Najaar 2015 in de kijker

Najaar 2015 in de kijker o o o o o o o o o o o o o o

Open monumentendag kasteel Hof ter Saksen, zondag 13 september Beeldig Hof ter Saksen 13, Paviljoenen, tot zondag 27 september Natuur-in-zicht, donderdag 24 september tot zaterdag 24 oktober Kunstexpo in het kasteel : ode aan de beuk, zondag 4 oktober tot vrijdag 30 oktober Natuurexpo zaden op reis , zondag 4 oktober tot vrijdag 30 oktober De sapmobiel in actie, zondag 4 oktober Wandeling in Hof ter Saksen, zondag 4 oktober Lang leve de oogst! Milieuvriendelijke bewaartechnieken, donderdag 8 oktober Natuuratelier, zaden op reis, zondag 11 oktober Voorstelling tuinenreis 2016: Londen Noord en East-Anglia, dinsdag 17 november Tuinkunst…kunst in de tuin, dinsdag 24 november Natuurparken van het zuidoosten van Alaska, donderdag 10 december Natuurtochten, 13 september, 11 oktober, 1 november, 13 december 2015 en 10 januari 2016 Brief van Simon Tuincafetaria open tot vrijdag 6 november op zon- en feestdagen van 14 – 18 uur

1

CURSUSSEN EN VOORDRACHTEN Natuur-in-zicht Theorielessen op donderdagen 24 september, 1 oktober, 8 oktober, 15 oktober en 22 oktober 2015, 19 – 22 uur Praktijklessen op zaterdagen 26 september, 3 oktober, 10 oktober, 17 oktober en 24 oktober, 9 – 12 uur Zoek je echte natuurbeleving? Wil je jouw basiskennis over natuur vergroten? Draag je graag een steentje bij aan meer natuur en een beter milieu? Dan is deze cursus iets voor jou. We dompelen je onder in de natuur in je eigen buurt. Daar is zeker meer te beleven dan je kon vermoeden! Een fraai handboek laat je toe om wat in de les of op excursie is behandeld, nog eens rustig thuis na te lezen. Enthousiaste en deskundige lokale vrijwilligers begeleiden en verzorgen de lessen en excursies. do 24/9 les landschappen zat 26/9 excursie landschappen Steendorp do 1/10 les planten zat 3/10 excursie planten Panneweel Meerdonk do 8/10 les dieren zat 10/10 excursie dieren Molsbroek Lokeren do 15/10 les alles hangt samen zat 17/10 excursie alles hangt samen Stropers Kemzeke do 22/10 les biodiversiteit zat 24/10 excursie biodiversiteit + afsluiter Hof ter Saksen o o o o

Organisatie: CVN Plaats: Bioklas - oranjerie Hof ter Saksen, inrit naast Zandstraat 167, 9120 Beveren Inschrijven noodzakelijk via [email protected] of T 03 205 17 53 Deelname: 60 euro, max. 20 deelnemers

2

Lang leve de oogst! Milieuvriendelijke bewaartechnieken. Donderdag 8 oktober, 19.15 – 22 uur Wat is de beste techniek om tomaten te bewaren en wat heb je daarvoor nodig? Hoe lang kan je een zelf ingemaakte oogst bewaren? Leer verschillende technieken kennen om groenten en fruit langer te bewaren en kom alles te weten over steriliseren, (vries)drogen, zouten, inkuilen, pasteuriseren, inmaken met zoet of zuur of alcohol, pekelen en fermenteren. Proevertjes zijn inbegrepen in de prijs. Heb je zelfgemaakte jam, chutney of notenporto? Breng die dan ook mee om te proeven en te bespreken. We bekijken ook kort de lopende tentoonstelling over verschillende vruchten in het NEC Hof ter Saksen. o o o o o o

Organisatie: Vormingplus Waas- en Dender en Hortus ter Saksen vzw Begeleiding : Monique Vierendeel - erkend VELT-lesgeefster Plaats: oranjerie Hof ter Saksen, inrit naast Zandstaat 167, 9120 Beveren Inschrijven tot 28 september 2015 bij Vormingplus Waas-en-Dender, T 03 775 44 84 of www.vormingplus.be/waas-en-dender Deelname: 7,5 euro, met korting: 4,75 euro Betaling zo snel mogelijk na inschrijving op BE05 0014 0186 1275 , code 151008 NCA

Londen Noord en East-Anglia, tuinenreis 2016 Dinsdag 17 november 2015, 20 uur De tuinreis van 2016 neemt ons mee naar de noordflank van Londen en East-Anglia. Op donderdag rond de middag strekken we onze benen in het Queen Elizabeth Olympic Park. Het werd speciaal aangelegd ter gelegenheid van de gelijknamige spelen en vormt langs de River Lea een lange groene slinger door het hart van de stad, die bij de minste zon veel Londenaars naar buiten lokt. We maken de dag vol met een bezoek aan de tuinen van Hatfield House, waar de kinderen van Hendrik VIII een groot deel van hun jeugd doorbrachten en waar tuinen uit verschillende stijlperiodes elkaar afwisselen. De nacht brengen we door in Grim’s Dyke Hotel, ooit de woning van vaudeville-auteur William Gilbert (van Gilbert and Sullivan).

3

Dag twee brengt ons naar twee parken in de noordrand van Londen: Woburn Abey en Wrest Park. Woburn ligt in een gigantisch domein waar hele kuddes herten vrij rondlopen. De tuin zelf werd gedeeltelijk ontworpen door Humphry Repton. Rond die tijd liet de zesde hertog van Bedford ook de ”Chinese melkerij” bouwen, om er zijn collectie Chinees porselein in onder te brengen. Ook de bijna tweehonderd jaar oude doolhof in haagbeuk is heel bijzonder. De namiddag brengt ons naar Wrest Park, een tuin die ruim drie eeuwen overspant. De hoofdstructuur dateert uit de vroege achttiende eeuw en dat is heel zeldzaam in Engeland. Aan het einde van een rechthoekige vijver staat het Archer Pavilion, tussen 1709 en 1711 in barokke stijl opgetrokken. De avond (en de volgende) brengen we door in de Maid’s Head Hotel (Norwich), het oudste van Engeland. Sommigen onder jullie herinneren het zich misschien nog van de reis van 2004. Zaterdag bezoeken we Blickling Estate, een authentiek kasteel en dito tuin uit de zestiende-zeventiende eeuw. Naar alle waarschijnlijkheid is Ann Boleyn er geboren. De tuin biedt een afwisseling van intieme hoekjes, formele vlakken en ruime vergezichten. The Old Vicarage in East-Ruston zullen velen zich herinneren als een van de mooiste hedendaagse tuinen, met talloze tuinkamers en een hele reeks aan sferen, intensief beplant en perfect onderhouden. We sluiten de dag af in Raveningham, de woning van de huidige voorzitter van de RHS, Sir Nicholas Bacon. Zijn wat excentrieke moeder, Priscilla Lady Bacon, had de tuin gedurende ruim 50 jaar met veel liefde uitgebouwd. Na haar dood was hij wat in verval geraakt, maar zijn status als voorzitter heeft Sir Nicholas ertoe aangezet hem in al zijn glorie te herstellen. Zondag zakken we terug af naar Dover. De tuin van Beth Chatto in Elmstead Market behoeft geen krans. De RHS-tuin van Hyde Hall is in de laatste decennia uitgegroeid tot een trefpunt voor de leden in East-Anglia. Elk jaar neemt hij aan belang toe en komen er nieuwe

4

stukken bij. Ondertussen kun je er gemakkelijk een paar uur in spenderen zonder je ook maar een minuut te vervelen. De reis vindt plaats in het hemelvaartweekend, van donderdag 5 mei tot en met zondag 8 mei 2016.Inschrijven voor de reis is mogelijk van zodra de voordracht beëindigd is. o o o o

Organisatie: Hortus ter Saksen vzw Reisbegeleiding : Dirk De Roose Plaats: Hoeve Hof ter Saksen, Hof ter Saksendreef, 9120 Beveren GRATIS reisvoorstelling

Natuur en natuurparken in het zuidoosten van Alaska in de Verenigde Staten Donderdag 10 december, 20 – 22 uur We beginnen de ontdekking van dit deel van deze enorme staat in Anchorage, de grootste stad. We zakken af naar het zuiden en rijden door het Chugach National Forest naar het Kenai schiereiland en het daarbij horend National Wildlife Refuge. Vanuit het kuststadje Homer bereiken we het Katmai nationaal park en reservaat met zijn Valley of Ten Thousend Smokes en zijn beroemde Brooks Falls waar de bruine beren de trekkende zalmen op weg naar hun paaiplaatsen proberen te verschalken. Seward is de aangewezen plaats om het Kenai Fjords nationaal park te ontdekken met zijn overvloed aan indrukwekkende gletsjers en marien leven. Valdez is dan weer ideaal gelegen om de natuur op en onder water te ontdekken van de Prince William Sound. Meer naar het oosten bezoeken we daarna het grootste nationaal park van de Verenigde Staten nl. Wrangell-St. Elias, met zijn zo goed als ongerepte binnenland.

5

Vandaar nemen we de Denali highway naar het beroemde Denali nationaal park, met de hoogste berg van de VS , Mount Mc. Kinley. Dit park met zijn grandioze landschappen is het laatste intacte ecosysteem van Noord- Amerika. Via Palmer, het centrum van de akkerbouw in Alaska met zijn reuzengroenten, bereiken we opnieuw Anchorage. o o o

o

Organisatie: Hortus ter Saksen vzw Reisexpert François Seghers Plaats: Hoeve Hof ter Saksen, inrit naast Zandstraat 167, 9120 Beveren Gratis

Tuinkunst…kunst in de tuin Dinsdag 24 november 2015, 20 - 22 uur Het inpassen van kunstwerken in tuinen en parken is van alle tijden. Kunstwerken zijn soms op hun best in de natuurlijke ruimte, bevrijd van de verstikkende grenzen van een kunstgalerij of een museum. Maar van alle kunsten is de tuinkunst een van de meest vergankelijke. Wat de mens met arbeid in de natuur tot stand brengt is niet eeuwig blijvend…Een tuin krijgt meer verbeeldingskracht door een beeld. In de voordracht komen historische voorbeelden, museumtuinen, tuinen van kunstenaars en kunst in het landschap met beeldmateriaal mooi aan bod. o o o o

o

Organisatie: Hortus ter Saksen vzw Lesgever: Jan Wylin, tuinarchitect Plaats: Hoeve Hof ter Saksen, inrit naast Zandstraat 167, 9120 Beveren Inschrijven noodzakelijk via www.hortus-ter-saksen.be of [email protected] of M 0473 27 60 85 voor 19 november 2015 Deelname: 5 euro

6

IN EN OM HOF TER SAKSEN Open Monumentendag in kasteel Hof ter Saksen: rondleiding en knutselatelier Zondag 13 september 2015, 10 - 18 uur Van Antoine Versmessen tot Edmond Meert, dat is wat gidsen te vertellen hebben tijdens de open monumentendag in het kasteel Hof ter Saksen. Wie of wat inspireert een eigenaar om een kasteel te bouwen? Wie bewoonde achtereenvolgens het kasteel en wie onderhoudt het? Wie drukte zijn stempel op het domein? Voor kinderen is er in de namiddag een knutselatelier van 14 – 17 uur. o o o o

Organisatie: groendienst Beveren Plaats: park Hof ter Saksen, inrit naast Zandstraat 167, 9120 Beveren Info: groendienst Beveren, T 03 750 18 60 of [email protected] Gratis deelname

De sapmobiel in actie Zondag 4 oktober 2015, 9 – 18 uur Vandaag staat de mobiele fruitpers van Frederic Lerouge opgesteld aan het hoevegebouw in het parkdomein. Wie min. 75 kg fruit (diverse combinaties mogelijk, bv. kers + appel) meebrengt, kan dit laten persen tot sap in boxen van 5 l om mee huiswaarts te nemen. Nuttig om weten: bieten moeten gewassen zijn, druiven ontsteeld en kersen en pruimen ontsteend. o o o o o

Organisatie: Hortus ter Saksen vzw Sapmobiel van Frederic Lerouge Plaats: hoeve Hof ter Saksen, inrit naast Zandstraat 167, 9120 Beveren Inschrijven noodzakelijk via [email protected] of bij Frederic Lerouge M 0475 26 24 80 voor 1 oktober 2015 Kostprijs : 5 € voor een box van 5 l sap. Vruchten dien je zelf te voorzien!

7

Natuurwandeling in Hof ter Saksen Zondag 4 oktober, 14 - 16 uur De herfst kleurt de natuur en dat zal je geweten hebben in Hof ter Saksen dankzij de grote verscheidenheid aan plantensoorten. Bladeren kleuren goud en koper, vruchten rijpen af en dieren happen gretig toe om een vetlaag aan te leggen, voor hier in de winter of voor de tocht naar het Zuiden aan te vatten. Kom jij ook zien naar de kleuren van de eikenbladhortensia, de amberboom of de moerascipres? o o o o o

Organisatie: CVN-Waasland Natuurgids Dirk De Roose Verzamelplaats: schuilhuis tegenover kasteel Hof ter Saksen Info: groendienst Beveren, T 03 750 18 60 of [email protected] Gratis deelname

Natuuratelier zaden op reis Zondag 11 oktober 2015, 14 - 17 uur Na een bezoekje te hebben gebracht aan de natuurexpo 'Zaden op reis' gaan we creatief aan de slag in het natuuratelier. Alle kinderen tussen 6 en 12 jaar zijn van harte welkom. o o o o

Organisatie: NEC Hof ter Saksen, groendienst Beveren Plaats: hoeve Hof ter Saksen, inrit naast Zandstraat 167, 9120 Beveren Info: groendienst Beveren, T 03 750 18 60 of [email protected] Gratis deelname

8

TENTOONSTELLINGEN Beeldig Hof ter Saksen 13 - Paviljoenen tot zondag 27 september 2015, dagelijks tot 20 uur Paviljoenen is de 13e editie van de openluchttentoonstelling Beeldig Hof ter Saksen. Niko Van Stichel nam het curatorschap van deze tentoonstelling op zich en exposeert samen met Jeroen van Bergen, Jan Van Goethem, Tine Colen, Sophie Anson, Joke De Becker, Jan Van den Bosch, Lut Vandebos, Louis De Cordier en Frederic Geurts. Niko Van Stichel opereert vaak op de raaklijn tussen beeldende kunst en architectuur. Die raaklijn vormt het directe aanknopingspunt voor het concept van deze tentoonstelling. Het park Hof ter Saksen bevat in zijn huidige vorm reeds een aantal gebouwen, paviljoenen en ruimten die door de eeuwen heen diverse functies hadden en/of momenteel nog op nieuwe invulling wachten. Blijkbaar is het eigen aan de mens om open ruimten in stad, park, tuin of bos in te palmen met grote en kleinere bouwwerken zoals tuinhuizen, containers, koterij, oranjerieën en schuilhutten. Die vaststelling zette niet alleen Niko Van Stichel aan tot reflectie. Voor deze tentoonstelling ging hij op zoek naar kunstenaars die een soortgelijke fascinatie voor bouwwerken hebben. Hij vond een bont gezelschap van beeldhouwers, installatiebouwers, vormgevers en architecten. Zij maakten in het park een aanvulling op de reeds aanwezige paviljoenen waarbij de klemtoon niet op het functionele ligt maar op het vormelijke en inhoudelijke. Daarbij wordt de vraag gesteld: wat maakt een ruimte tot een paviljoen? o o o o

Organisatie: cultuurcentrum ter Vesten i.s.m. groendienst en dienst wegen gemeente Beveren Plaats: park Hof ter Saksen Info: cultuurcentrum ter Vesten, T 03 750 10 00 Gratis

9

Montmartre VI naar Hof ter Saksen Zondag 6 september 2015, 13 - 18 uur Tekenaars, schilders, beeldhouwers, grafici en andere kunstenaars die zin hebben om hun werken naar het grote publiek te brengen worden van harte welkom geheten op Montmartre VI. Ook in 2015 wordt Montmartre in het park een evenement vol kunst, natuur en muziek . Muziek staat mee garant voor een gezellige familiedag en start om 14 uur met Tine Vandenbussche met haar accordeon. Ze speelt Franse musette en zingt bovendien zoals Edith Piaf. Om 15 uur is er de meidengroep Zsa Zsa Zsu die op het podium het beste geeft van zichzelf: de band brengt jazzy muziek en zang om naar te luisteren. Kinderen tot 12 jaar worden gratis geschminkt. o o o

o

Organisatie: Kunst – Montmartre i.s.m. gemeente Beveren Plaats: park Hof ter Saksen, inrit naast Zandstraat 167, 9120 Beveren Inschrijven als standhouder op www.kunstmontmartre.be of via [email protected]. Standhouders betalen voor een standplaats van 5 m bij 5 m, 5 euro en voorzien zelf tent, parasol, zeil of andere attributen om werken ten toon te stellen. Borg ter waarde van 5 euro voor bruikleen van tafel en 4 stoelen. Gratis voor bezoekers

Kunstexpo in het kasteel : Marian Hulshof en Jan Hofman Zondag 4 tot vrijdag 30 oktober 2015, dinsdag tot zaterdag, 13 – 16.30 uur / zondag, 13 – 18 uur De krachtigste beuk van Hof ter Saksen krijgt in deze tentoonstelling de ereplaats, in een interpretatie van Marian Hulshof, niet éénmaal, maar in zestienvoud getransformeerd tot een laan in perspectief. De bomen hebben een wilde groei, maar in hun opstelling als laan zijn ze getemd. De heftige kleuren van de bomen volgen het kleurenspectrum. ‘In 2013 zag ik de beuk van Hof ter Saksen voor het eerst; hij verleidde mij tot een kunstwerk; anderhalf jaar later was het klaar. ’ En nu komt de beuk uit Friesland terug naar Beveren.

10

In Hof ter Saksen toont ze genaaide bomen op een geschilderde en met verf begoten ondergrond. Hierdoor ontstaan vloeiende patronen, waaruit een boom in textiel opdoemt. Marian Hulshof valt op bijzondere, volwassen bomen, die de tijd en de vrijheid hebben gekregen om hun eigenheid te ontwikkelen. ‘Ik word blij van hun kracht en aaibaarheid. Grillige vormen in een bos fascineren mij.‘ Ze heeft een uitdijend fotoarchief met bomen en een flinke voorraad stoffen. Met deze bronnen maakt ze een ontwerp. Kleurencombinaties toetst ze op de computer. ‘De kleuren, texturen en vormen voer ik uit zoals ze mij bevallen, intuïtief en gevoelsmatig. Ik laat kracht en zachtheid samengaan, zonder terughoudendheid.’ Kwalificaties voor haar schilderijen zijn: monumentaal, doorwerkt, kleurrijk, gulle groei, overdadig, weelderig, vrouwelijke vormen, erotisch, het plezier spat ervan af. Marian Hulshof is geboren in Zeddam en bracht haar jeugd door in de bosrijke omgeving van Montferland. Ze woont en werkt in Friesland, in het noorden van Nederland. Eveneens In combinatie met de tentoonstelling ‘Zaden op reis’ exposeert Jan Hofman een serie werken waarin bladeren en bloemen de hoofdrol spelen. Ontstaan van nieuw leven is een belangrijk thema in zijn oeuvre. Flora en fauna worden heel subtiel in zijn vrije werk aangegeven, pas ontkiemde zaden bewegen zich door de ruimte, onder en om fijnmazige sluiers die associaties met oernevels oproepen. Als toeschouwer krijg je een besef van oerkrachten en beleef je intens de opgeroepen sfeer. De onderwerpen in zijn werk ontleent hij aan de natuur: bladvormen, bloemen, maar ook aardappelschillen. Veelal wordt het beeldvlak van 60x60 cm horizontaal in twee zones gesplitst, elk met een eigen kleur en sfeer. Eén of drie bladvormige elementen in deze deelgebieden vormen elkaars spiegelbeeld. Hij bereikt met een originele beeldtaal, toegespitst op landschappen en florale motieven, een grote zeggingskracht met het thema van het zich steeds herhalend proces van ontstaan en vergaan. Jan is een meester in grafische technieken, maar werkt ook met olieverf op doek. Daarnaast gebruikt hij bladeren, bloemen en

11

zaden rechtstreeks uit de natuur, die hij integreert in zijn kunstwerken. Jan Hofman is geboren in Groningen en groeide op in Leeuwarden (NL), alwaar hij zijn atelier heeft. o o o o

Organisatie: NEC Hof ter Saksen, groendienst gemeente Beveren Kunstenaars Marian Hulshof (Nl) en Jan Hofman (Nl) Plaats: kasteel Hof ter Saksen, inrit naast Zandstraat 167, 9120 Beveren Gratis

Natuurexpo zaden op reis Zondag 4 tot vrijdag 30 oktober 2015, maandag tot vrijdag, 9 – 16.30 uur / zondag, 14 – 18 uur Mensen kunnen lopen, fietsen, de bus nemen,…planten niet. Toch lukt het hen om op de vreemdste plaatsen terecht te komen. Dit doen ze door hun zaadjes op reis te sturen. Of spreken we over zaden? Het grootste zaad ter wereld wordt immers een 0,5 m groot en weegt 30 kg. Het is de zeekokosnoot of ‘coco de mer’ die voorkomt op een eiland in de Seychellen, en nu ook is aangespoeld in Hof ter Saksen. Ook het kleinste zaadje, stoffijn van de bijenorchis, is te bespeuren. In de expo helpt de zoekkaart op de vloer je bij de identificatie van een vrucht, de drager van de zaden. De antwoorden op de vragen op de vloerstickers vormen de sleutel naar de verschillende vruchttypes. Een korte beschrijving van de vrucht vind je in de verschillende kamertjes van het doolhof. Droge vruchten vind je onder de vorm van een doosvrucht bij klaproos, een peul bij boon of een splitvrucht bij esdoorn. Als bes tonen we graag de pompoen, als appelvrucht de mispel en als steenvrucht de walnoot! Wie gewoon een tomaat, appel of perzik had verwacht, wordt niet ontgoocheld, want zowel planten van bij ons als vruchten waar we veel mee te maken hebben, komen aan bod.

12

Natuurexpo 2015 leert ons behalve vruchttypes ook zien hoe zaden op reis gaan. Vruchten kennen allerlei aanpassingen om zich te laten meenemen door wind en water, door vogels en zoogdieren, zelfs mieren doen mee. Ook op de weg of in een reusachtig schip wordt menig vrucht getransporteerd. o o o o

Organisatie: NEC Hof ter Saksen, gemeente Beveren Plaats: hoeve Hof ter Saksen Info: T 03 750 18 60 of [email protected] Gratis

13

NATUURTOCHTEN Zondag 13 september2015: Nationaal Park Hoge Kempen : Van Station As naar Mechelse Heide (23 km) We stappen hier in een uniek natuurgebied van meer dan 5000 ha bos en heide. We vertrekken vanaf één van de 5 toegangspoorten : Station As en volgen de Lange Afstandswandeling naar de Mechelse Heide. Daar maken we nog een aangepaste luswandeling. o o

Afspraak : 9 uur aan het station van As, Stationsstraat 124, As Inschrijven bij Marc M 0494 12 86 81 of [email protected]

Zondag 11 oktober 2015: luswandeling Spiennes – Mons, GR 129 en 412 (22 km) De Borinage heeft een kwalijke reputatie van sombere tristesse bedekt met een laag kolenstof. Niets is minder waar! Het zuiden van Henegouwen toont zich verrassend bucolisch en de terril Héribus biedt een prachtig zicht op Mons, de culturele hoofdstad van Europa dit jaar. o o

Afspraak : 9.30 uur parking aan de kerk van 7032 Spiennes (Mons), Place de Spiennes) Inschrijven bij Freddy M 0475 92 34 84 of [email protected]

Zondag 1 november 2015: luswandeling Lessines, GR 123 (24 km) Net over de taalgrens ligt de tegenhanger van de Vlaamse Ardennen, nl. de Pays des Collines. Tussen Lessines, op de oever van de Dender en Flobecq biedt dit natuurpark een mozaïek van diepe valleitjes en glooiende hellingen in een schilderachtig bocage-landschap. o o

Afspraak : 9.30 uur op de gemeenteparking van 7860- Lessines, tussen de Rue du Progrès en de Rue César Despretz. Inschrijven bij Marc M 0494 12 86 81 of [email protected]

14

Zondag 13 december 2015 : luswandeling Sint-Pieters-Leeuw – Sint Laureins-Berchem – Gaasbeek – Kasteel Groenenberg (21 km) Een wandeling net buiten Brussel door het golvende Pajottenland. Een afwisselend landschap door pittoreske dorpen, verrassende panorama’s en voorbij de prachtige kastelen van Gaasbeek en Groenenberg. o o

Afspraak : 9.30 uur aan de kerk van Sint-Pieters-Leeuw Inschrijven bij Freddy M 0475 92 34 84 of [email protected]

Zondag 10 januari 2016 : Luswandeling Damme – Oostkerke – Hoeke (23 km) We vertrekken vanuit het cultuur-historisch Damme en wandelen vervolgens langs kanalen en met populieren beplante dijken. Ingepolderde gronden en kreekrestanten getuigen hier van de eeuwenlange strijd tussen mens en water. o o

Afspraak : 9.30 uur parking aan de Damse Vaart Zuid, zo’n 300 m voor het centrum van Damme langs de weg Brugge - Damme Inschrijven bij Marc M 0494 12 86 81 of [email protected]

Bijdrage voor alle tochten : 2 euro per persoon of 4 euro per gezin.

15

BRIEF VAN SIMON Beveren, oranjerie, september 2015 Beste, Ich hab noch einen Koffer in Berlin deswegen muß ich da nächstens wieder hin die Seligkeiten vergangener Zeiten sie sind alle immer noch in diesem kleinen Koffer drin zong Marlène Dietrich in 1954 en niets is minder waar. Over welke zaligheden uit vervlogen tijden gaat het dan? Wij volgen het spoor: In 2006 vinden Hanna Zeckau en Hanns Zischler tijdens hun onderzoekingen in het natuurkundemuseum in Berlijn een koffer met 18.000 neotropische vlinders uit het Columbiaanse hoogland. Deze koffer werd in 1939 van Columbia naar het Berlijns museum gestuurd door Arnold Schultze en ze bleef daar meer dan 70 jaar onaangeroerd overwinteren als koffer 41/droogmateriaal. Wie was deze Arnold Schultze? Geboren in 1875 studeerde hij na zijn dienst in het leger geografie, cartografie en plantkunde in Bonn. In 1910 en 1911 nam hij als cartograaf deel aan de Duitse expeditie in Centraal-Afrika van hertog Adolf von Mecklenburg. Na de eerste wereldoorlog werd hem de toegang tot Afrika ontzegd wegens zijn optreden als Duits koloniaal officier. Daardoor kon hij niet meer deelnemen aan expedities op het Afrikaanse continent. Hij neemt dan samen met zijn vrouw Hertha, geb. Rhonhof in 1920 de opdracht aan om voor de Columbiaanse regering de slecht gekarteerde gebieden in het NO van dat land in kaart te brengen en 16

tevens te onderzoeken of deze voor land- en bosbouw geschikt zijn. Tijdens deze werkzaamheden bestudeerde hij zowat alle planten en dieren die hij tegenkwam en in het bijzonder vlinders. Zoals toen gebruikelijk werd van alles specimen verzameld, geprepareerd en opgestuurd naar het moederland. Zo werd dus in 1939 een koffer met 18.000 dag- en nachtvlinders, zorgvuldig verpakt in honderden sigarenkistjes, voorop gestuurd. Enkele weken nadien zou het echtpaar volgen met het Duitse handelsschip de Inn. Weerom zou de oorlog roet in het eten gooien. Begin september raakte het schip verstrikt in de Britse Atlantische blokkade. De opvarenden werden aan land gezet in Dakar en het schip werd met lading tot zinken gebracht door de Britse kruiser Neptune ten ZW van de Canarische eilanden. Het resultaat van vierenhalf jaar excursies door de regenwouden van Ecuador, een zeer grote verzameling herbaria, persoonlijke nota's, tekeningen en foto's gingen de dieperik in. Schultze werd geïnterneerd op Madeira maar gaf de moed niet op. Op basis van zijn geheugen schreef hij in 1945 zijn 'plantengeografische waarnemingen'. Schultze overleed op Madeira in 1948. Zijn heerlijke vlinderverzameling in koffer 41 bleef onaangeroerd en ging in jarenlange winterslaap om in 2006 te ontpoppen als wetenschappelijk strandgoed. Deze aangespoelde koffer bevatte heerlijk blauwe exemplaren uit de vlinderfamilie van de Morphidae. Merkwaardig aan deze vlinders is dat de blauwe kleur niet wordt veroorzaakt door pigment maar door de gelaagde structuur van de vleugels waardoor enkel blauw licht (blauwe golflengte tussen 436 en 495 nm) wordt weerkaatst. 17

De gelaagde structuur kan mogelijks licht opsluiten en dit vormt de basis voor optische schakelingen voor de computers van de toekomst. Sterk toch die vlinders! Dit blauw brengt ons bij die andere lepidopteroloog, vlinderdeskundige, blauwtjesgek en schrijver nl. Vladimir Nabokov. (Nabokov's blues) Door zijn schrijverskwaliteiten werd zijn wetenschappelijk werk ondergewaardeerd, tot bleek dat zijn taxonomische classificatie van de ZuidAmerikaanse blauwtjes nagenoeg bleek te kloppen. Lees zijn boeken: het vlindert er van de naamsverwijzingen naar vlinders. Een aanrader voor een warme nazomerdag bij de vlinderstruik. Van hem zijn de gevleugelde woorden : het hoogste geluk ligt op de vleugels van vlinders. Ook een hedendaags bioloog als Dave Goulson worstelde ooit tijdens zijn doctoraat met de verscheidenheid in de vleugelstructuren van vlinders, met name bij het bruin zandoogje. De worsteling van deze drie vlinderdeskundigen met de taxonomie - soorten, ondersoorten, mutanten...- zal een oplossing krijgen via de genetica en de ontwikkelingsbiologie. De grote aandacht die van oudsher uitging naar veldwaarnemingen en beschrijving van biotopen verlegt zich nu naar het genetisch onderzoek. De resultaten van dit onderzoek zullen getoetst moeten worden aan de ecologische factoren die variaties in natuurlijke populaties bepalen. En zo zijn we terug bij de veldbioloog met zijn vlindernetje.

18

Bekijken we bijvoorbeeld de oogvlekken op de vleugels van dagpauwogen, koevinkjes, zandoogjes en hooibeestjes. Het lijken voor ons mensen "ogen", maar ze zijn het niet. Deze ogen, zeker als de vleugels open en dicht slaan, zouden predatoren afschrikken. Alsof de vlinders deze redenering maken en uit lijfsbehoud die ogen op één of andere manier ontwerpen. Laten we deze antropomorfe kijk voor wat die is en kijken we eens naar de genetische studies over vleugelpatronen. Het ziet er naar uit dat elk oog gevormd wordt rond een centraal punt. Deze centrale cellen geven stoffen af naar de nabijgelegen cellen. Naargelang de concentratie van deze stoffen zullen concentrische oogbollen ontstaan. Dit gebeurt doordat een bepaalde substantie die de opbouw van oppervlakteweefsels aanstuurt - in dit geval pigment - zich meer of minder verspreidt. Typisch is dat dit trapsgewijs gebeurt vanaf het moment dat een bepaalde concentratie overschreden wordt; vandaar de scherpe scheiding tussen de kleuren. Dit alles is nog voorwerp van verder onderzoek. Hoeveel ontdekkingen liggen nog te wachten bij de studie van vlinders? Gaan we die verder blijven verdelgen door het spuiten van glyfosfaat en het drenken van zaden in neonicotinoïden? (zie foto's website) Waar zijn onze velden bezaaid met het rood en het blauw van klaprozen en korenbloemen? We kunnen het niet genoeg herhalen: naast bloemenweiden zijn waardplanten de basis voor een goede populatieopbouw. Geef een hoekje van je tuin, of zelfs meer, terug aan de natuur; we hebben haar al zoveel ontnomen. 19

Beheer het met bevoordeling van volgende combinaties van planten of bomen en vlinders. De voorgestelde combinaties kloppen echter niet! Test je kennis door ze juist te verbinden... 1. aardbeivlinder 2. koninginnepage 3. oranjetipje 4. groentje 5. kleine vuurvlinder 6. bruin blauwtje 7. icarusblauwtje, oranje luzernevlinder 8. kleine vos, landkaartje 9. grote parelmoervlinder 10. rouwmantel

a. brem, hulst, struikheide b. grote brandnetel c. wilgen, berk, olm, zwarte populier d. pastinaak, venkel, wilde peen e. violen, adderwortel f. pinksterbloem, barbarakruid, kolen g. robertskruid h. bramen i. klavers j. bramen, hondsroos

Lieve groeten, Simon

oplossing: 1j, 2d, 3f, 4a, 5h, 6g, 7i, 8b, 9e, 10c

20