Naar een duurzaam beheer van het veenweidegebied
Piet-Jan Westendorp Aquatisch ecoloog Witteveen+Bos Baggernetdag 10 juni 2009
Inleiding • Is een duurzaam beheer mogelijk? • Nederland veenland • Huidige toestand veenweidegebied • Streefbeeld en beleid • Onderzoek • Maatregelen en monitoring • Enkele resultaten • Veenvorming • Ruimte voor vragen en opmerkingen
Baggernetdag 10 juni 2009
Is een duurzaam beheer van het veenweidegebied mogelijk?
Een duurzamer beheer is mogelijk, maar vergt de nodige inspanning Een werkelijk duurzaam beheer betekent eigenlijk 100% inzetten op veenvorming
Baggernetdag 10 juni 2009
Nederland veenland • • • • •
Niets dan moeras en bos Laag- en Hoogveen Zout, brak en zoet Brandstof Boeren
Baggernetdag 10 juni 2009
Nederland veenland •
“Ieder water is gedoemd te verlanden”
•
Verlanding is veenvorming
•
Tegengaan betekent eindeloos baggeren of wachten op een natuurramp
•
Maar let wel er zijn 2 soorten ‘bagger’
─
Productie van organische stof (b.v. uitgraven van petgaten) Afbraakproduct (veenbagger)
─
Baggernetdag 10 juni 2009
Nederland veenland
J.H. Swildens (1781) Vaderlandsch A-B boek voor de Nederlandsche jeugd 228 jaar geleden wisten ze al veel!
Turf is vaderlandsche brand; stook toch niet te veel. Van den grond waarop gy woont is de Turf een deel.
't Is mede zeker, dat noch de hooge, noch de laage Veenen wederom aangroeijen, of ten minsten is die aangroei van geen belang. Baggernetdag 10 juni 2009
Huidige toestand (brakke) veenweidegebieden • • • • •
Ilperveld en Wormer- en Jisperveld Achteruitgang natuurwaarden Verslechtering waterkwaliteit Veenafbraak Daarnaast ook nog vervuiling (stortplaatsen)
Baggernetdag 10 juni 2009
Streefbeeld en beleid •
Steeds meer aandacht voor natuur en milieu, klimaatverandering en duurzaamheid
Europees en nationaal beleid • Natura2000 behoud en herstel van beschermde leefgebieden en soorten van helder en plantenrijk water in het veenweidegebied •
KRW alle wateren in 2015 in goede ecologische toestand
•
Saneren stortplaatsen
Baggernetdag 10 juni 2009
Onderzoek •
Hoe werkt het systeem en wat zijn de stuurknoppen?
•
Water en veen = 1 systeem, dus integrale benadering
-
aspect waterkwaliteit aspect veenafbraak
•
Effecten van maatregelen toetsen
•
Monitoring
•
Allemaal in dienst van beheer
Baggernetdag 10 juni 2009
Onderzoek Belangrijke processen - 1. Alternatieve stabiele toestanden (water) - 2. Veenafbraak en baggervorming (veenland en waterbodem)
Baggernetdag 10 juni 2009
Onderzoek Alternatieve stabiele toestanden Troebel en algenrijk
Helder en plantenrijk
-Hoogproductief
-Matig productief
-Troebel
-Helder
-Veel algen, weinig planten
-Veel planten, weinig algen
-Veel vis (karper, brasem)
-Minder vis (snoek, zeelt)
-Veel baggervorming
-Ook bagger, maar minder
Baggernetdag 10 juni 2009
Onderzoek Alternatieve stabiele toestanden
Stabiel helder
Instabiel Helder of troebel
•
Nutrientenbelasting (vooral P,N)
•
Hysterese-effect: weerstand tegen verandering
•
Nutrienten zorgen voor omslag
•
Voedselweb stabiliseert
•
De terugweg kost meer inspanning dan de heenweg
Stabiel troebel
Baggernetdag 10 juni 2009
Onderzoek Alternatieve stabiele toestanden
Belangrijke oorzaak hoge belasting: boezemwater (50%), levert niet alleen fosfaat maar jaagt ook de veenafbraak aan..........
Fosfaatbelasting Ilperveld en Wormer- en Jisperveld Externe belasting • Inlaatwater • Kwel • Bemesting • Vogels
Interne belasting • bodem
Baggernetdag 10 juni 2009
Veenafbraak •
Principe afbraak veen (organische stof)
Bacterien en Schimmels
Organische stof
Elektronenacceptor
Afbraakprodukten
Bacterien en Schimmels
Veen
Zuurstof, sulfaat of nitraat of……etc
Bagger + nutrienten
Zuur, zout etc. Verschillende remmende factoren Veenvorming
Baggernetdag 10 juni 2009
Veenafbraak “It’s all about chemistry”
SO4
H2 S PO4
2 CH2O(N, S, P) + SO4 Æ HS- + HCO3- + CO2 + H2O + N,S,P ClBrakke venen > 3000 mg/l
S2- + FePO4 Æ FeS(2) + PO4 Baggernetdag 10 juni 2009
Veenafbraak •
De ‘veentompoes’ – Recent onderzoek – sterke aanwijzingen Æ hypothese – Verschillende anekdotische voorbeelden – Nu gericht onderzoek Wormer- en Jisperveld Bemesting
NH4+ Æ NO3-
N2
Boezemwater
Bagger
Sloot
Anaerobe afbraak van veen NH4+
P
HCO3-
Weiland Baggernetdag 10 juni 2009
Samenvatting problematiek veenweidegebied Water Troebel water met veel bagger door hard en sulfaatrijk inlaatwater Percelen Veenafbraak door ontwatering, bemesting en bekalking De veenweide-spagaat – Brak – zoet – Veenopbouw - veenafbraak – Veenmoeras – veenweide – Natuur – andere functies
Baggernetdag 10 juni 2009
Maatregelen •
Drie type maatregelen:
Isoleren
Peilfluctuatie
Visstandbeheer
Afkoppelen boezem
Verbrakken
Tijdelijk droogzetten
Afdekken bodem
Baggernetdag 10 juni 2009
Maatregelen
Proefvakken Wormer- en Jisperveld Laboratoriumopstelling Watersnipvak 9 Helder en plantenrijk
Baggernetdag 10 juni 2009
Maatregelen Monitoring is noodzakelijk o.a. • slibdikte • water- en bodemchemie • flora en fauna
Baggernetdag 10 juni 2009
Enkele resultaten Watersnipvakken (vak 9) -
Na isolatie, baggeren en visstandbeheer - helder en plantenrijk Verbrakkingsexperiment - minder afbraak bij 2000-3000 mg/l Cl
Doorstroom experiment WJ-veld -
uit bagger veel nalevering fosfaat regenwater positief effect verbrakken nog positiever (zoutrem)
Maatregelen op korte termijn effectief -
blijven herhalen afbraak gaat in laag tempo door
Baggernetdag 10 juni 2009
Is een duurzaam beheer van het veenweidegebied mogelijk? •
Veenweidebeheer is veenafbraak
•
Met maatregelen kan proces afgeremd worden – Baggeren, visstandbeheer en isolatie of verbrakken
•
Verschillende initiatieven om veenvorming te stimuleren
En baggeren? • De noodzaak om te baggeren blijft zolang we water willen behouden
Baggernetdag 10 juni 2009
Veenvorming? Veenvorming, willen we dat? • • • •
Veenvorming betekent een ander landgebruik en waterbeheer Geen ontwatering, bekalking en bemesting Wonen, werken en recreatie in het moeras? Koolstofvastlegging – landstijging
Baggernetdag 10 juni 2009
Piet-Jan Westendorp
[email protected] 0570-697460
Baggernetdag 10 juni 2009
