Naar: Trouw.nl, nl.wikipedia.org, scientas.nl,

Leerlingboekje Sneltoets informatieve teksten Niveau D

Voorbeeldtekst: Ruimteafval bereikt kritiek punt ‘O, geweldig.’ De frustratie was in 2008 duidelijk (al / eg / te) horen in de stem van de Amerikaanse (astronaute / terugkomen / waartegen) Heidemarie Stefanyshyn-Piper. Tijdens een ruimtewandeling van (kwamen / missie / waarom) STS-126 glipte haar gereedschapstas weg. Machteloos (lampen / moest / vooral) de astronaute toekijken hoe haar tas (in / jij / kun) een baan rond de aarde kwam. (Dit / Met / Zet) amateurtelescopen was de tas enkele dagen (baan / lang / weet) te zien, tot die verbrandde in (as / bol / de) dampkring. Ook de handschoen die (astronaut / bijzonder / doorwerkt) Ed White verloor bij de eerste Amerikaanse (brainstormende / niettegenstaande / ruimtewandeling) en de camera van Michael Collins (arm / bij / let) het Ruimtevaartuig Gemini zijn legendarische voorbeelden. (Drie / Rond / Tuur) de aarde zweven heel veel voorwerpen, (elf / kom / ook) wel ruimteafval genoemd. De afgelopen jaren (is / na / uw) de hoeveelheid ruimteafval schrikbarend gestegen, met (alle / geel / gilt) gevolgen van dien. In 2011 zijn (af / de / heb) overblijfselen van de afgedankte Amerikaanse (overgaan / peperduur / satelliet) UARS (Upper Atmosphere Research Satellite) ergens (eet / fit / in) de Grote Oceaan neergekomen, ver buiten (ar / de / vit) westkust van de Verenigde Staten. De (achterhalen / onderzoekers / waardevolle) van NASA hebben geen idee wat (de / me / es) precieze locatie is van deze zes (die / meet / ton) wegende satelliet ter grootte van een (bus / mede / zei). Naar: www.ad.nl, Trouw.nl, www.vandaag.be.nll, nl.wikipedia.org, scientas.nl , www.knack.be

12-14

© CED-Groep in samenwerking met Espin & Chung, Leiden University NIET VERSTREKKEN AAN DERDEN

pagina 1 van 5 pagina 1 van 5


Tekst 1:

Oorlog in cyberspace De ophanden zijnde oorlogen van de NAVO kunnen zich afspelen in cyberspace. De NAVO beschermde haar lidstaten in (als / het / min) tijdperk van de Berlijnse Muur en (elk / mee / zal) deze ook beschermen in het tijdperk (bui / van / was) de firewall. De eerste schermutselingen hebben (al / is / ja) plaatsgevonden: tijdens een NAVO-top in Chicago (deden / icoon / zulke) hackers namelijk een massale aanval op (eb / de / zei) website van het bondgenootschap, die ternauwernood (kon / kou / vol) worden afgeslagen. Ook als er geen (eergisteren / evenementen / onduidelijke) zijn die de aandacht van de (alleen / wereld / zoeken) trekken, liggen de computersystemen van de NAVO (daarvan / verhaal / vrijwel) permanent onder vuur. Het grootste militaire (bondgenootschap / herstructureren / verantwoordelijk) is zich pijnlijk bewust van de (kwetsbaarheid / onderhandelen / onnavolgbaar) op dit vlak. Want kwetsbaar, dat (aan / is / me) iedereen die afhankelijk is van computersystemen (as / en / te) digitale communicatie, al dan niet via (het / luw / por) internet. De NAVO is daarvan bij (handelt / nieuwer / uitstek) afhankelijk: veilige, goed afgeschermde communicatie is (kun / van / zee) levensbelang. ‘Iedere dag vechten we tegen (aanvallers / garanderen / onbedoelde) die het op onze netwerken gemunt (aardig / hebben / poging)’, zegt Ian West, directeur van de (centrale / pleidooi / uitdelen) cyberverdediging van de NAVO. West: ‘We (hebben / helmen / verder) te maken met veel van dezelfde (afhankelijk / dreigingen / registreer) als grote bedrijven en overheden: hackers, (gooien / harder / mensen) of organisaties die je netwerken willen (binnendringen / vermoedelijke / ziekenhuizen), computervirussen of andere malware, maar er (is / na / zo) één groot verschil. Als een bedrijf (af / de / la) controle over zijn netwerk kwijtraakt, kan (aak / dat / zet) in het ergste geval de ondergang (cel / los / van) de onderneming betekenen. Indien dit bij (ons / wil / zon) het geval is, kan het mensenlevens (kosten / nimmer / sausje). Stel je voor wat het gevolg (is / pa / wei) als een patrouille in Afghanistan informatie (muur / over / welk) een hinderlaag niet op tijd doorkrijgt.’ (Foto / Koud / Voor) gevoelige en geheime communicatie heeft het (bondgenootschap / eigenaardigheden / tandenknarsend) dan ook eigen netwerken die geheel (gif / los / zit) staan van internet. Veiligheidsmaatregelen zijn ook (hei / tik / van) kracht op het militaire hoofdkwartier van (de / op / tij) NAVO in België. Wie op bezoek (komt / oude / wand) dient bij de ingang zijn telefoon (co / en / ik) andere elektronica af te geven. ‘Dit (is / uk / wij) de frontlinie van onze cyber-verdediging’, aldus West. (Bes / Dik / Hij) benoemt dat momenteel een ander soort (heerlijk / veldslag / weliswaar) plaatsvindt dan vroeger die grotendeels onzichtbaar (is / ja / os) en dat het bij dergelijke veldslagen (aard / lang / zijn) niet altijd om de openbare websites (pak / rib / van) de NAVO gaat. Mochten deze op (kraan / maakt / zwart) gaan, dan is het voornamelijk een (gehaald / kwestie / onderweg) van gezichtsverlies. Tussen de gemiddeld 147 (miljoen / kritiek / wachten) ‘verdachte gebeurtenissen’ die zich dagelijks voordoen (in / je / zeg) de digitale wereld van de NAVO (gras / moet / ziek) die ene aanval getraceerd worden die (abonnementen / daadwerkelijk / programmeren) schade aan kan richten. Het zenuwcentrum (nul / van / zie) de cyber-verdediging moet dergelijke aanvallen detecteren. (Dus / Het / Kom) centrum bevindt zich in een zaaltje (dat / nep / sta) 24 uur per etmaal wordt bemand (alle / door / plan) analisten die in actie komen als (een / net / was) aanval of een ander probleem zich (eindelijk / kinderen / voordoet) op de netwerken. De computerschermen worden (festivals / permanent / uitvallen) bemand, door zowel militairen als burgers.

12-14




West (allebei / piraten / vertelt): ‘Per jaar hebben we zo’n 2500 (drop / echt / maak) serieuze aanvallen. Dat kan van alles (half / mens / zijn), hackers, spionage, virussen, georganiseerde misdaad, activiteiten (es / of / rij) een combinatie hiervan. Er kan een 14-jarige (attent / bepaal / jongen) op zijn slaapkamer achter zitten, of (een / fel / pen) nationale overheid. Met een staf van 130 (aai / man / moe) moeten wij dag-in-dag-uit de netwerken van (de / eis / ga) NAVO beschermen. Dat is een complex (geheel / twaalf / zwaait), met honderdduizenden gebruikers, en tien verschillende (niveaus / opeisen / opnieuw) van vertrouwelijkheid. De lidstaten zijn verantwoordelijk (kans / voor / zwak) hun eigen netwerken, maar we werken (natuurlijk / onderzoeken / verhuizing) wel veel en nauw samen.’ Revancheren (go / is / jij) er voor de NAVO overigens niet (bij / fan / per), de defensieve organisatie mag niet buiten (bon / het / uil) eigen netwerk mag opereren, en moet (dit / mol / val) overlaten aan de nationale politie- en veiligheidsdiensten. (Geheel / Morgen / Vreest) de NAVO niet dat geheime informatie (boos / toch / zoek) naar buiten komt? West antwoordt: ’Het (is / lip / om) zaak veiligheidsmaatregelen in te bouwen in (er / je / ma) systeem, om te voorkomen dat informatie (logischer / overnames / verdwijnt) of wordt gestolen. En dat doet (de / ons / zat) NAVO al jaren. Mensen die hier (fraude / overig / werken ) zijn gescreend op betrouwbaarheid, maar dat (is / hek / wat) de verantwoordelijkheid van het land waar (ach /nat / ze) vandaan komen. We hebben nooit problemen (felle / gehad / naast).’ Hoogleraar internetveiligheid Michel van Eeten tempert (de / dom / met) ongerustheid over het gevaar van cyberaanvallen. (Arm / Hij / Wed) vindt het niet plausibel dat we (mis / te / weg) maken krijgen met gewapende conflicten die (geen / noot / zich) puur in cyberspace afspelen. De Al-Qaida’s (ruk / van / zes) de wereld hebben daar simpelweg de (blundert / contante / middelen) niet voor. ‘Buiten kijf staat dat (alles / cyber / durft) een onderdeel zal zijn van gewapende (conflicten / hardleerse / veranderde), en defensie moet zich daarop voorbereiden, (goud / maar / wist) het idee van cyberwar is misleidend’, (fles / vast / zegt) Van Eeten. Verder zegt hij: ‘De (aanvallen / ingetogen / momenteel) die zich voordoen zijn grotendeels gewone (belangrijkste / criminaliteit / teleurgesteld), economische delicten, spionage en sabotage. Ze (stil / stok / zijn) ernstig, maar nog geen zaak voor (het / mix / tig) leger.' Ook Thomas Rid, verbonden (aan / toe / zin) King’s College, vindt het onwaarschijnlijk dat (bok / dor / een) cyberaanval fysieke schade kan aanrichten. De NAVO (committeert / stoeptegels / waanzinnige) zich desondanks aan het beschermen van (boos / haar / kart) netwerken en computersystemen, ook tegen alledaagse (dreigingen / historisch / verstoppen), uitval of vastlopen. Want of het (nu / via / zet) gaat om verdediging tegen een cyberaanval (el / of / wol) het verzekeren van een betrouwbare communicatie, (computernetwerken / perfectioneerden / verbazingwekkende) staan voor het bondgenootschap centraal. Het (heftig / vinden / waaier) van goed geschoold personeel hiervoor is (hectisch / trouwens / woekeren) geen probleem, ondanks dat bedrijven wellicht (last / meer / woon) kunnen betalen. West expliqueert: ‘Je doet (dag / dit / doe) niet voor het geld en het (dan / is / nek) geen negen-tot-vijf-baan. Je moet gedreven zijn.’ Naar: NRC, zaterdag 19 oktober en zondag 20 oktober 2013

12-14




Tekst 2:

Op de automatische piloot Op de avond van 12 februari 2009 worstelde een forensenvlucht zich door het stormachtige weer. Zoals nu normaal in de burgerluchtvaart, (hadden / handig / kleren) de piloten tijdens de vlucht van (aas / een / zen) uur niet veel te doen. De (gezagvoerder / luidruchtige / weerspiegelt) bediende tijdens het opstijgen de besturing, (protheses / schakelde / uitbundig) daarna de automatische piloot in en (liet / maat / rood) het vliegen aan de software over. (Leen / Vlak / Truc) voor de landing begon de stuurknuppel (sta / van / tof) de piloot luidruchtig te schudden. De (automatische / presenteerde / verwondingen) piloot schakelde zich uit en de (beredenerend / gemotiveerde / gezagvoerder) nam de besturing over. Hij reageerde (kaas / mikt / vlug), maar deed precies het verkeerde. Het (vliegtuig / toewerken / wanhopige) werd door zijn handelen onbestuurbaar en (continu / haartje / stortte) neer. Alle inzittenden kwamen om het (bakje / geven / leven). Uit een officieel onderzoek bleek dat (dak / het / rot) ongeluk door de piloot was veroorzaakt. (De / Me / Te) reactie van de gezagvoerder op de (veroordeelde / uitgestrekte / waarschuwing) had volgens de onderzoekers automatisch moeten (nood / twee / zijn), maar zijn foutieve besturingshandelingen strookten niet (eis / met / zat) zijn opleiding. Uit zijn handelen bleek (eerste / kampt / schrik) en verwarring. De moderne automatische piloot (nauwe / strop / wordt) bestuurd door boordcomputers met enorm complexe (eigenlijk / reageren / software), die met sensoren informatie verzamelen en (doorlopend / finishfoto / schaatsten) de positie, snelheid en navigatie van (een / gul / men) toestel aanpassen. De automatisering is zo (reacties / verfijnd / verhuist) dat een menselijke piloot tijdens een (gemeente / normale / schotelt) passagiersvlucht welgeteld drie minuten zelf stuurt. Wel (rook / want / zijn) piloten voortdurend in de weer om (hopelijk / probeert / schermen) af te lezen en gegevens in (as / en / te) toetsen. Het is niet overdreven om (ex / om / te) zeggen dat ze computeroperateurs zijn geworden. (Meneren / Verhoogd / Volgens) veel luchtvaart- en automatiseringdeskundigen is dit (bof / een / mak) probleem. Overmatig gebruik van automatisering schaadt (de / er / zo) deskundigheid van piloten en stompt hun (daarover / reflexen / splijten) af, met als gevolg een ‘ontscholing’ (fan / pol / van) de bemanning. Niemand betwijfelt dat de (campagnefilm / automatische / veronderstel) piloot de veiligheid heeft verbeterd. De (gehandhaafde / gistermiddag / vermoeidheid) van piloten vermindert, problemen worden vooraf (blauwe / agenda / gemeld) en als de bemanning wordt uitgeschakeld, (is / op / os ) een vliegtuig in de lucht te (dunner / houden / kindje). Maar als het systeem van de (achterblijft / automatische / twitterpauze) piloot uitvalt en piloten plotseling in (dik / een / was) rol worden gedrongen die zeldzaam is (geworden / openlijk / zwemclub), maken ze te vaak fouten. De (eindigde / federale / schoenen) luchtvaartautoriteit is inmiddels zo bezorgd dat (in / pa / ze) de luchtvaartmaatschappijen heeft opgeroepen hun piloten (kunst / vaker / vindt) handmatig te laten vliegen. Eenzijdige gerichtheid (ik / op / zo) automatisering zou vliegtuigen en passagiers in (anders / gevaar / kwelde) kunnen brengen. Automatisering met al haar (bobsleeën / proficiat / voordelen) kan ook ten koste gaan van (abonneerde / badinerend / prestaties) en talenten van de mensen die (auto / erop / kijk) vertrouwen. De gevolgen gaan verder dan (de / eb / me) veiligheid. Doordat automatisering ons anders laat (handelen / medaille / verboden) en leren, en ook onze kennis (maandagen / verandert / opgelaten), heeft ze een ethische dimensie. De (armste / keuzes / stijgt) die we maken in de taken (bel / die / gok) we aan machines overlaten, hebben invloed (de / me / op) ons leven en de plaats die (na / te / we) onszelf toebedelen.

12-14




Op zoek naar gemak (er / en / we) efficiëntie schuiven we overhaast werk op (agrarisch / computers / ernaartoe) af, zonder te bedenken wat we (misschien / popiconen / verzwaren) opofferen. Veel softwareprogramma’s belasten zich met (intellectueel / klootschieten / langzamerhand) werk: waarneming en registratie, analyse en (aanbelanden / beoordeling / hoogachtend), zelfs besluitvorming. Dit was tot voor (dier / kort / loop) het domein van de mens. In (glanst / groots / plaats) van grenzen van ons denken en doen (al / de / te) verleggen, werkt software uiteindelijk veeleer blikvernauwend. (Ar / De / We) verruilen gespecialiseerde talenten voor minder onderscheidende (behalve / routine / verrast). De meesten van ons willen geloven (dat / vis / zit) automatisering ons de vrijheid geeft om (dank / meer / onze) tijd aan hogere bezigheden te besteden (en / me / is) dat dat verder niets verandert aan (lat / mag / ons) gedrag of onze denkwijze. Een arbeidsbesparend (apparaat / sterkere / vermanen) verandert echter de taak, houdingen en (communiceren / vaardigheden / voorspelbaar) van mensen. Als we te veel (verbitterd / vertrouwen / wereldwijd) hebben in de juistheid die van (af / de / er) informatie van onze schermen komt, ontstaat (‘rolstoeltoegankelijk’ / ‘tunnelautomatisering’ / ‘vertegenwoordigend’). Ons vertrouwen in software wordt zo (lacht / sterk / vlaag) dat we andere informatiebronnen, waaronder onze (eigen / kwijt / leest) ogen en oren veronachtzamen of negeren. (Hangend / Kritiek / Recente) studies doen vermoeden dat iedereen die (dag / met / pas) een computer werkt last krijgt van (dergelijke / ervaringen / ontgroenen) problemen. Zo corrigeren we bij een (dromen / e-mail / sullig) of tekstverwerkingsprogramma minder goed als we (pluis / weten / zwart) dat de spellingscontrole aan staat. De (automatisering / uitgerangeerde / vertegenwoordig) verandert ons van deelnemers in waarnemers. (Daar / Maar / Trek) geen enkele machine is onfeilbaar. Vroeg (af / of / na) laat zal zelfs de meest geavanceerde (techniek / verweven / wikkelen) het begeven, weigeren of in het (apart / geval / tonen) van een geautomatiseerd systeem omstandigheden tegenkomen (bar / die / tot) de ontwerpers nooit hadden voorzien. Alle (bloedmooie / downloaden / onderdelen) kunnen feilloos werken, maar een kleine (door / fout / wekt) in het systeemontwerp kan nog altijd (ren / tot / vol) grote ongelukken leiden. En ook al (is / te / ze) er een volmaakt systeem, dan zou (dit / man / til) nog altijd in een onvolmaakte wereld (kanaal / moeten / rechts) werken. Het is belangrijk om talent (krassend / paashaas / waarover) mensen beschikken te benutten. We kunnen (al / de / we) mate van automatisering hiertoe beperken en (dieven / meeste / zorgen) dat computerwerkers niet alleen waarnemen, maar (aan / ook / mug) uitdagende taken verrichten. We kunnen leerelementen (en / in / ze) software opnemen waarbij telkens opdrachten uitgevoerd (liever / moeten / tafels) worden die de geheugenvorming en de (modern / opbouw / naäpen) van vaardigheden stimuleren. Desondanks kan abstracte (bezorgdheid / daarentegen / verwisselen) over het lot van het menselijk (gelijk / rennen / talent) niet op tegen het voordeel van (brak / laag / tijd)- en geldbesparing dat automatisering biedt. Weten (bedrag / kussen / vereist) doen, of het nu een piloot (in / om / we) een cockpit of een arts in (een / nog / ven) spreekkamer betreft. Door automatisering krijgen we (champagnefles / communicerend / gemakkelijker) wat we willen, maar we doen (kookte / minder / narcis) kennis op. De vraag is: wat (middag / schoon / vinden) wij belangrijk en wat willen wij? Naar: NRC, zaterdag 9 november en zondag 10 november 2013

12-14



Naar: Trouw.nl, nl.wikipedia.org, scientas.nl,

Recommend Documents