NATUURRUST- PLAATS FORTMOND VISIE LAGEN ONTWERP REALISATIE

NATUURRUST PLAATS FORTMOND VISIE LAGEN ONTWERP REALISATIE

NATUURRUST PLAATS FORTMOND herbestemming voormalige steenfabriek Fortmond

2015

Sem Holweg

Pebbles Ammerlaan

Gideon Peele

TEAM H+A+P

5

VISIE LAGEN ONTWERP REALISATIE

VISIE Leegstand is een kans. Onze vaste overtui-

door te voeren teneinde economie terug te

ging is dat leegstand te vaak als probleem

brengen in het landschap. In 2015 is deze

wordt aangemerkt, de enorme kansen die

discussie opnieuw gaande, maar er is een

een lege plek biedt worden vaak over het

andere situatie ontstaan. Het landschap is

hoofd gezien. Allereerst wordt met ‘leeg’ vaak

versnippert geraakt, leegstand is omnipre-

slechts de afwezigheid van economische dra-

sent en tot overmaat van ramp is door de

gers bedoeld, echt leeg is bĳna geen plek

netwerksamenleving, participatiewerking en

in Nederland. Zo ook de krimpgebieden van

algehele afname van de uitvoeringskracht

Nederland; ze bieden kansen aan natuur, de

van de overheid, de huidige maatschappĳ

mens die een meer rustige omgeving behoeft

niet of nauwelĳks in staat het landschap te

en aan programma dat minder geld genereert

beschermen.

en dus kwetsbaarder is. Eigenlĳk is er opnieuw behoefte om ecoDe focus op leegstand is dus terecht, toch

nomie aan het landschap toe te voegen en zo

lĳkt deze beperkt. Steden, winkelstraten en

het voortbestaan (vooral ten tĳde van crises)

kantoren, liefst van de rĳksgebouwendienst

van het landschap te garanderen. Met andere

beheersen de krantenkoppen. Toch zeggen de

woorden; aan het natuurlandschap dient een

cĳfers iets anders. In 2014 is er 8 miljoen m2

economische laag te worden toegevoegd.

leegstaand winkeloppervlak en 11 miljoen m2

Hiermee wordt een zekere toekomstbesten-

lege kantoor-meters tegenover 15 miljoen m

2

digheid gecreëerd. Dit kunnen kleine initia-

leegstaand agrarische bebouwing in Neder-

tieven zĳn binnen een groter netwerk, maar

land. Ook de leegstaande industriële bebou-

de specifieke eigenschappen van het netwerk

wing blĳft meer onder de radar.

zĳn hierin bepalend.

Het rurale gebied in Nederland is door de

Naast de economische drager zĳn in het

ruilverkaveling van de Wederopbouw (1945-

landschap, ons inziens, nog twee belang-

1965) erg veranderd. Een centrale en krach-

rĳke lagen aanwezig: ecologie en cultuur.

tige overheid was in staat grote hervormingen

In Nederland gaat ecologie over de relatie

6


7

tussen water en bodem en de kansen die

Ĳssel

dit geeft voor verschillende flora en fauna.

Ieder ruraal gebied heeft natuurlĳk zĳn eigen

Hiernaast is de menselĳke invloed op het

kwaliteiten en historie zichtbaar en onzicht-

landschap groot. Historische perspectieven

baar in het landschap verankert. Nadruk op

zĳn zichtbaar, en moderne infrastructuur zĳn

deze kwaliteiten, zorgt voor een open blik op

belangrĳke culturele onderdelen. Ook is er de

de kansen (tot hergebruik) die de plek ons

beleving van het landschap, in recreatieve en

biedt. Deze historie biedt aanknopingspunten

educatieve zin. Deze drie-eenheid van eco-

voor ontwerp. Maar het laat ons ook afvragen

nomie, ecologie en cultuur moet opnieuw in

wat die kwaliteiten precies inhouden. Waarom

balans worden gebracht.

vestigden de vele steenfabrieken zich in de


Ĳsselvallei? Wat zegt de ontwikkeling van

economie

Hanzesteden langs de Ĳssel ons? De nadruk in de rurale gebieden langs de Ĳssel ligt tegenwoordig nagenoeg volledig op (natuur)recreatie. Maar, in voorbĳe tĳden was de Ĳssel een sterk netwerk waarlangs

ecologie

cultuur

Hanzesteden floreerden. Ook later bleef de Ĳssel een sterke economische katalysator. De klei afzettingen en vaarroutes gaven bĳ-

Sinds 1850 heeft het landschap een

voorbeeld aanleiding tot het vestigen van de

groeiende economische rol gekregen, agrari-

steenfabriek-industrie direct aan de oevers.

sche functies werden leidend. Om alle boe-

De vraag die wĳ ons moeten stellen is dan

ren een gelĳke kans op het verbouwen van

ook: hoe kunnen we de kracht van dit sterke

Natuurrustplaats

gewassen en houden van vee te geven wordt

netwerk inzetten voor nieuwe ontwikkeling in

Het gebied rond restanten van de baksteen-

Vervolgens proberen we zoveel mogelĳk

het landschap geëgaliseerd. Hierdoor werd

het landschap, zonder aan de huidige ecolo-

fabriek bĳ Fortmond wordt tegenwoordig

gebruik te maken van, en een aanvulling te

immers de grootste productie bereikt. Nu zĳn

gische ontwikkelingen voorbĳ te gaan?

beheerd door Staatsbosbeheer, die als centrale

zĳn op bestaande netwerken. Een voorbeeld

taak heeft het behoud van zĳn natuurgebieden

hiervan is een door de Ĳsselbiënale geïniti-

de verregaande egalisering van het buitenge-

Allereerst is het belangrĳk om niet te

voor volgende generaties. De huidige economi-

eerde kunstroute langs de Ĳssel. Hier wordt

bied wordt niet langer als kwaliteit gezien. De

parasiteren op natuurgebieden en ecologisch

sche situatie maakt dat ook Staatsbosbeheer

slim gebruik gemaakt van de sterke ruimte

opvattingen over natuurbeheer (en recreatie)

kwalitatieve landschappen, maar ook iets toe

op zoek is naar methoden om de gebieden

bindende kwaliteiten van de Ĳssel door open-

vragen bovendien juist om grotere diversi-

te voegen, of bĳ te dragen. Een impuls aan

rendabeler te maken. Een transitie waar het

bare kunst op verschillende plekken langs de

teit. Bovendien is de waarde van een plek

economische factoren moet ook zĳn bĳdrage

behoud een centrale rol in blĳft spelen.

rivier te plaatsen, waaronder de voormalige

niet langer zuiver economische productie. De

hebben op de kwaliteit van het gebied en zĳn

deur staat open naar een meer ontspannen

omgeving. Hierdoor ontstaat een wederke-

Hierbĳ opperen wĳ dan ook het idee om

De uiterwaarden van de Ĳssel vormen een

omgang met het buitengebied.

rige relatie tussen de kwaliteiten van ruraal

van het oude fabrieksterrein een natuurrust-

belangrĳke ecologische hoofdstructuur waar

(natuur)gebied en de broodnodige economi-

plaats te maken. Verschillende aanverwante

het plan tevens op aansluiten. Daarnaast zĳn

sche impuls.

functies kunnen plaats vinden in de restanten

er op verschillende schalen en lagen andere

doel een nieuwe verknoping van elementen

van de steenfabriek. Het natuurgebied blĳft

structuren waarop aangesloten wordt waaron-

op verschillende lagen, wordt een toekomst-

open voor recreanten. Gebruik en herstel van

der de bestaande recreatienetwerken.

bestendigheid gegarandeerd. Duurzaamheid

de relicten van de historische ontwikkeling

is essentieel. Vandaar dat we verschillende

aan de Ĳssel zorgt voor het behoud en besef

schalen en lagen onderzoeken, om de kansen

van deze geschiedenis die erg belangrĳk is

die de leegstand ons biedt te benutten.

geweest voor de plek.

we echter in een andere tĳd terecht gekomen,

Door multifunctioneel te denken, met als

steenfabriek.

8


9


KARAKTER De kwaliteiten van het gebied zĳn zichtbaar. De gebouwen in het landschap vormen een schilderachtige compositie van cultuur en natuur. Slechts onderbroken door de schoorsteen, die het Ĳsseldal domineert. De landmark geeft het gebied haar identiteit en vormt een duidelĳk herkenningspunt. In de voormalige fabriek is de rust wedergekeerd. Spaarzaam invallend licht in de gewelfde ruimte zorgt voor een sacrale beleving die contemplatie oproept. Vanuit bakstenen gewelven kĳkt men over het weelderige natuurgebied enerzĳds, de uitgestrekte Ĳssel anderzĳds. De relicten vormen een verheven landschap, een tafel die uit het gebied rĳst als een hedendaagse grafheuvel. Het omliggende natuurgebied kent vele karakters. Er is de weidse natuurbeleving aan de oever, de open groene kamers en de meer geborgen, omsloten plekken.

10


11


12


13


14


15


16


17


18


© 2015 Deze publicatie is verschenen als voorstel voor de herbestemming van de voormalige steenfabriek Fortmond. VISIE LAGEN ONTWERP REALISATIE is het eerste deel van deze vierdelige uitgave. Ontwerp: Pebbles Ammerlaan, Sem Holweg, Gideon Peele Ontwerp publicatie: teatske sanne Met steun van Provincie Overĳssel, Staatsbosbeheer en Gemeente Olst - Wĳhe.


3


LAGEN De kansen die het voormalig fabrieksterrein

en Deventer. Het gebied in de bocht van de

in Fortmond ons biedt brengen we zo nauw-

Ĳssel is de volgende schaal. We focussen ons

keurig mogelĳk in kaart. Deze kansen en ana-

vooral op het fabrieksterrein, maar de naast-

lyses zĳn ingedeeld in drie thema’s: econo-

liggende natuurgebied de Duursche Waarde

mie, ecologie en cultuur. Deze drie thema’s

is bĳvoorbeeld ook mee genomen. Ten slotte

zĳn onderzocht op vier verschillende schalen

is er de schaal van het object, vooral de rĳks-

die van belang zĳn voor het gebied. De groot-

monumenten zĳn hier belangrĳk.

ste schaal is die van de Ĳssel. Van Kampen tot Arnhem is deze eeuwenlang van groot belang geweest. En nog steeds is het de belangrĳkste identiteitsdrager van het gebied. Daarna verkleinen we de schaal iets en beschouwen het gebied tussen Zwolle

4


5


1.

IJSSEL 2.

1. Economie De economische rol van het Ĳsseldal is van-

de biënnale zĳn de kunstwerken een blĳvende toevoeging aan het gebied.

daag de dag bescheiden. Hoe anders was dit tĳdens de 15e eeuw. De Hanzesteden

3. Ecologie

floreerde aan de Ĳssel en Zuiderzee. De

De economische katalysator die het water

handelsverbindingen met (noord)Duitsland

was, is nu verworden tot een recreatieve

bleken uitermate vruchtbaar. Juist langs de

ader. Beleving van de historie en natuurbele-

Ĳssel groeide de steden tot grote hoogten. Is

ving staan nu centraal. Overĳssel krimpt. Dit

de Ĳssel dan niet de meest logische keuze

brengt voordelen met zich mee. De afwezig-

om in te zetten als hernieuwd startpunt voor

heid van druk op de ruimte zorgt ervoor dat er

het denken over leegstand in de regio?

prachtige natuurgebieden ontstaan, op plekken van voormalige industrieel of agrarisch

2. Cultuur

gebruik.

Het initiatief voor Ĳsselbiënnale, welke start

Dat de economische noodzaak van het

in 2017, maakt gebruik van de sterke ruim-

transport over (binnen)water afneemt, maakt

tebindende kwaliteiten van de Ĳssel door

ruimte vrĳ voor watersport en -recreatie. De

openbare kunst op verschillende plekken

steden zĳn verbonden met elkaar over het

langs de rivier te plaatsen. De Ĳsselbiënnale

water, hierdoor ontstaat een duidelĳke ver-

wordt een kunstroute met site-specific kunst-

bindende identiteit.

werken van jonge kunstenaars uit binnen en buitenland, op prominente plekken met een cultuurhistorische betekenis, langs de Ĳssel. Hiermee wordt de Ĳssel onder de aandacht gebracht bĳ een breder publiek, alsmede brengt de route de nodige infrastructurele aanpassingen waar ook op andere manieren gebruik van gemaakt kan worden. De voormalige steenfabriek zal een onderdeel van deze kunstroute langs de Ĳssel worden. Na

3.

6


7


1.

DEVENTER ZWOLLE 1. Economie

2.

tot polder, alles passeert de revue en toont zo

Niet alleen de Hanzesteden boerde goed bĳ de

de identiteit van Overĳssel. Deze veelzĳdigheid

Ĳssel. De rivierklei bleek geschikt om stenen

is een van de grootste kansen van het Ĳsseldal.

van te tichelen in veldovens. Jaren later (halverwege de 19e eeuw) ontdekte de (bak)steen-

3. Ecologie

fabrieken de Ĳssel. In de toptĳd waren er meer

Natuurlĳk is het in Nederland erg belangrĳk

dan 75 ovens in bedrĳf in de uiterwaarden.

om na te denken over water en veiligheid. De

De transportmogelĳkheden van de rivier waren

dĳkenbouwcultuur laat zien dat we hier erg

van groot belang voor de fabrieken, maar ook

bedreven in zĳn geworden, ook langs de Ĳssel.

de aanwezigheid van klei was erg belangrĳk.

Op verschillende plekken zĳn waterlichamen

Na 1970 zĳn ze allemaal verdwenen, slechts

toegevoegd om hoog water te kunnen opvan-

ruïnes herinneren aan wat er ooit was. Het is

gen (volgens het Ruimte voor de Rivier-pro-

van belang deze ruïnes te bewaren en liefst te

gramma). Natuurlĳke rivierduin afzettingen

gebruiken om zo het netwerk van fabrieken te

zorgen voor bĳzondere biotopen. Bovendien zĳn

behouden, ook al krĳgen ze een nieuwe func-

de afgravingen van klei er debet aan geweest

tie. Het idee om hier een functie te vestigen

dat er een moerasachtig landschap is ont-

die gebruik maakt van de verbinding met

staan (tichelgaten). Dit alles levert een uniek,

Deventer en Zwolle ligt dan ook voor de hand.

divers en bĳzonder waardevol landschap op. De Ĳssel en zĳn uiterwaarden bieden ruimte

2. Cultuur

voor een bĳzonder lint van (beschermde) natuur-

Op verschillende plekken zĳn voor de recrea-

gebieden. Dit netwerk maakt onderdeel uit van

tie handvaten aanwezig. Er zĳn vele fiets- en

de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur (PEC)

wandelroutes die gebruik maken van de dĳkli-

en vormt te samen met andere natuurgebieden

chamen, of juist door de uiterwaarden lopen.

de ruggengraat van het Nederlandse natuurne-

Haventjes voor de pleziervaart zĳn er ook volop

twerk. Doel hiervan is om de biodiversiteit te

aanwezig. Een waterbus van Deventer naar

behouden, beschermen en versterken.De herbe-

Zwolle zou hier een mooie aanvulling op zĳn.

stemming van de locatie dient deze uitgangs-

De kracht van het landschap openbaart zich op

punten te respecteren en een ecologische meer-

het water; van stad tot dorp, tot natuurgebied,

waarde voor de structuur op te leveren.

3.

8


9


1.

FORTMOND 2. 1. Economie

3. Ecologie

Tussen Olst en Wĳhe ligt een bocht in de Ĳs-

Ten westen van de fabrieken bevindt zich een

sel. Op dit schiereiland waren vroeger twee

rivierduin waarop een zeer zeldzaam ooibos

steenfabrieken gesitueerd. Een van de twee

groeit, een van de prachtige voorbeelden van

terreinen is tot een camping verworden, de

bĳzondere natuur langs de Ĳssel. De nieuwe

ander een natuurgebied. De locatie biedt vele

functie zal dit als kracht moeten gebruiken

aanleidingen om een (economische)impuls te

zonder het te verstoren. Ook bĳzonder is de

creëren, naast het recreatieve gebruik. Een

ligging van de fabriek. De ovens staan op een

meer multifunctioneel gebruik maakt de plek

terp soms wel 2 meter hoger dan het omrin-

flexibeler en krachtiger.

gende landschap in de uiterwaarden. Hierdoor is er een plek in de uiterwaarden die

2. Cultuur Door de bĳzondere natuur is de infrastructuur voor recreatie erg goed verzorgt. Er is een fietsroute over het terrein en zomers meert er een pondje aan bĳ de steiger (het Kozakken-veer). Bovendien is er door verschillende partĳen een infocentrum gerealiseerd die ondersteunende faciliteiten biedt en waarvandaan verschillende wandelroutes starten naar het voormalige fabrieksterrein en de Duursche Waarden. Ten slotte is er de wens om de plek in de nabĳe toekomst onderdeel te laten zĳn van de Ĳsselbiënnale, een kunstnetwerk langs de rivier.

hoog genoeg is om verschillend gebruik toe te staan.

3.

10


11


1.

OBJECT 2. 1. Economie Een van de belangrĳkste redenen om te zoeken naar een economische impuls is het behoud te garanderen van de rĳksmonumenten. De ovens kenmerken zich door zeer verfĳnde metselwerkverbanden en een krachtige architectuur, waaraan restauratiewerkzaamheden moeten worden verricht. Deze moeten bovendien in de toekomst duurzaam onderhouden worden. 2. Cultuur De aansluiting op de Ĳsselbiënnale opent de weg naar het toevoegen van een kunstlaag in het gebied om de meerlaagigheid nogmaals te versterken en een blĳvende recreatieve functie toe te voegen. 3. Ecologie Naast de monumenten, is het ook van belang het natuurgebied te behouden voor volgende generaties. De nieuwe functie moet naast respectvol ten opzichte van de natuur, ook een ecologische meerwaarde hebben. Juist op dit gebied kan de herbestemming iets toevoegen, om zo meer te worden dan alleen een parasiet.

3.

12


13


IJSSEL

DEVENTER - ZWOLLE

FORTMOND

Hanze schepen

Steenfabrieken in de uiterwaarden

Vortman aan de Ĳssel 1648

Bodemsoorten

Hanzestad Kampen

Recreatievaart op de Ĳssel

Opkomst steenbakkerĳ 1840

Reliëfkaart

Deventer aan de Ĳssel

Hoogtĳdagen steenfabriek 1950 Teruggegeven aan natuur 2012

14


OBJECT

© 2015 Deze publicatie is verschenen als voorstel voor de herbestemming van de voormalige steenfabriek Fortmond. VISIE LAGEN ONTWERP REALISATIE is het tweede deel van deze vierdelige uitgave. Ontwerp: Pebbles Ammerlaan, Sem Holweg, Gideon Peele Ontwerp publicatie: teatske sanne Met steun van Provincie Overĳssel, Staatsbosbeheer en Gemeente Olst - Wĳhe.

Luchtfoto fabrieksterrein 1945

Interieur gewelf

Houten kap over bakstenen gewelven

Beeldentuin Kasteel Nĳenhuis

Gewelven in aanbouw


3


ONTWERP Na uitgebreide analyse van de kansen is de

apathischer geworden. Kille en afstandelĳke

volgende stap het programmatisch benutten

ruimten worden gebruikt voor het laatste

van de plek. Op een dusdanige manier dat

afscheid, begraafplaatsen zĳn niet van elkaar

de aanwezige functies worden versterkt en

te onderscheiden. Terwĳl de meer zelfstan-

duurzaam behouden. De aanleidingen die

dige positie van het individu eerder vraagt

het gebied ons bieden, gecombineerd met de

om ruimte voor een eigener invulling van het

noodzaak om in beweging te komen om de in

afscheid van een geliefde of familielid.

onbruik geraakte bouwwerken nieuw leven in te blazen, leidden naar de volgende conclusie.

Hier bovenop komt het feit dat we vergrĳzen; de grote groep vitale ouderen die

Wanneer het idee van klei en aarde cen-

een groot deel van de bevolkingssamenstel-

traal wordt gesteld, is het gebied op een-

ling behelst, is zoekende naar hoe invulling

voudige wĳze voor te stellen als natuur-

te geven aan hun pensioen, de dood en de

rustplaats. Op verschillende wĳzen kunnen

omgang daarmee.

mensen hun laatste rustplaats vinden in de natuur. Een ongedwongen samenkomen van

Tenslotte zien we overal (bottom-up) pro-

natuurbegraafplaats, columbarium, besloten

jecten met biologische en groene inslag,

afscheidsplek, (familie)tombe, contemplatie-

het is het antwoord op de vele crises die we

kapel en uitstrooiweide. Dit alles zonder het

doormaken. De wens tot meer contact met de

natuurgebied aan te tasten, of de monumen-

natuur maakt dat de laatste jaren de vraag

tale architectuur te verwĳderen, mét gebruik

naar natuurbegraafplaatsen sterk is gestegen.

van de bestaande netwerken die de Ĳssel

In navolging daarvan is het aantal locaties

ons biedt. In dit licht bezien is het voorge-

waar dit mogelĳk is in twee jaar gestegen van

stelde hergebruik slechts een voortzetting van

twee naar zes.

bestaande en reeds aanwezige bewegingen. Ook hier stellen we zo’n project voor. Maatschappelĳke situatie

Grote investeringen of veranderingen zĳn niet

Sinds het wegvallen van de kerk als moreel

nodig, we vragen simpelweg om het facilite-

en organiserend instituut in de jaren ’70

ren van een ontwikkeling die in de samenle-

is onze relatie met de dood en onze doden

ving al lang zichtbaar is.

4


5


rivierduinen worden door hun hoge ligging

landschap, de uitgestrektheid van de Over-

afscheid vorm te geven. Een meer besloten

ĳsselse uiterwaarden benadrukkend. De ver-

ruimte in de voormalige fabriek biedt vervol-

gekenmerkt door reliëf, goede infiltratie en

wilderde bospartĳen, groene weide en stro-

gens plek aan de meer private momenten. De

lage grondwaterstanden.

mende Ĳssel zĳn stuk voor stuk krachtige

gebouwen zĳn als kamstructuur te begrĳpen,

ervaringen die goed kunnen samensmelten

een architectuur die de natuur omarmd, zon-

met afscheid en herdenking.

der de omslotenheid te verliezen.

Het plangebied is door de ophoging ten tĳde van de aanleg van de fabriek extra hoog

Ten slotte is er het afscheid dat vele vor-

in de uiterwaarden komen te liggen. Door de

De eeuwenoude verbinding die de Ĳssel

men kan aannemen op de natuurrustplaats.

beperkte hoeveelheid humeuze lagen is de

is, blazen we nieuw leven in door ze in te

Zo is er ruimte voor een natuurbegraafplaats.

zandige ondergrond arm en schraal. Deze

zetten als route van de afscheidsdienst naar

Vrĳ in de natuur is er de mogelĳkheid bĳ

eigenschappen van het plangebied tezamen,

de laatste rustplaats. De boottocht is een

leven een eigen plek uit te zoeken. Doordat

zorgen voor een ideale basis voor in Neder-

moment van rust. Het is gewichtig, maar

het hele gebied een terp is, is het een van

land zeldzame droge hardhoutooibossen.

toch ook erg mooi, en het echoot de tradities

de weinige plekken in de uiterwaarde die

zoals we die kennen uit andere landen. Denk

geschikt is om te begraven.

Het vrĳgekomen fabrieksterrein is zich inderdaad aan het ontwikkelen tot hard-

bĳvoorbeeld aan Egypte en Venetië maar ook Zorgvlied aan de Amstel in Amsterdam.

Een andere functie is asverstrooiing op

houtooibos. Het procesbeheer van Staats-

Bovendien is het een groepsgewĳze beleving

een uitstrooiweide, of in de Ĳssel. En zo een

bosbeheer versnelt dit proces. Momenteel

die een goed alternatief biedt voor de autorit

dierbare een laatste rustplaats te geven in de

overheerst het glanshaverhooiland als pio-

naar het kerkhof.

natuur. De gebouwen zelf kunnen na restau-

niersbegroeiing het gebied. Doordat het lang

ratie dienst doen als columbarium (urnen-

duurt voordat de typische soorten (Esdoorn,

wand) of tombe.

Iepen, Essen) zich vestigen is de ontwikke-

Een stapsgewĳze ontwikkeling van de

ling van het ooibos traag. Een voorwaarde

verschillende gewelfde ruimten zal ook het

voor een goede kwaliteit ooibos is een goede

plan stapsgewĳs doen ontwikkelen. De kleine

struiklaag, zodat de dieren de jonge bomen

en besloten ruimten hebben van zichzelf al

niet opeten.

een sacraal karakter en kunnen zonder grote

Grafheuvel Veluwe

Uitvaart Farao’s over de Nĳl, Egypte

Hunebed Rolte, Drenthe Hedendaagse grafheuvel, Fortmond

ingrepen gebruikt worden. De gaten in het

De natuurrustplaats kan ook op het eco-

dak van de gewelven, die vroeger werden

logische vlak een belangrĳke rol spelen. De

gebruikt om de steenovens te voorzien van

ingrepen in het landschap zĳn van minimale

brandstof, kunnen nu als lichtschachten die-

aard, we willen de natuur de kans blĳven

nen voor een theatrale verlichting zonder het

geven zich te ontwikkelen. De ingrepen die

besloten en private karakter aan te tasten.

plaats vinden zorgen voor een ecologische

Water heeft daarnaast vaak een bĳzondere

verbetering van het gebied.

aantrekkingskracht waardoor veel bekende

Ecologie

Concept

begraafplaatsen aan, of met zicht op, het

Het plangebied bestaat uit duinvaaggronden

De combinatie van het verscholen karakter

water zĳn gesitueerd. Ook de wens om uit-

en enkele vorstvaaggronden en is gelegen op

van het stille natuurgebied, tezamen met

gestrooid te worden over het water berust op

de zandige rivierduinen welke typerend zĳn

de monumentale uitstraling van de gebou-

deze bĳzondere verbondenheid met het water

voor de uiterwaarden bĳ Fortmond. Deze

wen en het sacrale karakter van de binnen-

en de romantische gedachte om na de dood

ruimten maakt de locatie aannemelĳk als

verder te gaan op de eeuwige golven.

natuurrustplaats. De markante gebouwen liggen als stille

Op de natuurrustplaats aangekomen, via

landmarks in het gebied. De steenovens ver-

de steiger, zĳn er verschillende buitenruimten

heffen zich als groene plateaus boven het

om een dienst, gesproken woord of anderszins

huidige, stationaire situatie

roering van de grond

nieuwe microbiotopen

versnelde natuurontwikkeling

6


7


Voor ecologische ontwikkeling geldt in de

natuur, maken deze toegankelĳk en creëren

goed toegankelĳk. Ook andersom kan dit

wĳze is het te creëren verbindende waternet-

regel dat alles aanwezig is, alleen de situa-

nieuwe randgebieden, welke, verwachten wĳ,

van waarde zĳn. Als ondersteunende func-

werk zowel voor toerisme, de biënnale als

tie bepaalt of een organisme succes heeft.

het meest populair zĳn als graf.

ties gewenst zĳn vanuit de natuurrustplaats

de uitvaarten voor de natuurrustplaats in te zetten.

Zaden, sporen, en mineralen zĳn in de basis

De overgangen tussen de open graspaden

is het infocentrum erg geschikt. Te samen

overal aanwezig. Alleen de omstandigheden

en het ‘besloten’ bos die hierdoor ontstaan

met Staatsbosbeheer wordt gekeken hoe de

en de onderlinge verbindingen bepalen of

zorgen daarnaast voor ecologische winst. Op

onderlinge verbinding nog verder versterkt

soorten uitgroeien en overleven.

deze natuurlĳke overgangen ontstaat mantel-

kan worden.

Door het toevoegen van een beeldentuin met locatie- en themaspecifieke kunstwerken

Het begraven zorgt voor roering van de

zoom-vegetatie die verschillende microbio-

in de natuur, ontstaat er tevens een aanvul-

decennia ingeklonken grond waardoor de

topen huisvest en daardoor soortenrĳk is én

ling op de reeds bestaande beeldentuinen

aanwezige elementen worden opgeschud en

op zĳn beurt een hoge biodiversiteit oplevert.

(het Anningahof in Zwolle en de Beeldentuin

in een verlucht stuk bodem komen te liggen.

Hier is het meeste voedsel te vinden en zĳn

Het Nĳenhuis in Heino / Wĳhe). Een nieuwe,

Mineralen, sporen, schimmels en zaden gaan

hierdoor voor de flora en fauna de meest inte-

permanente cultuur-toeristische (fiets)route

dan nieuwe relaties aan waardoor er nieuwe

ressante plekken. De ingreep van het door-

tussen deze verschillende locaties is hier-

kansen tot ontwikkeling ontstaan. Deze lokale

snĳden van de ‘verwilderde’ natuur versterkt

mee ontstaan die een aanvulling vormt op de

activering van de grond zorgt voor een moza-

en verrĳkt daarmee het natuurgebied.

reeds aanwezige fiets- en recreatieroutes.

waardoor er meer diversiteit ontstaat. Uit-

Cultuur

Uitvoerbaarheid

eindelĳk zal de voor de plek meest geschikte

Behoud van cultuurhistorisch erfgoed is erg

begroeiing zich versneld ontwikkelen en de

belangrĳk. We hebben dit hoog in het vaan-

overhand nemen. Door zowel de spreiding van

del staan. Door het genereren van economi-

de graven over het terrein als de verspreiding

sche activiteit, kunnen de gebouwen worden

De Ĳssel Biënnale heeft als doel om vanaf

ten, hoge kosten zĳn in deze visie opgevat

over tĳd zal de natuur, over een periode van

hersteld en onderhouden. Maar het is meer

2017 een lint van kunstlocaties te creëren

als positieve eigenschappen voor de locatie

10 jaar, steeds opnieuw en op een andere

dan dat. Door het hoogwaardig restaureren

waarbĳ de rivier de verbindende factor is.

én zĳn nieuwe functie en zĳn ingezet voor het

plek een nieuwe stimulans krĳgen.

en gebruik van verschillende aard zal ook de

Het plangebied Fortmond is een van de door

creëren van een verstilde en markante plek

bewustwording worden vergroot. Meer men-

de organisatie aangewezen locaties. Op deze

voor afscheid en rust in de weidse natuur.

iek van elkaar aanvullende micro-biotopen

Tevens zal er een structuur van struinpa-

sen zullen stilstaan bĳ de oude fabrieksge-

den door het natuurgebied worden aangelegd.

bouwen en het voormalig fabrieksterrein.

Grotendeels is die aanwezig, door middel van

Behoud door gebruik.

De doorgaand beperkende eigenschappen Museum Insel Hombroich, Neuss, Duitsland

voor herontwikkelingen, zoals beperkte toegankelĳkheid, donkere, onpraktische ruim-

bestaande, half verharde paden. Als toevoeging daaraan zĳn er in het landschappelĳk

De huidige recreatie wordt op deze

ontwerp een drietal groene, graspaden op de

wĳze eerder versterkt dan verstoort. Van-

plek van de historische tichelpaden gesitu-

uit het infocentrum De Nul is het gebied

uitstrooi plek

afscheids ruimten

eerd. De paden doorsnĳden de ‘verwilderde’

kapel afscheid familietombe columbarium

gesloten bos

mantel

zoom

open veld grasbaan (oud tichelpad)

zoom

mantel

gesloten bos

Recreatie op begraafplaats, München

kapel familietombe afscheid

natuurbegraafplaats

8


9


0m

50m

10


11


Dwars doorsnede

0m

50m

Langs doorsnede

0m

50m

12


13


Familietombe

Afscheidsruimte

Columbarium

Contemplatiekapel

14


15


16


17


Uitvaart vanuit Deventer

Uitvaart bĳ hedendaagse grafheuvel

Aankomst ceremonie bĳ Fortmond

Graspaden verwĳzend naar tichelstroken in het gedenkpark

18


19


20


21


22


© 2015 Deze publicatie is verschenen als voorstel voor de herbestemming van de voormalige steenfabriek Fortmond. VISIE LAGEN ONTWERP REALISATIE is het derde deel van deze vierdelige uitgave. Ontwerp: Pebbles Ammerlaan, Sem Holweg, Gideon Peele Ontwerp publicatie: teatske sanne Met steun van Provincie Overĳssel, Staatsbosbeheer en Gemeente Olst - Wĳhe.

Fortmond bĳ hoogwater


3


REALISATIE Na twee eeuwen werd de steenfabriek in

Inkomsten ≥ uitgaven

1976 opgeheven en het terrein teruggeven aan de natuur. De meeste fabrieksgebouwen

De eerste stap om dit te bewerkstelligen is

verdwenen en daarmee ook de economische

het vinden van een passend programma voor

drager van het gebied.

de bestaande structuur (programmatische

Inmiddels heeft Staatsbosbeheer het ge-

haalbaarheid) die in de vorige hoofdstukken

bied en de rĳksmonumenten 25 jaar in

is beschreven. Om voldoende inkomsten te

beheer en zĳn natuurbehoud en recreatie

generen dient het nieuwe programma vervol-

de primaire functies geworden. Activiteiten

gens te voorzien in voldoende toekomstige

die het gebied slechts indirecte en beperkte

gebruikers om een kasstroom te genereren en

inkomsten oplevert.

voldoende bereidheid vanuit de verschillende stakeholders om zich te committeren aan het

Door middel van eenmalige subsidie heeft

plan (maatschappelĳke haalbaarheid). De

Staatsbosbeheer de schoorsteen recent geres-

benodigde investeringen dienen daarnaast

taureerd en de daken van de steenovens vei-

in verhouding te staan met de te verwachten

lig gemaakt. De huidige economische situ-

inkomstenstromen (financieel-economische

atie maakt dat Staatsbosbeheer, voor het

haalbaarheid). Natuurlĳk dient de nieuwe

toekomstig behoud van de monumenten en

functie altĳd binnen de wettelĳke kaders

de natuur, op zoek moet naar methoden om

uit gevoerd te kunnen worden (juridische

het gebied rendabeler te maken. De gebou-

haalbaarheid).

wen moeten zichzelf (financieel) kunnen onderhouden. De nieuwe ontworpen functie, ‘Natuurrustplaats Fortmond’, zal hiervoor

Maatschappelĳke haalbaarheid

zorgdragen. Sinds het wegvallen van de kerk als moreel Om iedere herbestemming te laten slagen

en organiserend instituut in de jaren ’70 is

moeten de inkomsten tenminste zo hoog zĳn

onze relatie met de dood en onze doden een

als de kosten.

apathische geworden. Kille en afstandelĳke

4


5


ruimten worden gebruikt voor het laatste

ambities die door de gemeente zĳn ingezet.

afscheid, begraafplaatsen zĳn vaak niet van

In toekomstige gesprekken met Staatsbosbe-

elkaar te onderscheiden en rituelen zĳn

heer zal het plan besproken worden.

geminimaliseerd. Dit terwĳl de meer zelfstandige positie van het individu eerder vraagt om ruimte voor een eigener invulling

Economische haalbaarheid Om succesvol her te bestemmen dient er een sluitende business-case te zĳn waarbĳ de

ontkerkelĳking

leeftĳdsopbouw

oppervlakten bio-winkels

van het afscheid nemen van een geliefde of

Bĳna alle woningen in het buurtschap Fortmond, werden vroeger bewoond door

transformatie- en exploitatiekosten in balans zĳn met de toekomstige opbrengsten.

medewerkers van de steenfabriek. Met het Deze trends sluiten aan bĳ de recente groei

vertrek van de functie van fabriek zĳn de

Transformatie

van natuurbegraafplaatsen in Nederland (van 2

directe banden met de gebouwen langzaam

De transformatie van het plangebied kan in

Andere trends laten zien dat er een groei-

begraafplaatsen naar 6 in twee jaar tĳd). Het

weggevallen. De huidige inwoners komen

twee onderdelen worden opgedeeld:

ende behoefte bestaat om dichter bĳ de

feit dat Nederland sterk achterloopt met het

van ‘buitenaf’ en zĳn meer gehecht aan de

natuur te staan. Dit uit zich o.a. in de wens

aantal natuurbegraafplaatsen (0,8 per miljoen

hedendaagse situatie als natuur- en recrea-

Gebouwen

naar verduurzaming van de maatschappĳ.

inw) ten op zichten van de buurlanden (Enge-

tiegebied dan aan de historische situatie als

De schoorsteen is enkele jaren gelden al

land: 7,5 per miljoen inwoners & Duitsland: 2,5

fabriek.

geheel gerestaureerd. De overige twee Rĳks-

familielid.

per miljoen inwoners) sterkt de verwachting dat

Staatbosbeheer heeft de afgelopen jaren

monumenten verkeren, na 25 jaar niet te zĳn

de recente groei zal doorzetten. De genoemde

door middel van bewonersparticipatie gepro-

gebruikt, in slechte staat. Deze massieve,

trends en de vergrĳzing van de samenleving leg-

beerd om gezamenlĳk tot nieuwe ideeën te

bakstenen gewelven dienen gerestaureerd

gen een goede basis voor de exploitatie van de

komen voor het plangebied. Dit proces heeft

te worden. Hierbĳ gaat het voornamelĳk om

natuurbegraafplaats.

tot op heden geen bruikbare oplossingen

reparatiewerk van het metselwerk (inboeten,

opgeleverd en is tĳdelĳk gestopt.

scheuren, voegen). Het dak is enkele jaren

Staatsbosbeheer is sinds 1979 de beheer-

Gezien de gevoeligheid van de door ons

der van het terrein. De afgelopen 5 jaar is

voorgestelde functie is, in samenspraak met

Onderzocht moet worden in hoeverre er

Staatsbosbeheer op zoek geweest naar een

Staatsbosbeheer, besloten om pas verder

asbest aanwezig is in de bouwwerken. Door het

nieuwe bestemming voor de steenovens.

contact te leggen met omwonenden wan-

passende programma voor de gebouwstruc-

Ondanks verschillende onderzoeken en bewo-

neer het project voorbĳ de prĳsvraag is. Dit

turen hoeven er geen kostbare transforma-

ners-participatieprocessen is men tot op heden

is mede ingegeven door het feit dat er op

tie-werkzaamheden plaats te vinden. Boven-

niet tot een passende oplossing gekomen.

dit moment een tweetal verschillende prĳs-

dien zĳn voor het voorgestelde programma

vraaginzendingen voor Fortmond meedingen,

slechts minimale toevoegingen noodzakelĳk.

De eerste gespreken met Staatsbosbeheer

omtrent

natuurrustplaats

gelden gerepareerd.

Fortmond

wat kan leiden tot verwarring en daarmee

hebben tot positieve reacties geleidt waarbĳ

ongewenste negatieve reacties op de toekom-

Landschap

men heeft aangegeven dat het voorgestelde

stige plannen.

Bĳ de keuze van het programma is uitgegaan

plan de meeste knelpunten van voorgaande

Zodra de planvorming voor natuurrust-

van de eigenschappen en het karakter van het

ideeën heeft weten op te lossen. Dit heeft

plaats Fortmond verder is, zal gebruik

plangebied. De natuurontwikkeling vormt de

geleid tot een gepland vervolggesprek na het

gemaakt worden van het participatie-netwerk

basis van het ontwerp. Aanvullingen op het

prĳsvraag-traject.

van Staatbosbeheer om het draagvlak bĳ de

landschap bestaan slechts uit het creëren van

omwonenden op te bouwen.

voldoende toegankelĳkheid, cultiveren van

Het College van de gemeente Olst-Wĳhe

Natuurbegraven Nederland is een van de

het verwilderde landschap waar noodzakelĳk

is door middel van een presentatie geïnfor-

groeiende marktpartĳen omtrent het ontwik-

en het realiseren van minimale voorzieningen.

meerd over het concept ‘Natuurrustplaats

kelen en beheer van natuurbegraafplaatsen

Fortmond’. Het College reageerde positief op

in Nederland. Ook zĳ hebben bĳ een eerste

Uitgangspunt hiervoor zĳn de reeds aan-

het getoonde concept en gaf aan dat het plan

presentatie van het concept enthousiast gere-

wezige en deels verstopte restanten van de

goed aansluit bĳ de uitgesproken wensen van

ageerd en aangegeven dat zĳ, wanneer het

voormalige fabriek zoals funderingen en

omwonenden en dat het op verschillende

plan zich verder ontwikkeld, bereidt zĳn om

tichelpaden. Door deze onderdeel te maken

niveaus aansluit op de ontwikkelingen en

mee te denken.

van het ontwerp wordt de cultuurhistorie


7

piëteits-zone 30m t.o.v. naastgelegen kavels

piëteits-zone 20m t.o.v. openbare weg


Traditionele begraafplaatsen:

aantal/hectare

(typologieën) Kerkhof, pragmatische

1500 - 2500

begraafplaats

laag gebied urnenbegraafplaats 1,0 hectare

Architectonische begraafplaats

1000 - 1500

Park begraafplaats

200 - 1000

Natuurbegraafplaatsen:

P

(in Nederland)

hoog gebied natuurbegraafplaast 4,5 hectare 160 graven/ha = 720 graven

Westerwolde

(bos/parkachtig)

1000 - 1500

Oerbosch

(gepland, bestaand bos)

150

Heidepol

(bestaand landgoed)

450

FORTMOND

160

Reiderwolde

(aan te leggen nieuw bos in EHS)

heeft gemiddeld 2000 graven per hectare)

0m

0m

van het gebied zichtbaar en blĳven de ele-

(62.5 m2 per graf)

60-70

Grafdichtheden

van ca. 160 graven per hectare beroerd de

piëteits-zone 30m t.o.v. naastgelegen kavels 50m

natuur minimaal en zorgt voor een goede ver-

totaal 300 urnen begraven worden, waarna

houding tussen recreatie, natuur en begra-

het actieve begraven zal stoppen.

ven. Over een periode van 10 jaar resulteert

50m

Schematische gebiedsindeling

menten behouden. Om het plangebied aan

dit in maximaal 720 begraafplaatsen (gemid-

De 960 urnen nissen die gerealiseerd

deld. ca.1,4 uitvaarten per week). Aangezien

worden in de bouwwerken zĳn niet voor de

te laten sluiten op de bestaande kunst- en

natuurbegraafplaats.

een

natuurbegraven voor de eeuwigheid zĳn, zal

eeuwigheid en zullen na ca. 10 jaar opnieuw

recreatienetwerken worden zowel tĳdens de

piëteits-zone van 20 m ten opzichten van

het actief begraven na deze 10 jaar stoppen.

beschikbaar komen. Hierdoor ontstaat er een

transformatie, als de daar opvolgende perio-

de openbare weg en 30 m ten opzichte van

den, verschillende investeringen gedaan. De

woningen aangehouden waar niet begraven

Aangezien er geen grondwatereisen gel-

opbrengsten zullen dienen als een impuls

wordt. Dit, samen met het feit dat ca. 1 hec-

den voor urnengraven wordt de 1,0 hectare

voor een (veel) groter gebied dan het plan-

tare van het glooiende terrein niet voldoet

binnen het besloten gebied, dat niet geschikt

gebied. Ten minste De Duursche Waarden

aan de minimale eis voor graven van 1,45 m

is voor begraven, hiervoor geschikt gemaakt.

zullen kunnen worden onderhouden met de

hoogte tussen maaiveld en de hoogste grond-

Over een periode van 10 jaar kunnen hier in

economische winst.

waterstand, resulteert in 4,5 hectare natuur

Rondom

wordt

welk geschikt is voor natuurbegraven.

400.000

300.000

urnennissen

<

asverstrooiing

30

Gekozen is om het 6 hectare, besloten

90

100

75

50

15

14

4

3

een traditionele, pragmatische begraafplaats

2

8,5 hectare grote terrein in te zetten als

3 0 1

De relatief lage grafdichtheid (ter vergelĳk:

0

en meer begroeide deel van het in totaal

<

96

100.000

13

Grondwaterstanden en grafdiepten

12

inkomstenstroom.

200.000

11

-2,50 m gem. laagste grondwaterstand t.o.v maaiveld

10

allen verschillende bĳdragen leveren aan de

-1,75 m gem. hoogste grondwaterstand t.o.v maaiveld

72

9

welke

300

(familie)tombe 32

columbarium,

uitstrooiweide),

720

urnengraven

-0,6 m min. diepte urn -1,45 m min. diepte graf

8

(familie)tombes,

natuurgraven

500.000

7

lende soorten uitvaart (natuurbegraafplaaturnenbegraafplaatsen,

Overzicht inkomsten

25

Fortmond

6

natuurrustplaats

bestaat uit een combinatie van verschilsen,

Het gebied langs de rivier en de Ĳssel zelf

€

5

concept

vende inkomstenstroom.

600.000

Exploitatie inkomsten Het

doorgaande cyclus welke zorgt voor een blĳ-

jaar

6


9


transformaties-

€

kosten in euro's

schoonmaken restauratie bwdl oost

voegen/ scheuren/

295.000

20

19

18

17

16

15

14

13

12

11

10

9

8

jaar

7

250.000 6

inboeten/

gedenkpark (+ columbarium, uitstrooiweide)

500.000

5

275.000

4

voegen/ scheuren/

3

restauratie bwdl west

2

bouwkundige kosten

1

-

uitgaven inkomsten

grond/gebouwen bouwkosten

actieve natuurrustplaats

750.000

0

8

250.000 500.000 750.000

inboeten/

1.000.000

schoonmaken

1.250.000

schoorsteen

(reeds gerestaureerd)

-

herbestemming

inrichting nissen

225.000

inrichting nissen

255.000

1.500.000 1.750.000

bwdl west herbestemming

Exploitatie overzicht

zal het onderhoud minimaal zĳn. Nadat na

zĳn bestemd als as-uitstrooiweide. Om de

personeelskosten afnemen.

10 jaar het actieve begraven stopt zullen de

bwdl west installaties

(niet van toepassing)

-

druk op de natuur te beperken is een maxilandschap

inrichting

voorzieningen,

maal aantal van 96 verstrooiingen per jaar

400.000

aangegeven. Echter blĳft deze mogelĳkheid

toegankelĳkheid kunst objecten proceskosten totaal

Juridische haalbaarheid

200.000

wel voor de eeuwigheid behouden en zorgt

60.000

op deze wĳze voor een blĳvende inkomsten-

In de uiterwaarden rondom het plangebied

stroom en aanhoudende bezoekersstroom.

komen veel regelingen en beleidsprogram-

1.710.000

ma’s samen, zowel op het gebied van natuur, exploitatie in euro's inkomsten

per jaar van

0-10 jaar

0 - 10 jaar naturbegraafplaast

natuurbegraafplaatsen

€ 4.100

urnenbegraafplaatsen

€ 2.300

columbarium

€ 1.610

uitstrooiweide

€

(familie)tombe

€ 6.700

per jaar van 10 - 100 jaar

rente uit stichting totaal inkomsten

uitgaven

beheerkosten

overige kosten totaal uitgaven

720 totaal

Het bestemmingsplan (bestemmingsplan Uiter-

ca. 30 / jaar =

zĳn voorzieningen opgenomen om het bĳ-

waarden, Gemeente Olst-Wĳhe) richt zich op

-

69.000

690.000

-

behorende eeuwigdurend beheer te waar-

een samenhangende ecologische structuur

ca. 96 / jaar

154.560

1.545.600

154.560

borgen door middel van een op te richten

binnen de uiterwaarden. Het plangebied heeft

ca. 96 / jaar

28.800

288.000

28.800

beheersstichting. Het hiermee opgerichte

hierbinnen een natuurbestemming dat tot

ca. 3 / jaar

20.100

201.000

-

fonds, zal met de rentebaten, komend uit

doel heeft de diversiteit van de natuurgebie-

-

-

62.000

de opbrengsten, het beheer uitvoeren en het

den te waarborgen en verder te ontwikkelen.

567.660

5.676.600

183.360

eeuwig behoud van de graven en de natuur

Daarnaast betreft het hier ook monumenten

garanderen.

met cultuurhistorische waarde die geconser-

per jaar van

0-10 jaar

per jaar van 10 100 jaar

veerd moeten worden. Door het ophogen van Exploitatie uitgaven

het fabrieksterrein geeft de archeologische

Na de transformatie bestaan de uitgaven

waarde kaart aan dat er ‘geen archeologische

voornamelĳk uit onderhoud van het land-

waarde’ verwacht wordt.

gebouwen

onderhoud

50.000

500.000

50.000

landschap

onderhoud

70.000

700.000

70.000

100.000

1.000.000

20.000

60.000

600.000

20.000

ten voor het beheren en begeleiden van de

Natuurbescherming

10.000

natuurbegraafplaats. Aangezien de natuur-

Het plangebied maakt onderdeel uit van

170.000

ontwikkeling voor een groot deel beperkt zal

de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur

worden bĳgestuurd en de bouwwerken, na

(PEHS) die is opgesteld voor het handhaven

renovatie bestaan uit robuuste constructies

van de rust en het tegengaan van verstoring

begeleiding, commu-

30.000 310.000

per jaar van

300.000 3.100.000

0-10 jaar

0 - 10 jaar exploitatie resultaat

merde rustplaats, dat samengaat met natuurBestemmingsplan

2.952.000

nicatie, onderhoud kunst objecten

hebben op de locatie.

van de natuur. In de exploitatiebegroting

295.200

0 - 10 jaar onderhoudskosten

waterveiligheid en milieu, die allen invloed

Het eeuwig durend recht op een onbelembegraven, biedt garantie op eeuwig behoud

ca. 72 / jaar =

300 totaal

300

Rente uit stichting

257.660

per jaar van 10 100 jaar

2.576.600

13.360

schap en de gebouwen en personeelskos-

10


11


en versnippering door het weren van groot-

structuren. Door de minimale ingrepen in

de eerstvolgende fase van het project. In

schalige nieuwe ontwikkelingen. Het plan-

zowel de natuur (Staatsbosbeheer/ Provincie)

deze fase wordt het hier getoonde concept

gebied maakt tevens onderdeel uit van het

als de rĳksmonumenten (Rĳksdienst Monu-

uitgewerkt tot een schetsontwerp (SO). De

Europese Natura 2000-gebied ‘Uiterwaarden

mentenzorg) is het aannemelĳk dat de visie

volgende onderdelen zullen in deze fase uit-

Ĳssel’ dat een vrĳwel aaneengesloten keten

gedragen zal worden door de verschillende

gevoerd worden door Team H+A+P of, indien

van buitendĳkse natuurgebieden in het rivier-

instellingen. Hoewel een aanpassing op het

noodzakelĳk, door externe partĳen.

dal van de Ĳssel omvat. Het plangebied kwa-

bestemmingsplan noodzakelĳk zal zĳn, wor-

lificeert zich hierdoor zowel onder de Vogel-

den er geen conflicten met beleidsrichtlĳnen

als de Habitatrichtlĳn. Al deze richtlĳnen

verwacht.

Na het doorlopen van deze fase ligt er een concreet en onderbouwd plan waarmee een

focussen zich op het behoud en de verdere

exploitant gezocht kan worden. Samen met

ontwikkeling van bestaande natuurgebieden

deze exploitant en de andere belanghebben-

en diersoorten.

Vervolgfase

Waterveiligheid

Na het afronden van de prĳsvraag zal, samen

voorwaarden zal voldoen. Waarna de volgende

De locatie ligt in de uiterwaarden van de

met Staatsbosbeheer, de haalbaarheid van

stappen naar realisatie gezet kunnen worden.

Ĳssel en maakt deel uit van het ‘Ruimte

het plan verder onderzocht worden. In deze

voor de Rivier-programma’ en Kaderrichtlĳn

fase zal tevens de huidige stand van de bouw-

perspectief

Water die het opvangen van hoogwater en het

werken en het omliggende landschap in kaart

De voormalige baksteenfabrieken zĳn per

doorstromen van de Ĳssel tot doel hebben.

gebracht worden om als basis te dienen voor

definitie op een terp in de uiterwaarden gere-

De grote projecten, zoals de Hoogwatergeul,

het verdere onderzoek.

aliseerd, dit zorgt voor een groter perspectief

den wordt er vervolgens een Definitief Ontwerp (DO) gemaakt die ook aan alle wettelĳke

worden het komende jaar afgerond. Belang-

Daarnaast zal het plan uitgewerkt worden

op de ontwikkeling van de natuurrustplaats

rĳk uitgangspunt is dat bĳ hoogwater er geen

tot het niveau van een schetsontwerp (SO)

als oplossing voor de leegstand in het Ĳssel-

nieuwe

waarin alle randvoorwaarden op hoofdlĳnen

dal. Een verdere ontplooiing van de strategie

zĳn uitgewerkt. Zoals eerder besproken zal in

langs de Ĳssel behoort tot de onderzoeksrich-

de volgende fase het opbouwen van draagvlak

tingen in het verdere proces.

doorstroom

beperkende

situaties

ontstaan. Samenvatting

met de omwonenden een belangrĳke plek in

Bĳ het maken van het ontwerp is uitgegaan

het proces krĳgen.

van de bestaande eigenschappen en kwaliteiten van het plangebied en is een programma

Het eventuele prĳzengeld (€ 20.000,-)

gekozen dat passend is op deze bestaande

zal besteed worden aan het doorlopen van

bouwkundige opname rĳksmonumenten (H+A+P)

€

3.000,-

globaal restauratieplan rĳksmonumenten (H+A+P)

€

4.000,-

schetsontwerp inrichting rĳksmonumenten (H+A+P)

€

4.500,-

schetsontwerp inrichting landschap (H+A+P)

€

4.000,-

kostenraming, gebouw en landschap (H+A+P)

€

1.750,-

opname terreinhoogte

€

2.000,-

opname en monitoring grondwaterstanden

€

2.250,-

opname flora-fauna (H+A+P)

€

1.000,-

procesbegeleiding (bewoners informeren/ haalbaarheid/ exploitatie)

€

2.000,-

totaal:

€

24.500,-

Reikwĳdte economische impuls

12


NATUURRUST PLAATS FORTMOND

13


Team H+A+P

Organisatie Team H+A+P

Pebbles Ammerlaan, 1988

Team H+A+P is een jonge en gedreven groep

lokaal van aard. Deze kennis komt van pas

Opleiding(en) Willem de Kooning Academie,

ontwerpers bestaande uit Sem Holweg,

bĳ het nadenken over hergebruik, en vooral

Rotterdam, afgestudeerd: 2012

Pebbles Ammerlaan en Gideon Peele. We

ook bĳ het oefenen van dit soort processen.

Herbestemming voormalige

Hout- en Meubilering College,

hebben een duidelĳke kĳk op de rol die

Hierbĳ is het essentieel om mensen warm

Steenfabriek Fortmond

Rotterdam, afgestudeerd: 2008

een moderne architect moet vervullen in

te krĳgen voor het idee en betrokkenheid

Beroep: Ruimtelĳk vormgever

het huidige metier. De architect moet een

te creëren. Het enthousiasme van Sem is

Werkervaring: Jonathan Penne Architecten

verbindende en leidende rol spelen in

hierbĳ een sterk wapen, wat zal worden

Stages Neuteling Riedĳk,

het proces. Het proces is lang niet altĳd

ingezet om het netwerk rond Team H+A+P te

een bouwproces, en zeker geen nieuw-

mobiliseren en vergroten.

Maart 2015 Prĳsvraag

bouwproces. De huidige gebouwvoorraad

Ruimte voor Ruimdenkers, Provincie Overĳssel Sem Holweg, 1985

biedt legio kansen voor hergebruik en

Een langere ervaring als architect en de

Locatie

Opleiding(en): Technische Universiteit

herontwikkeling. Die kansen herkennen en

bouwprocessen die daarbĳ horen vinden we

Fortmond, gemeente Olst-Wĳhe, Nederland

Eindhoven, Faculteit Bouwkunde

benutten zien we als onze kerntaak.

bĳ Gideon. Hĳ heeft aan verschillende grote projecten gewerkt voor bureau Rapp+Rapp

Masteropleiding, Architecture Opdrachtgever

and Urban Cultures, afgestudeerd: 2012

Pebbles is een jonge ruimtelĳk ontwerper,

en later vanuit zĳn eigen bureau. Deze

Staatsbosbeheer

Beroep: Architect

met affiniteit voor de relatie tussen

ervaring en begrip van, behalve architectuur,

Werkervaring: Architectenbureau Jonathan

landschap en architectuur. In het project

ook de processen zorgen ervoor dat onze

Auteurs

Penne Architecten, 2014

Waterliniemuseum Fort Vechten is deze

ideeën daadwerkelĳk uitvoerbaar worden.

TEAM H+A+P

Architectenbureau Rapp+Rapp, 2012-2013

relatie essentieel. De herstructurering van

Gideon heeft dan ook binnen Team H+A+P

Sem Holweg,

dit monumentale fort nadert zĳn einde en

een sturende een leidende rol.

Pebbles Ammerlaan

heeft een equilibrium tussen monument Gideon Peele, 1981

en natuurbeheer vergelĳkbaar met het

Opleiding(en): Technische Universiteit Delft;

gebied rond de voormalige steenfabriek in

Grafisch ontwerp publicatie

Bouwkunde Masteropleiding, Architectuur,

Fortmond.

teatske sanne

Hybrid Buildings, afgestudeerd: 2005

Naast de inhoudelĳke kwaliteiten, is Pebbles

Gideon Peele

Beroep: Zelfstandig Architect, gideonpeele,

ook iemand die van aanpakken weet. Deze

contactpersoon

sinds 2014

hands-on mentaliteit is van grote waarde in

Gideon Peele

Werkervaring: Architectenbureau

ieder proces.

architect

Rapp+Rapp, 2006 -2014

+31(0)6 28 23 33 98

Nederlands Architectuur Instituut,

Het afstuderen van Sem handelde over de

[email protected]

assistent curator, 2006

tussentĳd in Berlĳn. ‘Lege’ gebieden die

www.gideonpeele.nl

wachten op ontwikkeling volgens de oude economie, zĳn in werkelĳkheid vol van stedelĳke en landschappelĳke processen die van grote waarde zĳn. Dit tussengebruik hoeft niet van tĳdelĳk karakter te zĳn, maar is wel altĳd bottom-up georganiseerd en

14


© 2015 Deze publicatie is verschenen als voorstel voor de herbestemming van de voormalige steenfabriek Fortmond. VISIE LAGEN ONTWERP REALISATIE is het vierde deel van deze vierdelige uitgave. Ontwerp: Pebbles Ammerlaan, Sem Holweg, Gideon Peele Ontwerp publicatie: teatske sanne Met steun van Provincie Overĳssel, Staatsbosbeheer en Gemeente Olst - Wĳhe.

NATUURRUST- PLAATS FORTMOND VISIE LAGEN ONTWERP REALISATIE

Recommend Documents