Natura 2000 gebied Veluwe en het beheerplan De Europese Unie heeft enige jaren geleden het initiatief genomen voor Natura 2000. Dit is een samenhangend netwerk van beschermde natuurgebieden. Voor Nederland gaat het in totaal om 162 gebieden, waarvan de Veluwe er eentje is (#57), maar wel de grootste en daarvalt een gedeelte van het Emster buitengebied dus ook onder. Voor Emst zijn dat dus het Wisselse-/Tongerenseveen en het Vossenbroek. Deze Natura 2000-gebiedenwijst Nederland op dit moment aan. Voor de Veluwe worden de definitieve grenzen samenmet het beheerplan en september 2009 vastgesteld door de Minister van LNV. Voor alleNatura 2000-gebieden moeten beheerplannen worden opgesteld. Grofweg ziet het proces er als volgt uit: Eerste consultatie Tweede consultatie Derde consultatie
December 2008 Februari 2009 April-mei 2009 Juni 2009
Inventarisatie bestaand gebruik 1e concept beheersplan 2e concept Vaststelling beheersplan
Mocht u hierover meer willen lezen, dan kunt u het beste kijken op de website van LNV: www.minlnv.nl. Daar vindt u onder onderwerpen een verwijzing naar Natura 2000. Hier kunt u ook verdere specifieke informatie vinden over Natura 2000/gebied 5 de Veluwe. TOP-lijstgebieden zijn door de provincie aangewezen gebieden waar maatregelen nodig zijn tegen verdroging en waar de schade aan de ‘natte’ natuur met prioriteit moet worden hersteld. Ook wordt in deze gebieden nieuwe natuur gerealiseerd. Er is gekozen voor een beperkt aantal gebieden, om zo de aanpak van de verdroging te kunnen versnellen. Gelderland heeft in totaal 35 TOP-lijstgebieden. Een aantal daarvan liggen in het beheergebied van Waterschap Veluwe. Het waterschap werkt daarom in opdracht van, en samen met de provincie aan de maatregelen tegen de verdroging en realisatie van de provinciale natuurdoelen in deze gebieden. De maatregelen moeten uiterlijk in 2013 klaar zijn. TOP-lijst Gelderland gebied: 1 Rijnstrangen N2000 2 Wildenborch N2000 3 Stelkampsveld N2000 4 Willinks weust N2000 5 Wooldse veen N2000 6 Bruukhrgebied N2000 7 Nieuwe Zuiderlingedijk N2000 8 Binnenveld N2000 9 Arkemheen putterpolder N2000 10 Lampenbroek Empesche en Tondensche heide N2000 11 Wisselse veen N2000 12 Dal Staverdense beek N2000 13 Faisantenbos EHS 14 Grote Veld EHS 15 Baakse beek (waaronder Hackfort, Vorden, Medler) EHS 16 Lindense Laak EHS 17 Bovenslinge EHS 18 Hagenbeek EHS 19 Hatertse – Overasseltse en Wijchense ven EHS 20 Allemanskamp EHS 21 Erica EHS 22 Zwartebroek brede beek EHS 23 De Buzerd EHS 24 Landgoederen Kallenbroek EHS 25 Wilbrinksbos EHS 26 Veldbeek EHS 27 Appelse Kruishaarse heide EHS
28 Halvinkhuizerveld EHS 29 Hierdense beek EHS 30 Vossenbroek EHS 31 Appenseveld EHS 32 Appelse beek/Rubberbeek EHS N2000=Natura2000gebied EHS=Ecologische HoofdStructuuur GGOR=Gewenste Grond- en Oppervlaktewater Regiem Vossenbroek
Het nieuwe gedeelte van het Vossenbroek
Het oude gedeelte van het Vossenbroek
regio: Noord- en West-Veluwe en de Gelderse Vallei gemeente: Epe plaats: Emst; buurtschap: Lobrink, Westendorp verwervingsjaar: 1992 Korte kenschets Fraai elzenbroekbos, omgeven door natte graslanden. Historische geografie Het Vossenbroek maakt deel uit van het agrarische cultuurlandschap rond de buurtschappen Lobrink en Westendorp, gelegen aan een oostelijke uitloper van de Emsterenk. Deze enk is nog te zien als een hooggelegen wig met steile randen die uitsteekt in het Vossenbroek. De lagere gronden waren in gebruik als grasland. Deels waren ze omzoomd door houtsingels en houtwallen en tussen de graslanden lagen ook enkele geriefhoutbosjes. Ondanks dat de graslanden fijn verkaveld waren, met talloze slootjes ertussen, was het waarschijnlijk moeilijk boeren op deze gronden. De graslanden lagen in een laag gelegen, afvoerloos gebied waar bovendien kwel optrad. Rond 1900 verschijnen er dan ook op de kaarten van het gebied spontane bosjes op de percelen en sommige percelen zijn helemaal met bos begroeid. Kennelijk werden de percelen niet meer gebruikt, waardoor ze dichtgroeiden, of werden ze beplant met bos. Rond 1970 werd de A-50 dwars door het Vossenbroek aangelegd, waarbij tevens de ontwatering van het oostelijke deel, dat altijd het natst was geweest, werd verbeterd. Daarmee werd het gebied tussen de A-50 en de Grift geschikt voor de landbouw. Landschap Het Vossenbroek bestaat nu uit twee delen, gescheiden door de A-50. Het westelijke besloten gedeelte bestaat uit elzenbroekbos omringd door graslanden. De hooggelegen enk met de houtwallen er omheen vormt een opvallend element. Het oostelijk deel bestaat uit een open graslandgebied, met hier en daar wat struiken. Flora Het Elzenbroekbos in het Vossenbroek is zeer bijzonder. Ongestoorde Elzenbroekbossen zijn zeldzaam in deze streken. Het broekbos staat een groot deel van het jaar onder water. Onder de elzen groeien moerassoorten als moeraszegge, gele lis, wolfspoot, moerasstruisgras en elzenzegge. In de sloten komen soorten als gewone dotterbloem, bittere veldkers, holpijp en waterviolier voor, die profiteren van het schone kwelwater. Op vele plekken is het in de late lente paars van de kale jonkers. Fauna Opvallende bewoner van het Vossenbroek is de das, die zijn burcht heeft op hoge groge gronden en zijn voedsel zoekt in de natte graslanden. Het Vossenbroek is ook van belang voor vogels. Het is het enige bos van enige omvang in de omgeving en relatief rustig. De snelweg wordt door vogels als niet zo storend ervaren. Door de mensenlijke vogelaars des te meer. Vogelaars brengen veel vogels op het gehoor op naam en dat valt met het geluid van de snelweg op de achtergrond voor het menselijk oor niet mee. Opvallende zichtwaarnemingen zijn de ijsvogel die in het bos aan het vissen was en het witgatje dat in de ruige natuurontwikkelingsgebieden aan het fourageren was. Door de afwisseling in het gebied komen er vogelsoorten voor die typerend zijn voor bossen, voor overgangssituaties, moerassen en graslanden. Ook is het gebied van groot belang voor roofvogels. De havik, de buizerd, de ransuil en de kerkuil houden zich in of om het gebied op. De kerkuil vliegt vaak laag langs de wegberm op zoek naar prooi en is daarom regelmatig slachtoffer van het snelwegverkeer. Visie/ toekomstbeeld De belangrijkste natuurwaarde in het Vossenbroek is het Elzenbroekbos. Om dit bos verder te versterken zullen enkele laaggelegen graslandpercelen worden omgezet in bos, dat zich verder spontaan mag ontwikkelen. Langs de enkrand zijn de cultuurhistorische waarden belangrijk. Hier zal een actief beheer gevoerd worden om de enkrand met zijn houtwallen in goede staat te houden. Bron: Gelders landschap Medio maart zijn op de Noord Veluwe 70 leerlingen van drie verschillende scholen uit Epe en Emst aan het werk gegaan op ’t Vossenbroek bij Epe. Ook hier worden percelen weiland omgevormd tot (elzenbroek)bos. Dat de laarzen af en toe bleven steken in de zware kleigrond en de kinderen niet even schoon bleven, mocht de pret niet drukken. Ervaring heeft geleerd dat deze natuurbeleving altijd erg op prijs wordt gesteld. En over een paar jaar kunnen ze met trots
zien hoe ‘hun’ aanplant is uitgegroeid tot een volwassen bos. Bron: de Stentor.
Tongerense heide, Tongerense veen en Wisselse veen
De spreng van het Wisselse veen
Heischrale graslanden van het Wisselse veen
regio: Noord- en West-Veluwe en de Gelderse Vallei gemeente: Epe plaats: Tongeren, Wissel verwervingsjaar: 1943 Korte kenschets Overgangsgebied tussen hoger gelegen bos en soortenrijke heide met vennen en de lager gelegen heischrale graslanden met veentjes, poeltjes, brongebieden, kwelbeekjes en slootjes. Historische geografie De Tongerense Heide is een restant van een uitgestrekt heideveld, dat waarschijnlijk gemeenschappelijk bezit was van de boeren uit de buurtschap Tongeren en later onder hen is verdeeld. De heide maakte onderdeel uit van het landbouwkundig systeem van de buurtschap, waarin dicht bij de boerderijen akkers en hakhoutbosjes lagen, in de nattere dalen hooilanden en de heide gebruikt werd om het vee op te weiden en om plaggen te steken. Ook het Tongerense Veen en het Wisselse Veen maakten deel uit van dit systeem. Beide terreinen liggen in laagtes tussen uitlopers van de hoge Veluwe, waardoor water dat daar in de grond zijgt in deze veengebieden als kwelwater aan de oppervlakte komt. Het Tongerense Veen ligt dicht bij de buurtschap. Hier werd dit zeer zuivere water daarom al vroeg nuttig gemaakt. Er werden beken gegraven, zoals de Paalbeek, Vlasbeek en Dorpse beek, die het water afvingen, zodat het gebruikt kon worden om de weilanden te bevloeien, molens aan te drijven en als waswater. Tevens werd daardoor het Tongerense Veen droger, zodat het beter geschikt werd als wei- en hooiland. Er werden percelen in gemaakt, die omgeven werden door slootjes en houtsingels. Het Wisselse Veen lag veel verder van de bewoonde wereld. Hier werd al die moeite niet gedaan. De beek die in het Wisselse Veen ontspringt wordt daarom de Verloren Beek genoemd: het water werd niet nuttig gebruikt en was dus 'verloren'. Op de moerassige delen na werd het Wisselse Veen wel gebruikt om te hooien en vee te weiden, maar het werd niet in aparte percelen verdeeld. Waarschijnlijk werd het net als de heide gemeenschappelijk gebruikt. Tussen 1850 en 1900 maakte de landbouw een paar grote sprongen voorwaarts door onder andere de uitvinding van de kunstmest en betere ontwateringsmogelijkheden. De heide werd toen grotendeels ontgonnen tot bos. De veengebieden werden ontwaterd en omgezet in landbouwgrond. In 1993 is in het Wisselse Veen een natuurherstelproject uitgevoerd, dat tot doel had de natuurwaarden van voor de ontginning terug te brengen. Landschap De terreinen vormen nu een landschappelijk en ecologisch zeer waardevol geheel. Hoog en droog ligt de Tongerense Heide, bestaande uit een afwisseling van heide en bos. Door ondoorlatende lagen in de ondergrond zijn er ondanks de hoge ligging natte plekken en vennen, die een extra domensie aan het landschap toevoegen. Op de overgang met het Wisselse Veen wordt het terrein steeds natter en verandert van heide naar heischraal grasland, moeras en open water. Op de overgang ligt de Boerweg, vanwaar men een prachtig weids uitzicht heeft over enerzijds de droge Tongerense Heide en anderzijds het natte Wisselse Veen. Meer naar het noorden, langs de Tongerense Beek, Paalbeek en Vlasbeek heeft het landschap een kleinschaliger en cultuurlijker karakter door de opgeleide beken en de door bosjes of singels omgeven graslanden. Verwervings geschiedenis Van de Tongerense Heide was 33 ha eigendom van de gemeente Epe, die dit bezit in 1943 schonk aan Het Geldersch Landschap, onder het beding dat de stichting de oppervlakte binnen 20 jaar zou verdubbelen. Binnen vijf jaar was aan deze voorwaarde al ruimschoots voldaan. Bij de verdeling van de gemeenschappelijke gronden was de heide opgedeeld in smalle strookjes met allemaal een andere eigenaar, zodat er erg veel kleine aankopen van soms maar een paar hectare gedaan moesten worden om deze verdubbeling te realiseren. Later zijn nog vele kleine enclaves binnen het bezit verworven, die na snipperverkaveling in de jaren zestig waren gekocht door mensen die er een zomerhuisje hoopten te kunnen neerzetten. Maar de planologische bescherming van de centrale Veluwe, die in dezelfde tijd gestalte kreeg, ontnam hen deze illusie. Flora De Tongerense Heide is vooral van belang om zijn afwisselende heidevegetaties. Op de arme, droge grindrijke koppen komt een struikheidegemeenschap voor. Door een ondoorlatende laag in de bodem zijn er in de lage delen vennen te vinden met onder andere diverse veenmossen,
moerasrus, veelstengelige waterbies en veenpluis. Tussen deze twee uitersten liggen diverse typen dopheidegemeenschappen, sommige met veel korstmossen, andere met veel veenmossen en soorten als veenbies en blauwe zegge. Waar het iets droger is komt heischraal grasland voor met soorten als klokjesgentiaan, kleine zonnedauw, witte en bruine snavelbies. In het begin van de 20ste eeuw was het Wisselse Veen één van de schatkamers van de Nederlandse wilde flora. Het dankte zijn rijkdom aan wilde planten aan velerlei geleidelijke overgangen tussen hoog en laag, nat en droog, voedselarm en minder voedselarm. Een belangrijke factor hierbij was het opkwellen van Veluws grondwater. Er zijn enkele waardevolle restanten overgebleven, zoals 'het landje van Jonker'. Hier komen zeldzaamheden als armbloemige waterbies en wateraardbei voor in een dik tapijt van allerlei veenmossen. Na de natuurontwikkeling zijn in het Wisselse Veen bijzondere soorten teruggekomen zoals bruine snavelbies, klimopwaterranonkel, duizendknoopfonteinkruid, heidekartelblad, diverse soorten glanswieren, moeraswolfsklauw, klokjesgentiaan, stekelbrem, stijve ogentroost, vlottende bies, ronde zonnedauw, gevlekte orchis en teer kransblad. Zeer recent zijn ook armbloemige waterbies, padderus en galigaan aangetroffen. Fauna De Tongerense Heide is het leefgebied van edelherten en wilde zwijnen en ook de das heeft er een burcht. In het bos broeden havik, buizerd en ransuil. Op de heide komen de nachtzwaluw, de geelgors, de roodborsttapuit en de boomleeuwerik voor. 's Winters verblijft er vaak een klapekster. Andere bijzondere vogelsoorten van de Tongerense Heide zijn de blauwe kiekendief en de boomvalk. De heide herbergt nog redelijke aantallen adders. Ook de kleine hagedis, de zandhagedis en de hazelworm leven er. In de paartijd, rond eind maart, zijn flinke groepen heikikkers te zien en te horen en sinds kort ook de rugstreeppad. Dank zij de aanwezigheid van klokjesgentianen is er een redelijke populatie gentiaanblauwtjes. De klokjesgentiaan fungeert als waardplant, maar de rupsen zijn bovendien afhankelijk van bepaalde soorten knoopmieren. Die nemen de rupsjes als deze halfvolgroeid zijn mee naar hun nest, waar ze overwinteren en zich verpoppen. Bijzonder is ten slotte ook het voorkomen van twee niet eerder in ons land waargenomen cicadesoorten die in relatie met eenarig wollegras leven. In de beekjes en slootjes rond het Wisselse Veen en Tongerense Veen komen bermpje, de rivierdonderpad, de beekprik en de elrits voor, vissoorten die kenmerkend zijn voor natuurlijke stroompjes met schoon water. In het Wisselse veen leeft de rugstreeppad. Voor insecten is het Wisselse veen een belangrijk gebied, er komen onder andere veel dagvlinders voor en ook diverse zeldzame libellensoorten, zoals vroege glazenmaker, de venwitsnuitlibel, de bruine winterjuffer en de bruine korenbout. Broedvogels van het Wisselse veen zijn onder andere de watersnip, de waterral en de rietgors. De geelgors komt voor in de omringende cultuurgronden. Visie/ toekomstbeeld Waar de Tongerense Heide en het Wisselse Veen aan elkaar grenzen willen we een zo natuurlijk mogelijk gebied ontwikkelen waar alle gradienten van hoog en droog naar laag en nat zo optimaal mogelijk ontwikkeld zijn. Wel willen we dat het gebied open blijft, omdat juist in de grazige en heideachtige vegetaties de hoogste natuurpotenties voor het gebied liggen. Daarom laten we gedeelten begrazen met een kudde Schoonebeeker schapen en maaien we sommige delen. Ook verwijderen we opslag van struiken en bomen. In de meer noordelijk gelegen delen van het Wisselse Veen en in het Tongerense Veen zijn ook de cultuurwaarden van belang. Hier vindt het beheer meer perceelsgewijs plaats, door maaien en/of begrazen. Bron: Gelders landschap
Stand van zaken mbt de uitvoering om tot een beheerplan te komen: Wat vooraf ging… 8 oktober 2008 bent u geïnformeerd over: Kaders / GGOR ; hydrologische herstelplan; De knelpunten in de waterhuishouding; Procesaanpak met het gebied;
Planning.
Wat is er tussen oktober 2008 en maart 2009 gedaan? ‘Extreme’maatregelpakketten zijn doorgerekend; Besprekingen geweest met PG en KBG; ‘Gedragen’maatregelpakket bepaald; Effecten en kosten in beeld gebracht.
Effecten Effecten Effecten Effecten
van het maatregelenpakket op landbouw; op bebouwing; op natuur.
De kosten Hydrologische maatregelen:aanpassingen in de waterhuishouding; Interne maatregelen:het natuurgebied geschikt(er) maken voor de natte natuur; Ondersteuningsmaatregelen:zorgen dat de gronden waarop de maatregelen worden uitgevoerd beschikbaar zijn.
De kosten: interne maatregelen Terrein-maatregelen: dempen greppels, afdammen rabatten, plaggen of ontgraven bovengrond etc.… Raming: €1.000.000,--+ PM.
De kosten: ondersteuningsmaatregelen Provincie/Rijk: flankerende maatregelen, zoals ruilen en aankoop van gronden, verplaatsingskosten, etc.… Raming: €PM.
Hoe ziet het vervolg eruit? Verwerken resultaten gebiedsbijeenkomst; Nadere modellering; Bespreken resultaten met PG en KBG; Afronden rapportage GGOR en hydrologische herstelplan; Bestuurlijk traject opstarten; Inspraak juni/juli 2009.
Informatie over TOP-lijsten GGOR Op internet(www.veluwe.nl/top-lijstgebied_noordoost); Nieuwsbrief; Verslagen van de bijeenkomsten; Presentaties van de bijeenkomsten; Kaarten, technische (achtergrond) documenten; Processtappen en planning; Vragen-en antwoordlijsten van meest gestelde vragen (FAQ).
Vaststellen van de GGOR en inspraaknota Het vaststellen van de GGOR en hydrologische herstelplannen worden door het algemeen bestuur van het Waterschap veluwe vastgesteld op 25 november 2009
Nader detailleren inrichtingsplannen Het projektteam gaat aan de slag om per Toplijst-gebied een inrichtingsplan te maken. Start grondverwerving + voorbereidende maatregelen. 2010-2011. Uitvoering per gebied De herstelplannen worden uitgevoerd in 2011-2013. Foto´s HuE
