Nawoord bij de vierde druk 469

Winnaars en verliezers 1-304_Opmaak 1 14-04-15 15:45 Pagina 296

Nawoord bij de vierde druk469

Toen in het voorjaar van 2011 de eerste druk van Winnaars en verliezers verscheen, regeerde het eerste (VVD/CDA) kabinetRutte, gedoogd door de PVV van Geert Wilders. Met het voortijdig einde van deze wankele constructie in april 2012, leek ook het al meer dan een decennium durende debat over de vermeende mislukte integratie van met name moslimmigranten zijn scherpe kanten te verliezen. Nogal wat kiezers hadden genoeg van de eindeloze discussie over de islam, die na 9/11 en vooral na de moord op Theo van Gogh in november 2004 hoog oplaaide. Prominente integratiepessimisten als Frits Bolkestein en Paul Scheffer verklaarden zowaar dat het eigenlijk wel meeviel met het integratieprobleem of ontkenden zelfs ooit pessimistisch geweest te zijn.470 Nu, bijna vier jaar later, staat de vraag of in Nederland geboren kinderen van ouders uit Marokko en Turkije wel kunnen en willen integreren, weer hoog op de agenda. Na de schokkende aanslag op 7 januari 2015 op twaalf redacteuren van het Franse links-satirische blad Charlie Hebdo door twee in Frankrijk geboren kinderen van Algerijnse migranten, en twee dagen later de brute moord op vijf klanten van een een joodse supermarkt in Parijs, 296


NAWOORD BIJ DE VIERDE DRUK

is West-Europa niet alleen in staat van opperste (militaire) waakzaamheid, maar klinkt opnieuw luid en duidelijk de vraag of de islam wel verenigbaar is met de ‘kernwaarden van Europa’. Bijgevolg wordt de grens tussen ‘moslims’ en ‘niet-moslims’ door velen fermer getrokken dan ooit tevoren, zoals onder meer blijkt uit de oproep aan (en ook door)471 ‘moslims’ om zich openlijk tegen de terreur van extreem geradicaliseerde geloofsgenoten uit te spreken, maar ook uit de honderden antimoslimincidenten, variërend van brandstichtingen bij moskeeën tot scheldpartijen tegen zwangere moslima’s. De internationale context Terwijl het debat in Nederland vanaf 2011 tijdelijk in een wat rustiger vaarwater kwam, groeide in andere West-Europese landen het onbehagen over migratie en integratie. Uiteraard in Frankrijk, waar het Front National onder leiding van Marine le Pen in mei 2014 een kwart van de kiezers aan zich wist te binden. Maar ook in Duitsland en Groot-Brittannië, waar men eerst nog hoofdschuddend had gekeken naar de populistische houdgreep waarin de Nederlandse politiek zich vanaf 2001 bevond. Ruim vóór de recente Parijse aanslagen, bleek de lokroep van eurosceptische en anti-immigratiepartijen als UKIP in het Verenigd Koninkrijk, en meer recent de Pegida-beweging in Duitsland, een steeds groter deel van de bevolking te bekoren. Zo maken zich in Engeland steeds meer inwoners zorgen over de toestroom van met name Oost-Europese arbeidsmigranten, omdat die voor verdringing op de arbeidsmarkt zouden zorgen, dan wel zouden profiteren van de sociale voorzieningen. Die angsten worden niet alleen gemobiliseerd door de UKIP van Nigel Farage, maar ook door Labour en de Conservatieven, die in de zomer van 2014 pleitten voor een beperking van de toegang tot het sociale verzekeringsstelsel en een quotum voor 297


WINNAARS EN VERLIEZERS

Europese migranten.472 Net als in Nederland doen feiten er in Engeland niet zoveel toe. Zo hebben in de afgelopen twintig jaar nieuwkomers van het Europese vasteland de Britse schatkist alleen maar gespekt. En ondanks het feit dat een deel van de immigranten uit Afrika en Azië op dit punt minder goed scoren – net als een deel van de autochtone bevolking overigens – is het algemene economische effect positief.473 Verder is er in Engeland net als elders in Europa een wijdverbreid cultureel onbehagen zichtbaar geworden. De moord op Theo van Gogh, de daaropvolgende aanslagen in onder meer Madrid, Londen, Brussel en, nu tien jaar later, in Parijs, voeden het idee dat ‘de’ islam onverenigbaar is met de ‘open samenleving’ die West-Europa na 1945 kenmerkt. Tegen die achtergrond moeten we de behoefte begrijpen aan meer nationale homogeniteit en het daarmee verbonden nostalgisch verlangen naar de overzichtelijke samenleving van de jaren vijftig en zestig.474 Dat perspectief komt pregnant naar voren in het boek The British Dream van de aan de Labour Party gelieerde David Goodhart.475 De kern van zijn betoog is dat de grootschalige naoorlogse immigratie in het Verenigd Koninkrijk (uit Zuid-Azië en de Caraïben en meer recentelijk uit Oost-Europa) veel meer negatieve effecten sorteerde dan met name politici en de linksliberale elite willen toegeven. Net als Scheffer en Bosma schetst hij een beeld van elitaire, kosmopolitische ‘immigrationisten’ die tegen de wil van het gewone volk de sluizen vanaf de jaren vijftig wagenwijd open hebben gezet, zo de sociale cohesie van de samenleving hebben ondermijnd en de autochtone arbeider aan zijn lot hebben overgelaten. Om het tij te keren, en een populistische backlash zoals in Nederland te voorkomen, dient volgens Goodhart de immigratie rigoureus te worden afgeremd en moet er meer worden geïnvesteerd in het creëren van een nieuw ‘wij’, via een gematigd nationalisme. Deze redenering 298



en voorkeur voor stropoppen lijkt sterk op de retoriek van de Nederlandse integratiepessimisten.476 Zo ziet hij gemakshalve over het hoofd dat – net als in Nederland – voorstanders van immigratie en multiculturaliteit in de naoorlogse periode net zozeer in conservatieve kring gezocht dienen te worden en dat van een links complot (ook) in Engeland geen sprake is. Toen honderdduizenden Indiërs, Pakistani en Jamaicanen zich vanaf het einde van de jaren veertig in Engeland vestigden, ‘The First Great Arrival’, waren de regerende Conservatieven daar niet echt blij mee. In hun ogen zou beperking van de immigratie echter verraad betekenen aan het imperiale ideaal en zo het Britse internationale prestige schaden.477 Nederland begin 2015 Deze korte uitstapjes naar de buurlanden laten zien dat het thema van ons boek niet aan actualiteit heeft ingeboet,478 en dat de internationale arena steeds belangrijker is geworden. Het debat over radicalisering, extremisme, maar ook discriminatie van Europeanen met een moslimachtergrond stopt niet bij de landsgrenzen. Betekent dit nu dat de argumenten van dit boek achterhaald zijn? Integendeel, zoals een summiere samenvatting van de belangrijkste sinds 2011 verschenen literatuur op onze hoofdpunten duidelijk maakt. Zo is over de komst van de gastarbeiders veel nieuws verschenen, waarin de tegenstelling tussen de jaren van economische expansie vóór de ‘oliecrisis’ en het ongelukkige samengaan van gezinshereniging en massawerkloosheid steeds scherper naar voren komt.479 Verder weten we inmiddels meer over de opkomst van Fortuyn en met name van de PVV. Maar ook over een van de effecten van dit populisme, namelijk de toegenomen discriminatie van Nederlandse moslims.480 De meeste wetenschappelijke belangstelling is uitgegaan naar 299


WINNAARS EN VERLIEZERS

het succes en falen van de immigranten. Met name de ontwikkeling van de nakomelingen van de gastarbeiders, maar ook van de recentere Oost-Europese migranten en de vluchtelingen, houdt velen bezig. Daarbij wordt in het algemeen onze constatering dat het overgrote deel een flinke maatschappelijke vooruitgang maakt, vooral in vergelijking met de positie bij aankomst en zeker met die van de eerste generatie bevestigd.481 Wat niet wegneemt dat een minderheid langzaam maar zeker aan de onderkant van de samenleving terecht is gekomen, met alle sociale problemen die daarbij horen. Een minderheid waar nog steeds veruit de meeste aandacht naar uitgaat.482 Tot slot de islam, ofwel de vermeende onveranderlijke cultuur die al de behaalde ‘winst’ weer teniet zou doen. Zoals ons boek en recent onderzoek laat zien, is een dergelijke conclusie veel te pessimistisch. Tegenover een gedeeltelijke onderklassevorming en internationale radicalisering staat dat nakomelingen van migranten uit moslimlanden, zoals Turkije en Marokko, in toenemende mate zelfbewust worden en zich niet meer zo makkelijk in de ‘allochtonen/moslimhoek’ laten duwen. Velen zijn hoogopgeleid en roeren zich als schrijvers, ondernemers, journalisten, acteurs en journalisten, via websites als ‘Wij blijven hier.nl’ en Facebook-pagina’s als ‘Nietmijnislam’. De groei van deze weerbaarheid laat zien dat het integratieproces wel degelijk voortschrijdt, maar tegelijkertijd meer dan ooit wordt beïnvloed door de internationale context. Vergelijk in dit verband de reactie van moslims in Nederland op de Duivelsverzen in 1989 met die op 9/11 en de moord op Theo van Gogh in 2004 en tot slot met de discussies over de aanslagen in Parijs in januari 2015. Waar in 1989 veel Marokkanen en Turken van de eerste generatie de fatwa van Khomeini fanatiek ondersteunden en het boek van Rushdie demonstratief op straat verbrandden, keuren de meeste van hun kinderen en kleinkinderen het hui300



dige moslimextremisme resoluut af. Het moge duidelijk zijn dat er op dit punt in de afgelopen kwarteeuw veel is veranderd. Hoe gek het misschien ook klinkt, voortgaande integratie blijkt ook voor het verschijnsel van de homegrown jihadistische strijders voor de Islamitische Staat, wier (vaak gewelddadige) handelen in het zogenaamde Kalifaat en in Europa, inclusief hun antisemitisme, een grote impact heeft op de algemene houding jegens minderheden. Hun achtergronden en legitimaties laten tegelijkertijd zien hoezeer ze product zijn van Europese samenlevingen, iets wat al helemaal geldt voor autochtone bekeerlingen onder hen.483 Hun idealisme,484 hoezeer men dat ook moge verfoeien, vertoont een aantal opvallende parallellen met dat van Nederlanders in eerdere periodes, zoals linkse Spanjestrijders in de jaren dertig, SS’ers aan het Oostfront,485 soldaten die de kant van de Indonesiërs kozen ten tijde van de politionele acties, en in de negentiende eeuw ongeveer 3000 Nederlandse katholieke jongens die zich aansloten bij de zoeaven om de soevereiniteit van de Pauselijke Staat te verdedigen tegen het leger van Garibaldi. Velen van hen sneuvelden en degenen die terugkeerden raakten hun Nederlandse nationaliteit kwijt omdat ze in vreemde krijgsdienst waren gegaan.486 Net als bij de huidige jihadisten gaat het daar niet om migranten, maar om kweek van eigen bodem. Zoals de criminele carrières van een aantal immigranten en hun nakomelingen een, zij het ongewenst, teken van integratie is,487 geldt voor jihadisten in zekere zin hetzelfde. Het mogen rotzakken zijn, het zijn wel onze rotzakken. Leiden/Amsterdam, 3 februari 2015

301

Nawoord bij de vierde druk 469

Recommend Documents