Nebojte se dobře najíst ... aneb punsaťtetalíř jaro
T i p y p r o p a c i e n t y s i d i o p a t i c k ý m i z á n ět y s t ře v
O B S A H
4 S p e c i á l n í d i e t y ? 8 P u s ťt e j a r o n a t a l í ř 1 0 B y l i n k á ř 1 1 A b e c e d a v i t a m í n ů–D 1 2 J a r o n a t a l í ři 1 4 V í c j a r n í e n e r g i e 1 6 B á j e čn á b r a m b o r a 1 8 C o žt a k h l e šp e n á t ? 2 0 L u št ěn i n y 2 6 P l n o u p a r o u k e z d r a v ěj ší k u c h y n i
Jaro už je cítit ve vzduchu. Každý den nás o jeho blízkosti přesvědčuje sílící koncert ptačích hlásků a první nesmělé kvítky jednoznačně dokazují, že zima už je pryč a že jaro už co nevidět zaplaví naše dny novou energií. Možná, že stejně jako já přemýšlíte o tom, jak tuto jarní energii co nejlépe využít ve prospěch svého zdraví. Jednou z možností jsou jarní očistné diety a půsty. Není to ale problém u nás, pacientů se záněty střev? Pojďme se poradit s lékařem, a když už budeme u tématu diet, tak probereme i méně tradiční výživové směry jako třeba vegetariánství, makrobiotiku apod. No a až dostanete chuť na něco dobrého, můžete sáhnout po některém receptu z jarní, odlehčené série, kterou jsme pro Vás připravili. Takže - užívejte si jaro plnými doušky, těšte se ze sluníčka a nezapomeňte si pustit jaro také do svého talíře, ale hlavně: „Nebojte se dobře najíst!“
Za redakci Vaše P.S.: Pro zaslání svých receptů využijte stránky: www.claudie.crohnovanemoc.cz.
I D I O P A T I C K É S T ŘE V N Í Z Á N ĚT Y . . . d o c . M U D r . V l a d i m í r Z b o ři l , C S c . TY ? ... A SPECIÁLNÍ DIE V j e d n o m z p ře d c h o z í c h čí s e l n a še h o b u l l e t i n u j s m e s e o b e c n ěz a b ý v a l i p r o b l e m a t i k o u d i e t n í c h r e ži m ů u n e m o c n ý c h s C r o h n o v o u n e m o c í a u l c e r o z n í k o l i t i d o u . S o u ča s n é n á z o r y o d b o r n í k ů s e s h o d u j í n a p r e f e r e n c i i n d i v i d u á l n í h o p ří s t u p u k e s t r u k t u ře d i e t n í s t r a v y . T o j e n a j e d n é s t r a n ěp o v z b u d i v é , p r o t o že n e v z n i k a j í u m ěl á s t r a v o v a c í o m e z e n í . Z j i n é h o p o h l e d u v ša k p a c i e n t ům , k t e ří m a j í z á j e m s e v ý r a z n ěj i a n g a žo v a t v l é čb ěs v é n e m o c i , t a k o v ý p ří s t u p n e v y h o v u j e a h l e d a j í z v l á št n í d i e t n í r e ži m y , k t e r é s l i b u j í p o m o c . N a b í d k a s p e c i á l n í c h d i e t j e p ři t o m t a k ši r o k á , že j e v e l m i o b t í žn é s e v n í z o r i e n t o v a t . P o k u s m e s e z a m y s l e t s e n a d m o žn ý m p ří n o s e m , a l e t a k é r i z i k y n ěk t e r ý c h n a b í z e n ý c h a p o p u l á r n í c h d i e t z h l e d i s k a i d i o p a t i c k ý c h s t ře v n í c h z á n ět ů.
r i z i k e m t é t o d i e t y j e v ý ži v o v á n e d o s t a t e čn o s t , z e j m é n a V E G E T A R I Á N S K Á D I E T A ? u p a c i e n t ůs C r o h n o v o u c h o r o b o u , k t e ří j s o u n a h r a n i c i P o j e m v e g e t a r i á n s t v í j e ši r o c e p o u ží v á n u s t r a v y , k t e r á o z i t i v n í n u t r i čn í b i l a n c e ( n a p ř. p o o p a k o v a n ý c h c h i r u r z c e l a n e b o čá s t e čn ě v y l u ču j e ži v o či šn é p o t r a v i n y .p i c k ý c h v ý k o n e c h n a t e n k é m s t ře v u ) . R i z i k o v é j s o u V e g e t a r i á n is e d á l e r o z d ěl u j ín a n ěk o l i k s k u p i n .g z e j m é n a k r a j n í v a r i a n t y f r u i t a r i á n s t v í a v e g a n s t v í . S e m i v e g e t a r i á n i o d m í t a j í če r v e n é m a s o , a l e j e d í d r ůb e ž, r y b y i m l é čn é v ý r o b k y . L a k t o o v o v e g e t a r i á n i D I E T A J I N A J A N G ? n e j e d íži v o či šn é p o t r a v i n y , k o n z u m u j ív ša k m l é k o P o d l e o r i e n t á l n í f i l o s o f i e e x i s t u j í d v a z á k l a d n í p r o t i k l a d n é a m l é čn é v ý r o b k y i v e j c e . L a k t o v e g e t a r i á n i v y n e p r i n c i p y , j i n a j a n g , k t e r é r e g u l u j í c e l ý v e s m í r , c h á v a j í ži v o či šn é p o t r a v i n y i v e j c e , k o n z u m u j í v ša k a v še c h n y f e n o m é n y j s o u v y t v á ře n y j e j i c h v z á j e m n ý m m l é k o a m l é čn é v ý r o b k y . V e g a n i n e j e d í ži v o či šn é ůs o b e n í m . Čl o v ěk j e v t o m t o p o h l e d u m i n i a t u r n í m p o t r a v i n y , m l é čn é v ý r o b k y a n i v e j c e a v e s v é n e j či s t šíp e s m í r e m . J e s t l i že c e l ý v e s m í r j e v ý s l e d k e m r o v n o v á h y f o r m ěv y n e c h á v a j í v še c h n y ži v o či šn é p r o d u k t y v če t n ě v e z i d v ěm i s i l a m i j i n a j a n g , j e i v l a s t n í p o d s t a t a m e d u ,že l a t i n y a p ří s a d ži v o či šn é h o p ův o d u .m o v ěk a v ý s l e d k e m t é t o r o v n o v á h y . T r a d i čn í čí n s k á M a k r o b i o t i c i z e s t r a v y v y l u ču j í ži v o či šn é p o t r a v i n y ,čl m e d i c í n a p o čt y ři t i s í c i l e t í v y c h á z í z t ěc h t o p r i n c i p ů m l é čn é v ý r o b k y i v e j c e , p o ží v a j í p o u z e n e z p r a c o v a n é j e j í m c í l e m j e z n o v u n a s t o l e n í r o v n o v á h y m e z i o b ěm i o r g a n i c k é c e r e á l i e , o b i l o v i n y , k o ře n í a m o řs k é řa s y .a i l a m i . E x i s t u j e t a k é m n o h o p o d o b n o s t í m e z i t r a d i čn í R y b y v ša k s t r i k t n ě n e z a k a z u j í . F r u i t a r i á n i j s o u l i d é ,s n s k o u m e d i c í n o u a k l a s i c k o u a j u r v é d s k o u m e d i c í n o u , j e j i c h žs t r a v a s e s k l á d á p o u z e z o v o c e , o ře c h ů, s e m e n ,čí z e j m é n a z h l e d i s k a v l i v ů b u d d h i s m u . V o b o u m e d i m e d u a r o s t l i n n ý c h o l e j ů. V e g e t a r i á n s t v í j e u n á s s t á l e í n s k ý c h u če n í c h j e v c e n t r u p r e v e n c e n e m o c í . A b y m o h l s p í še r a r i t o u a j e h o k r i t i c i u p o z o r ňu j í , že v e g e t a r i á n i m a j íc čl o v ěk z ůs t a t z d r a v ý , m u s í v n i t řn í m i e n e r g e t i c k ý m i j í d e l n í če k n e v y v á že n ý s n í z k ý m p ří j e m b í l k o v i n , že l e z a , e r i d i á n y c e l é h o t ěl a s p r á v n ý m z p ůs o b e m p r o t é k a t v á p n í k u , v i t a m í n u B 1 2 či d a l ší c h ži v i n . T o j e u r či t ě m e n e r g i e „c h i ” ( j e j í m ž e k v i v a l e n t e m j e v a j u r v é d s k é p r a v d a p r o f r u i t a r i á n y a čá s t e čn ěi p r o v e g a n y , p o k u d e d i c í n ě „p r a n a ”) . T o h o l z e d o s á h n o u t p o u z e t e h d y , n e m a j í s v ůj j í d e l n í če k v h o d n ěs l o že n ý . J e a l e z a j í m a v é ,m j s o u l i p r o t i k l a d n é p r i n c i p y j i n a j a n g v r o v n o v á z e . že p o d l e o f i c i á l n í h o s t a n o v i s k a A m e r i c k é a K a n a d s k é E n e r g i e „c h i ”, n e b o t a k é ži v o t n í s í l a , k o l u j e v o l n ě d i e t o l o g i c k é s p o l e čn o s t ij e v h o d n ě s e s t a v e n á l i d s k é m t ěl e , a l e j e b l o k o v á n a v t ěl e n e m o c n é m . K t é t o v e g e t a r i á n s k á d i e t a z d r a v á , n u t r i čn ěz c e l a a d e k v á t n ív b l o k á d ěd o c h á z í t a k é p ři n e s p r á v n é d i e t ě, n a v í c n a p ří k l a d a ú či n n á v p r e v e n c i m n o h a o n e m o c n ěn í . P l a t í t o p r o i v k o m b i n a c i s e x t r é m n í m i k l i m a t i c k ý m i p o d m í n k a m i . v še c h n y s k u p i n y l i d í , v če t n ěd ět í , t ěh o t n ý c h či k o j í c í c h P r o t o že l i d é m a j í b u ďt o s p í še k o n s t i t u c i j i n ( p a s i v n í , že n a d o k o n c e i v r c h o l o v ý c h s p o r t o v c ů. V U S A p ři z n á v á t u d e n o u ) n e b o k o n s t i t u c ij a n g ( a k t i v n í ,h o r k o u ) , v e g e t a r i á n s t v í 2 , 5 % o b y v a t e l , v K a n a d ěd o k o n c e 4 % . s d o c h á z í k r o z v o j i n e m o c í m i m o j i n é i p ři k o n z u m a c i P r o p o z i t i v n ív l i v v e g e t a r i á n s t v ín a o n e m o c n ěn íi d i o n e s p r á v n ý c h j í d e l , n a v í c v n e s p r á v n é m p r o s t ře d í . J í d l a s e p a t i c k ý m is t ře v n í m iz á n ět y n e m á m e d ůk a z y , n e l z e j e p o d l e t é t o f i l o s o f i e l i ší v e s v ý c h f y z i k á l n í c h , m e n t á l n í c h , z o d p o v ěd n ě d o p o r u či t j a k o d i e t o t e r a p i i , n i c m é n ě z e p i r i t u á l n í c h a e m o c i o n á l n í c h ú či n c í c h a m o h o u b ý t z k u še n o s t i v í m e , že u n ěk t e r ý c h p a c i e n t ůd o t v á ří p o c i ts s u b j e k t i v n í h o z d r a v í a d o b r é f y z i c k é k o n d i c e . H l a v n í m r o z d ěl e n y n a t ři h l a v n í t y p y –1 . v y v á že n é ; 2 . s p ře v a h o u 4
j i n ; 3 . s p ře v a h o u j a n g . J i n j í d l a o c h l a z u j í , z a t í m c o j a n g p o t r a v i n s m a l ý m o b s a h e m v l á k n i n y , d á l e s o l i , c u k r u a t u k u . P o ža d a v k y n a s p r á v n é s t r a v o v á n í a v ý ži v u j í d l a o r g a n i s m u s o t e p l u j í . P ří k l a d y j e d n o t l i v ý c h p o t r a v i n v y c h á z e j íz g e o g r a f i c k é p o l o h y ,p o d n e b í ,m í s t a , p o d l e z á s a d j i n a j a n g j s o u z h r u b a n á s l e d u j í c í : á r o čn o s t i p o v o l á n í a i n d i v i d u á l n í c h o d l i šn o s t í ( v ěk u , 1 . J i n : m l é k o , a l k o h o l , m e d , c u k r , o l e j , o v o c n é šťá v y ,n p o h l a v ía z d r a v o t n í h o s t a v u ) . M a k r o b i o t i c k á s t r a v a k o ře n í , s i m u l a n t y , t r o p i c k é o v o c e a z e l e n i n a , p o t r a v i n o v á o b s a h u j e 5 0 6 0 % o b i l n i n , 2 0 3 0 % z e l e n i n y , 5 1 0 % c h e m i c k á a d i t i v a , v ět ši n a l é k ů, l u št ěn i n a m o řs k ý c h řa s a 5 1 0 % p o l é v e k a 5 % 2 . J a n g : d r ůb e ž, m o řšt í ži v o či c h o v é a r y b y , v e j c e , o c h u c o v a d e l a o s t a t n í c h p o t r a v i n . Z á s a d y m a k r o b i o t i c k é m a s o , s ůl , s ý r y , s t r a v y p r e f e r u j í 1 . k o n z u m a c i k o r ý šů, m ěk k ý šů a r y b 3 . v y v á že n é : s e m e n a , o ře c h y , z e l e n i n a , c e r e á l i e ,( n á h r a d a v e p řo v é h o , h o v ěz í h o a d r ůb e ží h o ) , 2 . s ó j o v é l u št ěn i n y , o v o c e m í r n é h o p á s m a . p r o d u k t y ( n á h r a d a m l é čn ý c h v ý r o b k ů) , 3 . k o n z u m a c i Z p ře h l e d u j e z ře j m é , že řa d a d i e t j a k o v e g e t a r i á n s k é p o t r a v i n v c o n e j p ři r o z e n ěj ší m s t a v u – n e l o u p a n á z r n a n e b o m a k r o b i o t i c k á s e s o u s t ře d ín a s k u p i n u t z v .o b i l n i n a j e j i c h m o u k y , k t e r é n a h r a d í b í l o u m o u k u , v y v á že n ý c h , e v e n t . j a n g p o t r a v i n a v y s t ří h á v á s e j i n .4 . v y řa z e n í r a f i n o v a n ý c h c u k r ůz e s t r a v y a j e j i c h n á h r a d u P o d l e t é t o o r i e n t á l n í m e d i c í n s k é n a u k y n e m o c i , k t e r é z a c u k r y s l o že n é –s p a l u j í s e p o m a l e j i , 5 . z n a čn ěv e t ší j s o u c h a r a k t e r i z o v á n y s l a b o s t í , z p o m a l e n í m , o c h l a z e n í m a ča s t ěj ší v y u ži t í l u št ěn i n v n a še m j í d e l n í čk u . a n í z k o u a k t i v i t o u , j s o u j i n ; z a t í m c o n e m o c i m a n i f e s t o Z á k l a d n í p o t r a v i n y v m a k r o b i o t i c e p ře d s t a v u j í c e l á v a n é s i l o u , p r u d k ý m i p o h y b y , t e p l e m a v y s o k o u a k t i v i t o u o b i l n á z r n a , z e l e n i n a , m o řs k é řa s y , l u št ěn i n y , s ó j a j s o u j a n g . a s ó j o v é v ý r o b k y –k a žd á s k u p i n a o b s a h u j e z á s a d y p r o P r a k t i c k é v y u ži t í d i e t y či s p í še m e d i c í n s k é h o p ří s t u p u j i n v ý b ěr a z p r a c o v á n í v h o d n ý c h p o t r a v i n . D ůl e ži t é j s o u t a k é a j a n g u n e m o c n ý c h s i d i o p a t i c k ý m i s t ře v n í m i z á n ět y j e z á s a d y p o u ží v á n í p o t r a v i n o v ý c h d o p l ňk ů – v m a k r o v n a ši c h p o d m í n k á c h v e l m i s l o ži t é , n e b o ťj e s o u čá s t ib i o t i c e s e p o u ží v á v ý h r a d n ě s ůl m o řs k á , s l a d i d l a s e f i l o s o f i c k é h o m y šl e n k o v é h o m o d e l u ,k t e r ý j e n á m p o u ží v a j í p o u z e p ří r o d n í , j a k o j e čm e n n ý s l a d n e b o v ět ši n o u v z d á l e n ý . M e c h a n i c k á a p l i k a c e t ěc h t o p r i n c i p ů j a b l e čn ý s i r u p , o l e j e p o u z e n e r a f i n o v a n é , t e d y v y r o b e n é j e p r o t o r i z i k o v á j a k o k a žd á z k o n t e x t u v y t r že n á e x t r a k c í z a s t u d e n a , z e j m é n a k u k u ři čn ý a s e z a m o v ý . s k u t e čn o s t . S t a čí s i u v ěd o m i t , že p a c i e n t s i d i o p a t i c k ý m R e l a t i v n ěp ří s n ěo m e z e n ý j e t a k é v ý b ěr k o ře n í ( z á z v o r , s t ře v n í m z á n ět e m m ůže b ý t p o d l e t é t o m e d i c í n s k é r ý žo v ý o c e t ,c i b u l e a j . ) .Z á k l a d n í m k u c h y ňs k ý m m e t o d y k o n s t i t u c ít y p u j a n g ,j e h o c h o r o b a m á v y b a v e n í m j e t l a k o v ý h r n e c , d ře v ěn é n á či n í , n á d o b í c h a r a k t e r i s t i k u j i n h l e d á n í r o v n o v á h y a p ří s l u šn é d i e t y j e z n e r e z i či s l i t i n y , n o že u h l í k o v é n e b o z n e r e z o c e l i , v e l k ý v e l m i o b t í žn é . n e r e z c e d n í k , k e r a m i c k é m í s y n a p e če n í v t r o u b ě. P o t r a v i n y s e o m ý v a j í a žp ře d p ří p r a v o u a p o u ží v a j í s e M A K R O B I O T I K A ? s l u p k o u , l u št ěn i n y s e p ře d v a ře n í m 8 h o d i n m á čí . M a k r o b i o t i k a ( z ře c k é h o m a c r o = v e l k ý , d l o u h ý a b i o s Z e l e n i n u m a k r o b i o t i c ip ři p r a v u j ív a ře n í m n e b o = ži v o t ) j e ži v o t n í s t y l a f i l o s o f i e , j e žj s o u ú z c e s p o j e n y o p t i m á l n ě n a d p á r o u . U v a ře n o u z e l e n i n u o c h u c u j í s d i e t n í m r e ži m e m . S l o v o m a k r o b i o t i k a p o p r v é p o u ži lm a l ý m m n o žs t v í s ó j o v é o m á čk y a šp e t k o u s o l i . v r o c e 1 7 9 6 n ěm e c k ý l é k a řC h r i s t o p h W i l h e l m H u f e l a n d Z á s a d y m a k r o b i o t i c k é h o s t r a v o v á n í s e z v ý z n a m n é čá s t i v e s v é k n i z e „M a k r o b i o t i k ,o d e r d i e K u n s td a s k r y j ís m o d e r n í m iv ěd e c k ý m ip o z n a t k y o z d r a v é m m e n s c h l i c h e L e b e n z u v e r l ä n g e r n “ ( „M a k r o b i o t i k a s t r a v o v á n í a l z e j i c h r e l a t i v n ěb e z p e čn ěv y u ží t t a k é p ři n e b o l iu m ěn íj a k p r o d l o u ži t l i d s k ý ži v o t “) . J e t o o n e m o c n ěn íi d i o p a t i c k ý m is t ře v n í m iz á n ět y : j e d n á s e v ý c h o d n í f i l o s o f i c k é u če n í z a l o že n é t a k é n a u d r žo v á n íz e j m é n a o p r i n c i p y z p r a c o v á n íče r s t v ý c h p o t r a v i n , r o v n o v á h y m e z i p ó l y j i n a j a n g . M a k r o b i o t i k a n e n í d i e t o u v y u ží v á n í j e d n o d u c h ý c h p o s t u p ůt e p e l n é h o z p r a c o v á n í , n e b o s t r a v o v a c í m n á v y k e m , a l e f i l o s o f i í a ži v o t n í m v y n e c h á n í r a f i n o v a n ý c h c u k r ů, b o h a t ý o b s a h v l á k n i n y s t y l e m . K o l é b k o u t é t o f i l o s o f i e j s o u T i b e t a Čí n a . v l u št ěn i n á c h , z e l e n i n ěa v ý r a z n é o m e z e n í a d i t i v . U r či t é Z á k l a d n í m c h a r a k t e r i s t i c k ý m r y s e m t é t o f i l o s o f i e j e o b t í že u p a c i e n t ů s C r o h n o v o u n e m o c íčiu l c e r o z n í p ře s v ěd če n í , že p s y c h i c k ý a f y z i c k ý s t a v čl o v ěk a j s o u k o l i t i d o u m o h o u o v še m n a s t a t p ři v e l m i v y s o k é m p o d í l u n e r o z l u čn ěs p j a t y – čl o v ěk j e s o u čá s t í p ří r o d y i v e s m í r u l u št ěn i n a p l o d ům o ře ( k o r ý ši , m ěk k ý ši ) . a j e h o z d r a v í j e p o d m í n ěn o z p ůs o b e m , j a k ý m p ři j í m á s v ět a s v é v z t a h y s o k o l í m . V s o u ča s n o s t i s e m a k r o D I E T A P O D L E K R E V N Í C H S K U P I N ? b i o t i k a t a k é z a b ý v á o t á z k a m il i d s k é d l o u h o v ěk o s t i D i e t a p o d l e k r e v n í c h s k u p i n b y l a v y v i n u t a d r . a m o žn o s t m ia p o d m í n k a m ip r o d l u žo v á n íži v o t a . D ' A d a m e m , k t e r ý v ěří , že n a še z á k l a d n í k r e v n í s k u p i n a P r i n c i p e m m a k r o b i o t i c k é s t r a v y j e s t r a v a b o h a t á n a u r ču j e , j a k ý m z p ůs o b e m s e v y p o řá d á m e s j e d n o t l i v ý m i o b i l n i n y , l u št ěn i n y , če r s t v o u z e l e n i n u a o v o c e a j e n u t n é p o t r a v i n a m i , t e d y j a k ý m z p ůs o b e m b u d o u v o r g a n i s m u v e l k é o m e z e n í m a s a , s ý r ů, v a j e c , d r ůb e že a r a f i n o v a n ý c h 5
m e t a b o l i z o v á n y . J e h o t e o r i e v y c h á z í z m y šl e n k y , že r e g e n e r a čn í k ú r a p r o c e l é t ěl o , k d y s e d e n n ěp ře d j í d l e m k a žd á k r e v n í s k u p i n a o b s a h u j e n a p o v r c h u če r v e n ý c h p i j e 1 / 8 a ž 1 / 4 l z e l e n i n o v é šťá v y a ča j , 3 . j a k o k r v i n e k s p e c i f i c k ý a n t i g e n , k t e r ý n e j e n u r ču j e k r e v n ío d t u čňo v a c í k ú r a , 4 . j a k o t z v . j a r n í z d r a v o t n í k ú r a , 5 . k e s k u p i n u ,a l e m á s c h o p n o s tr e a g o v a tn e g a t i v n ě z l e p še n í k r e v n í h o o b r a z u ( či št ěn í k r v e ) , 6 . p ři k l o u b n í c h s n ěk t e r ý m i p o t r a v i n a m i , c o žm ůže v y ú s t i t i v c e l o u řa d u o b t í ží c h , n e j l é p e v e s p o j e n í s k o u p e l e m i . B r e u s s o v a d i e t a p ři p o m í n á p o s t n íp o s t u p y čit z v . z d r a v o t n í c h p r o b l é m ů. A u t o r t é t o t e o r i e d á l e v ěří , že k r e v n í s k u p i n a u r ču j e n a p ří k l a d k y s e l o s t ža l u d e čn í c h d e t o x i k a čn ík ú r y a j e v l a s t n ě j e j i c h k r a j n ív a r i a n t o u . šťá v a ú či n n o s t e n z y m ů t r á v i c í h o t r a k t u . K a žd á k r e v n íN ěk t e r é j e j í p r i n c i p y v m í r n ěj ší f o r m ěr e g e n e r a čn í m o h o u s k u p i n a p a k z p r a c o v á v á a v y u ží v á j e d n o t l i v é ži v i n y m í tu p a c i e n t ů s i d i o p a t i c k ý m is t ře v n í m iz á n ět y s r ůz n o u e f e k t i v i t o u . T a t o d i e t a m á i s v é p s e u d o v ěd e c k é s u b j e k t i v n ěp o z i t i v n í e f e k t , v p l n é f o r m ěj e v ša k B r e u s s o v a o p o d s t a t n ěn í v e f a k t u , že p o d l e a u t o r a d o šl o k v ý v o j id i e t a s p o j e n a s r i z i k e m d r a s t i c k é h o v á h o v é h o ú b y t k u k r e v n í c h s k u p i n b ěh e m e v o l u c e , a t u d í žb y c h o m m ěl i j í s ta z t r á t y s v a l o v é h m o t y . M ůže t a k p o p í r a t z á k l a d n í n u t r i čn í t o , c o j e d l i n a ši p ře d k o v é s t ěm i t o k o n k r é t n í m i k r e v n í m ip r i n c i p y m o d e r n ím e d i c í n y v p ří s t u p u z e j m é n a k e s k u p i n a m it y p i c k ý m ip r o d a n á h i s t o r i c k á ú d o b í .C r o h n o v ěn e m o c i . D i e t a p o d l e k r e v n í c h s k u p i n m á c h a r a k t e r a u t o r o v y Y V Á ŽE N É D I E T Y ? h y p o t é z y ,k t e r o u n e l z e s p o l e h l i v ě o v ěři t ,v y c h á z íV z p r a k t i c k ý c h z k u še n o s t í a p o z o r o v á n í , k t e r é a u t o r v e s v é D i e t a D A S H ,p ův o d n ě u r če n á k l é čb ě p a c i e n t ů p u b l i k a c iu v á d í . N e m á m e k d i s p o z i c ižá d n ý v ěd e c k ý s v y s o k ý m k r e v n í m t l a k e m ( a r t e r i á l n í h y p e r t e n z í ) , k t e r á j e d ůk a z o e f e k t i v i t ět é t o d i e t y u p a c i e n t ůs i d i o p a t i c k ý m ib o h a t á n a o v o c e a z e l e n i n u a o b s a h u j e m á l o s o l i , s t ře v n í m iz á n ět y ,p o u z e n ěk o l i k z k u še n o s t ín a ši c h s l a d k o s t íiče r v e n é h o m a s a ( D A S H ,D i e t a r y p a c i e n t ů, k t e r é n e v y z n í v a j í p ře s v ěd či v ě. A p p r o a c h e s t o S t o p H y p e r t e n s i o n ) , n e p o m á h á j e n h y p e r t o n i k ům ,a l e t a k é s t a r ší m l i d e m o h r o že n ý m B R E U S S O V A D I E T A ? A l z h e i m e r o v o u n e m o c í . T y t o z á v ěr y j s o u z a l o že n y n a B r e u s s o v a d i e t a j e o či s t n á k ú r a o r g a n i s m u , k t e r á v ý s l e d c í c h s t u d i e l é k a řů z a m e r i c k é h o U t a h u , k t e ří s p o čí v á v n á h r a d ěv e šk e r ý c h p e v n ý c h p o t r a v i n ( t j . v p o d s l e d o v a l i t é m ěř 4 0 0 0 l i d í v e v ěk u n a d 6 5 l e t . B ěh e m s t a t ě v še c h p o t r a v i n ) z e l e n i n o v ý m i šťá v a m i a b y l i n 1 1 l e t é h o s l e d o v á n í b y l o z j i št ěn o , že l i d é , k t e ří b y l i k o v ý m i ča j i . P l á n d i e t n í k ú r y j e r o z v r že n n a 4 0 a ž4 2 d n í .n e j v í c e s c h o p n i d o d r žo v a t d i e t u D A S H , b y l i p o d s t a t n ě D í k y d r a s t i c k é m u s n í že n í k a l o r i c k é h o p ří j m u m ůže d o j í tv i t á l n ěj ší a m ěl i v ý r a z n ěm e n ší p o k l e s t z v . k o g n i t i v n í c h k ú b y t k u t ěl e s n é h m o t n o s t i z a p o m ěr n ěk r á t k o u d o b u .( r o z p o z n á v a c í c h ) f u n k c í . B r e u s s o v a d i e t a j e p r i m á r n ě u r če n a n e m o c n ý m O a p l i k a c i D A S H d i e t y u p a c i e n t ůs i d i o p a t i c k ý m i s t ře v n í m i r a k o v i n o u . J e j í a u t o r R u d o l f B r e u s s p ře d p o k l á d á , že z á n ět y n e j s o u k d i s p o z i c i žá d n é i n f o r m a c e . n á d o r j e ži v e n l á t k a m i z p e v n é s t r a v y . P o k u d t ěl o d o s t a n e P O S T N Í R E ŽI M Y ? p o u z e z e l e n i n o v é šťá v y , t a k p ři j m e d o s t a t e k v i t a m í n ůp r o ůs t m á d l o u h o d o b o u t r a d i c i , j e s o u čá s t í t r a d i čn í c h s v é z á k l a d n í f u n g o v á n í , a l e n á d o r v y h l a d o v í a o d u m ře .P n á b o že n s t v í . K ře s ťa n é s e p o s t í b ěh e m a d v e n t u a v d o b ě T e n , k d o d r žíB r e u s s o v u d i e t u , n e p ři j í m á žá d n é m e z i P o p e l e čn í s t ře d o u a V e l i k o n o c e m i , m u s l i m o v é p o t r a v i n y , t e d y žá d n é t u k y , s a c h a r i d y a n i b í l k o v i n y , v e d o b ěr a m a d á n u , Ži d é o s v á t c í c h p e s a c h a t a k b y c h o m k t e r ý c h s e n a c h á z í e n e r g i e p r o k a žd o d e n n í f u n g o v á n ív m o h l i p o k r a čo v a t . U žz t o h o j e z ře j m é , že p ůs t p ůs o b í l i d s k é h o o r g a n i s m u . J í d l o j e n a h r a z e n o t e k u t i n a m i , k t e r é r o v n o m ěr n ě n a n a šis t r á n k u f y z i c k o u ,p s y c h i c k o u m a j í n a p r o s t o m i n i m á l n í k a l o r i c k o u h o d n o t u , a t e d y a d u c h o v n í . P ůs t n e z n a m e n á n e j í s t , s p í še b y c h o m j e j i m i n i m u m e n e r g i e . P r o t o s e t a k é n e d o p o r u ču j e p ři t é t o m ěl i c h a r a k t e r i z o v a t j a k o „d e l ší d o b u s e d o b r o v o l n ě d i e t ě s p o r t o v a t či v y v í j e t n a d m ěr n o u f y z i c k o u n e b o z d á t p ři j í m á n í p o t r a v y “. T e r m í n p ůs t s e v ša k p o j í p s y c h i c k o u a k t i v i t u . N e d o s t a t e k c u k r ůn u t í t ěl o če r p a tv s p ře d s t a v a m i d o b r o v o l n é h o h l a d o v ěn í a t r ý z n ěn í s e b e e n e r g i iz t u k o v ý c h z á s o b a t ěl e s n ý c h b í l k o v i n s a m a . R y c h l e s e p ře d n á m i r o z v i n e o b r a z n e r a d o s t n é ( s v a l o v i n y ) . P i j í s e p o u z e z e l e n i n o v é šťá v y a b y l i n n é a s k e z e a t r e s t á n í s e o d n ět í m s t r a v y . N i c m é n ěs l o v o p ůs t ča j e , j e j i c h žk o n z u m a c e j e k o n k r é t n ěs p e c i f i k o v á n a n a k a žd ý d e n , p i t n ý r e ži m j e m a x i m á l n ěz a j i št ěn . Ča j e s e ( n ěm . f a s t e n ) j e o d v o z e n o o d g ó t s k é h o s l o v a f a s t a n , k t e r é p ři p r a v u j í z e ša l v ěj e , m á t y p e p r n é , t ře z a l k y a m e d u ňk y ,z n a m e n á „z a s t a v i t s e , s e b r a t s e , s e čk a t ”. A p r á v ět e n t o b e z s l a z e n í c u k r e m . B r e u s s o v a k ú r a s k u t e čn ě p o d l e s t a r ý j a z y k o v ý k o ře n o d h a l u j e i s k u t e čn ý v ý z n a m p ůs t u : s v ý c h z a s t á n c ů u m n o h ý c h r a k o v i n o u n e m o c n ý c h z a s t a v e n í k a žd o d e n n í s t r a v o v a c í r u t i n y , u s e b r á n í s e n a p ři n e s l a žá d o u c í ú s p ěc h , a l e d o p o r u ču j e s e t a k é 1 . j a k o h e k t i c k é c e s t ě ži v o t e m a t a k i m o žn o s t p o z o r o v á n í p r e v e n c e p r o t io n e m o c n ěn ír a k o v i n o u ,2 .j a k o s e b e s a m a , s e čk á n í n a c e s t ě p l n é z b y t e čn ý c h z v y k ů 6
P o s t n í r e ži m s p o j e n ý s d o b r o v o l n ý m o m e z e n í m n a ši c h z a p ří či ňu j í c í c h n e m o c i . T o t o z a s t a v e n í z a s e u m o žňu j e t r a v o v a c í c h n á v y k ůp o s k y t u j e t ěl u i d u ši ša n c i n a z m ěn u n á v r a t k p ři r o z e n é m u řá d u a t í m p á d e m i k e z d r a v ěj šís z a b ěh l ý c h ,m n o h d y n e z d r a v ý c h ,n á v y k ů.O m e z e n í a l e p ší s t r a v ě. P ůs t t e d y z n a m e n á r o z h o d n u t í o d p o u t a t s e p ří s u n u b ěžn é s t r a v y v e d e p r o k a z a t e l n ě k p o k l e s u v n i t řn ěn a u r či t ý ča s o d o b v y k l é h o z p ůs o b u ži v o t a , v če t n ě m n o žs t v í s t ře v n í c h m i k r o b ů, čí m žs e s n í ží t l a k n a i m u n i t n í j í d l a a p i t í . „Z ře k n u t í s e n e b e r e , z ře k n u t í s e d á v á . D á v á t ře v n í s y s t é m ( b o w e l r e s t –s t ře v n í k l i d ) . P ří s u n v i t a m í n ů v ý z n a m j e d n o d u c h é m u , “ ří k á f i l o s o f M a r t i n H e i d e g g e r .s a m i n e r á l ů v e f o r m ě ča j ů, p ří p a d n ěz e l e n i n o v ý c h šťá v L é če b n ý v ý z n a m p ůs t u b y l z n á m ý u žp ře d H i p p o k r a t e m m ůže v é s t k o d s t r a ňo v á n í v o l n ý c h k y s l í k o v ý c h r a d i k á l ů a P a r a c e l s u s o n ěm p r o h l á s i l , že j e n e j v ět ší m l é k e m . ( z e j m é n a p řio b s a h u v i t a m í n ů C , E a p r v k ů s e l e n u L é k a řs k é s t a t i s t i k y ří k a j í , že v d n e šn í m s v ět ěm n o h o l i d ía z i n k u ) . L z e t e d y p o k l á d a t ( z d r a v o t n í m u s t a v u p a c i e n t ů p ři z p ůs o b e n ý ) p o s t n íd i e t n ír e ži m z a p o t e n c i á l n í u m í r á h l a d e m , a l e d a l e k o v í c e l i d í u m í r á n a n á s l e d k y ří s p ěv e k k l é čb ěn e m o c n ý c h s i d i o p a t i c k ý m i s t ře v n í m i p ře j í d á n í . P o z o r u h o d n é b y l y v ý s l e d k y s l e d o v á n í j e d i n c ů,p á n ět y . R i z i k e m p ůs t u j e n e v h o d n á v o l b a p o s t n í h o r e ži m u k t e ří s e p o s t i l i ( d o b r o v o l n í k ů a j o g í n ů) p ři o d v á d ěn íz a h l a d o v ěn í . f y z i c k ý c h v ý k o n ů,k t e r é b y l y p ře k v a p i v ě v y s o k é
a o r g a n i s m e m d o b ře t o l e r o v a t e l n é . Z a s t á n c i p o s t n í c h C O J E D E T O X I K A ČN Í D I E T N Í R E ŽI M ? r e ži m ůp ře d p o k l á d a j í , že v o r g a n i s m u z p ůs o b u j í a u t o l ý z u P o k u d c h c e m e z m ěn i t d o s a v a d n í z p ůs o b s t r a v o v á n í ( s a m o t r á v e n í ) , k t e r o u t ěl o p o u ží v á k r o z k l á d a n í t u k ů, a z a čí t s i n ěc o s m a k r o b i o t i k o u , d o p o r u čí n á m z a s t á n c i n e m o c n ý c h t k á n í , t u m o r ůa n e p o t ře b n ý c h t k á n í . P ři n ěm t o h o t o ži v o t n í h o s t y l u k o m p l e t n í o či s t u t ěl a ( o či s t n o u s i o d p o či n o u t r á v i c í t r u b i c e a j e j í i m u n i t n í s y s t é m . D o b a k ú r u ) r a d i k á l n ěj ší v e r z e d e t o x i k a c e o r g a n i s m u s p o čí a m í r a p ůs t u m ůže b ý t i n d i v i d u á l n ěs t a n o v e n a a p ři z p ův a j í v k o n z u m a c i o b i l o v i n p o u r či t o u ( k r a t ší ) d o b u , s o b o v á n a . V d o b ěp ůs t u l z e u ží v a t r ůz n é b y l i n n é ča j e ,v d l o u h o d o b ěj ší c h p ří p a d e c h ( a žn ěk o l i k m ěs í c ů) j s o u k t e r é p o d p o ří t z v . d e t o x i k a čn í p o c h o d y v o r g a n i s m u v h o d n é k o m b i n a c e o b i l o v i n s e z e l e n i n o u , l u št ěn i n a m i a k t e r é z a j i s t í t e k u t i n o v ý r e ži m . N e m é n ě d ůl e ži t ý j e a o v o c e m . P ří z n i v c i m a k r o b i o t i k y t v r d í , že t a k o v é o či s t n é r e ži m s t r a v o v á n í p o u k o n če n í p ůs t u s j í d l e m v m a l ý c h k ú r y z b a v í n a še t ěl o t o x i n ů, n a s t o l í r o v n o v á h u a o b n o v í d á v k á c h s p o s t u p n ý m n a v y šo v á n í m v p r ůb ěh u 3 5 d n ů v i t a l i t u o r g a n i s m u . T y p e m d e t o x i k a čn í c h r e ži m ůj e t a k é k o b v y k l é m u o b j e m u s t r a v y . B r e u s s o v a d i e t a a p ůs t . C o t e d y ří c i z á v ěr e m ? J e m o žn é d o p o r u či t j e d n o z n a čn ěn ěk t e r ý d i e t n í r e ži m p a c i e n t ům s i d i o p a t i c k ý m i s t ře v n í m i z á n ět y ? B y l o b y t o v e l m i k r á t k o z r a k é , p o d o b n ěj a k o k d y b y c h o m t r a d i čn í e s k y m á c k é p o p u l a c i d o p o r u čo v a l i v e g e t a r i á n s k o u s t r a v u , p r o t o že „j e z d r a v á “. N e n í m o žn é d o p o r u či t j e d e n d i e t n í r e ži m p a c i e n t ům s C r o h n o v o u n e m o c í , k t e ří s e l i ší v ěk e m , l o k a l i z a c í n e m o c i , t ěl e s n o u h m o t n o s t í , n e z o h l e d n i t , z d a j s o u p o o p e r a c í c h , n e p ři h l é d n o u t k l é čb ě a p ří p a d n ý m d a l ší m n e m o c e m . V ý s l e d k y t a k o v é d i e t o t e r a p i e b y n u t n ě m u s e l y b ý t r o z d í l n é . N e j b l í že p r a v d i v é m u a p r o s p ěšn é m u p ří s t u p u j e s v ý m i z á s a d a m i m a k r o b i o t i k a a p o s t n í r e ži m y – c h á p a n é o v še m s p r á v n ěj a k o s o u čá s t k o m p l e x n í ži v o t o s p r á v y . O b t í žn ěu c h o p i t e l n ý j e d i e t n í r e ži m j i n a j a n g , n e p o c h y b n á r i z i k a m á e x t r é m n í v e g e t a r i á n s t v í a B r e u s s o v a d i e t a . N e če k e j m e , že j e d n o t l i v á z m ěn a v j í d e l n í čk u p ři v o d í z á s a d n í p o z i t i v n í z v r a t v p r ůb ěh u n a še h o o n e m o c n ěn í . B u ďm e o s t r a ži t í k z a r u če n ý m a n á p a d n ěj e d n o d u c h ý m d i e t n í m o p a t ře n í m , j a k á n a b í z í n a p ří k l a d d i e t a p o d l e k r e v n í c h s k u p i n . P o s k y t n ěm e s v é m u o r g a n i s m u j e d n o d u c h é , p r a v i d e l n é s t r a v o v a c í n á v y k y , s l e d u j m e j e h o r e a k c e a r e s p e k t u j m e j e h o p o ža d a v k y : p r o čb ý t v e g e t a r i á n e m , k d y ž t o n á š o r g a n i s m u s n e o s l o v u j e , a l e p r o čj í m n e b ý t , k d y žs e p ři t o m c í t í m e f y z i c k y i p s y c h i c k y v d o b r é k o n d i c i ? e ůž m y in ěn jící lušt Pokrmy obsaIBhuD zařadit do svého : e d z t pacient s jen v klidové fázi í j a n e t ůže m e c a m r o f n i ší ěj n b o r d o P jídelníčku ní bez komplikací. a k i t o i b o r k a m / i k i ně W / g r o . a i d e p i k i w . s c IBD onemoc
p h p . a v a r t s a k i t o i b o r k a m / k e n a l c / o f n i . e i g r e l a a v o n i v a r t o p . w w w a n á t n o F í v t s l e t a d a l k a n , r e z t i w h c S a n a v l i S t ůs p ý čn a r z á Z i n a i r a t e g e v . 9 7 6 c / a t e i d a k s n a i r a t e g e v 8 4 1 , 5 4 , 6 2 , 1 k / z c / z c . l a t i v t r o p s . w w w n e j z e n c i v t s u p / z c . a k r o t k o d . a v i z y v . a v a r d z / t s u p / i n e r a v y d a s a z / z c . i v a r d z j e k s i z . w w w
7
Pusťte jaro na talíř P L A N ĚR O S T O U C Í B Y L I N Y
J a r o , t o j e i d e á l n ío b d o b íp r o o d l e h če n ín a še h o j í d e l n í čk u . R o z h o d n ě b y s e n a n a ši c h t a l í ří c h m ěl o o b j e v o v a t v í c e „z e l e n ý c h “p o k r m ů, m a x i m á l n ěb y c h o m m ěl i v y u ží t d o b u j a r a a e n e r g i i , k t e r o u v k l á d á d o j a r n í z e l e n i n y , d o k l í čí c í c h r o s t l i n ( n a p ř. ře ři c h y ) a d o p r v n í c h j a r n í c h v ý h o n k ů–m e d v ěd í h o če s n e k u , p a m p e l i šk y n e b o k o p ři v y . P ři p r a v i l i j s m e p r o V á s m a l o u „h i t p a r á d u “ j a r n í c h f a v o r i t ů, k t e ří b y m ěl i p r a v i d e l n ěn a v št ěv o v a t V á š t a l í řa t o z v l á št ěv j a r n í m o b d o b í . P o k u d j e p r o V á s če r s t v á z e l e n i n a p ří l i š z a t ěžu j í c í , m ůže t e j i t e p e l n ě u p r a v i t k r á t k ý m s p a ře n í m v h o r k é v o d ě( t z v . b l a n ší r o v á n í m ) n e b o j i k r á t c e p o d u s i t a n e b o t e p e l n ě u p r a v i t v p á ře ( v i z s t r a n a 2 6 ) .
B y l i n k y s b í r e j m e j e n v m í s t e c h , k d e j s m e s i j i s t í či s t o t o u p ůd y a p r o s t ře d í . N i k d y j e n e t r h á m e v b l í z k o s t i s i l n i c , s k l á d e k a p o d o b n ěp o t e n c i á l n ě t o x i c k é h o p r o s t ře d í . V y b í r á m e s i m l a d é z d r a v é l i s t y b e z z n á m e k n a p a d e n í či n e m o c i a u k l á d á m e j e d o p r o d y šn é n á d o b y , n e j l é p e d o k o ší k u . P ře d k o n z u m a c í j e n ěk o l i k r á t d ůk l a d n ěp r o p e r e m e v e s t u d e n é v o d ě. K o p ři v a v j a r n í c h m ěs í c í c h j e v h o d n á n e j e n v e f o r m ě ča j e , a l e s k v ěl e s e h o d í t a k é d o p o l é v e k a l z e z n í p ři p r a v i t v ý b o r n ý „k o p ři v o v ý šp e n á t “n e b o v e l i k o n o čn í n á d i v k u .
P a m p e l i šk a p r o s v o u n a h o řk l o u c h u ťj e e ňt e v m h o o d n p á a p ře z d e e v ší m d – n o Y z e l K e n i N n o I v ý L c h Y s a B l á t Í ů, N R A J én k a t t a v o a p z ří k řa l a d a v z e F u r a n c čk i í i j e n l s a e l á t d z í j p a m o p d e l i šk o o t v s ý c h ča šíl l a d a u k t ži a p i s t ův ť, a y h n l e d u á v o a n v o u o l p o c h že o r u t t k e o u p . Z , k r o n p z u o m k o v a n é . á v á v o r a d b o o r a j m s n á o žs n t v i í b y m n ý e r m e ěl t o k p ře , k y r o k či n t i a l s i y 1 b v ět ší h r s t če r s t v ý c h l i s t ůn a o s o b u a d e n . K E D L U B N A –t a t o z e l e n á n e b o f i a l o v á S e d m i k r á s k a c h u d o b k a j e j í l i s t y i k v ět y p o c h o u t k a v s o b ěs k r ý v á řa d u d ůl e ži t ý c h s e ča s t o p o u ží v a j í d o s a l á t u , v h o d n é j s o u i d o l á t e k a v i t a m í n ů, m e z i n i m i i v z á c n ý v i t a m í n p o l é v k y . M ůže m e j e t a k é a l e v y z k o u še t j í s t K . M l a d é k e d l u b n y j s o u l e h c e s t r a v i t e l n é p o k l a d e n é n a c h l é b s m á s l e m . a l z e k o n z u m o v a t i m l a d é l í s t k y . V k u c h y n i m á k e d l u b n a m n o h o s t r a n n é v y u ži t í . L z e j i k o n z u m o v a t s y r o v o u i t e p e l n ěu p r a v e n o u : m í r n ěo s m a že n o u n a o l e j i , v a ře n o u , z a p é k a n o u a p o d . M ůže ří t t e j a i p p o u ží t u d t o á l a s o h é v o k v á l h y h u r d é n ůz –r T Á L A S Ý V O K V Á L H s y r o v ý c h s a l á t ů či p ři d a t k h p a o l é s v k b o v é o ý k o s y v ůj v s o r p o t a , m á n i v a r t o p m ší ěj n n e c j e n m ši a n k z e l e n i n ěn e b o j i p ři p r a v i t d u še n o u , n a k y í s e n l o p á v , u k í d o s , u k í l s a r d í v t žs o n m é k l e v o r p a y d o v é k c i n a g r o j a k o z e l í , s m a že n o u , p l n ěn o u a p o d . ý v o k v á l H . u r o u l f a u k í m ře k , a z e l že a u k řčí o h m ší v e d ře p a u k . u t á l a s o h é žd a k í t s čá u o s u o n t a t s d o p t ý b ěl m y b t á l a s í l b o j e n z u o n d e j e j A ČK I V K D ŘE ě v á P .r n i n e l e z h c ý v o n ře o k h c ší ěj n e b é d a l M . ší p e l j e n y čk i v k d ře u o s j ře a j a n t ží u o p e ěl v k s e t ůže m y čk i v k d ře y k t s í l ů. t á l a s ě v a r p ří p ři p
8
ČE K A N K A –z a s y r o v a s e h o d í d o z e l e n i n o v ý c h s a l á t ů, d b á m e v ša k n a t o , a b y c h o m p o u ží v a l i j e n s v ět l é , n e z e l e n é l i s t y , z e l e n é l i s t y j s o u t o t i žz a s y r o v a p ří l i šh o řk é . Z m o žn o s t í t e p e l n é ú p r a v y če k a n k o v ý c h p u k ůp a t ří k n e j o b l í b e n ěj ší m z a p é k á n í , a t o n a m n o h o z p ůs o b ů.
e m e j u m u z n o k y h c ři ře z A H C ŘI ŘE í j a t ůs r y v y T . y k t s í l í žn o ěl d í j e ěj n v a l h u P o n m e j ří O p L á N M Í ČE . í t e K s –t y v a o t p o í s n a d l á r t á o v p á m z e e l e ěh n b i n a m á m l a d é í c í j a a r o n í m m a o t i p c k ři é p i l i s t ůn y v , k a t ť e u r é h c m u a o j í v o a l ří p šk i št o v o u p ří c h u ť. J e a m o p b i o o d l o á g n i c d k o y h v v ý z e n J a . m n n ře ěj k ší a y n e čk žh i v k l á d v k ře o v ý s a l á t a m á a s b o d z o i o l n k é a j ú é či k n a t k y e s p í ři d p o o h s i l ů, o t v á l á a n s í , i m k e u n n á i z t y o r g a n i s m u . á m a h c ři e Ř . s í m a ů čk í b e l h c h P c o ý l n n í če že o k l b m o á m n o h o v i t a m í n ů a m i n e r á l n í c h o l t á t e ěs k P , . e l h c y r i m l e v e t s o r že n , a u j d d o e m h ý e v v u t n ěm v i t a m í n A , C , E , že l e z o , h o řčí i k , ět v k v i k a t ě, t a v a n k a j e m b e t ůže a k m a i r j o t t e a n v , k y s e l i n u l i s t o v o u . m í n n e k o a n k e s u o k ý l a m čí a t s , či á n N e j l é p e s e h o d í j a k o s o u čá s t z e l e n i n o v ý c h s a l á t ů. . u t e p a r a p
o k a ťj u h c u o r t s o k a t á m e –n A K L U B I C Í N R A J . í t ži u y v é k o r ši á m i n y h c u k V . e l u b i c á k ňs y h c u k u b e l h c a n a b ře t í c í j a k i n y v e j a čk e l o k a n á n e j á r k a N ů m r k o p o d i t a v á d ři p e l a i j e m ůže M . m e l s á m s e d k , m a t e d šu v i i j e m á v ží u o P ě. n y h c u k é l p e t u o d a l k e n e z e m e s i i z a t n a F . k e r ó p e m á v á d ři ěp ěžn b a n ům l d í j a h o n m á d o d y k l u b i c í n r a ťj u h c á n m e j a . i t u h c é ěl v k s
M R K E V –n a m r k v i s i c e n í m e p ře d e v ší m v y s o k ý o b s a h b e t a k a r o t e n u , k t e r ý m r k e v o b s a h u j e v e v e l k é m m n o žs t v í . M ůže m e j i j í s t s y r o v o u , j e n t a k p o o p l á c h n u t í a o šk r á b á n í , n a s t r o u h a n o u d o s a l á t ů či t e p e l n ěu p r a v e n o u v p o l é v k á c h , o m á čk á c h , v a ře n o u , d u še n o u n e b o p e če n o u j a k o p ří l o h u k m a s i t ý m p o k r m ům . N a r o z d í l o d v ět ši n y p ří r o d n í c h p o t r a v i n j e m r k e v z d r a v ěj ší v a ře n á n e žs y r o v á . S y r o v á m r k e v m á t o t i žt u h é b u n ěčn é s t ěn y , z e k t e r ý c h t ěl o d o k á že p ře m ěn i t n a v i t a m í n A j e n m e n ší p r o c e n t o b e t a k a r o t e n u . P ři t e p e l n é ú p r a v ěm r k v e s e s t ěn y b u n ěk n a r u šu j í , a p o k u d v a ře n o u m r k e v p o d á v á m e j a k o s o u čá s t j í d l a o b s a h u j í c í h o t u k , d o k á že t ěl o v s t ře b a t p o d s t a t n ěv ět ší m n o žs t v í b e t a k a r o t e n u v n í o b s a že n é .
C H ŘE S T –o b e c n ěp l a t í , že d o b r ý c h ře s t j e j e n če r s t v ý c h ře s t . C h ře s t m ůže m e p ři p r a v i t n a m n o h o r ůz n ý c h z p ůs o b ů. O b l í b e n á j e t ře b a c h ře s t o v á k r é m o v á p o l é v k a n e b o c h ře s t z a p e če n ý s e s ý r e m , v ý b o r n ý j e t a k é d o s a l á t ů, t ěs t o v i n n e b o j a k o p ří l o h a k m a s u . Z k u s t e z a čí t n e j j e d n o d u šší m z p ůs o b e m j e h o ú p r a v y : o l o u p a n ý 6 c h 1 ře s a t u n v a a řt r e t v s o s z o i l e n é v o – v d ě, v Y y n R d e j O t e B M A R B É V O N h o , n e c h t e o k a p a t a p o l o žt e n a t a l í ř. 8 1 a n a r t s z i – v T Á N E ŠP Ý V T S R ČE P o t é h o p o k a p e j t e o l i v o v ý m o l e j e m . P o d á v e j t e h o s v a ře n ý m i n o v ý m i b r a m b o r a m i . T a t o ú p r a v a d á v á v y n i k n o u t p ři r o z e n é c h u t i c h ře s t u .
Bylinkář
. . . t r o j í j a r n í i n s p i r a c e
DOBROMYSL O r e g a n o j e šp a n ěl s k ý n á z e v p r o d o b r o m y s l o b e c n o u . P r o v á z í h o d á v n á t r a d i c e b y l i n y , k t e r á m á m o c c h r á n i t p ře d „z l o u m o c í “. P o c h á z í z e S t ře d o m o ří , k d e s e m u t a k é v ý b o r n ěd a ří . V K U C H Y N I – o r e g a n o j e v h o d n é n a ú p r a v u z e l e n i n y , s ý r ů a r y b . P ři d á v á s e r o v n ěž d o z a h u št ěn ý c h p o l é v e k , o m á če k a m a s i t ý c h p o k r m ů. J e z á k l a d n í m k o ře n í m p r o p ří p r a v u p i z z y a šp a g e t . O r e g a n e m z l e p ší t e a z j e m n í t e : o m á čk y , r a j s k é o m á čk y , o m á čk y n a šp a g e t y , g r i l o v a n é k o t l e t y , m a s o v é šp í z y , o v čí s ý r , ře c k ý s e l s k ý s a l á t , b r a m b o r o v o u p o l é v k u i l u št ěn i n y . P ůs o b í d e z i n f e k čn ě, p r o t i z á n ět l i v ě, u s n a d ňu j e o d k a šl á v á n í a z v y šu j e v y m ěšo v á n í žl u či . O l e j z o r e g a n a p ůs o b í j a k o p ří r o d n í a n t i b i o t i k u m . M á a n t i b a k t e r i á l n í a p r o t i p l í s ňo v é ú či n k y . O r e g a n o j e s i l n ý m p r o s t ře d k e m u v o l ňu j í c í m k ře čo v i t é s t a že n í h l a d k é h o s v a l s t v a .
LIBEČEK L i b e če k p o c h á z í z j i žn í a j i h o v ý c h o d n í E v r o p y , k d e s e b ěžn ěv y s k y t u j e j a k o p l a n á r o s t l i n a . V n a ši c h k r a j í c h b ý v a l d ří v e v e l m i o b l í b e n o u a h o j n ě p ěs t o v a n o u b y l i n o u . D o r ůs t á a žd o v ý šk y d v o u m e t r ů a j e h o l i s t y j s o u p o d o b n é c e l e r u . C e l e r u j e p o d o b n á t a k é j e h o c h u ťa s i l n é a r o m a . V K U C H Y N I – n e j v í c e v y u ží v á m e j e h o če r s t v é l i s t y ( c c a 1 l ží c e p r o 4 o s o b y ) d o p o l é v e k , o m á če k , d o o m e l e t a p o d . L i s t y s e d a j í t a k é u s u ši t n e b o u c h o v a t z m r a že n í m . S i l n é s t o n k y n e v y h a z u j e m e , a l e m ůže m e j e n e c h a t v y v a ři t v p o l é v c e či v e v o d ě, v e k t e r é s e v a ří o l o u p a n é b r a m b o r y ( v z h l e d e m k v ý r a z n é m u a r o m a p o u ži j t e j e n m e n ší m n o žs t v í l i b e čk u ) . P O L É V K A Z P O D K R K O N O ŠÍ V K r k o n o ší c h s e d ří v e l i b e če k p ěs t o v a l s k o r o v k a žd é c h a l u p ě a ří k a l o s e 1 , 5 l v o d y , 5 b r a m b o r , 1 5 d k g m u v o p i c h . B ý v a lo b l í b e n ý m l é k e m p řiža l u d e čn í c h a s t ře v n í c h ža m p i o n ů, 1 v e l k á c i b u l e , b o l e s t e c h . 2 l ží c e o l e j e , 2 l ží c e p o l o h r .
m o u k y , 2 s t r o u žk y če s n e k u , 5 l ži c p o k r á j e n é h o l i b e čk u , 1 v e j c e , s ůl , k m í n
PAPRIKA
P a p r i k a p o c h á z í p ův o d n ěz J i žn í a S t ře d n í A m e r i k y . D o E v r o p y j i z o s t r o v a O l o u p a n é , n a k o s t i čk y p o k r á j e n éH a i t i p ři v e z l K r y št o f K o l u m b u s . D n e s s e p ěs t u j e v e v še c h p ří h o d n ý c h b r a m b o r y u v a ří m e s k m í n e m a s e t e p l e j ší c h o b l a s t e c h s v ět a . P a p r i k a m á s t i m u l a čn í v l i v n a k r e v n í o b ěh , s o l í . C i b u l i p o k r á j í m e n a k o s t i čk yp o d p o r u j e t r á v e n í . O s t r é d r u h y p a p r i k p ůs o b í d e z i n f e k čn ěv e s t ře v n í m t r a k t u , a o s m a ží m e n a o l e j i , p ři d á m e o v še m l z e j e p o u ží t j e n v m a l é m m n o žs t v í . k n í p o k r á j e n é ža m p i o n y , c h v í l i V K U C H Y N I – j e j e d n í m z n e j o b l í b e n ěj ší c h k o ře n í . P o u ží v á s e p ři s c i b u l k o u s m a ží m e . P o t é p ří p r a v ěp o l é v e k , o m á če k , m a s a , g r i l o v a n ý c h p o k r m ů, u z e n i n , k o c h u c e n í v l o ží m e k b r a m b o r á m d o p ý r ů, a l e p ře d e v ší m j i n e l z e v y n e c h a t o l é v k y . Z m o u k y p ři p r a v í m e s r ůžo v o u j í šk u a p o p ři p ří p r a v ě g u l á še . V ý b o r n ě j i l z e l é v k u z a h u s t í m e , p ři d á m e j e št ě k o m b i n o v a t s k m í n e m , če s n e k e m , r o z šl e h a n é v e j c e a p o v a ří m e . p e p ře m , m a j o r á n k o u a c i b u l í . S l a d N a k o n e c d o c h u t í m e u t ře n ý mk o u p a p r i k o u l z e k o ře n i t v e v y šší c h če s n e k e m a če r s t v ý m l i b e čk e m . d á v k á c h , o s t r o u j e n v e l m i o p a t r n ě. 1 0
A B E C E D A V I T A M Í N Ů V i t a m í n D
A jde se vařit...
... po zimě se už opravdu těším na všechny jarní vůně, které ovládnou V i t a m í n D m á z c h e m i c k é h o h l e d i s k a n ěk o l i k p ří b u z n ý c h l á t e k . N e j d ůl e ži t ěj ší z n i c h j e v i t a m í n D 3 ( c h o l e k a l c i f e r o l ) , k t e r ý v z n i k á moji kuchyni. Zelenina je plná svěžesti v k ůži p ůs o b e n í m s l u n e čn í h o z á ře n í . A v ša k t e p r v e t r a n s p o r t e m a přímo sálá jarní energií. Doufám, že d o j a t e r a p ře m ěn o u v l e d v i n á c h v z n i k á v l a s t n í a k t i v n í f o r m a i Vy se těšíte na první jarní křupavé v i t a m í n u D . ředkvičky nebo kedlubny s máslovou chutí. J a k é ú k o l y p l n í v i t a m í n D ? Na následujících stranách najdete spoustu V i t a m í n D u s n a d ňu j e v s t ře b á v á n í v á p n í k u v e s t ře v ě i j e h o jarní inspirace pro Vaše jarní vaření. u k l á d á n í v k o s t e c h . N e m á l i n á šo r g a n i s m u s d o s t a t e k v i t a m í n uJe libo jarní menu, pochoutky z nových D , k o s t i m ěk n o u a d e f o r m u j í s e , p r o t o že n e m o h o u u n é s t brambor nebo speciality, ve kterých h m o t n o s t t ěl a . P a k m l u v í m e o o n e m o c n ěn í z n á m é m j a k o r a c h i t i d a ( k ři v i c e ) . P o t ře b u j e m e h o n e j e n p ři r ůs t u , a l e t a k é hlavní roli hraje špenát, pak zalistujte n a p ří k l a d p ři h o j e n í k o s t í p o z l o m e n i n á c h . M á v l i v n a v y l u čo v á n í na další strany a hurá do kuchyně. i n z u l í n u a t í m i n a m e t a b o l i s m u s c u k r ů. O b e c n ěv i t a m í n D t l u m í m n o že n í b u n ěk , a l e p o d p o r u j e j e j i c h z r á n í . T a k é b y l o z j i št ěn o ... a nezapomeňte – čekáme j e h o p ůs o b e n í n a o b r a n y s c h o p n o s t o r g a n i s m u . V i t a m í n D m á na Vaše recepty na: v z t a h t a k é k o n e m o c n ěn í m , j a k o n a p ř. k o s t e o p o r ó z e , l u p é n c e , www.claudie.crohnovanemoc.cz. c h o r o b á m j a t e r a j . H l a v n í z d r o j v i t a m í n u D O s m d e s á t p r o c e n t d e n n í s p o t ře b y v i t a m í n u D b y m ěl čl o v ěk z í s k á v a t z e s l u n e čn í h o z á ře n í . V še o b e c n ěs e u v á d í , že s l u n ěn í 2 x t ý d n ěp o d o b u a s i 2 0 m i n u t b y n á m m ěl o z a b e z p e či t d o s t a t e k v i t a m í n u D . I v c h l a d n ěj ší c h m ěs í c í c h , k d y n e n í m o žn é s e v y s l o v e n ě o p a l o v a t , m ůže m e n a p ří j e m n é p r o c h á z c e n a s t a v i t a l e s p o ň t v á ř a p a že s l u n e čn í m u z á ře n í .S l u ňm e s e ,a l e u v ěd o m ěl e a n e z a p o m e ňm e n a m o žn á r i z i k a n e b e z p e čn ý c h o n e m o c n ěn ík ůže z p ůs o b e n ý c h n a d m ěr n ý m s l u n ěn í m . N e šk o d í p ři p o m e n o u t , že v še o b e c n ěp l a t í , že p ři o p a l o v á n í a d l o u h o d o b ěj ší m p o b y t u n a s l u n c iz v ý ší m e p ří j e m t e k u t i n , p o u ží v á m e k r é m y s o c h r a n n ý m f i l t r e m a c h r á n í m e s i o či , v n e p o s l e d n í řa d ěp ři z p ůs o b í m e d é l k u p o b y t u n a s l u n c i t y p u n a ší k ůže . P o t r a v i n y , k t e r é o b s a h u j í v i t a m í n D N e j b o h a t ší m z d r o j e m v i t a m í n u D v p o t r a v ěj s o u p ře d e v ší m t u čn é r y b y ( s a r d i n k y , l o s o s , s l e ď, t u ňá k a p o d . ) , m a r g a r í n y , n ěk t e r é m l é čn é v ý r o b k y , v a j í čk a , h o v ěz í m a s o a j á t r a . N ěk t e ří v ěd c i z d ůr a z ňu j í s k u t e čn o s t , že v i t a m í n D o b s a h u j í t a k é n ěk t e r é r o s t l i n n é p r o d u k t y ( a v o k á d o , b a n á n y , k a k a o a o b i l n é k l í čk y ) . P o d l e d o p o r u če n íS v ět o v é z d r a v o t n i c k é o r g a n i z a c e ( W H O ) n e n í z a n o r m á l n í c h o k o l n o s t í n u t n é u ží v a t v i t a m í n D , n e b o ťp o t ře b n o u d e n n í d á v k u n á m p o s k y t n e z p r a v i d l a p o b y t v e n k u n a s l u n í čk u a m a l o u m ěr o u t a k é v h o d n á s t r a v a . V z p o m e ňm e t e d y n a s t a r é ,s t á l e p l a t n é p ří s l o v í : „K a m n e c h o d í s l u n c e , t a m c h o d í l é k a ř. “
1 1
Jaro na talíři L O S O S S K R U S T O U
2 P O R C E
2 f i l e t y z če r s t v é h o l o s o s a , 1 0 0 g b r o k o l i c o v ý c h r ůži če k , 1 p o l é v k o v á l ží c e h l a d k é m o u k y , 1 0 0 m l m l é k a , 1 0 g m á s l a , 5 0 g s t r o u h a n é g o u d y , 2 ča j o v é l ži čk y p e t r že l k y , 1 žl o u t e k , s ůl , o l e j F i l e t y z l o s o s a o s m a h n e m e n a s u c h o n a t e f l o n o v é p á n v i n e b o p o v a ří m e v p á ře a v l o ží m e d o z a p é k a c í m i s k y . P ři p r a v í m e s i b e ša m e l h l a d k o u m o u k u s m í c h á m e s m l é k e m a p ři v e d e m e k v a r u , m í c h á m e , a ž b e ša m e l z h o u s t n e . N e c h á m e h o v y c h l a d n o u t a p o t é d o n ěj v m í c h á m e žl o u t e k . O s o l í m e a p ři d á m e p e t r že l k u . B r o k o l i c o v é r ůži čk y n a j e m n o n a k r á j í m e a s m í c h á m e s n a s t r o u h a n ý m s ý r e m . N a l o s o s o v é f i l e t y p o l o ží m e v r s t v u b r o k o l i c e s e s ý r e m a v še o p a t r n ě z a l i j e m e b e ša m e l o v o u o m á čk o u . P e če m e p ři k r y t é 2 0 m i n u t p ři 1 8 0 ° C . K e k o n c i p e če n í n á d o b u o d k r y j e m e a d o p e če m e d o z l a t o v a c c a 1 0 m i n u t . 2343 kJ (557 kcal) 1 PORCE OBSAHUJE: bílkoviny 51 g; sacharidy 12 g; tuky 32 g; cholesterol 156 mg R e c e p t n a p o l é v k u k t o m u t o m e n u n a j d e t e n a s t r a n ě2 4 – „J E M N Á P O L É V K A “
3 P O R C E P L A C I ČK Y S C U K E T O U
3 0 0 g s y r o v ý c h s t r o u h a n ý c h b r a m b o r , 1 c i b u l e , 2 0 0 g s t r o u h a n é c u k e t y , 2 s t r o u žk y če s n e k u , 2 v e j c e , 3 p o l é v k o v é l ží c e k u k u ři čn é s t r o u h a n k y , t r o c h a s o l i , s l u n e čn i c o v ý o l e j B r a m b o r y o l o u p e m e , o m y j e m e a j e m n ěn a s t r o u h á m e . C i b u l i a c u k e t u o l o u p e m e a o b ěj e m n ěn a s t r o u h á m e n e b o r o z m i x u j e m e , p o t é s m í c h á m e s n a s t r o u h a n ý m i b r a m b o r a m i . P ři d á m e p r o l i s o v a n ý če s n e k a t r o c h u s o l i . N a k o n e c p ři m í c h á m e žl o u t k y a z a h u s t í m e s t r o u h a n k o u . Z b í l k ův y šl e h á m e s n í h a l e h c e v m í c h á m e d o t ěs t a . P l e c h v y m a že m e o l e j e m a z p ři p r a v e n é h m o t y t v o ří m e p l a c k y . P e če m e z k a žd é s t r a n y d o z l a t o v a .
1 PORCE OBSAHUJE:
913 kJ (217 kcal)
bílkoviny 9 g; sacharidy 33 g; tuky 5 g; cholesterol 193 mg
K ŘU P A V Á K A ŠE
2 P O R C E
T V A R O H O V Ý K O L Á Č
6 P O R C Í
3 0 0 g b r a m b o r , 5 g m á s l a , v o d a , 2 p o l é v k o v é l ží c e p a ži t k y , 6 0 m l m l é k a , 1 p o l é v k o v á l ží c e l n ěn ý c h s e m í n e k
4 b í l k y , 2 0 0 g c u k r u m o u čk a , 1 5 0 g p o h a n k o v é i n s t a n t n í k r u p i c e , 2 5 0 g t v a r o h u ( k o s t k a ) , 2 ča j o v é l ži čk y m l e t é k á v y , 2 5 0 m l s m e t a n y e šl e h á n í , s o l a m y l n e b o k u k u ři čn ý šk r o b , L n ěn á s e m í n k a v l o ží m e n a r o z p á l e n o u t e f l o n o v o uk r á šk u d o p e či v a , čo k o l á d a n a v a ře n í p á n e v a p ři k r y j e m e p o k l i c í . P r a ží m e c c a 1 –2 m i n u t y , ½p p o t é i h n e d o d s t a v í m e . O l o u p a n é a u v a ře n é b r a m b o r yB í l k y z e čt y řv a j e c v y šl e h á m e d o h u s t é p ěn y . K o s t k u r o z m a čk á m e a n a šl e h á m e s t e p l ý m m l é k e m . t v a r o h u s i d o b ře r o z e t ře m e s c u k r e m a s e d v ěm a P o d á v á m e p o s y p a n é p r a že n ý m l n ěn ý m s e m í n k e m l ží c e m i k u k u ři čn é h o šk r o b u . H m o t u p o s t u p n ěz a h u s a p a ži t k o u . t í m e p o h a n k o v o u k r u p i c ís p r á šk e m d o p e či v a 834 kJ (198 kcal) a n a k o n e c v m í c h á m e t u h ý s n í h z b í l k ů. P e če m e v e
1 PORCE OBSAHUJE:
v y m a z a n é k o l á čo v é f o r m ě n e b o v s i l i k o n o v é f o r m ě v p ře d e h řá t é t r o u b ěn a 1 9 0 ° C d o z l a t o v a . P o u p e če n í n e c h á m e k o l á č v y c h l a d n o u t . K á v u z a l i j e m e c c a 3 P O R C E 1 ča j o v o u l ži čk o u h o r k é v o d y . S m e t a n u k e šl e h á n í J A R N Í S A L Á T v y šl e h á m e d o h u s t a a p o s t u p n ě z a šl e h á m e 1 h l á v k o v ý s a l á t , 1 s v a z e k ře d k v i če k , 3 j a r n í v y c h l a d l o u k á v u .Š l e h a čk o u p o t ře m e v y c h l a d l ý m r k v e , h r s t m l a d ý c h p a m p e l i šk o v ý c h l í s t k ů k o r p u s . N a k o n e c o z d o b í m e r o z p u št ěn o u čo k o l á d o u ( s b í r e j t e n a n e z n e či št ěn é m m í s t ě) n a v a ře n í . Z á l i v k a : 1 l ží c e o l i v o v é h o o l e j e , 1 l ži čk a c i t r ó 1663 kJ (396 kcal) n o v é šťá v y , m l e t ý b í l ý p e p ř, c u k r , s ůl , p e t r že l k a
bílkoviny 11 g; sacharidy 28 g; tuky 7 g; cholesterol 0,4 mg
1 PORCE OBSAHUJE:
D o m í s y n a t r h á m e h l á v k o v ý s a l á t , p ři d á m e n a t e n k á bílkoviny 15 g; sacharidy 53,6 g; tuky 13,8 g; cholesterol 41 mg k o l e čk a n a k r á j e n é ře d k v i čk y a p o m o c íšk r a b k y n a b r a m b o r y n a k r o u h á m e z j a r n í c h m r k v í t e n k é p r o u žk y . Z a l i j e m e o l i v o v ý m o l e j e m a c i t r ó n o v o u šťá v o u , d o c h u b o ůs p z ý k c i s a l k e t l o v z y d á l o k čo í ěn št t í m e d r c e n ý m p e p ře m , c u k r e m a šp e t k o u s o l i . P o s y p e u o p z o r o r P ří a v u k í l d n e r m ší ět v e v e s y d k , i n z m e n a d r o b n o n a k r á j e n o u p e t r že l k o u a z l e h k a p r o m í c h á m e . á l í n d o v e v ší n e m v í št u o p z o r e s a d á l o k čo á n a m á l a n a a d o v 885 kJ (210 kcal) . e t j e h c í m ě ěžn ůb r p u d á l o k Čo . m í n d a ěn b o d á n
1 PORCE OBSAHUJE:
bílkoviny 8 g; sacharidy 41,6 g; tuky 1,5 g; cholesterol 0,0 mg
1 3
Víc jarní energie K U ŘE C Í K O S T K Y S T O F U A O L I V A M I
2 P O R C E
1 5 0 g k u ře c í c h p r s í če k , c c a 2 0 0 g m a r i n o v a n é h o t o f u ( j e d n o b a l e n í ) , 2 p o l é v k o v é l ží c e če r n ý c h v y p e c k o v a n ý c h o l i v , o l e j , 2 p o l é v k o v é l ží c e p o h a n k o v é m o u k y n e b o h l a d k é m o u k y K u ře c í p r s a n a k r á j í m e n a k o s t i čk y , l e h c e o s o l í m e a o r e s t u j e m e n a o l e j i . K m a s u p ři d á m e o l i v y a o d s t a v í m e . T o f u r o z k r o j í m e p o d é l n ěn a d v a s t e j n ět e n k é p l á t k y , t y o b a l í m e z o b o u s t r a n v m o u c e a z p r u d k a o r e s t u j e m e n a o l e j i t a k , a b y s e v y t v o ři l a k řu p a v á k r u s t a . N a t a l í řp o l o ží m e n e j p r v e t o f u p l á t e k , n a n ěj o r e s t o v a n é k o u s k y m a s a s o l i v a m i . J a k o p ří l o h u v o l í m e p e če n é b r a m b o r y , d u še n o u m r k e v n e b o z e l e n i n o v ý s a l á t .
1 PORCE OBSAHUJE: bílkoviny 28,3 g; sacharidy 13,9 g; tuky 26,5 g; cholesterol 37,5 mg
1704 kJ (405 kcal)
těniny může Pokrmy obsahující luš do svého pacient s IBD zařaditdové fázi jídelníčku jen v kli komplikací. IBD onemocnění bez 2 P O R C E
1 h r n e k če r s t v é h o z e l e n é h o h r á šk u , 6 0 0 m l v o d y , s ůl , 2 p o l . l ží c e p o h a n k o v ý c h k r u p , 2 ča j o v é l ži čk y m á s l a , p a ži t k a n e b o p e t r že l k a , k y s a n á s m e t a n a , k o s t i čk y c h l e b a V m e n ší m h r n c i s i s p a ří m e p o h a n k o v é k r o u p y v p o m ěr u 2 p o l é v k o v é l ží c e p o h a n k y a 5 p o l é v k o v ý c h l ži c v r o u c í v o d y . P ři k r y j e m e a n e c h á m e o d l e že t . H r á še k n e j p r v e p o d u s í m e n a m á s l e a p o t é z a l i j e m e v o d o u , p ři v e d e m e k v a r u a p o t é r o z m i x u j e m e . D o c h u t í m e s o l í a p ři d á m e s p a ře n o u p o h a n k u . N e c h á m e k r á t c e p o v a ři t . P o d á v á m e p o s y p a n é če r s t v o u p a ži t k o u n e b o p e t r že l k o u s e l ži čk o u k y s a n é s m e t a n y a k o s t i čk a m i n a s u c h o o p e če n é h o c h l e b a . 574 kJ (136 kcal)
1 PORCE OBSAHUJE:
bílkoviny 5,3 g; sacharidy 17,5 g; tuky 5,8 g; cholesterol 0,06 mg
H O R K Á J A B L K A
2 P O R C E
2 3 0 g j a b l e k , 2 p o l . l ží c e m á s l a , 2 5 g h n ěd é h o c u k r u , 1 ča j o v á l ži čk a s k o ři c e , 4 p o l . l ží c e 2 P O R C E P ŘÍ L O H O V É Z E L Í p o m e r a n čo v é šťá v y , 2 p o l . l ží c e n a h o b l i n k y a s t r o u h a n é h o k o k o s u 2 0 0 g čí n s k é h o z e l í , 1 p o l . l ží c e r o z i n e k , 1 k o n - n z e r v a m a n d a r i n e k , 5 v ět ší c h ře d k v i če k , v o d a J a b l k a z b a v í m e j á d ři n c ů a n a k r á j í m e n a k o l e čk a . N a p á n v in a m á s l e z p r u d k a o s m a h n e m e j a b l k a Čí n s k é z e l í n a j e m n o n a k r á j í m e , s m í c h á m e s r o z i n k a m i z o b o u s t r a n a n e c h á m e j e v m i s c e o d p o či n o u t . a z a l i j e m e t r o c h o u v o d y . P ůl k u šťá v y z k o n z e r v y o d D o s t e j n é p á n v e p ři d á m e z b y t e k m á s l a , c u k r , s k o ři c i m a n d a r i n e k s l i j e m e , z b y t e k p ři l i j e m e k čí n s k é m u z e l í . a p o m e r a n čo v o u šťá v u . V še m í c h á m e d ře v ěn o u M a n d a r i n k y n a k r á j í m e n a m a l é k o u s k y a s m í c h á m e s ev a ře čk o u , d o k u d n e v z n i k n e s i r u p . J a b l k a v r á t í m e d o z e l í m . N a k o n e c p ři d á m e ře d k v i čk y n a k r á j e n é n a t e n k ép á n v e , „v y k o u p e m e “ j e v s i r u p u a p r o h ře j e m e . p r o u žk y a m ůže m e s e r v í r o v a t . S a l á t j e c h u t n ěj ší m í r n ě P o d á v á m e h o r k é , k a žd o u p o r c i p o s y p e m e h o b l i n v y c h l a z e n ý . k a m i k o k o s u , m ůže m e d o p l n i t l ží c í k y s a n é s m e t a n y . 724 kJ (172 kcal) 1445 kJ (344 kcal) 1 PORCE OBSAHUJE: 1 PORCE OBSAHUJE: bílkoviny 2,5 g; sacharidy 43 g; tuky 0,5 g; cholesterol 0 mg bílkoviny 1,8 g; sacharidy 33,5 g; tuky 24 g; cholesterol 0,36 mg
D U ŠE N Á M R K E V
2 P O R C E
A m a r a n t ( l a s k a v e c ) p o c h á z í z J i žn í A m e r i k y . J s o u t o s e m e n a p o d o b n á s e m e n ům m á k u m a l é k u l i čk y s b a r v o u o d b ěl a v é p ře s b é žo v o u , h n ěd o u a ž če r n o u . S k l í z e t s e d a j í a ž3 x d o r o k a . J e z n á m o 0 d r u h ův o M r k e v j e m n ěn a s t r o u h á m e , o s o l í m e , p o d l i j e m e v o d o u 6 l n ěr o s t o u c í c h d r u h ůa m a r a n t u , a v ša k p o t r a v i n á řs k é m u v a p o d u s í m e . M e z i t í m s iu v a ří m e t ěs t o v i n y p o d l e k y u ži t í s l o u ží 3 d r u h y . n á v o d u . J a k m i l e j e m r k e v t é m ěř m ěk k á , p ři d á m e k n í S e m e n a a m a r a n t u j s o u z d r o j e m m i n e r á l n í c h l á t e k v i u v a ře n é t ěs t o v i n y a v še n e c h á m e p r o j í t v a r e m . N a k o n e c a t a m í n ů. O b s a h u j í v e l k é m n o žs t v í h o řčí k u , á p n í k u , d r a v še d o c h u t í m e z e l e n o u p e t r že l k o u , s o l í a z a h u s t í m e v s l í k u a že l e z a . D á l e v n i c h n a j d e m e v i t a m í n B 2 , v i t a m í n E s m e t a n o u . . S e m e n a n e o b s a h u j í l e p e k , t a k že 1620 kJ (385 kcal) s e v y u ží v a j í k v ý r o b ěm o u k y v h o d n é p r o 1 PORCE OBSAHUJE: b e z l e p k o v o u d i e t u . A m a r a n t o v o u m o u k u a v ý r o b k y bílkoviny 1,7 g; sacharidy 72 g; tuky 9,95 g; cholesterol 25 mg z n í m ůže t e z a k o u p i t v p r o d e j n á c h z d r a v é v ý ži v y . 1 5 0 g b e z v a j e čn ý c h t ěs t o v i n ( p r o o b m ěn u m ůže t e z k u s i t a m a r a n t o v é t ěs t o v i n y ) , v o d a , 1 8 0 g s t r o u h a n é m r k v e , 5 0 m l s m e t a n y , s ůl
Báječná brambora 2 P O R C E R A J ČA T O V É B R A M B O R Y
2 0 0 g n o v ý c h b r a m b o r , 2 0 0 g n a s t r o u h a n é h o e i d a m u , v a n i čk a c h e r r y r a j čá t e k , o l i v o v ý o l e j , o r e g a n o ( n e j l é p e če r s t v é ) , p e či c í p a p í r D ůk l a d n ěo m y t é b r a m b o r y ( n e l o u p a n é ) n a k r á j í m e n a čt v r t k y .M í r n ě o s o l í m e ,p o k a p e m e o l e j e m a p o s y p e m e t r o c h o u n a j e m n o n a s e k a n é h o o r e g a n a . V še d ůk l a d n ě p r o m í c h á m e v m í s e . P o t é r o z l o ží m e n a p e či c í p a p í r , k t e r ý m j s m e v y l o ži l i p l e c h n a p e če n í . P e če m e c c a 4 5 m i n u t p ři 1 8 0 ° C . P ře d d o p e če n í m r o z h o d í m e m e z ib r a m b o r y r a j čá t k a a p o s y p e m e s t r o u h a n ý m e i d a m e m . N e c h á m e z a p é c t j e št ěc c a 1 0 m i n u t .
1 PORCE OBSAHUJE:
1526 kJ (36 kcal)
bílkoviny 31 g; sacharidy 23 g; tuky 16,5 g; cholesterol 80 mg
N O V É B R A M B O R Y m a j ín í z k o u k a l o r i c k o u h o d n o t u a n a v í c j s o u v ý j i m e čn é d í k y m n o žs t v í v l á k n i n y , b í l k o v i n a s a c h a r i d ů, d o d á v a j í c e n n ý d r a s l í k a v i t a m í n C . V i t a m í n C s e v ša k i h n e d p o s k l i z n i z a čn e z b r a m b o r v y t r á c e t . N o v é b r a m b o r y j s o u s k v ěl é i s e s l u p k o u . S t a čí b r a m b o r y d ůk l a d n ě o m ý t j e m n ý m k a r t á čk e m p o d p r o u d e m v l a žn é v o d y . J e j i c h c h u ťp o d t r h n e m e , p ři d á m e l i s n i m i d o v o d y p ři v a ře n í i s v a z e k j a r n í c h b y l i n e k . V a ří m e j e p o z v o l n a p o d p o k l i čk o u , n e z a d o p r o v o d u k l o k o t a j í c í v o d y . B r a m b o r y p a k j s o u c h u t n ěj ší a z a c h o v a j í s i v y šší o b s a h v i t a m í n ů. S n a d n o j e l z e u v a ři t t a k é v p á ře – p o u ži j e m e k t o m u d r á t ěn ý k o ší k v l o že n ý d o h r n c e , k t e r ý j e u r če n n a p a r n í v a ře n í z e l e n i n y . V n o u z i p o s l o u ží i v l o žk a p r o n a p a řo v á n í k n e d l í k ů. B r a m b o r y p ře d v a ře n í m o m y j e m e ( p o k u d t o k v a l i t a b r a m b o r u m o žňu j e , v a ří m e j e s e s l u p k o u ) a n a k r á j í m e n a čt v r t k y . T a k t o u v a ře n é m a j í : m n o h e m l e p ší c h u ť, n e m u s í m e j e v ůb e c s o l i t , a p ře s t o n e c h u t n a j í n e v ý r a z n ě, m a j í n i žší g l y k e m i c k ý i n d e x n e žj i n é p ří l o h y .
J A R N Í P O C H O U T K A
2 P O R C E
6 v ět ší c h n o v ý c h b r a m b o r , 6 m l a d ý c h l í s t k ů p a m p e l i šk y , 1 l ží c e s p a ře n ý c h m l a d ý c h l í s t k ů k o p ři v y , 1 l ží c e p o k r á j e n é p a ži t k y , 2 s t r o u žk y če s n e k u , k e l í m e k k y s a n é s m e t a n y , l ží c e t v a r o h u n e b o L u či n y , l ží c e o l i v o v é h o o l e j e , s ůl , šp e t k a d r c e n é h o p e p ře B r a m b o r y d ůk l a d n ěo m y j e m e a n a k r á j í m e n a m ěs í čk y . P l e c h v y l o ží m e p e či c í m p a p í r e m , n a n ěj p o l o ží m e n a k r á j e n é b r a m b o r y a d á m e p é c i d o v y h řá t é t r o u b y . L í s t k y p a m p e l i šk y u m y j e m e a s p o l e čn ěs e s p a ře n o u k o p ři v o u n a j e m n o n a k r á j í m e . S m í c h á m e s e s m e t a n o u , p ři d á m e l ží c i o l i v o v é h o o l e j e a z a h u s t í m e t v a r o h e m , p ři d á m e n a k r á j e n o u p a ži t k u a d o c h u t í m e r o z e t ře n ý m če s n e k e m a šp e t k o u če r s t v ě d r c e n é h o p e p ře . P o d á v á m e j a k o d r e s i n g k u p e če n ý m b r a m b o r á m . 1682 kJ (400 kcal)
1 PORCE OBSAHUJE:
bílkoviny 9 g; sacharidy 41 g; tuky 23 g; cholesterol 39 mg
S A L Á T S J A B L K Y
P O R C E ŠP Í Z T R O C H U J I N A K2
½k g m a l ý c h n o v ý c h b r a m b o r , 1 5 0 g a n g l i c k é s l a n i n y , c c a 2 0 0 g c h e r r y r a j čá t e k , 1 o r a n žo v á p a p r i k a , 1 s v a z e k j a r n í c h c i b u l e k , o l i v o v ý o l e j , s ůl , d r c e n ý p e p ř
2 P O R C E
2 0 0 g n o v ý c h b r a m b o r , 2 j a b l k a , 2 3 l ží c e m a j o n é z y , 2 l ží c e c i t r ó n o v é šťá v y , 2 l ží c e s e k a n é p e t r že l o v é n a t i , s ůl
B r a m b o r y o m y j e m e ( n e l o u p e m e ) a u v a ří m e d o p o l o m ěk k a . K a žd o u b r a m b o r u z a b a l í m e d o t e n k é h o J a b l k a o l o u p e m e , v y k r á j í m e j á d ři n c e a r o z k r á j í m e n a p r o u žk u s l a n i n y . J a r n í c i b u l k y n a k r á j í m e n a c c a 5 c m k o s t i čk y . V l o ží m e d o m i s k y a p o k a p e m e c i t r ó n o v o u d l o u h é k o u s k y , p a p r i k u p o k r á j í m e n a c c a 5 c m s i l n é šťá v o u . B r a m b o r y o či s t í m e , n a k r á j í m e n a k o s t i čk y , k o u s k y . N a šp í z o v é j e h l y p o s t u p n ě n a p i c h u j e m e s t e j n ěv e l k é j a k o k o s t i čk y z j a b l e k , a v a ří m e v o s o l e n é b r a m b o r y , c i b u l i , r a j čá t k a a p a p r i k y . P o c á k á m e v o d ě. U v a ře n é b r a m b o r y s l i j e m e a j e št ě h o r k é j e o l e j e m , o s o l í m e a o p e p ří m e . P o k u d m á m e , m ůže m e p r o m í c h á m e s j a b l k y . N e c h á m e v y c h l a d n o u t . P o t é j e p r o l o ži t s n í t k a m i r o z m a r ý n y . P e če m e v t r o u b ěd o z l a p r o m í c h á m e s m a j o n é z o u a n a s e k a n o u p e t r že l k o u . t o v a . Šp í z y m ůže m e u v a ři t t a k é v p á ře a p o t é n e c h a t O s o l í m e a d á m e v y c h l a d i t d o c h l a d n i čk y . k r á t c e z a p é c t v t r o u b ě. 2022 kJ (481 kcal) 1366 kJ (325 kcal)
1 PORCE OBSAHUJE:
bílkoviny 2,5 g; sacharidy 39 g; tuky 18 g; cholesterol 22 mg
1 PORCE OBSAHUJE:
bílkoviny 9,9 g; sacharidy 48 g; tuky 24,5 g; cholesterol 60 mg
? C , B , A Y R O B M A R B U O S J O C , E T Í V ů. t á l a s u v a r p ří p a n é n d o h v u o s j , é n v e p y z í l h í j a m A u p y t y r o b m a r B h o l ří p á ěžn a b o k a j e s í d o h , é n v e p o l o p y z í l h e j ču a n z o B o n e m s í P í n ře a v u o p e s é r e t k , é čn u o žm a é čn u o m o l o p y z í l h á m C p y T . ům m r k o p k y d ěk N . ší a k h c ý v o r o b m a r ěb v a r p ří p ři p í n t a l p u e p é l j e n e s o t o r P . u o n d a p z o r o h é v o h o l ří p y r o b m a r b e j ču a n z o é r e t k , C / B í n če a n z o a n t i z a r a n e m ůže m . í n ře a v z o r k m e n o l k s m ý n r í m s u p y t
1 7
Což takhle špenát? P O R C E ŠP E N Á T O V Ý S A L Á T4
2 5 0 g m l a d é h o l i s t o v é h o šp e n á t u , 2 j a r n í c i b u l k y , n ěk o l i k m a l ý c h r a j čá t e k , 1 l ží c e o l i v o v é h o n e b o s e z a m o v é h o o l e j e , 1 l ží c e v i n n é h o o c t a , t r o c h a s o l i , p e p ř, 2 v e j c e , ½ l ži čk y p l n o t u čn é h o řči c e , 5 0 g L u či n y Šp e n á t o či s t í m e a o m y j e m e . C i b u l k y n a k r á j í m e n a t e n k á k o l e čk a . N a z á l i v k u p o u ži j e m e o l e j , o c e t , s ůl , p e p ř. V a j í čk a o m y j e m e , p o v a ří m e c c a 1 5 m i n u t a n e c h á m e v y c h l a d n o u t . P o t é j e o l o u p e m e , p o d é l n ě r o z ří z n e m e , v y j m e m e žl o u t k y a b í l k y o d l o ží m e s t r a n o u . Žl o u t k y v m i s c e r o z m a čk á m e v i d l i čk o u , p ři d á m e k n i m ½l ži čk y p l n o t u čn é h o řči c e a 5 0 g L u či n y . D o b ře r o z m í c h a n o u s m ěs í n a p l n í m e b í l k y . N a t a l í ře r o z l o ží m e šp e n á t o v ý s a l á t , o z d o b í m e h o m a l ý m i r a j čá t k y a d o s a l á t u u l o ží m e n a p l n ěn á v e j c e . P o d á v á m e s p o h a n k o v ý m p e či v e m .
1 PORCE OBSAHUJE:
639 kJ (152 kcal)
bílkoviny 6,46 g; sacharidy 5,8 g; tuky 12,1 g; cholesterol 145 mg
ŠP E N Á T –n e j v ět ší p ře d n o s t í šp e n á t u j e j e h o v y s o k á b i o l o g i c k á h o d n o t a a v še s t r a n n á p o u ži t e l n o s t . P ěs t u j e s e v r ůz n ý c h o d r ůd á c h . S l i s t y d r o b n ěj ší m i ( j a r n í šp e n á t ) , ši r o k ý m i a s l i s t y t r o j h r a n n ý m i ( t z v . z i m n í šp e n á t ) . K p ří m é s p o t ře b ěs e s k l i z e n ý šp e n á t p o u ží v á v j a r n í m a p o d z i m n í m o b d o b í , v l é t ěs e šp e n á t n e p ěs t u j e , p r o t o že v y k v é t á a h o řk n e . Šp e n á t j e b o h a t ý n a r ůs t o v ý v i t a m í n A , k t e r ý c h r á n í s l i z n i c e p r o t i v o l n ý m r a d i k á l ům . D á l e o b s a h u j e s m ěs v i t a m í n ůs k u p i n y B a v i t a m í n C .Š p e n á tj e d á l e v ý z n a m n ý m z d r o j e m d r a s l í k u , m ěd i , že l e z a , h o řčí k u a m a n g a n u . O b s a h u j e v y s o k o u k o n c e n t r a c ic e n n ý c h s t o p o v ý c h p r v k ůa m i n e r á l n í c h l á t e k . Šp e n á t j e v h o d n é k o n z u m o v a t v k o m b i n a c i s k v a l i t n í m o l e j e m . T a k u s n a d n í m e o r g a n i s m u , a b y v y u ži l m a x i m u m b i o l o g i c k y ú či n n ý c h l á t e k o b s a že n ý c h v e šp e n á t u . P o k u d p ři p r a v u j e m e t r a d i čn í ,z a d ěl á v a n ý šp e n á tz če r s t v ý c h l í s t k ů,p o s t u p u j e m e n á s l e d o v n ě:o d d ěl í m e k o ří n k y a s t o n k y , šp e n á t o m y j e m e t e p l o u v o d o u a k r á t c e j e j p o v a ří m e v n e p ři k r y t é n á d o b ěv d o s t a t e čn é m m n o žs t v í o s o l e n é v o d y . S c e d í m e a p o s e k á m e či p r o l i s u j e m e . D o c h u t í m e r o z e t ře n ý m če s n e k e m a p ři d á m e t r o c h u s m e t a n y n e b o m l é k a . Z a h u s t i t m ůže m e šp e n á t t r o c h o u j í šk y n e b o p o h a n k o v ý m i v l o čk a m i . P ří z n i v é p ůs o b e n í šp e n á t u n a n á šo r g a n i s m u s : C h r á n í s l i z n i c e v t ěl e . A k t i v u j e m e t a b o l i s m u s s a c h a r i d ů. Z a h á n í ú n a v u a a p a t i i . P o s i l u j e i m u n i t n í s y s t é m . P o d p o r u j e k r v e t v o r b u . O d s t r a ňu j e o c h a b l o s t s t ře v .
4 P O R C E ŠP E N Á T O V Ý J Á H E L N Í K
1 5 0 g če r s t v é h o s e k a n é h o šp e n á t u , 1 h r n e k s u c h ý c h j á h e l , 1 5 0 m l m l é k a + 5 0 m l v o d y , 3 b í l k y , 4 s t r o u žk y če s n e k u , s ůl , 3 g r a h a m o v é r o h l í k y , s ý r u z e n á p a r e n i c a , r a j ča t a J á h l y n ěk o l i k r á t s p a ří m e v h o r k é v o d ě. P o t é z a l i j e m e v o d o u ( 1 : 2 , 5 ) a u v a ří m e d o m ěk k a . R o h l í k y n a k r á j í m e a n a m o čí m e d o m l é k a , p o k u d j s o u r o h l í k y p ří l i šs u c h é , p ři l i j e m e v o d u .U v a ře n é j á h l y ,n a s e k a n ý šp e n á t a r o h l í k y p r o m í c h á m e s t r o c h o u s o l i a čt y řm i s t r o u žk y u t ře n é h o če s n e k u , p ři d á m e t u h ý s n í h z b í l k ů. V l o ží m e d o v y m a z a n é z a p é k a c í m í s y a d o z l a t o v a u p e če m e . P o d á v á m e t e p l é , n a k a žd o u p o r c i p o l o ží m e p l á t k y u z e n é p a r e n i c e a o z d o b í m e d í l k y če r s t v ý c h r a j ča t .
1 PORCE OBSAHUJE:
1562 kJ (372 kcal)
bílkoviny 13,59 g; sacharidy 66,25 g; tuky 5,6 g; cholesterol 7 mg
2 P O R C E 4 P O R C E ŠP E N Á T O V É P A L A ČI N K Y Z Á V I T K Y S E ŠP E N Á T E M
2 , 5 d l m l é k a , 2 v a j í čk a , 1 1 0 g h l a d k é m o u k y , v r c h o v a t á l ží c e m a i z e n y ( k u k u ři čn ý šk r o b ) , 2 h r s t i šp e n á t o v ý c h l í s t k ů, s ůl , o r e g a n o p o d l e c h u t i , o l e j n a s m a že n í
4 p l á t k y z a d n í h o h o v ěz í h o n e b o 4 p l á t k y k r ůt í c h p r s , 1 c i b u l e , 2 b í l k y , 1 0 0 g če r s t v é h o šp e n á t u ( e v . 5 0 g m r a že n é h o ) , 2 p o l é v k o v é l ží c e k u k u ři čn é s t r o u h a n k y , s ůl , d r c e n ý p e p ř, o l e j , 1 p o l é v k o v á l ží c e s l a d k é s m e t a n y D o m l é k a z a šl e h á m e c e l á v e j c e a s ůl . P o s t u p n ě z aN a s a l á t : 4 j a r n í m r k v e , 2 v e l k á j a b l k a , s t á l é h o m í c h á n í p ři d á v á m e m o u k u a k u k u ři čn ý šk r o b , c i t r ó n o v á šťá v a o c h u t í m e o r e g a n e m . V y p r a c u j e m e ří d k é t ěs t o b e z l á t k y m a s a r o z k l e p e m e d o ší řk y , m í r n ě o s o l í m e žm o l k ů, k t e r é n e c h á m e z a k r y t é c h v í l i o d p o čí v a t . M e z i P a o p e p ří m e . J e d n u c i b u l i s i n a k r á j í m e n a d r o b n o , t í m o či s t í m e a o m y j e m e šp e n á t o v é l í s t k y , n e c h á m e j e o s m a h n e m e n a t r o še o l e j e ,p ři d á m e šp e n á t , d ůk l a d n ěo k a p a t . P o t é c e l é l í s t k y šp e n á t u z a m í c h á m e p o d u s í m e a z a l i j e m e j e d n o u l ží c ís m e t a n y . D o d o p ři p r a v e n é h o t ěs t a . R o z p á l í m e t e f l o n o v o u p á n e v n a šp e n á t o v é h o z á k l a d u v m í c h á m e b í l k y a s t r o u h a n k u . p a l a či n k y , k á p n e m e n a n i o l e j a r o z l e j e m e n a b ěr a čk u T u t o s m ěs r o z d ěl í m e n a p ři p r a v e n é p l á t k y , m a s o t ěs t a . K d y žs e d á p a l a či n k a o d d ěl i t o d e d n a , o b r á t í m e j i s t o čí m e d o z á v i t k ůa u p e v n í m e j e h l a m i . O p e če m e n a a o p e če m e z d r u h é s t r a n y . P o d á v á m e t e p l é . o l e j i , p o d l i j e m e v o d o u a d u s í m e p o d p o k l i čk o u
1 PORCE OBSAHUJE:
1574 kJ (374 kcal)
bílkoviny 22 g; sacharidy 0,5 g; tuky 9 g; cholesterol 290 mg
k ša v že o t o r P . y n i n e l e z ší ěj n n e c j e n i z e m ří t a p t á n e Šp h c ý v o p o t s h c ý n n e c i c a r t n e c n o k u o k l e v u d v a r p o e j u h a s b o t a v o m u z n o k o h m o h c y b i ěl m , k e t á l h c í n l á r e n i m ůa k v r p y k t á l o t y t é n p o h c s o l y b o ěl t še a n y b a , h c í c r o p h c ší n e m v i c a m u z n o k t či u r o p o d e z ěl n c e b O . t ží u y ěv n l á m i x a m . u o r í m s o h še v : í t a l p o h é r b o d u I ě. n d ý t x 2 u t á n e šp
t é m ěř d o m ěk k a , m ůže m e d á t d o p é c t d o t r o u b y . Z o či št ěn é a n a j e m n o n a s t r o u h a n é m r k v e s i p ři p r a v í m e m r k v o v ý s a l á t : m r k e v n a s t r o u h á m e s p o l e čn ě s j a b l k y a o c h u t í m e c i t r ó n o v o u šťá v o u .
P o k u d j e p r o n ěk o h o m r k e v p ří l i š z a t ěžu j í c í v s y r o v é m s t a v u , m ůže s i p ři p r a v i t v a r i a n t n í p ří l o h u : m r k e v n a k r á j í m e n a k o l e čk a a m í r n ě p o d u s í m e n a m á s l e . P o d á v á m e t e p l é .
1 PORCE OBSAHUJE:
1519 kJ (361 kcal)
bílkoviny 31,6 g; sacharidy 10,9 g; tuky 22 g; cholesterol 143 mg
1 9
Luštěniny L u št ěn i n y s p o l u s o b i l o v i n a m i p ře d s t a v o v a l y v ý z n a m n o u s l o žk u s t r a v y j i žo d n e p a m ět i . S v ý m s l o že n í m s e v í c e p o d o b a j í o b i l n i n á m n e ž če r s t v é z e l e n i n ě. O b s a h u j í p o m ěr n ěv e l k é m n o žs t v í b í l k o v i n , k t e r é v k o m b i n a c i s o b i l o v i n a m i t v o ří k v a l i t n í b í l k o v i n u s r o v n a t e l n o u s b í l k o v i n o u ži v o či šn o u . P o m ěr n ěv ý z n a m n é j e m n o žs t v í m i n e r á l n í c h l á t e k , p ře d e v ší m v á p n í k u , že l e z a , h o řčí k u , d r a s l í k u a n ěk t e r ý c h v i t a m í n ů( v i t a m í n y s k u p i n y B ) . L u št ěn i n y j s o u v l a s t n ě z r a l á s e m e n a r o s t l i n z če l e d i b o b o v i t ý c h . P a t ří k n i m p ře d e v ší m f a z o l e , čo čk a , h r á c h , s ó j a .
U p a c i e n t ůs i d i o p a t i c k ý m i s t ře v n í m i z á n ět y j s o u l u št ěn i n y v n í m á n y j a k o p r o b l e m a t i c k á s k u p i n a p o t r a v i n , k t e r é s e l é k a ři o b á v a j í . I d i o p a t i c k é s t ře v n í z á n ět y j s o u c h a r a k t e r i z o v á n y s t a d i i r e m i s í a r e l a p s ů. V e s t a d i u v z p l a n u t í n e m o c i , t e d y u a k t i v n í h o o n e m o c n ěn í , j e n u t n á s t r a v a b e z e z b y t k o v á , b e z m l é k a , s n í z k ý m o b s a h e m c u k r ů, či l i v t o m t o o b d o b í l u št ěn i n y s k u t e čn ě n e l z e d o p o r u či t . O v še m v k l i d o v é m o b d o b í o n e m o c n ěn í n e j s o u u p a c i e n t ů s I B D p o ža d o v á n a z á s a d n í p ří s n á d i e t n í o p a t ře n í . D i e t a b y m ěl a m í t i n d i v i d u á l n í c h a r a k t e r a c í t í l i s e n e m o c n ý d o b ře a n e o b j e v í l i s e n o v é p ří z n a k y , n e n í d ův o d v y h ý b a t s e z b y t k o v é s t r a v ě, t e d y a n i l u št ěn i n á m . V ý j i m k u t v o ří p a c i e n t i , k t e ří t r p í z ú že n í m s t ře v a . J e v e l m i p r o s p ěšn é , a b y s i p a c i e n t i v e d l i p o d r o b n é z á z n a m y p o ži t ý c h j í d e l , n á p o j ů, i n t e r v a l ů m e z i j í d l y , s p o čt e m s t o l i c , v l a s t n o s t í s t o l i c , v še s k o m e n t á ře m o z á v i s l o s t i n a t y p u p o t r a v y . V k l i d o v é m o b d o b í t e d y e x i s t u j í j e n o b e c n á d o p o r u če n í k ú p r a v ě v ý ži v y . P r o t o s e v k l i d o v é m o b d o b í o n e m o c n ěn í I B D n e n í t ře b a o b á v a t k o n z u m a c e l u št ěn i n . J e t ře b a m y s l e t n a t o , že j e j i c h s t r a v i t e l n o s t z á s a d n ěo v l i v ňu j e z p ůs o b z p r a c o v á n í , k u l i n á r n í ú p r a v a a t a k é z k o n z u m o v a n é m n o žs t v í . L u št ěn i n y d o s v é h o j í d e l n í čk u z a řa z u j t e p o s t u p n ěp o m a l ý c h p o r c í c h . N e k o n z u m u j t e j e t a m , k d e n e v í t e , j a k b y l y p ři p r a v e n y .
S E R I Á L o p o m í j e n é s u r o v i n y
Pokrmy obsahujíc í luštěniny může pacient s IBD zařa jídelníčku jen v klidit do svého IBD onemocnění be dové fázi z komplikací.
r á še k c u k r o v ý s e p ěs t u j e p r o z e l e n é k ře h k é a d u žn a t é ČO ČK A – j e m n o h o s t r a n n á l u št ěn i n a ,k t e r o uH u s k y s p l o c h ý m i c h l o p n ěm i b e z v n i t řn í t u h é v r s t v y . v y u ží v á m e k p ří p r a v ěs y t ý c h d o m á c í c h p o k r m ů. R ůz n él d r u h y čo čk y s e o d l i šu j í b a r v o u , t v a r e m a p ře d e v ší m K o n z u m u j e s e s y r o v ý n e b o v a ře n ý . S e m e n a j s o u k u l a t á , v e l i k o s t í . E x i s t u j í v e l k o z r n n é , d r o b n o z r n n é a s t ře d n í s l a d k á , n e p a t r n ěs v r a št ěl á . J e d i n e čn o s t í h r a c h u p r o n a še čo čk y v y p o u k l é h o n e b o p l o c h é h o t v a r u . D á l e m á m ez d r a v í j e n e j e n m n o žs t v í b í l k o v i n , a l e h l a v n ě s p o j e n í čo čk u če r v e n o u , h n ěd o u , o r a n žo v o u , z e l e n o u a žl u t o u . h o řčí k u s n u k l e o v ý m i k y s e l i n a m i a s v l á k n i n o u . N u k l e o v é Z e l e n é a h n ěd é d r u h y j s o u v h o d n ý m z d r o j e m k y s e l i n y j s o u n e j l e p ší m p ří r o d n í m o m l a z o v a c í m s e l e n u , že l e z a a m a n g a n u . V še c h n y d r u h y p r o s t ře d k e m , p r o t o že n a še b u ňk y j e p o t ře b u j í čo čk y s e v y z n a ču j í v y s o k ý m o b s a k d ěl e n í n e b o k o p r a v á m j i n ý c h b u n ěk . h e m d o b ře s t r a v i t e l n ý c h b í l k o v i n , B e z p ří s u n u t ěc h t o n u k l e o t i d ů s e 2 5 3 0 % e s e n c i á l n í c h a m i n o n e m o h o u r e g e n e r o v a t n a še b u ňk y k y s e l i n a a s i 5 0 % s a c h a r i d ů. a t k á n ěa d o j d e k e s t á r n u t í v e v še c h D í k y t o m u j e čo čk a s i l n ěs y t i v á . o r g á n e c h . H r á c h j e p r o t o m i m o Čo čk a j e v ý b o r n ý m z d r o j e m d ět i , d o s p í v a j í c í m l á d e ži s t a r ší že l e z a , v á p n í k u , p r o v i t a m í n u A o s o b y p o t ře b n ý i u p a c i e n t ůs I B D . a o b s a h u j e s t o p y v i t a m í n ů P ří z n i v ý v l i v h r a c h u n a n á š s k u p i n y B . P ří z n i v ý v l i v čo čk y n a o r g a n i s m u s j e n á s l e d u j í c í : n á šo r g a n i s m u s j e n á s l e d u j í c í : •O m l a z u j e . • R e g u l u j e h l a d i n u c u k r u v k r v i • P o d p o r u j e r ůs t s v a l ůp ři s p o r t u a p ři a p o m á h á p r o t i ú n a v ě a p o k l e s u c v i če n í . v ý k o n n o s t i . •D o d á v á e l á n a e n e r g i i . • P o s i l u j e n e r v y a v ý k o n m o z k u . • P o s i l u j e n e r v y a p o s k y t u j e d u še v n í s v ěže s t . • D o d á v á že l e z o p r o k r v e t v o r b u a z á s o b o v á n í b u n ěk • A k t i v u j e l á t k o v o u p ře m ěn u v b u ňk á c h . k y s l í k e m . o s i l u j e v l a s y a v a z i v o v é t k á n ě. • P o m á h á p ři c h o r o b á c h l e d v i n a m o čo v é h o m ěc h ý ře . • P • S n i žu j e h l a d i n u c h o l e s t e r o l u a k r e v n í h o t u k u , z b a v u j e • P o v z b u z u j e p r o d u k c i h o r m o n ů. t ěl o j e d o v a t ý c h l á t e k . • P o m á h á o m l a z o v a t v a z i v o v é t k á n ě. • P o m á h á p ři z á c p ě. • A k t i v u j e l i b i d o . N e j l e p ší j e m l a d ý z e l e n ý s e z ó n n í h r á še k , k t e r ý o b s a h u j e • A k t i v u j e g e n y v b u n ěčn ý c h j á d r e c h . n e j v y šší k o n c e n t r a c i ži v i n . U p a c i e n t ůs I B D v k l i d o v é m P ři n á k u p u čo čk y v o l t e m e n ší d r u h y , čí m m e n ší čo čk a , s t a d i u j e v h o d n é z a řa z o v a t h r á še k , s t e j n ě j a k o j i n é t í m l e p ší c h u ť. P r o p a c i e n t y s I B D j e v h o d n á čo čk a l u št ěn i n y , p o m a l u a p o z v o l n a , či l i z a čí n e j t e s l u št ěn i n a m i s u c h á či p ře d v a ře n á , če r v e n á , z e l e n á n e b o d r o b n o z r n n á . v m e n ší m m n o žs t v í v žd y k j í d l u , o k t e r é m v í t e , že V á m Čo čk u p e čl i v ěp ře b e r e m e a z p r a v i d l a n a m á čí m e p ře s n o c n e či n í p o t í že !P ře d v a ře n ý h r á c h z t r á c í a ž9 0 % u r či t ý c h d o s t u d e n é v o d y , a b y s e p e v n ý c e l u l ó z o v ý o b a l z m ěk či l v i t a m í n ů, s u c h ý h r á c h j e p r o t o v h o d n ěj ší . C u k r o v ý h r á še k a z k r á t i l a s e d o b a v l a s t n í h o v a ře n í . U če r v e n é čo čk y o n z u m u j t e b e z l u s k ů. Z e l e n ý h r á še k o b s a h u j e v e l k é v y n e c h á m e n a m á če n í , j e l i k o žz d e c h y b í o b a l z o l i g o s a -k n o žs t v í p r o v i t a m í n u A , že l e z a , v i t a m í n s k u p i n y B . c h a r i d ů. Z čo čk y p ři p r a v u j e m e s a m o s t a t n ý p o k r m n am Z m i n e r á l n í c h l á t e k o b s a h u j e h r á še k p ře d e v ší m f o s f o r , s l a d k o k y s e l o , t r a d i čn í l u št ěn i n o v é p ří l o h y , r ůz n é s a l á t y , á p n í k ,m ěď.T e n t o h r á še k v y u ží v e j t e s y r o v ý j a k o k a še s v e j c e m či r ý ží , p o l é v k y , h l a v n ě r o z m i x o v a n é , v p o c h o u t k u v r i z o t e c h , p o l é v k á c h či o m e l e t á c h . H r á c h s e r o z v a ře n é , s m a s e m a j . d á b á j e čn ě p o u ží t j a k o k a še , p ří l o h a k m a s u , s o u čá s t H R Á C H –n e j r o z ší ře n ěj ší h r á c h d ře ňo v ý s e p ěs t u j e p r o z e l e n i n o v ý c h s a l á t ů, p o l é v e k , s o u čá s t k a r b e n á t k ů. Z e l e n ý n e z r a l é l u s k y , k t e r é k o n z u m u j e m e b u ď c e l é , n e b o s e h r á še k v a ří m e j e n k r á t c e v m a l é m m n o žs t v í v o d y , a b y z n i c h n e z r a l á s e m e n a v y l u p u j í a k o n z u m u j í či s t e r i l u j í . n e z t r a t i l m n o h o z v i t a m í n ů. Z m r a z e n ý h r á še k j e n p r o h ře H r á c h k v y l u p o v á n í s e p ěs t u j e v ý h r a d n ě p r o s k l i z e ň j e m e v e v o d ě. M r a že n í m s e o v še m u h r á šk u z t r á c í c e n n ý n e z r a l ý c h , s l a d k ý c h a k u l a t ý c h s e m e n . L u s k y j s o u z e v n i t ř v i t a m í n B 1 . t u h é , z r a l á s e m e n a b a r v y žl u t é n e b o z e l e n é s e d a j í v a ři t .
2 1
S E R I Á L o p o m í j e n é s u r o v i n y
Pokrmy obsahujíc í luštěniny může pacient s IBD zařa jídelníčku jen v klidit do svého IBD onemocnění be dové fázi z komplikací.
ó j a j a k o z d r o j b í l k o v i n p r o l i d s k ý o r g a n i s m u s m á o p r o t i F A Z O L E –e x i s t u j e n a 1 0 0 r ůz n ý c h o d r ůd f a z o l í , n ěk t e r éS a s u j e d n u v e l k o u p ře d n o s t , j a k o r o s t l i n n á b í l k o v i n a s e d a j í p o j í d a t i s l u s k y , u p a c i e n t ůs I B D t o o v še m n e l z em b s a h u j e a m i n o k y s e l i n y , k t e r é s e z n í d a j í d a l e k o l é p e d o p o r u či t . F a z o l e m a j í v y s o k é p r o c e n t o n u k l e o v ý c ho í s k a t n e žk u p ří k l a d u z m a s a , r y b n e b o d r ůb e že . S ó j o v á k y s e l i n a j s o u c e n n ý m z d r o j e m r o s t l i n n ý c h b í l k o v i n . D á l ez í l k o v i n a j e o p t i m á l n ěz u ži t k o v a t e l n á . o b s a h u j í v e l k é m n o žs t v í s t o p o v é h o p r v k u m a n g a n ub a m o l y b d e n u . V y s o k ý p o d í l v l á k n i n y o v l i v ňu j e t r á v e n í , P ří z n i v ý v l i v s ó j i n a n á šo r g a n i s m u s j e n á s l e d u j í c í : p ůs o b í p r e v e n t i v n ěp r o t i ža l u d e čn í m a s t ře v n í m • A k t i v u j e m e t a b o l i s m u s b í l k o v i n . o b t í ží m . F a z o l o v é l u s k y n i k d y n e k o n z u • O v l i v ňu j e r ůs t b u n ěk a o m l a z u j e . m u j e m e s y r o v é ,j e l i k o ž o b s a h u j í • P o m á h á p r o t in e d o s t a t e čn é m u j e d o v a t o u b í l k o v i n u p h a s i n , t e n s e s o u s t ře d ěn í a z h o r šo v á n í p a m ět i . n i čí p o u z e t e p e l n o u ú p r a v o u . P r o • Z a b e z p e ču j e z v ý še n é m n o žs t v í p a c i e n t y s I B D j s o u n e j ža l u d e čn í c h šťá v a t í m l e p ší v s t ře v h o d n ěj ší s u še n é f a z o l e b í l é či b á v á n í b í l k o v i n , v á p n í k u a že l e z a . če r v e n é , k t e r é j s o u m o u čn ěj ší • P o m á h á p r o t i ú n a v ě a a p a t i i . a m a j í n a s l á d l o u c h u ť. •M í r n í n e r v o z i t u , p o c i t y s t r a c h u . S u še n é f a z o l e p ře d v a ře n í m • P ůs o b í p r o t i z á n ět l i v ě. n a m o čí m e d o s t u d e n é v o d y n e j m é n ě n a 1 2 h o d i n a p o t é • P o m á h á p ři z r a k o v é ú n a v ě. v a ří m e d o m ěk k a . F a z o l e p o u ží v á m e S ó j o v é p r o d u k t y l z e j i ž b ěžn ě d o z e l e n i n o v ý c h s a l á t ů, d o r i z o t , j a k o z a k o u p i t v p r o d e j n á c h z d r a v é v ý ži v y n e b o s o u čá s t p ří l o h y k m a s u . v n ěk t e r ý c h s u p e r m a r k e t e c h : t o f u n a t u r a l , t o f u P ří z n i v ý v l i v f a z o l í n a n á šo r g a n i s m u s j e n á s l e d u j í c í : m a r i n o v a n é , t o f u z e l e n i n o v é , t o f u u z e n é , t o f u l a h ůd k o v é , • O m l a z u j í b u ňk y . t o f u s řa s o u , s ó j o v é p á r k y , s ó j o v é m a s o – g r a n u l á t , u d l i čk y , k o s t k y , p l á t k y , s ó j o v é m l é k o , s ó j o v ý j o g u r t . • P o m á h a j í p r o t i c h o r o b á m j a t e r , l e d v i n a m o čo v é h on m ěc h ý ře . C I Z R N A p o c h á z í z B l í z k é h o v ý c h o d u . N e j v ět ší m i • P o m á h a j í p ři z a ží v a c í c h p o t í ží c h . p r o d u c e n t y c i z r n y j s o u I n d i e , T u r e c k o , M e x i k o , P á k i s t á n . • P o s i l u j í s r d c e a k r e v n í o b ěh . C i z r n a m á o ří šk o v o u p ří c h u ť,m á s l o v o u s t r u k t u r u a l a h o d n o u c h u ť. K d i s p o z i c i j e v s u še n é či k o n z e r v o v a n é F a z o l e j s o u b o h a t é n a že l e z o , v á p n í k , d r a s l í k , v i t a m í n C o r m ě. C i z r n a j e v ý b o r n ý m z d r o j e m b í l k o v i n , k t e r é a v i t a m í n y s k u p i n y B . T m a v é , h n ěd é n e b o če r v e n é f a z o l ef k o m b i n a c i s h n ěd o u r ý ží n e b o t ěs t o v i n a m i v y t v á ře j í p ří z n i v ěp ůs o b í p ři n e m o c í c h l e d v i n a m o čo v é h o m ěc h ý ře . v s r o v n a t e l n ě n a h r a d i t e l n o u b í l k o v i n u m a s a , a t o b e z S Ó J A – j e j e d i n e čn á l u št ěn i n a , k t e r á v e l m i v ý h o d n ě z a t ěžu j í c í c h n a s y c e n ý c h m a s t n ý c h k y s e l i n , k t e r é s e n a h r a z u j e ži v o či šn é b í l k o v i n y .K j e j í m ú či n n ý m v m a s e v y s k y t u j í . C i z r n a e x i s t u j e v b é žo v é , a l e i če r n é , o b s a h o v ý m l á t k á m p a t řít y p i c k é e s e n c i á l n ía m i n o -z e l e n é , če r v e n é a h n ěd é f o r m ě. C i z r n a j e b á j e čn ý m k y s e l i n y , k t e r é s e v y s k y t u j í p o u z e v m a s e , a z n a čn éz d r o j e m r o z p u s t n é i n e r o z p u s t n é v l á k n i n y , k t e r á s n i žu j e m n o žs t v í n e n a s y c e n ý c h m a s t n ý c h k y s e l i n . S ó j a j e p r oh l a d i n u c h o l e s t e r o l u , s n i žu j e h l a d i n u k r e v n í h o c u k r u , p a c i e n t y s I B D v e l i c e v h o d n á , o v še m n e v e f o r m ě p ří z n i v ě t í m p ůs o b í n e j e n n a z a ží v a c í t r a k t , a l e i n a s ó j o v ý c h b o b ů,k t e r é m o h o u b ý tm n o h e m h ůřek a r d i o v a s k u l á r n í s y s t é m . P a t ří m e z i v ý b o r n é z d r o j e s t r a v i t e l n é n e žo s t a t n í l u št ěn i n y . P r o t o j e v h o d n é d ože l e z a , m o l y b d e n u , v á p n í k u , m a n g a n u . P r o p a c i e n t y j í d e l n í čk u z a řa d i t s ó j o v é m l é k o , s ó j o v ý t v a r o h t o f u , s i d i o p a t i c k ý m i s t ře v n í m i z á n ět y j e v h o d n á j a k s ó j o v é v l o čk y , k t e r é s e p ři d á v a j í d o p o l é v e k , s ó j o v ék o n z e r v o v a n á f o r m a , t a k s u še n á , k d e m u s í m e d b á t n a m a s o , k t e r é s e o p ět d á p ři p r a v i t p o d l e c h u t i , s ó j o v ý j o g u r t d ůk l a d n é n a m á če n í t é t o l u št ěn i n y p ře d v a ře n í m , n a a j . T u k y a o l e j e z e s ó j i p a t ří k n e j j e m n ěj ší m . O l e j j ed ůk l a d n o u t e p e l n o u ú p r a v u a n a d a l šíz p r a c o v á n í b o h a t ý n a s ó j o v ý l e c i t i n a o b s a h u j e m n o h o v i t a m í n u E . ( d o p o r u če n í h o d n é j e n á s l e d n é r o z m i x o v á n í p o u v a ře n í ) . V i t a m í n D c h r á n í b u ňk y a žl á z y , p ůs o b í p r o t i z á n ět l i v ě. P o k u d j e c i z r n a d o b ře s n á še n a , j e v h o d n é j i v m e n ší c h S ó j o v é b o b y o b s a h u j í v e l k é m n o žs t v í že l e z a a d r a s l í k u . p o r c í c h z a řa z o v a t d o j í d e l n í čk u ča s t ěj i .
2 2
Pokrmy obsahujíc í luštěniny může pacient s IBD zařa jídelníčku jen v klidit do svého IBD onemocnění be dové fázi z komplikací.
L z e t e d y s h r n o u t , že l u št ěn i n y j o s u p r o p a c i e n t y s I B D v k l i d o v é f á z i b e z k o m p l i k a c íp r o s p ěšn o u p o t r v i a n o u .J e h v o d n é z a řa z o v a t j e d o j d í e l n í čk u p o s t u p n ěv e v ý še z m í n ěn ý c h k u l i á n n r í c h ú p r a v á c h a v e v h o d n é m m n o žs t v í , k t e r é s i k a žd p a ý c i e n t m u s ís t a n o v i ts á m ,p o d l e i n i d v i d u á l n í s n á še n l i v o s t i .
O b z l v á šť l z e d o p o r u či t k o n z u m c a i s ó j o v ý c h p r o d u k ů ,k t t e r é p o m o h o u p i e a c n t ům s t i d i o p a i c m k ý i s t ře v n í m i z á n ět y z ši v ý t p ří s u n c e n n ý c h b í l k o v i n .Z k u s m e p r o t o z a řa d i t d v a k r á t t ý d n ě1 5 0 m l s ó j o é v h o m l é k a , j e d n o u t ý d n ěs ó j o v ý j o g u r t a d v a k r á t t ý d n ět o f u , k t e r é l z e z a k o u p i t v m n o h p a ří c h u t í c h –t o f u n a t u r l a , m a r n o v a i n é ,u z e n é ,s řa s o u ,z e l e n i n o v é , L u št ěn i n y n ěk o l i k r á t d ůk l a d n ěp r o p e r e m e s h o u b o u s h i t a k e . v o d o u , a b y c h o m j e z b a v i l i p r a c h u . L u št ěn i n y n a m á čí m e n a 3 a ž1 0 h o d i n d o s t u d e n é v o d y t a k , a b y b y l y p o t o p e n é . N a b o b t n a l é l u št ěn i n y s c e d í m e , z a l i j e m e če r s t v o u v o d o u a o p ět p o t o p e n é v a ří m e .
TIP
Jak na to...
L u št ěn i n y m u s í m e v a ři t d l o u h o , 1 a ž2 h o d i n y .
TIP Netradičně...
B ěh e m v a ře n í l u št ěn i n y n e m í c h á m e , j e n o m o b ča s n á d o b o u p o t ře s e m e , a b y s e z r n a s t e j n o m ěr n ěp r o v a ři l a . V a ří m e z v o l n a n a m í r n é m p l a m e n i . N e p ři d á v á m e n i k d y d o v o d y j e d l o u s o d u , p ři šl i b y c h o m o c e n n é v i t a m í n y s k u p i n y B . S o l í m e a žk e k o n c i v a r u ; j i n a k b y c h o m s n í ži l i b o b t n a v o s t z r n v e v o d ěa l u št ěn i n y b y z ůs t a l y t v r d é .
y n i ěn št u l o t i t a h o b o k če í n l e d í j ůj v s e t s u k Z e s že , e t í v e n á žn o M . m e b o ůs p z m í čn i d a r t e n i s A . a k u o m é k a t e j u v a r p ři p n i ěn št u l z h c á n j e d o r p V . á v o j ó s a k u o m e j ší ěj m á n z j e n , u o v o h c a r h u k u o m i e t í v e j b o e l a y v ži ý v é v a r d z J s o u l i j i žl u št ěn i n y m ěk k é , p r o c e d í m e j e o b e n y čk čo z u k u o m , u o v o l o z a f , u o v o n r z i c a n e c h á m e n a c e d n í k u c h v í l i o k a p a t . o k a j k a T . o h čí l v u b o b z u k u o m u o v o n i p u l S t r a v i t e l n o s í j t u h l a u s b št o e ěn n y k i n u o z m v é ý v o ší n i m ěn št e u l i t a n a k y é n i ěn št u l n á s l e d n o u ú o k p a j r a ě v n b o o u d o : p r o e t z m ůže m i x e u j j t e a v m ží u e o P j e . k , e p e l u m e l e m e , p ů, a m s r k í r o u p j í e ěn m št u e h a . z – k u o čn i n še p u k u o m í n á v o l a b o a n , t ěs ět v a r p ří p k , k če á m o , k e v é l L o p u št ěn i n y v a ří m e n e j l é p e s b y l i n k a m i , k t e r é u o s j é n d o h V . í n že a m s e k h c ý n če r ů u m r k t o a p k é z l e p šu j í j e j i c h s t r a v i t e l n o s t . V h o d n é ě v a r p ří p ři p o v i j o p o k a j , k e n á z a m o ěp v a r p ří b p y k l i n y j s o u : l i b e če k , m a j o r á n k a , k m í n , k s a t , a s a m z k a j ( é n a k e s o b e ů n k t á n a b r a a k t u r e j k a a j . u o k u o m u o čn i n še p s í n á h c í m s ři P . ) y n i n e l e z o h í c á m o d o b e n a v či e p ě v a r p ří p ři p í n t a l p u e s . u o d a l k e n e z e m e s i i z a t n a f ě, t s o r P . a b e l h c
2 3
í luštěniny může Pokrmy obsahujíczařadit do svého pacient s IBD v klidové fázi jídelníčku jen bez komplikací. IBD onemocnění
J E M N Á P O L É V K A
S E R I Á L o p o m í j e n é s u r o v i n y 2 P O R C E
½h r n k u če r v e n é čo čk y p ůl e n é , 5 0 0 m l v o d y , 1 p o l é v k o v á l ží c e s e k a n é h o l i b e čk u , s ůl , 3 p o l é v k o v é l ží c e r ý žo v ý c h i n s t a n t n í c h v l o če k
KLÍČ k lepší stravitelnosti h c i j e j e m ší p e l ěz n m a n z ý v n i ěn št u l t s o n l e t i v a r t S e c í v í j u h a s b o a n e m e s á n če í l k a N . m í n če í l k a n ě n é m % 0 8 žo a a á n če í l k a n e žn e ůn n í m a t i v . í n á m ý d a n h c í c í j u b o ůs p ůz d i r a h c a s o g i l o
Če r v e n á čo čk a s e n e m u s í n a m á če t . P r o p l á c h n e m e j i , z a l i j e m e s t u d e n o u v o d o u a v a ří m e d o m ěk k a . P r o l e p ší s t r a v i t e l n o s t p o l é v k u r o z m i x u j e m e a o p ět d á m e v a ři t . a v o v a r p ři p o d t a d ři p e t ůže m y n i ěn št u l é n če í l k a N P o l é v k u d o c h u t í m e s o l í , p ři d á m e r ý žo v é i n s t a n t n í e z l e j o b e N . t i s u d o p e c t á r k t a h c e n a a l d í j o h é v l o čk y , k r á t c e p o v a ří m e a n a k o n e c d o c h u t í m e s e k a n ý mn u m r k o p y v a r p ří p i z á f é čn e n o k žv a a l d í j o d t a v á d ři p l i b e čk e m . . t řá h o r p n e j e j t a h c e n a 796 kJ (189 kcal)
1 PORCE OBSAHUJE:
bílkoviny 15,4 g; sacharidy 25,3 g; tuky 2,8 g; cholesterol 0 mg 2 P O R C E B A B I ČČI N A ŠU L I M A J D A
1 šá l e k b í l ý c h f a z o l í , 2 šá l k y k u l a t o z r n n é r ý že , 1 5 d k g a n g l i c k é s l a n i n y , k o u s e k l i b e čk u , s v a z e če k p a ži t k y , d r c e n ý p e p ř F a z o l e p r o p l á c h n e m e , p ře s n o c n a m o čí m e d o s t u d e n é v o d y , k t e r o u r á n o s l i j e m e . P o t é z a l i j e m e s t u d e n o u v o d o u a u v a ří m e d o m ěk k a s p o l u s k o u s k e m l i b e čk u . M e z i t í m s iu v a ří m e r ý ži .H o d n ě u v a ře n é f a z o l e s m í c h á m e s u v a ře n o u r ý ží . N a v r c h k a žd é p o r c e u d ěl á m e „l o u ži čk u “ z o s m a že n é s l a n i n y a b o h a t ě p o s y p e m e n a s e k a n o u p a ži t k o u . P o d á v á m e j a k o h l a v n í j í d l o s h l á v k o v ý m s a l á t e m .
1 PORCE OBSAHUJE:
1814 kJ (432 kcal)
bílkoviny 14 g; sacharidy 61 g; tuky 12 g; cholesterol 30 mg
? O T A N Y D E T K A J n i ěn št u l h c ý h c u s h c ý n a r b y v t s r h i s e m í v a r p ři P , a j ó s , o g n u m u o s j í n če í l k o r p y n i ěn št u l é n d o h v ( e z l n i ěn št u l í n če í l k e K . ) e l o z a f , h c á r h , a n r z i c , a čk čo m á n ře b o d ě n j e t s , í n če í l k e k y k s i m í n l á i c e p s t ží u o p a n žd o h í j e j o d , v e h á l T E P á n j če y b o ží u o l s o p e l a . t s í n rčá o h u o k z ú e m e n z ří d o a y r o v t o é l a m e m á ěl d u . i l i n a r z e n e s m o h c y b a ě, n r t a p o e m e j u p u t s o P u o d o v e m e p y s ře p y b o d á n é n e v a r p ři p o t k a t o D ě št e j é t o p a é n če o m a n c o n s ře p , é t u n h c á l p o r p u b o d á N . y n i ěn št u l é t u n h c á l p o r p t á r k i l o ěk n ět p o e l á D . i t s o n t s í m é v a m t o d t či í l k e m á d i m a n i ěn št u l s t á r k ři ět n l á m i n i m n e d ý žd a k e j že , k a t e m e j u p u t s o p t a p a k ěo n d řá e m á h c e n , e m e n h c á l p o r ěp n d a l ůk d . i t s o n t s í m é v a m t o d í n če í l k e k e j e m í t á r v a . é t ži e ůl d i m l e v e j í n á v o h c a l p o r p é n l e d i v a r P ě n s í l p k i n z v e m e j u k s i r , e m á b d e n a z o h d u k o P u s e c o r p n e d í t ře T . h c á n i ěn št u l h c í c čí í l k v ě n d a l ůk d , y b o d á n z e m e m j y v y n i ěn št u l í n á v čo i l k a n u o s j o t k a T . t a p a k o e m á h c e n , e m e n h c á l p o r p . í n á v o c a r p z u m ší l a d k y n e v a r p ři p y n i ěn št u l é n l e t a r í v a z u ře b o d v t ži o l u é k a t e j i s e m ůže M ě n p u t s o p e m ůže m e j d u k d o , y čk i n d e l o d ě b o d á n . n e d ý t 1 a c c ží r d y v é ěn n d a l k s u o t k a T . t a r í b e d o
ům t n e i c a p n e j t či u r o p o d e z l y n i ěn št u l é n če í l k a n I é n če í l k a n i s e t j še u o k z y V . i z á f é v o d i l k v D B I s . g 0 3 a c c í v t žs o n m m é l a m a n e v r p j e n y n i ěn št u l t i n či u o d u b e n y n i ěn št u l é n e v a r p u o t k a t m á V d u k o P u o n d e j u čk í n l e d í j o d t i d řa a z e j e z l , že í t b o í c a v ží a z ě. n d ý t
2 4
í luštěniny může Pokrmy obsahujíczařadit do svého pacient s IBD v klidové fázi jídelníčku jen bez komplikací. IBD onemocnění
F A Z O L O V Á M U S A K A ře s n o c n a m o če n é f a z o l e u v a ří m e d o m ěk k a a r o z m a čk á m e n e b o 2 h r n k y če r v e n ý c h f a z o l íP o z m i x u j e m e , o c h u t í m e s o l í , p e p ře m a o r e g a n e m . T ři v e j c e ( n e b o 3 p l e c h o v k y s t e r i l o -r u v a ří m e n a t v r d o a n a k r á j í m e n a k o l e čk a . D o v y m a št ěn é z a p é k a c í v a n ý c h ) , 5 v a j e c , 1 h r n e k í s y u r o v n á m e v r s t v u f a z o l í , n a n i k o l e čk a u v a ře n ý c h v a j e c s t r o u h a n é h o s ý r a e i d a m u ,m v r s t v u n a t e n k é p r o u žk y n a k r á j e n ý c h c u k e t . T u t o v r s t v u 2 m e n ší c u k e t y , 3 p o l é v -a o s y p e m e s t r o u h a n ý m e i d a m e m a p o k a p e m e o l e j e m . P o s t u p k o v é l ží c e o l e j e , šp e t k a s o l i ,p o p a k u j e m e . P o s l e d n í v r s t v o u b y m ěl y b ý t f a z o l e . V t r o še v o d y d r c e n ý p e p ř, l ži čk a o r e g a n a o z šl e h á m e z b y l á d v ě v e j c e a m u s a k u j i m i z a l i j e m e . P e če m e ( m á m e l i , p o u ži j e m e b y l i n -r v p ře d e h řá t é t r o u b ěn e b o r e m o s c e a s i 3 0 m i n u t p ři t e p l o t ěc c a k y če r s t v é ) 2 3 0 ° C . P o d á v á m e s e s a l á t e m z čí n s k é h o z e l í j a k o b e z m a s ý p o k r m n e b o j i l z e p o d á v a t j a k o p ří l o h u k p e če n ý m m a s ům . 1739 kJ (414 kcal) 1 PORCE OBSAHUJE: bílkoviny 32,6 g; sacharidy 50 g; tuky 10 g; cholesterol 290 mg
Plnou parou...
k e z d r a v ěj ší k u c h y n i
p e če n í v h l i n ěn ý c h n á d o b á c h . L z e ří c i , že d o d n e s s e Z á k l a d e m z d r a v é h o ži v o t n í h o s t y l u j e z d r a v é j í d l o .a á m n e p o d a ři l o z c e l a n a h r a d i tv ý h o d y ,k t e r é Z á k l a d e m z d r a v é h o j í d l a j s o u b e z p o c h y b y k v a l i t n í ,n p ře d s t a v u j e v a ře n í a p e če n í v h l i n ěn ý c h n á d o b á c h , a t o n e j l é p e če r s t v é s u r o v i n y . N á s l e d u j e z p ůs o b p ří p r a v y h l e d i s k a či s t o t y c h u t i a u c h o v á n í v ý ži v n ý c h l á t e k p o k r m u , t e n z á s a d n ě o v l i v n í v ý s l e d n o u c h u ť, v z h l e d ,z v p ři p r a v o v a n é m p o k r m u . Ří m s k ý h r n e c j e h l i n ěn á , a l e t a k é n u t r i čn í h o d n o t u p ři p r a v o v a n é h o j í d l a . P o j ďm e s i p ři b l í ži t t r o c h u z a p o m e n u t ý , d n e s j i žn a št ěs t í z n o v u p o r é z n í , n e g l a z o v a n á n á d o b a , k t e r á s e p ře d p o u ži t í m o b j e v o v a n ý , z p ůs o b p ří p r a v y j í d l a , a t o p o m o c í p á r y . J e n a m o čí d o s t u d e n é v o d y . T a s e p a k b ěh e m v a ře n í t o p r a s t a r ý a r o z h o d n ěn e j z d r a v ěj ší p o s t u p p ří p r a v y p o s t u p n ěu v o l ňu j e a z a j i šťu j e p o k r m u p o t ře b n o u v l h k o s t p o k r m ů. N e j e n , že s i p o t r a v i n y z a c h o v a j í v e šk e r é n a p r o v a ře n í . J í d l o s e t e d y v a ří v p á ře , v h r n c i s e n u t r i čn í h o d n o t y , n a v í c z ůs t á v á i n t e n z i v n í i j e j i c h c h u ť n e p ři p á l í a p r a k t i c k y v žd y j e h o p ří p r a v a d o p a d n e d o b ře . a b a r v a . D í k y r y c h l é m u z a t a že n í p ó r ů n a p o v r c h u s e T a k o v é v a ře n í n e v y ža d u j e v y s o k é t e p l o t y , n a v í c n e n í m a x i m a l i z u j e u c h o v á n í v i t a m í n ů i m i n e r á l ů, t a k é j e t ře b a d o p o k r m ů p ři d á v a t t u k , j í d l o s e d u s í v e v l a s t n í m i n i m a l i z o v á n o j e j i c h v y l u h o v á n í .V a ře n ív p á ře šťá v ěa o b s a h d ůl e ži t ý c h ži v i n z ůs t á v á z a c h o v á n . p o d p o r u j e p ři r o z e n o u c h u ťp o t r a v i n , p r o t o n e n í t ře b a N a m o če n í n á d o b y n e u t r a l i z u j e v e šk e r é v ůn ě, k t e r é d o p ři d á v a t m n o h o k o ře n í či s o l i . N a v í c j e v a ře n í p o k r m ů h r n c e p ó r y n a s á k l y b ěh e m p ře d c h o z í h o v a ře n í . v p á ře v e l m i v h o d n é p r o o s o b y t r p í c í i d i o p a t i c k ý m N e j v h o d n ěj ší j e ří m s k ý h r n e c p r o p ří p r a v u d u še n é s t ře v n í m o n e m o c n ěn í m , p r o t o že t a k t o p ři p r a v e n é z e l e n i n y s m a s e m ( d r ůb e ží m ,r y b í m ,h o v ěz í m , p o k r m y n e z a t ěžu j í n a d m ěr n ěj e j i c h t r á v i c í t r a k t . v e p řo v ý m a t d . ) . S o u ča s n ěs h l a v n í m j í d l e m m ůže m e d o V a ři t v p á ře l z e r ůz n ý m i z p ůs o b y . U r či t ě n e m u s í t e h r n c e v l o ži t i p ří l o h u ( b r a m b o r y , r ý ži a p o d . ) . V ří m s k é m z r o v n a p ře k o p a t k u c h y ňa p o ří d i t s i h n e d p a r n í t r o u b u ,h r n c i v ša k l z e p ři p r a v o v a t p r a k t i c k y c o k o l i , o d p o l é v e k a ž v p o d s t a t ě s iv y s t a čí t e is v e l m is k r o m n ý m p o m o u čn í k y . P A ŘÁ ČK E M a o s v ěd če n ý m ,k t e r ý s e s t a v ín e b o z a v ěšu j e d o h r n c e . J e d ůl e ži t é d o d r že t n ěk o l i k z á s a d : p ře d e v ší m j e n u t n é , a b y p o k l i c e n a h r n c i d o b ře t ěs n i l a , j i n a k p á r a u n i k á v e n . T í m s e d o b a v a r u p r o d l u žu j e a t e k u t i n u m u s í m e n a v í c p r ůb ěžn ěd o l é v a t . V n á d o b ěb y m ěl o b ý t n e j v ý še 2 a ž3 c e n t i m e t r y v o d y n e b o v ý v a r u , V a ře n í v p á ře j e j e d n o z n a čn ěn e j z d r a v ěj ší m a b y b u b l a j í c í t e k u t i n a n e d o s a h o v a l a k p o t r a v i n á m . K d y ž z p ůs o b e m p ří p r a v y p o k r m ů. j i u v e d e m e d o v a r u a z a čn e s e t v o ři t p á r a , s n í ží m e p o d P o k u d j s t e s e v y d a l i n a c e s t u k e z d r a v ěj ší n á d o b o u p ří v o d t e p l a . C h u ťa v ůn i j í d e l v a ře n ý c h v p á ře k u c h y n i , r o z h o d n ěs e v y p l a t í p o ří d i t s i p a r n í z v ý r a z n í m e , k d y žd o v o d y n e b o v ý v a r u v l o ží m e n ěk o l i k h r n e c n e b o ří m s k ý h r n e c . če r s t v ý c h b y l i n e k n e b o k o ře n í . Z v l á šť v y n i k a j í c í a r o m a P ří p r a v a p o k r m ův p á ře V á m u m o žn í v a ři t p o k r m ům d o d a j í n a p ří k l a d p e t r že l k a , l i b e če k , ša l v ěj r a c i o n á l n ě, a l e r o z h o d n ě t a k é v e l m i c h u t n ě. ( h l a v n ě r y b í m u m a s u ) , d á l e r o z m a r ý n , z k o ře n í j e n e j o b v y k l e j ší p e p ř, b o b k o v ý l i s t , n o v é k o ře n í , h ře b í če k T e n t o z p ůs o b ú p r a v y V á m p o m ůže s n í ži t o b s a h či f e f e r o n k a . M a s o a z e l e n i n u t a k t o p ři p r a v e n é k o ře n í m e s o l i v p ři p r a v o v a n ý c h p o k r m e c h , čí m žu d ěl á t e a s o l í m e a žp o s k o n če n í v a r u . d o b ře s v é m u s r d c i a k a r d i o v a s k u l á r n í m u s y s t é m u . P A R N Í H R N E C D a l ší m o žn o s t í j e p o ří d i t s i . P ři v a ře n í n i z a s t á n c i t r a d i čn í k u c h y n ěn e p ři j d o v p a r n í m h r n c i n e n í p o t ře b a s p ři p r a v o v a n ý m p o k r m e mA u p ři v a ře n í v p á ře z k r á t k a . V ří m s k é m h r n c i n a m a n i p u l o v a t , p o t r a v i n y p o u z e n a s k l á d á m e d o v a r n ý c h p ří k l a d ři p r a v í t e i s k v ěl o u s v í čk o v o u . k o šů a o c h u t í m e . P o u v a ře n í l z e p ři p r a v o v a n ý p o k r mp k r á t c e z a p é c i v t r o u b ěn e b o o p é c i n a p á n v i p r o v y t v o ře n í A n a k o n e c , p a r n í v a ře n í V á m u še t ří s p o u s t u k řu p a v é k ůr k y . ča s u s p o j e n é h o s p ří p r a v o u p o k r m ů. P r o c e s v a ře n í p r o b í h á p r a k t i c k y b e z n u t n o s t i V a še h o D a l ší m o žn o s t í j e v r á t i t s e v j i s t é m s l o v a s m y s l u k e d o h l e d u ( k r o m ě p o u ži t í p a řá čk u ) . A n a v í c ŘÍ M S K Ý k o ře n ům p ří p r a v y j í d l a a p o ří d i t s it z v . m ůže t e s p o k r m e m v a ři t s p o l e čn ěp ří l o h u . H R N E C . J i žv e s t a r é m Ří m ě o v l á d a l i t e c h n i k u v a ře n í
SHRŇME SI TO
1.
2.
3.
4. 5.
6.
2 6
A na co se můžete těšit příště? V létě je ten správný čas rozhlédnout se kolem sebe a vyrazit „za hranice všedních dnů“. Přesně tohle uděláme a navíc na svých cestách budeme koukat pod pokličky hrnců v kuchyních. Už asi tušíte, že budeme v cizině pátrat po místních dobrotách. Moc děkuji všem, kteří mi poslali své recepty. Stále ještě je můžete posílat na adresu:
www.claudie.crohnovanemoc.cz. Těšíme se na Vaše kulinářské nápady, tak neváhejte a pište... Jinak se mějte moc hezky a „nebojte se najíst“ ... nejlépe dobře. P.S.: Ještě jeden tip: potřebujete-li více informací o onemocnění Crohnovou nemocí a ulcerózní kolitidou, podívejte se na: www.crohnovanemoc.cz.
www.crohnovanemoc.cz
Odborné informace o všem, co zajímá pacienta s Crohnovou chorobou a jeho okolí
DIAGNOSTIKA Zde se dozvíte něco o třech stupních diagnostiky, kterými se zjišťuje, jak se nemoc vyvíjí, jak se mění rozsah postižení, jak nemocné orgány reagují na léčbu a zda nedochází k rozvoji komplikací.
IDIOPATICKÉ STŘEVNÍ ZÁNĚTY Obsahuje krátké seznámení s historií diagnostiky a léčby střevních zánětů. Dále se můžete podrobněji seznámit s aspekty onemocnění.
MOŽNOSTI PREVENCE Kapitola upozorňuje v sedmi bodech na rizikové stavy a vlivy, které mohou pacienti sami aktivně ovlivnit, aby zlepšili prognózu své nemoci a umocnili pozitivní výsledky léčby.
KAPITOLY O LÉČBĚ ZÁKLADNÍ LÉČEBNÉ METODY, které jsou využívány při léčbě Crohnovy nemoci.
NEŽÁDOUCÍ ÚČINKY LÉČBY pojednávají o nepříznivých nebo nezamýšlených odezvách po podání některého z léčivých přípravků při léčbě Crohnovy nemoci a ulcerozní kolitidy.
ON-LINE PORADNA Máte-li dotaz, podívejte se nejdříve do kapitoly „Často kladené dotazy“. Pokud zde nenajdete odpověď, můžete využít elektronickou poradnu a dotaz poslat prostřednictvím formuláře.
Zde se seznámíte s diagnostickými metodami a léčbou Crohnovy nemoci.
DOTAZNÍK Monitoruje spokojenost pacientů s poskytnutými informacemi o léčbě idiopatických střevních zánětů. Jeho cílem je zlepšit péči, která je v současnosti poskytována. Výsledky jsou průběžně prezentovány na www.crohnovanemoc.cz.
Projekt je sponzorován edukačním grantem společnosti Abbott Laboratories, s.r.o.
HUM/01/10/03/03
BIOLOGICKÁ LÉČBA Crohnovy nemoci a ulcerozní kolitidy je poměrně mladá, vysoký léčebný potenciál této terapie vzbuzuje u pacientů očekávání pozitivního obratu ve vývoji jejich nemoci. Proto je biologické léčbě věnována samostatná kapitola, kde se můžete podrobněji informovat o možnostech této terapie.
VIDEO CROHNOVA NEMOC
