bliuen, maer als wi daer gheen eyghen verkiesen meer in en hebben, also dat wi daer niet meer op toe en leggen, so doet oft werct God onuerhoets, ghelijc hi [seyt] Isai .lx. ca. Ic de Heere sal dat onuersiens doen in sijnder tijt. Ooc al heeft Christus natuerlike liefde tot sinen magen ghehadt ende gheuoelt, hi en heeft daer noyt wt gewracht, dat is, hi en heeft daer noyt meer om gedaen noch gelaten noch gheleden, dan hi om den alder vremsten soude hebben gedaen, hadden si hem al euen gelijc van God beuolen geweest.


301 Waer in hi ons geleert heeft, al ist dat wi de natuerlicheyt tot vrienden ende maghen geuoelen, dat wi vanden Heere sullen nemen daer niet wt te wercken, dat is, haer daerom niet meer goets doen dat onse vleesch ende bloet is, mer om dat ons God die beuolen heeft, ende om dat hem belieft dat wi de wercken der caritaten ende des ghe-[(Z vij) vo] loofs daer eerst aen beghinnen sullen, alst haer also grootelic van noode is als den vreemden, sonderlinge als si gheloouen, ende ons gheen hinder aen die Euangelische waerheyt en sijn. Ghelijc Paulus Gal .vi. leert. Laet ons allen menschen goet doen, sonderlinge een huysgesinne des geloofs. Maer als si eenich letsel aen dat gelooue oft aen de Euanghelische waerheyt souden sijn, daer leertse ons Christus haten Luce .xiiij. Ende hi en heeft selue haer daer niet met allen inne toe willen geuen, gelijc wel blijct Mat .xij. daer hi om sijnder moeder ende broeders wille niet wt en wilde gaen, doen hi metter vercondinge des Euangelijs besich oft onledich was. Ende heeftse in allen dingen die der godheyt aenghingen also vreemt gehouden, als oft hise niet gekent en hadde, segghende. Wijf et c. Wie sijn mijn broeders ende moeders et c. Ende daer om so bleef hi hier ooc in Galileen, ende liet die sine reysen als si wilden, ende en wilde niet met haer op waerts reysen. Maer doen sijn maghen wech waren, doen sinen tijt daer was die vander hooge godheyt geordineert was, doen reysde hi ooc. Niet om der feesten wille, daerom hadde hi geseyt, dat hi op die feeste niet sijn en wilde, maer om dat woort Gods te leeren, eer het volc noch al scheyde. Ons leerende, dat wij nemmermeer tot eenigen feesten reysen sullen, om yet datter gheschiet oft datter te halen oft te sien is, dan alleen om dat godlike woort oft om onsen naesten dies daer behoeuen, te helpen


302 oft te dienen. Wie daer [(Z viij) ro] om eenige andere sake reyst, daer en reyst Christus niet mede, noch si en sullens daer oock niet vinden, al ist datmen noch so seer roept. Christus is daer oft ghinder. Hi verbiet ons int Euangelie Mat .xviiij. Luc .xvij. dat wi daer niet en sullen gaen, ya al vermochten wijt wel dat wi daer niet en souden willen gaen noch dat geloouen, want si souden ons bedriegen, gelijc si ooc groote heylige lieden bedrogen hebben. Christus en is niewers beter te vinden dan thuys. Mer het slaepcamerken oft eenige verborgene plaetsen sijn wel stilder om te bidden oft om metten woorde Gods altemet te becommeren. Waer om Christus ons ooc in ons camerken heeft leeren gaen bidden (Mat .v.) Gelijc hi ooc selue opten berch plach te bidden oft int hoofken Mat .xiiij. Mar .vi. Maer hi en bleef daer niet woonen, gelijc nv onse monicken doen, mer hi quam weder van daer op dat hi elcken in tijts bereyt soude sijn te helpen, noch hi en wil niet dat die mensche altoos in sijnder stilheyt ende rusten bliue, mer dat hi frisch daer wt te velde come, gelijc hi sijnder bruyt Cant .ij. seyt. Ic ben een blomken des velts, ende een leliken der valleyen. Recht oft hi seggen wilde, die mi wil vinden, die en mach niet altoos in sine ruste stille sitten in sijnder deuocien, noch hi en mach altoos in de armen Gods sijns liefs niet rusten, mer die mi wil plucken die moet te velde comen, om sinen naesten te dienen ende te gerieuen, daer hem menigen strijt ontmoedt. Maer al geuoelt hi daer meer crancheden ende gebreken ende [(Z viij) vo] is verstroyt, dat behaecht God bat, dan dat hi altijt ingekeert oft in sijnder rusten sadt, ende dat hi de gebreken niet en geuoelde, gelijc hi doer den wijsen man seyt Eccle .xlij. De ongerechticheyt eens mans, dat is, eens mensches die manlic


303 te velde coemt is beter dan die heylicheyt oft weldaet eender vrouwen, dat is eens sinliken mensches, die in sijnder deuotien ende rusten sit, niemant dienende dan hem seluen, want dan slapen de gebreken daer in ende die mensche en wordt daer doer niet verootmoedicht, mer diese geuoelt die wort daer doer een so nederen valleye, dat het water vanden bergen daer altemet rijckelic in vloeyt, gelijc Dauid getuycht Psal .Ciij. seggende. Tusschen dat midden der bergen, sullen die wateren vloeyen, daer is dat edele leliken Christus te plucken. Hier om so en bidt hi sinen Vader niet dat hi sine discipulen vander werelt soude nemen, mer dat hijse van den quade soude behoeden, Gelijc die salige Maria die welrieckende roose alder suuerheyt oock niet in haer deuocie en bleef sitten, maer so geringe als si hoorde, dat yemant haers diensts behoefde, te weten Elisabeth Luc .i. so heeft sijt al laten staen, ende is haestelick derwaerts gegaen. Siet, si quam vromelic te velde, al was si een teeder maechdeken, wat soude si doen gedaen hebben hadde si in een besloten clooster geseten? Doen isser een geruchte op gestaen, somige seyden, hi is goet, somige, hi verleyt dat volc. Gelijck die natuere des Euangelijs is, datter haer eenige altoos aen stooten, [Aa ro] eenige daer aen gesont werden. Want de heylighe lieden en willen haer heylicheyt also niet verworpen hebben, als Christus hier doet, seggende: De weerelt en mach v lieden niet haten (want ghi en straft haer quade wercken niet, want ghi houdtse voor heylicheyt, gelijc de weerelt oock doet) daerom en sidi haer niet contrarie. Maer ic gheue getuygenisse dat al haer wercken quaet sijn, niet openbare sonden, want die verdoemt de weerelt selue ooc, maer de gerechticheyt ende valsche heylicheyt ende eyghen wijsheyt der weerelt. Hi


304 heetet hier de weerelt, die totten feestdach reysden oock na der wet inden schijne, ende alsulcken vieringhe heet hi dat werc der weerelt. Ende dit was de sake dat hem de weerelt haette, gelijct nv ooc is, om dat hi verdoemde tghene dat de wijsheyt der weerelt prijst. Die aldus gheuoelt, Ick viere na der wet, daerom so en doe ic gheen goet werck. Waert datmen de ordinantie niet en hielt, de kercke en mochte niet staende bliuen. Item ick hebber goet recht toe, daerom moet ict beschermen etc. Die dit verdoemt, dien haet de weerelt. Die dat prijst, dien bemint si ende die wert haer vrient. Maer Jaco .iiij. staet. Die een vrient deser weerelt wil werden, die wordt een viant Gods, Ende Gal .i. Waert dat ic de menschen noch behaechde, so en soude ic Christus knecht niet sijn. Welc God verhoede tot sijnder eeren Amen.

Opten woonsdach Johannis .x. [Aa vo] Het was kercwijnge te Jerusalem, ende het was winter. Ende Jesus wandelde inden Tempel in Salomons poortael. Doen omuingen hem de Joden ende seyden tot hem: Hoe lange houdt ghi onse sielen op? sijt ghi Christus, segget ons vrij. Jesus antwoorde: Ic hebt v geseyt ende ghi en gelooft dat niet. De wercken die ic doe in mijns Vaders naem, die geuen getuychnisse van mi, mer ghi en ghelooft mi niet, want ghi en sijt van mijn schapen niet als ic v gheseyt hebbe, want mijn schapen


305 hooren mijn stemme, ende ic kenne haer ende si volgen mi ende ic geue haer dat eewige leuen, ende si en sullen niet vergaen inder eewicheyt, noch niemant en salse grijpen van mijnder hant. De Vader diese mi gegeuen heeft die is grooter dan alle dinc, ende niemant en machse grijpen wt de handen mijns Vaders. Ic ende die Vader sijn een. Doen namen [Aa ij ro] de Joden weder steenen, om hem te steenigen. Jesus antwoorde haer. Ick hebbe v bewesen veel goede wercken wt mijnen Vader, om welcke wercken steent ghi mi? De Joden antwoorden hem: Wi en steenigen v niet om dat goet werc, maer om de blasphemie, ende want ghi een mensche sijt, ende maect v seluen God. Jesus antwoorde haer: En isser niet gheschreuen in v wet, Ic hebbe gheseyt, ghi sijt goden? Ist dat hi haer goden noemt, tot welcken dat woort Gods gheschiet is, ende de schrift en mach niet ghebroken worden, ende ghi segt totten ghenen dien de vader gheheylicht ende in de weerelt ghesonden heeft, ghi blasphemeert, daerom dat ick segge, ick ben de sone Gods. Ist dat ick niet en doe de wercken mijns vaders, so en wilt mi niet gheloouen, ende doe icse, so ghelooft


306 doch de wercken, wilt ghi mi niet geloouen [Aa ij vo] op dat ghi moecht bekennen ende geloouen dat die Vader in mi is ende ick inden Vader. Dese kercwijnge en was wt der wet niet in gestelt, mer na de verstroyinge, dat de kinderen Israel in Persien verstroeyt hadden geweest ende den Tempel weder getimmert hadden, so stelden de Machabeen dese kercwijnghe in. Ende het was winter, niet alleen des tijts, mer oock inder herten der geender die noch also met menschelike insettingen ende metten couden wtwendigen wercken der wet sonder liefde, sonder geest om gingen, niet bernende metten viere der Euangelischer charitaten, welc Christus seyt Luc .xij. dat hi nochtans was gecomen te seynden in de aerde der herten, ende niet en begheerde dan dat wel bernen soude. Also ooc inder figueren der wet geboden was, dat dat vier altoos sonder ophouden inden outaer Gods (welc den gront des menschen is) soude bernen, Leui .v. op dat haer wercken niet wt couden bedwanc der wet en souden gheschieden, maer al wt vrijwilliger bernender liefden. Jesus wandelde in dat poortael Salomonis, metten wercke bethoonende, dat hi de warachtighe Salomon was, die also veel bediet als een peysmaker, dat hi alleen den onuersoenliken twist tusschen God ende den sondaer wilde nederleggen, ende den rechten pays maken, welc gheen creatuer in hemel noch in aerde mogelic en was, met sijn bitter lijden ende doot, die [Aa iij ro] doen aenstaende was. Daer wandelende, hebben hem de Joden omringt, op dat hi haer niet ontgaen en soude, om dat somige sijn wonderlike wercken al ten quaetsten keerden, ende somige daer goet geuoelen af hadden, so wilden si


307 ymmer weten wat daer af ware, seggende: Hoe lange houdi ons in desen twijfele, midts welcke wel een oploop onder tvolck mocht werden beroert. Sijt ghi de Messiah, ons inder wet beloeft, so segget ons opelic wt, welc si nochtans dicwils ghehoort hadden, ende aen sijn wercken wel mochten mercken. Maer dat is de natuere des ongeloofs, dattet altoos opeliker wil hooren, twelck het nochtans niet en wil geloouen. Het en gebreect aent segghen niet dattet niet en verstaet datter geseyt wert, mer daer aen, dattet niet vanden Heere en wil nemen te geloouen. Daerom so antwoorde haer Christus: Ick spreke ende segt v ghenoech, maer ghi en gelooues niet, recht oft hi seggen wilde: wat ist van noode dat ict v so dicwils segge, sonderlinge, want ghijt voor vermetelheyt oordeelt, als ic segge dat ic Messiah ben, ende om dat ic niet in gedaente eens aertschen conincs met grooter costelicheyt en ben gecomen, so ghi uwen Messiah verwachtende sijt, so en geloofdi mi niet wat ic v seg. Ende al waert dat ghi ymmer mijn woorden niet en wilt geloouen, mijn wercken die ic inden naem mijns Vaders doe, die geuen ghetuygenisse van mi dat ict ben. daerom so en can v lieden dat niet onbekent gesijn. Merct hier dat Christus de wercken niet in sijns [Aa iij vo] selfs naem, dat is, van sijns selfs wegen, noch wt sijns selfs macht sijnder menscheyt, noch tot sijns selfs eere, mer inden naem sijns Vaders gedaen heeft, de welcke alleen oprechte wercken Gods sijn, daer Dauid af seyt Psalm .c.iij. De Heere sal hem in sijn wercken verblijden, ende niet in menschelike wercken, want die en behaghen God niet. Sullent dan sijn wercken sijn, ende niet onse, so moeten wi ten eersten van hem ende van sijn godlicke cracht nemen te doen, ende niet van ons seluen noch van ons noch wt


308 ons crachten, want dat sijn al beulecte doecken. Ten anderen, so moeten wi vanden Heere nemen, ist dat wi vanden Heere gehebben connen, niet dat onse daer in te soecken, niet alleen der wtwendiger eeren oft ydelder glorien, mer noch oock des inwendigen salicheyts, noch van onsent wegen, mer alleen inden naem Gods, dat is van Gods wegen, om dat Gode dat eerlic is. Want liefde sonder welcke gheen wercken God behagen en mogen en soect niet des haers, so .i. Cor .xiij. staet. Datmen in eens anders naem doet, dat doetmen van eens anders wegen, gelijc men seyt. Groet dien mensche in mijnen naem, daer en meyntmen niet mede, dat de gene die de groete draecht dat van sinent wegen soude doen, mer des gheens diese ontbiedt. Ende datmen van eens anders wegen doet daer behoort dat profijt dat daer af comen mach den genen toe van wiens wegen dat gedaen wert. Gelijc een hooftman die een stadt in neemt van sijns heeren wegen, die stadt behoort den Heere ende [Aa iiij ro] niet den capiteyn toe, sonderling als hise met des heeren heyr, gelt, ende macht wint. Daerom doen Joab sach (.ij. reg .xij.) dat de stadt gewonnen soude werden met Dauids heyr, so ontboodt hi den Coninc dat hijse selue soude comen in nemen, op datmen die victorie niet hem, mer den Coninc soude toe schrijuen. Ende dat wil Christus, daer hi ons in sijnen name ende niet in ons selfs naem hiet bidden. Ten derden, so moeten wi vanden Heere nemen, niet op de wercken te betrouwen, als daer door salich te werden, mer alleen door Christum, ons wt blooter genaden genadelic geschenct. Ten vierden, niet onwillichlic noch wt bedwanc, mer willichlick wt vrijer liefden, welc de geest alleen moet wercken. Eenen edelen mensche en is ongewilligen dienst niet aengenaem noch bequaem


309 als hem die onwillicheyt bekent is, hoe veel te min moet God dat dan bequaem sijn, dat wt williger onwillicheyt geschiet, mer dat wt onwilliger onwillicheyt gheschiet dat is, dat de mensche de onwillicheyt noode heeft, ende nochtans de onwillicheyt om Gods wille lijdt, dat is een edel dobbel lijden etc. Ghelijc Christus hem int hoofken geuoelde, ende daerom nochtans niet en liet te lijden noch te volbrengen. Ten vijfsten, so en machmen geene eygen wercken wtkiesen noch wtlesen na onsen goet duncken, mer alleen die God in de heylige schrift geleert heeft, so Christus van hem seluen in H. Euangeli seyt Joan .xij. Dat mi mijn Vader gheseyt heeft dat doe ende spreke ic. Dese wercken gauen getuych [Aa iij vo] van Christo, Nochtans en gheloofden si hem niet. Want so hi voort seyt. Si en waren van sinen scaepkens niet, want mijn schaepkens hooren, dat is, hoorende gheloouen si mijn stemme, mer eens anders stemme en hooren of en volgen si niet. Si spliten haer voeten (Deu .xiiij.) dat is, si onderscheyden weder dat mijn woort is of eenichs menschen woort, Also lange als si mijne woorden vinden so weyden si door wiens mont si ooc ghesproken worden, maer als si die niet en vinden, oft als si af laten, so herkuwen si mijn woorden, Si lijden stillic al watmen haer misdoet, Si en bijten noch en slaen niet weder, na dexempel (van) haren hoofde, daer af Isai .liij. staet. Ghelijck een lammeken voor den scheerder stom is, ende sijnen mont niet open en doet om te clagen etc. Si en sijn ooc niemant schadelic, mer elcken profijtelic, met al dat si hebben van buyten ende van binnen. Si en leuen noch en steruen noch en weyden haer seluen niet, mer al den anderen. Gelijc .i. Cor .v. staet. Christus is voor alle menschen gestoruen, op dat de gene die leuen, haer seluen niet en


310 leuen, maer den ghenen die voor haer lieden ghestoruen is. Hierom, so sijn dit de suyuer beestkens die inder wet waren gheorlooft te eten. Van desen schaepkens en sijt ghi niet, daerom en gheloofdi noch en hoordi mijne stemme niet, mer der vreemder stemme die volcht ghi, dier gheboden die houdt ghi, dien ende v seluen leeft ghi. Slaet v yemant, ghi slaet weder, ghi laet mijne arme ledekens honger, dorst, ende coude lijden, ende verciert [(Aa v) ro] stomme houten ende steenen etc. ende dan dunct v dat ghi heylige lieden sijt, mer ghi en sijt van mijnen schaepkens niet, mer vander geender dies stemme ghi hoorende, volcht. Waer wt ghi mercken moget dattet de schapen Christi niet en sijn die menschelike leeringe hooren ende volgen, Noch ooc die gene die de stemme Christi niet en hooren noch en gheloouen, dat sijn al bocken in hoe schoonen schaepscleederen si gaen, si sullen ten wtersten ordeel met al haerder heylicheyt ter slincker sijden staen hooren Math .xxv. Gaet ghi vermaledide in dat eewige vier etc. Mer Christus geeft sinen scaepkens dat eewige leuen (so hi hier seyt) ende sullen ter rechter sijden gestelt werden, hoorende. Coemt ghi gebenedide etc. Ende si en sullen inder eewicheyt nie vergaen, noch niemant en machse van mijnder hant nemen. O siet, dat is den alder grootsten troost in wat lijden dat de schaepkens Christi sijn mogen, wat vianden datse hebben, al staen alle creaturen tegen haer op, si en mogen nemmermeer vergaen, mer si moeten eewelic leuen, Want Christus geeft hen onuerdient het eewighe leuen, dat hi selue is, ende dat hi haer verdient ende ghewonnen ende met sijnen bloede ghecocht heeft. Waer af .i. Cor .vi. staet. Ghi sijt diere ghecocht, Ende .i. Pe .i. Niet om siluer noch om gout en sidi gecocht, mer metten onschuldighen bloede


311 des Lammekens, Ende gheen cracht, gewelt, geen temptatie etc. en machse Christo wt sijnder macht nemen. Laet dan vrij hemel ende aerde vallen, Helle, Duyuelen, Coninghen ende [(Aa v) vo] Keyseren doen dat si vermogen, si en sullense Christo wt sijnder hant niet nemen. Daerom troost hijse vriendelic Lu .xij. seggende: En wilt niet vreesen ghi cleyne cuddeken van schapen, Want het heeft den Vader belieft v dat rijc te geuen. Mer de boeken bewijsden dat si bocken wilden blijuen met haer wercken, ende namen steenen, bewijsende dat si steenen waren, willende so minliken herder steenen, die dat niet aen haer verdient en hadde, welc hi haer voorhielt, seggende: Ic heb v veel goede wercken gethoont, om welcke van dien wilt ghi mi steenigen? Si antwoorden: Om des goets wercs wille en steenigen wi v niet, mer om dat ghi een mensche sijnde, v seluen God maect. Christus bewees hen met die heylige schrift, wt haer selfs wet, dat hi geen blasphemie en had gesproken, seggende wt den .ix. Psalm: Ic heb geseyt, ghi sijt Goden. Hiet hi die Goden, daer de woorden Gods toe gesproken worden, ende die schrift en mach niet ghebroken werden, hoe segt ghi dan, dat ick blasphemere, om dat ic segge dat ic de sone Gods ben dien de Vader geheylicht ende in de werelt ghesonden heeft, Ist dat ic die wercken mijns Vaders niet en doe, so en gelooft mi niet. Ist dat ic sine wercken doe, al en wilt ghi mi niet geloouen, gelooft den wercken, op dat ghi bekennen ende gheloouen moecht, dat de Vader in mi is, die alsulcken wercken door mi werct, Ende dat ic in hem ben, die hem niet wederspannich en ben, Mer tis al verloren, hoe claerlic dat men dien blinden de waerheyt bewijst, si blijuen bi [(Aa vj) re] haer duyuelsche heylicheyt, ende willen hem vangen,


312 mer tis haer onmogelic voor sijn vre, daerom ghinc hi wt haren handen, Waer af hi gebenedijt moet sijn inder eewicheyt Amen.

Opten donderdach Joannis int .vij. Capittel. Daerom veel volcx die dese reden hoorden (te weten. Ist dat yemant dorst etc.) seyden. Dit is voorwaer een Propheet, Die ander seyden, hi is Christus. Ende sommighe seyden: Soude Christus van Galileen comen? En seydt de schrift niet, dat wt Dauids gheslachte, ende van dat Casteelken Bethleem, daer Dauid van was, sal Christus comen. Also wert doen een tweedracht onder dat volck om hem: De sommighe van haer, wilden hem vangen, mer niemant en sloech de handen aen hem. De dienaers quamen tot den ouersten Priesteren ende tot den Phariseen, ende si seyden tot haer: Waeromme en hebbet [(Aa vj) vo] ghi hem niet mede ghebracht? Die dienaers antwoorden: Het en heeft noyt een mensche also ghesproken, als dese. Doen antwoorden de Phariseen: Sijt ghi ooc verleyt? geloofter ooc yemant vanden ouersten oft vanden Phariseen in hem? Mer dit volc dat de wet niet en weet,


313 is vermaledijt. Nicodemus seyde tot haer die in der nacht tot hem quam, die welcke ooc een van haer was. Oordeelt onse wet eenen mensche, eer datmen hem verhoort, ende eer datmen weet wat hi doet? Si antwoorden ende seyden hem: Sijt ghi een Galileusch? Ondersoect ende siet, van Galileen en coemt gheenen Propheet. Ende een yeghelijck ghinck also te huys. Dat woort der vrolijcker bootschap door den gheest Gods vercondicht, is der sondiger conscientien also troostelic ende lieflic om hooren, dat niet mogelic en is, het moet vruchte doen, so God door Isaiam int vijfenvijftichste Capittel [(Aa vij) ro] belooft heeft, mer niet in allen die dat van buyten hoort. Want alle menschen en sijn der goeder bootscappen niet onderdanich, maer somighe vander scharen, vanden simpelen, vanden cleynen, vanden ongeleerden, vanden onwijsen, die van binnen hooren, die de Vader van binnen leert, ende totter kennisse sijns soons brenget, so Christus int heylige Euangelie seyt. Die vanden Vader gehoort heeft ende geleert, die coemt tot mi. Dat sijn alle die gene (so Petrus Actu .xiij. seyt) die voor geordineert sijn totten eewigen leuen. Want so Paulus Ro .ix. seyt Het en staet niet inder macht des geens die daer loopt, noch diet wil, mer der ontfermende Gods. Als dese die vrolike bootscap hooren, so seggen si, niet so het haer int hooft valt, maer so sijt inder herten geuoelen, welc dat woordeken, warachtelic, wt wijst, seggende. Dit is warachtelic een Propheet,


314 die siende is die verborgen gronden des herten. Dander seyden ooc wt beuoelen des herten, het is Christus (saluende die gebroken vermoeyde conscientien) lauende die sondige dorstende sielen. Dusdanige en seggens niet alleen metten monde, mer si geuoelen dat werc des hogen edelen woorts in haerder herten ende gronde. Maer om dat ghelooue te oeffenen ende stercker ende meerder ende ooc vaster te maken, so laetter God ter stont eenen stercken strijt tegen opstaen. Ende die duuel doet alle sijn cracht, om den mensche dat edel woort der troosteliker nyeumaren weder te nemen, also hier blijct. Want somige ooc vander scharen, seyden. Soude Chri- [(Aa vij vo] stus van Galileen comen, ia tis verre van daer. Dese bestorminge is alder crachtichste, alsmen de scrift ooc tegen Christum voortbrengt, ghelijck dese doen, seggende: De scriftuere seyt, dat hi van Dauids saet ende van Bethlehem sal comen, het welc warachtich was, ende Christus was ooc van Dauids saet ende van Bethlehem gecomen na sijnder menscheyt, maer dat en wisten dese ongheloouighe menschen niet, noch si en kenden Christum niet, noch waer hi toe dient, et c. Het welc ooc onmogelic ware, dat een ongeloouich mensche Christum soude bekennen, waer hi orborlick ende profitelick toe is et c. Ende wie Christum niet en kent, dien waert onmogelic die schrift te verstaen, want hi heeft den slotel des boecs Apoc .iij. ende hi sluytet ende doet dat alleen open. Hi is dat lammeken die de seuen slotelen des boecs alleen ontsluytet. Hi sluytet ende nyemant en cans open gedoen. Hi doet open den cleynen ende niemant en cant haer gesluyten, Spijt allen diet leedt is, hi salt somtijden eenen armen ongeleerden vrouken also wijt opendoen, ende die sloten also ontsluyten, dat alle doctoren der werelt die bloote waer-


315 heyt so claerlick niet en mogen bekennen. Ende daer om allegeren dese ongeloouige menschen die schrifture tegen haer seluen, daer sijt geheelic waenden gewonnen te hebben, so elc hier tasten mach. Gelijc de vianden der Euangelischer waerheyt nv ooc voor onsen ooren doen. Dit ongelooue coemt, om dat si meer op den persoon sien dan opt woort, gelijc het vleesche al- [(Aa viij) ro] toos doet. Peynsende. Het is een snoode, verworpen, verdoemt mensche, daer om en is hi van Gode niet. Die Phariseen, die heylige Concilien, Paus ende Cardinalen hebben hem inden ban gedaen, daerom so en is hi van Gode niet gesonden, Christus sal heerlic ende met grooter pronckerijen wt Bethleem comen. Die redene wil eenen salichmaker hebben die menschelike heylicheyt niet en verdoemt, ende die doer menschelike rechtuerdicheyt salich make. Mer die geest Gods en siet niet opten persoon, maer opt woort, ende en kent Christum in Paulo niet meer na den vleesche .ij. Cer .v. Ende begeert eenen salichmaker die doer doot ende cruyce salich make. Ende die een smeltende vier is ende volders cruyt (Mala .iij.) dat alle menschelike heylicheyt verslint, ende godlike heylicheyt daer af purgeert et c. Dese leert, dattet cruyce ende doot een benedidinge Gods is, ende Luc .xvi. Dat byden mensche heerlic is, dat het selue voor God afgrijselick is. Hier om so staet altoos eenen twist tusschen die werckheylighen ende die euangelische heylighen op. Welck den rechten aert ende natuere des Euangelijs is, dat het altoos twist maect, niet van sijnder schult, maer vanden vyanden der euangelischer waerheyt schult. Want dat Euangelium wil alle menschelike dinghen verwerpen, ende en wil niet dat die mensche doer eenighe wercken noch doer eenighe creaturen salich worden, dan alleen doer Christum Jesum, ende die heng-


316 cruyst, doer sijn verdien- [(Aa viij) vo] te, lijden, doot ende voldoen, sonder alle eyghen verdiente, oft voldoeninghe. Ende wil weder om alle wercken, sonder tijtlike ende eewelike verdienten hebben gedaen, ende sonder loon, den naesten te goede ende te profijte, ende en wil niet dat die mensche hem seluen leue. In contrarie. Die wercheyligen en willen haer heylicheyt also niet veracht hebben, noch haer lieue heyligen, also niet neder gestooten hebben. Maer segghen het is een ketter, Rasch om steenen oft vuer dat wi hem verbernen. Siet, daer en wil die Euangelische waerheyt niet wijcken, om gheen persecutie, hoe veruaerlic si ooc sijn mach. Ende die heylige ooren en mogen dat ooc niet gehooren noch lijden datmen alle haer dinghen also verwerpen soude. Daer om moet hier altoos twist opstaen. Ja Jacob ende Esau moeten noch in haerder moeder lichaem hier om strijden ende worstelen Gen .xxv. Want Christus en coemt niet doer sijn Euangelie om vrede te maken oft te seynden, mer dat sweert Mat .x. Men moet om hem kyuen, strijden ende vechten, Want hi is tot eenen teeken geset Luc .ij. daer teghen gheseyt sal worden, daer haer somige aen stooten sullen dat si vallen, eenige doer hem verrijsen ende opstaen die swaerlic geuallen waren. Want dat woort des Euangelijs is den somigen eenen ruec des leuens, somighen eenen ruec der doot. ij. Corin .ij. Hierom die nv eenen roc heeft die vercoopem, ende cooper dat sweert des gheests om Luc .xxij. op dat hi metten Apostelen mach segghen: Siet, hier sijn twee sweerden, des ouden ende [Bb ro] nieuwen testaments. Somige wilden Jesum weder vangen, mer si en vermochten dat niet, ende daerom en stac niemant de hant aen hem. Daer mede leert Christus weder bi sinen exempel, dat die sine niet geuangen en mogen werden, ende also


317 inden handen Gods te sijn, dat se niet gequetst en mogen werden, het en si dat de Vader wilt, ende als hijt wilt dat dan sijn genadige gonste tot ons waert is. Dat godlic woort der troosteliker bootschap is also crachtich, dat het ooc die ongeloouige ruyters veruaerde, die de Bisschoppen ende Phariseen hadden gesonden om Jesum te vanghen, also en maendage geschreuen is, also dat si Christum ongeuangen lieten, ende quamen tot den ghenen diese gesonden hadden, die haer vraechden, waerom dat si Jesum niet en brachten. Si antwoorden: Noyt mensche en heeft so gesproken, welc sekerlic warachtich was, want noyt mensche en const den gheest metten woorde int herte ghegheuen, noch door twoort int herte gewercken, dan Christus. Mer wie dat woort verwecte, die Scriben, Phariseen, die bliuen verhart, ende veruolgen Christum alder viandelicste, ende leggen daer aldermeest op toe om de simpele af te trecken van Christo, seggende: Sijt ghi oock verleyt? Heeft oock yemant vanden Princen ende Phariseen in hem gelooft? Waer mede si een getuygenisse ouer haers selfs verblintheyt gauen. Si gingen door haer eygen wijsheyt verloren, doen si de schare vermaledijt oordeelden, seggende: Dese schare die de wet niet en weet, [Bb vo] is vermaledijt. De sake dat de Scriben ende Phariseen niet en geloofden, was haer menschelike wijsheyt, die vleeschelic vander schriftueren oordeelt. Hoe wel Paulus leert. i. Cor .ij. datmen geestelike dingen geestelic oordeelen moet. Ende Jere .xxiij. Die mijn woort heeft, die spreke mijn woort warachtelic. Het en is niet genoech, datmen de letter heeft, het en si datmen de letter geestelic oordeele. Dat die Phariseen seyden, dat niemant vanden Princen Christo en gheloofden, dat is ghelogen, want Johan .xij. staet, datter veel geloofden,


318 mer om der Phariseen wille en dorsten sijt niet belijden. Ende Nicodemus .iij. ende .xij. is getuyghe tegen haer, want hi wt den Princen gheloofde. Ende hier berispt hijse met den woorde die dat woort allegeerden, ende seyde. Onse wet verbiedt den persoon aen te sien, mer gebiedt dat werck ende woort aen te sien, mer ghi aensiet den persoon ende niet sijn woort noch sijn werck. Waer op si hem antwoorden: Sijt ghi ooc een Galileetsch man? Ondersoect de schrifturen ende siet dat van Galileen gheen Propheet op en staet. Siet, aldus dicwils ende veel wert dat godlic woort bestormt, ooc metter schrift vanden gheleerden, also dat het Dauid wel bi tsiluer mocht gelijcken, dat seuenwerf metten viere gepurgeert wert, Psal .xi. Mer so het meer bestormt wert, ende men nochtans vanden Heere can gehebben daer vastelic bi te blijuen, hoe dat meer vruchten voortbrenght. Welck ons God gonne tot sijnder eeren Amen.

[Bb ij ro] Des vrijdaechs, Johan .xi. Doen vergaderden de hoochste Priesteren ende de Phariseen eenen raet, ende seyden: Wat doen wij? dese mensche doet veel teekenen ende ist dat wi hem also laten, so sullen si al aen hem gheloouen, ende die Romeynen sullen comen ende nemen ons lant ende lieden. Ende een onder haer ghenaemt Cayphas, die des seluen iaers die hoochste priester was, seyde tot haer: Ghi en weet niet noch en


319 ouerdenct niet, dattet ons beter is, dat een mensche sterue voor tvolc, op dattet gansse volc niet en verga. Dat en seyde hi van hem seluen niet, mer want hi was des seluen iaers de hoochste Priester, so propheteerde hi dat Jesus soude steruen voor het volck, ende niet alleen voor dat volck, maer op dat hi vergaderen soude bi een die kinderen Gods die verstroeyt waren. Van dien dach aen hielden [Bb ij vo] si raet, hoe si hem mochten dooden. Ende Jesus en wandelde nv niet meer int openbaer onder de Joden, mer hi ginc van daer in een lant bi de woestine in een stadt ghenaemt Ephrem, ende hi bleef daer met sijn discipelen. Als Christus Lazarum verwecte vander doot so waren daer veel Joden die dat sagen die in Christum geloofden. Daer warender oock somighen die aenbrochten, om eenen danc aen de Bisschoppen ende Phariseen te verdienen. Geliker men altoos vint die te sermoon comen, daer Christus altemet wonderlic werct, niet om des godliken woorts wille, maer om de gene die daer comen ende geloouen, te verspieden ende aen te brengen aen de vianden der waerheyt, om in haer gracie te comen, Welc inder waerheyt niet en is dan Christum verraden ende vercoopen. Want dien geesteloosen hoop en soect anders niet dan Christum inder herten der gheloouiger te dooden, also dat si door Christum niet alleen salich en souden hopen te werden, mer door der heyliger mannen missen, vigilien ende door


320 de aelmoesen die si haer geuen. Si bekennen wel dat also is, als die euangelische leeraers vercondighen, maer si souden daer schade bi lijden. Ende al ist dat si niet dan haers selfs eygen profijt ende ghewin daer in en soecken nochtans so gheuen si wt, dat sijt om tghemeyn [Bb iij ro] profijt doen, seggende: Hoe sullen wijt met deser saken gaen maken. Laten wi hem deuangelium aldus prediken, alle tvolck sal in Christum geloouen, ende sullen hem Coninc maken. Ende als de Keyser ende de Romeynen dat vernemen die ouer ons domineren, so sullen si oorloge tegen ons aennemen, ende sullen onse steden ende ons goet nemen, ende volc verslaen. Nochtans dacht haer herte anders, te weten, Dese mensche Christus doet so groote teekenen ende dier so veel, dat ons tvolc af sal vallen, verachtende onse geestelicheyt ende heylicheyt, ende sullen ons die niet meer af coopen, ende wi die geeert sijn bouen Coningen, Heeren ende Princen, ende die allet goet der weerelt tot onsen profijte ghecregen hebben, wi en sullen niet beter noch weerdiger geacht werden dan die gemeyne man ende men sal ons eer afnemen dan meer gheuen. Dit wast dat de heylighe mannen sochten, dat is, het arm volc wt te suygen ende haer slauen daer af te maken. Ende niemant inder werelt en soect tgemeyn profijt min dan dese, die haer dat alder neerstelicste veynsen te soecken, welck si wel bewijsen daer schattingen, accijsen oft ander behulp totten ghemeynen profijte te doen is, daer sijn si alle wtgenomen. Ende als si den ghemeynen man niet om en connen gesetten, so maken si Heeren ende Coninghen toe, dien si doen verstaen. Laet ghi dit geschien datmen ons geestelike aldus veracht het sal ten laetsten oock op v comen. Op dat de weereltlike hant de vercondigers oft boden der


321 [Bb iij vo] Euangelischer waerheyt souden veruolgen, met alle diese hooren. Ende in dien dat si segghen dat hi groote teekenen doet, geuen si genoech te kennen dat van God moest sijn, ende nochtans wilden sijt te niete doen, welc haer onmogelic was. Want daer sijt aldermeest mede waenden te niet te doen, te weten, met dooden ende Christum cruycen, daer vermenichfuldichden sijt aldermeest mede. Want al doodden si tlichaem Christi si en consten sijn cracht noch sijn woorden die hi achter gelaten hadde niet gedooden, mer die stercten betuychden si daer mede. Aldus ooc, al ist dat die vianden des Euangelijs de euangelische waerheyt mogen veruolgen in den lichaem Christi, dat is in die geloouige, die elc een lidt vanden geesteliken lichaem Christi is, ende al dooden si die met yser ende vier, si en connen de euangelische waerheyt niet gedooden. Ende daer si alder meest mede wanen te verdoen, ende wt de herten der menschen te doen, daer door maectse God alderbest leuende ende alderstercste. Want als si sien dat so veel menschen hen voor de leeringhe also veel lijden, so dencken si wel, dat die ymmer seker moeten sijn, dattet de waerheyt is daer si so veel voor lijden. Ooc so weten si wel dat van begin der werelt altoos de partije die de waerheyt haten, veruolcht hebben. Ende die de waerheyt beliden niemant en veruolchden, mer de veruolginghe selue geerne leden, also wel blijct aen Abel, de Propheten, Christum selue ende sijn Apostelen. Ende daerom so si die kinderen van Israel meer verdructen, so si [Bb iiij re] meer vermenichfuldicht werden Exo .i. Ende si en mogen daer geen schade aen der sielen doen, mer wel groot profijt, met al haren raden, want daer si tegent profijt der geloouiger wanen te spreken ende tegen Christum te raden, daer spreken si alder-


322 meest voor de geloouige, so hier wel blijct aen desen Bisscop Cayphas die propheteerde dat hi dat selue niet en wiste, Niet dat sijn meyninge was te propheteren oft dien sinne te spreken, want hi waende te seggen, Datmen Christum dooden soude, op dat niemant meer in hem en soude geloouen, op dat de Romeynen geen sake en souden hebben tegen hen lieden te orlogen, ende op dat si haer eere, goet ende dienst niet verliesen en souden, nochtans so sprac God anders, tegen Cayphas wille ende meyninge, door sijnen sondigen onweerdigen mont, gelijc hi door Balaams ezelinne propheteerde Num .xxij. also propheteerde God ooc door desen Bisscop, seggende: Het is v orborlic dat een mensche voor tvolck sterue, op dat alle dat volc niet en verga, Dat is, tis beter dat Christus door sijn doot alle geloouige vander eewiger doot ende verdoemenisse verlosse, dan dat alle menschen om de sonden onser eerster ouders verdoemt moesten sijn. O dat was een salige ende troostelike prophetie voor alle die in Christum geloouen, Want een mensche had alle menschen in sulcker onsalicheyt gebrocht, ende dat doet ende vernieut elc mensche hem seluen, so dicwil als hi sondicht, dat alle creaturen den mensche wt dier noot ende onsalicheyt niet en souden hebben [Bb iiij vo] mogen helpen, mer souden alle verdoemt ende onsalich inder eewicheyt hebben moeten blijuen. Want de gene die vertoornt was, die was sonder beghinne. Nv hebben alle menschen, engelen ende alle creatueren een beghinne. Nv en mocht niemant God, die sonder beginne was versoenen noch genoech doen, dan een die sonder beginne was, welck ooc God moeste sijn, want daer niemant anders sonder beghinne en was. Nochtans so en conste die godheyt niet gelijden noch den doot gesteruen, die de mensche verdient had te steruen.


323 Daerom so moest God menschelike nature aennemen, in sulcker manieren die sonder sonde ende sonder alle beuleckinge of onsuyuerheyt geschiede, welc niet natuerlic en was. Daerom moeste die sone des Vaders dat hooge woort ouernatuerlic ontfangen ende geboren werden, ende een sonderlinge mensche werden, te wetene, sonder alle sonde, anders en hadde hi de onsuyuere niet mogen suyueren, noch de geuangene verlossen. Dat dusdanigen mensche soude steruen dat was ons orborlic, niet voor hem seluen, mer voor al die in hem geloouen souden: mer al wast ons bouen maten orborlic ende van noode, wi en hadden noch en consten dat nemmermeer verdienen, daerom so moest hi alleen wt puerder ende onuerdiender liefden genadelic voor ons steruen den tijtliken doot, op dat wi niet en souden steruen den eewigen doot. Ende dien tijtlijcken doot Christi moest also [on]weerdich ende bitter sijn, dat hi ghenoech mocht sijn der stranger rechtuerdicheyt Gods te vol- [(Bb v) ro] doen voor alle de eewige dooden, ende voor al de sonden alre menschen. Daerom moeste sijnen doot, eenen doot bouen alle doot sijn, ende sijn lijden, bouen alle lijden, niet alleen sijn wtwendich lijden, mer ooc sijn inwendich lijden. Also dat hi wel met Jeremiam Treno .i. had mogen seggen. O ghi alle die voorbi den wech lijdt, aenmerct ende besiet ofter ooc smerte is, gelijc de mijne. Dit was een prophetie ende alle prophetien moeten volcomen. Dat si volcomen is, dat betuycht dat werc, Is dese eene mensche dan gestoruen voor al die geloouen dat hi voor haer ghestoruen is, ende alle haer schult betaelt, ende voor al haer sonden voldaen, niet alleen voor die erfsonde, mer voor al des menschen sonden, Gelijck Isaie .liij. seyt. God heeft al onse sonden in hem ghesedt. Ende .i. Pet .ij. Hi heeft onse sonden gedragen


324 op dat houte etc. Ende .i. Joan .ij. Hi en is niet alleen een versoeninge geworden voor onse sonden, mer voor de sonden alder werelt. Ende Joan .i. Siet, dat lammeken Gods, dat wech neemt de sonden der werelt etc. Daerom so ist valsch, dat de ongeloouige wercheyligen seggen, dat Christus alleen voor de erfsonde voldaen heeft, Ende als wi weder sondigen, daer moeten wi selue voor voldoen, dien sal na haren gelooue geschieden, want so Joan .iij. staet. Die niet en gelooft, die is al reede verordeelt, Maer die vanden Heere can ghehebben te geloouen, dat Christus voor alle sine sonden voldaen heeft, sonder sijn eygen verdiente, ende voor sine sonden gestoruen, dien waert onmogelic dat den eewigen doot soude [(Bb v) vo] steruen, want dat waer teghen de rechtuerdicheyt, dat hi noch den doot vanden mensche soude eysschen dien Christus voor hem gestoruen is. Hier toe is ons orborlic dat dese een mensche na dese Prophetie ghestoruen is. Ende als de arme sondaer daer niet aen en twijfelt, so waert onmogelic hi en soude den genen lief hebben die voor hem gestoruen is, so dat hi nemmermeer den eewigen doot en mach steruen, Ende is bereyt dat die een mensche den ouden Adam, die dootlike viant Christi, in hem ghedoot werde, Christo te lieuen ende ter eeren, dat is, dat sinen eygen wille in allen dingen wtwendich ende inwendich gebroken ende gedoot werde, De welcke also hartneckich is, dat hi met eender simpelder doot niet te verdoen en is, want hi is so venijndich, al is hi onthoofdet, dat hi weder aen een cruypt, daerom so moet hi een sonderlinge doot van binnen en van buyten steruen, ende hi moet eerst wt alle dien verborghen winckelkens, daer hi so verborghen leyt, dats niemant daer soecken en soude, ia inden duechden, ia daer in datmen hem gedoot wilde


325 hebben, wt gehaelt worden, geuangen, geslagen, bespot, gecroont ende ten laetsten in allen sijnen leden wtgerect ende vast aent cruyce geslagen, tot dat hi volmaectelic doot is, dat is, dat hem nemmermeer na sijnen wille, goetduncken noch verkiesen en ga, van buyten noch van binnen, ende dat hi nochtans so vast van den geest Gods gehouden werde, dat hi van dien cruyce niet en mach. Ten si dat dese moordenaer aldus in ons sterue, so sal alle dat Roomsche heyr [(Bb vj) ro] der hoouerdicheyt, als capiteyn, met al den ruyters der sonden comen, ende al dat wi van God ontfangen hebben in ons dooden, ende ons daer af beroouen. Dit en propheteerde Cayphas wt hem seluen niet, mer om dat hi Bisschop van dien iare was, niet hem seluen propheterende, want hi dat also niet en meynde als de heylighe geest sijnen mont bedwanc te spreken, Ghelijc die ooc propheteerden Math .xxvij. Sijn bloet come ouer ons ende onse kinderen: waer in ons Christus leerde, hoe sondich ende verkeert de ghene is, die dwoort vercondicht, dat wij het woort dat met de heylige schrift accordeert sullen hooren ende in reuerentien houden, gelijc dese prophetie accordeerde met der schrift der Propheten ende figuren des ouden testaments, Mer dat si hier wt willen argueren, dat wi schuldich sijn, alle haer woorden te hooren ende die te doen, dat en is niet warachtich want so hadden die Joden schuldich geweest Christum te cruycen, so haer de Phariseen ende Bisschoppen leerden, Ende dat selue, ia noch veel quader souden wi dagelics moeten doen, Want die souden alleen dat lichaem Christi ghedoot hebben, maer wi souden sijn cracht moeten dooden, ende al sijn passie ende bloet te niete doen, so Gal .ij. staet. Hierom en salmense niet hooren, dan als dat godlic woort wt haren


326 monde gaet, in sijnen ingheborenen verstande ende proper meyninge, oft wi sullen varen als dese die desen Bisschoppen hier hoorden, waer af dit Euangeli voor seyt, Van dien daghe voort so dachten si [(Bb vj) vo] Jesum te dooden, Welc Christo niet onbekent en was, Ende om dat hi hem niet voor der gesetter vren sottelic inden doot en wilde worpen, so en wandelde hi doen niet meer int openbaer bi de Joden, Gelijc hi sijns ooc niet en laet geuoelen den ghenen die eens gelooft hadden ende bedrogen vanden valschen leeraers ende van haren duyuelschen sermonen Christum dencken besijden te setten, ende selue ooc wat voor hare sonden beghinnen te doen, Want alsmen dwoort verlaet so verlaetmen Christum, ende om dat hi den sijnen dat soude leeren metten gheuoelen, so en wandelt hi niet meer bi haer, ende dan ist daer al te onsalichlic gestelt, want die hem laten, die laten dat leuen, ende loopen in de doot, Mer Jesus vertoefde met sinen discipulen in de stadt Ephrem, bediedende, groeyende of vruchtbaer, dat is, daer sijn woort toeneemt ende groeyet. Het was bi Paesschen, ende die daer ter feesten quamen om haer seluen te heyligen die en vondens daer niet, seggende: Wat waent ghi dattet bediet, dat hi niet ter feesten en coemt? Voorwaer die hem, dat is, sijn woort niet en ontfangen alst haer selue thuys coemt, die en sullens niet vinden op haren feestdach, als sijt alderliefste souden hebben, also hi den Joden oock wel hadde doen verstaen, segghende: Ghi sult mi soecken, ende niet vinden, sonderlinge die haer seluen willen heyligen ende bereyden tegen haren feestdach, daer en heeft Christus niet te doen. Die Bisschoppen ende Phariseen hadden een mandament wt laten gaen, waert dat yemant wiste waer hi [(Bb vij) ro] waer, dat sijt te kennen souden geuen, op dat


327 si hem mochten vangen. Mer sine vre en was daer noch niet, daer om was haer mandament te vergeefs. Die mandamenten alre Princen en sijn so crachtich niet, dat si het woort Gods een vre mochten verrasschen oft voorcomen. Waer af het selue woort gebenedijt si inder eewicheyt Amen.

Saterdaechs voor Palmsondach Joannis .xvij. Vader, die vre coemt, verclaert uwen sone, op dat v sone v ooc verclare. Gelijc als ghi hem gegeuen hebt macht ouer alle vleesch, op dat hi dat eewige leuen soude geuen, alle den genen, die ghi hem gegheuen hebt. Ende dit is dat eewige leuen, dat si v alleen bekennen een warachtich God te sijn, ende dien ghi gesonden hebt Jesum Christum. Ick heb v verclaert opter aerden, ende dat werc volbracht, dat ghi mi gegeuen hebt dat ic doen soude. Ende nv o Vader, verclaert mi bi v selue, met dier claerheyt die ick bi v hadde, eer die werelt was. Ick heb uwen name geopenbaert den men- [(Bb vij) vo] schen, die ghi mi ghegeuen hebt van die werelt. Si waren dijn ende ghi hebtse mi ghegheuen, ende si hebben v woort behouden. En si bekennen dattet van v is alle dat ghi mi gegeuen hebt. Want ick hebbe haer gegeuen al dat ghi mi ghegheuen


328 hebt, ende si hebben dat aengenomen, ende warachtelick bekent dat ic van v wt gegaen ben, ende si hebben gelooft dat ghi mi gesonden hebt. Ic bidde voor haer, ende en bidde niet voor die werelt, mer voor den genen die ghi mi gegeuen hebt, want si sijn dijn, ende al wat mijn is, dat is dijn, ende wat dijn is dat is mijn, ende ic ben in haer verclaert. Ende ick en ben niet meer inder werelt ende si sijn inder werelt, ende ic come tot v. Voor dit Euangelie hadde Christus sijn discipulen sijn lijden ende haer schandalizatie voor seyt. Mer op dat si haer daer niet te seer af verslaen en souden, so heeft hi met sinen Vader gesproken, ende hem Vader geheeten, Recht oft hi daer mede seggen wilde. Al ist dat ic van v genomen sal wor- ([Bb viij) ro] den, ende dat ghi mi in swaren lijden sult sien, vliet in [al]le uwer noot tot mijnen Vader, ghi sult eenen vaderliken Vader aen hem vinden, want hi en is niet alleen mijn Vader, mer alder geloouiger, want dat sijn mijn broeders. Ende want ghi mijn broeders sijt, so is mijn Vader, uwe Vader, daerom houdt hem voor uwen alder genadichsten Vader. Geen vader en is sorchfuldiger voor sijn eenich kint, als hi voor v allen is in al uwer noot, daerom, als hi v castijt, so en loopt niet van hem, mer tot hem. Ende hi bidt voor haer, op dat si niet en souden bliuen liggen, als si geuallen sijn, mer dat hise weder opheffe gelijc een getrouwe vader sinen lieuen kinderkens. Ende al ist dat Christus in den spiegel der hooger godheyt bekent dat onmenschelic lijden, ende


329 die ongehoorde gelatenheyt, daer hem sijn Vader in laten soude, so en heeft hi nochtans niet gemurmureert, noch bitterlic met sinen Vader gesproken, mer opt alder vriendelicste, segghende: Vader. Recht oft hi seggen wilde. Al ist dat ghi v vyantlic tegen mi sult hebben ende ghelaten, om uwer vyanden wille, op dat ghi die doer mijn lijden, v vrienden, ya uwe kinderen soudt maken, ick weet nochtans wel, dat al vaderlike trouwe tot mi waerts is ende al vaderlic, hoe vyantlick dat schijnen sal, dat ghi mi door v creatuerkens sult doen. Daer om so en begeere ick dat ooc niet te vertrecken, mer nv ter stont in liefden den harden slach te ontfanghen. Die vre is hier, dat mi die werelt verdoemen ende dalder schandelicste ver-[(Bb viij) vo] smaetheyt aen doen sal voor die ongeloouige. Ende dat ic doer die doot geglorificeert sal worden, ende dat menschelike gheslachte doer dat cruyce sal verlossen, alle die ghi mi gegeuen hebt. Welcke ic voor geen scande en aenveerde, mer als de alder edelste glorie, want uwen wille is mijn glorie, ende mijn schande is uwe glorie, om dat ghi doer mijn schande mijn broeders tot alder eeren sult brenghen, doer mijn armoede, tot alder rijcheyt, doer mijn doot totten leuene. Tot noch toe hebdy mi midts wonderlijcke miraculen gheglorificeert, op dat het oordeel der werelt gestraft soude worden. Mer nv, want ic verlaten van v sal schijnen te wesen, ende sal gecruyst worden, so bid ick v, verclaert mi weder, niet om mijnder menscheyt wille, maer op dat ick v sone v weder verclare, dat is, op dat v glorie geopenbaert worde, want de Vader en mach niet geglorificeert worden dan in dat woort sijns soons. Verclaert uwen sone doer die verrijssenisse, dat is, verwect uwen sone die nv steruen sal, op dat uwe sone v verclare, dat is dat ic v dat rijcke in


330 neme, op dat v glorie daer doer blijcke, ende op dat icse alle leuende make doer dat woort dat ic selue ben, betuycht doer mijn doot ende verrysenisse, die ghi mi gegeuen hebt. Gelijc ghi hem macht hebt gegeuen ouer alle vleesch. Gelijc ooc Dauid Psalm .viij. seyt. Ghi hebt alle dingen onder sijn voeten geworpen. Dat is troostelick voor ons, dat wi altoos, als ons eenich creature yet wil misdoen, mogen seg-[Cc ro] gen oft peynsen, ghi ligt onder de voeten Christi mijns broeders, ende en moecht v niet roeren dan als hi wil, ende dat hi wil dat wil ic ooc. Den welcken de Vader niet alleene macht en heeft ghegheuen ouer alle vleesch, maer oock allen de gene die hi hem gegheuen heeft, dat sijn al die de vader leert ende trect, ende duer sijn godlijcke inwercken totter kennisse ende ghelooue sijns soons brengt, dat eewighe leuen soude gheuen, dat is, haren inwendighen grondt leuende ende liefhebbende make. Welcke eewige leuen is God door Christum bekennen. Dat bekennen is geloouen, waer af Isaias seyt int .liij. ca. Kennisse sijns, salder vele salich maken. Daerom ist dat het eewige leuen, datmen leuendelic gelooft, dat God onser ontfermt door Christum, ende om Christum, ende Gode betrouwe: Want daer leeft God inder zielen, welc selue dat eewighe leuen is. Als den gront dat godlic woort ontfanghen heeft mits welcke die sonden vergeuen worden, ende geuoelt in den woorde Christi, doort gelooue der barmherticheyt Gods, daer bekent hi God, hi verwacht alle goet van hem, hi betrout hem alleen, hi verblijt hem in allen den wercken Gods, ende laet hem den Godliken wille gheheelic in allen saken. Alsulcken kennisse is dat gelooue selue, ende den gewarighen oprechten dienste Gods, datmen hem alleen bekent warachtich God te sijn, hem, dat is, den Vader, den


331 soone, ende den heyligen geest. Ende op dat si Jesum Christum bekennen, dat is, dat si bekennen, want hi gecomen [Cc vo] is, waer toe hi gecomen is, ende waerom hi gepassijt is, ende verresen. Also wert Christus bekent, ende also bekent sijnde, so beuoeltmen die barmherticheyt Gods. Wat behoeftmen dan ander kennisse. Die dese kennisse hebben, die hebben dat eewighe leuen, die dese niet en hebben, die hebben de eewige doot, ende geuoelen dat ordeel Gods, ende houden God voor eenen wreeden rechter, ende arbeyden om God met wercken te paeyen, waer mede si de conscientie nemmermeer te vreden en connen gestellen, si haten ende vluchten altoos voor God, si en betrouwen hem niet, noch si en verwachten van hem ooc niet. Maer si betrouwen op haer wercken ende op haer wijsheyt, ende aen dien soecken si vrede, want si en kennen God niet noch sijn barmherticheyt. Voort seyt Christus: Ick heb v verclaert, dat is ic hebbe v glorie openbaer gemaect predikende dat Euangelie, midts welcke de glorie Gods werd vercondicht, waer af Isaie .xl. staet. De glorie Gods sal geopenbaert werden. Want midts den Euangelie wert menschelicke rechtuaerdicheyt ende wijsheyt verdoemt, ende midts den Euangelie wort openbaer dat gerechticheyt des vleeschs, dat is, menschelike gherechticheyt, gheueynstheyt is, ende den menscheliken Godsdienst, enckel logen is, ende dat menschelike wijsheyt, onwetenheyt Gods is. Ende midts den Euangelie wert dat woort ghegeuen, in welcken de warachticheyt ende de gerechticheyt Gods warachtelic bekent wert, midts welcke wi warachtelic [Cc ij ro] gherechtuaerdicht worden. Ooc so glorificeert de Sone den Vader, hem alle glorie gheuende, hem der wijsheyt oft der stercheyt niet aennemende, midts welcke hi hem seluen mocht wreken,


332 mer hi heeft hem seluen simpelic gheresigneert oft ouergegeuen in alle dingen, verwachtende die glorificeringe, niet van sijn gauen, mer vanden wille sijns Vaders. Ic heb dat werc volbracht dat ghi mi hebt gegeuen dat ick doen soude, dat is, dat Euangelium vercondicht, ende al dat daer toe behoort. Dat is dat rechte werck dat eenen predicant vanden Heere behoort te nemen te doen, ende tcruyce te dragen, dat daer af comen sal. Ende nv Vader clarificeert oft verclaert mi, dat is, verwect mi, bi oft voor v seluen, met die glorie die voor v van waerdicheyt is, dat is, godlike wijsheyt, gherechticheyt ende dat eewige leuen. Voor die werelt wert Christus ghecruyst ende verdoemt, maer voor den Vader wert hi gheeert, op dat die gheloouighe souden betrouwen al werden si vander weerelt versmaet, gedoot etc. om der waerheyt des hooghen woorts wille, dat si voor God daer mede gheeert werden. Mer na der godheyt so begheert de Sone gheglorificeert te sijn met sijnder natuerlijcker glorien, die hi hadde eer dese weerelt geschapen wert. Ic heb uwen naem den menschen geopenbaert door dat vercondigen der goeder bootscappen, die ghi mi ghegheuen hebt, dat is, die ghi vercoren hebbende, kennisse van mi ghegheuen [Cc ij vo] hebt, afgescheyden vanden wercheylighen deser werelt. Ende hebben v reden, dat is, v woort des Euangelijs ghehouden. Ende nv bekennen si, dat al dat ghi my gegheuen hebt, van v ghecomen is, dat het al v woort is dat ick ghepredickt hebbe. Ende si hebbent ontfangen ende warachtich bekent, dat is, si hebben den woorde ghelooft, dat Christus ghesonden was, om vergiffenisse der sonden te prediken. Ic en bidde voor de werelt niet, mer voor de gene die ghi mi gegeuen hebt. Dat is een veruaerlijc woort voor de werckheyligen die op haer selfs


333 wercken betrouwen, ende willen daer door salich werden, dat Christus daer niet voor en bidt, want si en begeerens ooc van hem niet mer si loopen totten santen ende santinnen, biddende, dat si voor haer souden bidden, ende hebben meer betrouwens, dat die meer voor haer bidden, dan Christus, ende vraechde men haer dat, si souden belijden dat warachtich waer. Wat souder Christus dan voor bidden? Hi bidt voor de vercorene, die betrouwen alleen doer hem salich te werden. Die mogen haer vrij op dat gebet Christi verlaten, want voor die heeft hi ghebeden. Niet alleen voor die ghene die ymmermeer in v geloouen, so hi na noch seyt. Ick en bidde voor haer niet alleen maer voor alle die ghene die door haer woort geloouen sullen. Want si sijn uwe, ende allet mijne is uwe, daeromme werden si behouden. Ende die uwe sijn mijn, daeromme vercrijge ic dat ic bidde. Ende ic ben in haer verclaert, dat is, bekent, si ge-[Cc iij ro] loouen mi. Ende nv en ben ic niet meer inde werelt dat ickse met mijner lichamelijcker presencien vertroosten mochte ende stercken. Ende si sijn in de werelt, dat is, alleen, ende ic come tot v door de doot ende verrijsenisse, daer doer ic geeert sal werden voor v, ende want ic geeert werde voor v, so sullen mijne discipelen ooc van v behouden werden, die nv in de werelt sijn. Maer si noch die geloouighen en sijn in de werelt niet, dat is, si sijn ooc in pericule, daerom behoeuen wij wel eenen voorbidder, ende eenen Bisscop, die voor ons den vader bidde, seggende: Vader, bewaertse in uwen name, dat is, midts die cracht ws naems, so ooc Dauid .liij. Psalm bidt, seggende: God maect mi in uwen naem salich. Ende inden name Christi dat is, in de cracht des naems Christi werden die duuelen wtgeworpen. Alsoo bidt Christus hier: bewaertse in uwen


334 name, dat is, doet dat uwen naem dien si geloouen, crachtich in haer si, dat is, dat si uwen name betrouwen. Op dat si een sijn, dat is, van eenen geest, die welcke eenicheyt des gheloofs baert, ende die eenicheyt des gheloofs baert liefde. Alsoo bidt Christus dat al eenen geest soude sijn haerder allen, om dat die verscheydenheyt des natuerlics begrijps niet ouer een en soude muegen comen oft eens werden sonder den heylighen geest in die saken des geloofs. Want daer geen godlic licht en is, daer baren die duysternissen menschelics oft natuerlics begrijps diuersche opinien, midts welcke die liefde verualt. [Cc iij vo] Doen ic bi haer was midts lichamelike presencie, doen verwaerde icse door dat Euangelie dat si geloofden, het wele de cracht of den name Gods is. Nv come ic tot v ende spreke dit in die werelt, op dat haer gelooue midts dien openbaren woorde gesterct werde. Op dat si mijn blijscap volcomen in haer hebben, dat is daer icse mede verblijde. Ic heb haer v woort gegeuen. Ic bid voor haer, om dat si dijn openbaer woort souden hebben. Si en sijn vander werelt niet, want si en leeren noch en volgen gheen menschelijcke rechtueerdicheyt, gelijc ic ooc vander weerelt niet en ben. Ic en bidde niet dat ghijse vander werelt neemt, want ginghen si in cloosters oft in cluysen, wie soudese oeffenen, oft wie soude der werelt v woorden vercondigen, maer ic bidde v dat ghijse vanden quade wacht, dat si niet om veruolginge vanden gelooue op menschelike leeringe ende heylicheyt en vallen, so en mach haer niemant scaden. Sij sullen sterckelic veruolcht werden vander werelt, om dat si der werelt heylicheyt verachten. Heylichtse inder waerheyt, dat is, scheytse af tot uwen gebruycke, niet van buyten, gelijc Aaron geheylicht was, maer inder waerheyt, dat is van binnen, op dat


335 si warachtelic godlike instrumenten werden, ende gewarige offerhande, die Gode bequaem sijn. Want die wtwendighe Ceremonien en sijn Gode niet aengenaem. Gelijc Dauidt seyt: Ick en sal v in v offerhande niet straffen. Ende Jere .vij. Ic en hebbe met uwen [Cc iiij ro] vaders niet gesproken, noch en hebbe haer vanden woorde der offerhande niet gheboden, dat is, ick en begeere dien wtwendighen dienst niet, want het waren gedenckenissen ende teekenen. Hoe dat dese heyliginge toegaet, dat leert hi int ghene datter na volcht, seggende: V woort is die warachticheyt. Dat is, ghi heylichtse warachtelic, als ghi haer v woort gheeft, en daer met uwen geest oft inwercken salft, gelijc si met olye in die wet gesalft werden. Mits dat woort geheylicht te werden, is leuendelic geloouen. Daer omme, die midts dien godliken woorde also geheylicht sijn, dat sijn die gewarighe offerhanden. Jerem .vij. Hoort mijn stemme, ende ick sal v God sijn. V woort is die warachticheyt, dat is, het leert hoe het in die heylighen werct, ende hoe si gewarighe instrumenten werden. Also ghi mi gesonden hebt in die werelt, also seynde icse ooc, waeromme si behoeuen gheheylicht te werden, want si sullen die vrolike bootscap prediken. Ic heylige mi seluen voor haer, dat is, dat mi[jn] volmaecte heyliginge haer heyliginghe si doort ghelooue in mi, op dat si inder waerheyt geheylicht sijn. Siet, dit is ooc troostelic dat die heylichmakinge Christi ons eyghen wert duer tgelooue, ende dat wij warachtelic instrumenten Gods werden. Ic en bidde niet alleene etc. Christus bidt voor alle geloouighe, dat si een int gelooue met Gode sijn, ende onder hen door die charitate. Op dat si alle een sijn ghelijc ick in v ende ghi in mi, dat is, ghelijc wij [Cc iiij vo] mits eenen geest een sijn. Op dat si in ons een sijn, dat is,


336 dat si eendrachtelijc Christum lief hebben, gelijc die Vader sijn woort lief heeft. Die claerheyt die ghi mi gegeuen hebt, heb ic haer gegheuen. Dat is, ic heb haer die claerheyt ws woorts ghegheuen, midts welcke si verlicht, dat licht Gods hebben ontfanghen, dat is, die godlijcke wijsheyt ende gerechticheyt die God geeft van binnen, niet de geueynsde heylicheyt etc. Waer af Paulus .ij. Corin .iij. seyt. Wi met ontdecten aensichte die glorie Gods scouwende, als vanden geeste Gods, dat is, dat wij gheest werden ghelijc hi gheest is. Ooc so gheeft God een wonderlijcke claerheyt bouen menschelycke gescapenheyt die niemant en kent dan diese aenghescout heeft, etc. Die sake dat wij een werden is dat licht, daer mede wy van Christo verlicht werden. Den eersten graet der eenicheyt is, Ic in haer, ende ghi in mi, welcke eenicheyt is Christus in die geloouighe, ist dat die ghelouighe Christo betrouwen, Ende dat die vader in Christo is, dat die ghelouige bekennen, dat Christus die cracht des vaders is. Dese eenicheyt des geloofs ende dese kennisse bidt Christus dat die gheloouige souden hebben. Ende in mi, dat is, dat ick regnere, ende gheglorificeert werde. Op dat si volcomen sijn in een, dat is onghedeelt, dat is, niet half Gode betrouwen ende niet half den creatueren oft menscheliken wercken ende verdienten, mer Christo alleen. Ende die werelt moet door dat woort door die aposto- [(Cc v) ro] len gesproken, bekennen dat ghi mi ghesonden hebt. Ende dat ghijse lief hebt die door dat woort geloouen, also ghi mi lief ghehadt hebt. Dat is een wonderlijc woort, welc billics alle herten soude doen gloeyen van liefde, dat de Vader alle gheloouighe also hertelijcken lief heeft als sinen enighen soone, welc de grootste ende die stercste liefde is, die ymmermeer wesen


337 mach. Waerom wil een geloouich mensche dan begaen sijn, ya hoe soudt mogelije ghesijn dat hi droeue soude sijn in eeniger tijt, als hi siet dat hem die hoge God metter seluer liefden also lief heeft als sinen eenigen geboren sone Waer af hi gelooft moet sijn inder eewicheyt.

Opten Palmsondach, Mat .xxi. Doen si nv na by Jerusalem quamen tot Bethphage aenden olyberch, seynde Jesus twee discipulen, haer seggende. Gaet int casteelken dat tegen v leyt, ende daer sult ghi vinden een ezelinne aenghebonden en een voelken by haer, ontbintse ende brengtse tot mi. Ende oft v yemant wat seyde, soo segget, die Heere behoeft haer. Ende terstont sal hi v die laten. Dat is al gheschiet, op dat veruult worde dat door den propheet geseyt [(Cc v) vo] was, die daer spreect. Segget totten dochter Syon. Siet, dijn Coninck coemt dy saechtmoedich, sittende op een ezelinne, ende op een voelken der drachtiger ezelinnen. Die discipulen ghingen henen, ende deden als hem Jesus beuolen hadde. Ende brochten die ezelinne ende tvoelken, ende leyden haer cleederen daer op, ende setten hem daer op. Ende vele volcs spreyden haer cleederen inden wech. Die ander, hiewen


338 tacken vanden boomen ende stroeydense inden wech. Dat volc datter voor ghinc ende na volchde riep, seggende. Hosiana den sone Dauid, ghebenedijt sy hi die daer coemt inden name des Heeren, Hosianna inden hoochsten. Christus reysen bediet sijn geestelic comen, dat hi doer vercondigen der troostelijcker bootscappen des Euangelijs totter sielen coemt, die hem ontfangen doer tgelooue. Dat hi Jerusalem genaect, beteekent dat sijn genade totten genen geerne soude comen, die valschen vrede in haers selfs wercken, wijsheyt ende heylicheyt hebben. Bethphaghe, be- [(Cc vij) ro] diedende een huys des monts, beteekent die gheloouige ghemeynte oft kercke, die de leuendighe stemme des Euangelijs heeft, ende hoort door den monde der oprechter predicanten. Den olijf inder scrift, bediet de godlicke genade, die de siele bequaem maeckt, ende doet der sielen saecht, ghelijc den olye natuerlick dat lichaem ghedwaen maect, ende hem wel helpt. Dese ghenade en is niet cleyne, maer opgehoopt ende groot, vele oueruloedich als eenen berch, also dat die prophete inden .xxv. Psalm. sulcken genaden eenen berch Gods noemt. Wt deser ghenaden seynt Christus sijn predicanten, ende sijn Euangelium. Want het een onwtsprekelike ghenade is, dat ons God ghonnet dat Euangelie metter leuender stemmen te hooren. Daerom so en seynt hi niet wt den blacken velde, maer wt den Olijfberch, om al der werelt te thoonen wt wat barmherticheyt hi sulcke genade seyndt. Die twee Apostelen sijn de Wet, ende die Propheten die van Christo gepropheteert hebben, op dat alle woorden by twee ghetuyghen geconfirmeert souden worden. Dese seynt hi


339 voor sijn toecomst, ghelijck een Coninck sijn foriers seyndt, daer hi logieren wil, om die in valschen vrede haerder heerlickheyt ende met betrouwen haerder eyghender wercken woonen, te vernederen, te verdoemen ende sondaers maken, doer dat vercondighen der volmaectheyt der wet, ende der propheten, die si noyt gehouden en hebben wt vrijwilliger liefden, [(Cc vj) vo] noch metten inwendighen mensche. Dese stadt der valscher heyligen en is niet licht te bestormen want sy dootse al die tot haer ghesonden sijn oft worden. Dese en wil Christus gheen Jerusalem dat is, gheen ghesichte des vreedts noemen, want al hebben si vrede in haer selfs gerechticheyt ende wercken, haren vrede en is voor God gheenen vrede. Alsoo dat hi door Isaiam .xlviij. seyt. Den ongodliken, dat sijn die niet door Christum op God en betrouwen, mer op haer eyghen wercken oft der heylighen, en is gheenen vrede, noch en mach inder doot ende bestorminghe ooc niet bestaen. Dese stadt al is si groot, sterc ende veruaerlijck om te beloopen, Christus verachtse ende heetse een casteelken oft een dorpken, troostende ende sterckende sijn predicanten. Recht of hi seggen wilde. Al schijnet een stercke stadt sijn, ende al sijn daer Coningen, Princen, geleerde, heylich ende dies vele, dat voor de weerelt groot is, ghaet daer vrij in, ende en vreest niet, en laet v den grooten schijn niet beweghen, predict daer vrij tseghen, want het en is nauwelijc een dorp voor mi. Die predicanten behoeuen wel gesterct te sijn, want het en is niet mogelijc dat een die Euangelische waerheyt te recht soude vercondigen, die de groote hanssen ontsiet, ende die niet snoode ende cleyn en achtet al dat inder werelt is. Want dit casteelken is altoos tsegen sulcke predicanten, waer toe datse Christus seynt (Also hi Matt .x.


340 seyt) als die scaepkens midden onder de woluen. Daeromme [(Cc vij) ro] en sullen si haer niet verwonderen, al en ontfangen die groote, hooge, wijse, rijcke, heylige staten haer woort niet, dat haer van Gode gegeuen is, het moet so sijn dat dit dorp tsegen haer si, nochtans soo en sullen de gesonden predicanten niet laten te prediken, maer coenlic daer inne treden ende niet aen die woorden der waerheyt omgaen. Want die Heere en wilt geenen flatteerder tot eenen predicant hebben: daerom en seyt hi ooc niet: gaet om dat casteelken, maer gaet daer inne, segt haer dat si niet geerne en hooren, die v doen dat si geerne sien. Mer si gaen lieuer in die steden die met haer sijn, Christus hadde wel connen ghesegghen gaet in die stadt die voor v leyt, mer hi wilde dit misterium te kennen geuen, daerom sprack hi ongewoonlic, dat tegen v is, dat is, predict den genen die v dooden ende veruolghen sullen, sulcken danck sult ghi verdienen. En legt niet toe hoe ghi haer behagen sult, want dat doen flatteerders. Nochtans en sorcht ghi niet wie si sijn die v hooren ende gheloouen sullen, laet mi daer voor sorgen, al is v die werelt tseghen, ghi sult terstont vinden, ghi en weet niet wiese sijn sullen, maer ic weet wel, predict ghi maer, ende laetter mi mede geworden: mijn woort en sal niet ydel tot mi wedercomen. Isaie .lv. ende Paulus Collos .i. Dat Euangelie brengt vrucht in de werelt Daerom so en ist miet mogelic waer die troostelijcke bootscap gepredict wort, daer en sijnder al eenige diet geloouen ende aennenemen, hoe sterckelijc het ooc weder staen wort. Dit [(Cc vij) vo] is tegen de gene die segghen men mach die waerheyt niet seggen, het soude eenen oploop maken, het soude doch te vergeefs sijn datmen teghen die valsche heyligen predict et c. maer Christus seyt hier, al sijn si


341 tegen v, nochtans so suldy vinden, predict ghi et c. Dese predicanten sullen discipulen Christi sijn, dat is, niet dan sijn woort prediken. Die Ezelinne beteekent den wtwendigen mensche, den welcken men met wetten, straffingen, pijne, schande et c. dwinget. Oft met loon, gelt, oft geniete locket dat hi goet doet ende tquaet laet. Mer op dat ionge vuelken en heeft noyt yemant geseten, dat is den inwendigen mensche en can nyemant gedwingen noch ghelocken, dat hijt vrywillich wt puerder lust, om niet doe. Dan alleen die ghenade, ende in wercken des heyligen geests moet dat herte veranderen ende vrywillich maken. Daer wt comet dat die heylige schrift alle menschen loghenaers heet, om dat niemant goet en doet noch quaet en laet wt vryen wille, mer elck soect dat sine, noch en doet niet wt liefden der duecht die God is. Want en waer daer helle noch hemel, schande noch eere, niemant en soude goet doen. Daerom alle goede leuen sonder gracie is enckel geueynstheyt ende schijne, want het coemt alleen wt den wtwendigen mensche sonder lust ende begeerte des inwendigen mensches. Die wtwendige mensche wort met vreese der doot, der hellen, der schanden, oft midts locken des hemels, des leuens, der eeren, et c. gebonden, dat hi gaet in wtwendigen [(Cc viij) ro] schijn der goeder wercken, ende is te male een fijn schalc, maer hi doetet ongeerne ende onlustelick. Daer om noemt die Euangelist de Ezelinne een lastbaer diere, dat onder den last arbeyt, ende wort haer suer, ende moeylic. Want het is een moeylic ende yammerlic katiuich leuen, dat wt vreesen der hellen, des doots ende der schanden wtgeperst wort, Die helle, doot ende schande sijn haren last ende yock bouen de mate swaer ende moeylick, daer af hi een bedructe conscientie heeft, ende is verborgelick der Wet


342 ende Gode vyant, ende haetse. Sulcken volc waren de Joden. Ende sijn noch alle die met wercken ende eygenen crachten haer oeffenen om Gods geboden te houden ende den hemel te vercrijgen. Si sijn metter conscientien aen die wet gebonden, si moetent doen, mer si lietent anders lieuer staen. Dit sijn alle sack dragers ende luye ezels. Die inwendighe mensche en heeft lust noch liefde tot dien dat de wet oft geboden eysschen, tot dat Christus come ende rijde daer selue op. Want so Gen .vi. ende .viij. staet: Hi is van ioncs tot quaden genegen. Dese hiet Christus ontbinden, dat is, dat Euangelium in sinen naem prediken, waer in vercondicht wort, die groote genade. Aflaet van allen sonden, van pijn ende van schult om niet, doer Christum, ende hoe hi die wet ende gheboden voor ons ghehouden ende volbracht heeft. Daer wert de siele los ende ontbonden van dier quader conscientien, ende vercrijcht gracie des heylichs geests doer dat ghelooue, die den inwendighen [(Cc viij) vo] mensche vrij en vrolic, gewillich ende lustich maect te doen ende te laten dat Gode aengename is, ende so is de mensche los vanden geboden. Niet dat hijse niet vanden Heere en sal nemen te houden, maer van dier onlustiger onwillige sware consciencie die hi daer af hadde, en daer mede hi de geboden secretelic hatede, om datse hem metter doot ende hellen dreychden. Ende die is nv den gheboden vriendelic, onder Christo, ende en vreest helle noch doot meer etc. maer doet vrij en geerne, dat si te voren ongeerne dede. Dese sullen si Christo brengen, ende niet tot hen seluen, noch onder haer, maer Christum daer op laten sitten. Ist dat yemant dit beletten wil ende yet seyt, waerom ghi de ezelinne aldus ontbindt, so segt: De Heere behoeft deser dat is, wij ontbinden de consciencien van boosen goede


343 wercken, niet dat si vrijlic quaet sullen doen mer dat sij onder Christo oprechte goede wercken van hem sullen nemen te doen, daer toe behoeftse Christus, ende wiltse daer toe hebben, so Paulus Ro .vi. leert. Maer om dat die wercleeraers niet en weten, wat oprechte goede wercken zijn, daer om en willen si dit vuelen niet los laten. Sonder gracie sijn die gheboden ooc eenen bant ende maken geuangen consciencien, ende geueynsde hypocriten, die niet te helpen en is, ten si dat si onder Christo comen, ende dat hi met gracien daer inne wercke. Maer dit is al gesciet op dat de prophecie veruult soude worden, ende niet om onse verdiente oft weerdicheyt, seggende: Segt de docht. etc. [Dd ro] Dat is, en verberget haer dat niet, mer segget vrij wt, vercondiget der dochter Syon niet van haer, recht oft yemant anders van haer soude gheloouen dat si Christum heeft, maer haer selue, si salt op haer seluen geloouen ende houden dat sijt selue is, die dese rijcke genade geschieden sal, so die woorden luyden. Dat is een oprecht gelooue dat si niet alleen en gelooft dat Christus sinte Peeter ende den heylighen oft den duechdeliken alsulcken man is, mer ooc haer, ia haer so veel meer als si sondiger is, ende dat meer behoeft dan de heyligen. Want so Rom .v. staet. Daer de sonden oueruloedich hebben geweest, daer wort de ghenade oueruloedich. Alsulcken gelooue doet dat Christus der sondiger conscientien lieflic behaecht, dat si hem so heerlick inder liefden boec prijst, ende dat si haer soete smaect, waer wt dan liefde ende goede wercken van selfs ongedwongen volgen. Ist dat si niet en volgen, so en ist sekerlic geen gelooue, want waer gelooue is daer moet dien heyligen geest bi sijn, liefde ende goet inden geloouigen werckende. Wildi een Christen mensche sijn, so moet ghi dese


344 woorden v geseyt laten sijn, v, v selue, ende dier aenhangen, sonder alle twijfel geloouende, v geschiede also dese na volgende woorden inhouden, seggende: Siet oft nemes waer, waer mede hi ons van den slaep des ongheloofs wecket, als die wat vremts oft wat nieus seggen wilt, datmen langhe begeert heeft, oft met vruechden ontfangen soude. Welcke wercken wel van noode is, want die [Dd vo] natuere ende verstant verachtet al dat den gelooue aengaet. Als dat dese coninc van Jerusalem soude sijn, die so arm ende verworpelick daer henen rijdt op eenen ghehuerden esel, hoe soude natuere dat begrijpen? mer dat ghelooue en oordeelt niet na dat het siet oft gheuoelt, maer na dat het hoort, het hangt alleen aent woort ende niet aent gesichte noch gelate, ende daerom so en hebben hier Christum niemant gehullet, dan die sijn conincrijc niet metten oogen, mer metten geest hebben gemeten, welc ooc de rechte dochteren Sions sijn. Want ten is niet mogelic, dat hi hem niet aen Christum stooten en soude, die gesicht, schijn ende geuoelen wil volgen, ende niet blootelic aen dat bloote woort en cleeft, waert dattet also schijnde als de woorden luyden so en waert geen gelooue. Hadde Christus met alder pronckerien in gecomen als een wereltlic coninc, so waer daer schijn ende geuoelen inden ooghen geweest, so die woorden luyden, ende daer en ware gheen gelooue geweest. Daerom die in Christum gelooft, die moet rijcdom onder armoede, bliscap onder der droefheyt, leuen onder den doot bekennen. V Coninc die v beloeft is, dies ghi eygen sijt, die v met sijn dierbaer bloet gecocht heeft, die v inden geest ende niet na lichamelic regiment regeren sal. O dat is een troostelic woort eender geloouiger herten, want buyten Christum is de mensche den duyuel, den vleesche ende der sonden onderwor-


345 pen, onder welcken hi groote benautheyt lijdet ende een moeyelic leuen leyt. Want waer sonden [Dd ij ro] regneren, daer en can gheen goede conscientie ghesijn, daer is een onseker leuen ende onuerwinlike vreese der doot ende hellen, also datter gheen grondige vrolicheyt en can ghesijn. Ende so Leui .xix. staet. Sulcken herte veruaert hem voor een ruysschende blat. Waer een herte is dat dese Coninc hult met eenen stercken gelooue, dat is seker, en vreest noch helle noch doot, want het en twijfelt niet, dese sijn Coninc is een Heere ouer leuen ende doot, sonde, genade, helle, hemel ende alle creatueren, ende dat hi alle dingen in sijn handen heeft. Ende daerom, wie onder desen Coninc is, die en mogen helle, sonde noch gheen dinghen schaden, mer hem al mede wercken ten goede, so Ro .viij. staet. Sulcken ghenade brengt dese arme eselrijder, als hi door dat Euangelie coemt. Hi coemt, wi en halens niet, met onsen cost, moeyte ende arbeyt en connen wi hem niet gereycken, hi is ons te hooch geseten, wi en connen hem doer onse verdiensten tot ons niet gebrengen, want aen onser siden en is niet dan onwaerdicheyt. Daerom moet hi van selfs wt puerder genaden door sine vrolike bootschap tot ons comen ende selue predicanten seynden. Maer op dat wi ons niet en souden veruaren, so coemt hi ons, dat is, tot onsen profijte, niet om te verschatten, mer om tsine met hem seluen te schencken, hi coemt ons te goede, Niet ongenadelic, mer saechtmoedich, hi en coemt ons niet als hi tot Adam, tot Chayn, totter diluuien etc. quam, hi en coemt sijn leedt niet wreken, noch sijn scult manen, noch v slaen, etc. [Dd ij vo] mer also vriendelic met hem leuen, dat v herte lust ende liefde tot hem sal moeten hebben, ende coenlick tot hem loopen als een kint tot sinen vader. Ende gelaet hem, recht oft hem leedt


346 waer dat hi v oyt veruaert gemaect heeft. Ende om dat ghi dit te beter soudt gheloouen, so en coemt hi niet in ghereden op eenen strijtbaren hencxt, daer en is niet orloochs, noch harnasch, noch wapen, mer een lastbaer ezelinne, om uwen last ende sonden te dragen, om v te troosten, te helpen, te dienen. Seker dat moet eender sondiger conscientien een troostelike bootschap sijn. Ist wonder dat sijt Christo al onderworpt, dat hi daer ouer rijde, ende veracht al dat beneden hem is. Ist wonder dat si singt ende springt, seggende: Osianna, dat is, Heere geeft geluc den sone Dauid, ende hem hullende voor haren Coninck, ia voor haren hertelief, alle ander boelkens oerlof geuende hem lief hebbe ende met dancbaerheyt omhelst, segghende metter bruyt. Ick hebben, ende en sals nymmermeer laten gaen. Welc hi in ons wercke tot sijnder eeren Amen.

Smaendaechs voor [lees: na] Palmsondach. Johannes .xij. Ses daghen voor Paesschen quam Jesus te Bethanien, daer Lazarus was, die doot geweest had, den welcken Jesus opgewect hadde vanden dooden, ende si maecten hem daer [Dd iij ro] een Auentmael, ende Martha diende, ende Lazarus was een vanden genen die met hem ter tafelen saten. Doen nam Maria een pont saluen, van ongheualschte costelicke narde, ende salfde de voeten Jesu, ende droochde sijn


347 voeten metten hayre, ende dat huys wert veruult vanden roeck der saluen. Doen seyde een van sijn discipelen Judas Simons sone Ischariothes die hem daer na verriet. Waerom en is dese salue niet vercocht om drie hondert penningen ende den armen gegeuen? Dat seyde hi, niet dat hi den armen vraechde, mer hi was een dief, ende hadde den buydel, ende wat daer gegeuen wert, dat droech hi. Doen sprack Jesus: Laetse met vreden, alsulcs heeft si behouden totten dage mijnder begrauinge, want armen hebt ghi altijt bi v, maer mi en hebt ghi altijt niet. Doen vernam veel volcs der Joden dat hi daer was, ende si quamen niet [Dd iiij vo] om Jesus wille alleen, mer ooc om dat si Lazarum sien souden, den welcken hi van den dooden verwect hadde. Die ouerste priesteren bedachten dat si ooc Lazarum wouden dooden, want om sinen wille ghinghen veel vanden Joden af, ende geloofden aen Jesum. Jesus wetende dat de Joden gesloten hadden in haren raet, hem te dooden, ende dat den tijt aenstont dat hi willichlic gheoffert soude worden voor de sonden der werelt, so en wilde hi hem niet langer verbergen, ons leerende, dat wi de doot om sijn woort niet en sullen begeeren te ontgaen als den tijt coemt dat die waerheyt ouer al genoech


348 ghesaeyt is. Maer hi quam selue te ghemoete, ses dagen voor Paesschen als die Joden dat paeschlam voor proeuende, hielden. Ende is tot Bethanien, bediedende een huys der ghehoorsaemheyt gecomen, beteekenende dat hi bi de gene wil eten ende drincken die sinen godliken woorde ghehoorsaem sijn wt puerder liefden, om die daer mede te stercken tegen sijn aenstaende lijden, om dat si daer af stercke aenuechtinghe lijden, also dat haer dunct dat si al bedrogen ende verleyt sijn. Also thoont God den sinen eenighe sonderlinghe vrientschap voor dat lijden, op dat hise daer bi stercken soude hem getrouwe te bliuen in allen lijden. [Dd iiij ro] Ooc so wilde hi te kennen gheuen, dat hi wt gehoorsaemheyt Gods sterf, also Paulus seyt: gehoorsaem sijnde totter doot toe. In al het ghene dat de Vader doer die Propheten ende Psalmen van hem ghesproken hadde. Tot desen Bethanien wast, dat hi Lazarum verwect hadde, daer quam hi om dat hi de memorie vanden onlangen geschieden miracule vernyeuwen soude, ende sinen discipulen den hope der verrisenisse inprinten soude, die hi wiste dat van sijnder doot seer geturbeert souden sijn. Daer wilde Jesus eten, om dat Lazarus mede soude eten, op dat hi sijn miracule soude confirmeren, ende bethoonen dattet gheen fantasie en was, maer een warachtich miracule ende verrijsenisse, die daer mede adt en dranc, daer en conste gheen bedroch inne gesijn. Alsoo thoont Christus dat miracule den cleynmoedigen dat si niet en souden twijfelen aen Christum, als si in sonden geuallen sijn, maer vastelic betrouwen, datse Christus doer sijn troostelic woort weder begeert gesont te maken, ende vander doot der sielen te verweckene gelijc hi Lazarum lichamelic verwect hadde, die sijn woort in tgelooue ontfaen. Martha diende daer Christo wtwendelic, maer


349 die Christo dicwils grooten dienst schijnen te doen van buyten, die sijn nochtans altemet verre metter herten van Gode, om dat sij van binnen meer metten wercken becommert sijn, dan metten ghenen daer sij die omme doen. Si geuen den Heere tlichaem, die dat herte int gelooue begeert, seggende [Dd iiij vo] Kint geeft mi v herte. Alsulcken wercken en benijde de duuel niet zeere, daeromme en aenuecht hyse ooc niet door sijne discipulen. Mer Maria dede een edel werck, welck Christus seer prijsde, niet omt wercs wille, welck in hem seluen soo edel niet en was, mer om des geloofs wille, welc Christus meer aensach dan het werck, want so die propheet seyt Jerem .v. Heere uwe oogen aensien (hoe cleyn en veracht die wercken sijn) het ghelooue, dat God so genadich is dat hijse voor costelike ontfanct die inden mensche onweerdich sijn door Christum, dat maect die wercken edel ende groot, na dat het ghelooue groot ende edel is. Daeromme so soudese die duuel geerne doer Judam beletten, seggende: Waerom en is dese salue niet vercocht om drye hondert penningen ende den armen gegheuen? Dat en seyde hi niet om dat hi na de armen vraechde, maer om dat hi die borse droech, ende stal tghene dat ghegeuen wert. Daer merct hoe periculosen quaet dat ghiericheyt is, die dat oprechte goet ooc in anderen menschen in eenen schijne van duechden begeert te beletten. Ende hoe periculoes dat het is dispensacie van tijtliken goede te hebben, dat ooc die Apostole Christi die dat Euangelium volget, daer doer also verblint wert, dat hi Christum vercoopt. Allen dien God groote rijcdomme, oft meer dan nootdruft verleent heeft, die dragen die borse vant ghene datter ghegheuen wert, ende als si dat onnuttelic verdoen, so stelen sijt den armen, ya Christo selue. [D v. (sic) ro] Dat


350 Christus seyde, laetse met vreden, si heeft dat behouden totten dage mijnder begrauinge: ghi hebt altoos armen bi v etc. daer en wilde hi niet mede verbieden datment den armen soude gheuen. Want hi seyt selue, datmen den alderminsten van sinen doet, datmen hem dat doet: maer hi raecte Judas herte, ende verwijt hem subtijlic, dat hi hem verraden soude, daer om vermaende hi sijnder begrauinge, oft hi eenichsins tot kennisse hadde geweest te brengen, seggende: en wilt dese vrouwe niet moeyelic sijn. Desen cost en gaet niet verloren, maer dese eere wert mijnder begrauinge ghedaen, welcke si nv voercoemt, want dan en sal si niet moghen saluen. Al hebbe ic al sulcken lust in mijn leuen versmaet, ic wil nochtans wel dat mijn begrauinge eerlick si. En benijdt mij die eere niet, die geringe van v sal gaen doer v verraden, ende dan suldi vrij van mi sijn. Dan salmen wel sien oft ghi die salue dan van noode sult hebben om den armen te vercoopen. Ooc was dit een costelic edel werck om der bediedenisse. Maria bediet die ghemeynte der gelouiger, die Narde beteekent dat godlijck woort, als die heylighe kercke doer haer oprechte predicanten, dat op de voeten Christi stort, dat is, dat si die alder verachtste dat vercondicht ongeualscht, so wert dat heel huys van dien soeten ruek daer af veruult. De arme verachte menschkens die sondich ende snoode voor die wercheylighen werden, dat sijn die ghene dien de goede [D v. (sic) vo] bootschap vercondicht wert, so Christus int heylighe Euangelie Matth .xi. seyt. Dat hayr beteekent oueruloedicheyt, oft dat haer ouer schiet, daer sullen si den nederen armen menschkens die de voeten Christi sijn, mede dienen ende te helpe comen. Judas beteekent die Predicanten die alleen de wet oft oock menschelike leeringhe prediken, ende die wercken des


351 gheloofs verachten ende verdoemen, om dat si daer gheen ghewinne noch haer diefte aen en connen volcomen, die onder den schijne van aelmoesse alder werelt goet tot haer brenghen, ende nyemanden niet en gheuen, dan dat haer niet goet ghenoech en is. Ende al saghen si andere die van haerder secte niet en sijn van hongher bederuen, si en gauen haer niet een mijte, ya si benijdent waer si connen ende moghen, datment den armen Euangelischen predicanten niet gheuen en soude, op dat sijt al in haren sack souden scrabben. Dit sijn al van Judas kinderen, ende sullen haers vaders erffenisse oock besitten. Dat edel werck Marie was een ghetuychenisse haers gheloofs, dat si Christo dede, die nv soude gaen steruen, dat si vastelick gheloofde dat hi warachtelich Christus de ghesalfde des Vaders was, weder hi storue oft leefde, hoe wel hem die werelt veruolchde. Dat Christus Mariam ontschuldichde, dat sijt den armen niet en gaf, dede hi om die grootheyt haers gheloofs te verbreyden. Want den [(Dd vj) ro] armen wat te gheuen en is gheen recht cruyce: Maer den persone Christi te gheuen was doen een cruyce, om dat hem de Princen doen ter doot verdoemt hadden. Het gelooue wert claerliker int cruyce bethoont dan in die wercken, hoe schoon ende heerlick si ooc sijn, sonder oft buyten dat cruyce. Dat is, dat Christus den dienst Marie also seer prijsde, segghende: Ghi sult altoos armen met v hebben, dat is, ick wil datmen den armen altoos gade sla, ende hem nymmermeer vergheten goet te doen, maer ick wi[l] oock dat ghi int cruyce van uwen ghelooue ghetuyghe geeft. Ende want dat werck Marie van mi getuychnisse gheeft int cruyce, daerom ist mi bequaem. Hieromme, so en werden de ceremonien niet ghepresen, so somighe sottelick meynen, maer dat cruyce ende tribulacie, ya dat


352 ghelooue dat int cruyce hem oeffent. Ghelijc oft nv eenen predicant, die om die waerheyt vanden geestloosen hope verdoemt ware, ende inden banne ghedaen, onderhielde oft eere dede, sijn goet, lijf ende eere waechde. Doen vernamen vele menschen dat Jesus daer was, die welcke niet alleen om Jesus wille en quamen, maer wt curioesheyt dat si Lazarum verwect souden sien. Gelijcker noch vele het woort Gods comen hooren, niet om des woorts wille, maer om des persoons wille, oft wt curioosheyt, om wat nieus oft wat vreemts te sien of te hooren. Daer en mach het godlike woort geen rechte vruchte inne wercken [(Dd vj) vo] om dat het naecte woort niet gesocht noch ghemeynt en wordt. Die opperste Priesters hoorende, dat het volc van haer viel tot Christum, om Lazarus wille, so dachten si Lazarum oock door te helpen. Gelijc die gheestelike heylige prelaten nv niet alleen Christum ende den predicant der Euangelischer waerheyt en willen dooden, mer ooc die gene die God doer haer inder sielen vander doot verwect heeft, midts vercondigen sijns godlics woordts. Des anderen daechs als vele volcs hoorden, dat Jesus tot Jerusalem quam, so namen si palmtacken ende ghingen wt hem te gemoete, roepende Hosianna. Gebenedijt is hi die daer coemt inden name des Heeren, een coninc van Israel. Waer mede si Christo getuychnisse gheuen, dat hi Dauids sone is, ende een gewarich Coninc van Israel, dat is, der gheloouiger, die alleen die conscientie gerust maect, so ghi ghisteren hoordet, Dat si hem geluck ende salicheyt bieden, leert, dat wi dat onse noch onse profijt ende salicheyt niet en sullen soecken, maer sijn eere dat hi regnere. Die salicheyt Christi is, dat hi regneren mach in de herten der menschen. Dat het rijcke sijns Euangelijs goeden spoet hebbe ende vermeerdert worde tot sijnder eeren eerlicheyt.


353 Die tacken sijn de troostelike toesegghingen der Propheten, als deser een is, Segt der dochteren Syons et c. die geen historien noch exempelen en sijn, mer troostelike beloften. Die Propheten sijn die boomen, die den volcke sulcke trooste- [(Dd vij) ro] licken toesegghingen prediken, die houwen tacken af, ende stroyense in den wech des christeliken geloofs. Dese tacken waren Palmen, dat is, somense meer druct so si hooger opheffen teghen alle last, ende daer is een onuerwinlike stercheyt inden woorden, den genen die daer vast aen cleuen met den gelooue, so Paulus Rom .i. seyt. Sulcken Euangelie oft vrolike bootschap (want het en is niet alleen Euangeli dat die vier Euangelisten schriuen, mer alle troostelike toesegghinge der H. schrift) is een cracht Gods, ter salicheyt den geloouigen welc die poorten der hellen niet en mogen verweldigen. Mat .xvi. Dat volc geeft getuych. Die Heydenen ontfanghen dat Euangelie, mer die heylige Phariseen bliuen in haer verhartheyt, om dat si niet en vorderen tot haerder meyninge, segghende, Alle die werelt gaet van ons tot hem et c. Mer om dat Christus principalic om die verloren schaepkens van Israel was gesonden Mat .xv. daer om so brenghen Philippus, Andreas ende die andere die Griecken doer dat woort tot Christum. Want dat Euangelie soude den Heydenen doer die Apostelen ghepredict worden, die so lange een volc sonder God waren gheweest, die namaels niet alleen volc maer kinderen Gods souden sijn Ozee .i. Jesus antwoorde den Apostelen, seggende. Die tijt is gecomen, dat des menschen sone gheglorificeert oft verclaert sal worden. Waer mede hi leeren wilde, dat hi niet verclaert en wert van dien toeloop des volcs, dat [(Dd vij) vo] is midts wtwendige glorie oft tijtliken rijcke, mer dat daer eenen anderen wech ende een ander glorie


354 is, te wetene, een inwendich rijcke ende eenen anderen wech tot der glorien, te weten, doer dat cruyce tot welcker hi niet en comen en soude, het en waer dat hi geheelic vernieut ware. Die ongeloouighe waenden, dat het wtwendighe rijcke sijn glorie ware, maer hi leert ons datter een gheestelick rijcke is, daer hi warachtelic doer gheglorificeert wert, mer niet dan doer het cruyce. Waer af hi gheloeft moet sijn inder eewicheyt Amen.

Opten witten donderdach Joan .xiij. Voor dat hoochtijt van Paesscen als Jesus bekende dat sijn tijt ghecomen was, dat hi wt dese werelt totten Vader soude gaen, als hi die sine lief gehadt hadde die in die werelt waren, dien heeft hi lief gehadt totten eynde toe. Ende na dattet auontmael gedaen was als die duyuel nv in Judas Symons Ischarioths herte ghegeuen hadde dat hi hem verraden soude, ende Jesus wetende dattet hem die Vader al in sinen handen gegeuen hadde, ende dat hi van [(Dd viij) ro] God gecomen was, ende tot God ghinc stont hi op vanden Avontmael, ende leyde sijn cleederen af. Ende als hi eenen dwael genomen hadde, so scorte hi hem op. Daer na goot hi water in een becken, ende began der discipulen voeten te wasschen, ende droochdese metten dwale daer hi mede gegort


355 was. Doen quam hi tot Simon Petrum, ende Petrus seyde hem. Heere soudt ghi mi de voeten wasschen? Jesus antwoorde ende seyde hem: Dat ic doe dat en weet ghi nv niet, maer ghi sult dat namaels weten. Doen seyde Petrus tot hem. Ghi en sult mi de voeten niet wasschen inder eewicheyt. Jesus antwoorde hem. Ist dat ick v niet en wassche, so en hebt ghi geen deel met mi. Simon Petrus seyde hem. Heere niet alleen mijn voeten, maer oock de handen ende dat hooft. Jesus seyde hem: Wie ghewasschen is, die en heeft niet van no-[(Dd viij) vo] de dan datmen alleen die voeten wassche, maer hi is al gheheel reyn. Ende ghi sijt reyn, mer niet alle. Want hi wiste wie hi was die hem verraden soude, daerom seyde hi, ghi en sijt niet alle reyn. Doen hi nv haer voeten gewasschen hadde, nam hi sijn cleederen. Ende als hi neder sadt, seyde hi weder tot haer: Weet ghi wat ic v gedaen hebbe? Ghi heet mi Meester ende Heere, ende ghi segt wel, want ic bent. So ic nv v meester ende Heere uwe voeten ghewasschen hebbe, so sult ghi ooc malcanderen die voeten wasschen. Ic hebbe v een exempel gegeuen dat ghi sult doen also ick v gedaen hebbe.


356 Christus heeft inder eewicheyt metten Vader ende den heyligen geest den tijt ende die vre bekent, dat hi wt deser werelt totten Vader soude gaen, na die bediedenisse der feesten van Paesschen, die de Israeliten hoochlick vierden, in ghedenckenisse datse God wt Egypten leydde. Ende dat hi den armen verloren mensche wt alder onsalicheyt, tot alder salicheyt doer sijn passie soude leyden. Welck die hooghe godheyt sijnder suyuerder [Ee ro] menscheyt wel te kennen gaf, doen sijn edel siele inden suyueren lichaem wert gestort, ende al sijn leuen dat wel bekent hadde, mer ny wert hem, doen den tijt aenstaende was, sonderlinge voor gehouden, ghelijc God ooc wel sinen wtuercorenen doet, om dat si van hem souden nemen, hem daer gewillichlic in ouer te geuen, eer dat het lijden coemt, welc lijden hi niet wt bedwanc, mer wt liefden ende in liefden heeft geleden. Daerom seyt Johannes hier. Doen hi de sine lief gehadt hadde, die in de werelt waren, so heeft hise totten eynde toe lief ghehadt. Waer in hi ons ten eersten leert, dat hi niet alleen de sine lief heeft die inden hemel waren, ia daer swijcht hi geheelic af, willende te kennen gheuen dat hi dat lijden niet om de Engelen aen en ghinc, die inden hemel waren, mer voor ons die arme onsalige verdoemde aertwormkens. Daer was dat hooge ongehoorde bewijs sijnder liefden toegekeert, wi waren die hi socht, daer hi om lijden wilde. O waer mede hadden wi sijn vianden noch wesende dat verdient? Ende waer mede sullen wi der hooger liefden antwoorden dier hi niet en behoeft, dan sinen ledekens te bewijsen, dat wi hem, dat hooft lief hebben? Wat en sullen wi niet van hem verwachten te vercrijghen, die ons so lief heeft, dat hi alsulcken lijden wt alsulcker liefden voor ons vol lijdt? Wie wil dese liefde breken,


357 ende ons hem hatelic maken, die so sterck tot ons ende op ons is, datse die schandelike doot niet en heeft moghen breken, ende alle de wateren des lijdens niet en mochten blus- [Ee vo] schen. Ten anderen, so geeft hi ons te kennen hoe volmaect dese sijn liefde tot ons was, in dien dat hi ons niet lief en heeft eenen dach oft twee, oft een iaer oft drie, so langhe als wi na sinen wille gedaen mochten hebben, gelijc wi lief hebben, welck gheen liefde mer geniete hiet, mer die hi eewelic lief hadde, so hi door Jeremiam int .ij. belijdt, seggende: Ic heb v in eewiger liefden lief gehadt, die heeft hi ooc totten eynde toe lief gehadt, ende heeft de liefde metter doot betuycht, het welcke dat alder meeste teeken van liefden is. Eenige menschen hebben lief, tot dattet cruys coemt, tot dat daer lijden af coemt, dan laten si de liefde lieuer varen, dan si dat lijden souden lijden, om de gene die si so lange lief gehadt hebben, so si waenden, mer dat en was mer eygen liefde geweest. Want so de wijse man seyt Proue .xviij. Hi heeft altoos lief die een oprecht vrient is. Mer Christus heeft ons altoos lief gehadt, welc hi heeft bewesen, om dat wi altoos van hem souden nemen vastelic te gheloouen, dat hi ons altoos lief heeft, al maken wi ons dicwils dies onwaerdich. Waert dat wi dat van hem costen ghehebben vastelic te gheloouen, so en waert niet mogelic wi en souden hem ooc vastelic lief hebben, ende al dat hi lief heeft, welc bouen al van noode is, om salichlic dat waerdige testament te ontfangen dat hi ons achter gelaten heeft om de liefde te bewijsen, die hi tot ons draecht, welc testament is vergiffenisse der sonden ende de eewige salicheyt, waer af hi een gedencteeken achter liet, te weten [Ee ij ro] sijn heylich auentmael, op dat wi dat etende ende drinckende ymmer vermaent souden worden,


358 dat alle onse sonden ons vergeuen sijn, ende dat daer voor voldaen is, ende dat ons de eewighe salicheyt verworuen is door de doot Christi. Hoe Christus dit testament ingeset heeft, ende de woorden die hi ghesproken heeft, daer ons gelooue vastelic op ghefundeert moet sijn, sullen wi dat vruchtbaerlick eten ende drincken, dat verswijcht Joannes, om dat se de ander drie Euangelisten ende ooc Paulus gheschreuen hadde, segghende: Inder nacht dat Jesus lijden soude so nam hi tbroot, ende dancte sinen Vader, ende bract, ende gaf dat sinen discipelen, seggende: Neemt eet, dat is mijn lichaem, dat voor v gegeuen wort. Neemt, ende drinct daer alle wt, dat is den kelck des nieuwen testaments, in mijnen bloede dat voor v ende voor veel gestort wert tot vergiffenisse der sonden. Dese woorden moet de mensche voor oogen hebben, als hi tot desen auentmael gaet, ende daer niet aen twijfelen hi en werde daer mede te gast genoodt totter hoogher tafelen Gods te gaen, ist dat hi honger ende dorst heeft een ander mensche te werden, ende herboren inden gheest ter eeren Gods. Welcken honger ende dorst daer wt coemt, dat hi siet hoe sondich ende gebreckelic hi is, ende hoe arm van allen goede. Dan vercrijcht hi een verlanghen om van die sonden verlost te sijn, om dat hi God daer niet meer mede onteeren en soude, ende verlatenisse dat hi hem onteert heeft. Ende een begheerte om God lief te hebben, [Ee ij vo] ende van hem rijc gemaect te werden van allen goede dat hi is, om dat God eerlic is. Als hi alsulcken honger ende dorst heeft, so is hi bequaem tot deser tafelen te comen. Ende dan sal hi hem geheelic verlaten op dese troostelike toesegginge, niet twijfelende hem en si geschiet, also als de woorden inhouden, ende om dat te weten, so sal hi vanden Heere nemen dat inhoudt der woorden wel


359 te oeffenen. Waerom men de lieden soude spreken als men dat auentmael houdt, also Christus ooc selue dede doen hijt sinen discipelen gaf. In dien dat hi seyt: Neemt tot v, oft ontfangt, so geeft hi te kennen, dat hi niet ghegeuen en wil hebben, noch gebracht, mer dat hi selue wil geuen ende brenghen. Ende daer mede wil hi aldus seggen: Hebt ghi mi niet te geuen, so en hebdi hier niet te doen, ende sidi sadt, so en sidi mi niet willecome, noch ic en begeere v aen mijn tafele niet. Mer sidi ydel, hongerich, moechdi wat ontfangen, so sidi mi aengenaem, so ontfangt al dat mijne met mi. Ende dat etet also diep in v, dat v also eygen werde, als oft ghi die selue waert dat ic ben, dat ghi daer mede een wert, als die spijse ende dranc die ghi eet ende drinct, een met v wert, also dat ics noch geen creatuere v nemen en mach. Ende het en is geen cleyn gaue, noch geen snoode dinck, mer het is mijn lichaem, dwelc niet sonder siele en is, ende al dat ic daer in ende mede gedaen, geleden ende verdient hebbe, dat wort voor v verlossinge gegeuen, het welc costelic genoech is om alle v schult te betalen ende v te verlossen, also dat ghi [Ee iij ro] gheen ander en behoeft, ende dat ghi voor gheen ander rantsoen en derft sorgen. Doet dat in mijnder gedenckenisse, dat is, als ghi dit auentmael houdt, so gedenct dat voor v gegeuen is, alle andere oeffeningen en sijn mi dan niet behaechlic. Mer want sonder wtstortinge des bloets gheen vergiffenisse en geschiet, so Paulus He .ix. seyt, also ooc de figueren des ouden testaments wtwijsden, datmen tbloet wt den beesten moest laten loopen alsmense offerde. Oock want sonder dranck geen volmaecte voldoeninge en geschiet. Ende hadde ick mijn bloet in mijn lichaem ghehouden, so en hadden v sonden niet te recht af ghewasschen noch vergeuen ge-


360 worden. Daerom so heb ict mildelic wt gestort totten laetsten druppelken toe, op dat ick v volmaectelic soude voeden, ende u sonden versoenen. Hierom, al ist dat de antechristen sullen verbieden den leecken, drinct daer alle wt, dat wert voor v gestort tot vergiffenisse uwer sonden. Dat is dat nieuwe testament, doer Jeremiam beloeft, dat ick uwer sonden niet meer ghedencken en wil. Dat Christus sijn apostelen niet alleen mede gemeynt en heeft, dat getuycht Paulus .i. Cor .xi. daer hi tot allen geloouighen leecken schrijft: Also dicwils als ghi dit broot sult eten ende desen kelc drincken etc. welc heden den Epistel is, daerom diet [de]n leecken niet alle beyde in beyde gedaenten en willen geuen, die doen tegen den wille Gods, ende meesteren Christum ende Paulum in woorden ende wercken. Want hi seyt, drinct daer alle wt, ende si seggen [Ee iij vo] neen Christe ende Paule, ghi en weet niet wat pericule datter af comen soude, men sals den leecken niet geuen, ghi en verstates v niet. En is Christo dit niet een schandelike oneere, ende en waert niet beter datment gheheelick liet staen, dan datment anders doet dant Christus beuolen ende selue gedaen heeft. Daer toe verbergen si de woorden daer meer aen gelegen is dan aen de wtwendige teekenen, ende spreken die secretelic totten broode, daer si niet op en luyden, die Christus opelic totten mensche sprac daer si op luyden. Want broot ende wijn en can hem seluen niet geeten noch gedrincken. Daer en bouen hebben si tvolc vander gedenckenissen der medecinen, die alle siecten der sonden heeft genesen in leuenden gelooue ontuangen, een fenijn daer af gemaect, wt onrecht verstant der woorden Pauli. Diet onwaerdelic eet ende drinct etc. recht oft hi den doot ende verdoemenisse daer aen ate ende droncke die


361 niet al gebiecht ende wel reyn en is etc. eer hi ter tafelen Gods ghinc. Paulus meynde, diet anders aten, dan so het Christus in geset had, om datter somige waren, so hi int .x. ca. seyt, die de offerhande der afgoden wilden eten, ende dat auentmael des lichaems ende bloets Christi daer mede houden. Ende en hadden gheen onderscheyt tusschen dit dierbaer auentmael des lichaems ende bloets Christi, ende tusschen de feeste der afgoden, dat si daer niet meer af en hielden dan van ander spijse ende dranc. Dat Paulus dit meynde, dat blijct wt sijn eygen woorden seggende, niet onderscheydende tlichaem [Ee iiij ro] Christi. Ooc berispt hijse dat die rijcken van Corinthien costelike maeltiden bereyden, ende die arme verachten, dies si niet en hielden alsulcken maeltijt, als Christus metten sinen gehouden hadde. Ende ooc om dat sij twistich waren, welc desen testament alder contrarijste is, want het een teeken der opperster liefde is. Welc ooc die graenkens bethoonen daer dat broot af vereenicht is, ende die vereeninge des wijns wt vele besien. Daer omme so heeft Christus hier ooc die volmaecte liefde voor dat auontmael willen te kennen geuen, seggende, dat hi de sine totter doot toe lief gehadt heeft, want hi hem seluen tot eender spijse gaf ende sijn bloet tot eenen drancke. Recht of hi seggen wilde, ghi en muecht geenen haet of nijt dragen, hoe vele v ooc misdaen is, maer malcanderen lief hebben ter doot toe, wildi dit hooge testament der liefden ontfangen, ende met mi eten. Als Christus dit auontmael met sinen discipelen gehouden hadde, ende die duuel Jude in ghegheuen hadde Christum te verraden, merct dat de Duuel dat inne geeft, ende als ghi dat volcht dat ghi hem dan ghehoorsaem sijt. Christus seker sijnde dat hem die Vader alle dingen in sijnder macht ghegeuen


362 hadde, doot, helle, sonde met sijnder doot te verwinnen, ende sinen geloouighen daer een testament af te maken, so en heeft hi hem niet van dier macht verhoueerdicht, maer vele dieper verneert, willende ons leeren, so wi meer gauen ontfangen van God, so wi dieper neder dalen sullen in ootmoedicheyt. [Ee iiij vo] Welck hi ooc met dien wtwendighen werck bethoont heeft, dat die Heere vander tafele is ghestaen, ende heeft hem onder sijns selfs discipulen verootmoedicht ende vernedert, om haer selue te dienen, ende om ghereeder daer toe te sijn, so heeft hi sijn cleederen af geleyt, ende hem gescort, ende toegemaect als een dienaer, niet alleene die dienende, dat ons soude duncken onrecht te sijn, ende dat wijse daer mede souden verargeren, onse houerdije onder so fijnen mantelken bedeckende, waert dat wij haer dienden, sij en souden van ons niet houden etc. Maer hi heeft haer ooc den alder verworpensten dienst gedaen, diemen soude mogen doen, nederuallende voor die voeten sijnder dienaers, die wasschende ende droogende. Ende noch en schaemt haer onse houaerdicheyt niet, dat si haer laet dienen, ya gedient wil sijn, siende den coninc der glorien, cruypende voor die voeten sijnder knechten. Waer mede hi niet alleen alle begeerte van hoocheyt wt onsen gronde en heeft willen wt roeyen, maer ons ooc willen leeren vernederen onder alle menschen, hoe verre wij ooc bouen haer schijnen te sijn. Haer niet alleen dienende in hoogen eerliken wercken, maer ooc in die alder verworpenste die sij moghen behoeuen, niet twijfelende, wij en doen dat de voetkens Christi. Dit heeft hi oock claerlic wtgesproken, seggende: Heb ic v Heere v voeten ghewasschen, so suldy malcanderen ooc doen etc. Welck hi niet alleen en heeft gemeynt van tvoetwasschen, maer vanden alder verwor- [Ee v ro]


363 pensten wercken, die onse euen mensche behoeft. Dit en heeft Petrus eerst niet willen toe laten, om dat hi dat mysterium niet en verstont, dat, al sijn wij int bloet Christi ghesuuert van allen sonden, dat wij daer nochtans ons seluen in soecken, oft eenige andere gebreken mede inne mengen, daer wi noch af gesuuert moeten worden, dat bekennende, ende in Christum gheloouende, dat hi ons met sijnder volmaectheyt daer af suuert. Ende hier wort ons gheleert, dat wij so volcomenen goet niet en doen, wij en sondighen ooc in dat selue, ende behoeuen van Christo daer af ghesuuert te sijn. Dit meynt Christus als hi seyt: Alle rancke die in my vruchte voortbrengt, die sal mijn Vader purgeren, op dat hi noch meer vruchten brenge. Welck ons God gonne tot sijnder eeren. Amen.

Opten goeden vrijdach, die passie Christi. Totten Romeynen .viij. God en heeft sinen eygenen sone niet gespaert, maer dien voor ons allen ouer gegeuen oft geleuert. Hoe en heeft hi ons dan niet al met hem ghegeuen, oft gheleuert? Door die sonden van onsen eersten ouders, hadden wij verdient eewelick den vianden ouergheleuert te worden. Waer af ons niemant verlossen en mocht, dan die sonder beginne was, welc God selue was, also een vrijdage voorleden geseyt is. [Ee v vo] Soude God lijden, so moeste hi menschelike nature aennemen die lidelick was. Daeromme so heeft die hooge Vader sinen lieuen sone wt haer-


364 der beyder wille ende liefde, welc die heylighe geest is, neder ghesonden in dese werelt, so Paulus seyt, ende na dat hi al met leuender stemmen gheleert hadde, dat de mensche ter salicheyt van node was, na dat hi inden laetsten auonteten allen gheloouighen dat rijcke testament gemaect hadde, so heeft hi sijn discipelen die also op sijn soete minlike menscheyt veruallen waren met sinliker liefden, dat si niet sonder swaer lijden van hem en souden connen ghescheyden, welc nochtans van noode was, eer si den heyligen geest mochten ontfanghen, so heeft hijse gheleert ende ghetroost met goeden sermonen. Ende dat voleyndt hebbende, so is hi met sinen discipelen wt dier plaetsen ghegaen. Ons leerende: Als ons lijden sal ouercomen dat wij dyen niet en sullen begeeren te ontgaen, noch dat wi niet en sullen loopen tot vrienden ende magen om troost ende behulp, maer dat wij hem selue te ghemoete sullen gaen, ende wt allen creatuerliken troost ende hulpe, maer Gode bidden dat hijt in ons wtlijde, na sinen alder volmaecsten wille. Ende sijn discipulen sijn hem geuolcht. Alle die discipulen Christi volgen hem aldus in lijden, ende en loopen niemanden anders na. Wie den [(Ee vj) ro] heere daer also niet in van hem en begheert te volghen, dat en sijn sine discipulen niet, oft die dat lijden in eenighe andere manieren af worpt die en sijn gheen discipulen Christi. Welc hi selue betuycht, seggende: Die sijn cruyce niet op hem en neemt, ende volcht mi also niet, maer volcht yemant anders om des cruyce quijt te worden, die


365 en mach mijn discipel niet sijn, noch mijns niet weerdich sijn. Ende dan moet hi des duuels weerdich sijn. Doen seyde hi tot haer: Ghi sult v alle aen+ mijn stoten oft verargeren in desen nacht. Want daer staet ghescreuen, zacha .xiij. Ic sal den herder slaen, ende die scaepkens der cudden sullen verstroyt werden. Maer als ic verresen ben, so sal ick v voer gaen in Galileen.

+

Dweert voorsey m e n s c h e l i c niet vormoghen, maer natuerlike reden gheloues niet voor dat si proeft.

Also langhe alst dach is, ende de claerheyt des Godlicken woorts schijnt, datmen door Christum alleen salich wert, ende hi alleen macht heeft om niet salich te maken, ende dat ons niet sonder sinen ghenadighen wille en mach gheschieden, so en stoten wi ons aen Christum niet, noch wi en loopen van hem niet, maer segghen met Petro Johannis .vi. Heere, ghi hebt de woorden des eewigen leuens, tot wien sullen wi gaen dan tot [(Ee vj) vo] v, ya wi spotten metten genen die in yet betrouwen, dan in Christo oft die haer lijden af willen werpen et c. Mer inder donckerder nacht der gelatentheyt als ons alle de claerheyt der kennissen ontogen wert also dat ons dunct dat wi al bedrogen sijn, ende Christus in ons aen wert getast van buyten doer de valsche leeraers, seggende: Waendy dat v Christus sonder ws selfs verdiente mach salich maken, dit ende dat staeter geschreuen. Ende dan van onser natuerliker reden van binnen, ya en ist niet waer, soudy aldus salich mogen werden? et c. Het is beter dat ghi gaet vele lesen ende vele vasten, op dat ghi salich moecht werden. Siet dat is van Christo geloopen. Diesgelijcs ooc alsmen in lijden is, ia en soudy de santen niet versoeken dien God de macht heeft ghegeuen, oft en soudy


366 niemant uwen noot clagen, noch creatuerliken troost soecken ende dit al lijden, wat weet ghi oft God behaecht, hi mach licht willen dat ghi dat lijden af werpt, wat is hem met uwen lijden beholpen et c. Ist dat hem de mensche daer toe so laet brengen, dat hi creatuerlic bistant oft troost soect, so en volcht hi Christum niet, mer hi ontloopt hem. Ende also lange als een mensche in dien nacht niet geweest en heeft ende dat Christus noch noyt in hem aengetast en is, so geeft hem dat so vreemt, al ist dat hem God selue seyt, hem en duncket niet mogelic sijn, dat hi Christo ymmer onghetrou soude vallen, die so vele hooger kennisse ende comtemplatie van hem heeft ghehadt. Ende spreect vermetelick. [(Ee vij) ro] Petrus antwoordende seyde tot Jesus: Al waert dat si alle in v verergert werden, ic en sal niet verergert werden. Jesus seyde hem. Voorwaer ic segge v, eer die hane twee werf craeyt suldy mi drie werf verloochent hebben. Hi seyt veel stercker. Al waert dat ick met v steruen moeste, ick en sal v niet loochenen. Desghelijcs seyden oock alle die ander discipelen. +

+

Hooch beroemen werteerst veltuluchtich.

Siet, hoe stout ende vermeten wert de mensche doer die rijcke gauen ende verlichtinge Gods, en hoe grootelic is den mensche van node, datse hem God weder neme, wiens natuere nochtans altijt mildelic schencken is, doende wt liefden tegen sijn natuere om des menschen profijt wille, ia dat hi die oneere ooc vanden mensche wil lijden, dat hi swaerlick valt om hem tot vernyetender kennisse


367 sijns selfs te brengen. Want al wanen somighe menschen, God soude mi wel verootmoedigen ende kennisse mijns selfs geuen al en viel ic in dus vele gebreken niet, welc wel warachtich is, wildet die mensche vanden Heere nemen te gheloouen, als hi hem voorhout dat hi so cranc is. Mer so ghi hier siet wat God seyt, het en mach niet helpen, wi en geloouens niet, wi wanen wonder te coken, ende nv [(Ee vij) vo] voort ane dit ende dat aldus ende also sullen doen metter gratien Gods. Recht oft die gratie onse instrument soude sijn daer wi so edelic mede wercken souden. Niet aenmerckende dattet die gratie met ons moeste doen, ende dat wi het instrument der gratien souden sijn, daer si in ende mede wercken moet, salder yet goets gedaen werden oft eenich quaet gelaten werden. In, dat is dat si den mensche van binnen gewillich make. Ende dan met hem dat werk volbrengen. Dit bekende Paulus .i. Cor .xv. doen hijt metten geuoelen geleert hadde, seggende. Niet ick, mer de gratie Gods met mi. Niet en sal ict metter gratien oft met God doen, mer God doer sijn gratie oft gonste met mi. God en sal mijn instrument niet sijn, mer hi sal mi sijn instrument maken. Also hi seyt Philip .ij. Het is God die in ons den wille ende tvolbrenghen werct. Dit en is den mensch nymmermeer te recht wijs te maken, het en si dat hem God metten geuoelen leere ende laet hem swaerlic vallen, gelijc hi Petrum ende ooc de andere, na dat si haer vele oft luttel vermeten hadden, liet vallen. Ende Jesus moest haer so langhe laten hebben, ende in haer vermetentheyt laten bliuen, tot dattet tijt gaf dat sijt proefden. Doen quam Jesus met sinen discipulen in+ een dorpken oft gehuchte, geheeten Getsemani.

+

Het woort leyt tot lijden ende cruyce.


368 Daer was een hoofken, daer ginc hi in, ende sijn discipulen ooc. [(Ee viij) ro] Een ouerste en sal niet alleen totten hoofken der verlossinge gaen noch alleen begeren salich te werden, mer sijn discipulen die hem van God beuolen sijn, die sal hi mede leyden tot God doer Christum. Want so Joseph tot sinen broeders seyt. Gen .xlij. Het en si dat si haer alderminste broederken met haer brengen, die geerne mede wilt gaen, si en sullen sijn aensichte niet sien. Dit is ooc van vaderen ende moederen des huysgesins te verstaen, dat si haer minste dienstbodeken niet versuymen en sullen. Int hoofken der wellust was de mensche verloren, int hoofken des lijdens wert hi weder vonden, in welcke Jesus ghinck, om dat sijn vianden hem niet en souden ghemissen, om dat hi te voren wel wiste datmen hem daer soecken soude, om dat Judas sijn verrader de plaetse wist dat Jesus dicwils met sinen discipelen daer quam. Judas, dat sijn valsche Apostelen, weten de plaetse wel wt der scrift, alst wel blijct doen Herodes vraechde waer Christus geboren soude worden: si wisten de plaetse wel te wijsen, maer si en soeckens niet dan metten monde, om sijn werc ende cracht te dooden en te verraden. Judas wist ooc de plaetse wel, om dat hi eer met Christo daer geweest hadde, tis verloren, wat liefde ende ghenade si van Christo geuoelen, si en worden maer te blinder. Doen seyde Jesus tot sijn discipulen. [(Ee viij)+ vo] Sidt hier tot dat ic daer ga bidden. Ende hi nam tot hem Petrum, Jacobum, ende Johan-

+

Dye in die rooskens baden, dye moeten doer de doornen waden.


369 nem die twee sonen zebedei. Ende hi begonste seer te scroemen, droef te sijn, ende hem wert seer bange. Ende hi seyde tot hen drien: Mijn siele is droeue totter doot toe, blijft hier ende waect met mi, dat ghi niet in temtacien valt. Jesus seyt tot sinen acht discipelen, sidt hier etc. Die niet vele beuoeliker sonderlinger contemplacien vanden Heere gehadt en hebben, die en laet hi so verre niet comen dat si sijn crancheyt sagen, want si en soudens niet connen verdragen, noch verstaen. Men vint seer luttel menschen die verstaen connen, dat hem die mensche oock in sijn crancheyt moet leeren laten, ya dat hi hem in sijn onghelatenheyt moet vanden Heere nemen te laten, daeromme laetse Christus daer sitten. Maer die drie die de sonderlicheyt sijnder verclaringe beschout hebben, die neemt hi met hem, ende die moeten dat al te swaerlic becoopen, siende sijn cranckheyt in hem seluen. Ende op dat si die badt souden weten, so seyt hijt haer metten woorden ooc seggende: Mijn siele (niet alleen mijn lichaem, welcke ghi siet schudden ende beuen van vare des toecomende lijdens) maer mijn siele is also bedroeft, ende mij is so banghe te moede, waert yet meerder, ic moe- [Ff ro] ster om steruen, want hi geuoelde hem gelaten vander godliker invloet, ende van alle beuoelike gauen ende hulpe, ende daer toe so wert hem alle dat onmenschelike lijden in de alder veruaerlics te manieren voor gehouden, ende daer noch bouen, so wert hi sterckelic vanden duyuelen getemteert. Want so Lucas int iiij. seyt. De duyuel en ghinc mer een wijle tijts van hem, want wi verdient hadden eewelic metten duuel ghequelt te sijn, ende hem die


370 Vader voor ons ouer hadde gegeuen, so inden thema Paulus seyde, so moest hi hem sonder twijfel ooc den helschen vianden ouer geleuert hebben, die hem met alder temtatien quelden, also hi dicwils inden Psalm claget. De vianden hebben mijn siele omringt, Mi bebben quaden omuangen, dier gheen getal en is etc. Also dat hi onse sonden in hem geuoelde, recht oft hijse selue gedaen hadde, want so Isaie .liij. staet. God hadde onser alder sonden in hem geset. Ende Hebr .iiij. Dat hi ouer al getemteert was na de gelikenisse eens menschen, nochtans sonder sonde. Nochtans so hi Psal .xxix. seyt: Hi en coste niet gesien dat sijn sonden niet en waren, mer de onse. Hier in en heeft hem de Vader niet ghespaert, op dat hi ons inder eewicheyt sparen soude. Mer hi heeft hem sonder sparen met dien alder hertsten slach eerst van binnen gheslagen, daer wi mede hadden verdient eewelic geslagen te worden, op dat wi los souden gaen sonder alle slagen. Desen slach dede hem also veel te seerder, als hi de eere der godheyt blooteliker beminde, ende so hi die ver- [Ff vo] uaerlike quaetheyt der sonden badt ende claerlicker bekende. Van desen slach wert hem also bange dat sijn siele totter doot toe bedroeft wert. En hadden dese drie discipelen de glorie sijnder verclaringe niet gesien, si hadden terstont vanden gelooue gheuallen, merckende de crancheyt sijnder menschelicheyt. O onghehoorde liefde, waer wt die alder stercste aldus cranc is geworden, om dat hi ons sterc soude maken, Welc nochtans in hem gheen sonde en was, want hijt geerne leedt om de liefde der godheyt tot onser verlossinghe. Mer wi soudent qualic sonder sonde doorcomen, om dat onse natuerlike redene niet geheelic gedoot en is, ende wilt al quijt sijn, want het geuoelen noch gheen quellinghe, hoe


371 bijster die sijn mach, en is sonde, mer datmen niet vanden Heere wilt nemen om sinent wille te lijden, dat is sonde, want daer soect reden heymelick haer seluen in. Waert dat dit menich goetwillich mensche wiste, hi soude lichtelic door ontallike quellagien ongequetst geraken, ia daer doer met God vereenicht werden ende diep in God gedrongen, daer hi nv sijn leefdaghen schandelic in blijft, ende wert daer mede van God veruremt. Desen in wendigen slach doet der redene duysentwerf seerder dan alle wtwendich lijden, want dat tuycht si dat salich is, ende daerom en dootse dat niet. Mer desen inwendigen slach oordeelt si verdoemlic, daerom, als si dien wt lijden moet, so sterft si, ende als si doot is, dan vindt hem de mensche leuende in God. Desen slach is so veel sali- [Ff ij ro] gher, als de siel beter is dant lichaem. Also heeft Christus eerst voor ons int edelste geslagen willen sijn, om de grootheyt sijnder liefden te thonen die hi tot ons hadde, ons leerende, dat hem bouen al dat inwendige behaget, ende dat wi niet alleen van hem en sullen nemen ons int wtwendige, mer ooc int inwendige te laten. Desen discipelen leyt de duuel so subtijle lagen om haer vant betrouwen Christi te brengen, ende van Christo te gaen, ia van deen plaetse tot de ander te loopen, dat si van Christo wel vermaent behoeuen te sijn, dat si daer bliuen ende met Christo waken. Dat waken is Gods in hem seluen werckende waernemen, op dat si niet in temtatien en gaen, dat is, dat si vanden Heere nemen der temtatien niet ghenoech en sijn, diese van Christo op haer seluen oft op de creatueren wil trecken. Ende hi is een luttel van haer gegaen ontrent+ also verre alsmen met eenen steen worpen soude, ende sijn knien buygende viel hi

+

Twoort en gaet niet verre vanden geloouigen.


372 op sijn aensicht plat neder op de aerde, biddende, waert mogelic dat de vre van hem soude gaen, seggende: Abba mijn Vader, alle dinghen sijn v mogelic, Ist mogelic, so laet desen kelck van mi gaen, nochtans niet Vader so ic wille, maer so ghi wilt. [Ff ij vo] Een ouerste en sal nymmermeer hem so verre vanden sinen die hem beuolen sijn sceyden, hi en macher wel lichtelic bi comen, nochtans moet hise den Heere ooc laten, ende hem daer so verre af scheyden als si hem een letsel mochten sijn te Gode. Christus heuet ons metter maniere sijns biddens ghetoont, hoe wi bidden sullen. Ten eersten, dat hi also neder geuallen is, daer mede heeft hi ons gheleert, dat wi van hem sullen nemen lijf ende siele onder hem te worpen in dieper ootmoedicheyt, ons aertsch ende alles goets, onweerdich kennende, ende ons willichlic ouer geuende, dat hi met siel ende lijf doe, dat hem eerlicste is. Ten anderen, hoe sondich hi hem bekent ende hoe wreedelick hi van God ghelaten schijnt te sijn, dat hi dies niet te min en bidde, noch en betrouwe, noch niet te min en gelooue, God en is hem dan alder gonstichste, seggende: Lieue Vader ic gelooue dat ghi mi nv alder genadichste sijt, als ghi mi alder stijfste slaet. Ende dan niet van hem te loopen, so wi nochtans gemeynlic doen, ende dan lieuer tot alle dinghen loopen dan tot God, welck ons ongelooue doet, dat niet anders van God en gelooft, dan so hi hem geuoelt. Mer een vast gelooue loopt dan alder meest tot God, sprekende totten grammigen God, roepende totten ghenen die hem slaet, loopende totten genen die hem onwaerdelic van hem steect, louende hem


373 als sinen genadigen ontfanger, die hi gheuoelt dat hem verlaet, prijsende voor sijn glorie, die hem beschaemt, danckende als sinen verheffer, die hi gheuoelt dat hem alder nederste [Ff iij ro] verdruct. Exempele aen dat Cananeetsche vrouken. Ten derden, so salmen vanden Heere nemen onsen wille ende verkiesen geheelic wt te gaen inden alder volmaectsten wille Gods, hoe heylich ende goet het ghene ooc sijn mach dat wij begheeren. Want al ist goet ende heylich dat wij willen, het en is niet goet dat wijt selue willen, ende al ist Gods wil wel dat wijt also souden hebben, sinen wille is nochtans altoos eerst dat onsen wille ghebroken worde. Want hi en heeft ons onsen wille, noch ooc onse ander crachten niet ghegeuen dat wij daer mede wercken oft willen souden, maer dat hi daer inne ende mede als met sinen instrumenten willen oft wercken soude. Want het en is niet moghelic dat wij het goet wel souden willen, maer als het goet daer volmaectelic mede gewilt wort, dan wilt God dat in ende met onsen wille, als Phil .ij. staet. Christus en mocht selue metten wille sijnder menscheyt niet willen, noch sine menscheyt en mocht met haer selfs wille niet wercken, al wast dat si dat gheuoelde. Daerom stiet hem dat werc der godheyt terstont wederom, ende wilde daer den wille Gods in ende mede. Den wille der menscheyt was dat de menscheyt voor die doot scroemde, ende voort onmenschelic liden, dat der menscheyt so swaer wert gehouden om dien inwendigen strijt te vermeerderen, maer die liefde der eeren Gods, ende die zeloesheyt onser salicheyt verwan heerlic den menscheliken wille, den eewigen wille des hoghen woorts [Ff iij vo] verslinde den menscheliken wille, also dat hi die doot geerne sterf, den welcken hi eenen dranck hiet om dat hi dien met grooten begeerten


374 dranc, om die glorie Gods, ende onse salicheyt. Christus wiste wel dat hi steruen soude, ende dat van node was, ende hi begeerde dat ooc, nochtans so badt hi contrarie, al wist hi wel dat dat den wille sijns vaders was, met welcke hi nader godheyt eenen wille hadde. Want als mensche veruoelende die bitterheyt des lijdens, begheerde die menscheyt dat de mensche effen verlost mochte worden, dat hi niet en soude steruen. Maer want hi wist dat van noode was, so sette hi den wille der godheyt voor den wille des vleeschs. Recht of hi seggen wilde: Ick weet dat dit lijden onlijdelic sal sijn, dwelck ghi wilt dat ic aen sal gaen, waerom mijn vleesche daer int opperste voor scroemt, ic begeere ooc v glorie ende eere, ende salicheyt des verloren mensche die ghi met mijnder doot wilt wercken waert dat v eere, ende die salicheyt der menschen anders mochte geschieden, dat soude ic wel willen, maer want dat niet en mach geschieden, dan doer mijn lijden, so moet uwe wille volbracht worden, so offer ick mi seluen willichlic voor die salicheyt des menscheliken geslachts, verlochenende geerne den wille mijns vleeschs, scroemende voor dat cruyce, op dat den uwen geschiede. Hier inne geeft ons Christus te kennen hoe grooten swaren sake dat is teghen die doot te worstelen. Die ombeproefde betrout sijn crachten, als Pe- [Ff iiij ro] trus. Maer die geloouighe beproefde vliet tot God. Christus bidt die doot af, want doer die menschelike natuere siet hi hem des lijdens ommachtich, maer den geest beueelt hi Gode altemale, seggende: uwen wille geschiede. Recht oft hi seggen wilde: Als uwen wille geschiet, ende ic mi uwen wille beuele, so mach ic doer uwe crachten doert lijden comen, dat wtlijdende, welck mijn menscheyt niet en vermach. Ghelijc hi selue seyt Joan .v. Ick en can wt mi seluen niet ghedoen.


375 Ende hi quam tot sinen discipulen, ende+ vantse slapende. Ende hi sprac tot Petrum: Symon slaept ghi? Ist nv also? en muecht ghi niet een vre met mi waken? Waket ende biddet alle op dat ghi lieden niet in temtacien en valt. Den geest is bereyt, maer dat vleesch is cranck.

+

Aen den creatuere en vintmen geen troost inder noot.

Een ouerste en sal in so grooten lijden noch noot niet sijn, hi en salse dicwils vermanen, dat si niet in donghelooue, ende verghetene des werckens Gods in haer niet en slapen, ende dat si nochtans niet op haer selfs crachten en meynen te doen, maer bidden dat die heere met haer doe, ende dat hijse niet van temtacien en laet verwinnen. Sonderlinghe salmense vanden slape des ongeloofs ende der onnachtsaemheyt wecken, want midts dien coemtmen lichtelick Gode te verlochenen. Chri- [Ff iiij vo] stus berispt sonderlinge Petrum, om dat hi hem sonderlinge hadde beroemt den Heere getrouwe te blijuen, seggende: En condy niet een vre met mi waken, hoe soudy dan met mi steruen? Een figure. reg .xxvi. van Abnar, tot welcken Dauid seyde: En sijt ghi niet een man? En wie is ws gelijcs in Israel (te wetene, int hooch beroemen) Waeromme slaept ghi dan, ende en bewaert uwen heere niet bat. God leeft, dat ghi alle kinderen der doot sijt, om dat ghi uwen heere den ghesalfden Gods niet en hebt bewaert. Oock so wil ons Godt hier mede leeren datmen inder noot aen niemanden trouwe en vint, hoe schoone si seggen. Ende dat door die vaderlike genade Gods op dat wi ons betrouwen op gheenen creature en souden setten. Ende ons daer niet af verwonderen dat ons yemant onghetrouwe valt,


376 want Christo vallen sijn alderbeste vrienden ongetrouwe. Want het moet al af, daer wij noch eenich betrouwen op hebben, hoe luttel dat het ooc sijn mach, ende dat alle ons betrouwen tot Christum, en doer Christum tot God ga, ende daer altoos blijue, op dat wi alleen eenen God hebben, tot wien wij in al onser noot alleen sullen loopen, gelijc een goet kint tot sinen vader, welc die vader dan bouen alle die ander kinderkens bemint, ende geeft hem meer dan den anderen. Ende niet af laten al en vercrijgen wi niet terstont, maer altoos weder tot onsen Vader vliende, niet twijfelende, hi en sal dbeste doen. Ghelijck Christus hier doet. [Ff v ro] Jesus is weder van sinen drien Apostolen gegaen, ende heeft weder gebeden, seggende: Mijn Vader, en mach desen kelc niet van mi gaen, ten si dat ic dyen drincke, uwen wille ghesciede. +

+

Hi moet alle creatnerliken troste verlaten die te recht te gode sal gaen.

Als een ouerste sijn ondersaten vermaent ende gewect heeft, so sal hijse Gode beuelen, ende daer niet aencleuen, noch hem daer niet af verheffen, ist dat sijt volgen, noch ooc ongemoetich worden, al ist dat si daer na niet en doen, loopende totten Heere ende biddender hem vore. Noch een leraer en sal hem so geheelic niet tot sinen discipulen doen, hi en sal metter herten altemet totten Heere gaen. Maer al watmen bidt dat moet in vasten betrouwen geschieden, ende hoemen God geuoelt, hem nochtans altoos voor eenen Vader houden. Nochtans in allen saken sijns selfs wille resignerende, want waer dyen inne geuonden wort dat en mach Gode niet behagen, noch daer inne en mach hi ons niet salichlijc verhooren.


377 Ende Jesus weder tot sijnen discipelen comende,+ so heeft hijse weder slapende geuonden. Ende haer oogen waren beswaert, noch si en wisten niet wat si antwoorden souden.

+

Mensche valt lichtelic in slape des ongheloofs.

Een mensche en sal hem nymmermeer also lange [Ff v vo] tot God geuen, oft sijn deuotie houden sonderlinge metten lichaem (het herte mach altoos wel bi Gode sijn alsment van hem gehebben can) dat onse naesten, sonderlinge die ons beuolen sijn eenich ghebrec bi ons hebben, maer altoos weder tijtelic tot dien keeren. Want wat wij te wijle doen, oft hoe hooge contemplacie wij ooc hebben mochten, het en mach Gode niet behagen, als wij yet daer bi versuymen dat hi ons beuolen heeft. Gelijc die so lange in kercken, ende in haer deuotie sitten dat haer huysghesin dicwils daer groote scade bi lijden, oft dat sij eenigen dienst versuymen haren naesten te doen, in wtwendigen behulpe etc. Sonderlinge leraers, dien de scaepkens des Heeren sijn beuolen te voeden, ende te weyden metten woorden Gods, ende daer mede te vermanen. Ende dese ghelijc ooc alle menschen moeten al te vele crancheden van haren naesten lijden, ya al schijnet al verloren, sij en moghen nochtans niet ongemoetich worden, noch daer omme laten te vermanen, ende te wercken, al is dat si altoos weder in slape vallen, also wij hier sien dat Christus doet. Noch si en sullen dat den menschen niet loopen clagen, dat dat alsulcken onachtsame lieden sijn, also vanden oprechten leeraer in Isaia .xlij. ghescreuen is. Hij en sal het gecroecte riet niet voortbreken, noch dat roockende vlasch niet wt bluschen, noch sijn stemme en sal niet op der straten ghehoort worden. Maer hi sal den Heere dat clagen, ende hem dat op geuen, want hoe een mensche


378 [(Ff vj) ro] crijgeliker eenich goet ghedaen oft eenich quaet gelaten wil hebben, hoe god meer contrarie laet geschieden, om dat hi dien crijgelen wille soude breken. +

Ende Jesus die ghelaten hebbende, ghinc hi weder wech ende badt ten derden dat selue, segghende. Mijn Vader, belieuet v so neemt desen kelck van mi, nochtans so en geschiede niet minen wille maer den uwen.

+

het woort leert grondelic gelaten te staen.

Hoe dicwijle ons God ontseyt oft hoe ongenadich wi hem gheuoelen, wi sullen hem nochtans altoos voor onsen Vader houden, altoos bekennende, dat al vaderlick is dat hi ons oft met ons doet, hem biddende dat hi onsen wille breke, ende niet en laet geschieden, mer dat hi sinen volmaecten godliken wille in ons volcome. Welc niet mogelick en is dat eenige creature sonder sterckinge des godliken woorts soude lijden, daerom, als ons Christus hadde leeren bidden, dat den wille Gods soude also volmaectelic geschieden inder aerden als inden hemel, so heeft hi ons ter stont om ons daghelics broot des godliken woorts leeren bidden, om daer bi gesterct te werden den wille gods te verdragen, want dagelics geschiet daer onsen wille in gebroken oft gedoodet wert, so moeten wi ooc dagelics daer tegen metten woorde Gods van buyten oft van binnen gesterct werden. Daerom, die hem wil pijnen den wille Gods sonder sterckinge des voorscreuen [(Ff vj) vo] broots wt te lijden, hoe sterck, heylich oft volmaect hi is, hi moet vallen ende bederuen. Want Christus selue en heeft Gods wille na sijnder menscheyt niet mogen liden sonder dese sterckinge.


379 Hem heeft een Engel oft bode vanden hemel+ geopenbaert hem sterckende. Ende met banghicheyt oft met eenen moeyliken dootliken strijt beuaen, heeft hi langer gebeden. Ende sijn zweet was als bloet druppelen af lopende op daerde.

+

Het woort dat behoeft met den worde inder gelatenheyt gesterct te werden.

Christus in alle desen onmenschelijcken lijden, ende in alle deser ongehoorder gelatentheyt en heeft hi geenen creatuerliken troost noch behulp ghesocht, mer een bode des Vaders vanden hemel heeft hem geopenbaert. Waer wi bi verstaen dat godlike woort, welcke de mensche alleen toe moet laten in sijnder noot, om daer bi ghesterct te werden, sonder anderen troost te soecken, Niet om van dien lijden ende banghicheyt verlost te werden, mer om daer bi gesterct te werden, dat vromelic vanden Heere te nemen wt te lijden. Dese Engel oft dit woort en moet niet aertsch, mer vanden hemel comen, ende wt den monde Gods in therte des menschen somtijden doer een instrument oft leeraer, somtijden sonder middel van God ghesproken werden. Waer mede God den mensche van binnen leert ende sterct, dat alle dat wonderlike lijden, sonder anderen troost oft behulp wt geleden moet sijn, waer die natuere so [(Ff vij) ro] noode aen wil ende wil al haren noot den menschen claghen ende creatuerliken oft anderen troost soecken, ende en wilt haer niet aen dat bloote woort houden. Welc haer dese bode also sterckelic verbiet dat sijt niet doen en mach. Ende daer wt wert also stercken strijt inden inwendigen mensche, dat den mensche also bange wert, dat hi ducht te steruen. Mer ist dat hi vanden Heere can gehebben onder het simpele


380 bloote woort te verwinnen, ende daer by te bliuen, so wort hi wonderlic gesterct in gheest ende natuere. Dese engel en heeft Christo sijn lijden niet af genomen noch verlicht, mer gesterct, seggende: Het is waer, ghi sult een onlijdelic lijden moeten doer waden, maer sijt vroom ende wel gemoedt, ghi sult der hooger godheyt de waerdige eere alleen doen, dat ghi sijn volc (als Josue .i. figuerlic de kinderen van Israel int land van beloeften leydde) inder waerheyt in den gewarigen beloefden lande sult brengen, doer v bitter lijden, welc Moses metter wet niet en vermocht, want Heb .vij. staet. De wet en heeft niet totter volmaectheyt gebracht. Wt sulcke sterckinge wert de ymaginatie des lijdens in Christo vernieut, waer voor de menscheyt so seer schroemde, maer die sterckinge des vaderlijcken woorts en lietse niet domineren, wt welcken strijt Christo also banghe wert, als oft hi in sinen laetsten hadde gheweest. Ende in dier onsprekelijcker noot sijnde, so heeft hi langer gebeden, niet vele woorden makende, maer dicwijle dat selue verhalende, tot dat si-[(Ff vij) vo] nen menschelijcken wille grondelick gedoot was. Die ongemetenheyt des arbeyts ende des strijdts was also sterc in dier ghelatenheyt, dat hi bloet voor sweet, also oueruloedelick doer alle die sweetgaetkens des edelen lichaems Christi wtperste, dat af liep ende af drupte in daerde op dat die nieuwe ongehoorde maniere des sweetens den wtghenomen arbeytder banghicheyt soude bethoonen. Dit moeste sekerlic een onghemeten onbegrijpelic lijden sijn, daer Christus so dicwijle om badt, ende daer hi bloedich sweet om sweetede. Ende maecte die imaginatien des lijdens alsulcken lijden ende geperstheyt inder menscheyt Christi, wat moeste dat warachtige geuoelen des lijdens dan maken? Welc hem seker niemant en heeft gedaen dan onse


381 sonden, daer hi voor voldede ende die hi wel bekende. Niet dat hi die van stucke tot stucke ghinc ouersien, oft dat hi die sijnen Vader elck bi sonder vertelde, maer hi heeftse int ghemeyne bekent met der schandeliker oneere der hooger godheyt, welc hem also vele swaerder was, als hi die quaetheyt der sonden ende der godlijcker oneere badt bekende, ende so hi die godheyt blotelijcke beminde ende sine eere sterckelijcker seleerde (sic). Mer desen sweet en quam nieuwers af, dan van dier onsprekelicker liefden ende van dier ongemetender geperstheyt, ende banghicheyt. Isa .liij. Siet desen herden slach hadden wi verdient, ende nochtans heeft de Vader sinen eenighen sone hier mede geslaghen, ende hem niet gespaert, op dat [(Ff viij) ro] hi ons soude sparen, die nochtans sine vianden waren. O wonderlijcke ongehoorde liefde, waer mede sullen wi v antwoorden? Hebdy ons aldus bemint, doen wi v vianden waren, wat en sullen wi v dan niet betrouwen, ende hoe moet ghi ons dan nv lief hebben, nv wi doer sijn bloet versoent sijn, so Paulus seyt Roma .v. In desen wonderlijcken lijden en heeft Christus sijnder discipulen niet vergheten. Als hi van sijn gebet op stont, quam hi tot sijnen discipelen, ende seyde: Ja, slaept nv ende rust, Tis nv billics genoech geslapen. Siet, de vre genaect dat de sone des menschen wort in de handen der sondaers gheleuert. Staet op, laet ons gaen. Siet, hi is by, die mi leuert. Maer bidt op dat ghi in gheen becooringhe en valt. In wat lijden oft noot, oft ooc in hoe groote deuotie een


382 herder oft die beuel heeft ander menschen te regheren is, hi en salse niet versuymen te vermanen, die hem beuolen sijn, sonderlinghe als hi den wolf dat is den veruolgher der godliker waerheyt siet comen, al soudt hem lijf ende leuen, goet ende eere costen, oft anders is hi een huerlinck. Ende al en [(Ff viij) vo] houden si sijn vermaninge niet, ende vallen dicwijle daer af, die goetwillige en sal hi niet scherpelic bekijuen noch voor thooft stooten, compassie hebbende met haerder crancheyt, denckende dat hi den Heere noch vele ongehoorsamer is et c. Maer haer dat grote perikel niet verbergende, dat die sone des menschen (die de waerheyt is) inden handen der sondaers sal worden gheleuert, dat sondaers ende ongevreesde menschen sullen sijn die de waerheyt veruolgen sullen, wt beuel der valscher leeraers. Ende vermanense naerstelic te bidden, want God moet doen, sullen si in de veruolghinge staende bliuen, dat si der temptatien niet genoech en sijn, die haer raedt de waerheyt, die Christus is, lieuer te verloochenen dan lijf, goet ende eere te verliesen. +

Ende doen hi noch sprac, siet, terstont so quam Judas, een vanden .xij. met eenen hoop ghewapender mans ende dienaers van den Bisscoppen ende Phariseen, ouders ende scriftgeleerde voor gaende der scharen, quam hi derwaert met lanteernen, fackelen, met swaerden ende stocken. Den verrader hadde haer een teeken ghegeuen, seggende: Dien ic cusse, die ist, grijpt hem, ende leytten behendelijck.

+

Wie trouweloes wert aen dat godlike woort, die soect tijtelike bescerminghe.

[Gg ro] Merct hier, wie Christo, die Euangelissche waer-


383 heyt eerst quetst, het is Judas een valsch Apostel Christi, waer bi verstaen wert, die onder den schijn dat hi dat godlic woort ende Euangelie predict, de waerheyt des Euangelijs veruolcht ende soect om te doden ende te niet te doen, Ende met hem de Bisschoppen, Phariseen ende geesteliken staet, dat sijn de gene die de Euangelische waerheyt onder den schijn der heyliger schrift metten verrader Juda veruolgen. Want als dese gewaer werden, dat haer bedroch door het Euangelie ontdect wert, so maken si een compact die te voren altoos oneens waren, ende nemen desen Judas, eenen belijder der godliker waerheyt, die om ghewin des tijtlics goets de waerheyt te verraden helpet. Dese weet dat hem de Euangelische waerheyt te sterck ende te claer is, also dat hise met geender godliker scrift en can geuangen, so neemt hi menschelic behulp, om met haerder cracht hem te beschermen, ende de waerheyt te bestricken. Hier toe doen hem de valsche heyligen, wereltlike macht die si te vriende maken, ende oock haers selfs dienaers, dat sijn haer doctoren ende meesters, dese comen met lanteernen ende fackelen, dat is, met haer natuerlic licht, ende met haer subtijle argumenten ende natuerlike reden. Ende met swaerden ende stocken, dat is, met menschelike leeringen, insettingen ende Concilien, ende meynen de waerheyt en mach haer niet ontgaen. Ende al allegeren si de heylige schrift ooc altemet, si comen inder nacht sonder godlick [Gg vo] licht, sonder welc het onmogelic is de schriftuere te recht te verstaen, met allen creatuerliken lichte. Dese verrader geeft hem een teeken, dien hi cust dat die is dien si vangen ende aentasten sullen. Hi cust de waerheyt, als hi wt geeft dat al wt liefden der waerheyt coemt, dat hi veruolcht ende verraedt, also de waerheyt metten schijne


384 der waerheyt veruolgende, ende bewijst teekenen van liefden der waerheyt van buyten, maer sijn meyninghe is die te verraden ende te leueren inden handen der vianden, om ghelt ende goet te vergaderen. +

Jesus wetende alle dat ouer hem comen soude, is haer te gemoete ghegaen, seggende: Wien soect ghi lieden? Si antwoorden: Jesum van Nazareth. Jesus seyde tot haer: Ic bent. Judas stont oock met haer, die hem verriet. Doen hi haer seyde, ic bent, so ghinghen si achterwaerts, ende vielen neder ter aerden.

+

Twoort en aensiet gheen persoon en.

Jesus (also ooc alle geloouige doer tgelooue) wetende dat de vianden niet en mochten doen dat si wilden, maer dat inder eewicheyt ouer hem geordineert was te comen, so en heeft hi dien lijden niet willen ontgaen, hoe seer hem daer voor schroemde, mer hi is haer selue te gemoete ghegaen, haer vraghende, wien si sochten, ons leerende datter niet [Gg ij ro] aen en leyt, hoe wi ons geuoelen ende hoe seer ons voor lijden schroemt, als wi daerom dat lijden niet en ontloopen, ende de schroeminge gheerne lijden om Gods wille, want so hebben wi een dubbel lijden, welcke schroeminge den mensche altemet swaerder is, dant lijden selue. De vianden der waerheyt roepen, dat si Jesum van Nazareth soecken ende onder dat decsel bedrijuen si alle haer boosheyt, seggende: Wi en soecken niet dan God ende sijn waerheyt. Ende nochtans al hooren si de waerheyt selue spreken, ic bent, dat is, al hooren si de waerheyt allegeren, ende al hebben si wel een ghetuych altemet dat het de waerheyt is, si veruolgense,


385 ende dan en kennen si de waerheyt niet. Dwoort Ic bent, is den geloouigen altoos een troostelic woort gheweest, als Christus tot haer seyde: En wilt niet vreesen, ic bent, maer de veruolgers der waerheyt en mogen dat woort niet verdragen, mer vallen neder ter aerden. De waerheyt worptse wel ter aerden dat si bekennen moeten dat al haer dingen van menschen geuonden sijn, si en werden nochtans daer niet af bekeert. Ende al wert de boosheyt bescaemt si en wert niet verwonnen, mer meer gecreet. Dit is troostelic voor de gene die lijden moeten om de waerheyt, dat de vianden niet en mogen doen dan dat God belieft, ende dat hise met een woordeken alle ter neder mach slaen, hoe wreedelic si aencomen. Dit woort en is niet alleen crachtich gheweest in Christo, mer tis ooc van also wonderlike crachten in allen gelouigen diet in grondige ghe- [Gg ij vo] latentheyt seggen, als si met alderhande quellagien getemteert worden, dat, als si seggen, soect ghi mi, so neemt mi, quelt mi also lange ende also veel alst v God oerloft, dan vallen si al achter rugge also dat die mensche dan niet een quellagie en geuoelt. Dit is dalder beste remedie ende dat alder scerpste sweert, om alle quellagien te verwinnen dat men hebben mach. Dat is ghefigureert bi het sweert daer Dauid .i. Reg .xxi. af seyt. Gheeft mi tsweert, want daer en is gheen des gelijc, want om den mensche daer toe te brenghen, so verhengt God de quellagien. Ende als de mensche daer toe gecomen is, dat hi geerne vanden Heere neemt de quellagien om Gods wille te lijden, ende nochtans niet te volbrenghen dat si ingeuen, so en hebben si gheen macht, het en si dat haer God om beters wille weder macht geeft, also ons Christus hier aen onse wtwendige vianden leert.


386 +

Jesus vraechde haer weder, wien soect ghi? Si seyden. Jesum van Nazareth. Hi antwoorde: Ic hebt v geseyt, dat ict ben. Soect ghi mi dan, so laet dese ander gaen, op dat de schrift veruult soude worden. Vanden genen die ghi mi ghegeuen hebt, so en heb ic niemanden verloren. Ende Judas ghenaecte hem, op dat hi hem cussen [Gg iij ro] soude. Ende terstont tot hem gaende, sprac hi: Meester, sijt gegroet, ende heeft hem gecust. Jesus seyde: Vrient waer toe sidi hier gecomen, Verraet ghi des menschen sone met eenen cusse?

+

Twoort gods en laet geen gelonige bedernen.

Christus hadde wel bethoont, dat de vianden gheen macht ouer hem en hadden eenen vingher aen hem te steken, also ooc de vianden des gelatenen menschen wtwendich noch inwendich aenden mensche en hebben, mer God geeft haer seluen weder macht, het werck onser salicheyt en soude anders niet volbracht worden. Mer siet de getrouwe herder laet hem voor sijn schaepkens aentasten, ende verbiedt die yet te misdoen, totter tijt toe, dat de vre gecomen is, die van eewicheyt daer toe gheordineert is. Ende niet eer en mach haer Duyuel noch mensche misdoen, ende dan en mach haer niemant sparen als de vre coemt. Hierom ist al verloren dat de mensche vreest. Ende gelijc Christus hem seluen voor ons wtwendelic heeft gegeuen, also heeft hi hem seluen ooc voor ons onsen onsienliken vianden ouergegeuen, als doot, helle, sonde, duyuelen etc. also dat si hem eer mosten schaden, dan een recht geloouich mensche. Als Christus sine vianden macht hadde


387 gegeuen, so is Judas hem ghenaect, ende heeft hem ghegroet ende gecust. Die onder eenen schijn van heylicheyt ende den schijn der waerheyt tsine soect, ende om dat sijn te gewinnen die waerheyt vercoopt, [Gg iij vo] Ende groeten hem als si veel bidden ende lesen, ende seggen dat si de waerheyt lief hebben, dat sijt al inden naem Gods doen, om gelt, goet ende eere vanden lieden te vercrijgen, mer het is al verraderie, want si leggen daer op toe, dat si de waerheyt met haren menscheliken vonden ende logenen souden verdoen, ende bedecken. Figuere van Joab .ij. Reg .xx. die Amasam groetede, segghende: Mijn broeder sijt ghegroet, ende stac hem metter slincker hant secretelic in sinen buyc. Also seggen si ooc dat si niet dan de waerheyt en meynen, maer verborgelic so steken ende verraden si Christum, als si leeren, wi moeten dat onse daer toe doen etc. Dusdanigen seyt Christus: Juda, belijder der waerheyt metten teekenen der vriendelicheyt, verraet ghi den sone des menschen metten teeken des peys ende der liefden. Ghi predict ende segt veel van mi, ghi leest, singt, ende knielt veel voor mi, mer ghi arbeyt mijn werck ende mijn cracht met uwe menschelike loghenen wt de herten der menschen te wisschen, ende haer tot v wercken ende heylicheyt met uwe loghenen te trecken, ende midts uwe lange gheueynsde ghebeden soudt ghi gheerne de huysen der weduwen verslinden. Vrient, dien ic so sonderlinge vrientschap hebbe gedaen, dat ick v als minen raetsheere die verborghentheyt mijnder waerheyt also wel te kennen hebbe gegeuen als minen anderen Apostelen, nochtans al sidi hier om mi te leueren, wildi van mi nemen v weder tot mi de eewige waerheyt te keeren, ghi en sult geenen viant, al bewijst ghi mi [Gg iiij ro] dese viantscap, maer eenen getrouwe vrient, aen mi vinden.


388 So ghenadich is onse Godt, al waert dat ooc yemant die waerheyt vercocht hadde, dat hi hem nochtans vriendelic wille ontfangen, ist dat hi tot die waerheyt wil keeren. Dit was Christo eenen herden slach, dat hi een van sinen raetsheeren verlore, niet alleen inden lichaem, maer ooc inder sielen. Ende het moeste hem een swaer lijden sijn dat die ghene daer hijs niet op verdient en hadde, sijn grootste viant was, op dat hi ons soude leeren, dat geen recht lijden en is dat ons die vianden aendoen, maer die alder beste vrienden. Hadt mi een ander ghedaen, ick wildet gheerne lijden, maer hier af gaet mi so na, daer ics niet op verdient en hebbe, die ic so veel vrientscap bethoont hebbe. Neen, also niet. Om dat v daer af alder naest gaet, ende alder meest lijden af is, daer om beschicket God doer dien meer, dan doer eenen anderen. Deden sij v lijden aen, daer ghijt selue verkiest? Wat lijden soude dat sijn, oft hoe soudy Christum hier inne na gheuolgen. Abel moeste van sinen broeder Caim ghedoot worden, ende Christus van sinen Apostel verraden ende gheleuert worden. Gelijck als Christus sinen verrader meer vrientscappen ende liefden bewijsden dan sinen anderen Apostolen ende Discipulen, so moeten wij ooc vanden Heere nemen, dien aldermeest vrientscappen te bewijsen, die onse vrienden schynen te sijn, ende ons nochtans aldermeest vyantscap bewijsen etc. [Gg iiij vo] Doen ghinghen si toe, ende sloegen die handen aen hem, ende vingen hem. Doen Christus sinen vianden macht hadde gegeuen, doen en niet eer hebben si hem gheuangen, sonder twijfel niet saechtelic, maer op haer alder onghenadichste dat


389 haer mogelic was, ghelijck si hem in alle sijn lijden hebben ghedaen. Ten eersten, want onser alder sonden geen saechte aentasten verdient en hadden, daer hi voor voldoen wilde, waer om hem de vader ooc niet sparende, op dalder hartste heeft doen aentasten, ende doen slaen, vanghen, ende binden, ende daerom so en heeft hi den vianden Christi wtwendich ende inwendich, haer wreetheyt niet benomen, maer ghesterct, also hi dicwils in den Psalmen seyt: Ghi hebt mijne vianden tegen mi ghesterct, om dat hi ons saecht ende genadich soude sijn. O, hoe muegen wij so wreet van herten ghesijn, dat ons sulcken gloeyende vier niet blakerende en maect in hooger liefden? Ten anderen, so wisten si wel dat si haren meesters daer seer lieue aendeden ende dat si haer dies grooten danck souden weten. Ten derden, dat haer Christus hatelic was, gelijc hi altoos den ongodliken is, die de waerheyt opelick leeren. Want gelijc het sout die gesonde leden niet en bijtet, maer den ghewonden, also ist oock metter waerheyt. Waeromme Christus sine boden ooc den soute gelijcte. Hieromme so sloegen si haer handen also onsaechtelic aen dat ontsculdi- [Gg v ro] ge lammeken, als si gesterct vander cracht Gods ymmermeer vermochten. Nochtans so scrijuen die Euangelisten dit met so luttel corte woorden, recht of sij van grooten verwonderen daer inne stomme gheworden waren, als si aenmercten dat onghehoort wonder, dat die scepper alre creaturen hem van sijns selfs creatuerkens heeft laten slaen, oft aentasten. Recht of si seggen wilden, dencket selue, dat en connen wi niet bewoorden. Als die discipulen saghen dat aldus toe soude+ gaen, seyden si tot Christum: Heere oft wi

+

De puerheyt der waerheyt wort van den genensden beylighen besculdicht.


390 metten sweerde sloegen? Symon Petrus, eer Christus conste gheantwoorden, so heeft hi sijn messe wtgetogen, ende heeft den knecht des oppersten priesters oore afgeslaghen. Die knecht hiet Malchus. Jesus antwoordende heeft gheseyt: Latet tot hier toe geschieden. Ende hi seyde tot Petrum: Steect v messe in v scheede. Want alle diet sweert selue nemen, die sullen metten sweerde vergaen. Meynt ghi dat ic mijnen hemelschen vader nv bade, dat hi mi nv niet meer dan .xij. legionen [(Gg v) vo] der Engelen soude doen? Oft en soude ick den kelc niet drincken die mi mijn Vader gegeuen heeft? Hoe souden dan de scrifturen veruult worden, want het moet geschieden. Ende als hi die oore des knechts ghetast hadde, so heeft hi die ghesont ghemaeckt. Dat vleesch wil al metten sweerde slaen, ende die onwijse willen Christum oft die waerheyt metten wtwendigen sweerde, ende met haren crachten beschermen, ende somige haestige als Petrus was die en verbeyden geen antwoort, waer mede si meer schaden doen dan profijts, want dat trecket die ghene diet hooren meer af, also dat si doch dan niet en connen gehooren metten rechten oore die Euangelische waerheyt, denckende dat en mach van Gode niet sijn, daermen ons metten sweerde toe dwingen wil, ende hooren dan alleen metten slincken oore, fabulen, menschelike questien. Ende al mach dat sweert des


391 vleesch die oore, ende ander leden afslaen, het en can nochtans dat ongeloue niet afgehouden, daer moetmen een ander sweert toe hebben. Des gelijcs ist ooc metten inwendigen vianden, temptacien ende quellaegien die Jesum in ons willen vanghen ende dooden, die en canmen met geender natuerliker cracht noch tegen worstelen, verwinnen, ende alslaet haerder een die mensche een oore af, dat hijse een luttel wederstaet, [(Gg vj) ro] so worden si vele felder, ende hadder die mensche te voren hondert, hi crijchter dan duysent. Men moet hier alleen metten sweerde der pacient[i]en oft des grondigen ouergeuens dit also wt te lijden als voorseyt is, daer tsegen vechten. Hierom so strafte Christus Petrum van sinen sotten slaen, leerende datmen de vianden der waerheyt met geenen sweerde dan metten sweerde des geests en mach wederstaen, dat is, metten woorde Gods ende met lijdtsaemheyt, welcke lijdtsaemheyt ons dat godlicke woort leert Psal. .lxx. Luce .xxi. vanden Heere nemen segghende. Heere ghi sijt mijn pacientie. In pacientie suldy v sielen besitten et c. Gheen scherper noch beter sweert tegen alle wtwendige ende inwendige vianden dan dit, dat hem de mensche alleen lijdelic houde in alle saken, also ghi hier siet, dat Christus ouer al doet, daer af noch toe doende, latende God geworden, dan alleene daer inne de godlike leeringhe veroordeelt wort daer machmen wel getuych begheeren. O die dit sweert om sijn tesse, borsse, rock ende al dat hi heeft ghecocht hadde, hoe lichtelic soude hi hem doer alle sine wtwendige ende inwendige vianden slaen. Ende Christus seyde tot Petrum, steect v messe in sijn plaetse, en slaet niet met uwen sweerde, mer metten mijnen, met laten ende lijden, niet met uwen woorden, mer met den mijnen. Want alle die dat wtwendige vleeschelic messe


392 selue neemt, dat is, dien de macht des oordeels ende corrigerens niet ghegeuen en is, die sal daer mede vergaen, dat is, hi verdient dat hi metten [(Gg vj) vo] sweerde verdaen soude werden van rechts weghen. Also varen si ooc die haren inwendigen vianden met haren tegen worstelen ende met haerder natuerliker cracht willen verwinnen, die werden daer mede verslagen, want de viant is haer te sterck, ende heeft lust dat yemant sijn ingheuen also weerdich acht, dat hi daer teghen slaen wil. mer diese veracht ende denct, Die duyuel en is mi niet goet genoech teghen te strijden, ende laet hem bassen so lange ende also vele als hi wilt, so en mach hi niet bijten, want hi is gebonden, ende hi en can geen dinc also qualic gelijden als datmen hem veracht. Voort seyt Christus. Ic soude mijnen Vader mogen bidden dat hi mi .xij. legionen der Engelen geuen soude. Van welcker Engelen een int heir van Assirien op eender nacht .lxxx. duysent mannen versloech, wat wilt ghi v arm ongeuallige menskens onderwinden, oft wat soudt ghi mi mogen helpen, mer waert dat ic hulpe name, hoe souden die scriftueren dan veruult werden, daer van mi inne gescreuen is, hoe ende wat ic lijden sal, om den verloren mensche te verlossen. Ende en worde die schrift niet volbracht, so en mocht nyemant salich werden. Merct hoe groot dat Christus de scriftuere acht, dat hijse so dicwijle noemt, also dat onmogelic is, datse niet volbracht en soude werden. Oft wilt ghi dat ic den kelc die ic met so grooten dorst drincke als een dorstich mensche eenen goeden dranc niet en soude drincken? Hier mede wil hi leeren, dat alle Euangelische menschen sullen beletten dat haer vianden niet ge- [(Gg vij) ro] quetst en werden, ende die gene verspreken die hem willen wreken, gelijc Dauid .i. Reg .xvi. die kinderen Saruie versprac,


393 aenmerckende dat si ons niet meer en doen, dan haer die Heere geboden heeft, ende dat si als een roede in de handt ons Vaders sijn, also hi van Assur Isaie .x. seyt. Wie salt der roeden wijten, datmen daer mede geslegen wert? Ende onse vianden dienen ende helpen, ghelijck Christus desen sijnen viant sijn oore genas. Want boosheyt en mach niet met boosheyt verwonnen werden. Ende daer om leert Petrus .i. Petri .iij. Dat wi geen quaet met quaden en souden loonen. Christus moet dat afgehouden oore allen genesen ende hoorende maken, dat is, hi moet dat herte aentasten ende saluen met sinen geeste. Met afhouden en maectmen geen oore hoorende, mer met genesen, met weldoen. Met desen teekenen ghaf Christus genoech te kennen wie hi was ende wat hi vermocht, mer die vaten der gramschappen werden al verharder doer dat weldoen ende woort Christi. In dier vren seyde Jesus totten Princen der+ priesteren ende den raedt, kerckmeesters ende ouders die tot hem quamen. Als tot eenen moordenaer sidy met sweerden ende stocken wtgegaen om mi te vangen. Ic sadt dagelics bi v ende leerde inden [(Gg vij) vo] Tempel, ende doen en sloecht ghi v handen niet aen mi, mer dit is v vre ende die macht der duysternissen, op dat die scriftueren veruult souden werden. Dit is al geschiet dat de scrift der Propheten volbracht souden werden.

+

Boosheyt en vermach op dat woort niet voor die voorsiene vre.

Hier thoont Christus, dat hi niet met haren crachten, ende wapenen geuangen en is, maer doer den wille ende


394 eewige voornemen oft besluyten Gods. Het was Gods raet dat die vre ende macht der duysternissen, om haer boosheyt te volbrenghen, welc sonder licht des geests was, haer toe gelaten, comende, hem souden vangen. Het was inder eewicheyt besloten, in welcken plaetsen, dagen, iaren, ende al de pijne die hi lijden soude, so hijse inder tijt gheleden heeft. Al dat wi lesen dat Christo geschiet is, dat geschiet noch dagelicx sinen woorde ende sinen wtuercoren, want si worden vanden boosen vertreden, versmaet. et c. Ende de blinde menschen glorieren, recht oft si dat wt haers selfs cracht ende met haren sweerden, wapen ende macht deden, maer si en vermoghens niet, ten si dat haer de macht der duysternissen eerst toe gelaten worde tot haers selfs onsalicheyt, ende totter wtuercorender salicheyt. Sapien .xi. Het is al gewegen, ghemeten ende ghetelt van Gode, ende ten mach niet anders sijn, gelijc God Deute .xxxij. seyt: Om haerder vianden wille heb ict wt ghe [(Gg viij) ro] sedt, op dat si haer niet verhouaerdigen en souden seggende: Onse macht heuet gedaen. et c. Hierom sullen die wtuercoren int ghene dat si lijden grootelic glorieren, seker sijnde dat midts godliken raet geschiet, ende dat sinen alder volmaecsten wille is, na het exempel Christi, ende dat God inder eewicheyt der verkeerder boosheyt geordineert heeft tot sijnder wtuercorende eewigher glorien welc hem een wonderlijcke eere is. Also hi selue belijdt. Exodi .xiiij. seggende. Ic sal in Pharaone geglorificeert werden. Want gelijc Christus die doot lijde eer hi glorioselic verrees, also moeten die wtuercorenen ooc lijden, op, als den tijt coemt, dat si dan glorioselick met Christo regneren mogen, so Paulus seyt .ij. Timo .ij. Hier om, so en begeeren die geloouige geen wrake, want si en twijfelen niet het en si den ghenadigen wille haers


395 Vaders dat si lijden ende niet en wreken. Daerom so sijn si sinen wille onderdanich, ende si laten de glorie der stercheyt geerne varen, dat is, si en begeeren niet datmen seyt, dat is een stout man, hi en sal hem niet lichtelic laten verpicken et c. mer si singen met Dauid. Ick sal v Heere v stercheyt singen. Also doetet gelooue dat het cruyce soet wert, ende dat men staende blijft teghen alle gewelt alder creatueren, maer sonder tghelooue moetmen vallen ende tondergaen. Doen sijn die discipulen alle gheulucht, hem+ verlatende. Ende een [(Gg viij) vo] iongsken oft ionc man volchde hem na, die was met lijwaet gecleet op sijn naecte lijf, ende die iongelinghen grepen hem: hi liet dat lijwaet cleet vallen, ende vluchte naect van haer.

+

Natuere en wil aen teruyce niet wat si doet.

Die discipulen Christi waren noch vleesch, ende daer om volchden si Jesum oft den Euangelium wel, also lange tot datmen Jesum oft dat Euangeli aentastet, ende al tastment aen, si blijuen noch daer bi, also lange als si haer weeren moghen, want so hopen si noch doer haer crachten oft behulp der creatueren te ontgaen, mer als haer Deuangelie dat verbiet, ende wil dat si die vianden sullen laten gewerden, ende sien dat het cruyce op haer soude comen, so gaen si alle loopen, ende laten Jesum oft dat Euangelium alleen onder die vianden, hoe schoon sijt hem toegeseyt hadden. Natuere oft vleesch volghet wel totten cruyce toe, maer voorder aen tcruyce en wilse niet. Si laten Euangeli euangeli sijn, ende Christum lijden, al wat hem de vianden aen doen, lieuer dan si lijden souden om dat Euangelie, daer voor, noch daer om en willen si haer seluen


396 niet wagen noch in geenen pericule setten, hoe geerne sijt hooren et c. Nochtans seyt Christus int Euangelie Marc .viij. Die sijn siele verliest om mi ende om dat Euangelie, die salse int eewige leuen bewaren. Aldus geuen haer eenighe menschen ooc wel ouer in inwendigen lijden [Hh ro] ende quellagien also lange tot dat si Jesum haer salicheyt in haer aentasten, ende dan ooc noch also lange als si haer met cracht ende gewelt mogen weeren ende met haers selfs swaerde slaen, maer als si dencken. O ghi soudt daerom verdoemt sijn, so loopen si wech, ende worpen haer daer wt, soecken hulpe aen de creatueren, ende en willen aen tcruys niet, waer in si te kennen geuen dat alle haer ouergeuen noch creatuere ende vleesch heeft geweest, ende geenen geest, ende dat si noch altemale haer seluen ende dat hare daer in hebben gesocht, ende als haer dat genomen soude worden so vallen si den Heere ongetrouwe. Dese iongelinc en was sint Jan niet so sommighe meynen, maer het was een die met Christo wt der plaetsen ginc daer si het auentmael hadden gegeten, den welcken de iongers die onder de schare der vianden Christi waren, aentasten, want Johannes was metten anderen Apostelen gaen loopen, want daer staet dat si alle waren geulucht. Desen iongelinc hielden si met sinen lijnen mantel die hi ouer sijn bloot lijf hadde. Al ist dat een ongestoruen mensche niet en heeft dan dat hem van noode is, nochtans ist dat hi sijn herte daer op gesedt heeft, ende daer te seer op staet, so houden hem sijn vianden daer wel mede, maer ist dat hijt lieuer laet varen, dant hem veruremden soude van God, ende naect ontloopen, so en connen hem de vianden niet misdoen.


397 De schare ende die ouerhooftman [Hh vo]+ ende die dienaers der Joden Jesum geuangen hebbende, hebben si hem gebonden ende wech geleyt eerst tot Annam, want die was de sweer Cayphe, welcke dat iaer Bisschop was. Dese Cayphas was de gene die den Joden raet hadde gegeuen, dat orborlic ware dat een mensche voor het volc storue.

+

Het godlike woort laet hem wel een wijltijts binden, mer het en mach niet lange dueren.

Dat binden en is niet saechtelijc toe ghegaen, als vanden vangen voorscreuen is, noch ten is niet sonder groote pijne geschiet, gelijct ooc niet sonder Gods groote oneere en geschiet, dat de valsche heylighen het godlike woort door de wereltlike ende geestelike hant doen vanghen ende binden, dat is, dat si de predicanten des godliken woorts verbieden de waerheyt te leeren: ende als si met Petro segghen: men moet God meer gehoorsaem sijn dan den menschen. Act .v. so doen sijse vanghen, kerckeren, pijnigen, ende dooden; maer .ij. Ti .ij. staet: Het godlike woort en is niet gebonden: want al vangen si somige, God laetter noch somige diet vercondighen. Ende al laet God om onser sonden wil, ende om dat wi dwoort so luttel achten, vangen ende binden een wijle tijts de gene diet van buyten leeren, hi en laet dat nochtans niet in te spreken in de herten sijnder wtuercorender. Si leydden Christum eerst tot Annas, om danc te verdienen [Hh ij ro] also veel verblinde menschen, die predicanten ende belijders der waerheyt aenbrengen aen Annam, dat is, aen de geestelike menschen daer gratie in schijnt te sijn, mer alsmense wel besiet, so ist al geueynstheyt. Dese en mogen niemanden openbaerlic verordeelen, mer si ordeelen onder haer


398 en seyndense voort tot Caypham. Si souden irregulaer sijn waert dat si yemanden verordeelden, noch si en hebben gheen commissie dan van verraden, mer si seyndense, dat is, si brenghense aen bisschoppen, ketter meesters etc. Joannes scrij[f]t alleen, dat Jesus tot Annam geleydt was, om de eere wille dat hi sweer Cayphe des bisscops was, die den saligen raet gegeuen had, daer in vrijdage voorleden af gescreuen is, daer en wert niet gescreuen dat daer yet anders gebuert is. Van daer is hi tot desen bisscop Caypham geleydt die dat iaer opperste priester was, so si dat tegen de wet iaerlicx huerden. Daer loochende Petrus Jesum driemael, so al dander Euangelisten seggen. Daerom dat somige meynen, dat Johannes hier met de andere Euangelisten niet en ouer coemt, dat en is niet, Want hi seyt: Simon Petrus volchde Jesum etc. tot inden voorhof des bisschops, dat is, niet in Annas huys, so sommige meynen, mer in Cayphas huys, gelijcmen in dander Euangelisten seyt. Daer Johannes int .xviij. hem sonderlinghe eenen bisschop hiet, daer meynt hi den seluen die hi int selfde ende ooc int .xviij. ca. bisschop van dien iare seyt te wesen. Daerom so geeft hi daer mede te verstaen, dat Jesus terstont van [Hh ij vo] Anna totten Bisschop, dat is, tot Cayphas gheleydt was, daer hem Petrus ende die ander volchden. Mer dat Johannes na seyt, Annas leydde hem gebonden tot den Bisschop Caypham, dat doet Joannes daerom dat hi de loocheninge Petri hadde begonst te schriuen, so stelde hi de vraginghe Cayphe daer tusschen. Daerom, weder comende totter verloochinge Petri, so verhaelt hijt weder seggende: Annas seynde hem. Ende tschijnt meer een veruolgende historie te sijn, int dwelcke Joannes dat ongherechte ordeel der bisschoppen beschuldicht, dat Jesus dan eerst van sijn discipelen


399 ende leeringhe van Caypha wert onderuraecht, ende noch niet en weten waerom men hem besculdigen soude. Na dat hem Annas gebonden totten bisschop gesonden hadde, als die des ordeels schuldich waer, gelijc si nv ooc doen tegen de gene die si ketters heeten. Ende si leydden hem tot Caypham den bisschop,+ dat is totten prince der priesteren, daer de schriftgeleerden ende de ouders vergadert waren.

+

De hipocriten en houden geen concilia dan om Jesum te verdoen.

Alle den hoop der geesteliker hipocriten en houden geen Concilia dan om Christum ende sijn rijc te niete te doen, om dat si selue vredelick in haer regiment souden regneren, Also nochtans dat si het woort metten woorde, ende Christum onder tschijnsel Christi, ende Deuangelie onder tschijnsel des Euangelijs willen verdrijuen, om haer boosheyt te bedecken. Hier af tracteren si in haer Concilien [Hh iij ro] mer niet dan in logenen, waer doer het geschiet dat si de waerheyt die haer seluen openbaert, verdoemen, die selue niet bekennende, ende segghen dat si door Christum vechten. Symon Petrus ende een ander discipel volchden+ Jesum tot aenden voorhof des Bisschops. De discipel had kennisse metten bisschop, ende ginc met Jesu in den voorhof, mer Petrus stont buyten voor de dore. Daerom so ginc de ander discipel wt, die kennisse metten bisscop hadde, ende seydet der portierster, ende leydde Petrum binnen. De maerte die de dore bewaerde Pe-

+

Menschelic voornemen ende opsedt hangt cranckelicaent woort ende is daer tichtelick af te stooten.


400 trum bi dlicht wel besiende, seyde si tot hem: Ende ghi waert met Jesu den Galileetschen man, ende sidi niet van den discipelen dees mans? Mer hi verloochende hem voor alle die daer waren, seggende: Wijf neen ic, ic en kenne hem niet, noch ick en weet niet wat ghi segt. De knechten ende dienaers stonden, die de kolen int middel van de sale gedraghen hadden, om dat cout was [Hh iij vo] ende warmden haer. Petrus stont ooc bi haer ende warmde hem. Ende hi ghinc buyten int portael ende de haen craeyde. Die cleyn van betrouwen ende cranc van ghelooue is, die seyt Jesu veel schoone dinghen toe daer noch gheen pericule en is, ende is dicwils seer vierich eer hi te dege int vier gheproeft wort, ende staet vrij inden hoop om Christum oft sijn woort te bescudden, mer om dat hi op menschelike stercheyt staet, ende op menschelike deuotie, ende niet op de stercheyt des heyligen gheests, so vercout hi haestelick, want alle stercheyt des vleeschs moet van noode vallen. Wi en connen niet salichlick sonder den geest Gods gedoen, hoe schoone wi ons vermeten, al ist dat ons ooc duncket dat wi dat om Christum doen. Merct hier, dat niemant qualicker en houdt, dan die aldermeest ghelouen ende alder schoonste toeseggen. Want si willen met Christum oft met sijn gracie wonder doen, welck si niet en weten oft God met haer wil volbrengen: maer een recht gheestelijck mensche en beloeft noch en seyt niet toe, maer is altijt bereyt wat God met hem wilt doen, hi en werct


401 niet met God maer hi laet God met hem wercken, niet dat hem seluen goet dunct oft verkiest, maer dat den Heere belieft: ende daerom staet hi vast op God, ende en mach niet vallen, maer de lichtuaerdige ongheproefde toeseggers ende geloefders moeten vallen, ende het is haer van noode dat si vallen, om dat si [Hh iiij ro] mogen leeren bekennen wat si sijn ende vermogen. Ooc om dat sij medelijden met anderen menschen crancheyt soude hebben, sonderlinge die God tot herders sijnder schaepkens voorsien heeft. Hier om so en vintmen van duysent menschen niet eene, die belouen tghene dat Godt niet geboden en heeft te belouen, die dat houden dat si belouen al veynsen sijt voor die menschen te houden. Want Godt en wil hem niet verbinden onse sotte beloften te houden, die wij van selfs sonder sijn beuel aennemen. Want so die wijse man seyt: Gode mishaecht een sotte ende onghetrouwe oft ongeloouighe belofte. Wisten die ouders wat si misdoen dat si haren kinderen laten belouen dat God niet geboden en heeft, si souden lieuer toelaten dat haer kinderen voor haer oogen gedoot werden, dan dat si geloefden. Het is een van die subtijlsten netten, daer die Duyuel mede vischt, ende ontallike sielen mede ter hellen brengt. Ooc so ist periculoes dat wi yet opsetten oft afsetten te doen oft te laten: Want God doet dan veel min behulps, dan oftment niet op gesedt en hadde. Ende dat wij opsetten dat sedt hi af, ende dat wi afsetten dat sedt hi op. Want hi en wil niet dat onsen wille in onsen wercken geuonden worde, so hi doer Isa .lviij. seyt. Hoe heylich het werck oock sijn mach. Hoe mochtmen een beter opset ghehebben dan den woorde des vaders Christo, om doot noch om kercker af te gaen, ende nochtans siet ghi hier wel, hoe dat afgesedt wort, ende hoe leelick dat hi voor [Hh iiij vo] een vrouken


402 valt, die sterckelic tegen een ghewapent heyr wilde staen. Hieromme als God den mensche eenen goeden wille te voren brengt, so sal hi den Heere segghen. Heere, ghi weet dat ick niet en vermach, maer belieuet v met mi te volbrengen, daer ghi mi den wille toe gheeft, so isser hier een sondich ombequame wederspannich instrument toe. Ghi die den raet geeft moest dat werck ooc volbrenghen tot uwer eeren, so staet die mensche sonder pericule. +

Die Bisschop vraechde Christum na sijn discipulen, ende na sijn leeringe. Jesus antwoorde hem: Ic hebbe der werelt openbaerlic ghepredict. Ick heb altoos inden tempel ende inder scholen geleert, daer alle die Joden vergaderen, ende int heymelic en heb ick niet ghesproken. Wat vraecht ghijt mi? vraget haer diet gehoort hebben.

+

Christus gheeft woorden, exempelen, gheloone ende seyde.

Die valsche Bisschoppen en vragen niet om die waerheyt te leeren, maer om te veruolghen ende om wt te halen wie die discipulen sijn die de waerheyt volgen, om dat si die ooc souden mogen veruolghen: die wilde Jesus noch vrij hebben, daer om en heeft hi daer niet af geseyt. Ons leerende dat wi van hem souden nemen behoedt te sijn, bi die veruolgers, dat wij ymmer onsen naesten in geenen pericule, scade oft last en brengen. Want [Hh v ro] alst den Heere belieft dat sij lijden, so sal hi wel een middel daer toe vinden. Jesus liet sinen vianden dat vonnisse van sijnder leeringe gheuen, het welc dat alder sekerste teeken der waerheyt is. Ende hier leert Christus ooc, datmen dat woort int openbaer, niet in hoeken, noch voor eene of


403 .ij. maer in die ghemeynte sal prediken. Ende alsulcken waerheyt prediken, die hi staen wil, ende daer en sal hi hem om leuen noch om steruen af laten brengen, ende laten die waerheyt vrilick in dlicht comen. Als Jesus dit geseyt hadde, sloech hem een+ vanden dienaers in sijn aensicht seggende: Antwoort ghi den Bisschop also? Jesus antwoorde: Heb ic qualic gesproken, so geeft getuych vanden quade, ende heb ick wel gesproken, waer om slaet ghi mi? Doen heeft Annas Jesum tot Caypham gesonden.

+

Die den bisschoppen ende heeren wil belieuen die slaen de waerheyt herdelick.

Sij slaen Jesum in sijn aensicht, die de bloote waerheyt die (sic) openbaer is, ende daer Christus selue spreect, wederstaen [sij], om den Bisschoppen ende groten hanssen te gelieuen, ende om haer weerdicheyt te bescermen. Desen slach dede Christo een sonderlinghe pijne dat wel te gheloouen is, om dat hi hem met een ghewapender hant sloech aen sijn teeder wanghe. Nochtans so en heeft Jesus die pijne des slaechs niet verantwoort, maer die waerheyt daer hi om gheslaghen wert. Hadde hi [Hh v vo] dien slach stillic sonder antwoorden geleden, dat hadde also gheweest of hi gheconsenteert hadde dat sijn leeringhe valsch hadde geweest. Waer inne hi ons heeft willen leeren dat wi geerne om der waerheyt wille sullen nemen te lijden al datmen onsen persoon misdoen mach, maer die waerheyt stoutelic verantwoorden ende belijden voor hooge ende leege, ende ghetuych des godliken woorts wt der scriftueren heysschen, seggende: Heb ic qualic geseyt, bewijst dat metter scrifturen. Heb ic ooc wel gesproken, waer om slaet ghi mi dan? Recht oft mijn leringhe valsch ware.


404 Jesus stont aldaer gebonden also hem Annas tot Caypham ghesonden hadde. +

Simon Petrus stont ende wermde hem Ende een luttel daer na so sach hem een ander dienstmaerte, die begonst weder te seggen: Ende dese was met Jesu van Nazareth. Daerom seyden si tot hem: En sidi van sinen discipelen niet? Ende een ander seyde: Ghi sijt van dien. Ende hi lochende dat, sweerende ende seyde: Mensche, ic en ben, noch ic en kenne den mensche niet. Ende ontrent een vre daer na affirmeerde een ander seggende: Voerwaer ghi sijt van dien, [(Hh vj) ro] want ghi sijt een Galileesch man, ende v sprake maect v openbaer. Een vanden knechten des Bisschops die neue des geens dien Petrus sijn oore afghehouden hadde, seyde tot hem: En sach ic v int hoefken niet met hem? Doen begonst hi te sweeren seggende: Ick en kenne den mensche niet. Ende terstont als hi noch sprack so craeyde die hane. Ende die Heere hem omkeerende sach hi Petrum aen, Ende Petrus gedachte des woorts Jesu, die hem seyde. Eer die haen tweemael craeyt so suldi mi driewerf loochenen, ende ginck wt, en hi weende bitterlijck.

+

Tvlesch valtlichtelic van dattet belooft heeft.


405 Een eygensoeckelic ongestoruen mensche en ontsiet hem geen quaet om het cruyce te ontgaen. Daer om so waert ommogelic, dat een mensche die hem seluen aen die waerheyt, oft aen Christum soect lange bi die waerheyt soude blijuen, hoe schoone hi hem beroemt voor die proeue, maer als hi lijden siet, so verloochent hij die waerheyt, also dicwils alsmen hem vraget. Die eerste professie die de geene doen die hem metten Princen verbinden, is Christum verlochenen, dat is die waerheyt af [(Hh vj) vo] gaen. Ende daeromme, die in den huysen, oft vergaderinghen der valscher gheesteliker sijn, die nochtans voor geestelike lieden ghehouden willen worden, ende leeraers des verborghen Godliken woorts, daer en mach nauwelic yemant in die leeringe der waerheyt staende blijuen. Want bi dien is ghestadighe verlochinge der Euangelischer waerheyt. Ende ten si datmen daer wt ga, men en can nymmermeer te recht beweenen, datmen Christum verlochent heeft. Ooc so verlochent men Christum, alsmen sinen woorden niet en ghelooft. Ende als Christus den mensche doer dat craeyen des haens, dat is door dat wroeghen der consciencien van binnen met verlichtinghe des heylichs gheests aensiet, so beweent hi sijn verlochinge ende gaet wt, dat hi daer blijuende, niet en soude vermogen. In dese loochinge Petri, so leert hi ons. Ten eersten, hoe warachtich dat alle Gods woorden sijn, ende hoe sekerlic si geschieden, niet twijfelende, hi en salse aen v ooc warachtich maken. Ten anderen dat ghi op uwe crachten niet en vermeet yet te doen, ende wilt Euangelijs sijn, dat ghi den dienst niet vermetelic en gebruyct. Ghi sult vallen ist dat ghi niet en vreest te vallen. Ten derden, oft ghi alle gheuallen waert, dat ghi daeromme niet en mishoopt want daerom so heeft Christus eenige heyligen so swaerlic laten vallen, ende


406 haer daer na so sonderlinge genade gedaen, dat wij der genadiger vaderlicheyt Gods souden betrouwen, dat hi [(Hh vij) ro] ons niet alleen in ghenaden en wil ontfanghen, maer ooc wat sonderlincs in ons wercken wil. Wat exempel souden wi sondaers van barmherticheyt in de heylighen sien, als wi niet en sagen dat oock groote sondaers sijn gheweest. De princen der priesters ende de ouders ende den gheheelen raet sochten valsche getuygen tegen Jesum, om hem ter doot te brengen, ende si en vonden gheen, al quamender vele voort, haer ghetuygen en waren niet bequaem genoch. Ten lesten quamender twee valsche getuygen, ende gauen valsch getuyghe, seggende: Wi hebben hem hooren seggen, Ic mach ende sal desen tempel Gods, die met handen gemaect is breken, ende in drye daghen eenen anderen tempel sonder handen op tymmeren. Ende haer ghetuyghenissen en waren also niet bequaem ghenoech. Den geesteloosen hoop soect altijt valsche getuyge tegen de waerheyt, om de waerheyt, welc Christus selue is, te dooden, dat is, te niete doen in de herten der menschen, also dat si haer niet blootelic op Christum en souden verlaten, maer op der heyligher goeder wercken et c. op dat sise [(Hh vij) vo] dier souden moghen vercoopen. Om alsulcken valschen getuygen te vinden so studeren si. Ende want si geen alsulcken getuygen tegen Christum in de


407 heylige scrift en vinden so verkeeren si die woorden Gods ende gloseren ende trecken die na haren sinne. Also hier aen dese twee valsche getuyghen wel blijct. Christus sprac vanden Tempel sijns lichaems, ende si treckense op den wtwendigen Tempel. Si soecken een gedaente ende eenen schijn van eenen rechtuerdigen ordeele, om datmen niet en soude seggen dat si onrechtuerdelick gheordeelt hadden. Ende die ouerste Priester opstaende int middel,+ heeft hi Jesus ghevraecht, seggende. En antwoort ghi niet? Waerom en antwoort ghi niet? Waerom seggen dese getuygenisse teghen v. Mer Jesus sweech ende en antwoorde niet met allen. De hoochste Priester vraechde weder ende seyde tot hem: Sijt ghi Christus, die sone des gebenedijden? Ic besweere v biden leuenden God dat ghi ons segt oft ghi Christus die sone Gods sijt. Jesus seyde: Ghi hebbet geseyt. Ic bent, mer ic segghe v, ghi sult den sone [(Hh viij) ro] des menschen namaels sien sitten ter rechter hant der cracht, ende sien comen in de wolcken des hemels. Doen scoorde die prince der priesteren sijn cleederen, seggende: Hi heeft God ghelastert, wat behoeuen wi meer getuyghen. Siet, ghi hebt blasphemie ghehoort wat duncket v lieden? Si verdoemden hem alle, seggende: Hi is der doot schuldich.

+

Valsheyt vraecht den woorde, dien het niet en gelonet, om te begripen et ce.

De valsche heylicheyt en is nimmermeer gestadich,


408 mer gelijc dese Bisschop op stont ende weder sadt, also vallen si vanden eenen op dander die de waerheyt veruolghen. Die waerheyten wil op luegenen niet antwoorden, swijget stille ende geeft alleen een getuych der waerheyt. Ende houdt haer ooc dat rechtueerdich ordeel voor, dat si dan vanden sone des menschen sullen moeten lijden, dien si nv aldus qualic tracteren ende onrechtuerdich verordeelen. Ons leerende, dat wi dat qualic spreken sullen verachten. Ende daer op swijgen daer wi die waerheyt met onsen swijgen niet en loochenen, oft dat niemant daer wt en can genemen dat wi teghen de waerheyt houden. Mer der bekender waerheyt sullen wi coenlic getuych geuen, belijdende opelick dat wi vanden rijcke Christi sijn. Ende al ist dat si ons daerom veronrechten, dat sullen wi vanden Heere nemen vrolick om sijnder liefden te dragen, haer [(Hh viij) vo] nochtans doen verstaen, dat si noch rekeninge van haer onrecht voor den scherpen rechter sullen moeten geuen. Gelijc dese valsche Bisscop sijn cleederen schoorde. Recht oft hem Gods oneere also na hadde ghegaen, dat hi die niet en conde verdragen. Also veynsen die valsche heyligen wt liefden der rechtuerdicheyt die belijders der waerheyt te veruolgen, ende die teghen menschelijke insettinge doen, te castien. Dat het geuenstheyt is, dat sullen si daer bi weten, dat si also om haers selfs sonden so niet gestoort en worden: werden si daerom also ontvreedt, si souden aen haer seluen wel so vele te doen vinden, dat si tijt noch moeyte en souden hebben, also op dander gestoort te worden. Ten anderen, waert ghewarige gerechticheyt, so souden si medelijden hebben met haren naesten, ende daer mede leuen, recht oft haers selfs sonden waren. Ten derden, si en souden den roc der eendrachticheyt daer niet om schoren, maer inden geest


409 der saechtmoedicheyt onderwijsen. Gal .v. So de Bisscop is so sijn sine ondersaten, ende die den blinden leyder volgen, die moeten met hem inden gracht vallen, gheuende een onrechtuaerdich oordeel tegen de waerheyt, seggende dat ketterye is, om dat haer blinde leyders also leeren. De werelt neemt haer aen ouer tgodlike woort te ordeelen, hoe wel nochtans dat tgodlike woort toe behoort alle reden ende menschen te oordeelen, ende van de redene niet geoordeelt en mach worden, daerom verdoemt sijt. Ende si oordeelen ende verdoemen eer met haren blinden [Ji ro] leeraers, eer si vinden dat si met recht mochten beschuldigen. Si verdoemen dat si niet en bekennen noch si en willense niet hooren die vander waerheyt getuych geuen. Also Saul Abimelech doode ongehoort. Dese segghen, Hieremie, xviij. Coemt laet ons hem metter tongen slaen, ende en laet ons sijn woorden niet aenmercken. Doen begecten die mannen Jesum die hem+ hielden ende spogen in sijn aensichte, ende sloegen hem met vuysten. Andere decten sijn aenschijn ende sloeghen hem metten palmen van haren handen op sijn aensicht, seggende: Christe, propheteert ons wie hi is die v gheslagen heeft. Ende veel andere schimpelike woorden spraken si tot hem.

+

Menschelicke sothevt bespot de godlike wijsheyt.

De Euangelisten achten desen smaet voor een groote glorie, als sise schrijuen. Ende Rom .v. Wi glorieren ooc in mismakinge. Gelijc si doen tegen Christum deden, so doen si nv tegen sijn woort ende de gene die daer aen geloouen, want si bespotten de hooge woorden, als si die


410 na menschelike redenen wtleggen. Si bedecken haer aensicht als si den claren sin der godliker woorden met haren menscheliken glosen verdonckeren, meynende dat de waerheyt niet en weet wie datse slaet. Si doen den godliken woorden smaet ende beschimpense [Ji vo] als si tgene valsch oordeelen dat na den godlicken woorde warachtich is. Mer en sullen die bespotters niet bespot worden? so die wijse man vraecht Prouer .iij. ia si vrij. Ende die verdoemers sullen vanden seluen woorde verdoemt werden, dat si nv verdoemen. +

Smorgens vergaderden al de princen der priesteren, schriftgeleerden, ouders des voles, ende alle den rael tegen Jesum, ende si leydden hem in haren raet, seggende: Sijt ghi die Christus segghet ons. Ende hi seyde: Ist dat ict v segge, ghi en gelooft dat niet, ende al vraechde ic v oock, ghi en sult mi niet antwoorden noch laten gaen. Na desen tijt sal de sone des menschen ter rechter hant der cracht Gods sitten. Si seyden alle, sidi dan de sone Gods? Hi seyde: Ghi segt dat ict ben, Si seyden: Wat begheeren wi noch ghetuygenisse? Wi hebben nv selue wt sinen mont gehoort, Ende alle haer menichte opstaende, hebben Jesum van Caypham int rechthuys geleydt [Ji ij ro] ende hebben hem den president pontio Pilato gheleuert.

+

De heylichste ende gheteerste vergaderen altoos teghen de Euangelische waerheyt.


411 Siet, die hem beroemen dat si in Christus naem vergaderen die vergaderen tegen hem, ende dat en sijn gheen slechte lieden, mer de Princen der priesteren sijn de religiosen ende alle den raet der hipocriten, dit sijnse die teghen Christum vergaderen, die niet en souden mogen lijden, datmen seyde dat somige vergaderinge also volmaectelic inden heyligen geest vergaderen als si, maer ghi siet hier dat si inden boosen geest vergaderen, want si teghen Christum vergaderen, Also den .ij. Psalm seyt. Nochtans brenghen dese Christum ende sijn woort wel in haren raet, ende ondervraghen oft hi Christus is, mer al seyt haer dat godlic woort de waerheyt, si en geloouen hem niet, mer verdoemen dat, om dat tegen haer concilien is. Si soecken de waerheyt, mer als si die hooren, so mishaechtse haer int hoochste, Want vander waerheyt maken si loghen, ende vander logenen willen si de waerheyt maken. Isaie .v. Wee v lieden die quaet goet segt te wesen, ende goet quaet. Hierom so antwoort Christus desen: Ist dat ict v segge, ghi en gelooues niet etc. Mer want ghi mi niet en sult laten gaen, mer dooden, dien ghi nv alleen voor eenen sterffeliken mensche aensiet, die sal na der doot regneren, ende ter rechter hant der cracht Gods sitten, machtich v te veroordeelen ende te verdoemen. Doen si wt sinen monde gehoort hadden, dat hi [Ji ij vo] de Sone Gods was, daer si lange om geuischt hadden, op dat si niet irregulares werden en souden, so en hebben si hem metter hant niet willen dooden, mer si verdoemden hem, ende leydden hem tot den weereltliken president Pilatum. Siende Judas die hem verraden hadde, dat+ hi verdoemt was, berou hebbende heeft hi den prince der priesteren de .xxx. silueren pen-

+

Eygen voldoen brengt tot desperatie ende verdoemenisse.


412 ningen weder gebracht, seggende: Ic hebbe gezondicht, leuerende dat onnosel bloet. Si seyden: Wat gaet ons dat aen, Ghi sult dat sien, oft ghi soudt toegesien hebben. Judas werp de penningen inden tempel, ende ginc wech ende verhinc hem seluen met eenen strick, gehangen berste hi midden, ende alle sijn ingewant liep wt. De princen der priesteren namen de penningen, seggende: Wi en mogense in de gemeyn geltkiste niet doen, want het is bloetgelt. Raet ghehouden hebbende, so hebben si om dat gelt, welc een loon der boosheyt was een potbackers acker gecocht [Ji iij ro] die vreemde daer te begrauen, Ende dit is alle den Jerosolomiten kenlick, also dat dien acker op haer tale wert geheeten Abel dama, dat is een bloet acker tot nv toe. Doen is veruult dat doer den propheet Jeremiam gesproken is: Ende si hebben .xxx. penningen genomen, dat prijs des gescatten, welcken gheestimeert si gecocht hebben van den kinderen Israel, ende gauense om eenen potbackers acker. Also mi die heere beuolen heeft. Die duuel en laet den mensche die veruaerlicheyt der wet niet sien, als hi die sonde doet. Ooc so waende Judas dat Christus wel ontcomen soude hebben, also hi die Joden


413 dicwils ontgaen was, gelijc die vercopers der waerheyt, die om tijtlijc ghewinne die bekende waerheyt verswijgen, ooc meynen vander waerheyt. Maer als die sonde volbracht is, ende Judas siet dat Christus hem seluen niet en verlost, so hout hem die Duuel de swaerheyt der sonden voor, ende die wet wort den mensche ontdect, also dat hi siet dat hi verdoemt is. Als die leeraers van dat Euangelium die troostelike bootscap der sondiger verdoemder conscientien niet en vercondigen, maer die wrake der wet ende der stranger rechtueerdicheyt Gods seggende: [Ji iij vo] Wat leyter ons aen, het is te late, ghi moet voor elc dootsonde .vij. iaren penitencie doen etc, also dat die verdoemde consciencie Christum voor geen genadige versoeninge en houdt, maer voor een strangen rechter, ende dat si niet totten Euangelium en vlucht, maer tot haer selfs wercken, ende genoech doen, so moet si wanhopen, ende haer seluen verhangen, welck dan den rechten loon der ghieriger ypocriten is. Also sullen si ooc alle inder doot varen, die op haer wercken, biechten, berouwe ende genochdoen betrouwen, want dan sullen si sien dat alle menschelijke wercken, ende alle den dienst der heyligen niet helpen en mach, ende als si dan niet met geheelen betrouwe totter trosteliker toesegghinghe des Euangelijs, noch tot Christum en weten te vluchten, so is alle hope verloren, ende worden rechtuaerdelic verdoemt, om dat si dat Euangelium Christi niet en gheloofden, noch en ontfinghen, segghende: Vrient ghi sult noch eenen vrient ende gheenen viant aen mi vinden, ende dat niet en bewaerden. Judas hadde berouwe, hi biechte hem wel, ende hi dede ghenoech, wederkeerende dat onrechtueerdich goet, maer ten mocht hem niet salich maken, om dat hi den Euangelie niet en geloofde, ya selue bedriechlic ver-


414 uolchde die bekende waerheyt, welck die sonde in den heylighen gheest is, die noch nv, noch nymmermeer vergeuen en wort. Dit is een veruaerlic exempel voor die wercheyligen, ende die om gewinne oft vreese van verliese- [Ji iiij ro] ne tijtlics goets die bekende waerheyt helpen veruolgen. Dese heylige lieden die Princen der Priesteren ende Phariseen hooren dat die Euangelische waerheyt ontschuldich is, ende nochtans en geuen si daer niet omme, dat sij die als ketterije inder herten der menschen dooden. Sij en willen dat ghelt des ontschuldigen bloets in haer geltkiste niet worpen, maer sij en ontsien haer niet dat ontschuldighe bloet selue te storten. Aldus verkeert sijn alle die rechtueerdicheden des geesteloosen hoops, dat si soude maken daer gheen sonde en is, ende daer die alder swaertste sonde is daer en maken si geen consciencie, gelijc op eenen vrijdach vleesch te eten, daer maken si een onuersoenlike sonde af, maer opten seluen dach haren naesten te blameren, ende menschen vleesch te eten dat en achten sij niet. Nochtans waren dese beter dan onse heyligen nv sijn, want die en wilden dat bloetgelt niet in haer kiste hebben, maer die onse wisen alle onrechtueerdich goet tot in haer aflaets kiste, die nymmermeer en seyt: het is ghenoech, oft in haer heylige conuenten ende cloosters, daer wordet al gherechtuaerdicht. Waer mede sij die lieden iammerlic bedrieghen, want onrechtuaerdich goet moetmen den ghenen weder geuen dient toe behoort: Want Christus wilt, dat wij onsen broeder eerst versoenen, ende hem doen, als wij souden willen dat hi ons dede, eer hi yet van ons ontfangen wilt. Maer alsmen niet en can gheweten wien dattet toe behoort, [Ji iiij vo] so moetment den armen, ende niet den kercken, noch den cloesters geuen, want wat den mensche ouersciet dat behoort den


415 armen toe. Welc dese hipocryten bat hielden dan die onse, want si daer ymmer den vreemden begrauinghe omme cochten. Figuere, dat Christus ons vreemdelingen om sijn bloet dat leuende lant der glorien tot eender eewiger rusten heeft gecocht die int geloue sijns bloets ende verlossinge steruen ende begrauen worden. Smorgens brochten si Jesum, totten president,+ maer si en gingen niet in dat huys, op dat si niet besmet en souden worden, maer dat paeschlam souden eten.

+

Die hare salicheyt op wtwendige ceremonien setten, die veraelgen Gods woort.

Die valsche heyligen en weten niet hoe si die Euangelische waerheyt ende haer belijders, tijdelijc genoch aen die Heeren sullen brengen, daer om sijn sij tijdelick daer op wt. Nochtans en souden sij haer Ceremonien niet gheerne breken, midts welcken sij onsuuer geloouen te worden, ende suuer te blijuen, als sij die scerpelic onderhouden, ende wel bereyt om dat paeschlam te eten. Daerom so en willen sij niet in des heydens rechthuys gaen, maer sij derren haer naesten wel ter doot brenghen, waer aen sij Gode eenen bequamen dienst meynen te doen. Aldus bereyden haer onse heylighen nv ooc tegen dat sij ter tafelen Gods gaen, midts dat si abstineren van sommige spijsen, ende van wercken des huwelics, met [Ji v ro] vasten der .xl. dagen, haer vanden sondaers af te scheyden, die si voor sondaers houden. Wie soude alle haer sateringe ende symmen wereken ende bereydinge scrijuen. Met welcken si inder waerheyt Christum dooden, also dat hi haer noch nutte noch profijtelic en is, maer die eewige verdoemenisse aen die salige spijse eten. Ende dat sijn die selue die Christum veruolgen, die haer salicheyt


416 op wtwendige Ceremonien oft op andere wercken stellen dan int gelooue in Christum, op die gewarige heylichmakinge ende bereydinge, als die Vader die herten vernieut ende verlicht met kennisse Christi. Van deser heylichmakinge ende bereydinge en weet dat vleesch of die natuerlike redene niet, maer die seluen bereyden met haren wtwendighen ende menschelike instellingen, ende die daer in betrouwen die veruolgen Christum ende brengen hem tot Pilatum. Die de menschelike rechtueerdicheyt recht bescermen wil, die moet Christum veruolghen ende dooden. +

Pilatus ginc tot haer, seggende: wat besculdinge brenct ghi tegen desen mensche? Si antwoorden: en waer dit geen misdoender wij en souden hem v niet leueren. Pilatus seyde: Neemt ghi hem selue, ende oordeeltem na uwe wet. Die Joden seyden: Het en is ons niet geoorloft yemanden te dooden. Op dat die [Ji v vo] woorden Jesu volcomen souden, die hi Mat .xx. geseyt hadde, doende te verstaen met wat doot hi steruen soude.

+

Menschelikeleeringe begine wel te oordeelen.

Pilatus hielt hem voor onsuuer, ende daer om quam hi buyten, maer sijn rechthuys was suyuerder voor God, dan die Sinagogen deser heyliger Joden, die de mugghe wt siften, ende slicken wel een kemele, so Christus seyt. Sij en wilden niet in des Heydens rechthuys gaen, maer si dooden dat ontschuldige lammeken wel sonder consciencie. Pylatus begonst beter dan sij deden, want hi en wilde die waerheyt niet verdoemen die Christus is, voor dat hi recht-


417 ueerdelic beschuldicht, ende met warachtigen getuygen verwonnen waer, seggende: Ghi brenct desen mensche hier gebonden als eenen moordenaer, ende wilt hem van mi verdoemt hebben, maer ic moest die sake eerst weten, ende van beyden partijen hooren, wie recht oft onrecht heeft, op dat ick daer na rechtueerdich vonnisse mach geuen. Och of onse heeren ende rechters nv so vele vroetheden ende verstan[t]s hadden als dese Heydenen, ende dat sij die sake niet ongehoort en veroordeel[d]en, ende die Euangelische waerheyt wel ondersochten, eer si die sentencie gauen, maer het is haer genoch dat die wederpartye die sake ondersoecken, ende daer op dan stoutelic dat vonnisse geuen. Hoe sout mogelic ghesijn dat si also rechtueerdich vonnisse souden oordeelen? ende die waerheyt niet verdoemen. Also en dede dese Pylatus [(Ji vj) ro] niet, want al seyden die Bisscoppen ende Phariseen dat si so rechtuaerdich waren, dat si Christum niet geerne leueren en souden, en hadde hi de doot nïet verdient, Pilatus en wildes noch[t]ans niet ter doot verwijsen, seggende: Is uwe ondersoeckinge genoech, so latet v genoech sijn dat ghi hem na v wet oordeelt, ghi weet v wet doch wel. Si antwoorden, dat haer niet gheorloft en was yemant te dooden, om dat si geestelike lieden waren, si soudent anders wel doen, gheuende te kennen dat si met gheen correctie te payen en waren, dan metter doot Christi der eewiger waerheyt, op dat si vrij met haren lueghenen menschelijcker insettinghen altijt voort mochten bedriegen, so si tot dyer tijt toe ghedaen hadden. De ouerste priesters ende ouders begonsten+ hem van vele dingen te beschuldigen, seggende: Desen hebben wi beuonden dat volc ver-

+

De pnere waerheyt wort van den gheueynsden heylighen beschuidicht.


418 keerende, omsettende, ende verbiedende den Keyser tribuyt te geuen, ende seggende, dat hi Christus de ghesalfde Coninc is. Pilatus ginc weder int rechthuys ende Jesum tot hem roepende vraechde hi hem, seggende: sidy coninc der Joden? Jesus staende voor hem, seyde [(Ji vj) vo] Segt ghijt van v seluen oft hebbent v die andere van mi geseyt? Pilatus antwoorde: Ben ic een Jode? V volc ende Bisscoppen hebben mi v geleuert, wat hebdy gedaen? Jesus antwoorde: Mijn rijc en is van deser werelt niet. Waer mijn rijc van deser werelt, mijn dienaers souden wel voor mi ymmer strijden dat ic den Joden niet geleuert en soude werden. Maer nv en is mijn rijcke van hier beneden niet. Pylatus seyde tot hem. So sidy dan een Coninck? Jesus antwoorde. Ghi segt dat ic een Coninc ben. Ic ben daer toe gheboren ende daer toe in die werelt gecomen dat ic getuychnisse der waerheyt soude geuen. Alle die wt der waerheyt is die hoort mijn stemme. Pilatus seyde: Wat is die waerheyt? Ende als hi dat geseyt hadde so ghinc hi weder wt totten Joden ende seyde haer: Ick en vinde gheen misdaet aen desen mensche. [(Ji vij) ro] Als die hoochste Priesters hoorden dat Pila-


419 tus Deuangelische waerheyt Christum, niet verwijsen en wilde sonder rechtuaerdige sake, aensprake ende verantwoordinge, so begonsten si hem van vele saken te beschuldighen, sonderlinghe, dat hijt volc bekeert soude hebben, welck hi inder waerheyt bekeert hadde, mer so verblint is menschelike reden, dat si dat voor verkeeren achten dat bekeert is, om dat tegen haren natuerliken goetduncken ende menschelike reden, oft versieringe is. Ende dat verkeert is van Christo totten creatueren, vander wijsheyt gods totter wijsheyt der menschen, dat acht ende oordeelt si bekeert. Ende om dat si den nootsakeliken sin der heyliger scrift niet en volghet, maer wilt dat de scriftuere haren natuerliken begrijpe volghe, so ist onmogelic dat si een recht vonnisse soude wijsen: want so .i. Cor .ij. staet Een natuerlic mensche en verstaet niet dat God aengaet, want dat is bouen reden, ende verstant der natueren. Hier af en ondervraecht Pilatus niet, om dat hem dat niet aen en ghinck, ende dat buyten sinen oordeele was, welc bekeeren oft verkeeren was. Deden onse rechters nv ooc also, si en souden also verkeerden vonnisse niet geuen als si nv doen, want haer en behoort geen rechters ouer dat godlijcke woort te sijn, maer dat woort ouer de rechters. Dander wist hi wel dat openbaer loghen was, want sijn knechten waren daer aen ende by doen Christus seyde, datmen den Keyser soude geuen dat hem toe behoorde, et c. Also verblint die [(Ji vij vo] menschelijcke wijsheyt die de wijsheyt Gods veruolget die menschen, dat si so openbaerlic liegen, dat het oock die onbeschaemde lueghenaers sijn, die haer seluen voor groote doctoren der waerheyt wtgeuen. Mer vanden derden ondersocht Pilatus Jesum oft hi Coninc der Joden soude sijn, welc tweedracht ende ghemeyne stilheyt soude turberen. Tot noch toe heeft


420 Christus met den volck der wercken ende der wet ghestreden, maer hier strijdt hi met oft tegen den Heydenen. Want dese seggen, dat de Euangelische waerheyt alsulcken leeringe is, dat si gemeyne eenicheyt ende pays verstoort, ende doet borgerlike wet versmaden. Hoe wel nochtans die Euangelische waerheyt die liefde ende eendrachticheyt bouen al ghebiet, ende borge[r]lijcke wetten leert onderhouden die tot vrede ende eendrachticheyt ende tot gemeynen profijte dienen, also Christus met woorden ende exempelen gheleert heeft, ende Paulus dies ghelijck. Daer om so bewijst Christus die selue de Euangelische waerheyt is, dat het niet warachtich en is, segghende. Segt ghi dat van v seluen, dat is, want ghi gheuoelen wilt dat ic na het tijtlijcke sta, so vraghe ick v, oft ghi dat niet selue en affirmeert, op dat ghi daer af ghetuyghen hebt. Ghi en cont niet ghesegghen dat die ghemeyne gherustheyt ende vrede doer mi verstoort wert, Pilatus antwoorde. Ick en segge dat wt mi seluen niet, noch ick en sie niet aen v, daer ghi dat mede soudt doen, maer die Joden gheuen [(Ji viij) ro] wt van eenen toecomende Coninck. Ick en ben gheen Jode, v volck ende v Bisschoppen hebben mi v geleuert, dat ick v dooden soude, ist dan gelogen, dat ghi na het rijcke staet, so moet ghi nochtans yet ghedaen hebben daer om si v doot willen hebben, segt ghi, wat hebdy gedaen? Christus heeft hen gheantwoort: Mijn rijcke en is niet aertsch noch wereltlic, maer gheestelick ende inwendich, nv is des Keysers rijck wtwendich ende wereltlic oft aertsch, daer om en sal mijn rijck sinen rijcke niet schadelic sijn. Dat dit also is, dat moechdy daer aen mercken, dat, waert sake dat mijn rijck wereltlijc ware, so soude ic ooc wereltlijcke knechten ende ruyters hebben, die mi niet vanden Joden en souden laten vangen ende binden, nv


421 en siedy noch crijsknechten noch hellebaerdiers, noch gheen Coninclijcke pomperije aen mi, daer aen merct ghi wel, dat ick den ghemeynen vrede niet en verstoore. Hier mede heeft ons Christus willen leeren, dat de Christenen gheen heerschappije in de werelt behooren te hebben, maer verdruckinghe, als si Christum in haer regnerende hebben, ende vrede der conscientien hebben. Daeromme so gheuoelen die hypocrijten teghen Christum, die het rijcke Christi in wtwendighen dinghen ende elementen der werelt stellen. Die waerheyt Christi is teghen alle gheueynstheyt, welcke waerheyt de ghene hoort die wt der waerheyt is, maer die wt der menschelijcker lueghene is, die en hoortse niet, [(Ji viij) vo] mer blijft bi menschelijcke leeringe ende geboden. Ende om dier waerheyt getuygenisse te gheuen daerom seyt Christus dat hi in dese werelt geboren ende gecomen is. Die God geeft dat sine is, dat is alle goet, die is wt der waerheyt, ende mijn rijck is de cracht Gods. Daer om en verwacht ic gheen wrake noch bescuddinge van weerliker ruyters, gelijc aertsche Coningen, mer van God. Pilatus seyde: wat is die waerheyt daer ghi af spreect. Is daer ooc eenighe andere waerheyt, dan van menschen begrepen wert? Doen ghinc Pylatus wt, ende seyde den Joden, dat hi gheen misdaet aen Christum en vant. Also suuer ende oprecht is de Euangelische waerheyt, dat ooc de Heydenen daer niet aen en vinden, als si die wel ondersoeken, dat te berispen is. Alleen de valsche heylighen die vinden daer vele quaets aen, te wetene, dat hi haer geueynsde heylicheyt verwerpt ende verdoemt. Ende als Jesus vanden hoogen Priesteren+ ende ouders besculdicht wert, so en heeft hi

+

Het woort en wilt niet voor de vercken gestroeyt sijn.


422 niet geantwoort. Pylatus vraechde hem. En antwoort ghi niet altemale? En hoort ghi niet hoe vele die getuygenissen tegen v seggen. Ende hi en heeft hem niet tot eenen woorde geantwoort, also dat het den President bouen mate verwonder- [Kk ro] de. Si riepen noch stercker seggende: Hi beroert dat volc leerende doer tgeheel Joetsche lant, beginnende van Galileen aen tot deser plaetsen toe. Als Pilatus Galileen hoorde vermanen so vraechde hi, oft een Galileets man was. Ende als hi vernam dat hi tot Herodes heerschappije behoorde, so seynde hi hem tot Herodem, die op die tijt te Jerusalem was. Christus heeft ons met sinen swijghen willen leeren ons seluen niet te verantwoorden, als wijt eens gedaen hebben, als God bi onsen swijgen niet onteert en wort, sonderlinge den genen daer niet aen te winnen en is, gelijc die valsce heyligen. Ende dat wi ons seluen wt gheen lijden en sullen begeeren te worpen, daer Pilatus om arbeyde, mer dat wi vanden Heere sullen nemen alle onse saken den Heere te beuelen. Dit swijgen was van Christo gepropheteert Isaie .liij. Als een schaepken sal hi ter doot werden geleydt, dat sinen mont niet open en doet om te clagen. Die sijn lijden claecht, die claget tegen God, diet hem wt vaderliker liefden toeseynt. Vleeschelike reden dunct dat sotheyt sijn dat hem een welsprekende man, als Pylatus wel wiste dat Jesus was, hem seluen niet en verantwoort.


423 Natuere wil al datmen weet dat haer on- [Kk vo] recht geschiet, ende dat si tonrecht lijdt, mer gratie en wil niet dat yemant weet. Hierom, want Pilatus een natuerlic mensche was, so verwonderde hi hem bouen mate, dat hem Jesus niet en ontschuldichde. Nochtans want hi wel beuroede dat Jesus ontschuldich was, so hadde hi hem gheerne verlost. Dat voecht God also, dat de gene die haer seluen also seer ontschuldigen, datse van niemant anders ontschuldicht en worden, maer die stillic wt liefden lijden ende en begeeren haer seluen niet te ontschuldighen, die ontschuldicht God doer ander menschen. Als de Joden dat mercten, dat Pilatus Jesum geerne wt haren tanden getrocken hadde, ende si sagen dat si met gheender saken verwinnen en consten, so dachten si hem met roepen te verbulderen, seggende: Hi beroer[t]et volc etc. Dat is die eygen misdaet des Euangelijs, dat het dat volck beroert, om dat de ongeloouige tegen de waerheyt die si haten, opstaen, welc den Euangelie niet te wijten en is, mer de quaetheyt der ongeloouigher, die lieuer hebben dat de salighe waerheyt wert oueruallen, dan haerder sielen ongelooue af te legghen. De Euangelissche waerheyt beroert dat volc, gelijc de medecijn dat lichaem eerst beroert, sonder welcke beroeringhe dat lichaem niet ghesont en mach worden. Hier en maecte Pilatus niet veel wercs af, mer doen hi Galileen hoorde, so hoepte hi Jesum ende de Joden met danc van hem te wijsen, ende met beyden partijen vrientschap te houden, welc onmogelic is, ende seynde Jesum tot He- [Kk ij ro] rodem die dien tijt te Jerusalem was. Want de Euangelissche waerheyt moet van geleerde ende ongheleerde, van geestelike ende van weereltlike rechters bespot ende veroordeelt worden.


424 +

Als Herodes Jesum sach, was hi seer verblijt, want hi hadde lange begeerte ghehadt om hem te sien, om dat hi wonder van hem ghehoort hadde, ende dat hi een teeken van hem hoepte te sien. Hi vraechde hem met veel woorden, mer Jesus en antwoorde niet. Die Princen der priesteren ende scriftgeleerden stonden Jesum scherpelic besculdigende. Herodes versmade hem met sijn heyr. Ende als hi Jesum bespot had ende met een wit cleet gecleet, so seynde hi hem wederom tot Pilatum. Ende Pilatus ende Herodes sijn vrienden gheworden inden seluen daghe, die so langhe vianden hadden gheweest.

+

Veel begeeren dat woort wt curioesheyt te hooren ende wat nieus te sien, mer die en werden daer niet af verlicht.

Herodes verblijde hem seer, niet om dat Jesus dat is een salichmaker tot hem quam, mer wt curioesheyt, gelijc curioese ongestadige menschen die ydel vander waerheyt sijn, altoos gheerne wat [Kk ij vo] nieus hooren ende sien, Want hi hoepte Christus soude wat vremts oft een teeken ghelijc een touenaer voor hem doen. Desen en heeft Christus noch gheantwoort noch teeken voor hem gedaen, ons leerende, datmen den curiosen questien der ongelouiger niet en sal antwoorden, die vander waerheyt niet wt liefden der waerheyt, mer wt curioosheyt vragen. Ende dat wi haer niet en souden openbaren wie wi sijn, ende dat wi door God vermogen, als die ongodliken alleen willen weten wat wi sijn ende niet veranderen dat si sijn, want daer en coemt geen vruchte wt, dan dat si houaerdiger ende arger daer wt werden, als si de waerheyt ghe-


425 hoort hebben. Dit sijn de vercken Matt .vij. diemen de peerlen der Euangelischer waerheyt niet voor en sal worpen, op dat sise niet en vertreden metten voeten etc. De Princen der priesteren beduchtende dat Herodes Jesum soude laten gaen, en hebben dat hare niet vergeten, mer stonden hem sterckelick en beschuldichden. Doch Herodes al wast een ongodlic mensche, hi en wilde nochtans om de heylige geestelicheyt gheen onrechtuaerdige sententie wijsen (gelijc onse heeren haer veel te lieue doen). Mer om dat hi tsine aen Jesum niet en vant, ghelijc die dat Euangelie geerne hooren, mer ten seyt noch en doet haer niet dat haer curioesheyt geerne hadde, hoorde ende sage, so versmaedde hi Christum, ende hi trac hem een wit cleet aen, hem als een sot bespottende. Het godlic woort en wert nymmermeer schandeliker bespot, dan alst met hoouaerdi- [Kk iij ro] ge ende blinckende wijsheyt der weerelt gecleet ende bedect wert. Ende dese gecleedde waerheyt seynden si den ongodliken rechters te ordeelen, der welcker ordeel niet dan logen sijn en mach. Des gelijc so en wert die gemeynte Gods nymmermeer scadeliker bespot dan als si oueruloedich is vanden genen die na der natuerliker reden heerlick sijn, gelijc eere ende pays der weerelt ende rijcdom etc. sonder den geest Gods. Mer van wien geschiedet, dan vanden Coninc der houaerdicheyt ende sinen Heeren, dat sijn houaerdige curiose menschen, daer hi Coninc ouer is, Job int .xli. cap. Sijn rijc bestrijdt, bespot ende mismaect altoos het rijcke Christi. Den lachter, smaet ende spot maken Herodem ende Pilatum gevrienden, Want der verkeerder eendrachticheyt en mach nymmermeer sonder versmaetheyt ende onrecht der godliker Euangelischer waerheyt gemaect worden. Het is een quade eendrachticheyt ende pays, die dat onrecht der


426 Euangelischer waerheyt vereenicht, Want al dat niet doer den geest Christi en gheschiet, hoe goet dat van buyten schijnt, dat en can niet dan sonde, loghen ende ongerechticheyt ghesijn. +

Pilatus riep de ouerste priesters ende de borgemeesters ende tghemeyn volc tsamen, seggende tot haer: Ghi hebt mi desen man gepresenteert als die v volc omsedt, siet ic heb hem voor [Kk iij vo] v presentie onderuraecht, ende en vinde geen misdaet aen desen mensche daer ghi hem af beschuldicht, noch Herodes oock. Want ic seynde v lieden met Jesu tot hem, ende siet, daer en is niet gedaen dat der doot waerdich is. Daerom sal ic hem castijen ende hem dan laten gaen. Op die feest moest hem de president na haer costume eenen geuangenen quijt laten die si begeerden. Hi hadde doen een vermaerden geuangene, te weten eenen moordenaer die Barrabas hiet, die metten oploopmakers in de geuanckenisse was geworpen, die doer eenen oploop in die stadt gemaect, een dootslach gedaen hadde. Ende als de scare riep, so baden si dat hi haer doen soude, also hi haer altoos plach te doen. Daerom die vergadert hebbende, so antwoorde Pilatus: Het is v ghewoonte dat ick v spaesschens

+

In de euangelissche waerheyt en is geen misdaet geuonden.


427 een quijt gheue, welcken van tween wildi datick v los late, [Kk iiij ro] Barrabam oft Jesum+ den coninck der Joden die Christus heet, want hi wist wel dat si hem wt nidicheyt geleuert hadden. Als hi in sijnen rechters stoel sat, sant sijn huysvrouwe tot hem, seggende: En onderwint v des gerechten mensche niet, want ic+ hebbe vele in den droome om hem geleden. Die ouerste der Priesters, ende die ouders rieden die scharen dat si lieuer Barrabam quijt souden begeeren, ende Jesum verdoen. Pylatus antwoorde haer: welcken van tween wildi dat ic late gaen? Ende alle die schare riep te samen: Doet desen wech, ende laet ons Barrabam los. Pylatus willende Jesum quijt laten, seyde weder tot haer: wat sal ic Jesu dan doen dien ghi Coninc der Joden heet? Sij riepen weder: Cruyst hem. Hi seyde ten derden tot haer: Wat heeft hi gedaen. ic en vinde in hem geen misdaet, daerom sal ick hem gecastijt laten gaen: Sij riepen al meer seggende: [Kk iiij vo] Laet hem gecruyst werden. Ende haer ende der hooger priesteren stemmen worden meerder ende stercker.

+

Om die wet werdet godlike woortghedoot. +

Niemant en can tegen dat godlike woort gedoen sonder gods toelaten.

Judas, Herodes, Pylatus, sijn huysvrouwe, Centurio gheuen alle ghetuygenisse vander ontschuldicheyt Christi


428 tegen die ongodlicheyt der Joden, op dat haer verdoemenisse doer Gods rechtueerdich oordeel te swaerder soude werden. Ende in sijnen doot gheuen hemel, aerde, steenen etc. daer oock ghetuygenisse af, maer sij sijn also verhart in haer boosheyt dat sij daer niet duer beweget en werden, want men vint gheen versteender volc dan valsche heyligen. Pilatus hadde vele meer kennissen vander waerheyt, ende ooc meer medelijdens, al was hi en Heyden, dan dese heyligen. Daeromme arbeyde hi, ende socht alle die listicheyt die hi mocht om Jesum te verlossen. Ende hi dachte hi soude den volck den hatelicsten misdader voorhouden ende Jesum, hoopende dat ymmer het gemeyn volck Jesum lieuer quijt gelaten soude hebben, dan dien moordenaer. Maer dien scadeliken hoop der geestelicheyt die niewers toe en duecht, dan die herten der Princen, ende ooc des ghemeynen volcs die tegen deuangelische waerheyt te verwecken, hadden den volck gheraden, dat sij ymmer lieuer den hatelicsten misdadighen souden verkiesen, dan Jesum (na wiens woorden dat volck heeft ghedaen) so die geesteloose die woorden Christi: alle dat si v seg- [Kk v ro] gen, dat doet etc. wt legghen, welc hier wel blijct dat een valsch verstant is, ende hebben den moordenaer, die haer gesonden doode, quijt gecoren, ende den leuende maker haerder dooden hebben sij gecruyst willen hebben, op dat si hem niet alleene dat leuen, maer ooc sijnen goeden name souden nemen Om dattet volc soude meynen dat Jesus van Gode vermaledijt waer, om datter gescreuen staet: Vermaledijt is alle die aen thout hangt, op dat haren name alleen heylich soude werden ghehouden ende geeert. Barrabas wert voor Christo vercoren, om dat Christus verniet moest werden onder den alder snootsten der menschen, om dat hi ons bouen


429 alre creaturen der aerden verhooghen soude, ende eerlic maken in sijn glorie. Ende op dat hi ons, ons seluen soude leeren vernieten onder die alder snootste die inder helle of opter eerden is. Also lange alsser eenich creatuere also snoode sondich en quaet, inder helle, of opter eerden is, daer wij ons bi derren gelijcken, so en is onse vernietinge of ootmoedicheyt noch niet grondich, ende so en mach ons God niet te rechte in sijne hooge Godheyt verhoogen, noch wij en comen nymmermeer tot onuerstoorliken vrede ende gelatenheyt. Sij vercoren Barrabam voor Christum, om dat het herte der valscher heyligen, geen dinc also snoode en weet dat si niet voor die Euangelische waerheyt en souden setten sonderlinge alser eertsch gewinne, ende tijtlike eere af mocht comen, want de affectie des vleeschs [Kk v vo] en mach der waerheyt niet onderdanich sijn. Ro .viij. Also dicwijle als wi onsen wille voor den volmaecten wille Gods verkiesen, so verkiesen wi Barrabam voor Christum. Barrabas bediedt so vele als een sone des vaders, dat is onsen wille die wi lief hebben, als een vader sinen sone, die nochtans al vermoort dat in ons leeft, ende al bederft dat God in ons maect. Dat Pilatus huysvrouwe ooc getuych van Jesus onschult gaf bediet dat God doer alder menschen getuygenisse wilde geuen dat hi onschuldich was, ons te troosten, hoe sondich wi sijn, dat hi ons doer een leuende betrouwen in hem doert gelooue werckende, salich ende onschuldich wil ende mach maken. Doen greep Pilatus Jesum, ende gheesselde hem.+ +

Deuangelisten en seggen niet, hoe hi hem dede geesselen, maer Augustinus seyt int sermoon van de passie: Siet, de Heere wert totten slagen bereyt: Siet, hi wert

Christus ontfanct onseslaghen.


430 geslagen. Dat gewelt der geesselen heeft die heylige huyt ghescoort. Eylaes. God leyt voor eenen mensche wt gestrect, ende hi lijdt de pijne eens misdadigen, daer inne gheen spore der sonden geuonden en mocht werden. Pilatus waende hem also te mismaken, dat die Joden daer medelijden mede souden hebben, ende dat hi hem dan soude mogen laten gaen. Maer die Vader heeft hem voor ons geslagen ende niet gespaert, op dat wi, die vele geesselen verdient hadden (so Dauid seyt Psal .xxxi.) [(Kk vj) ro] midts sijn smerte ghenesen souden werden. Daeromme sijnt onse sonden die hem gheesselden. +

Die ruyters leyden Jesum binnen inden voorhof, welc een recht huys is, ende roepen alle die schare, ende hem wtgedaen hebbende, deden hem een purpur mantel aen, ende vlechtende een croone van doornen, hebben si hem die op sijn hooft geset, ende gauen hem een riet in sijn rechter hant, ende haer knien buygende, ende hem bespottende, hebben si hem begonst te groeten, seggende: Sijt gegroet, Coninc der Joden. Ende si sloegen hem met vuysten. Ende als si hem bespogen hadden, so namen si dat riet ende sloegen sijn hooft, ende haer knien buygende aenbaden si hem.

+

Die tacken onser hooueerdiger gedachten cronen dat woort.

Om dat die ruyters Pylati ghehoort hadden dat hi Coninck der Joden was, so hebben sij hem met desen conincliken teekenen in spot groote pijne aen gedaen. Het moeste sonder twijfel een onmenschelike pijne sijn,


431 dat si hem een doornen crone op sijn teder hooft setten, ende hem daer op sloegen. Nochtans wast ende is hem veel meerder lijden, dat wij thooft sijnder godheyt onteren met onse houeerdige gedachten ende voornemen. Of dat [(Kk vj) vo] wi sine hooge waerheyt met onsen houerdighen sinne willen croonen, ende veynsen ons te aenbeden ende in groter eeren ende weerdicheyt van buyten te hebben met knyelen, met nijgen ende buyghen, ende wederstaende nochtans hertneckelic metter herten oft metten gemoede. Wi geuen hem een riet in sijn hant, als wi Christum voor ydel houden, daer geen salicheyt meer inne en is, dan dat hi voor de erfsonde voldaen heeft, ende dat wi voort voor onse sonden moeten voldoen die wi na den doopsel doen, ende als wi dat Euangelie niet dan voor een ydel hystorie oft dwinghende wet en houden. Pilatus ghinc weder buyten ende seyde haer:+ Siet, ic brenghe hem v wt, op dat ghi bekent dat ic geen sake aen hem en vinde. Jesus quam buyten dragende een doornen croone ende een purpuren mantel. Ende Pilatus seyde tot haer lieden. Siet den mensche, oft siet eenen mensche. Als hem die bisscoppen sagen ende de dienaers, so riepen si, Cruysten, cruysten. Pilatus seyde tot haer. Neemt ghi hem ende cruysten, want ic en vinde gheen sake in hem, Die Joden antwoorden hem seggende. Wi hebben een wet, ende na onse wet moet hi steruen, [(Kk vij) ro] want hi heeft hem een sone Gods+ gemaect. Als Pilatus dat hoorde so vreesde hi

+

Die waerheyt ende woert Gods wert met menschelicke leeringe onkenlick ghemaect.

+

Om die wet werd e t g o d l i k e woort ghedoot.


432 meer. Ende is weder int rechthuys ghegaen ende seyde tot Jesum. Van waer sijt ghi? Mer Jesus en gaf hem geen antwoort. Daerom seyde Pilatus tot hem. En spreect ghi mi niet? weet ghi niet dat ic macht heb v te cruycen oft te+ laten gaen? Jesus seyde: Ghi en soudt gheen macht aen mi hebben, ten ware v van bouen ghegeuen. Daerom, die mi v geleuert heeft, die heeft grooter sonde. Van dyer tijt voort socht Pilatus Jesum los te laten, maer de Joden riepen: Ist dat ghi desen laet gaen, so en sidi des keysers vrient niet. Als Pilatus dese reden hoorde, so leydde hi Jesum buyten, ende sat voor den rechterstoel die Licostrotos (sic) heet, ende in Hebreus Gabbata. Het was den bereyt dach van paesschen ontrent de seste vre. Ende hi seyde totten Joden: Siet uwen Co- [(Kk vij) vo] ninck. Si riepen: Doet hem wech, doet hem wech, cruysten. Pilatus seyde tot haer: Sal ic uwen coninc cruycen? De+ Bisscoppen antwoorden: Wi en hebben gheenen coninc dan den Keyser. Pilatus siende dat hi niet en vorderde, maer datter meer oploops wert, willende der scharen genoech doen, so oordeelde hi dat geschieden soude dat si begeerden: ende hi nam water, wasschende sijn han-

+

Niemant en can tegen dat godlike woort gedoen sonder Gods toelaten.

+

Liefnebbers tijttelijker dingen verloochenen Gods woort.


433 den voor het volc, seggende: Ic ben ontschuldich+ vant bloet des gerechten, siet ghi toe. Ende alle het volc antwoorde: Sijn bloet si op ons ende op onse kinderen. Doen gaf hi haer Barrabam, die om den oploop, ende om eenen dootslach inden kercker was gheworpen, den welcken si lieden begheert hadden. Maer Jesum gheslaghen ende bespot sijnde, heeft hi hem tot haren wille geleuert, om ghecruyst te worden.

+

Menschelike vreese a f leyt van God ende doetonrechtuerdich vonnisse ghenen.

[(Kk viij) ro] Als Pilatus Jesum also onmenschelijcken hadde laten mismaken ende mishandelen van sinen dienaers, so datter niet gheheels aen alle sijn lichaem en was, so hoepte hi, dat si ymmer compassie ende medelijden met hem souden hebben ghehadt, ende dat si hem also souden laten gaen ongedoodt, daerom, om dat si sien souden hoe deerlic hi mismaect was, so dede hi Jesum voort comen, seggende: Ic brengen v buyten, dat ghi sien oft bekennen soudt, dat ic gheen sake aen hem en vinde, waer in hi belijdt, dat hi hem tonrecht also mismaect hadde. Doen quam Jesus buyten, draghende een doornen croone ende eenen purpuren mantel, ende hi was also mismaect, als Isai .liij. seyt, dat hi noch ghedaente noch fraeyheyt en hadde, maer als een melaetsch mensche, want in hem niet geheels en was. Ende Pilatus seyde totten Joden: Siet doch den mensche. Recht oft hi seggen woude: al en schijnt hi gheen mensche te sijn (hebdy oyt mensche also mismaect ghesien) hi is nochtans een mensche, daerom hebt compassie ende laet hem gaen, hi en is nv ymmers niet gestelt om Coninc te sijn. Aldus mismaken de valsche leeraers Deuangelische waerheyt, doer


434 heydensche Philosophie ende menschelijcke glosen, so datmense schier niet en kent, want si gheen gedaente noch fraeyheyt meer en heeft, om dat haer deen hier, dander daer met haren speecsel ende leelike fluymen oft onreyne seeueringhe, die si wt haren eyghen hoofde versiert [(Kk viij) vo] hebben, in haer minnelijcke aensichte ghespoghen hebben. Het welcke Paulus also scherpelick verbiet, totten Collo .ij. Maer dit en heeft die heylige Priesteren niet beweghet, noch genoech gheweest, maer si hebben Christum den Heere ghecruyst ende wt haren ooghen gedaen willen hebben. Want het en is eenen nijdigen mensche niet genoech, dat sine viant mismaect is, maer hi wil hem ooc met schanden te niete gedaen hebben. Also willen die valsche heyligen die Euangelische waerheyt met schanden ende pijnen te niete gedaen hebben vander wereltlijcker macht, op dat haer menschelijke insettingen ende haer valsche heylicheit in eeren soude blijuen, ende verloochenen lieuer Gods woort ende blijuen onder den Keyser, dan si niet in haerder eeren ende regiment en souden blijuen. Pylatus gaf so dicwijle ghetuych, dathi ontsculdich was, Heyden ende ongheloouighe verstaen dat die Euangelische waerheyt onbegrijpelic is, nochtans so en willen die valsche heylighen dat niet consenteren, ende seggen Si hebben een wet, ende na die wet so moeten si alle steruen, die segghen dat si doert ghelooue der Euangelischer waerheyt doer liefde werckende, kinderen Gods sijn. Want si hadden lieuer, dat si haer valsche heylicheyt van haer cochten ende dat leuende gelooue verlieten. Pilatus was consentieuser dan dese heylighen, ende vreesde om dat hi hoorde dat hi een sone Gods mochte sijn, dien hi also mismaect hadde, [Ll ro] misschien om dat de Poeten schriuen, datter goden totten menschen daelden,


435 om dat Pilatus een Heyden was, so dacht hi oft het een van dien goden mochte sijn. Ende om dat te ondersoecken, so nam hi Jesum tot hem, ende vraechde hem van waer hi was, Waer op hem Jesus geen antwoorde en gaf. Als Pilatus na eenighe misdaden vraechde, daer die Roomsche oft Keyserlike maiesteyt mede ghequetst hadde moghen werden, oft de Roomsche wet, dan verantwoorde Christus dat fijn, als doen si seyden, dat hi Coninc wilde sijn, doen antwoorde hi, dat sijn rijc niet wereltlic en was etc. doende te verstaen, dattet Euangelie der wereltliker macht niet en leert wederstaen, mer ghehoorsaem sijn in de saken die den gemeynen profijte aen gaen, maer Sone Gods te sijn oft niet te sijn, dat en ginc der Roomscher wet doen niet aen, mer God, so en wilde hem Christus wt dien liden niet worpen. Het gaf Pilato veel aen, dat hem Christus niet toe en sprac, daer hi so voor arbeydde, Ende om dat hi meynde macht te hebben hem te dooden oft te verlossen. Jesus, tot onsen troost stiet sinen hoomoedt ende alder aertscher rechters oft heeren neder, seggende: Ghi en soudt geen macht etc. Recht oft hi seggen wilde, Het rijc der werelt met al sinen Heeren ende Princen en heeft geen macht ouer mi noch ouer mijn gelooue, dan also veel als die godlike vaderlike genade belieft toe te laten, om salicheyt sijnre creatuerkens ende om sijn eere, Alst die v niet en orloft, so en hebdi geen macht, [Ll vo] want dan bewaert hi ons so crachtelick, dat niemant voor die tijt eenen vinger aen ons en mach steken, Gelijc Zacha .ij. staet: Ic sal hem eenen vierigen muer sijn. Nochtans al ist dat mijns Vaders wille is dat ic lijde, ghi en sijt niet sonder sonde, want ghi wel weet dat ic onsculdich ben, ende laet v nochtans wt vreese van v officie te verliesen oft ondanc te verdienen vanden Duuel ende vanden Joden


436 als een slaue des Duuels daer toe brengen, dat ghi tegen v conscientie onrechtuaerdelick doet. Mer die v daer toe dringen, die hebben meerder sonde, om dat si de schriftuere weten, ende om dat si wt nijde doen etc. Aldus salmen vanden Heere nemen ootmoedelic om Gods wille alle lijden ende onrecht te lijden, nochtans salmen de vianden te kennen geuen dat si sonde daer aen doen, ia ooc den Heeren ende rechters, dat si qualic doen, ende haer sielen verdoemen, dat si om de valsche heyligen te ghelieuen, die belijders der Euangelischer waerheyt veronrechten, hoe wel die de meeste sonde hebben. Als Pilatus dit hoorde, so arbeyde hi om Jesum te verlossen, mer hi ginc daer veel te saechtelic mede toe. Want alsmen de valsche heyligen niet te deghe voor thooft en stoot ende haer niet straflic toe en spreect, so en latense niet af. Daerom leerde Paulus Titu .i. dat hi sulcke hertelic berispen soude. Hadde Pilatus geseyt, ghi sijt boeuen, ic sal den Keyser v boeuerie doen verstaen, si souden hem wel met vreden hebben gelaten. Maer om dat hi dat niet en dede, so dreychden si [Ll ij ro] hem metten Keyser, seggende: Ist dat ghi desen laet gaen, so en sidi den Keyser niet gonstich noch getrouwe, ende de Keyser sal v voor sinen viant houden ende af setten. Want die seyt dat hi een Coninc is, die doet teghen den Keyser. Siet, Pilatus hadde wel begost, ende was wel een fijn rechtuaerdich rechter, also lange als hi dat metter genaden sijns Keysers mocht doen, maer doen hi sijn gracie verliesen soude ende ondanc behalen, so valt alle sijn rechtuaerdicheyt daer henen. Want hi peynsde, aen desen armen ongeuallighen mensche en is niet veel te verbueren, wat can daer af gecomen dat ic hem laet cruycen? mer de partije mocht mi veel hinders doen. Dese Pilatus was van Burgoengien, ic duchte dat hi


437 noch rechters van sinen sade in onsen lande heeft achter gelaten, die daer niet veel wercs af en maken, dat si eenen armen onmachtigen mensche, een onrechtueerdich vonnisse geuen, om danc aen de partie te verdienen, oft wt vreesen eeniger Heeren, welc God so scherpelic inde heylige scrift heeft verboden Leu .xix. dat hi oock verbiet, datmen den persoone niet en sal aensien, oft om des armen wille een onrechtuaerdig vonnis sal wijsen, hoe veel te meer dan, die tegen den armen om gonste der machtigher een onrechtueerdich ordeel geuen. Ende wat sullen de rechters voor God antwoorden, dat si de arme lieden, die si wel weten dat goet recht hebben, ende wel binnen drie oft vier daghen souden expedieren, ende houdense nochtans iaer ende dach loopende. Dese sullen [Ll ij vo] al met Pilato gerekent werden, want het is tegen godlike, ende ooc tegen de natuerlike wet. Maer wat sullen si te verantwoorden hebben, die nv een valsch ordeel ende vonnisse geuen ouer de Euangelische waerheyt, welc also veel is, als oft si god selue verordeelden, ende daer toe logenachtich maecten. O die sijn een fel oordeel verwachtende, het ware hen beter dat si noyt gheboren en waren. Merct hier dat hi inder waerheyt niet staende en mach bliuen, die den geest Gods niet en stiert. Want siet, Pilatus seyde eerst dat Christus ontschuldich was, mer want hi alleen na natuerlicke redene ordeelde sonder gheest, so is hi lichtelick daer toe gebrocht, dat hi den ontschuldigen verdoemde. Also varen si ooc, alle die de Euangelische waerheyt sonder geest aenueerden te beschermen. Dit is de vrucht eens ongeloouigen herten, dat het lichtelic af valt vander gerechticheyt, die het schijnde te hebben. Want siet, Pilatus gaf met vele woorden te kennen, dat Christus ontschuldich was, ende dede hem nochtans geesse-


438 len, mer terstont om dat gheroep der ongodliker scharen, so sette hi eenen moordenaer voor Jesum, ende gaf Jesum haren wille ouer. Mer van desen onrechtuaerdigen oordeel waren de Priesters, geleerde ende de heylighe Phariseen de sake, want een ordeel te verkeeren, daer helpen si sonderlinge wel toe, in saken die der Euangelischer waerheyt aengaen, want si en houden niet op, also lange alst haer toe gelaten wert met haren insettingen, decreten ende ra- [Ll iij ro] den de waerheyt te niet te doen ende te verbergen. Dat Marcus seyt, dat Christus ter derder vren ghecruyst wert, ende Johannes ontrent der sester, dat suldi also accorderen, dat noch al de derde vre hiet, al wast bi de seste, ende Johannes wilde te kennen geuen, dat veel tijts vander derder vren verloopen was. Ende al seyt Lucas na dat Christus geseyt hadde: Ghi sult heden met mi inden Paradise sijn, dat doen ontrent der sester vren was, dat was daerom: dat de Joden also seer haesten om Christum gecruyst te hebben, datter veel dingen in corter tijt geschieden deen ouer dander, welc men niet tseffens en conste geschriuen. Pilatus meynde, ghelijc onse heyligen nv ooc doen, dat wtwendige wassinge ende wercken de conscientie suyuerden, mer al hadde hi al het water wt der zee ghehadt, hi en hadde de sonden niet af gewassen, al wast dat hi seyde, Ic ben ontschuldich. Neen, het en ontschuldicht niet, dat hem yemant vander waerheyt wt vreesen laet drijuen. Waer op hem alle het volck antwoorde: Sijn bloet come ouer ons etc. Daer propheteerden si onwetelick, welcke prophetie wi met alder waerdicheyt aennemen, als den eenigen troost onser versoeninge ende verlossinge altoos begeerende, dat sijn bloet ouer ons come om ons te wassen van onse sonden.


439 De crijschknechten (sic) nemende Jesum,+ hebben si hem dat purperen cleet wtgedaen ende hebben hem sijns selfs clee- [Ll iij vo] deren weder aenghedaen, ende hebben hem wech gheleydt draghende sijn cruyce, op dat si hem cruycen souden. Wtgaende vonden si eenen Simonem, eenen Cyreenschen mensche voorbi gaende, comende wt den velde, welc een vader Alexandri ende Rufi was, desen gripende, hebben si hem gedwonghen dat cruyce Christi te draghen, ende si leyden hem dat cruys op, dat hi dat na Jesum soude dragen.

+

In smaet der werelt wert dat woort verclaert ende die mensce verlost.

Si hebben Jesum sijns selfs cleederkens weder aen ghedaen, om datmen hem te bat kennen soude. Ende hebben hem dat purperen cleet weder wt ghedaen, Want ghelijck Dauiden dat harnasch Sauls niet en paste, doen hi tegen Goliam soude vechten, om dat hi des niet gewoon en was .i. Reg .xvij. also en paste Christo noch den Christenen geen costelike habijt, want hijs niet gewoon en was costelic gecleet te gaen, mer in simpel habijt. Maer si hebben hem sijn harnasch op geleyt, dat is, sijns selfs cruys, welc sinen teeren doerwonden schouderen veel te swaer was, nochtans en heeft hi dat selue niet af geworpen, mer so lange gedragen, dat sijt hem selue af namen, niet wt medelijden, noch om sijn lijden te verlichten, mer om haestelic hem [Ll iiij ro] daer aen te brengen. Hier af was die figure Genesis .xxij. van Isaac, die sijn hout droech daer hi mede gheoffert soude werden, maer hi en was noch die rechte offerhande niet, want hi, noch geen crea-


440 tuer, en mocht voor ons voldoen. Daer omme wert Abrahe geseyt: En steect v hant niet aen dat kint, ende hi en wert niet geoffert. Maer het moeste een costeliker sijn, die God voorsien moest, die ons den lach, die grote vrolicheyt der consciencien soude maken, also dat wi met Sara mochten seggen: die heere heeft mi een lachinge gemaect. Wat mach die sondige consciencie meer doen lachen, dan dat dese offerhande voor haer geoffert wert, die voldaen heeft voor alle haer sonden, ende die selue draecht met alle die gramscap Gods, ende dat si los ende quijt gaet. Hier mede heeft ons Christus willen leeren, also hi ooc int Euangelie seyt Mat .x. dat wij ons cruyce op ons sullen nemen, ende dat niet afwerpen, tot dat ons sonder onsen toedoen af genomen wort. God en is niet ongenadiger dan die Joden, hi sal ons wel af doen nemen als het tijt is. Elc mensche die van Christus discipulen wil sijn, moet een cruyce hebben, het si van buyten oft van binnen, deen van sinen kinderen oft vrienden, die ander van sijn wijf oft dat wijf van haren man. Deen van sinen boden, dander van armoede. Eenige van inwendige quellagien, deen van dese, dander van die, elc so het hem meest cruyst ende druct. Eenige verkiesen dit oft dat voor een cruyce, mer dat een mensche selue ver- [Ll iiij vo] kiest, dat en is geen recht cruyce. Salt een oprecht cruyce sijn, so moetet de mensche also contrarie sijn dattet hem te degen cruce. Ooc so en macht hem niet eerlic sijn, maer het moet altoos schande met hem brenghen, also dat die mensche daer niet af gheclaecht en werde, datmen niet en segge: Och men doet dien goeden mensche so vele ongelijcs, hi en heeft dat niet verdient, maer hi ist so wel weerdich, hi hadde wel meer verdient, wi gonnent hem wel, het is een ketter. Ende datment nochtans niet


441 gedaen en heeft, daermen also omme versmaet wert, gelijc Christus en dede, dat is een oprecht cruyce, die dusdanigen cruyce van hem werpt, also die ongeloouige altoos doen, so haer God verwijt, seggende: Vant begin hebdij mijn ioc gebroken, etc. dien wert noch een vele swaerder opgeleyt, waer af gescreuen staet Jere .xxviij. Om dat ghi die houten ketene gebroken hebt, daeromme salder een yseren voor gemaect werden, welc si dan wel moeten draghen. Christus en conste sijn cruyce niet lange ghedragen, om dat sware cruyce dat hi van binnen droech, ooc so wilde hi cranc van lichaem werden, om dat hi ons sterck soude maken van gemoede. Daeromme so dede hem die Vader dat afnemen, om ons een vast betrouwen te gheuen, dat hi ons cruyce wel af sal doen nemen, tot sijnder eeren. Dit cruyce was so vermalendijt geacht, gelijc het noch van allen redeliken menschen geacht wert, dats niemant vanden Joden dragen en wilde. Maer haer ont- [Ll v ro] moete een boer Symon gheheeten, dies ooc niet geerne en droech, om dat hi in die doot Jesu niet en consenteerde. Maer si dwongen hem daer toe, dat hi dat achter Jesum soude dragen, want hi die vader Alexandri ende Rufi was, die vanden .lxxij. discipelen Jesu waren. Also en connen die dienaers Antechristi die waerheyt na haren lust niet gecruycen, het en si simpele ende slechte boeren verleyende, die si met haren luegenen ende vonden daer toe dwingen. Dat Christus het woort des Vaders, dat cruyce, daer hem die ongodlike mede belast hadden niet lange en droech, bediet, dat hoe seer dat die Euangelische waerheyt met menschelike lueghenen belast wert, daer af verlost wert. Dit salige cruyce wert den Joden om haer ongelooue af genomen, ende den Heydenen op geleyt die in Christum gheloouen, den welcken het een begeerlike glorie is.


442 +

Jesum volchde een groote schare van volc ende van vrouwen, die hem beweenden. Maer Jesus keerde hem om tot haer, seggende: Dochteren van Jerusalem, en weent niet op mi, maer op v ende op v kinderen. Want siet, daer sullen dagen comen, in welcken si seggen sullen: Salich sijn die onturuchbaren, ende die borsten die niet gesooget en heb- [Ll v vo] ben. Dan sullen si den bergen beginnen te seggen: valt op ons, ende den hoeuelen bedect ons. Want doen si dat in een groen oft vochtich hout, wat sal dan in een dorre geschieden?

+

Dwoort en laet dat lichamelie lijden Christi niet beweenen maer die sake.

Die Scriben ende Phariseen triumpheerden, dat sijt so verre gebracht hadden, maer eenige simpele menschen, diet leet was, ende dies niet gekeeren en consten, om dat die vianden Christi te machtich waren, die hebben droeue geweest, ende die vroukens die van naturen barmhertiger sijn, beweende dat wtwendige lijden Christi, dat si aen hem sagen. Welc Christus niet beweent en wilde hebben, maer aenghebedet, ende na gheuolcht. Want sijn lijden alre geloouiger lachen ende verblijden soude sijn, daeromme so heeft hi dat verboden, seggende: Dochteren van Jerusalem, en beweent mijn ontschuldige doot niet, want si sal die dooden inder sielen verwecken ende leuende maken, ende die schuldige verdoemde ontschuldich ende salich maken, maer beweent v ende uwe kinderen, die met uwen sonden die sake sijt. Ende ten si dat ghi doer mijn lijden van uwen sonden verlost wert, ghi sult in desen tijt groote plagen lijden, ende namaels die eewighe pijne.


443 Want desen rijcke is sulcken katiuicheyt aenstaende, datmen die vrouwen salich sal heeten die onuruchtbaer hebben geweest. Die vreese sal also groot sijn, dat si den bergen sullen [(Ll vj) ro] seggen: valt ouer ons etc. Ist dat ic die sonder sonde ende vochtich van allen duechden ben, aldus veel lijde, wat sal den sondaers die dorre sijn van allen goede dan geschieden? Hier in heeft Christus willen leeren, hoemen sijn passie vruchtbaerlic oeffenen sal. Sommighe bedencken dat lijden Christi also, dat sij gram werden op Judam, ende op die Joden, ende latent daer mede genoech sijn, gelijc si andere lieden beclagen, ende haer vianden veroordelen, dat en is die passie Christi niet ouerdacht, maer dat mach wel Judas, oft der Joden passie heeten. Eenige beweenen Christum, als eenen ontschul[di]gen mensche, gelijc dese vroukens hier doen, gelijck sommige ooc doen, die vele bewegelike dinghen vander passie ouerdencken, om dat sij groote compassie met Christo souden hebben, daer comt luttel vruchten af, dan een cranc hooft etc. Maer die bedencken dat lijden Christi te recht, die Christum also aensien, dat sij hertelic daer af verscricken, ende dat haer consciencie haer versaget, als sij sien die strange gramscap Gods, ouer die sonde, ende ouer die sondaren, dat hi sijnen eenighen alderliefsten sone, die sonde niet quijt en heeft willen schelden, het en ware dat hi so swaren boete daer voor dede, ende dat hi hem niet gespaert en heeft, maer hem so hardelick gheslaghen om onse misdaet. Also hi Isaie .liiij. seyt. Om der sonden mijns volcs hebbe ick hem gheslaghen. Hoe salt den sondare dan vergaen, als dat lieue kint also onghenadelick gheslaghen wert? Het moest [(Ll vj) vo] hem inder waerheyt grooten ernst geuen, daer so grooten personagie voor lijden moet. Ende alsmen vanden Heere can


444 gehebben, diep te bedencken, dat die sone Gods, die wijsheyt des Vaders selue lijdet, so wertmen daer wel af veruaert. Ten anderen, dat hem die mensche diepe inbeelde ende niet en twijfele, hi en ist selue die Christum also martelijt, want sijn sonden hebbent certeyn ghedaen. Waer af Judas, Herodes, Cayphas ende alle die Christo tlijden aendeden, niet dan dienaers en sijn geweest, datse sine ende mijne sonden daer toe gehuert hebben, also leert Christus dese vroukens hier ouer haer seluen, ende ouer haer kinderen weenen. Also veruaerde Petrus die Joden, als eenen donderslach, doen hi tot haer seyde: Ghi hebt hem gecruyst, also dat si veruaert totten Apostelen seyden: O broeders, wat sullen wij doen? Daeromme, als ghi die nagelen doer sijn handen siet dringen, so gelooft sekerlic, dat uwe wercken sijn, siet ghi sijn doornen crone, gelooft dat uwe gedachten sijn, ende dat ghi wel verdient hebt datter v duysent souden steken, daerder Christo eene steect. Want so Christus hier seyt, doen si dit int groene hout etc. dat is: Leert wt mijnder passie, wat lijden ghi verdient hebt, want een ionge bracxken wert geslagen, om die groote honden te veruaren. Hier inne sal hem die mensche vanden Heere nemen wel inne te oeffenen, op dat hi daer doer tot kennisse sijns selfs mach comen. Want dat is dat natuerlick werk der passien Christi, dat si [(Ll vij) ro] haer den mensche gelijc make. Also dat gelijc Christus deerlic in siele ende lijf in onsen sonden gepassijt wert, dat wi ooc also in onse conscientie, van onsen sonden gepassijt werden, dit en gaet niet toe met vele woorden, mer met diepen ghedachten ende met grootachtinge der sonden, dat wi Christum selue gedoot hebben, ende dat onse sonden den hoogen Vader sijn kint vermoort hebben, ghelijck Jacob van sinen sone Joseph in Gen .xxxvij. claecht, seggende.


445 Een felle wilde beest heeft minen sone Joseph verslint. Die dese veruaernisse noyt in haren leuen en hebben gehadt, die moetense inder doot oft inder hellen hebben, ende al beuinden dat Christus aent cruys geleden heeft. Maer dlijden Christi aldus te bedencken en vermogen wi niet, ten si dat God dat in ons wercke, daerom sullen wi hem doer sijn ghenade bidden, dat hijt in ons tot sijnder eeren volbrenge: ende dan verandert God den mensche midts desen bedencken, weselic, ende wort nieu geboren, gelijc als doer een ander doopsel. Hier wt werct dat lijden Christi sijn recht natuerlijc werc, doodende den ouden Adam, verdriuende alle sondige lust, toeuerlaet ende bliscap diemen vanden creatueren soude mogen hebben, verleedende, gelijc Christus van alle creatueren, ia ooc van Gode verlaten was. Als de mensche dit geerne vanden Heere soude hebben, sijn lijden also te oeffenen, so en gheeft hi somtijts dat niet, waer af de mensche in sijnder conscientien bedroeft wort, ende sijn leuen mishaecht hem seer. Siet, dat lijden werct [(Ll vij) vo] Christus lijden in hem, ende hi oeffent dat lijden Christi verborgelick ende warachtelic. Ten derden, als die mensche sijn sonden also in sine conscientie gheuoelt heeft, ende hi also veruaert heeft geweest, so en mach hi de sonden in sijn conscientie niet laten bliuen, hi soude anders cleynmoedich werden: Mer gelijc hijse wt Christo bekent heeft, also moet hi sijn sonden weder wt sijnder conscientien op Christum schudden, ende die conscientie daer af ontledighen, ende en mach niet dencken met eenigen wercken daer voor te voldoen. Dan worpt hi sine sonden op Christum, als hi vast gelooft dat Christus wonden ende lijden sijne sonden sijn, dat hi die draecht ende betaelt, als .i. Pe .ij. staet. Hi heeft onse sonden in sijn lichaem ghedraghen, opt hout des cruys.


446 Ende .ii. Cori .v.: God heeft hem de sonde gemaect, op dat wi doer hem rechtuaerdich souden worden. Op dese ende deser gelijcke woorden moet hem de mensche so vele vaster verlaten, als hem sijn conscientie martelijt: maer ist dat hi hem vermeet doer sijn berou ende voldoen sijn conscientie te stillen, so en sal hi nymmermeer gherust worden, want als wi onse sonden in onse conscientie laten bliuen, so sijn si ons veel te sterc, ende leuen eewelic. Als dat lijden Christi sijn werc gedaen heeft, so sal de mensche vanden Heere nemen doer te dringen, ende aensien dat vriendelic herte Christi, hoe vol liefden het tot hem is, die hem dwingt dat hi des menschen sonde so swaerlic draecht, ende dan voort doer Christus herte tot Gods herte dringen, aen- [(Ll viij) ro] merckende dat hem Christus die liefde niet en hadde moghen bewijsen, en hadt God niet wt eewiger liefden willen hebben, dien Christus met sijnder liefden totten mensche ghehoorsaem is. Daer vint de mensche dat godlijc goet vaderlijcke herte, ende gaet also doer Christum totten Vader, daer verstaetmen dan wat het is. Also heeft God de werelt lief ghehadt, Joan .iij. dat hi sinen eenighen gheboren sone ghegheuen heeft. Ende Paulus seyt dat hi hem niet gespaert en heeft. et c. Rom .viij. Also moetmen God by sijne goetheyt ende liefde grijpen, ende niet by sijnder macht oft hoocheyt, so cant gelooue oft betrouwen staende bliuen, ende dan is de mensche nieuwe in God geboren. Als men den sonden aldus doer Christum viant gheworden is, niet wt vreesen der pijnen ende hellen, maer wt liefden, so salmen alle de passie voor een gaue ontfanghen, ons vanden Vader met Christo om niet geschenct, want hi en behoeues niet, als oft wi alle dat lijden selue geleden hadden dat Christus geleden heeft, ende ons niet min daer op verlaten, dan op


447 ons eyghen goet, midts welcken God het herte ghewillich ende ghenegen maect dat ghewillichlijcken na te volghen wt puerder liefden al te lijden dat ons van buyten ende van binnen ontmoeten mach. Ende als wi siec oft cranc sijn, so sullen wi vanden Heere nemen te peynsen, hoe cleyne ende licht dat het teghen alle het lijden, gheesselinghe, ende smerte Christi Jesu is, die niet ghesondicht en hadde. [(Ll viij) vo] Ende als wi moeten doen dat ons tegen is, so sullen wi vanden Heere nemen te ouerdencken, hoe Christus geuangen wert geleydt. Aenuecht ons hoouaerdicheyt oft curioosheyt, so sullen wi dencken hoe Christus metten moorders bespot ende veracht wert. Bestoot ons oncuysheyt, hoe Christus teeder vleesch doerslagen werdt. Bestrijdt ons haet ende nijt, hoe Christus voor sijn vianden ghebeden heeft, die wel beter sake hadde gehadt te wreken. Als ons lichamelijcke oft geestelijcke tegenheyt ouervalt, so sullen wi dencken, heeft mijne Heere voor mi bloet int hoefken ghesweet, waerom en soude ic ooc niet lijden. Het ware een luye knecht die op sijn bedde wilde ligghen, als sijn Heere in doots noot strijden moste. Dat sijn rechte Christenen, diet leuen ende lijden Christi also in haer leuen trecken, als Gala .v. staet: Die Christo toe behooren, die hebben haer vleesch met sinen begeerten ende sonden ghecruyst met Christo. want Christus lijden en moet niet met woorden ende schijn, maer metten leuen ende inder waerheyt gheoeffent werden, als Hebr .xij. staet. Gedenct sijns die sulcken tegenstrijdinge vanden boosen menschen geleden heeft, op dat ghi gesterct ende niet flauwe en wert in uwen gemoede .i. Petri .iiij. Ghelijck Christus in sijn lichaem gheleden heeft, also sult ghi v oock met sulcken bedencken stercken ende wapenen. Mer die het lijden Christi willen nauolgen, eer si dat voor


448 een gaue ontfangen hebben, dat werden hypocrijten, want si en doens niet willichlic [Mm ro] met begeerten noch lustelic, mer swaermoedelic ende onlustelic, welc God niet en mach behagen. Mer diet eerst voor een gaue ontfanghen, die doen dat vrolic ende willichlic, seggende met Uria .ii. Reg .xi. Mijn Heere ende sijn knechten ligghen opter aerden, ende soude ic met mijnder huysurouwen goede ciere maken, oft in wellusten leuen? +

Ende si leydden Jesum in de plaetse Golgatha, dat is also veel als een calue plaetse, ende daer gauen si hem asijn oft gemyrden wijn met galle gemengt te drinken. Ende als hijt geproeft hadde, so en wilde hi dat niet drincken. Ende si cruysten hem in Golgatha, ende met hem twee moordenaers, eenen ter rechterhant ende dander ter slincker, ende Jesum int middel. Ende de schriftuere is veruult die daer seyt: Hi is metten boosen geacht. Het was de derde vre doen si hem cruysten. Jesus seyde: Vader vergheuet hen, want si en weten niet wat si doen.

+

Twoort wertaent cruys gheuesticht, die deen wil hebben die moet ooc dander hebben.

Christus heeft in alle sijn ledekens ende sinnen willen lijden, op dat hi voor alle manieren van sonden wt doen soude, ende daerom heeft hi oock op een [Mm vo] stinckende plaetse gebracht willen sijn, ende heeft in sinen riecken gheleden op dat wi ymmer niet en souden twifelen hoe stinckende sonden, oft met welcke leden ende sinnen wi gesondicht hebben, hi en heuet volmaectelic voldaen,


449 ende dat wi niet en souden ander genoechdoen soecken, dan Christum. Aldus heeft hi den asijn ende bitteren wijn oock ghesmaect, op dat hi inder tongen ooc gepassijt soude werden. Mer hi en wilt geenen wijn drincken die versuert is, dat is, hem en smaect geen leeringe sijns woorts die met menschelike fantasien verbittert is, want daer mede cruystmen hem veel pijnliker dan dat lichamelic cruycen, twelck nochtans bouen maten pijnlick was, want so inden .xxi. Psalm wel blijct, si hebben Christo alle sijn ledekens also met gewelt wtgerect, datmen alle sijn beenen tellen mocht, welc niet gheschieden en mocht, alle sijn iuncturen en moesten ontuoecht ende ontbonden, oft wt den leden sijn. Desgelijcs seyt den Psalm daer ooc, dat si sijn handen ende voeten doerboort hebben, het welc ooc een onlijdelike pijne was, also elck wel selue merct, om dat daer so veel senuwen vergaderen. Christus heeft selue sijn ledekens wtgherect willen hebben, om dat hi den armen cleynmoedigen sondaer soude thoonen, hoe bereyt hi is hem met alle sijn ledekens te ontfangen in genaden ende vriendelic te omhelsen, gelijc hi bi de parabole des verlorenen sone bewijst, Luc .xvi. recht oft hi seggen wilde: Coemt in mijn armen geloopen met ganssen betrouwen, want den pays is nv [Mm ij ro] ghemaect, coemt laet ons cussen, want ghi sijt versoent. Ende op dat ghi niet en sorcht dat ick v sal ontloopen, so ben ick vast ghemaect aent cruys, ende als ghi een cruys hebt, so soect mi daer aen, ende en loopt niet elders, aent cruys ben ic te vinden, als ghi tcruys vindt, so vindt ghi mi, ende die v tcruys brengt, die brengt v mi. Als ghi tcruys versteect, so versteect ghi mi, als ghijt vrolick ontfangt, so ontfangt ghi mi. Wildi mi hebben, ghi en moecht niet sonder cruys sijn. Si recken Christum sijn ledekens wt, die sijn woor-


450 den met ghewelt op eenen anderen sin trecken, ende die dien vremden sin vast willen houden, die nagelen hem daer mede also wtgerect aent cruys. Ooc doerbooren si sijn handen, die sijn godlicke wercken lachteren. Mer al wast dat si Christo al dit onmenschelick lijden aen deden, hi en heeft nochtans die niet gheuloect noch beclapt, mer daer hertelic voor biddende, ontschuldicht, seggende: Si en weten niet dat si so grooten salicheyt wercken den menschelicken geslachte, ende dat si haer seluen so grooten schade doen. Dat eenen mensce seerste doet, dat claecht hi eerst ende aldermeest, also heeft Christus sijn vianden ooc meest beclaecht, als sijn meeste lijden, recht oft hi seggen wilde: Ic en achte alle mijn lijden niet, mochten mijn vianden diet mi doen, salich worden. Daerom Vader, ghi en moecht so lieuen Sone niet ontseggen, in desen onmenscheliken lijden hanghende, daerom vergheuet haer etc. en wrekes niet op haer, maer achtet oft si dat niet [Mm ij vo] ghedaen en hadden. Siet, als wi onse alder beste vrienden souden vergeten, ia ons selfs, van grooter pijnen, so en heeft Christus sijn dootlike vianden ende ons allen niet vergheten te versoenen, daerom mach hi wel de paysmaker heeten, die niet alleen sijn vrienden, mer ooc sijn vianden so getrouwelic versoent, ende daer so onlideliken lijden om lijdt. O wie soude noch viantschap, haet ende nijdt in sijn herte connen gedragen, als hi aenmerct hoe vriendelic hem Christus tegen sijn vianden houdt?+ Voorwaer dat en is gheen + Christen mensche, dien yemant also veel misdaen mocht hebben, dat hi hem nv Moneantur auditores efficaciter vt ignoscant ex wt geheelder herten, om de liefde des bebloedden ende gecruysten Jesus, niet en corde inimicis. vergaue oft noch wrake soude begeeren. Ende dat hi dien niet en soude ontschuldigen, seggende. Vergheuet haer, want si en weten niet hoe grooten profijt


451 si mi doen, want si mi Christum metten cruyce thuys brengen, ende hoe grooten schade si haer seluen doen. Si ontsluyten mi den hemel, ist dat ict haer vergeue, want so vergheeft God mi alle mijn sonden, ende ben een kint ende erfgenaem Gods, waer af ghi mi v bulle ende brief int H. Euangelie hebt ghegeuen, welck ghi met uwen rooden bloede ende alder bittersten doot beseghelt hebt. Daerom lieue Vader, so en rekent haer dat doch voor gheen sonde. Pilatus schreef eenen titel, dat is die inscriptie+ sijnder saken, ende dien stelden si opt cruys aen dat hooft Jesu. [Mm iij ro] Daer stont inne gescreuen: Jesus van Nazareth Coninc der Joden. Desen titel lasen veel Joden, want de plaetse daer Jesus ghecruyst is was bi die stadt. Ende het opscrift was gescreuen int Hebreeusch, Griecx, ende in Latijn. Die hooge priesters seyden tot Pylatum: en scrijft niet coninc der Joden, mer dat hi geseyt heeft: ic ben coninc der Joden. Pilatus seyde: Dat ick gescreuen hebbe dat heb ic gescreuen.

+

Het godlic woort voert eenen heerliken titele in sijn wapen.

Dit is ons arme onsalighe menschen eenen troosteliken titel, ist dat wij hem belijden. Want Jesus is een salichmaker, die ons can ende mach ende geerne door sijn doot wilt salich maken, hoe verdoemt wij ooc sijn mogen, ya sij moeten in haer seluen verdoemt sijn, die hi salich can maken, hoe soude hyse salich gemaken die niet onsalich en sijn, of genesen die niet siec en sijn: Ende hi en wil niet alleen onse salichmaker, maer ooc onse Coninc sijn,


452 crachtelic bescuddende ende vrij houwende van sonden, doot, helle ende onsalicheyt, daer hi een Coninc ouer is, ende ouer alle creaturen liggende onder sine ons Conincs voeten, also dat si ons niet schadelic en mogen sijn, ende wil ons wysselic regieren, al[s]o dat wij niet dolen en mogen. Op dien Coninc mogen wij wel eenen moet hebben, [Mm iij vo] ende van hem glorieren, ende in sijne moghentheyt beroemen. Desen titel heeft God in die drie principael talen gescreuen willen hebben, op dat hi allen nacien bekent soude sijn, op dat si dien geloouende, salich mogen worden doer desen salichmaker, ende geregeert van desen Coninc. Mer die geestelose die haer seluen willen salich maken, ya ende ooc andere met dat haer ouerschiet, ende die so eygen wijs sijn, dat si haer seluen, ende alle andere willen regieren, die hadden ons, ya die duuel door desen vroliken titele geerne verandert, dat troostelike Euangelie geerne na haren sinne gestelt, gelijc si noch geerne souden doen. Maer lof Gode, sij en haddens geen macht, het was Pylato so veel iaren door Dauiden verboden, seggende: Siet toe, dat ghi den titel des opscrifts niet en corrumpeert, welc van sulcker cracht was, dat het den wille des ongodlicken rechters oock bedwanc, also dat hi dat niet en wilde doen, seggende: Dat ic gescreuen hebbe dat blijue also. Siet, hoe sorchuuldich is onse vader voor ons, dat hi so crachtelic verhoede dat onsen vroliken troost ons niet genomen en mocht werden. Waeromme en betrouwen wij hem niet stoutelic siele ende lijf. wie sal ons hem wt sijnder macht ontrecken. +

Als die krijsknechten Christum gecruyst hadden, so namen si sijn cleederkens, ende maecten daer vier deelen af, elcken knecht

+

Swoorts vianden deelen sijn leeringe.


453 een, ende eenen roc, desen [Mm iiij ro] rock was gebreyt, ende niet genaeyt. Daerom seyden sij onderlinghe. En laet ons dien niet in stucken snijden, maer laet ons het lot daerom werpen wien hi toebehoort, op dat die scrifture veruult soude werden, seggende Psal .xxi. Sij hebben haer mijn cleeren gedeelt, ende op mijn cleet hebben sij tlot gheworpen. Ende die knechten sittende, hebben sij hem bewaert. Als die krijsknechten Christum ghecruyst hadden, so en hadde hi geen tijtlic goet noch huysraet (om dat hi, so .ij. Cor .viij. staet, so arm om ons gheworden is) dan sine clederkens, die van geenen costeliken stof en waren, daer hijse mede hadde moghen loonen, daerom so heeft hi haer die ghelaten, ons leerende, dat wij den ghenen die ons contrarie doen, ooc yet sullen gheuen dat wij anders niet ghedaen en souden hebben. Sij deelen die cleederen Christi, die de scrifture deelen, ende verschoren, of van een trecken, gelijck sij met haren distinctien, ende subdiuisien van een rijten. Sij werpen tlot daer op die daer mede spelen, ende treckense na haerder sinnen lust werwaerts sij willen. Dit spelen ende dlot werpen gheschiede al in die teghenwoordicheyt Christi. [Mm iiij vo] Nochtans so en is dit niet geschiet, om dat si dat also wilden, maer om dat so eewelick voorseyt was van God, die dat doer den propheet Dauid voorseyt hadde te geschieden Psalm .xxi. Op dat wij ymmer souden geloouen dat het inder vianden oft creatueren wille niet en staet, wat si ons misdoen oft doen sullen, maer in den wille des sceppers, op dat wij geen


454 dingen vanden creatueren en souden nemen, maer vanden scepper, ende dat wij niemant en souden liefhebben dan den scepper alre creatueren alleene. Al spelen si aldus metter scrifturen, ende al speelter deene aldus omme, dander also, ende elc houdt sinen sin voort dbeste, also dat elcken duncket dattet hem toe behoort, dat is, dat hi den rechten sinne der scrifturen heeft. Die eenighe meyninghe die de H. Geest ende alle die in hem verlicht sijn, daer inne hebben, die en mach niet onteert werden. Ende sommige plaetsen der scrifturen sijn also claer, sonderlinge dat nyeuwe testament, ende die der menscheyt Christi alder naeste comen, gelijck oft het haer heden ware, dat si sien, dat si die niet gedeelen en connen, nochtans spelen si metten sinnen daeromme, wie dien toebehooren sal. Aldus moet ooc al voor onsen oogen verspeelt werden, daer wi ons dus lange mede gecleet hebben, ya ooc die beuoelike vereeninge die wij met Gode beuoelt hebben, daer wij noch eenich betrouwen op hebben, also dat wij sien, dat wij daer niet aengehadt en hebben, ende dat ons al af genomen wert midts kennisse dat wij daer niet [Mm v ro] dan sonden aen gedaen en hebben, ende ons seluen daer inne gesocht, ende daer wij ons mede meynden te decken, daer werden wij mede ontdect. Daeromme so ist, dat, als God yets goets doer de sine ghedaen heeft, so thoont hi haer die sonden ende quaet die si daer inne gedaen hebben, op dat si gheen ydel behagen daer inne hebben en souden, ende ooc dat sij nyewers op betrouwen en souden, dan alleen op Christum, ende dat si bloot ende naect ontcleet souden sijn van allen daer sij noch eenich betrouwen op hebben, hoe cleyne dat sijn mach. Want wij moeten Christo gelijc werden, ende al naect met hem aent cruyce ghenagelt worden.


455 Die moeder Jesu stont onder den cruyce,+ ende die susterkijnder moeder Maria Cleophe huysvrouwe, ende Maria Magdalena. Als Jesus sijn moeder ende sijnen discipel die hi lief hadde sach staen, so seyde hi tot sijnder moeder: Wijf, siet v kint. daer na seyde hi sinen discipule: Siet v moeder. Ende van dien tijt voort nam hijse in sijnder bewaringhe.

+

In iammer ende lijden wert bethoont wat dat godlijke woort vanden mensche heeft ontfangen.

Die moeder Jesu en hadde geen ommanierlike seden, noch wijflick gebare, maer si stont manierlick, sonder twijfel het sweert des medelijdens doersneet hier haer siele, niet om dattet haer so- [Mm v vo] ne was, want hoe wel si natuerlike liefde tot Christum had, si en wrachte daer niet, noch en volchde die niet, maer om dat hi haer naeste was, want si haren euen mensche bouen alle creatueren lief hadde in Gode, daerom hadde si ooc compassie met hem bouen alle creatueren. Si en viel niet neder in ongelooue, al sach si hem lijden als eenen mensche, ia als eenen viant Gods, si en twijfelde niet, hi en was warachtich God ende mensche, noch si en ginc ooc niet loopen wt vreesen als die Apostelen, maer si stont bereyt met hem te lijden, ende hem te troosten, welc niemant en can gedoen, het en si dat die geest Gods door tghelooue in hem werct. Al is datter vele den Euangelie volgen, alst in gheenen noot en is, inder noot vallet hem al af, dat niet van den gheeste Gods staende en wort gehouden. Als Christus sijn moeder aldus sach staen, so en socht hi daer gheenen troost aen, ons leerende, dat al af moet, ende dat alder creatueren troost, ya ooc der bester vrienden gestoruen moet sijn, maer hi en heeft sine natuerlicheyt


456 niet geuolcht, ende heeftse also vreemt inder noot gehouden, ende so weynich troosts aen haer gesocht, recht oft sijn moeder niet en ware geweest, seggende: Wijf, recht of hi seggen wilde: Ic kenne v getrouwe herte, hoe gheerne ghi voor mi lijden sout, al sidi een teerder maechdeken, maer ten mach niet sijn, ghi moet mi also vreemt sijn als een vreemt wijf die mi niet en kent. Want van mi is gepropheteert Esai .lxiij. dat ic de wijnpersse alleen moet treden. [(Mm vj) ro] Maer siet, dat sal voort aen v sone sijn, mijn discipel daer gratie in is, die niet van sijn natuerlike reden, maer van minen geest geregeert wordt, alsulcken behoort hi te sijn, die de moeder Christi der heyliger kercken sal dienen metten woorde Gods, ende die haer dat sal wt deylen. Dit en sal haer Vader niet sijn, maer haer sone, sonder haren consente en sal hi niet doen, maer nv willen si al selue regeerders ende niet dienaers der ghemeynten Christi sijn, nochtans seyt Christus, dat si Joannem als haren sone sal regeren, ende hi salse als sine moeder eeren, ende haer dienen ende besorgen dat si geenen honger des woorts en lijde, ende houdense in sijne hoede, datse de woluen met haren menschelijcken leeringe niet en bederuen. Christus heeft met desen wtwendighen wercke de ouders willen leeren, eeren, dienen, besorgen, hoe scherpelic dat den kinderen staet, oft hoe arme ende in wat noot si sijn: ende hier bethoont Christus wat hi van sijn moeder ontfangen heeft, dwelc hier steruen moet: al dat dwoort vanden vleesche ontfangen heeft, dat moet met scanden gedoot worden. Ende dat volc stont aensiende, maer die voorbi ghingen die lachterden oft bescimpten hem, scuddende haer hoofden ende seggende:


457 Tfy ws, die den Tempel bederft, ende tymmert dien weder op binnen drien dagen, Behoudt vseluen, [(Mm vj) vo] Sidy Gods sone, so coemt vanden cruyce. Des gelijcs de hoochste priesters, onderlinge spottende metten geleerden ende ouders, seggende: Ander heeft hi gheholpen, maer nv en can hi hem seluen niet helpen, Is hi de ghesalfde coninc van Israel, de wtuercoren Gods, so helpe hi nv hem seluen, ende come vanden cruyce, op dat wijt sien ende hem geloouen. Hi heeft in God betrout, hi verlosse hem nv, belieuet hem: want hi heeft gheseyt: Ic ben Gods sone. Dat selue verweten hem de moorders oock die met hem ghecruyst waren, hem lachterende. Die ruyters bespotten hem ooc, toegaende, ende hem edic biedende, seggende: Sidy de Coninc der Joden, so maect v seluen salich. Een vanden schakers die daer hingen lachterde hem, seggende: Sidy de ghesalfde Christus so helpt v seluen ende ons mede. Dander heeft gheantwoort, hem berispende ende [(Mm vij) ro] seggende: En vreesdy God niet, daer ghi in de selue verdoemenisse sijt? Ende wi hebbent wel verdient, want wi ontfangen na onse wercken, maer dese en heeft niet quaets gedaen. Ende


458 hi seyde tot Jesum: Heere ghedenct mijns als ghi in v rijck coemt. Ende Jesus seyde hem: Ic segge v voorwaer, heden suldy met mi int paradijs sijn. Ende het was by na de seste ure. Siet, dit is een oprecht cruce, datmen int lijden niet beclaecht noch ghetroost en wert, mer begect, alle spijt gedaen, ende getenteert vanden cruce te comen met den profijte dat daer af comen mochte, te weten, dien woorde te geloouen. Dit cruyce heeft Christus tot sinen wtwendigen cruyce geleden. Mer wie doen Christo desen smaet? Ten eersten, die voorbigaen. Dat sijn die gene diet woort wel hebben ende dien dat wel vercondicht wert, mer si lijden voor bi, ende en ontfangens niet. Welc gemeynlick die sine sijn, so Joan .i. seyt. Die sine en hebben hem niet ontfangen als hi onder die sine quam, die haer aldermeest beroemen dat si Christen menschen sijn, die gaen dit woort voorbi ende verachtent, om dat tegen haer natuerlike redene is. Dese scudden haer hoofden, dat is aenuechten die gheloouige metten Euangelie, seggende: Waendy [(Mm vij vo] doert gelooue des Euangelijs een sone Gods te worden? Sidy Gods sone, so coemt vanden cruyce, helpt v seluen, et c. Ten anderen, de heylige geleerde, religiose mans ende Paters metten volcke dat si verleyden, dese moeten beliden dat het woort godlike wercken doet, seggende: Hi heeft ander salich gemaect: maer si en geloouen niet dat hem seluen ende die daer in geloouen ooc wel soude helpen, si en soudens anders niet veruolghen. Si begheeren een teeken, welc de vianden des Euangelijs ooc vanden geloouigen begeeren, segghende: Coemt vanden cruyce, verlost v seluen wt dit lijden,


459 sidy een wtuercoren kint Gods, so ghi segt, so sal v God ooc wel de macht gheuen dat ghi wt desen lijden gaet, ende doedy dat, so sullen wi v geloouen. Maer om dat si aent cruys des lijdens bliuen ende laten haer om Gods wille verachten, bespotten ende lachteren, so en willen si niet geloouen, gelijc si ooc en souden al quamen si vanden cruyce. Daerom en heeft Christus vanden cruyce niet willen comen, ons leerende, dat wi ons nymmermeer daer toe en sullen laten brengen, dat wi ons seluen wt eenigen lijden sullen worpen, mer verwachtent ende lijdent verduldelic tot dat ons god doer ander creatueren daer af verlost, niet alleen als wi in wtwendich lijden sijn, mer als wi in inwendich lijden sijn, ende vanden inwendigen vianden bespot ende verdoemt worden, seggende: Ghi hebt ander lieden wel geholpen ende gesterct (so Jobs vrienden seyden, ca .iiij) maer nv en condy v seluen niet helpen, wat baet v [(Mm viij) ro] nv v betrouwen, laet sien oft v God verlossen sal. Dit ende dit sijn al teekenen dat ghi eewelick verdoemt sijt. et c. Mer dit moetmen al vanden Heere nemen te lijden, ende om leuen noch om steruen van desen cruyce niet dalen, alleen bloot ende naect aent godlike woort bliuen hangen, ende hem daer en bouen ouer gheuen inden wille Gods. Ten derden, de ruyters, dat sijnse die openbaerlijck teghen dat woort Gods vechten, voor haer Autores, ende willen haer leeringhe beschermen met wapen ende met harnasch, natuerlijcke reden ende subtijle argumenten, dese offeren Christo den sueren azijn, dat sijn de valsche sinnen, daer si sijn woort mede verualschen. Dese bespotten dat godlike woort oock. Ten vierden, die moordenaers, dat sijn die ghene die dat godlike inwercken in ons vermoorden, met onsen crijgelen wille dat wederstaende, ende God daer toe sijn glorie


460 hem rouende, ons yet toeschriuende, dat goet is. Int midden van desen heeft Christus ghecruyst geweest, als een hooftman alder mordenaren, ghelijc het woort Gods nv voor die opperste ketterije wert gehouden. Die een van desen moordenaren die in sijn ongelooue volhert, die bespot dat godlike woort oock, maer die in de mismaecte gecruyste Euangelische waerheyt gelooft, bekennende dat hi dat verdient heeft dat Christus lijdt, ende dat hi dat voor hem lijdt, ende lijdt ooc weder om gheerne wat God op hem laet vallen, die verantwoort dat godlike woort. Hi hadde [(Mm viij) vo] Christum recht te voren met sinen gheselle bespot, mer nv vanden geest Gods verlicht sijnde, so heeft hi sine sonden bekent, ende hem seluen veroordeelt. Ten anderen heeft hi de gerechticheyt Christi ende onschuldicheyt beleden, en hi belijde hem eenen Heere ende Coninc te sijn, dien hi als eenen mordenaer gecruyst sach. Ten derden, al was hi een moordenaer geweest ende noyt goet gedaen, nochtans so en mishoopte hi niet. Welc seker een recht fijn gelooue is, welck niet ledich in hem en was, mer het wrachte ter stont doer de liefde in hem, sinen broeder straffende wt liefden, en hadde hem geerne tot kennisse sijnder misdaet gebracht ende totten gelooue in Christum. Ende in sulcken leuenden gelooue doer de liefde werckende heeft hi een edel cort gebedeken gebeden, seggende: Heere (al sie ic v hier hangen als eenen moordenaer) ick gelooue nochtans dat ghi Heere hemel ende aerde sijt, al en ben ic niet waerdich yet van v te bidden, ghi sijt weerdich mi te gheuen, peynst om mi als ghi in v rijck coemt. Siet, een geloouich mensche en can niet veel woorden in sijn gebet maken, maer luttel woorden met dieper aendacht: want die veel woorden maken, so Christus Mat .vi. seyt, dat sijn ongheloouighe, ende en ontfanghen


461 niet dan een swaerder oordeel, so Christus Matt .xxiiij. ooc seyt: maer die met weynighen woorden inden gheest ende inder waerheyt bidden, dat gebet is so crachtich dat hem Christus hier sweert dat hi heden met hem int Paradijs sal sijn, [Nn ro] dat is die gerechticheyt ende dat eewige leuen ontfangen, dat Adam verloren hadde. Siet, het gelooue ontfangt meer dan het begeert. Dit ghelooue heeft also sterc in hem gheweest, dat hi de glorie Christi vrij inden tormenten des doots vercondigende, een Euangelist ende martelaer is geworden daer Petrus verloochent, Johannes swijcht, ende gheen vanden Apostelen en derren spreken, daer ontschuldicht hi Christum openbaerlick, daerom so voorgaet hi de heyligen ooc int rijc der hemelen. Wi en mogen niet anders salich werden dan dese moordenaer, daermen gheen verdienten in gheuinden en can. Mer al belijden vele twoort stoutelick alst onueruolcht is, men vinter also luttel, als een onder duysent, diet also mishandelt oft mismaect belijden, dat gheen ghedaente meer en heeft. Dit paradijs is een lieflike vrolike ende soete ruste met Christo, door Christum in God. Dit gheschiedde ontrent der sester vren. Alst ses vren was so ist doncker geworden+ ouer alle aertrijc totter negender vren toe ende de sonne is verduystert. Ende ontrent der neghender vren riep Jesus met grooter stemmen, seggende: Eli, Eli, Lamaazabathani? welc bediet: Mijn God, mijn God, waerom hebdi mi ghelaten? Als som- [Nn vo] mighe die daer stonden dit hoorden, seyden si. Dese roept Heliam.

+

Het wort doncker als Gods woort niet en licht.


462 Christus de eewige sonne, ende dat woort des Vaders, door de doot des lichaems oft vleeschs ondergaende, so verdonckert hi dat schijnsel der gescapender sonnen, want midts de verdienten sijnder doot, so verduystert hi tschijnsel alre gescapender wijsheyt, Want so wie midts den gelooue deelachtich wert sijnder gerechticheyt, die versmaet alle hoocheyt menschelicker gherechticheyt. Dede dit de gloriose sonne doen si onder ghinc, wat sal si dan doen in dien ordeel opgaende? Voorwaer dan sal hi al verdoen dat den vleesche aengaet. Dit geschiet ooc al geestelic inden inwendigen mensche inder tijt der gelatenheyt. Eerst so wert hem alle troost sijnder vrienden, ia alder menschen onttogen, ende wert van alle menschen gelachtert, ende van alle quellingen van binnen gequelt, welc inder waerheyt een swaer lijden is, also degene wel weten diet beuoelt hebben, nochtans so ist al lijdelic, also langhe als dat licht daer is, dat is, claer kennisse, dat also behoort te sijn, mer als dat al verdonckert wert, ia dat de claerheyt des godliken woorts ooc niet meer en schijnt, mer al duyster wert, also datmen niet meer kennissen en heeft, dan oftmen noyt van God noch van sinen woorde gehoort en hadde. Nochtans so maect God den mensche dat ooc noch wel lijdelic, also langhe als hi Gods noch geuoelen mach, maer als hem God [Nn ij ro] omkeert, ende also viantlic houdt tegen den mensche, als oft hi hem inder eewicheyt wilde verworpen, ende en laet sijns niets niet geuoelen, dat is lijden bouen alle lijden. Dit lijden was in Christo also groot, dattet alle menschen lijden te bouen ghinc, want alle menschen hoe si gelaten sijn, God doet haer al eenich behulp door de creatueren, ende al sijn die verkeerde sondaers van God gelaten sonder allen beuoeliken inuloet, God en laet haer inder doot nochtans die


463 verstandelike beuoelicheyt niet, mer die wert van grootheyt des lijdens also oueruallen, dat si dat lijden in de ouerste hartheyt niet en geuoelen, mer also en wast in Christo niet, want hi geuoelde volmaectelick alle sijn lijden int alder hartste, dat grootste metten minsten, ende hi en geuoelde gheen liefde. Hadde hi die liefde mogen geuoelen, alle lijden hadde hem een solaes geweest, mer want hi berooft was van al dat hem eenichsins hadde mogen verlichten ende van binnen ende van buyten was oueruallen met al dat hem beswaren mochte, sonder alle beuoelic onderstant oft hulpe alder creatueren ende der godheyt, daerom so was sijn gelatenheyt bouen alle gelatenheyt, ende sijn lijden bouen alle lijden. Ende om die ongemeten onbegrijpelicheyt te bethoonen, so riep hi met grooter stemmen: Mijn God, mijn God die mi van buyten ende van binnen so vriendelicken God plaecht te sijn, waerom hebdi mi ghelaten (als v viant) ia so hi inden .xxi. Psalm seyt. Verre van mijnder salicheyt, recht als oft [Nn ij vo] hi seggen wilde: Ic gheuoele mi onsalich ende verre van alle salicheyt. Och, mer dat waer mi cleyne, waer ick ghelaten als goede menschen, die om uwer liefden gelaten sijn, mer het sijn de woorden mijnder sonden. Christus gheuoelde onse sonden, als oft hise selue gedaen hadde. Want so Isa .liij. seyt. De Vader hadde onser alre sonden in hem gesedt. Ende Paulus .ij. Corin .v. Hi heeft Christum die sonde selue gemaect, op dat wi sijn vianden, die gerechticheyt Gods in hem souden werden. Dat is een godliefhebbende mensche, een onlijdelick ghedrange, dat hi geuoelt dat hi de sake der gelatenheyt ende der gramschappen Gods is met sijns selfs sonden.


464 +

Jesus wetende dat doen al volcomen was, op dat de schriftuere volcomen soude, so riep hi. Mi dorstet. Daer was een vat vol edics, ende terstont liep een van haer, als hi een spongie geuult hadde met edic ende alsen, so stac hise in een riet, ende gafse aen sinen mont, dat hi drincken soude, ende hi seyde totten anderen: Houdt laet sien oft hem Helias af sal comen doen. Als Jesus den asijn ghesmaect hadde, so seyde hi: Het is al volbracht. Ende hi riep we- [Nn iij ro] der met grooter stemmen: Vader in uwen handen beuele ic mijnen geest. Ende als hi dat geseyt hadde, so gaf hi sinen geest met geneychden hoofde.

+

Dat hoge woort heeft onse salicheyt in bloter liefden begost ende in dorst volcomen.

Christus hadde natuerliken dorst, van grooter moeyten ende pijne was alle sijn natuerlike vochticheyt verdorret, so hi in den .xxi. Psalm seyt, als een aerden vat. Desen dorst wert hem bitterlic gelaeft, te weten, met asijn, op dat de scriftuere des Psalms veruult soude worden, Psal .lxviij. Si hebben mi galle te eten gegeuen, ende mi in mijnen dorst met edic gelaeft. Nochtans so en was dat sinen principalen dorst niet, mer hem dorste na den pueren ongeualschten wijn der euangelischer waerheyt, dat die gepredict ende gelooft soude worden: Mer de valsche leeraers hebben hem metter gallen ende asijn sijn edel puer woort geualscht, ende hem daer mede te drincken ghegeuen in sinen dorst, dat is, die dorstige sielen, want datmen een van sinen alderminsten doet, dat doetmen


465 hem Matt .xxv. Als Christus dit ghesmaect hadde, so heuet al volbracht geweest, dat de schriftueren van hem voorseyt hadden voor sijn doot te geschieden, ende al dat totter salicheyt der menschen van noode was, also dat niemant daer voor meer doen en derf, want hi heuet al voldaen, Recht oft hi seggen wilde. O arme verdoemde mensche sijt nv salich uwen pays is gemaect, ghi sijt versoent. Ende o [Nn iij vo] Vader, want het al betaelt ende volbracht is, so ontfangt nv in genaden den armen verlorenen mensche, die ic .xxxiij. iaer met so swaren arbeyt ghesocht hebbe, ende nv met allen lijden van buyten ende van binnen beuaen in alle sinnen ende leden etc. also het voorschreuen ende inder eewicheyt besloten was. Nv beuele ic v mijnen geest, doet daer ooc mede dat v belieft in tijt ende in eewicheyt. Ende hi neychde sijn hooft, in een teeken dat hi in ghehoorsaemheyt sterf, also Paulus Philip .ij. seyt. Ende hi sterf den alder bittersten, pijnlicsten doot, die oyt creatuere ghesterf, want hi gheuoelde alleen volmaectelick den angel des doots, op dat hi ons die dooden soude, ende die doot met sijnder doot verslinden, Osee .xiij. daer vliecht dat puere duyfken wt der arcken Christi, Genesi .viij. dat is sijn edel siele om ons inder vren sijnder verrisenisse, den groenen tacke des olijfs, der godliker ghenaden ende versoeninge te brenghen, Judi. int .xvi. cap. Hier doodet die stercke Sampson meer vianden steruende, dan hi leuende ghedaen hadde. Ende siet, dat voorhancsel des tempels is+ van bouen tot beneden te midden in twe deelen gescoert ende de aerde heeft gebeeft, ende de steenen sijn gheschoert ende die grauen sijn

+

Tgodlick woort schoert alle middel.


466 geopent. Ende veel lichamen der heyligen die geslapen had- [Nn iiij ro] den sijn opghestaen, ende wtghegaen sijnde wt den graue sijn na sine verrijsenisse in die heylige stadt ghecomen ende hebbender veel geopenbaert. Dat schoren des voorhancsels dat inden Tempel hinck, beteekent dat Christus doer sijn doot ende lijden alle middel tusschen God ende den mensche geschoort ende wech gedaen hadde, also dat alle geloouige nv sonder middel door Christum totter hooger godheyt mogen gaen, dat geene sonden dat meer en mochten beletten. Die aertsche mensche hoe eertsch dat hi is, can hi vanden Heere gehebben vastelic te geloouen, dat hi voor hem so scandeliken doot gestoruen is, hi moet beweeget werden, ya hoe versteent hi is, die versteentheyt sijnder herten wert vermorwet, met dien heeten bloede des lammekens, als hi gelooft dat hi die ghene is, daer dat so mildelic voor gestort is. Die doode grauen sijn open ghedaen, want so Christus seyt. Joan .xi. Al ware hi doot in sonden, die in hem geloofde hi soude leuen. Maer die dooden en sijn niet op den seluen dage verresen, want so Rom .xv. staet, Christus moste die eerste wt der verrijsenisse der dooden sijn, maer doen Christus verresen was, doen verresen sij ooc, als seker getuyghen sijnder verrijsenissen, ende openbaerden veel menschen, midts leuende exempelen der duechden ende wercken der charitaten. [Nn iiij vo] Centurio die tegens Christum ouer stont ende die met hem waren Jesum bewarende siende dat hi also roepende sterf, +

+

Dat luyde roepen des woorts en is niet onuruchtbaer.


467 ende die aertbeuinge, ende tgene datter geschiet was siende, so hebben si seer gevreest, ende God geglorificeert, seggende: Voorwaer dese mensche was een sone Gods. Ende alle die scharen die tot desen spectakel gecomen waren, ende sagen die dingen die daer geschieden, slaende haer borsten sijn weder ghekeert. De hooftman metten genen die met hem waren mercten wel dat dat roepen inder doot niet natuerlic en was, ende dat woort riep so sterc in haren herten, datse die H. geest daer doer also verlichte, dat si bekenden dat Christus gerecht was ende dat hi al dat lijden onuerdient geleden hadde, ya dat hi die sone Gods was. Die Heydenen glorificeren God, maer dat Joedtsche volck siet ende bekent dattet qualic ghedaen heeft, maer het en glorificeert God niet. Alle die hem kenden stonden van verre, ende+ die vroukens die hem van Galileen gheuolcht waren dese dingen siende, onder welcke was Maria Magdalene, [Nn v ro] Maria des cleynen Jacobs ende Jose moeder, ende Salome moeder der kinderen zebedei, welc hem ooc geuolcht waren, doen hi in Galileen was ende dienden hem daer, ende meer ander die tsamen van Galileen op waren geclommen na Jerusalem.

+

Dwoort doet die crancke staen voor die vluchte.

Die discipelen vluchten dat mans waren, ende die vroukens bleuen staen, also heeft God altoos vercoren dat cranc was, op dat hi die stercke soude bescamen. Die


468 cranc is, ende hem seluen daer voor hout, die maeckt God veel stercker int cruyce des lijdens, dan die haer laten dunken, dat si seer sterc sijn. +

Die Joden, om dat bereet dach was op dat die lichamen niet opten Sabboth aen die cruycen en souden blijuen, so hebben si Pilatum ghebeden, dat haer beenen gebroken souden werden ende wech gedaen. Doen braken sij die beenen des eersten ende des anderen die met hem gecruyst was. Maer als si tot Jesum quamen, siende dat hi doot was en hebben sijn beenen niet gebroken, maer een der kriechsknechten doorstac sijn sijde met eender speere, ende [Nn v vo] terstont liep daer water ende bloet wt. Ende diet gesien heeft, heeft daer ghetuygenis af gegeuen, ende sijn getuygenis is warachtich. Ende hi weet dat hi warachtige dingen seyt, op dat ghijt geloouen soudt. Dese dinghen sijn geschiet op dat die scrifture veruult soude werden Exo .xij. Ghi en sult geen been van hem breken, ende zacha .xij. Sij sullen sien in welcken si gesteken oft ghenoept hebben.

+

Valsche heylicheyt staet in wtwendicheyt.

Die valsche heyligen sijn neerstich, dat al suuer van buyten soude sijn, sonder alle ombehoorlicheit in dingen die sij selue geuonden hebben, ende daer sijn sij also mede becommert, dat sij haerder inwendicheyt al vergeten, so


469 dat sij sijn als gescilderde grauen, die van binnen vol stancs ende vuylicheyts sijn. Hier omme so baden si Pilatum om haer beenen te breken ende haren lichamen wech te doen, maer sij en baden God niet dat hi die stinckende pryen wt haerder conscientien soude werpen, Pilatus heeft haer daer ghenoech in geweest, want die duuel en begeert sulcke heylicheyt niet te beletten. Die ruyters hebben der moordenaers beenen gebroken, maer die beenen Christi niet. Want al wert het godlike woort gesteken, men macht niet breken, want het was ver- [(Nn vj) ro] huedt inder eewigher voorsienicheyt Gods, ende in de heylige scrift Exod .xij. in de figueren des Paeschlams, Christus was dat gewarige Paeschlam, de vianden mochten hem midts Gods wille dat leuen ende de glorie der werelt nemen, maer sijn been, dat is sijn leuen ende glorie voor Gode en consten si hem niet ghebreken noch ghenemen. Desgelijcs geschiet ooc allen geloouigen, hoe die vianden rasen, si en connen haer beenen niet ghebreken, want so Dauid seyt Psalm .xxxiij. God bewaert alle haer beenen, daer en salder niet een ghebroken worden, dat is, daer en sal alsulcken cracht niet sijn, diet gelooue niet verwinnen en sal. Maer daer quam een vanden ruyters, ende doorstack sijn sijde, op dat ons Christus eenen openen toeganc tot sijnder herten (dat so vol liefden was tot ons) soude maken, daer wi altijt doer totten Vader souden loopen, met geheelen betrouwen, ende dat hi ons den edelen witten ende rooden wijn sijns waters ende bloets dat aen sijn herte lach verborghen, ons ooc wt liefde wilde schencken, ende niet des sijns behouden, op dat hi ons ymmer altemale droncken soude maken in sijnder liefden, also dat wi ooc niet des ons en behielden, maer al wt storten ia ende om sijnder puerder liefden.


470 Als den auent naecte, om dat bereytdach was die voor den saboth is so quam Joseph van Aromathien, dat een stat int Joetsche lant is, een rijc man, [(Nn vj) vo] een senateur, ende goet ende gherecht, die gheen consent in haren raet noch daet en had gegeuen, ende hi verwachte ooc dat rijcke Gods: want hi was een discipel Jesu int heymelick, om de vreese der Joden, dese nam eenen moet, ende ghinc tot Pilatum, ende begeerde van hem om tlichaem Jesu wech te nemen. Pilatus verwonderde oft hi doot mocht sijn, ende riep den hooftman tot hem, vragende oft hi al doot was. Ende als hijt wiste van Centurio, so heeft hi Joseph dat lichaem Jesu gesconcken, gebiedende datment hem ouer langen soude. Ende Joseph heeft een lijnen cleedt gecocht. Nicodemus die snachts tot Jesum quam, dese quam ooc brengende Myrrhe ende Aloes onder malcanderen gemengt bi hondert ponden. Si namen dat lichaem Jesu af gedaen, ende wonden dat in een suuer lijnen cleet, ende ombonden met lijnen doecken met welrieckende salue, ghe- [(Nn vij) ro] lijc het den Joden een costume is te begrauen. In de plaetse daer hi ghecruyst was, was een hoofken, ende in dien hof was een nieu graf


471 dat Joseph hem seluen wtgehouden hadde wt eenen steen, in welcken noch niemant geleyt en was. Om dat bereet dach der Joden was, ende den sabbath op begonste te gaen, om dat het graf na daer bi was, so hebben si Jesum daer inne geleyt. Ende daer eenen grooten steen gewentelt hebbende voor dat gat des graefs, sijn si wech ghegaen. Maer daer was Maria magdalena ende Maria Jose, sittende teghen dat graf ende besiende waer het ghestelt wert. Ende metten vrouwen daer si mede quamen, met Jesu van Galileen, so hebben si dat graf gesien, ende hoe daer in geleyt was dat lichaem Jesu. Die vrouwen sijn weder gekeert, ende hebben de specerie ende saluen bereyt, ende des sabbaths so rusten si na dat gebot. Des [(Nn vij) vo] ander daechs die na den bereetdach volcht, so sijn de Princen der pr[i]esteren tsamen gecomen metten Phariseen tot Pilatum, seggende: Heere, wi sijn gedachtich geweest dat die bedrieger noch leuende seyde. Ic sal na drie daghen verrijsen, daer om so doet dat graf bewaren tot optenderden dach, op dat sijn discipulen niet en comen ende stelen hem, ende seggen den volcke dat hi vander doot verresen is. Ende die laetste dwalinghe sal


472 arger sijn dan die eerste. Pilatus seyde haer Ghi hebt bewaringhe, gaet bewaert so ghi weet. Si ghinghen ende bewaerdent graf, ende segelden den steen toe, ende stelden die bewaerders daer bi. Joseph die langhe verborgen hadde gheweest wt vreese, is nv also doer Christus doot ghesterct, dat hi stoutelic dlichaem Christi (welc niet sonder perikel en schijnde te mogen sijn van goet ende eere te verliesen, ende dat verbannen ende ghedoot was vanden Joden) van Pilatum heeft begheert, al was hi rijck ende edel van gheboerte, [(Nn viij) ro] niet ontsiende oft hi berooft werde van sinen rijcdom ende eere. Hi hadde langhe gerecht ende goet geweest, maer hi en hadde Christum voor dese tijt noch niet coenlijck derren belijden, welc hi doen vanden Heere ontfinck. Hier mede leert hi rijcke ende edele lieden, dat si niet en souden vreesen, noch om verlies des tijtlics goets en souden laten Christum te belijden, ende haer niet schamen hem in sijn arme ledekens te dienen. Als hi dlichaem vercreghen hadde, so quam Nicodemus ooc, ende si hebben Jesus lichaem, als eens goets onschuldichs menschs, eerlick begrauen in een graf dat Joseph voor hem seluen wt hadde doen grauen, op dats niemant nemen en soude, met eenen steen besluytende. Siet, si doen den dooden lichaem eere, si bekennen ende vercondigen sijn doot, ende dienen der wet, maer si en bekennen dat leuen noch niet. Aldus vindtmen ooc eenige menschen die Christus doot ende lijden hertelic oeffenen ende eeren, ende in suueren gedachten winden, ende met wtwendighen wercken saluen, maer si en weten niet hoemen daer doer


473 lenende sal worden, ende begranen Christum noch al in haer goetduncken, voornemen ende eyghenheyt die si selue wtgegrauen ende wtghelesen hebben. Ende gelfjckerwijs Christus in een nieu graf besloten werdt, ende in doecken ghewonden, van welcken hi weder leuende in den lichaem opstont gloriooselic, inden tijt den welcken God inder eewicheyt daer toe voersien ende ge[or]dineert hadde, so wordt oock dat woort der [(Nn viij) vo] Euangelischer waerheyt, doer Gods veruaerlic oordeel besloten onder de nieuwe beschilderde grauen menschelijcker vindingen. Dat godlike woort sal daer nochtans glorioselic weder wt opstaen, inder tijt die van God daer toe van eewicheyt geordineert is. Ende daer die vianden der Euangelischer waerheyt dat alder meest mede wanen te beletten, daer stercken sijt alder meest mede, te weten, dat si haer menschelike insettingen ende vonden metter wereltliker hant doen bewaren, ende op dat die weereltlijcke macht haer niet en soude connen bedriegen, so sluyten si den steen, dien bezeghelende. Want dan mercket volc wel dat haer dingen niet sterc genoech en sijn, die si also metten sweerde ende viere moeten beschermen. Ende als de Euangelische waerheyt weder om opstaet, so is haer verrijsenisse veel sekerder ende gloriooser, dan oft si also crachtelick ende voorsienlic niet bewaert en hadde geweest. Waer af God gheloeft ende gheeert moet sijn inder eewicheyt. AMEN. Gheprint int Jaer ons Heeren. M.D. xx. Ende ghemaect by den deuoten Pater Broeder Niclaes Peeters Minnebroeder ende Gardiaen.


Niclaes Peeters. Editie J.G.R. Acquoy

Recommend Documents