LEZINGEN OVER WETENSCHAPSGESCHIEDENIS N AJ A A R 2011
Race-mixing: from Scientific Racism PAUL FARBER to Evolutionary Ideas Tussen hof en keizerskroon: ESTHER VAN GELDER Carolus Clusius Minisymposium “J.H. van ’t Hoff en katalyse” De belofte van vitamines PIM HUIJNEN Leidse Wetenschapsdag: Kunst en Wetenschap De anatomische les NORBERT MIDDELKOOP in de Nederlandse schilderkunst Minisymposium “Biobased Economy; Duurzame producten” Women in Chemistry AD MAAS De nuttige uitvindingen van BERT WOLTERBEEK Madame Curie KidsSpacedag
“Met ruimteschip Aarde door de kosmos”
In samenwerking met: kncv,
Shell, nwo
ERIK LAAN
LEZINGEN OVER WETENSCHAPSGESCHIEDENIS
Salon Boerhaave is een maandelijkse lezingenreeks over wetenschapshistorische onderwerpen en wordt georganiseerd door Museum Boerhaave. In samenwerking met Shell, nwo en kncv is de Salon Boerhaave reeks uitgebreid met interessante symposia en andere lezingen. De voordrachten worden gehouden in Museum Boerhaave, Lange Sint Agnietenstraat 10, Leiden. Kijk voor de meest actuele informatie op www.museumboerhaave.nl/actueel/agenda
R Op de hoogte blijven? Mail naar:
[email protected] (tel. 071-5662712). Of check de website: www.museumboerhaave.nl
5 D F H P L [ L Q J
From
Scientif ic R acism Evolut ion a r y Ide a s to
in the United States, D Q G W K H 6 L [ W L H V 5 H YR O X W L R Q L Q 8 Q L Y H U V L W L H V 24 augustus 2011, 16:00 uur, gratis
PAUL FARBER
Professor Farber studied zoology as an undergraduate at the University of Pittsburgh and then received a masters (1968) and a doctoral (1970) degree in history and philosophy of science at Indiana University. He taught at Oregon State starting in 1970, and is Oregon State University Distinguished Professor of the History of Science Emeritus. Visiting appointments have included the University of Washington, Cambridge University, and Imperial College (London). Professor Farber is the President of the History of Science Society, is a Fellow of the American Association for the Advancement of Science, is Editor-in-Chief of the Journal of the History of Biology, and was Secretary of Section L (History and Philosophy of Science) of the aaas for eight years. Paul Farber has studied the emergence of scientific disciplines such as ornithology, the naturalist tradition, and the development of evolutionary ethics.
S A L O N B O E R H A AV E
In addition, he has been active in promoting the use of history of science in teaching biology and held a joint appointment in the Departments of Zoology and History. His current research focuses on the history of ideas about race-mixing. 2
Before the 1950s in the us, opposition to race-mixing was often justified by reference to alleged biological difficulties in interracial crosses. Court cases and scientific literature cited “disharmonious constitutions” as a possible consequence of race-mixing. The development of modern population biology, as exemplified in the work of Theodosius Dobzahansky, however, definitively contradicted those accepted notions. Moreover, geneticists and the “new” anthropologists argued publically that opposition to race-mixing was a social prejudice and had no justification in scientific knowledge. Nonetheless, university administrators at midcentury, especially deans of women, continued to interfere with interracial couples. They felt this was part of their in loco parentis responsibility. In the 1960s, just as the new knowledge of genetics and anthropology was becoming part of the college curriculum, college students began to rebel against the regulations and control of their behavior on campus. Administrative interference with interracial was one of a number of flash points in the campus revolts that revolutionized American educational institutions.
S A L O N B O E R H A AV E
3
“
university
administrators at
midcentury continued to
interfere w ith
interracial
couples
“
Tussen hof en keizerskroon Leven en werk van de botanicus
Carolus Clusius a an Midden-Europese hov en 28 september, 16:00 uur, gratis
ESTHER VAN GELDER
Esther van Gelder is cultuurhistorica, gespecialiseerd in de geschiedenis van de botanie. Dit jaar promoveerde zij aan de Universiteit Leiden op het proefschrift Tussen hof en keizerskroon. Carolus Clusius en de ontwikkeling van de botanie aan Midden-Europese hoven (1573-1593), uitgegeven bij Leiden University Press. Voor het Digitaal Wetenschapshistorisch Centrum van het Huygens Instituut ontsluit zij momenteel het omvangrijke vriendennetwerk van Carolus Clusius.
S A L O N B O E R H A AV E
4
“
Carolus Clusius was één van de belangrijkste botanici van de zestiende eeuw. Zijn faam heeft hij slechts ten dele te danken aan zijn aanstelling als eerste prefect van de botanische tuin in Leiden, op 67-jarige leeftijd. Het grootste gedeelte van zijn carrière bracht Clusius door aan de hoven van keizers, vorsten en aristocraten in Midden-Europa. Hier werkte hij voor een rijke en goed opgeleide elite die zijn passie voor tuinen en nieuwe plantensoorten deelde, en die zijn praktische kennis en ervaring erg waardeerde. Hier echter, kreeg de geleerde ook te maken met de uiteenlopende interesses van veeleisende patronen die minder goed aansloten bij zijn eigen ideeën over de studie van de natuur. Het roerige leven en veelzijdige werk van Clusius in de context van de Midden-Europese hofcultuur bieden een fascinerende kijk op het ontstaan van de botanie als wetenschappelijk discipline.
S A L O N B O E R H A AV E
de
elite deelde zijn
passie tuinen voor
en
nieuwe
plantensoorten
“ 5
MINISYMPOSIUM dinsdag 18 oktober, 13:30 uur Kosten: € 5,(museumjaarkaart gratis toegang)
J.H. van ’t Hoff
Vernieuwer met Verbeeldingskracht DR. GEERT SOMSEN
Vakgroep Geschiedenis, Universiteit Maastricht
J.H. van ’t Hoff en katalyse H I S TO R I S C H E VA N ‘ T H O F F L E Z I N G E N
JH van ’t Hoff was er niet de wetenschapper naar om slechts ‘bijdragen’ te leveren, sterker nog : hij veranderde zijn vak volledig. Zowel zijn introductie van de derde dimensie in molecuulformules als zijn lancering van de fysische chemie zette de toenmalige scheikunde geheel op haar kop. Hoe was dit mogelijk voor een onbekende jongen uit een wetenschappelijk onbetekenend landje?
Stereochemie
een ontdekkingsreis in 3 dimensies Dit jaar is het precies een eeuw geleden dat Nobelprijswinnaar Jacobus Henricus (Henry) van ’t Hoff is overleden. Van ’t Hoff was, in 1901, de eerste, en dus ook de eerste Nederlander, die de Nobelprijs voor chemie in ontvangst mocht nemen, “als erkenning voor zijn uitstekende prestaties die hij door de ontdekking van de wetten van de chemische dynamiek en van de osmotische druk in oplossingen bewezen heeft”. Daarnaast geldt Van ’t Hoff ook als de belangrijkste grondlegger van de stereochemie. Ter herdenking van de prestaties van Van ’t Hoff organiseert de Chemie Historische Groep van de kncv in samenwerking met het Museum Boerhaave een aantal lezingen waarin Van ’t Hoffs werk & invloed centraal staan. Ten tijde van dit minisymposium lopen in Museum Boerhaave twee tentoonstellingen, te weten “Nobelprijs nl” en “Verborgen krachten – Nederlanders op zoek naar energie.” De lezingen sluiten aan bij deze tentoonstellingen. Er is voldoende gelegenheid om deze tentoonstelling voor of na afloop van de lezingen te bezichtigen. Programma 13.10 – 13.30 uur 13.30 – 13.40 uur 13.40 – 14.20 uur 14.20 – 15.00 uur 15.00 – 15.20 uur 15.20 – 16.00 uur 16.00 – 17.00 uur
PROF. DR. BEN FERINGA Jacobus van ’t Hoff Distinguished Professor of Molecular Science, Universiteit Groningen
De fascinerende speurtocht door de driedimensionale wereld van de chirale moleculen begint met J. H. van ’t Hoff, de grondlegger van de stereochemie. Via de unieke structuren en eigenschappen van spiegelbeeldvormen van moleculen komen we bij de uitdaging de chiraliteit van een product te sturen door asymmetrische katalyse. We eindigen bij de rol van chiraliteit in de nanoscience en de chemische evolutie.
Shell GTL
van laboratorium naar productie op wereldschaal DR. AREND HOEK Shell Global Solutions, Amsterdam
Ontvangst Opening Prof.em. Dr. Rob van Veen Lezing Dr. Geert Somsen Lezing Prof. Dr. Ben Feringa Pauze Lezing Dr. Arend Hoek Gelegenheid tot museumbezoek
6
Het Gas to Liquids (gtl) proces maakt deel uit van de xtl (Anything to Liquids) familie. Het gaat hierbij om de omzetting van aardgas in hoogwaardige producten zoals brandstoffen, smeerolie en grondstoffen voor de chemische industrie. Het hart van de keten van chemische reacties is de Fischer-Tropsch synthese welke al in de jaren 20 van de vorige eeuw werd ontdekt. Recente verbeteringen van katalysatoren, processchema’s en reactoren, plus een gunstige economische situatie hebben geleid tot de realisatie van gtl op wereldschaal in Qatar: het Pearl project. Hierin komen alle aspecten van de olie en gas industrie bij elkaar: van winning en productie van gas tot marketing van producten; van exploratieve research tot opstart van een zeer groot productie complex.
7
De belofte van vitamines voedingsonderzoek tussen universiteit, industrie en overheid
1918-1945 19 oktober, 16:00 uur, gratis
PIM HUIJNEN
“ ‘zuivere’ ideaal het
Pim Huijnen (Heerlen, 1979) studeerde geschiedenis in Groningen en rondde zijn studie cum laude af met een eindscriptie over de Oostenrijks-Nederlandse fysicus Paul Eherenfest (1880-1933). In Münster (Duitsland) was hij verbonden aan het Zentrum für Niederlande-Studien en sinds april 2004 werkt hij als webredacteur voor Duitslandweb.nl aan het Duitsland Instituut Amsterdam (dia). Tussen 2006 en 2010 was hij tevens als promovendus verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. In juni 2011 promoveerde Huijnen met het proefschrift ‘De belofte van vitamines. Voedingsonderzoek tussen universiteit, industrie en overheid 1918 – 1945.’ In 2011 was hij eveneens werkzaam als docent aan de Universiteit Utrecht en als gastwetenschapper verbonden aan het Max Planck Institut für Wissenschaftsgeschichte in Berlijn.
S A L O N B O E R H A AV E
8
Mogen academische onderzoekers de industrie dienen? Deze nog altijd actuele vraag vindt zijn oorsprong aan het begin van de twintigste eeuw. Het beeld van de universiteit als een ivoren toren stamt van eind negentiende eeuw. Maar lang bleek het ideaal van ´zuivere´ wetenschap, los van enig maatschappelijk nut, niet houdbaar. Wetenschappers voelden in toenemende mate de drang onderzoek te doen dat aansloot bij behoeftes uit de samenleving – niet in de laatste plaats door de opkomende industrie. Deze ontwikkeling wil ik schetsen aan de hand van het voedingsonderzoek. Dat werd vanaf begin twintigste eeuw gedomineerd door de ontdekking van de vitamines. De belofte die daarvan uitging, zorgde in de jaren twintig en dertig voor een groeiende verstrengeling tussen academische onderzoekers, de industrie en de overheid. Centraal in mijn verhaal staan de niet geringe gevolgen daarvan voor de universitaire wetenschap.
S A L O N B O E R H A AV E
9
van
wetenschap los van enig
nut
maatschappelijk
bleek
niet houdbaar
”
LEIDSE WETENSCHAPSDAG
30 oktober, 11:00 – 16:00 uur, gratis
LEZINGEN OVER KUNST EN WETENSCHAP i.s.m. NWO, Shell en Museum Boerhaave
SHELL Een bijzonder voorbeeld van kennisoverdracht: Shell onderzoekt de schilderijen van Vincent van Gogh. Het Shell Technology Centre Amsterdam (stca) heeft technieken in huis die ons veel kunnen leren over het werk van Vincent van Gogh (18531890). Welke materialen gebruikte hij? Wat zit er achter de verflagen? Door wie heeft hij zich in zijn manier van schilderen laten inspireren? In samenwerking met het Van Gogh Museum Amsterdam en het Instituut Collectie Nederland leggen medewerkers van stca sinds 2000 regelmatig
minuscule monsters van Van Goghs schilderijen onder de elektronenmicroscoop. Zo krijgen ze een beter inzicht in de chemische samenstelling van de pigmentlagen. Dat zorgt voor verrassende inzichten in Van Goghs werkwijze en in kwesties rond authenticiteit en restauratie. Het project Van Gogh Kunstconservering loopt al sinds 2000. Sinds 2005 zijn Shell en het Van Gogh Museum officieel ‘partners in science’. De resultaten van het onderzoek worden verwerkt in wetenschappelijke publicaties en in de collectiecatalogus van het Van Gogh Museum.
MUSEUM BOERHAAVE Tim Huisman, conservator van Museum Boerhaave, vertelt over een recent aangekocht kunstwerk met als onderwerp de zeventiende eeuwse landmeetkunde en de relevantie ervan voor het museum en geeft een aansluitende toelichting op zaal (collectie Gouden Eeuw).
KATJA PRINS Connexus; de wetenschap in het kunst-sieraad is de titel van de tentoonstelling van het werk van beeldend kunstenaar Katja Prins. Haar werk wordt tentoongesteld in de vaste collectie en vindt vooral aansluiting bij de medisch gerichte zalen van het museum. Katja Prins geeft een toelichting op haar op de medische instrumenten gerichte sieraden en vertelt over haar inspiratiebronnen en werkproces. Ook begeleidt ze de bezoekers langs haar geëxposeerde sieraden.
10
Nederland is toonaangevend op gebied van restauratie en conservatie van cultureel erfgoed, waaronder ook de schilderkunst. De innovatieve aanpak kent bewondering over de landsgrenzen heen. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (nwo) ondersteunt een aantal projecten op dit terrein zoals de restauratie van beroemde houten paneelschildering ‘Lam Gods’ van de broers Van Eyck uit 1432. Daarnaast ontwikkelt nwo een speciaal onderzoeksprogramma ‘Science for Arts’.
Tijdens de lezing neemt prof. Anne van Grevenstein u mee in de prachtige resultaten die ontstaan als verschillende wetenschapsdisciplines (kunstgeschiedenis, conservatie, chemie, natuurkunde) samenwerken in een restauratieproject, zoals bijvoorbeeld het Lam Gods. In het kader van Jaar van de Chemie 2011 krijgt de rol van de chemie technieken speciale aandacht.
Voor definitief programma, kijk op www.museumboerhaave.nl/actueel/agenda
11
De anatomische les LQGH1HGHUODQGVHVFKLOGHUNXQVW
23 november, 16:00 uur, gratis
NORBERT MIDDELKOOP
De geschilderde anatomische les is een genre in de schilderkunst dat alleen in Nederland bestaat. De meesterchirurgijns lieten zich trots afbeelden tijdens het onderricht in de anatomie van het menselijk lichaam. Zo’n anatomiestuk kent een centraal motief, een anatomische les handeling, en een hoofdrolspeler, de praelector ofwel de voorlezer. In tegenstelling tot de ambachtelijk geschoolde chirurgijns was dit een academisch gevormde doctor medicinae. In Amsterdam gaf deze praelector tweemaal per week theorieles aan de chirurgijns. Eénmaal per jaar mocht er van stadswege een openbare anatomische les worden georganiseerd.
Norbert Middelkoop studeerde kunstgeschiedenis en archeologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Was tussen 1988 en 1997 actief betrokken bij tentoonstellingsprojecten van onder meer de Rijksdienst Beeldende Kunst, het NoordBrabants Museum, het Amsterdam Historisch Museum, het Gemeentearchief Amsterdam en het Rijksmuseum Amsterdam. Sinds 1997 is hij conservator schilderijen, tekeningen en prenten van het Amsterdam Museum. Hij heeft onderzoek verricht naar de anatomische lessen in de Nederlandse beeldende kunst en en werkte mee aan een aantal tentoonstellingen over dit onderwerp. Hij is tevens redacteur van het maandelijkse tijdschrift en het jaarboek van het genootschap Amstelodamum en bestuurslid van de Friends of codart.
S A L O N B O E R H A AV E
12
De bekendste anatomische les is Rembrandts Anatomische les van Dr. Nicolaas Tulp. De aanleiding tot de opdracht voor dit schilderij was de ontleedkundige demonstratie die Tulp in januari 1632 verzorgde. Het doek, nu in het Haagse Mauritshuis, is een van de acht anatomische lessen van het Amsterdamse chirurgijnsgilde. Niet alleen in Amsterdam lieten chirurgijns en doctoren zich portretteren. Het chirurgijnsgilde in Delft kent met vier anatomische lessen eveneens een traditie op dit vlak. In deze lezing zal Norbert Middelkoop uitgebreid ingaan op de bijzondere kenmerken van deze unieke schilderijen.
S A L O N B O E R H A AV E
13
MINISYMPOSIUM
dinsdag 18 oktober, 13:30 uur Kosten: € 5,(museumjaarkaart gratis toegang)
Biobased Economy; Duurzame producten
SPREKERS
Dr. Ir. Jan Harm Urbanus is onlangs gepromoveerd aan de tu Delft en is werkzaam bij tno als onderzoeker ‘Chemical Process Design’. Momenteel doet hij onderzoek naar duurzame biologische scheidingstechnologie. In zijn lezing ‘Microbial Production in the Biobased Economy: Fungal Biotechnology as key technology’ gaat hij hier nader op in. Prof. Dr. Peter J. Punt is senior scientist bij tno, Microbiology & Systems Biology. Aan de Universiteit van Leiden bekleedt hij de leerstoel Industriële Biotechnologie. Zijn onderzoek voor zowel tno als voor de Universiteit Leiden richt zich op de biotechnologie van microben, met een focus op schimmeldraden.
tno draagt bij aan een belangrijke maatschappelijke verandering door onderzoek te doen naar de mogelijke overgang van op olie gebaseerde chemie naar biologische chemie. Bij deze innovatieve verandering kun je bijvoorbeeld denken aan: schonere, groene en efficiëntere fabrieksprocessen die uiteindelijk leiden tot luiers van stro. Maar ook co2-afvang in fabriekspijpen door algen die er zuurstof, vitamines en biobrandstof van maken. De alternatieven die tno onderzoekt voor de chemische bouwstenen die de industrie gebruikt zijn onder andere afvalhout, stro, bermgras, aardappelschillen, landbouwafval, maïsstengels en algen. tno biedt de chemische industrie beslissingsondersteuning op basis van duurzaamheidanalyses en technische en economische evaluaties.
PROGRAMMA
13.00 – 13.15 uur
Ontvangst
13.20 – 13.50 uur
Lezing Dr. Ir. Jan Harm Urbanus
13.50 – 14.20 uur
Lezing Prof. dr. Peter J. Punt
14.25 – 14.45 uur
Pauze
14.50 – 15.20 uur
Lezing over tentoonstelling “Verborgen krachten” – Ad Maas, conservator Museum Boerhaave
15.20 – 17.00 uur
Bezichtigen tentoonstelling “Verborgen krachten”
tno specialisten op het gebied van duurzame energie en producten laten zien elke biologische processen en materialen goede alternatieven vormen voor milieu belastende producten en processen. Na een korte pauze volgt een lezing over de tentoonstelling “Verborgen krachten”, met aansluitend het bezichtigen van de tentoonstelling “Verborgen krachten”.
14
15
PUBLIEKSLEZING
TOEPASSINGEN IN DE RADIO EN STRALENCHEMIE
ism
NWO COMMUNITY
8 december 2011, 14:00 – 17:00 uur Entreeprijs: € 5,- (museumjaarkaart gratis toegang)
‘Women in Chemistry’
14.15 – 15.15 uur
Lezing Ad Maas, conservator Museum Boerhaave
15.15 – 17.00 uur
Borrel en gelegenheid de tentoonstelling te bezichtigen
radioactiviteit Madame Curie PROF. DR. H.T. (BERT) WOLTERBEEK Hoogleraar Radiochemie, TU Delft
Na een kort stukje historie over Marie Sklodowska-Curie (1867-1934), veel is immers al te bewonderen op de tentoonstelling, zal het gebruik van radioactiviteit en de daarbij behorende radiochemie verder uitgediept worden aan de hand van diverse toepassingen. Ook zal een beeld geschetst worden van het huidige en toekomstige onderzoek op dit gebied in Nederland. Hierbinnen is aandacht voor o.a. de medische radio-isotopen productie in de kernreactor van Petten, de plannen met de onderzoeksreactor in Delft, en de consequenties van de op handen zijnde bouw van een tweede kerncentrale in Borssele.
Programma: Ontvangst
De vele nuttige toepassingen van
sinds de uitvindingen van tweevoudig Nobelprijswinnares
Tijdens het internationale jaar van de chemie krijgen de vrouwen in de chemie speciale aandacht. Op 10 december 2011 is het 100 jaar geleden dat Madame Marie Curie de Nobelprijs voor de chemie ontving. Samen met de afdeling ‘Women in Chemistry’ van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek organiseert Museum Boerhaave op 8 december een speciale middag rondom deze fascinerende vrouw. Aan de hand van een lezing en bezoek aan de tentoonstelling ‘Verborgen Krachten’ stappen bezoekers kort in het leven en werk van deze vooruitstrevende vrouwelijke wetenschapper die haar tijd in de mannenwereld ver vooruit was. 14.00 – 14.15 uur
vrijdag 9 december 2011, 14:00 - 16:30 uur Entreeprijs: € 5,- (museumjaarkaart gratis toegang)
Programma : 14.00 – 14.15 uur
16
Ontvangst
14.20 – 14.50 uur
Lezing Prof. Dr. H.T. Wolterbeek
14.50 – 15.00 uur
Gelegenheid vragen te stellen
15.00 – 16.30 uur
Borrel en gelegenheid de tentoonstelling te bezichtigen
17
THEATERVOORSTELLING BIJ DE
TENTOONSTELLING VERBORGEN KRACHTEN
KINDER SPACEDAG
dinsdag 27 december 2011, 11:00 – 15:00 uur Deelname aan de kinderworkshop en lunch €5,Meld je aan via www.museumboerhaave.nl/actueel/agenda Met
RUIMTESCHIP A ARDE
In 2011, het UNESCO jaar van de chemie, is het honderd jaar geleden dat Marie Curie de Nobelprijs voor de chemie ontving. Museum Boerhaave presenteert in samenwerking met Pandemonia Science Theater uit Amsterdam een theaterproductie over het leven en werk van deze bijzondere vrouw.
De lessen van
door de
kosmos
Marie Curie
ERIK LAAN, MSC
Physics and Space Manager bij tno, Delft
Voor de allerkleinsten worden tijdens de kerstvakantie in Museum Boerhaave wetenschappelijke kinderlezingen (leeftijd tot ongeveer 12 jaar) georganiseerd. Maar daar blijft het niet bij! Kinderen kunnen ook deelnemen aan de workshop ‘ bouw je eigen ruimteschip’ en meedoen aan de wedstrijd wie de snelste ‘vliegtuigjes vouwt’! Kortom, geen reden om je op deze dag in de kerstvakantie te vervelen. Ouders kunnen ondertussen de tentoonstelling “Verborgen krachten” bezoeken.
andere planeten; zou er leven zijn op Mars? Of bij andere sterren? Want ook daar zijn planeten. De Hubble Space Telescoop kijkt naar de verste sterrenstelsels, diep in het heelal. Kom en leer over de ruimtevaart en... stel je vragen aan Erik Laan, die je alles uitlegt en zelf echt in de wereld van raketten en ruimtevaart werkt. Programma (onder voorbehoud)
Ruimtevaart is overal om ons heen! Met de TomTom rijdt je vader of moeder de auto precies, waar we heen willen. Via satellieten kijken we live naar voetbalwedstrijden in Zuid-Afrika. Foto’s vanuit satellieten laten in Google Maps de hele wereld in alle detail zien – je huis, je school, wat je maar wilt zien. Ruimtevaart brengt ons ook naar
18
10.45 – 11.00
Ontvangst
11.00 - 11.30
Lezing “Met ruimteschip Aarde door de kosmos”
11.30 – 12.00
Stel je vragen aan ErikLaan
12.00 – 13.00
Lunch
13.00 - 14.00
Workshop ruimteschip knutselen
14.00 – 15.00
Wedstrijd vliegtuigjes vouwen en gooien en prijsuitreiking
Rond 1907 – ontstaan tijdens een bezoek in Nederland aan Kamerlingh Onnes in Leiden – gaf Marie Curie een aantal natuurkunde en chemielessen voor haar eigen dochter en kinderen van haar collega’s. De lessen zijn helder, inventief en amusant. Ze behandelen vragen als: waarom drijft een bootje, heeft lucht gewicht, hoe maak je een barometer, wat is de dichtheid van materiaal en hoe meet je dat? Pandemonia bewerkt een aantal van deze lessen tot voorstellingen voor kinderen tot 12 jaar.
meisjes in het bijzonder, dat wil ik nou ook! De voorstelling is leuk voor het hele gezin! U kunt reserveren via www.museumboerhaave.nl/actueel/agenda
Première 9 oktober 13.00, tweede voorstelling 15.00 Overige speeldagen (reserveren verplicht): Zon 16 okt 13.00 en 15.00 Woe 19 okt, 13.00 en 15.00 Vrij 21 okt, 13.00 en 15.00 Wo 9 nov, 13.30 en 15.30 (let op, ander tijdstip) Zon 20 nov, 13.00 en 15.00 Zon 27 , 14.30 en 15.30 (let op, ander tijdstip) Zon 11 dec, 13.00 en 15.00 Di 20 dec, 13.00 en 15.00 Don 29 dec, 13.00 en 15.00 uur
De voorstellingen ademen een sfeer van het begin van de 20ste eeuw, maar zijn inhoudelijk actueel voor de jeugd van nu. Marie Curie is niet alleen een een leuke moederlijke docente, ze is ook een inspirerende vrouwelijke wetenschapper. Na het meemaken van deze voorstelling zeggen kinderen in het algemeen, en
Speeltijd is circa 30 minuten. Entreeprijs: € 2,- toeslag op uw normale entreebewijs
19
www.museumboerhaave.nl Lange Sint Agnietenstraat 10 2312wc Leiden (071) 521 4224
[email protected]
Vormgeving BrandendZant i.s.m Heleen Schröder Druk Drukkerij RAD, Dordrecht
Programma 24-8-2011
Race-mixing: From Scientific Racism to Evolutionary Ideas in the United States, and the Sixties Revolution in Universities.
28-9-2011
Tussen hof en keizerskroon. Leven en werk van de botanicus Carolus Clusius aan MiddenEuropese hoven.
18-10-2011
19-10-2011
30-10-2011
23-11-2011
25-11-2011
8-12-2011
9-12-2011
27-12-2011
PAUL FARBER
ESTHER VAN GELDER
“J.H. van ’t Hoff en katalyse”
Minisymposium
De belofte van vitamines. VoedingsPIM HUIJNEN onderzoek tussen universiteit, industrie en overheid 1918-1945 Leidse Wetenschapsdag
Kunst en Wetenschap De anatomische les in de Nederlandse schilderkunst
NORBERT MIDDELKOOP
“Biobased Economy; Duurzame producten”
Minisymposium
Women in Chemistry
AD MAAS
De vele nuttige toepassingen van radioactiviteit sinds de uitvindingen BERT WOLTERBEEK van tweevoudig Nobelprijswinnares Madame Curie. “Met ruimteschip Aarde door de kosmos”
KidsSpacedag
www.museumboerhaave.nl
ERIK LAAN
