NEDERLANDSE PATIËNTEN CONSUMENTEN FEDERATIE. Geld. over kosten van de zorg oktober 2011 nummer 3

NEDERLANDSE PATIËNTEN CONSUMENTEN FEDERATIE

VraagINBEELDthema

Geld

over kosten van de zorg | oktober 2011 nummer 3

4

Vraag in Beeld thema goed

Vraag in Beeld thema geld

Redactioneel

De laatste Vraag in Beeld

Inhoud

Wilna Wind Algemeen Directeur NPCF

H

8. Patiënten ervaren veel verspilling Patiënten willen geen onnodig dure zorg en ervaren in de dagelijkse praktijk nog veel verspilling, zo blijkt uit een meldactie van de NPCF. Het is hoog tijd dat we slimmer omgaan met zorg, vindt Petra Schout, teammanager Kosten bij de NPCF. 14. Minister wil premie maximaal laten renderen Wie weinig geld heeft en een vreselijke ziekte krijgt, moet toegang houden tot goede medische zorg, vindt minister Edith Schippers. Maar ze wil ook het besef over de groeiende zorgkosten in de huiskamer brengen. 18. Mienskipssoarch: lage kosten, tevreden klanten In de Friese gemeente Boarnsterhim worden welzijn, zorg, mantelzorg en vrijwilligersinitiatieven met elkaar verbonden. Het resultaat: hoge klanttevredenheid en lage kosten. 24. Drie experts over kosten én baten Ze leefden nog lang en gelukkig, dankzij goede gezondheidszorg. Twee gezondheidseconomen verwachten daarom dat we best wat meer willen betalen voor goede én doelmatige zorg.

3. De laatste Vraag in Beeld 6. Feiten en verwachtingen 22. Initiatieven van patiëntenorganisaties 32. Blik van binnen: Beter en slimmer organiseren 34. Trends 38. Wat kost dat?

et thema van deze Vraag in Beeld is op alle fronten actueel: meer dan ooit draait alles om ‘Geld’. En dan vooral het tekort aan geld. Dat merkt u in uw eigen portemonnee en wij in die van ons. We krijgen aanmerkelijk minder subsidie, waardoor we keuzes hebben moeten maken. Daarom hebben we besloten te stoppen met Vraag in Beeld.

met zorg is hard nodig, zeggen wij! En dat betekent zeker niet dat de kwaliteit minder wordt. Integendeel. Een voorbeeld hiervan is het initiatief Mienskipssoarch (mijn Fries is niet zo goed, maar volgens mij betekent dit gemeenschapszorg). Het resultaat: hoge klanttevredenheid en lage kosten. De oplossing hoeft niet ingewikkeld te zijn, zo blijkt uit een artikel over dit initiatief.

‘Geld’ is niet alleen daarom een treffend thema voor dit laatste nummer. De stijgende zorgkosten zijn een hoofdpijndossier voor minister Schippers van VWS. De vergrijzing en de toenemende medische technologie en kennis dreigen de zorg onbetaalbaar te maken. Hoe zij de zorg betaalbaar wil houden, kunt u lezen in deze Vraag in Beeld.

Het kabinet bezuinigt op allerlei zaken die de patiënt direct raken: het verkleinen van het basispakket, het verhogen van de zorgpremie, het korten op de persoonsgebonden budgetten, enzovoorts. Aan de andere kant is de patiënt steeds meer geld kwijt om goede zorg te kunnen betalen. In dit nummer verwachten twee gezondheidseconomen dat we nog best meer willen betalen voor goede en doelmatige zorg.

Patiënten zien trouwens nog genoeg mogelijkheden om de zorgkosten te beteugelen. Zij ervaren veel onnodig dure zorg en veel verspilling, zo blijkt uit een meldactie van de NPCF. Slimmer omgaan

Ik ben benieuwd of dat ook voor u geldt! Wilna Wind

3

4

geld


algemeen fonds

huur 250.000 euro door ver bespaart op jaarbasis • U u uw rkt ste ver r oo uren. Daard van de OK in de avond tvangt on U t. ns wi uw verhoogt u concurrentiekracht en direct 5000 euro. eerd in mantelzorgers hebt zo slim geïnvest • U jgen keer zoveel bezoek kri dat uw cliënten twee r vinden. ke leu en kk n werk stu en uw medewerkers hu imkosten. op wervings- en verzu U bespaart 10.000 euro

kans • G a direct naar het inn ovatieplein en profitee r van de nieuwe e-health tarieven. • T wee zorgverzekera ars kopen geen open ha rtoperaties meer bij u in, omdat uw sterftecijfers ernstig uit de pas lopen. Specialisee r u in uw kwaliteiten en sla drie beurten over. • D oe met dit nummer uw voordeel en profitee r van besparende tips va n patiënten, collega's en gezondheidseconome n.

5

6

onderzoek


Kostenstijging in de zorg:

Feiten en verwachtingen De kosten van de zorg stijgen meer dan de kosten voor de veel besproken AOW. Het Centaal Planbureau (CPB) schetst een somber scenario. Als we niets doen, is de gezondheidszorg in 2040 onbetaalbaar geworden. Paul Besseling, programmaleider gezondheidszorg bij het CPB, zet de feiten en prognoses nog eens op een rij.

De feiten

Oorzaken van kostenstijging

• Voor 2000 stegen de zorgkosten 3 procent per jaar (gecorrigeerd voor inflatie), waarvan 1 procent door de vergrijzing. Ons inkomen steeg met 2 procent. • Vanaf 2000 zijn de zorgkosten met 4 procent per jaar gestegen. • Op dit moment gaat 10 procent van ons nationaal inkomen naar de gezondheidszorg. Concreet betalen we per jaar ruim 5000 euro per volwassene en 2500 euro per kind aan de zorg (via zorgpremie, belasting en AWBZ). Voor een gezin met twee kinderen is dat 15.000 euro.

1. De bevolking groeit en in verhouding neemt vooral het aantal ouderen fors toe (vergrijzing). 2. Stijgende loonkosten in de arbeidsintensieve zorgsector. 3. Ontwikkeling van (kostbare) medische technologie. Mede hierdoor is de afgelopen tien jaar de levensverwachting van mannen met 3 jaar toegenomen en die van vrouwen met 2,5 jaar! 4. Invoering van prestatiebekostiging in plaats van budgettering. Hierdoor is het aantal opnames en het aantal poliklinische behandeling fors gestegen. Daar staat tegenover dat wachtlijsten korter werden.

Verwachting voor 2040

Nederland versus de rest van de wereld

Wanneer de trend van een jaarlijkse stijging van 4 procent zich doorzet, dan betalen we in 2040 18,4 procent van het nationaal inkomen aan de gezondheidszorg. Het aandeel van de kosten voor sociale zekerheid (inclusief AOW, nog vanaf 65 jaar) ligt dan op 15,3 procent.

De zorgkosten stijgen in Nederland niet veel meer dan in andere Westerse landen. Alleen in de Verenigde Staten is het erger. Daar lagen de zorgkosten in 2007 al op 15,7 procent van het nationaal inkomen.

Een gezin met twee kinderen en twee modale inkomens betaalt dan 46 procent van hun brutoinkomen aan de gezondheidszorg! En dat lijkt ondoenlijk omdat een gezin ook moet wonen, eten en dergelijke en er ook andere collectieve uitgaven zijn zoals voor onderwijs, sociale zekerheid en infrastructuur.

Een opvallend verschil met onze buurlanden is dat daar (met uitzondering van Zweden) aanmerkelijk minder collectief geld naar de langdurige zorg gaat. Duitsland betaalt collectief maar een derde van wat wij hieraan uitgeven. De indicatie voor langdurige zorg is daar streng en simpel.

Paul Besseling:

‘Solidariteitsdiscussie is onontkoombaar’ ‘Het aantal medische behandelingen en mogelijkheden blijft groeien en zich ontwikkelen. De vraag is of we alles wat straks medisch mogelijk is, beschikbaar willen houden voor iedereen. We kunnen ermee leven dat niet iedereen een iPad heeft of een luxe vakantiereis maakt. Maar in de gezondheidszorg willen we dat iedereen in aanmerking kan komen voor de nieuwste behandeling. De solidariteit in de Nederlandse gezondheidszorg is enorm. Met de verwachte kostenstijgingen kunnen we dat helaas niet volhouden. De zorgkosten stijgen dubbel zo snel als de inkomens. Dan kunnen zelfs mensen met modale inkomens de kosten niet meer opbrengen.’ Besseling is er stellig van overtuigd dat we keuzes moeten maken. ‘We zullen vaker moeten kiezen voor niet behandelen, maar dat is een keuze die niemand graag maakt.’ Kunnen we de kosten dan niet beteugelen door de gezondheidszorg efficiënter te organiseren? ‘Daar redden we het niet mee. De zorg is de afgelo-

pen jaren al veel efficiënter en beter geworden. Kijk alleen maar naar de veel kortere ligduur bij allerlei operaties en de extramuralisering van de langdurige zorg. In onze voorspellingen zijn we er vanuit gegaan dat die efficiëntieslag zich op dezelfde voet doorzet. We hebben dus al rekening gehouden met een steeds betere organisatie van de zorg. Iedereen zal eerst roepen dat het nog efficiënter kan. De pijnlijke vraag of iedere behandeling in het collectieve basispakket moet komen of blijven, de solidariteitsdiscussie, zullen we zo lang mogelijk proberen uit te stellen.’ Het CPB doet een groot onderzoek naar de toekomst van de zorg en komt aan het eind van 2011 met een probleemschets en eind 2012 met hervormings mogelijkheden. De Sociaal Economische Raad (SER) zal hiervan gebruikmaken voor een advies over hoe de overheid de stijgende zorgkosten in de hand kan houden.

7

8

geld

Patiënten ervaren nog veel verspilling De NPCF heeft via een meldactie duizenden ideeën ontvangen om geld te besparen in de zorg. Veel reacties gaan over dezelfde pijnpunten. Petra Schout, teammanager Kosten bij de NPCF, geeft haar visie op ideeën van patiënten. Eén ding is duidelijk: patiënten willen geen onnodig dure zorg.


9

10 geld


1

‘Er kunnen miljoenen bespaard worden door opgedrongen zorg te elimineren.’ Een

andere patiënt geeft een concreet voorbeeld over dure medicijnen met veel bijwerkingen: ‘Ik ben nu een

jaar medicijnvrij. Controles van het bloed wijzen uit dat de aandoening wel aanwezig is, maar niet in die mate dat behandeling met de medicijnen nodig is. Ik heb hierdoor zelf het idee dat sprake is geweest van overbehandeling.’ ‘Het is belangrijk om samen met de patiënt de behandeling te kiezen die het beste helpt. Waar je beter van wordt, gericht op herstel van functioneren. Het woord ‘opgedrongen’ zegt al genoeg. Het maakt nog eens extra duidelijk dat er goed naar de patiënt geluisterd moet worden. Patiënten willen geen onnodig dure zorg. Als een behandeling niet helpt, vinden ze dat zonde van het geld. Ik vind het verhaal over de medicijnen een goed voorbeeld. De medicijnen maakten deze patiënt niet beter, hij ging er ook niet

2

beter door functioneren. Dan is sprake van overbehandeling. Dat wil niemand: de patiënt niet, de arts niet en de premiebetaler al helemaal niet.’

3

Dure behandelingen zijn volgens patiënten niet altijd beter. ‘Ik heb duurdere medicijnen gekregen van een ander merk. De goedkopere medicijnen werkten net zo goed.’

‘Zorg moet kosteneffectief zijn, dat wil zeggen dat een duurdere behandeling meer gezondheidswinst moet opleveren. Dat is hier niet het geval. Die afweging moet een arts niet steeds op individueel niveau hoeven maken. Daarom moet kosteneffectiviteit standaard in de richtlijnen komen. Dit is nog lang niet goed geregeld.’

En dan zijn er nog onnodige kosten door complicaties en missers. ‘Door

een medische fout was binnen twee jaar een heroperatie nodig. Een totale heupvervanging en revisie. Een grote verspilling.’

‘We weten dat specialisten beter en handiger worden naarmate ze een behandeling vaker doen. Voor een aantal aandoeningen, bijvoorbeeld blaaskanker, is bekend waar die ervaring zit en in welk ziekenhuis de resultaten het beste zijn. Als patiënten daar worden behandeld, voorkomen we complicaties en besparen we kosten. Als in ziekenhuis A bij 5 procent van de behandelde patiënten complicaties optreden en bij ziekenhuis B bij maar 1 procent, dan is de winst groot. In de eerste plaats voor de patiënt, namelijk een beter resultaat. En voor de premiebetaler betekent het minder uitgaven. Specialisatie van ziekenhuizen

4

11

is dus voor een aantal behandelingen zinvol, maar laten we dan de revalidatie en nazorg dicht bij huis regelen. Zieke mensen moeten niet eindeloos heen en weer reizen.’

Veel suggesties gaan over zuinig omspringen met medicatie, hulpmiddelen en onderzoeken. Rollators en scootmobielen kunnen een tweede leven krijgen en er verdwijnen veel medicijnen onnodig in de afvalbak. ‘Niet zulke grote aantallen medicijnen voorschrijven als nog niet duidelijk is of het werkt.’

‘Het weggooien van medicijnen vinden veel mensen terecht een zinloze verspilling. Waarom niet eerst voor één of twee weken voorschrijven en gelijk op het recept een verlenging goedkeuren bij gebleken geschiktheid? Het weggooien van medicijnen komt veel voor. Het leidt tot een verspillend imago. Als we uiteindelijk moeilijke keuzes moeten maken in de zorg, is de sector met deze praktijken niet geloofwaardig. Wij staan ook achter het idee van patiënten om tweedehands rollators en scootmobielen in te zetten. Hoeveel mensen rijden niet in een tweedehands auto? Dat vinden we toch ook prima. Nu komt het zelfs voor dat mensen verplicht

een nieuwe op maat gemaakte rolstoel of rollator krijgen omdat ze verhuizen naar een andere gemeente of overstappen naar een andere zorgverzekeraar. Absurd!’

OC

S N O I CAS

12 geld


5

‘Iedere specialist laat zijn eigen bloedonderzoeken doen en röntgenfoto’s maken. Zelfs CT-scans van hetzelfde gebied worden niet hergebruikt.’ Deze opmerking komt

in allerlei varianten naar voren.

‘Onderzoek is momenteel een onderdeel van de behandeling van iedere ‘nieuwe’ specialist en is niet gelieerd aan de patiënt. Bloedonderzoek van de huisarts wordt vaak overgedaan en dat geldt ook voor dure CTof MRI-scans. Ieder ziekenhuis wil zijn eigen foto maken. Soms heeft de patiënt de foto meegenomen op een schijfje of USB-stick, maar ook dat helpt niet.’

6

Er zijn ook reacties over levensverlengende therapieën en euthanasie. ‘Artsen zouden mensen beter

moeten voorlichten over het feit dat ze eigenlijk terminaal zijn en de behandeling een slechte kwaliteit van leven geeft in de resterende tijd. In mijn ervaring wordt er onnodig lang en belastend doorbehandeld terwijl er eigenlijk goede palliatieve zorg moet worden gegeven.’ Of: ‘Onnodig rekken van levens is in niemands belang. Ik hoop dat het mij niet overkomt.’ ‘We horen dit vaak. Medische zorg moet bijdragen aan kwaliteit van leven. Als je niet meer kunt herstellen, hoe zinvol is het dan om door te gaan met medische behandelingen? Als behandelaars open en eerlijk zijn over de prognose en de behandeling, dan zullen veel patiënten afzien van zware behandelingen en kiezen voor goede palliatieve zorg. Ik vind wel dat dit altijd gebaseerd moet zijn op individuele beslissingen. Bij ernstige progressieve ziekten willen patiënten ook met hun arts over euthanasie of over wel of niet starten met beademing kunnen praten.

Artsen zijn vaak teveel gericht op genezing van één kwaal en hun specialisme. Maar zeker voor kwetsbare ouderen met meerdere aandoeningen of voor ernstig zieken levert een integrale benadering meer kwaliteit van leven op. Besparing mag hier natuurlijk nooit het uitgangspunt zijn, maar uit een wetenschappelijk experiment van het Nationaal Programma Ouderenzorg in Nijmegen blijkt dat met zo’n benadering anderhalf tot twee miljoen euro kan worden bespaard op de zorg aan vierduizend kwetsbare ouderen. Landelijk zijn er 700 duizend kwetsbare ouderen!’

Slimmer omgaan met zorg Volgens de NPCF moeten we in Nederland slimmer omgaan met zorg. De NPCF gaat uit van vijf vuistregels, gebaseerd op de mening van patiënten. 1. Alleen zorg die helpt. Zorg moet bijdragen aan gezondheidswinst, herstel van functioneren en kwaliteit van leven. 2. Geen onnodig dure zorg. 3. Doe het in één keer goed. 4. Zorg voor samenhang en samenwerking rond de patiënt. 5. Informeer de patiënt goed, dan kan hij ook verantwoorde keuzes maken.

Wat doet de NPCF om dit te realiseren? Petra Schout: ‘We hebben in juni met zeven organisaties een convenant Gepast gebruik van zorg afgesloten. Samen kijken we waar het doelmatiger en beter kan en hoe we dat kunnen realiseren. We hebben veertien concrete gevallen geïdentificeerd waar gepast gebruik mogelijk is. Een voorbeeld is integrale CVA-zorg (zie pag. 32). Doordat we met zoveel partijen aan tafel zitten, kunnen we dingen voor elkaar krijgen. We gaan bijvoorbeeld experimenteren met een andere manier van bekostiging. De NPCF brengt ook regelmatig de ervaringen van patiënten in kaart en waar zij vinden dat het efficiënter kan. Dat levert een schat aan informatie op.’ Kun je efficiëntie afdwingen? ‘Wij kunnen duidelijk maken wat klanten als verspilling ervaren en wat volgens hen beter en slimmer kan. Dat zou iedere organisatie serieus moeten nemen. Het afdwingen is een taak van de overheid en zorgverzekeraars.’ Het CPB verwacht boven de efficiëntiewinst een kostenstijging van 4 procent per jaar. Dan kunnen we de kosten in 2040 niet meer dragen. Moeten we niet over keuzes in het pakket nadenken? ‘De kosten moeten kunnen stijgen, want de zorgvraag groeit. Bovendien is de zorg een

waardevolle sector. Mensen kunnen dankzij de zorg weer functioneren, hun sociale rollen oppakken en weer werken. De sector biedt ook veel werkgelegenheid en kennis. Maar de kostenstijging moet wel goed in de hand worden gehouden. We moeten kritisch kijken naar kwaliteit en doelmatigheid. Het is niet te verantwoorden dat we moeilijke keuzes maken in het pakket terwijl we weten dat de kans dat je geopereerd wordt bij een aantal aandoeningen vooral afhangt van het ziekenhuis of de dokter, waar je terechtkomt. Vektis en Plexus hebben geconstateerd dat operaties in een bepaalde regio 2 tot 5,5 keer vaker voorkomen dan elders. Dat kan wijzen op overbehandeling. We moeten ook slimme keuzes maken in het verzekerde pakket. Ook daarvoor geldt: alleen zorg die helpt. Maar het voorkomen van onnodige kosten heeft prioriteit.’ Maak je je zorgen over 2040? ‘De kostenstijging is zorgelijk, maar ik zie mogelijkheden om het probleem aan te pakken. We gaan met elkaar aan de slag om de zorg doelmatiger te maken. Initiatieven als ParkinsonNet zijn voor ons heel motiverend. Via een digitaal netwerk kunnen zorgverleners en patiënten elkaar hier gemakkelijk vinden en overleggen. Door afstemming en samenwerking is de zorg in één keer goed en komen patiënten direct terecht bij een gespecialiseerde neuroloog of fysiotherapeut. Dit bespaart jaarlijks 70 miljoen euro. Natuurlijk moeten zorgverzekeraars, -aanbieders en de overheid hun verantwoordelijkheid nemen en de kostenstijging in de hand houden.’ Partijen Convenant Gepast gebruik: CVZ, Nederlandse Zorgautoriteit, DBC Onderhoud, Regieraad, KNMG, ZonMw, Zorgverzekeraars Nederland en de NPCF.

Op de achterkant van dit blad nog meer suggesties van patiënten.

13

14 onderzoek


Edith Schippers wil premie maximaal laten renderen Iedere Nederlander moet kunnen rekenen op goede, toegankelijke en betaalbare zorg. Dat is het uitgangspunt van minister Edith Schippers. Maar ze wil wel het debat voeren over de beheersing en verdeling van de kosten. ‘Ik wil het besef over de groeiende zorgkosten in de huiskamer brengen.’

D

e kostenstijging is zorgwekkend volgens prognoses van het CPB. Waarin schuilt volgens u dé echte oplossing? ‘Het maatschappelijk besef over dit probleem moet groter worden. De stijgende zorguitgaven gaan de hele samenleving aan. De economische groei blijft ver achter bij de steeds sneller stijgende zorgkosten Het kabinet investeert de komende vier jaar 15 miljard extra in de zorg, terwijl andere departementen moeten inleveren of gelijk blijven. Als we geen maatregelen nemen, blijven de zorguitgaven met een paar miljard per jaar toenemen. Het zorgbudget maakt dan een steeds groter deel uit van de collectieve uitgaven. Dat betekent dat we ‘ineten’ op andere belangrijke dingen, zoals de aanleg van wegen of een extra investering in onze kenniseconomie. Mensen merken het ook zelf in hun portemonnee. Hun loon gaat niet omhoog, de zorgpremies wel. Dat gaat ten koste van een nieuwe bank of een vakantie. Ik wil niet doemdenken. Onze

zorg is zo krachtig, dat we er wat moois van kunnen maken. Ook straks. Maar dan moeten we burgers wel nu betrekken bij het zoeken van oplossingen. Daarnaast moeten we de zorg structureel hervormen, zodat elke euro premie maximaal rendeert.’ Hoe wilt u dat maatschappelijk besef vergroten? ‘Daar zijn we al mee begonnen. Het debat moet ook gaan over de verdeling van de rekening. Wat doen we collectief en wat niet? De verdeling van de rekening kun je tussen mensen bekijken: betaalt u iets meer dan ik en op basis waarvan? Maar je kunt ook kijken naar het moment waarop we ‘de rekening’ betalen. Kunnen we een aantal grote uitgaven als pensioen, hypotheek en de zorg beter op elkaar afstemmen in de tijd? Ik heb aan de SER gevraagd om daarnaar te kijken. De Raad komt in 2013 met een rapport. Het CPB werkt toekomstscenario’s

15

16

interview


uit en ook de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) wil bijdragen aan een maatschappelijke discussie. Maar ik zit niet op mijn handen tot zij daar klaar mee zijn. Ondertussen wil ik de premie maximaal laten renderen door de gezondheidszorg structureel te hervormen.’ Hoe gaat u dat doen? ‘Een aantal hervormingen heb ik direct ingezet. We zijn in 2006 half overgeschakeld op een nieuw zorgverzekeringsstelsel. Daardoor is een goede werking van dit systeem niet van de grond gekomen. Het afgelopen half jaar heb ik maatregelen genomen, zodat ziekenhuizen en verzeke-

‘We moeten de zorg structureel hervormen’ raars eindelijk de rol oppakken die hen was toebedeeld rond de in- en verkoop van zorg. Verzekeraars gaan meer risico dragen, waardoor zij scherper op prijs, kwaliteit en het aantal behandelingen zorg gaan inkopen. In 2012 nemen we een grote stap. We gaan in de ziekenhuiszorg beloning naar prestatie invoeren en de vrije prijsvorming uitbreiden tot 70 procent van de behandelingen. Bij zorgverzekeraars verdwijnt in stappen de expost-risicoverevening, het vangnet achteraf, zodat een verzekeraar investeringen in goede zorginkoop terugverdient. Patiënten ten slotte moeten inzicht krijgen in kwaliteit en patiëntgerichtheid. Als die transparantie ontbreekt, is kiezen lastig. Daarom gaan we een kwaliteitsinstituut oprichten. Patiëntenorganisaties krijgen hun rol in dit instituut. Zij kunnen goed aangeven wat patiënten van kwaliteit vinden en wat zij willen weten over het zorgaanbod.’ Staan er nog meer hervormingen op stapel? ‘We zetten ook fors in op innovatie. Er zijn tal van technologische oplossingen die de patiënt van nu kunnen ondersteunen in zijn

zelfstandigheid. Die hem helpen om dingen zelf te doen, zodat hij niet elke week naar het ziekenhuis hoeft. Dat geeft de patiënt vrijheid en het bespaart de zorg kosten en arbeidskrachten. Ik heb goed gekeken waarom innovatie niet van de grond komt. Die belemmeringen gaan we allemaal afbreken. Innovatie moet natuurlijk wel bestaande methodes en technieken vervangen, anders schieten we er niets mee op. Daarnaast willen we het zorglandschap herstructureren: zo veel mogelijk zorg in de buurt en specialisatie van complexere ziekenhuisbehandelingen waar dat nodig is.’ Gezondheid is het allerbelangrijkste voor ons. Hoe erg is het als we daar meer aan uitgeven? ‘Dat is niet erg en dat gaan we ook doen. Maar waar ligt de grens? Daar moet het debat over gaan. Hoeveel van elke euro willen we uitgeven aan de zorg? Je betaalt niet alleen voor je eigen zorg. Jonge mensen betalen nu voor een groeiende groep ouderen. Ik wil voorkomen dat dit leidt tot een generatieconflict, dat jongeren gaan zeggen dat het mooi geweest is. Daar moeten we open met elkaar over praten. Ik wil niet op de uitkomst van dat debat vooruitlopen. Maar ik weet zeker dat de zorg duurder wordt. Welke regering we ook hebben, de premie zal omhoog gaan. Ieder jaar. Omdat we meer ouderen krijgen en omdat de technologische ontwikkeling zo gigantisch is. We moeten dit vraagstuk bij mensen op tafel leggen omdat het onze dure plicht is om de zorg voor iedereen betaalbaar en toegankelijk te houden.’ De voorgestelde bezuinigingen voor 2012 getuigen niet van veel visie, vinden patiëntenorganisaties. Hogere eigen bijdragen, een hogere premie en de kaasschaaf over het pakket. Draagt dat bij aan een structurele oplossing? ‘Het is geen bezuiniging. De sector mag groeien, met maar liefst 15 miljard. We matigen de groei. De filosofie achter onze maatregelen is dat we de financiële overschrijdingen terughalen daar waar ze

‘Patiënten hoeven niet de loonsverhoging van de huisarts op te hoesten’ plaatsvinden. Het lijkt misschien hapsnap, maar het is een doordachte lijn. De verloskundigen zijn bijvoorbeeld harder gegroeid dan ze mochten, daar halen we vier miljoen euro terug. De huisartsen mochten ook groeien, maar ze zijn teveel gegroeid. Daarnaast lagen er nog afspraken met mijn voorganger Klink, zoals over het doelmatig voorschrijven van geneesmiddelen. Een deel van die afspraken is niet nagekomen, ook daarvan halen we de overschrijdingen terug.’ Voor patiënten voelt het als een bezuiniging. ‘Toch halen we het bewust vooral niet bij de patiënt. We hadden ook het pakket kunnen uitdunnen en de eigen betalingen verhogen. Waar dat kan, halen we de overschrijdingen bij aanbieders terug. Patiënten hoeven niet de loonsverhoging van de huisartsen op te hoesten. In de GGZ voeren we inderdaad een eigen bijdrage van 200 euro in voor

‘Ik wil in een land wonen waar iemand die een vreselijke ziekte krijgt, toegang heeft tot goede medische zorg’ de tweede lijn. Daar hadden we de merkwaardige situatie, dat je voor de eerste lijn zelf moest bijbetalen en voor de duurdere tweede lijn niet. Ook bij de GGZ slaan we de instellingen trouwens behoorlijk aan. Waar we via tarieven niets konden terughalen, zoals bij de diëtetiek en fysiotherapie, heb ik de aanspraak in het pakket moeten verminderen.’

Chronisch zieken worden het meest geraakt door de plannen en compensatieregelingen zijn nodeloos ingewikkeld. Wat gaat u hieraan doen? ‘Met een verhoging van het eigen risico voorkomen we een sterke premiestijging. Chronisch zieken voelen zo’n verhoging niet meer omdat zij hier automatisch voor worden gecompenseerd. Ook de diëtist is bewust niet voor iedereen uit het pakket gehaald. Dieetadvies zit nog wel in zorgprogramma’s voor bijvoorbeeld diabetes. Er zijn nu inderdaad verschillende regelingen die ingrijpen op chronisch zieken. We kijken de komende tijd ook hoe we die kunnen bundelen en stroomlijnen.’ Start u ook een debat over keuzes in de zorg, bijvoorbeeld of een maand langer leven een miljoen euro mag kosten? ‘De discussie of je iemand in leven moet houden als er geen kwaliteit van leven meer is, wil ik echt scheiden van een discussie over kosten. Ik voel niet voor een debat over hoeveel een maand extra leven mag kosten. Dat vind ik geen goede discussie, als er nog zoveel te halen is op het gebied van efficiëntie. Ik wil wel praten over hoe we de kosten verdelen en in de hand houden. En over hoeveel we met zijn allen over hebben voor de zorg. Dan zou ik het leuk vinden als iedereen meedenkt over oplossingen. Het is te gemakkelijk om alleen naar zorgaanbieders te kijken. Patiënten kunnen kijken of zij zinnig en zuinig gebruik maken van de zorg. En zorgverzekeraars moeten kijken hoe ze gezond gedrag kunnen stimuleren. Mijn diepe motivatie is, dat je dure zorg moet kunnen krijgen, als je weinig geld hebt en tegenslag hebt in het leven. Ik wil in een land wonen waar iemand die een vreselijke ziekte krijgt, toegang heeft tot goede medische zorg. Hoe we ook vergrijzen en welke vlucht de technologische ontwikkeling ook neemt. Dat moeten we blijven bevechten.’

17

18 Voorbeeld

Mienskipssoarch:

Lage kosten, hoge klanttevredenheid Niet oordelen over mensen, maar letterlijk naast klanten gaan staan om het probleem snel en met eenvoudige middelen op te lossen. Maar ook: de kracht van simpel denken benutten. In de Friese gemeente Boarnsterhim (18 dorpen) worden welzijn, zorg, mantelzorg en buurt- en vrijwilligersinitiatieven met elkaar verbonden onder de naam Mienskipssoarch (gemeenschapszorg). Het resultaat: hoge klanttevredenheid en lage kosten.


19

20 Voorbeeld

R

ensina van der Velde, directeur van Mienskipssoarch, was 23 jaar werkzaam in de zorg (aan het bed en in het management) en werkte vervolgens bij een verzekeraar. Die jaren sterkten haar in de overtuiging dat zorg ‘anders’ kan en moet. ‘Zorg in Nederland is overgeprofessionaliseerd. Vaak wordt niet meer gekeken wat de klant nodig heeft, maar of de zorg past in de agenda van de professionals. Dus toen ik projectleider kon worden bij Mienskipssoarch dacht ik: ‘Dit is mijn kans’.’ Mienskipssoarch is in 2007 ontstaan, toen functies vanuit de AWBZ werden overgeheveld naar de Wmo. Belangrijk doel van de stichting is zorgen voor sociale cohesie, waarbij kwetsbare mensen zo lang mogelijk de regie over hun leven kunnen houden. Om dat te bereiken, is in de gemeente Boarnsterhim rigoureus gekapt in de bureaucratie. Meitinker Het model van Miensskipssoarch oogt simpel. De klant bepaalt. Wie een vraag of probleem heeft, bezoekt of belt een Meitinker (meedenker), die aan een dorp is verbonden.


‘Een oplossing is vaak dichtbij’ Deze meedenker komt binnen 24 uur op huisbezoek en blijft het eerste aanspreekpunt voor de klant. Hij of zij mag ook eenvoudige indicaties zelf doen. Insteek is altijd een snelle oplossing op maat, waarbij in eerste instantie wordt gekeken naar het eigen netwerk van de klant. Van der Velde: ‘Wij gaan niet eerst alle protocollen na en discussiëren of een klant ergens wel of geen recht op heeft. De Meitinker gaat op huisbezoek en staat daarbij letterlijk naast de klant met de insteek: wat kan er wél. Meitinkers moeten out-of-the-box kunnen denken en krijgen ook de vrijheid om zelf met oplossingen te komen.’ Van der Velde geeft een voorbeeld. ‘Bij veel gezinnen met meerdere problemen kijken zorgverleners naar elkaar omdat ze niet weten wat ze ermee aan moeten. Een gezin met financiële problemen had behoefte aan een vervoermiddel, omdat een van de gezinsleden dagelijks drie dorpen verderop moest zijn. Volgens de officiële kanalen kun je dan een aanvraag doen voor een vervoermiddel en dan ben je weken verder. In dit geval kocht onze Meitinker op Marktplaats in no time een fiets voor vijftig euro. Een oplossing is vaak dichtbij. En voor alle duidelijkheid: op jaarbasis geven we nog geen duizend euro uit aan dergelijke voorvallen.

’Sowieso werkt Mienskipssoarch tegen lage kosten. ‘Onze Meitinkers zijn allemaal parttimers die een mobiele telefoon en een laptop met een dongel krijgen. In totaal gaat het slechts om 1,8 fte, maar ze gaan samen wel jaarlijks 1400 keer op huisbezoek. Ze zijn cruciaal in dit verhaal, vooral vanwege hun attitude. Daarin hebben we veel geïnvesteerd: niet oordelen over de klant, maar samen zoeken naar oplossingen, zo dicht mogelijk bij de klant.’ Naast de Meitinkers telt de backoffice 1,6 fte, terwijl er ook gebruik wordt gemaakt van Freonskippers (1,5 fte): mensen die langdurig werkloos waren en nu in actie komen als het eigen netwerk van de klant niet toereikend is.

‘Bij Mienskipssoarch wordt veel scherper in de gaten gehouden wat echt nodig is’ Voorbeeld Zorgbelang Friesland is nauw betrokken bij het initiatief. Directeur Margreet de Graaf zit in het bestuur van de stichting Mienskipssoarch en was vanaf het begin af aan enthousiast. ‘Dit model blijft zo dicht mogelijk bij de klant en het wezen van zorg: de ene mens helpt de andere. Waar ‘we’ in Nederland nogal eens dure ambtenaren inschakelen die weer nieuwe beleidsrapporten schrijven, gaat dit model over mensen en hun persoonlijke leven. Voor Zorgbelang Friesland is Mienskipssoarch het voorbeeld voor hoe het overal zou moeten.’ De Graaf benadrukt dat het model

niet is opgezet als bezuinigingsmaatregel (hoewel de gemeente Boarnsterhim een artikel-12 gemeente is en dus nauwelijks uitgaven mag doen), maar met de beste bedoelingen: de lokale bevolking beter bedienen. En dat lukt, mede dankzij een beroep op de ‘ons-kent-ons-mentaliteit’. De Graaf: ‘Bij Mienskipssoarch houden cliënt en Meitinker samen veel scherper in de gaten wat echt nodig is. Als je volgens de indicatie recht hebt op drie tot zes uur huishoudelijke hulp, zul je bij een loket zes uur krijgen omdat je daar recht op hebt. Maar een Meitinker

‘Mensen zijn hier echt bij gebaat’ bespreekt met de cliënt: ‘Zullen we het eerst met die drie uur proberen? Dan bel ik over twee weken hoe het gaat’.’ Tevreden Die lagere zorgconsumptie heeft geen negatieve gevolgen voor de klanttevredenheid. Van der Velde: ‘Uit alle benchmarks blijkt dat Mienskipssoarch hoog scoort op klanttevredenheid. Sommige mensen denken dat we veel bezwaren krijgen zoals: ‘dat gezin heeft die hulp gekregen, dat willen wij ook’. Ik kan ze uit de droom helpen: dat is gewoon niet zo. Mensen begrijpen dat elke situatie anders is. We hebben afgelopen jaar ook maar één bezwaarschrift ontvangen en dat ging om een zeer complexe woningaanpassing.’ Hoeveel besparing het model oplevert, is moeilijk te zeggen, ook omdat Mienskipssoarch taken

oppakt (bijvoorbeeld jongerenwerk) die niet onder de Wmo vallen. Wel trekt het model veel aandacht. Van der Velde: ‘Veel gemeenten zijn geïnteresseerd in ons model. Een aantal gemeenten neemt op dit moment ondersteuning van ons af om ook een dergelijk model te implementeren. Ook voeren we Miensskipssoarch uit voor drie dorpen rond Leeuwarden. Waarom nog niet meer gemeenten dit doen? Misschien is het koudwatervrees: gemeenten willen vaak ‘in control’ zijn, terwijl dit model is gebaseerd op vertrouwen.’ ‘Hoewel dit model bij uitstek geschikt is voor dorpen waar meer sociale cohesie is, kan Mienskipssoarch overal’, zegt De Graaf. ‘Ook in steden. Ik zou graag zien dat dit over tien jaar in minimaal de helft van alle Friese gemeenten werkt. Natuurlijk snap ik dat we weerstand kunnen ontmoeten van thuiszorginstellingen of Wmo-loketten. Daar zal worden gezegd: die zorg verlenen we al. Aan de andere kant levert dit ook besparingen op voor gemeenten. Maar het belangrijkste is dat wethouders voor hun burgers gaan staan, want mensen zijn hier echt bij gebaat.’

21

22 initiatieven van patiëntenorganisaties


Per Saldo voert onafgebroken actie

de zelfgeregelde zorg op dezelfde wijze in natura te bieden.’ Ook de suggestie van regeringspartijen dat budgethouders toch ‘gewoon’ mantelzorgers kunnen inschakelen, haalde de belangenorganisatie op creatieve wijze onderuit. Ze toog met een groep kinderen naar de partijbureaus van het CDA en de VVD om te vragen of de medewerkers en politici even op een groep kinderen met een PGB konden passen. Men voelde zich nogal overvallen, maar de boodschap was duidelijk. ‘De meeste mantelzorgers hebben namelijk overdag ook wat anders te doen, net als partijmedewerkers en politici’, merkt Damen fijntjes op. ‘Hart van Nederland’ zond een reportage van deze actie uit.

‘We hebben ook met een alternatief plan laten zien dat het mogelijk is om de kosten van het PGB op een andere wijze te beheersen, bijvoorbeeld door de indicatie te verbeteren. Natuurlijk hoor je niet zomaar een PGB te krijgen. Maar ik hoop dat we kunnen voorkomen dat dit kabinet het kind met het badwater weggooit.’ U kunt de petitie nog tekenen op Petities.nl, zoek naar PGB Per Saldo

Betere indicatie werkt ook Ondertussen lobbyt Per Saldo uiteraard bij alle politieke partijen. De belangenorganisatie vond al direct de oppositiepartijen aan haar zijde. Ook bij de staatssecretaris en ambtenaren blijft Per Saldo aan de bel trekken. Zo ontvangt de staatssecretaris in haar mailbox dagelijks verhalen van budgethouders. ‘En mensen kunnen nog steeds de petitie via onze website tekenen.’

Sinds de eerste plannen van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten naar buiten kwamen om het persoonsgebonden budget (PGB) voor een groot deel af te schaffen, voert Per Saldo, de belangenorganisatie van budgethouders, onafgebroken actie. Strategisch, verrassend en vasthoudend. ‘We blijven strijden tot het bittere eind’, zegt de strijdvaardige woordvoerster Stans Damen. Een hoogtepunt was de grote manifestatie op 23 juni op het plein in Den Haag. Tweeduizend budgethouders en hun ‘persoonlijke’ hulpverleners togen naar Den Haag om de staatssecretaris te confronteren met hun situatie. Beelden hiervan zijn nog regelmatig op televisie te zien. Damen: ‘Dankzij het PGB kunnen mensen met een

chronische ziekte of handicap gewoon de regie over hun leven houden. De staatssecretaris liet tijdens de manifestatie weten dat zij dat ook wil bereiken. Maar waarom gooit ze dan nu het perfecte middel daarvoor weg? Om het over een tijdje weer opnieuw uit te vinden onder een andere naam? Dat kost niet alleen heel veel geld, maar verwoest nu het leven van budgethouders. Zij worden weer afhankelijk van zorg in natura en moeten misschien wel hun baan opgeven.’ Creatieve acties Ondertussen toont Per Saldo via een andere actie aan dat reguliere instellingen niet in staat zijn de PGB-zorg over te nemen. Budgethouders benaderden thuiszorgorganisaties met hun zorgvraag. ‘Het blijkt nog voor geen enkele instelling mogelijk om

NPV bespaart met vrijwillige thuiszorg De inzet van ruim 2200 thuishulpvrijwilligers bij de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV) leidt tot kostenbesparing in de zorg én is tegelijkertijd winst voor de samenleving. Deze vrijwilligers geven jaarlijks meer dan 60.000 uur thuishulp en ondersteuning aan mantelzorgers. Dankzij hun inzet kunnen ouderen en zieken zo lang mogelijk in hun eigen vertrouwde omgeving blijven wonen. Dat willen zij ook het liefst. Onze cliënten doen in hun ziekteproces op een later moment en minder frequent een beroep op de professionele thuiszorg. Dit heeft een positief effect op de wachtlijsten bij zorginstellingen. Zo komt er minder druk te liggen op verzorgings- en verpleeghuizen. Voor de overheid is het ook aantrekkelijk als er meer mensen thuis blijven wonen; het is een stuk voordeliger dan een opname in een verzorgings-, verpleeg- of ziekenhuis.

23

24 experts


25

Marc Pomp (gezondheidseconoom): ‘De baten van succesvolle preventieprogramma’s zijn groot. Stoppen met roken leidt bijvoorbeeld tot een extra levensverwachting van twee jaar en op korte termijn tot minder ziekteverzuim. Veel rokers willen stoppen, maar het is echt een lastige rijstebrijberg. Het is geen eigen keuze. Dus als je hen daarmee kunt helpen, zou ik dat zeker blijven doen.’

Drie experts Diana Monissen (bestuurder zorgverzekeraar De Friesland): ‘Het mooie is dat besparing niet ten koste hoeft te gaan van kwaliteit. Kwaliteit en doelmatigheid gaan hand in hand. Dat zien we bijvoorbeeld bij de zorg voor COPD- en diabetespatiënten. En goede zorg leidt ook tot minder complicaties. Als zorgverzekeraars in kwaliteit investeren, gaan de kosten ook omlaag.’

Matthijs Versteegh (gezondheidseconoom): ‘Ik wil geen zwartgallig verhaal houden. De berichten over de stijgende zorgkosten lijken financieel pijnlijk, maar het verhaal heeft ook een andere kant. Er werken 1,3 miljoen maatschappelijk betrokken mensen in de gezondheidszorg en dan zijn er nog vele mantelzorgers. Zorgaanbieders, zorgverzekeraars en patiënten weten hun belangen goed te verdedigen. De zelfredzaamheid van het systeem is groot.’

Fotografie De Beeldredaktie

over kosten en baten

26 experts


Marc Pomp is zelfstandig adviseur gezondheidseconomie. Hij werkte als adviseur onder meer voor het ministerie van VWS, de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen en de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Daarvoor werkte hij bij het Centraal Planbureau. Hier leidde hij onder meer de productie van het CPB-rapport ‘Zorg voor concurrentie’. In mei 2010 verscheen zijn boek 'Een beter Nederland: De gouden eieren van de gezondheidszorg'.

Een langer en beter leven De gezondheidszorg mag dan veel kosten, maar die investeringen leveren nog altijd meer op. Uit onderzoek van gezondheidseconoom Marc Pomp blijkt dat iedere zorgeuro, gemiddeld € 1,30 opbrengt. ‘Als econoom pleit ik ervoor om niet willekeurig budgetgrenzen te trekken, maar om goed naar de baten van behandelingen te kijken.’

P

omp noemt deze baten ‘de gouden eieren van de gezondheidszorg’. Die gouden eieren zijn een langer én een fijner leven. Sinds de tweede wereldoorlog is onze gemiddelde levensverwachting met bijna negen jaar toegenomen. Zes jaar daarvan zijn te danken aan de gezondheidszorg; twee jaar aan de behandeling van harten vaatziekten, 1,4 jaar aan de bestrijding van infectieziekten en twee jaar aan betere zorg rond de geboorte. De behandeling van kanker is goed voor een half jaar. Pomp: ‘Door harten vaatziekten stierven mensen vaak rond hun vijftigste levensjaar. De winst van de verbeterde behandeling is daarom extra groot.’ Geweldig ‘Gezondheidszorg verbetert ook de kwaliteit van ons leven. Als je na een staaroperatie weer goed kunt zien of van een hernia wordt verlost, is dat natuurlijk geweldig’, vervolgt Pomp, die er in zijn onderzoek vanuit gaat dat de gezondheidszorg ons gemiddeld twee extra QALY’s (voor kwaliteit gecorrigeerde levensjaren) schenkt. ‘Succesnummers hier zijn het voorkomen van een beroerte en

de staaroperatie. Het voorkomen van een beroerte is alleen al goed voor één QALY.’ Vaak worden ook langer werken en een lager ziekteverzuim als baten van de gezondheidszorg gezien. Pomp verwacht hier een verband, bijvoorbeeld bij diabeteszorg, maar kan dat nog niet onderbouwen met onderzoeksgegevens. ‘Dit is nog een grote witte vlek. Maar ook zonder deze baten slaat de balans van de zorg al positief door.’ Grenzen Ondanks deze gouden eieren, ziet ook Pomp een grens aan onze collectieve zorguitgaven. ‘Als de zorgkosten structureel harder stijgen dan ons inkomen, gaat op den duur al ons geld naar de gezondheidszorg. Dat kan natuurlijk niet. Maar de meeste economen verwachten dat de welvaart nog verder groeit. En als de totale taart groeit, willen we misschien wel 30 procent van ons inkomen aan de zorg uitgeven. De vraag is alleen of we dat deel volledig aan het collectief willen afstaan.’ Pomp verwacht dan ook dat we in de toekomst meer kosten voor eigen rekening zullen nemen. ‘De verpleeghuiszorg en een ziekenhuisopname zullen altijd collectief gefinancierd blijven. Die kosten zijn fenomenaal, terwijl het risico dat je in een verpleeghuis komt vrij klein is. Maar het lijkt mij wel logisch dat

cliënten de hotelfuncties van het verpleeghuis bijvoorbeeld zelf gaan betalen. Ook de huishoudelijke hulp van de thuiszorg kunnen we best zelf betalen, eventueel via een

‘Als je na een staaroperatie weer beter kunt zien, is dat geweldig’

systeem van zorgsparen. Dat geldt ook voor veel gebruikte en goedkope zorg uit het basispakket, zoals de rollator of fysiotherapie.’ Daarnaast pleit hij ervoor om bij de samenstelling van het collectieve pakket steeds een kosten- en batenafweging te maken. ‘Wat is de winst van dure geneesmiddelen voor bijvoorbeeld reuma en wanneer gaan we die inzetten? Als econoom wil ik goed naar de baten kijken, maar het maken van deze keuzes is niet alleen economie. Enkele maanden langer leven kan heel belangrijk zijn, bijvoorbeeld om afscheid te kunnen nemen. Kiezen in de zorg is telkens weer een ingewikkelde politieke discussie. Maar willekeurig budgetgrenzen trekken en ontwikkeling afremmen is altijd onverstandig. Dan slachten we de kip met de gouden eieren.’ ▪

Berekening van Marc Pomp Baten per mensenleven 6 jaar langer leven à 50.000 euro per jaar 2 voor kwaliteit gecorrigeerde levensjaren Geschatte economische baten

€ 450.000 € 300.000 € 100.000 € 50.000

Zorguitgaven per mensenleven

€ 340.000

De waardering van een levensjaar is gebaseerd op salarisberekeningen voor riskante beroepen. Amerikaanse gezondheidseconomen waarderen een levensjaar op 100.000 dollar.

27

28 experts


‘H

‘We moeten iedere euro omdraaien’

et is zaak om in de toekomst goede zorg voor iedereen te behouden. Als we niets doen, wordt de zorg onbetaalbaar en lopen we het risico dat goede zorg niet meer voor iedereen bereikbaar blijft’, zo verklaart Monissen de voortvarende Friese aanpak. ‘We moeten echt iedere euro omdraaien; zorgen dat er geen dubbel werk wordt gedaan en voorkomen dat dure operatiekamers onnodig leeg staan.’

Diana Monissen is sinds september 2009 voorzitter van de raad van bestuur van De Friesland Zorgverzekeraar. Daarvoor werkte ze anderhalf jaar als directeur-generaal Curatieve Zorg op het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Monissen studeerde pedagogiek en sociale wetenschappen in Nijmegen en vervulde sinds eind jaren tachtig verschillende bestuurlijke functies bij instellingen voor mensen met een verstandelijke beperking en de geestelijke gezondheidszorg en zorgverzekeraars. Zo was ze bestuurder bij zorgverzekeraar Agis.

De tijd dat zorgverzekeraars zich terughoudend opstellen lijkt voorbij. Afgelopen zomer deed het bericht dat zorgverzekeraar De Friesland de medische zorg in deze provincie wilde herinrichten veel stof opwaaien, tot in Den Haag aan toe. Maar volgens bestuurder Diana Monissen is de urgentie om de kosten te beheersen hoog.

Concentratie en spreiding De zorgverzekeraar nam daarom het initiatief om met vertegenwoordigers van patiënten, medisch specialisten, ziekenhuizen en huisartsen in Friesland te komen tot een herinrichting van de zorg. Dat moet in het voorjaar van 2012 leiden tot concrete scenario’s. Maar de richting is al duidelijk. Monissen: ‘We willen de complexe zorg meer concentreren en de basiszorg en

de zorg voor ouderen en chronisch zieken juist meer spreiden. Door concentratie kun je de kennis en infrastructuur beter benutten. Daarmee boek je ook kwaliteitswinst. Kwaliteit en doelmatigheid gaan vaak hand in hand. Patiënten blijken ook bereid te zijn om verder te reizen voor goede zorg. Ruim een kwart van de patiënten reist nu al verder dan nodig is.’ Aan de andere kant hebben de Friese zorgverzekeraar en aanbieders een soort anderhalve lijn onder regie van de huisarts voor ogen. ‘We willen onderzoeken of we dicht bij huis betere voorzieningen kunnen creëren. Door te zorgen voor een goed vangnet en een juiste toepassing van e-health, kunnen ouderen langer thuis blijven wonen.’ Zo kan een oudere bijvoorbeeld ter observatie kort in een verzorgingshuis worden opgenomen onder verantwoordelijkheid van de huisarts die zo nodig een specialist inschakelt. Monissen benadrukt dat ze de herinrichting samen met de verschillende partijen wil vormgeven. ‘Als zorgverzekeraar hebben we het initiatief genomen en faciliteren we het proces. We kunnen ook allerlei data genereren, zodat de zorg aansluit bij de bevolking. Maar we geven de nieuwe zorginfrastructuur zorgvuldig samen met alle partijen vorm. Hiervoor zijn verschillende expertgroepen in het leven geroepen.’ Publieke taak Dat zorgverzekeraars verantwoordelijk zijn voor het beheersen van de zorgkosten staat voor Monissen buiten kijf. Ook als een zorgverzekeraar daar zelf niet direct financieel beter van zou worden, bijvoorbeeld bij investeringen in preventie. ‘We hebben een publieke taak om te bevorderen dat kwalitatief goede

zorg voor iedereen beschikbaar blijft tegen een betaalbare premie. Zorgverzekeraars moeten goede zorg inkopen tegen lage kosten.’ Met de herinrichting in Friesland wil ze de kostenstijging flink matigen. Ook landelijke zorgverzekeraars kunnen volgens haar sturen op kwaliteit en kosten en Monissen verwacht dat dit vanaf 2012 zeker

‘Zorgverzekeraars moeten goede zorg inkopen tegen lage kosten. Dat is onze opdracht.’ zal gebeuren. ‘We werken hier natuurlijk in een overzichtelijke regio. Maar ook andere zorgverzekeraars hebben vaak een aandeel van 40 tot 50 procent in een bepaalde regio. Ook dan kun je samen met partijen aan een andere zorginfrastructuur werken.’ Zij zouden het Friese voorbeeld dus kunnen volgen. In alle andere gevallen kunnen zorgverzekeraars selectief zorg inkopen en hun verzekerden beter informeren over kwaliteit. In 2012 pakken zorgverzekeraars deze rol echt op, verwacht Monissen omdat de informatie over kwaliteit en kosten steeds beter wordt en een goede vergelijking mogelijk maakt. ‘We hebben de CQ-index en er is steeds meer vergelijkbare informatie, bijvoorbeeld over hoe vaak een zorgaanbieder een bepaalde ingreep doet. Met die informatie heeft elke zorgverzekeraar genoeg in handen om goede en voordelige zorg in te kopen. Als de prijs bij gelijke kwaliteit verschilt, moeten zorgverzekeraars scherp onderhandelen. Dat is onze opdracht.’ ▪

29

30 experts

Volgens Matthijs Versteegh wordt er te gemakkelijk gezegd dat de premie niet omhoog mag. ‘Goede zorg is zo belangrijk. Ik zou best wat meer willen betalen voor de zorg, als ik dan maar zeker weet dat het geld goed wordt besteed. Daar hebben veel mensen twijfels over. Als een deel van de uitgaven in de zorg in onze ogen nutteloos is, willen we ook niet meer solidair zijn.’ Hij legt uit hoe de complexe zorgsector efficiënter kan werken.

‘Zorg is geen echte markt’


Met nutteloze zorg doelt hij niet op de zorg voor rokers of drinkers. ‘Rokers zijn op termijn goedkoper voor de zorg dan niet-rokers’, pareert hij de steeds vaker gehoorde suggestie dat zij hun zorg maar zelf moeten gaan betalen. ‘In onze laatste levensfase maken we allemaal veel zorgkosten. Iedereen wordt uiteindelijk ziek of oud, dus iedereen betaalt mee. Behandelingen moeten gezondheidswinst opleveren. Daar gaat het om.’ Kosten en baten Versteegh vindt dat er in de zorg nog veel efficiëntiewinst te behalen is. Daarbij waarschuwt hij uitdrukkelijk voor het blind schrappen van makkelijke kosten. ‘In een verpleeghuis moest het bezoek het tweede kopje koffie zelf betalen. Daarmee stuur je het bezoek alleen maar eerder de deur uit en neemt de zorgvraag van je klanten toe. Het is noodzakelijk om eerst een kosten-batenanalyse maken. Mantelzorgers inzetten lijkt voordelig, maar als zij daardoor minder

Matthijs Versteegh heeft gezondheidswetenschappen gestudeerd aan de Universiteit Maastricht. Op dit moment is hij promovendus bij het institute for Medical Technology Assessment van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is bijna klaar met zijn proefschrift over kwaliteit van leven in economische evaluaties in de gezondheidszorg.

gaan werken of, nog erger, zelf ziek worden, spannen we het paard achter de wagen. En hoe verhoudt meer mantelzorg zich tot de gewenste hogere participatie op de arbeidsmarkt?’ ‘Om efficiëntie goed te kunnen meten, hebben we een uitkomstmaat nodig’, vervolgt hij. ‘Voor de cure (ziekenhuiszorg) is die er. Daar zetten we de kosten af tegen ‘voor kwaliteit aangepaste levensjaren’. Daarmee kunnen we in de ziekenhuiszorg de kosteneffectiviteit van een bepaalde behandeling meten. Voor de care hebben we zo’n instrument nog niet.’ Een belangrijke eerste stap is volgens Versteegh dan ook om ook voor de langdurige zorg een goede uitkomstmaat te ontwikkelen. ‘Die moet iedereen dan natuurlijk wel gaan gebruiken.’ Kostenbewuste artsen Toch lijkt er ook in ziekenhuizen nog genoeg winst te behalen. Versteegh: ‘Het is van belang om de kennis over kosteneffectiviteit bij artsen te vergroten. Het komt nu voor dat een arts een middel voorschrijft dat niet of nauwelijks beter werkt dan goedkopere medicijnen of een overbodig onderzoek laat doen. Regelmatig ontbreekt de juiste informatie om kosteneffectiever te werken. Het gat tussen economie en uitvoering is groot.’ Dat gat zou Versteegh willen verkleinen door de kosteneffectiviteit van behandelingen op te nemen in de richtlijnen. ‘Daar wordt aan gewerkt. Het nieuwe brede kwaliteitsinstituut kan hier een centrale rol in spelen.’ Bottleneck Maar de belangrijkste voorwaarde voor een zuinige zorgsector is volgens Versteegh dat de verschillende partijen financieel baat moeten

hebben bij een efficiënte aanpak. Daarmee komen we op de bottleneck van ons zorgsysteem: de Nederlandse zorg is lastig te sturen. ‘We hebben een zelfregulerend systeem dat niet optimaal werkt, en de wederzijdse afhankelijkheden zijn groot. Patiënten willen soms behandeld worden, ook als die behandeling niet optimaal is. Artsen voeren hun beroep geweldig uit, maar hebben

‘Efficiënt werken moet alle partijen wat opleveren. Ook de premiebetaler.’ ook hun belangen. Verzekeraars houden zich aan de regels, maar staan onder druk van de wensen van hun klanten en artsen. Kortom: de zorg is geen echte markt. Als we willen dat de zorgkosten niet de pan uit rijzen, moeten we zorgen dat de baten van efficiënter werken uiteindelijk ook bij de premiebetaler terechtkomen. Het moet alle partijen wat opleveren. Dat is nu niet zo. Het is aan het ministerie van VWS om de regels van het spel aan te scherpen.’ Versteegh wijst op de prachtige wolkenhemel. ‘Zo is het toch nog een zwaar verhaal geworden. De zorg is complex en de oplossing is niet eenvoudig. Als iedereen zich dat maar realiseert, komen we tot echte oplossingen. Ik zie 2040 zeker niet als een rampjaar.’ ▪

31

32 Blik van binnen


Beter en slimmer organiseren. Dat de kosten in de zorg zullen stijgen is onontkoombaar. Ook volgens insider Martien Limburg, neuroloog in het Flevoziekenhuis en partner bij GHIP Support (Good Healthcare Innovation Practice). Maar als we voortvarend efficiënte zorg ontwikkelen, kunnen we de verwachte kostenstijging volgens hem beteugelen. Voor CVA-zorg, zijn specialisme, kunnen de kosten fors omlaag, verwacht Limburg. Dan hebben we het over 300 tot 400 miljoen euro per jaar! Hoe kijkt u tegen de kostenstijging in de zorg aan? ‘Je krijgt wat je betaalt. In het huidige financieringssysteem worden we tegenwoordig voor een deel betaald voor het werk dat we verrichten. In vergelijking met het budgetsysteem is dat een zegen, voor patiënten en artsen. De wachtlijsten zijn weggesmolten en de dienstverlening is sterk verbeterd. Dat is fantastisch. De vroegere toegangstijden van zes weken of langer waren demotiverend. Maar het kan wel betekenen dat er nu teveel verrichtingen worden gedaan. Ook stijgt de vraag naar bepaalde behandelingen en onderzoeken, zoals een CT-scan. Daarnaast is kostenstijging onontkoombaar, door vergrijzing en de technologische ontwikkeling. De komende dertig jaar vergrijst onze samenleving en ouderen hebben nu eenmaal veel meer zorg nodig. Toch denk ik dat we de zorg een stuk beter en goedkoper kunnen organiseren.’ Hoe dan? ‘Ik weet dat er in de zorg voor mensen met een beroerte nog veel winst te behalen is. Deze zorg kost in Nederland twee miljard euro per jaar voor zo’n veer-

tigduizend patiënten. Dat komt omdat te veel patiënten zorgafhankelijk blijven, terwijl we bij 20 tot 25 procent van deze patiënten met een effectieve neurologische behandeling de kans op zorgafhankelijkheid aanzienlijk kunnen verkleinen. Door binnen 4,5 uur een trombolyse te doen, lost het bloedstolsel op en behouden we het brein. Dit gebeurt nu in 12 procent van de gevallen, terwijl het zeker in 20 procent van de gevallen kan werken.’ Waarom gebeurt dit nog niet overal? ‘Het is frappant dat nieuwe ontwikkelingen zo moeilijk hun weg vinden. We weten dat het werkt en toch zijn de verschillen groot. Er zijn ziekenhuizen die de 20 procent halen, maar er zijn ook ziekenhuizen die nog rond de 5 procent zitten. Bij hartinfarcten weten we, ook patiënten, al veel langer dat elke seconde telt. Bij een beroerte zijn we nog niet genoeg doordrongen van ‘tijd = brein’. Na een trombolyse laat ik iedereen weten hoelang we erover hebben gedaan.’ Is er nog meer winst te boeken in dit behandeltraject? ‘Een beroerte is een complex medisch probleem. Meestal is het een infarct, dat wil zeggen een afgesloten

bloedvat. Dat verstoort de functie van een deel van de hersenen, waardoor verlammingen, spraakproblemen of stoornissen in het denken kunnen optreden. Die complexe stoornissen maken ook het hulpverleningstraject complex. We werken nu met ketenzorg. Dat is mooi, maar het betekent wel dat een patiënt minstens drie keer wordt overgedragen naar een volgende schakel. Dat is onprettig voor de patiënt en buitengewoon inefficiënt. Ik denk dat het beter kan door te werken met een integraal team dat de patiënt in het hele traject begeleidt. Dat voorkomt versplintering, verkeerde beddenproblematiek, overbodige heropnames en onnodige persoonlijke drama’s.’ Wat betekent dit financieel? ‘Ik wil het graag uitproberen en de effecten in kaart brengen. Ik weet nu al dat een goedwerkende zorgketen 10 procent bespaart. Ik denk dat een integraal team nog

‘Met een betere organisatie kunnen we de zorg betaalbaar houden’

eens 10 procent extra kan besparen. Als ik het uit de losse pols mag zeggen, dan denk ik dat we met goede CVA-zorg 25 procent kunnen besparen.’ Moeten we ook bij andere ziekten, die vooral ouderen treffen, kritisch naar de organisatie van de zorg kijken? ‘CVA-zorg is natuurlijk omvangrijk en kostbaar. Daar weet ik ook veel van. Maar ik denk dat we zeker ook bij andere ziektes de zorg slimmer kunnen organiseren. We moeten met nieuwe organisatievormen experimenteren en daarbij scherp naar besparingen kijken. Laten we vooral onze nek uitsteken. Natuurlijk werkt niet alles. Maar stilstand is achteruitgang. Ik denk dat we met een betere organisatie de zorg betaalbaar kunnen houden en kunnen zorgen dat de kwaliteit minimaal gelijk blijft.’ ▪

33

34 Trends

Betere kwaliteit voor minder Innovaties en nieuwe werkwijzen die besparingen opleveren en prettig zijn voor de klant. Volgens de NPCF valt daar nog een wereld te winnen. Met twee bewezen vernieuwende projecten valt al ruim twee miljard euro op jaarbasis te besparen. Het derde project, een persoonlijke internetpagina voor patiënten met kanker, maakt de communicatie tussen arts en patiënt een stuk doelmatiger en helpt patiënten bij hun keuze voor een behandeling. En er zijn nog veel meer mogelijkheden om doelmatiger én beter te werken. Meer lezen: • Kostenbesparende projecten, Quickscan van ZonMw-programma’s, www.zonmw.nl • Ruimte voor arbeidsbesparende innovaties in de zorg, Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ), www.rvz.net/publicaties • www.transitieprogramma.nl


Het nieuwe wassen

1

Het nieuwe wassen of verzorgend wassen wil zeggen dat verzorgenden bedlegerige en rolstoelafhankelijke cliënten wassen met lotiondoekjes of washandjes in plaats van met water en zeep. De verzorgende lotion vervliegt, waardoor afdrogen niet nodig is. Cliënten hebben minder huidproblemen, liggen minder lang bloot en raken minder uitgeput door de wasbeurt. Voor het personeel is deze nieuwe manier van wassen is een stuk minder zwaar. De fysieke belasting neemt met 25 procent af! Deze nieuwe methode levert bovendien een arbeidsbesparing op van 38 procent per wasbeurt. Dat komt neer op 29,2 uur per cliënt per jaar. Als deze methode landelijk zou worden ingevoerd, levert dat volgens ZonMw een jaarlijkse kostenbesparing op van 307 miljoen euro.

Voordelen • Meer comfort voor cliënten • Minder fysieke belasting voor medewerker én cliënt • Toename arbeidsproductiviteit Knelpunten • Mogelijke weerstand bij medewerkers • Het leidt in de praktijk vaak niet tot minder personeel/ goedkopere zorg

35

36 Trends


Zelfstandige kleine teams

2

Met kleine zelfstandige teams kan veel worden bespaard, zo blijkt uit twee voorbeelden. Beweging 3.0 in Amersfoort en omgeving heeft grote thuiszorgteams opgesplitst in zelfstandige kleinschalige teams. De medewerkers kregen meer taken, meer verantwoordelijkheid en meer regelruimte. Zo maken de teams zelf hun rooster en de klantenplanning. Functies van planner, administratief ondersteuner en manager werden geschrapt. De nieuwe werkwijze levert een overheadbesparing op van 1,1 miljoen euro op een omzet van 18 miljoen. Dat is een besparing van ruim 6 procent. Daarnaast verbeterden de kwaliteit en de arbeidsvreugde. Buurtzorg werkt al langer met kleine zelfstandige thuiszorgteams die alles zelf regelen. Daarnaast doen de zorgverleners een actief beroep op het eigen netwerk en de mogelijkheden van de cliënt, waardoor minder uren zorg per cliënt nodig zijn. In een Maatschappelijke businesscase (www.transitieprogramma.nl) wordt een landelijke doorvoering van de Buurtzorgwerkwijze ingeschat op een besparing van 1,9 miljard euro per jaar! De werkwijze leidt bovendien tot veel werkplezier (een 8,7). Buurtzorg won de Beste Werkgevers Award 2011.

Persoonlijke internetpagina

Voordelen • Grotere cliënttevredenheid. Buurtzorg krijgt een 9,1 • Minder fouten in de planning • Minder overhead • Meer arbeidsplezier en bij Buurtzorg een laag verzuim (2 procent) • Hogere productiviteit, bij Buurtzorg ligt de productiviteit 10 procent hoger Knelpunten/ voorwaarden • De werkwijze vraagt een hoger opleidingsniveau • Er is een gebruikersvriendelijk plan- en cliëntenadministratiesysteem nodig • Productopbouw AWBZ gaat uit van lage kosten per uur, terwijl Buurtzorg lage kosten per cliënt realiseert

3

Het Oncologiecentrum van het Maastricht UMC werkt met 'care companion', een persoonlijke internetpagina voor mensen met kanker en hun zorgverleners. De internetpagina wordt voorlopig eerst ingezet bij vrouwen met borstkanker. De patiënt vindt hier allereerst een weergave van haar persoonlijke diagnose en behandeling. Daarnaast kan zij een bibliotheek raadplegen met betrouwbare informatie over borstkanker en de behandeling. Ook de afspraken met zorgverleners zijn op de internetpagina terug te vinden. Bovendien is het mogelijk om informatie te delen met naasten en lotgenoten. In de spreekkamer komt meer ruimte om dilemma’s te bespreken en patiënten kunnen op basis van de informatie een gedegen keuze maken. De communicatie wordt zo een stuk doelmatiger.

Voordelen • Betere patiëntenvoorlichting op maat • Patiënt kiezen daardoor bewuster voor een behandeling of voor nietbehandelen • Behandelingen worden effectiever Knelpunt • Nog geen inzicht in concrete besparingen of effectiviteitwinst

37

38 wat kost dat?


Waar gaat ons geld naar toe?

Wat kost dat?

De totale zorguitgaven zijn voor 2012 begroot op ruim 67 miljard euro per jaar (ontvangsten zijn ruim 3,5 miljard). Dat komt neer op zo’n 325.000 euro per mensenleven.

Wat kost een consult bij de huisarts of een bezoek aan de spoedeisende hulp en hoe duur is een MRI-scan eigenlijk? Enkele veel voorkomende kosten. 1 uur verzorging thuis € 46,65 1 uur verpleging thuis € 69,71 Een etmaal verpleeghuis (zorgzwaartepakket 7) € 197,Een rolstoel op maat € 2000,- tot € 15.000,Rollator (een van de goedkoopste) € 69,-

• 2 5,98 miljard gaat naar de langdurige zorg of care: verpleegen verzorgingshuizen ZZP’s (30%), gehandicaptenzorg ZZP’s (17%), langdurige GGZ/ ZZP’s (5%), extramurale zorg (14%), PGB (9%), dagbesteding en vervoer (5%), overig (20%). • 36 miljard gaat naar de cure: ziekenhuizen (46%), geneesmiddelen (15%), GGZ (11%), huisartsen (6%), specialisten (6%), overig (16%).

Huisartsenconsult (tot 20 minuten) € 9,11 Vergoeding per ingeschreven patiënt per jaar tot 65 jaar € 60,79 65 tot 75 jaar € 87,32 Boven 75 jaar € 104,07

[Bron: Factsheet VWS BKZ-uitgaven 2012]

Fysiotherapie (30 minuten)

Wat verdient dat?

circa € 28,- tot 30,- (vrije prijzen)

Consult cardioloog (enkelvoudig poliklinisch consult) Consult kinderarts (enkelvoudig poliklinisch consult)

€ 171,31 € 192,68

€ 10.240,€ 6.202,€ 5.919,€ 3.539,-

Staaroperatie poliklinisch Een nieuwe heup (operatie met gewrichtsprothese klinische opname)

€ 1200,- tot € 1400,circa * € 10.000,-

€ 3.180,€ 2.775,€ 2.426,05 € 2.866,90 € 3.256,28

Antibioticakuur (30 tabletten 500 mg) Astma/COPD Puf (voor 15 dagen) Middel tegen ernstige reuma Adalimumab (voor 15 dagen)

Bruto per maand zonder toeslagen. We geven steeds het maximum. Medisch specialist in loondienst van een algemeen ziekenhuis bij 45 uur per week. Huisarts in loondienst Verpleeghuisarts in loondienst Fysiotherapeut in loondienst (bij alg. ziekenhuis) Verpleegkundige HBO niveau 5, alg. ziekenhuis Verpleegkundige MBO niveau 4, alg. ziekenhuis Verzorgenden niveau 3, verpleeg-, verzorgingshuis, thuiszorg Verpleegkundige niveau 4, verpleeg-, verzorgingshuis, thuiszorg Verpleegkundige niveau 5, verpleeg-, verzorgingshuis, thuiszorg

*

Standaard MRI-scan van bijvoorbeeld 1 knie of het hoofd

€ 252,77 € 1,84 € 21,71 ** € 614,**

**

* de prijs van deze behandeling is vrij onderhandelbaar en kan per ziekenhuis verschillen ** de prijs van dit geneesmiddel is exclusief leverkosten van de apotheek. Deze zijn circa 6 euro voor een

Bruto per jaar, inclusief toeslagen en overuren Vrijgevestigd specialist Norminkomen vrijgevestigde huisarts Zorgbestuurder

herhaalrecept en 12 euro voor het eerste recept. (Voor bereiding en spoedrecepten gelden extra toeslagen)

€180.000,- (jaaromzet € 250.000 tot € 300.000) €104.144,€196.000,- (of hoger door ‘bijz. omstandigheden’)

[Bron: NZa, CAK, MRI-centrum, SFK, websites van fysiotherapeuten en ziekenhuizen, medicijnkosten.nl]

[bron: CAO ziekenhuizen, CAO Huisartsen in dienst van huisartsen, Orde van Medisch Specialisten, ministerie van VWS, NU'91]

Colofon Vraag in beeld is een uitgave van de Nederlandse Patiënten

3500 BM Utrecht, [email protected]

Consumenten Federatie (NPCF), primair bedoeld voor haar leden.

Teksten diverse lidorganisaties, Leo van Marrewijk, Janny Terlouw

NPCF Churchilllaan 11, 3527 GV Utrecht telefoon 030 297 03 03

(Terlouw&Schotman Communicatie) en Wilna Wind Eindredactie

[email protected] www.npcf.nl

Tamara Klappe, Nathalie Koopman en Truus Veldhuijzen.

Uitgever NPCF Redactie Tamara Klappe (NPCF), Titia Lekkerkerk

Fotografie De Beeldredaktie, iStockPhoto, Nick van Ormondt

(NPCF), Petra Schout (NPCF), Janny Terlouw (Terlouw & Schotman

en Per Saldo. Vormgeving Tigges, Rijswijk

Communicatie), Truus Veldhuijzen (NPCF), Frederik Vogelzang

Druk Drukgroep Maasland, Maasdijk Oplage 1500

(NPCF), Redactieadres NPCF Vraag in beeld, Postbus 1539,

ISBN 1568 - 5136.

39

Patiënten over zuinige zorg

‘Medicijnen sneller licentievrij maken’

‘Laat patiënten altijd weten wat behandelingen kosten’ ‘Numerus fixus afschaffen, de zorg wordt onnodig duur door schaarste aan medisch specialisten’

‘Dure voorzieningen clusteren en ook ’s avonds inzetten’

‘Meer handen aan het bed en minder stoelen in de vergaderruimten’ ‘Budgetteren. Terug naar het oude ziekenfondssysteem’ ‘Patiënten minder terug laten komen bij specialisten’

Zie voor meer reacties pag. 8

‘PGB behouden’ Bron: Meldactie Zuinig met Zorg

NEDERLANDSE PATIËNTEN CONSUMENTEN FEDERATIE. Geld. over kosten van de zorg oktober 2011 nummer 3

Recommend Documents