voetwegen die in onbruik geraakt zijn of onrechtmatig afgesloten werden, terug open te stellen. En met succes, want elk jaar worden op de ‘Dag van de Trage Weg’ enkele voetwegen officieel terug opengemaakt en voorzien van een passend naambordje. Ook de gemeente Opwijk en de stad Aalst zijn bezig hun netwerk van trage wegen opnieuw in ere te herstellen. De stad Aalst startte, samen met de vzw Trage Wegen, in 2011 met de opmaak van een tragewegenplan voor de deelgemeenten Meldert, Moorsel en Baardegem. Hiermee wil de stad alle bestaande trage wegen binnen het gebied in kaart brengen, om in samenspraak met de omwonenden te bekijken welke voetwegen het best hersteld, terug opengemaakt of afgeschaft worden. Op die manier wil de stad komen tot een tragewegennetwerk dat is afgestemd op de noden en behoeften van verschillende gebruikers. Herstel van trage wegen is van belang om het natuurnetwerk van het strategisch project te ontsluiten en de recreant te laten genieten van wandelingen en fietstochten doorheen het landschap. Trajecten van deze trage wegen zullen dan ook zeker deel uitmaken van nieuwe recreatieve routes die zullen worden uitgewerkt in het kader van het strategisch project. We wandelen verder en voorbij huisnummer 16 versmalt het wegdek. Het pad helt naar beneden. Op het einde slaan we linksaf, om na enkele meter rechtsaf te gaan en verder af te dalen. Beneden aangekomen slaan we linksaf. Aan de T-splitsing verderop gaan we naar rechts. We blijven deze aardeweg volgen. Na een tijdje kruisen we de Notstraat. We blijven de onverharde buurtweg rechtdoor volgen en passeren aan de linkerkant het Hof de Lange Bomen. Op deze plek bevindt zich een brongebied, ‘Heilsborre’, of ‘de bron die heil brengt’, die de ‘Heilborrebeek’ voedt die verder zuidwaarts stroomt. Na de zwakke bocht klimmen we de helling op richting de N9. Als we ons omdraaien, krijgen we een mooi uitzicht op het groene landschap met de Sint-Martinuskerk van Asse. Aan de Y-splitsing houden we rechts aan. We volgen de weg rechtdoor. Net voorbij de begraafplaats slaan we ter hoogte van het kapelletje links het smalle onverharde voetwegje in. Het wegje loopt langsheen de ommuurde begraafplaats van de parochie Terheide die is opgenomen in de inventaris van het bouwkundig erfgoed. Waar de weg verhard is, slaan we af naar rechts. Op het einde van het baantje steken we de Gentsesteenweg (de N9) een tweede keer over. Nu gaan we naar links om na een tiental meter rechts de Heidekouter in te slaan. Waar de asfaltweg een bocht naar rechts maakt, wandelen wij rechtdoor de aardeweg in. Iets verderop nemen we de veldweg aan onze rechterkant. Aan het volgende kruispunt slaan we rechtsaf. Na een tiental meter, net voorbij de paardenweide, slaan we links de smalle ‘Leyde weg’ in. Wanneer de weg het bos in loopt, nemen wij het wegje aan onze linkerkant. Deze weg loopt langsheen de bosrand. Het wegje draait naar rechts en we volgen het tot we aan de Putstraat komen. In de Putstraat wandelen we nog even naar rechts en komen terug op het beginpunt van onze wandeling. Druk. Daelman - 2011
Gedrukt op papier: Esprit de Nature, Gres - 135 gr v.u.: College van Burgemeester en Schepenen - Grote Markt 3, 9300 Aalst
“NATUUR IN JE BUURT”
OPWIJK Text
AALST ASSE
Landschapswandeling ‘Bos zonder grenzen’
PU TTE
NBEEK
Bos zonder grenzen We starten de wandeling aan de parking van het café ‘Bij Stinne’ (Putstraat 116) te Meldert-Aalst, ter hoogte van het voetbalplein. De wandeling is ongeveer 8 km lang, maar kan halverwege worden ingekort tot 4 km. Deze wandelbrochure is opgemaakt naar aanleiding van de ‘Natuur in je buurt’landschapswandeling ‘Bos zonder grenzen’ van de stad Aalst die in 2011 doorging onder de vlag van het strategisch project ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’. De partners die zich voor dit gebiedsgericht project engageren, zijn de stad Aalst, de gemeenten Affligem, Asse, Merchtem en Opwijk en de provincies Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant. De regio waarin dit project wordt uitgevoerd, strekt zich uit over het grondgebied van deze partners binnen de rode lijn op onderstaand kaartje (zie figuur 1): Buggenhout
Net voorbij het populierenbosje aan de linkerkant heb je een mooi open zicht op een ander bronbos ‘Lammekesbos’ die een zijloop ‘Beekkant’ van de Puttenbeek voedt. In figuur 2 zie je dat het de bedoeling is een natuurverbinding te creëren tussen dit bronbos en het bronbosgebied ‘Vogelenzang’ en dit in een zone ten westen van de zone met toponiem ‘Tomdries’. Iets verder nemen we de smalle voetweg aan onze rechterkant. Op het einde van de voetweg slaan we af naar links, om na een twintigtal meter rechtsaf te gaan. Op het einde loopt het wegje tussen twee huizen door. Hier steken we voorzichtig de Gentsesteenweg over en wandelen rechtdoor de asfalten ‘Keiberg’ in. Deze omgeving is gekend als ‘Buda’, afkomstig van de gelijknamige wijk in Budapest. Op de helling kan je de naam ‘Buda’ nog terugvinden als opschrift van een intussen gesloten cafeetje. Iets verderop hebben we aan onze rechterkant een fraai landschapszicht op de vallei de Kleine Wijtsbeek (foto). Net voor huisnummer 18 slaan we de Keyerweg in naar rechts.
Lebbeke
OPWIJK Opwijk
merchtem
Merchtem
MERCHTEM
Aalst
AALST
AFFLIGEM ASSE Asse
´
Affligem
Denderleeuw
Haaltert
0 Liedekerke
Ternat
Ternat
250 500
1.000 Meters
Dilbeek Dilbeek
Figuur 1: Werkingsgebied strategisch project
De naam ‘Bos zonder grenzen’ is het campagnethema van de Week van het Bos in 2011. Tijdens de wandeling zal je dan ook regelmatig gemeente- en provinciegrenzen kruisen, net zoals de bossen in deze regio. Het strategisch project maakt werk van een regionaal netwerk van natuur dat voornamelijk wordt gerealiseerd door bosuitbreiding en natuurverbindingen over de administratieve grenzen heen. Hierbij zal ook aandacht gaan naar het opwaarderen en
Zoals je reeds zal opgemerkt hebben, werden sommige trage wegen door de gemeente Asse van een naambordje voorzien. Trage wegen zijn baantjes die voornamelijk bedoeld of geschikt zijn voor niet-gemotoriseerd verkeer. Bekend zijn de voet- en buurtwegen, holle wegen, kerkwegels en jaagpaden. Ze geven een meerwaarde op het vlak van recreatie, verkeersveiligheid, speelruimte, cultuurhistorie en vormen vaak belangrijke ecologische linten in het landschap. De dag van vandaag worden trage wegen echter nog vaak verwaarloosd, ingepalmd of afgesloten. In 2007 richtte de gemeente Asse een werkgroep op om
Na een tijdje buigt deze trage weg af naar rechts en leidt ons door het natuurreservaatje ‘Vogelenzang’.
Het toponiem ‘Vogelenzang’ wijst op een bosrijke plaats waar veel zangvogelsoorten te horen zijn. Dit bosje hier is gevoed door opkwellend grondwater, waardoor er specifieke moerasvegetaties te ontdekken zijn. In dit bronbosje van de Puttenbeek, hier ook Wedbeek genoemd, werd een poel door het Regionaal Landschap Groene Corridor verdiept (foto). Dit bronbosgebied is aangeduid als Habitatrichtlijngebied. Vroeger droegen ze de namen ‘Borremeers’ (moerassige vallei) en het ‘Papenbos’ die in het verleden, samen met het toenmalige ‘Hansbos’ (nu een open kouter ‘Hambos’), een onderdeel uitmaakten van het toenmalige, uitgestrekte ‘s Hertogenheide of de Grote Heide waar de hertog van Brabant kwam jagen. We blijven het pad volgen tot we de asfaltbaan ‘Vogelenzang’ bereiken. Hier gaan we naar links, om na enkele meter opnieuw linksaf de veldweg ‘Vogelenzang weg’ in te slaan. Verderop loopt het wegje door een akker en draait dan naar rechts. We passeren een hakhoutbosje dat door haar hoge ligging geschikt is voor het spotten van groepen overvliegende vogels tijdens de wintertrek. Hier werden dan ook 30 jaar lang vogels geringd. We blijven dit wegje volgen tot we aan een T-splitsing komen. Aan onze linkerkant is in het hellend landschap de kerk van Merchtem te zien. Op dit kruispunt slaan we rechtsaf om even verder links het baantje aan onze linkerkant in te slaan.
landschappelijk inpassen van cultuurhistorisch waardevolle erfgoedelementen die nog voorkomen in deze nog grotendeels onbebouwde landschappen. Daarnaast kaderen ook initiatieven rond plattelandsontwikkeling zoals rond hop, akkervogels, enz. in dit project. Tot slot wordt deze regio recreatief en toeristisch aantrekkelijker gemaakt door een betere inrichting ten behoeve van natuur- en landschapsbeleving en -educatie. Deze speciaal uitgestippelde wandelroute zal je alvast laten kennismaken met en laten genieten van een deel van dit beoogd natuurnetwerk (zie figuur 2).
Legende:
Figuur 2: Gewenst natuurnetwerk strategisch project t.h.v. de wandeling
We nemen het aarden wegje dat start tussen het café en het voetbalveld richting het Kravaalbos. Aan de T-splitsing wandelen we verder naar rechts. Het pad draait naar links. We draaien mee en enkele meter verder slaan we rechtsaf. Voorbij de bareel loopt het pad dwars door het Kravaalbos.
Wist je dat het Kravaalbos-Herenbos één van de laatste overblijvende bossen is ten noordwesten van Brussel? Het bos is, net zoals het Zoniënwoud, het Hallerbos en het Liedekerkebos, een overblijfsel van het vroegere Kolenwoud dat volledig Midden-België bedekte tot de vroege middeleeuwen. Het hele gebied bestond in die tijd uit een mix van bos, wastine (gedegradeerd bos) met zelfs heide. De naam van het gehucht Asse Terheide, dat nauw aansluit bij het Kravaalbos, verwijst nog naar deze situatie. In de volle middeleeuwen kreeg het bos grote bekendheid door de steengroeven, waar de abdij van Affligem de gekende Balegemse zandsteen ontgon. Deze zandsteen was ooit één van de belangrijkste bouwstenen in Vlaanderen en werd verwerkt in talrijke historische gebouwen in het noordwestelijk deel van België. Omdat de meeste groeven zich in of nabij het bos bevonden, kreeg het de naam ‘Kravaal’, afgeleid van ‘Car’ en ‘Vaal’, wat respectievelijk ‘steengroeve’ en ‘dal’ betekent (m.a.w. vallei waarin zich een steengroeve situeert). Het gebied heeft een heel uitgesproken reliëf en er zijn verschillende bronnen aanwezig, o.a. van de Molenbeek en enkele van haar zijlopen zoals de Graadbeek. De dag van vandaag bestaat het grootste deel van het Kravaalbos uit een vrij soortenarm Eiken-Beukenbos, met een belangrijk aandeel aan exoten zoals Amerikaanse eik en naaldboom-soorten. Exoten zijn soorten die hier niet van nature voorkwamen en die een negatieve invloed kunnen hebben op andere soorten en/of op het milieu. Als inheemse soorten komen voornamelijk els en wilg voor. In de kruidlaag kan je elk voorjaar speciale oudbosplanten aantreffen. Deze plantensoorten zijn gebonden aan het aanhoudende (200 jaar of langer) bestaan als bos. Zo vind je er bijvoorbeeld Bosanemoon, Eenbes, Gele dovenetel, Bittere veldkers en fraaie, paarse tapijten van Boshyacint. De kruidlaag wordt in volle zomer wel vrij eentonig gedomineerd door Adelaarsvaren en braam (foto). Verder huisvest het bos talrijke vogelsoorten, zoals de Grote en Kleine bonte specht, Boomklever, Bosuil, Houtsnip, Buizerd en Sperwer. Als zoogdieren voelen kleine marterachtigen, Konijn, Eekhoorn, Rosse vleermuis, Vos en Ree zich er goed. Van deze laatste soort huisvest het gebied een stabiele populatie van minimum 30 exemplaren. Reptielen en amfibieën zijn op hun beurt verte-
De naam ‘Kleigat’ is te verklaren door het dagzomen van klei t.h.v. deze heuvel, waardoor deze plek voor landbouwgebruik minder interessant was en er dus bos werd aangeplant. In de verte kan je oostwaarts over de Dendermondsesteenweg (de N47) het Kartelobos herkennen. Dit bos was ooit eigendom van de abdij van Affligem en is nu eigendom van de gemeente Asse. Het bos ligt als een eiland in de Asscherkouter. Daarom wordt binnen het strategisch project gezocht naar mogelijkheden om dit boseiland te verbinden met de omliggende bossen en valleigebieden (zie figuur 2). Dichterbij zien we recht voor ons een groen lint dat doorheen het landschap slingert. Dit is de vallei van de Puttenbeek, die zich uitstrekt over de gemeenten Asse, Opwijk en Merchtem. De Puttenbeekvallei is erkend als een ecologisch waardevol valleigebied met een belangrijke natuurverbindingsfunctie. Het strategisch project heeft het werkingsgebied dan ook uitgebreid in oostelijke richting om deze vallei op te nemen in het gewenst natuurnetwerk (zie figuur 2). De vallei verbindt hierin het boscomplex KravaalbosHerenbos met andere bossen ten zuiden van de Puttenbeekvallei (Kartelobos, Heibos en Paardenbos) en verder ten oosten ervan via de vallei van de Stampbeek. De doorsnijding van de vallei met de Dendermondsesteenweg (de N47) zorgt voor migratieproblemen voornamelijk voor dieren. Dit knelpunt zal ook worden onderzocht en opgelost binnen het strategisch project. In deze vallei heeft Natuurpunt vzw al lang geleden het initiatief genomen om natuur te ontwikkelen en te beschermen via het reservaatsproject ‘De Paddebroeken’. Dit project heeft de ambitie een reservatengordel te realiseren in een gebied dat zich uitstrekt van bij het reservaat de ‘Rietkraag De Putten’ in Opwijk, over ‘d'Helle’ tot het brongebied ‘Vogelenzang’, vlakbij het Kravaalbos in Asse. Het eerste reservaat, ‘Rietland De Putten’, werd in 1987 door Natuurpunt IJsvogelOpwijk aangekocht. Het is de enige plek in Opwijk waar een natuurlijk rietland van deze omvang voorkomt. Tal van rietvogels zoals Rietgors, Kleine karekiet en Blauwborst maken er hun nest.
kan gaan. Begrazing heeft ten opzichte van maaien onder andere het ecologisch voordeel dat de vegetatie meer variatie zal vertonen qua structuur. Zo ontstaat er door begrazing sneller een mozaïek van grazige, eerder open plekken en plekken met iets hogere vegetatie zoals ruigte en struweel met bomen. De meer diverse structuur herbergt heel wat verschillende plekjes waar tal van planten en dieren zich thuis voelen. Zo komen reeds soorten voor van natte, schrale graslanden zoals Echte koekoeksbloem en ratelaar. Shetlandpony’s zijn afkomstig van de Shetland Islands in het uiterste noorden van Schotland. Dit is nog merkbaar aan hun wijze van stappen. Een Shetlandpony tilt zijn benen op een specifieke manier op, als het resultaat van het leven in een rotsachtige omgeving. Hij is aangepast aan het gure klimaat en de minimale hoeveelheid voedsel op deze eilanden. Daarom zijn Shetlandpony's geharde dieren die weinig verzorging, noch beschutting nodig hebben. Net voorbij een drie meter brede veldweg aan onze linkerkant slaan we rechts een smal aarden voetwegje in dat tussen een weide en akker loopt. Na een tiental meter neemt het wegje een lichte bocht naar rechts, dwars door de akker. We volgen het pad tot we aan het bosje Kleigat komen. Een paar meter verder in het bos draaien we met het wegje mee naar links. We blijven het kronkelende pad aan de rand van het bos volgen. Na een tijdje maakt de weg een haakse bocht naar links. Hier verlaten we de bosrand om de Kravaalkouter (of Mazelkouter) te kruisen en enkele meters verderop aan het kruispunt rechtdoor de ‘Cravaille weg’ te bewandelen.
genwoordigd door kikkers, maar ook door Levendbarende hagedis, Hazelworm en zelfs Vuursalamander. Het Kravaalbos-Herenbos wordt beschouwd als het hart van het strategisch project ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’. Dit bos behoort tot het Vlaams Ecologisch Netwerk, is deels beschermd als landschap en is ook een habitatrichtlijngebied. Habitatrichtlijngebieden zijn belangrijke schakels in een Europees netwerk van natuurgebieden, het zogenaamd Natura-2000 netwerk. De lidstaten hebben de verantwoordelijkheid maatregelen te nemen om de leefplekken (habitats) van bepaalde soorten en bepaalde vegetatietypes te beschermen en te verbeteren. Het is dus van groot belang om dit gebied te ontwikkelen. Dit kan door beheermaatregelen te nemen in het bos zelf, maar ook door het bos uit te breiden. Dit versterkt boscomplex dient vervolgens optimaal verbonden te worden met andere bos- en natuurgebieden in de onmiddellijke omgeving via kleine landschapselementen zoals hagen, houtkanten, bosstroken, poelen, enz. en kleine natuurgebiedjes die fungeren als stapstenen (zie figuur 2). We blijven het pad een hele tijd volgen. We lopen op de gemeentegrens AalstOpwijk en dus ook op de grens tussen Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant. We passeren aan de rechterkant twee omheinde kasteelparken. We vervolgen dit pad tot we opnieuw een bareel tegenkomen en het bos verlaten. Dit kruispunt van paden is het punt waar Aalst, Opwijk en Asse samenkomen. Na de bareel slaan we rechtsaf om dan links mee te draaien met het pad. We lopen nu op de grens tussen Opwijk en Asse. Aan onze linkerkant zien we de kerk van Mazenzele, een deelgemeente van Opwijk. Iets verderop aan onze rechterkant ligt een perceel van Natuurpunt Asse dat is afgerasterd voor begrazing. Het beheer bestaat uit het maaien en afvoeren van dit maaisel in juni, gevolgd door een stootbegrazing in het najaar. Stootbegrazing betekent dat men de grazers (hier Shetlandpony’s, maar dit kunnen ook koeien, paarden of ezels zijn) de vegetatie gedurende een relatief korte tijd (enkele weken) heel intensief laat begrazen. Dit zorgt ervoor dat de vegetatie kort afgegeten de winter in
