Nederlandse taal in het mbo: varianten in taalonderwijs
Paul Steehouder 28 januari 2011
[email protected]
Onderwerpen • Beleidscontext en kernpunten inhoudelijke debat • Onderzoeksopzet en resultaten • Varianten in taalonderwijs
Beleidscontext • Terugblik • • • •
Geen eindtermen Nederlands voor het mbo (1997) Nederlandse taal meestal geïntegreerd in andere vakken Aandacht voor taalbeleid door instroom anderstalige deelnemers Maatschappelijke zorg over dalende taalprestaties
• Beleidsmaatregelen • • • •
Bestrijding laaggeletterdheid (2005-2010) Nederlandse taal in de kwalificatiestructuur (2004, 2007, 2010) Van Meijerink (2008) naar sectoroverstijgende wet (2010) Centrale examinering Nederlandse taal
bronnen: Houtkoop (1999, 2010), Neuvel e.a. (2004) PISA 2006,, Over de drempels met taal en rekenen (2008); Kuiken (2010) Steunpunt taal en rekenen mbo (2010)
Vragen en discussies • Beleidsvragen -Tempo, intensiteit en kwaliteit van maatregelen -Effecten van de inspanningen -Ambities en haalbaarheid (niveau 1/2, bbl)
• Inhoudelijk debat -Nederlands als moedertaal; Nederlands als tweede taal -Apart, geïntegreerd of een combinatie -Taalgericht vakonderwijs; drieslag taal -Taken en rollen van vakdocenten, taaldocenten, taalcoaches, managers -Ambities en uitvoering -Toetsing en examinering Bronnen: Uitvoeringsplan (2009), Sardes (2010), Bonset & Ebbers (2007), Bolle (2005,2007,2008), Raaphorst (2007), Knippenberg (2010)
Wat weten we uit onderzoek? • • • • • • •
Taalprestaties mbo deelnemers (algemeen, weinig specifiek) Taaldidactiek, leertheorieën, tweede taalverwerving, belang van onderhoud Taalgericht vakonderwijs Kwalitatief goede docenten doen er toe Onderwijstijd doet er toe Onderwijskundig leiderschap Weinig onderzoek naar effecten op taalprestaties Bronnen: Houtkoop (1999, 2010), PISA -2007 en 2009; Expertgroep doorlopende leerlijnen (2008), Onderwijsinspectie (2006), Mikullecky (1994, 1996), Van Schooten & Emmelot (2004), Bonset & Braaksma (2008), Land ( 2009) Raaphorst (2007), Vernooy ( 2008, 2009); Hajer & Meestringa (2004), Elbers (2010); Knippenberg (2010)
Onderzoeksmodel
1. Beleidscontext
2. Beleidsmaatregelen mbo instellingen
3. Taalonderwijs in de praktijk
4. Effecten en resultaten
Onderzoeksvragen -Doorwerking overheidsbeleid in mbo instellingen -Varianten in primaire proces -Verbanden tussen maatregelen en taalprestaties van mbo –deelnemers (vervolgonderzoek)
Onderzoeksaanpak -Casestudies in vier mbo instellingen -Strategisch, tactisch en operationeel -Documentanalyse en interviews Bron: van de Hilst (2007 ) Krashen (1982), Lengkeek (2003),
Resultaten • • • • • • •
Veel beweging Ruis in verbinding strategisch, tactisch en operationeel Geen eenduidig taalbeleid (uitwaaiering) Verschuiving in visie en positionering taalonderwijs Weinig differentiatie in niveaus, leerwegen en sectoren Personeel: taalcoaches, vakdocenten, docenten Nederlands; kennisbasis voor scholing Weinig zicht op rendement van de inspanningen; weinig onderbouwing
Primaire proces • • • • • •
Taaldiagnose: taaltoetsen bij instroom Gegevens over taalniveau niet naar vakdocenten Docenten Nederlands in uiteenlopende rollen Taalcoaches Rol vakdocenten in taalontwikkeling weinig zichtbaar Feedback en beoordelen zaak voor docenten Nederlands
Samenvatting • • • •
Gevarieerd taallandschap Verschillende visies, eigen wegen, andere accenten Verschillende varianten (uitwaaiering) Weinig greep op rendement van inspanningen
Varianten taalonderwijs • • • • • •
Taalgericht vakonderwijs Taal in leerbedrijf Ondersteunend taalonderwijs Algemeen taalonderwijs Bijspijker taalonderwijs Remediërend taalonderwijs
Modelmatige uitwerking varianten
Context en condities Systeemniveau: -WEB, ksb, Wet Referentieniveaus Organisatieniveau: -Instellingsbeleid -teambeleid -opleidingsontwerp -professionaliteit -leerweg -sector/domein Deelnemerniveau: -Niveau -Specifieke kenmerken deelnemers
Productindicatoren: Taalprestaties deelnemers
Varianten taalonderwijs
Variabelen -taaldoelen -beheersingsniveaus -taalvaardigheden -taalaanbod centraal/decentraal
-diploma of certificaat? Procesindicatoren -wat kunnen ze dan?
Deelnemers: taaltaken taalactiviteiten Evaluatie Docenten: Taken vakdocent, docent Nederlands, praktijkbegeleider, taalcoach
- kunnen ze er (nu en later) wat mee?
Instrumentatie -taaldiagnose -leermiddelen -voortgangsbegeleiding en beoordeling Bron: CIMO-logica van Denyer, Tranfield & Van Aken (2008) en het didactische analyse model (van Gelder, 1979)
.
Variabelen: Taaldoelen Beroepsgericht Gekoppeld aan kwalificatie voor beroep/ kerntaken en werkprocessen
Beroepsgericht/ gekoppeld aan loopbaan
Generiek/ gekoppeld aan burgerschap en doorstroom
Generiek/ deficiënties
Taalgericht vakonderwijs
Taal in leerbedrijf
Ondersteunend taalonderwijs
x
x
x
Algemeen taalonderwijs
Bijspijker taalonderwijs
Remediërend taalonderwijs
x
x
x
x
x
Procesindicatoren: Taaltaken/ Taalactivitei -ten Integraal onderdeel van beroepscompetenties
Taalgericht vakonderwijs
Taal in leerbedrijf
x
x
Ondersteunend taalonderwijs
In de context van beroep
x
In de context van sector/domein
x
In algemene context
Algemeen taalonderwijs
Bijspijker taalonderwijs
Remediërend taalonderwijs
x
x
x
x
Procesindicatoren: taken docenten Instructie, feedback door vakdocent, praktijkbegeleider
Taalgericht vakonderwijs
Taal in leerbedrijf
x
x
Instructie, en feedback door docent Nederlands
Beoordeling door vakdocent
beoordeling door docent Nederlands specialist
x
Ondersteunend taalonderwijs
Algemeen taalonderwijs
Bijspijker taalonderwijs
x
x
x
x
x
x
Remediërend taalonderwijs
x
x
Modelmatige uitwerking
Context en condities Systeemniveau: -WEB, kd, Wet Referentieniveaus Organisatieniveau: -Instellingsbeleid -teambeleid -opleidingsontwerp -professionaliteit -leerweg -sector/domein Deelnemerniveau: -Taalniveau -Specifieke kenmerken deelnemers
Productindicatoren: Taalprestaties deelnemers
Varianten taalonderwijs
Variabelen
Procesindicatoren
-taaldoelen -beheersingsniveaus -taalvaardigheden -taalaanbod centraal/decentraal
Deelnemers: taaltaken taalactiviteiten Docenten: Taken vakdocent, docent Nederlands, praktijkbegeleider, taalcoach
-diploma of certificaat? -wat kunnen ze dan? Evaluatie -kunnen ze er (nu en later) wat mee?
Instrumentatie -taaldiagnose -leermiddelen -voortgangsbegeleiding en beoordeling Bron: CIMO-logica van Denyer, Tranfield & Van Aken (2008) en het didactische analyse model (van Gelder, 1979)
.
Voorbeeld 1 S&B niveau 2
Context
Taalgericht vakonderwijs
Ondersteunend taalonderwijs
Remediërend taalonderwijs
Kd sport- en bewegingsbegeleider niveau bol
Taaldoelen gekoppeld aan kd
Taaldoelen in brede context van beroep en loopbaan
Deficiënties
Instellingsbeleid beperkt
mondelinge vaardigheden Subdomeinen op verschillend niveau
Lezen en schrijven
Opleidingsontwerp en teambeleid
Taalmens in team
Op opleidingsniveau Decentraal
Cursorisch, workshops, gedurende de hele opleiding methode Op afdelingsniveau
Instellingsbreed Servicecentrum Digitale middelen
Wap’s Gedurende de hele opleiding
Docent Nederlands
Remedial teacher
Vakdocenten geven feedback Deelnemers zijn doeners Taalachterstand
Portfoliomethodiek
Generieke taaltoetsen
Voorbeeld 2 Toerisme niveau 4 Context Kd frontofficemedewerker BOL
Bijspijker taalonderwijs
Generiek taalonderwijs
Algemene taaldoelen
Algemene taaldoelen Gericht op doorstroom (3F en 3S)
Niveauverhoging voor lezen, schrijven, taalverzorging Alle taalvaardigheden Instellingsbeleid beperkt Opleidingsontwerp en sectorbeleid
Alle subdomeinen op zelfde referentieniveau Sector breed georganiseerd In eerste periode(s) Taalmethode
Sector breed georganiseerd Talencentrum Individuele trajecten 1/ ½ jaar Taalmethode
Taaldocenten vormen vakgroep
Taaldocenten
Taaldocenten
Deelnemers zijn taalgericht
Generieke taaltoetsen
Generieke taaltoetsen
Bruikbaarheid • • • •
Greep krijgen op interventies en processen Basis voor ontwerp van onderzoek naar effectiviteit van processen Reflectie op praktijk: hoe ziet taalonderwijs eruit, expliciteren en onderbouwen Hulpmiddel voor het maken van keuzes
-methode -beoordelingsinstrumenten en toetsen -werven en scholen van docenten -beschrijven, benoemen, volgen, meten en verbeteren
Vervolg • • • •
Onderzoeksrapport (www.ecbo.nl) Publieksversie februari 2011 Varianten valideren en rapportage Vervolgonderzoek 2011
Meedenken, vragen en suggesties?
[email protected]
