N E S T E L. België - Belgique P.B Berchem 1, 2de afd. BC1615

• Nestel 25 • driemaandelijks • januari-februari-maart 2012 • P608038 • Nieuwsbrief van de Antwerpse LETS-groepen • Feesteditie voor heel Vlaanderen! • Met medewerking van LETS Vlaanderen vzw en letsers uit verschillende LETS-groepen! • Afzender: LAS - p/a Patriottenstraat 62 - 2600 Berchem

België - Belgique P.B. 2600 Berchem 1, 2de afd. BC1615

25

S E N L E T

LETS introducties Interviews allerlei De wereld op keerpunt Bekende Vlamingen Crisis, transitie, armoede... Verhalen & vertellingen Inzendingen en columns

INTRO EN INHOUD •

inhoud

alléé Maar alléé Maa Je hebt Nestel25 in je handen... Het zit zo: de drie Antwerpse groepen (LETS Antwerpen binnenstad, LETS Antwerpen stad en LETS Antwerpen provincie) geven al langer een nieuwsbrief uit (vroeger de KlapKlap, nu de Nestel). Voor het 25e nummer mocht het eens iets speciaals zijn... en waarom dan niet een nummer waar alle letsers mogen van genieten? Een duurzame uitgave om zo ook LETS in Vlaanderen te promoten? Puik idee dachten we. En in een woelige periode kan het misschien voor wat (stevige doch frisse) wind zorgen. Leesvoer én denkwerk voor en door letsers!! We hebben het plezant en afwisselend gehouden, dus geniet ervan! Oprechte dank aan alle mensen die een bijdrage leverden én de adverteerders! Je vindt in deze uitgave ook persoonlijke quotes van letsers uit verschillende LETS-groepen. Erik (LETS Antwerpen-Stad 005) én LETS Vlaanderen vzw

2•

Ons lekker nestelen... 5 LETS in Vlaanderen 6 Pluimpjes kelderen 9 Het elfde schijfje 10 Sofie Heyrman op LV-feest 12 Maar jongens wat een tuin 14 Complementaire munten 16 LETS streeft solidariteit na 17 Eindelijk LETS! 18 Lea Van Hoeymissen 18 Spreekbeurt over LETS 20 Wasda? Tijdbank 20 Noodgeld 21 Assertief letsen 22 Workshop assertiviteit 24 LETS en armoede 26 Betalen in Taler 28 Reistip 29 Hoe het zover is kunnen… 30 De Multi-letser slaat weer toe! 31 LETS psychologie 32 LETS Sint-Niklaas 34 Het boekenruilrek 35 Van zakelijke ondernemer... 36 Harde valuta 38 Transitiesteden en -dorpen 38 Steven Vromman 40 LETS en de crisis 42 Letsen met de gevangenis 44 Column 46 Birds do it, Bees do it... 48 Vijf vijfde is elders en ver weg 48 Een metaforisch verhaal 51

20%

OB50693

korting voor LETSers

Abonneer je nu op MO

!

Wil je als LETSer elke maand een boeiende portie mondiale informatie in je brievenbus ontvangen? Bestel dan nu een jaarabonnement op MO*. Je betaalt slechts € 28 i.p.v. € 35, een korting van 20%. Bestellen kan via [email protected] of via 02 536 19 77 met vermelding LETS. MO* Uw maandelijks mondiaal magazine. www.MO.be

Meer weten over LETS in Vlaanderen?

Surf naar:

www.letsvlaanderen.be

• DE VOORZITTER

Ons Lekker Nestelen...

Lees ‘letsen’ enigszins alternatief en daar krijg je ‘Nestel’. Waag dit niet met euro’s. Behandel deze harde, wat zeg ik, keiharde munten, met de nodige ernst want… ‘time is money’ en ‘banken zijn geen liefdadigheidsinstelling’, weet je wel. Letsers nestelen zich bij voorkeur niet in de zwaargewapende brandkasten van de Europese centrale bank al moet je hen enige zin voor avontuur toegeven. Met hun gezond ‘lekker thuis-gevoel’ – op ministeries ook gekend als ‘lokaal buurtgericht weefsel – en hun motto ‘het ene plezier is het andere waard’ – ruilhandel zegt men dan – hebben ze niet de minste pretenties. Zelfs wanneer een land als Griekenland, in diepe crisis, volop aan het ruilen gaat zoals letsers dat al vele jaren doen, letst de letser gewoon verder. ‘Hela, jongens, weten jullie wel dat je een community currency hebt?’, roept de gediplomeerde economist ons toe, met een knipoogje, want ach, LETS is toch gewoon maar leuk en eigentijds en staat helemaal niet chique tussen de

grafiekjes en taartdiagrammen met veel rood en neergaande curven. Zal het ons een zorg wezen hoe ze onze handjes, stropkes of andere ‘LETS-punten’ in de powerpoints brengen. Met nestels kan je in de knoop zitten, maar een mens vindt altijd wel een letser om die te ontwarren. Of: te leren ontwarren. Of: een handleiding te schrijven. Of: met die knoop wat moois aan te vangen. Of: te kleuren, liefst bio en wasbestendig. Creativiteit kent geen grenzen, zoals ook het spel van behoeften en aanbiedingen, vragen en antwoorden zo oneindig is. LETS lokaal? Oh, maar interletsen moet ook kunnen. LETS economie, sorry, sociale economie? Maar we doen het vrijwillig, meneer, helemaal in onze vrije tijd, belangeloos, gewoon uit vriendschap. LETS alternatief? Euh. We bekennen: letsers tonen dat het anders kan. En als je het letsen helemaal omkeert, zit je in deze Nestel te lezen. Veel plezier. e r Dauw : Pete r m a a a N d: 53 ja leeftij zelfstandig : r e ti Func g; voorzitte o w z lo v io n c e o r s ande apitaal la V S T LE al k : socia Passie ats: Aalst la p Woon

•5

LETS VLAANDEREN vzw •

LETS Vlaanderen vzw Wie zijn wij en wat doen wij? Een terechte vraag voor iedere letser of geïnteresseerde …

De historie LETS Vlaanderen vzw is ontstaan in 1998. Sinds die periode is er een Vlaamse besturende groep van vrijwilligers. Deze vrijwilligers zijn trekkers van bestaande LETS-groepen die LETS in Vlaanderen groter wensen te maken. Deze sturende krachten in Vlaanderen verzorgden vroeger infosessies in de gemeenten waar er interesse/vraag was, lezingen en/of ondersteuning bij opstartende groepen, creëren de idee van een LETS Vlaanderen Feest, beantwoorden binnenkomende vragen via mail en communiceerden met de buitenwereld via e-zine en website. 6•

Het heden In 2009 werd een professionele coördinator aangesteld dankzij een tweejarige projectsubsidie van de Minister van Sociale Economie, Freya Van den Bossche. LETS Vlaanderen vzw neemt sindsdien volgende taken actief op zich: LETS Vlaanderen vzw... • Ondersteunt nieuwe opstartende LETS-groepen met raad en daad en een starterspakket. • Brengt de communicatie en het leerproces tussen bestaande LETS-groepen op gang via overlegmogelijkheden en vormingsmomenten. • Ondersteunt bestaande en eventueel minder goed draaiende groepen. • Doet aan bekendmaking en promotie via lezingen en infosessies op beurzen of op vraag. • Ondersteunt bij de organisatie van het jaarlijkse LETS Vlaanderen Feest. • Doet aan (maatschappelijk) onderzoek. • Zoekt of ondersteunt bestaande LETS-groepen in de zoektocht naar samenwerkingsverbanden bij onder andere middenveldgroepen en andere organisaties werkzaam rond sociale cohesie, duurzaamheid en sociale of solidaire economie. • Gaat op zoek naar subsidies/giften om het eigen duurzaam/professioneel voorbestaan van LETS Vlaanderen vzw te garanderen. • Draagt de missie van duurzame ontwikkeling naar de buitenwereld uit.

De evolutie In vergelijking met 2008 – de periode vóór de professionalisering – kunnen we voor Vlaanderen spreken van een verdubbeling in het aantal groepen en dit aantal blijft nog groeien. Anno 2011 zijn er 30 LETS-groepen in Vlaanderen. Dankzij de tijdsgeest, promotieacties, infosessies,… is de drempel voor mensen lager om in te stromen in LETS-groepen in Vlaanderen.

Het aantal groepen in stijgende lijn over een periode van 4 jaar

Naast de groei in aantal LETS-groepen, merken we in elke LETS-groep ook een groei in aantal leden. Afhankelijk van de organisatorische prioriteiten groeit de ene groep al sterker dan de andere. Ten opzichte van 2009 is het totaal aantal leden voor Vlaanderen met 357 individuen gestegen. We kunnen spreken van een breder bereik zowel in aantal groepen als in aantal leden. Vermoed wordt dat dit in de toekomst nog zal stijgen.

1.Per provincie

De totale groei in aantal leden voor heel Vlaanderen

Regio West-Vlaanderen Alle groepen in West-Vlaanderen zijn gegroeid, uitgenomen LETS Westhoek zit met een terugval in aantal leden. Het behoort dan ook tot een toekomstdoelstelling van LETS Vlaanderen vzw deze groep terug nieuw leven in te blazen. Daarnaast zou het aantal groepen in West-Vlaanderen ook nog mogen stijgen. Regio Oost-Vlaanderen Bijna alle groepen in Oost-Vlaanderen zijn gegroeid in aantal leden. Zoals merkbaar in de grafiek zijn er ook veel nieuwe LETS-groepen bijgekomen, waardoor nog geen vergelijk mogelijk is. Uiteraard brengen nieuwe groepen ook nieuwe leden met zich mee.

De groei in absolute cijfers voor de regio West-Vlaanderen

Regio Antwerpen Ook voor de provincie Antwerpen is bijna in alle groepen een stijging in aantal leden vast te stellen. Enkel het project rond flexibele kinderopvang ‘LETS & KIDS’ georganiseerd door KVLV is stopgezet. Leden van dit project zijn opgenomen in de LETS-groep Antwerpen provincie. De groei in absolute cijfers voor de regio Oost-Vlaanderen •7

Regio Vlaams-Brabant Uitgezonderd Noordrand Brussel (Vilvoorde) en Tienen zijn alle groepen in Vlaams-Brabant groeiende. Deze provincie kan zeker nog verder bewerkt worden. De groepen die minder goed draaien, verdienen ondersteuning van LETS Vlaanderen. Zo zijn reeds concrete acties bezig voor LETS Noord-Brabant met focus op Vilvoorde.

De groei in absolute cijfers voor de regio Antwerpen

Regio Limburg De regio Limburg kent ongeveer een status quo in aantal leden. Dit is ook een provincie waar LETS Vlaanderen vzw minder actief op ingezet heeft tijdens de projectperiode.

Ook inVlaams-Brabant is er groei vast te stellen in het aantal leden (absolute cijfers). 2 groepen hebben echter te maken met een daling

“Ik ben hier terecht gekomen als Limburgse en kende niemand … wie moest ik nu vragen voor van die zaken waar je normaalgezien je oom, broer of papa voor vraagt. Ik dacht bij mezelf: moet ik daarvoor nu echt naar het professionele circuit gaan? Daarom dacht ik dat het leuk zou zijn mocht ik iemand kennen die handvaardig is en me af en toe uit de nood kan helpen . En zo ben ik bij LETS terecht gekomen .” Bo, LETS Leie

8•

• TUSSENDOOR

De toekomst LETS in Vlaanderen ‘boomt’ in dit tijdperk. Zoveel is zeker. Steeds meer mensen geraken – ook door de tijdsgeest – geïnteresseerd in systemen die mogelijk een antwoord kunnen bieden op de nieuwe ecologische, economische en sociale uitdagingen. De teaser ‘think global, act local’ past perfect bij de LETS-idee. Omwille van het succes trekt LETS Vlaanderen vzw expliciet de kaart van duurzaamheid, ook voor het professioneel kader (en dus het coördinatorschap), met de hoop in 2015 een structureel statuut van ‘sociale beweging’ te kunnen verwerven. Om die reden is LETS Vlaanderen vzw volop op zoek naar middelen om deze duurzaamheid te kunnen bewerkstelligen. November 2011 Leen De Clercq coördinator LETS Vlaanderen

Pluimpjes kelderen in Lokeren Nathan wakker krijgen ’s morgens is geen makkie, zeker nu hij nog ’s avonds stiekem in Jeroen en Margot’s Jeronimo’s Stilton ligt te lezen. Heerlijke boekjes, te duur voor je beurs maar via de LETS- rommelmarkt in Doorslaar toch plots haalbaar. Eric kwam noten halen gisteren en legde een klomp brood in de plaats. Bedankt Eric, deze morgen met Anna en Sofie heerlijk genoten van je bakkerskunsten. In plaats van de gebruikelijke 6 sneetjes had ik nu genoeg met drie! De gevangenis is dan wel geen lid van LETS maar een plectrum voor Milena hebben ze daar wel teveel. En dan komt Peter deze avond een radiator plaatsen, we kunnen nog een bink om 18u15 gebruiken om het ding van garage naar slaapkamer te sleuren. Is er iemand in de buurt?

Naam : leeftij Leen De C lercq d Functi : 28 jaar e: coö LETS rdina V t Passie laanderen or v : groe uitgaa pen m zw n eerde van moge otiveren, r dan li van b jkheden eperk ingen

Donderdag verhakselen met Jo’s machine, fruitsap van Will bijtanken, een hamersteel heeft Hans misschien al gerepareerd? Heerlijk om je pluimpjes zo te zien kelderen!!! Stefaan Segaert (LETS Durme)

•9

VERHAAL •

Het elfde schijfje

Dit las ik in “Het geld van de toekomst” van Bernard Lietaer. Een razend interessant boek, dat sommigen onder jullie vast wel kennen. Dit verhaaltje was voor mij een aha-erlebnis, het onthult de sluier die het ware gelaat van geld verborgen houdt. Het laat zien hoe rente verweven is in onze geldfabriek en hoe het de concurrentie tussen de gebruikers van deze munteenheid bevordert. Nu snap ik pas écht waarom LETS en alle andere complementaire munten (waar géén rente voor gevraagd wordt) zo immens belangrijk zijn in onze maatschappij: leve de samenwerking!

Er was eens... lang geleden, een dorpje ver hier vandaan, waar de mensen voor al hun handelingen met goederen ruilden. Op elke marktdag liepen de mensen rond met kippen, eieren, hammen en broden en gingen langdurige onderhandelingen met elkaar aan om te ruilen wat zij nodig hadden. Op belangrijke momenten in het jaar, bijvoorbeeld in de oogsttijd of als aan iemands schuur na een storm grote reparaties gepleegd moesten worden, herinnerden de mensen zich de traditie om elkaar te helpen, zoals ze dat zelf ooit geleerd hadden. Zij wisten dat anderen hen, als ze eens een probleem zouden hebben, op hun beurt zouden helpen. Op een zekere marktdag kwam er een vreemdeling met glimmende zwarte schoenen aan en een elegante witte hoed voorbij en hij bekeek het hele gedoe met een sardonische glimlach. Toen hij een boer zag rondrennen om de zes kippen te vangen die hij wilde ruilen tegen een grote ham, kon hij niet nalaten te lachen.

10 •

`Arme mensen,’ zei hij, `wat doen jullie primitief.’ De vrouw van de boer hoorde dat en daagde de vreemdeling uit. `Denk jij dat jij die kippen op een betere manier kunt vangen?’ `De kippen niet,’ antwoordde de vreemdeling, `maar er is een betere manier om al die moeite te voorkomen.’ `O ja, hoe dan?’ vroeg de vrouw. `Zie je die boom daar?’ zei de vreemdeling. `Welnu, daar zal ik wachten tot een van jullie mij een grote koeienhuid brengt. Laat dan alle gezinnen bij mij komen. Ik zal de betere manier uitleggen.’ En zo gebeurde het. Hij nam een koeienhuid, sneed daar perfecte cirkels uit en drukte een fijn uitgewerkt en gracieus stempeltje op elk schijfje. Toen gaf hij elk gezin tien schijfjes en legde uit dat elk schijfje de waarde van één kip voorstelde. `Nu kunnen jullie met de schijfjes gaan handelen in plaats van met die

onhandelbare kippen,’ legde hij uit. Dat klonk verstandig. Iedereen was onder de indruk van de man met de glimmende schoenen en de ontzag inboezemende hoed. ‘O, tussen haakjes,’ voegde hij daaraan toe, toen elk gezin zijn tien schijfjes had gekregen, `over een jaar kom ik terug en zit ik weer hier onder deze boom. Ik wil dat ieder van jullie mij dan elk elf schijfjes teruggeeft. Dat elfde schijfje is een bewijs van waardering voor de technologische verbetering die ik zojuist in jullie leven heb mogelijk gemaakt.’ `Maar waar moet dat elfde schijfje vandaan komen?’ vroeg de boer met de zes kippen. `Dat zul je wel merken,’ zei de man met een geruststellend lachje. Als we aannemen dat de bevolking en de jaarlijkse productie in dat jaar precies gelijk blijven, wat denkt u dan dat er moest gebeuren? Denk erom, het elfde schijfje was nooit gemaakt. Uiteindelijk moest dus één op elke elf gezinnen al zijn schijfjes verliezen,

Denk niet wat kan LETS doen voor mij, maar wel wat kan ik doen voor LETS? Een eigen bijdrage en dus niet enkel persoonlijk belang, is essentieel voor LETS. Bo, LETS Leie

zelfs als iedereen zijn zaken goed voor elkaar had, opdat tien andere gezinnen over een elfde schijfje konden beschikken. Toen een storm het gewas van een van de gezinnen bedreigde, werden de mensen minder scheutig met hun tijd om de oogst binnen te halen vóór de rampspoed zou toeslaan. Weliswaar was het veel handiger om op de marktdag de schijfjes te ruilen in plaats van de kippen, maar het nieuwe spel had ook als onbedoeld neveneffect dat de spontane samenwerking die in dat dorp traditioneel was, actief ontmoedigd werd. In plaats daarvan leidde het nieuwe geldspel tot een systematische ondertoon van concurrentie tussen alle deelnemers. Er moesten namelijk 11 schijfjes teruggebracht worden. Dit is de manier waarop het huidige geldstelsel de deelnemers in de economie tegen elkaar stelt. Het bovenstaande verhaal focust op de rol van interest - het elfde schijfje - als onderdeel van het proces van

geldschepping en haar gevolgen voor de deelnemers. Als de bank geld schept door u een hypotheek van 100.000 euro te verstrekken, schept zij slechts de hoofdsom op het moment dat zij uw rekening crediteert. Maar zij verwacht dat u in de komende twintig jaar 200.000 euro terugbrengt. Als u dat niet doet, zult u uw huis verliezen. Uw bank creëert geen interest; zij stuurt u de wereld in om tegen alle andere mensen te vechten om de tweede 100.000 euro terug te brengen. Omdat alle andere banken precies hetzelfde doen, vereist het systeem dat sommige deelnemers failliet gaan om u die 100.000 euro

te verschaffen. Om het eenvoudig te zeggen: als u interest op uw lening betaalt, gebruikt u de hoofdsom van iemand anders. Met andere woorden, het middel dat gebruikt wordt om de schaarste te creëren die onmisbaar is om een systeem van bankschuld goed te laten functioneren, leidt ertoe dat mensen concurreren om geld dat niet geschapen is en bestraft hen met een faillissement als zij daar niet in slagen. Uit: “Het geld van de toekomst” door Bernard Lietaer. Dit boek is niet meer te koop maar kan gedownload worden op de site van LETS Vlaanderen of op www.lietaer.com. Katelijn (LAP109 en LETSA’PEN) Eerder verschenen in Nestel15 mbeke lijn Bo e t a K : Naam 53 jaar edew. d: leeftij educatief m erpen : w e t ti Func lus An mingP bij Vor nsitie ra ig zijn team T reatief bez k c : oe r ie Pass : Stab plaats Woon

• 11

LETS VLAANDEREN FEEST • In 2011 ging het LETS Vlaanderen Feest door in Sint-Niklaas. Een groot succes, aangezien er 200 letsers uit Vlaanderen, Nederland en Wallonië dit feest meemaakten. Als we weten dat er 60 mensen waren in 2009 op het LETS Vlaanderen Feest in Brugge, 120 mensen op het LETS Vlaanderen Feest in Mol in 2010 en 200 op het LETS Vlaanderen Feest in SintNiklaas in 2011 dan kunnen we alleen maar zeggen dat het netwerk sterk groeit.

Sofie Heyrman, Groen!-schepen van kwam en zag dat het goed was. Voor LETS Sint-Niklaas : speech LETS Vlaanderen Feest zondag 23 oktober 2011 Dank je om voor jullie feest naar hier te komen. We zijn blij jullie te kunnen ontvangen in de Vrije Ateliers. Een aantal durvers van goede wil zijn met dit LETS-project in Sint- Niklaas begonnen en het is zienderogen gegroeid. Die durvers hebben ook meer werk gekregen dan ze ooit konden vermoeden. Na 2 jaar werken, zijn er al meer dan 120 letsers en 5 organisaties! Van deze letsers zijn meer dan de helft van de leden mensen die het wat moeilijker hebben in het leven maar die zich toch inzetten voor anderen. Vanuit de stad hebben we een bescheiden bijdrage geleverd bij de opstart. 5.000 EUR voor de opstart van een gemengde LETS-werking met kansarmen via het samenwerkingsverband van VLOS vzw, Welzijnsschakels Sint-Niklaas vzw, Westerbuurt Herleeft vzw, Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen vzw.

Letsen heeft altijd drie componenten (people, planet, profit) LETS is goed voor

1) People (de sociale cohesie tussen mensen): mensen leren elkaar kennen, “hun netwerk vergroot”, letsers worden kennissen of zelfs vrienden; 2) Planet (het milieu): letsers gaan autodelen, verletsen 12 •

spullen die anders belanden op het containerpark, herstellen spullen die hierdoor een tweede leven krijgen. 3) Profit (winst): inderdaad door verletsen van spullen hoef je geen nieuwe te kopen, je reële koopkracht vergoot, zonder geld. In tijden van crisis zowaar een groot pluspunt.

LETS lijkt wel een wondermiddel

Het slaagt erin op een informele wijze, waar buurtwerk of hulpverlening moeilijker in slagen, mensen uit isolement te krijgen of te “activeren”. Het matcht talenten en behoeften: klussers helpen klussers, computerfreaks helpen ICT-analfabeten, letsers helpen elkaar met het inoefenen van andere talen, met huiswerk en wie veel tijd heeft kan babysitten. Je doet alleen wat je graag doet. Dat is het leuke eraan. LETS verbindt ook mensen uit andere culturen: vluchtelingen, klassieke migranten en Vlamingen. Zij vinden elkaar in het concrete doen van taken voor elkaar. LETS Vlaanderen heeft hard aan de kar getrokken om ondersteuning te bieden voor de opstart van nieuwe groepen in Vlaanderen. Er zijn er maar liefst 12 bijgekomen in twee jaar tijd. Vooral Oost-Vlaanderen boomt : Beveren, Sint-Niklaas, Aalter, Eeklo, Hamme, Dendermonde. Voor de provincie Oost-Vlaanderen is dit niet ongemerkt gebleven en zij zouden in de toekomst de gemengde LETSwerkingen Eeklo, Aalst en Sint-Niklaas financieel een duwtje in de rug geven. Net omdat die groeperingen ook kansarmen trachten te betrekken in hun LETS-werking.

Wat wij hier doen is welvaartsverhogend . Je kan dingen doen via LETS wat je anders niet zou kunnen doen in de gewone economie , wat ik graag doe is bijvoorbeeld eens lekker gaan eten . Bart, LETS Antwerpen Provincie

welzijn in Sint-Niklaas, u hieronder haar speech. Ook op andere vlakken is de LETS-gedachte vruchtbaar : • het zwengelt de discussie aan voor het gebruik van complementaire munten, ook op Vlaams niveau (geen luxe nu de euro op de tocht staat en banken onder zware druk komen); • RVA, VDAB, en OCMW’s zien in letsen een kans en geen bedreiging. RVA gaf LETS Vlaanderen vzw namelijk een erkenningsnummer waardoor werklozen en mensen op brugpensioen mogen letsen mits aan bepaalde voorwaarden te voldoen.

De schepen haar vraag en aanbod

Zelf ben ik nog geen letser, ik vind de combinatie met mijn taak voor de stad een beetje moeilijk. Toch heb ik veel vragen: babysit, hulp bij het inéénsteken van zelfbouwmeubelen, voedzame maaltijden, massages, snoeien van de verwilderde tuin,…. Maar wat ik kan aanbieden, dat ligt moeilijker … Als schepen kan ik de toezegging doen dat de stad SintNiklaas voor de komende drie jaren op het stadsbudget 10.000 euro uittrekt voor de plaatselijke LETS-werking. Aan LETS Vlaanderen vzw wens ik voldoende ondersteuning van andere beleidsniveaus. Ik wens alle aanwezige letsers en LETS-groepen nog fijne feesten, veel transacties met stropkes, stafkes, ietskes, handjes en pollekes.

an?

Wie is Sofie Heyrm

epen van welzijn, Sofie Heyrman, 39,  is sch delijk basisonderwijs volksgezondheid en ste s. aan de stad Sint-Niklaa g), in Vesta (nu maar 1 da Zij is psychologe, werkt n ne rso pe iening voor in Sint-Niklaas, een voorz perking. be e lijk met een verstande   en heeft twee kinderen Zij is gehuwd met Karim Jasper en Hannah. Haar grootste passies zijn me amuseren met familie en vrienden, en, boswandelingen, dans n,… zoet, ontmoetinge

Sofie Heyrman, Schepen van welzijn, Stad Sint-Niklaas

• 13

IN ‘t GROEN •

Maar jongens wat een tuin

(en de tuin van Gilbert en Gilbert van het bos en het bos met de kool

LETS DURME IN GESPREK EN MET PIONIERS VAN DE PERMA

Lokeren, 11 juli 2011,

Het aantal letsers van Durme was tot een kritisch minimum herleid. Gelukkig kon dit de pret niet bederven en was er versterking van Frank en Franky, respectievelijk letser van Klein-Brabant en Oostblokfietser uit de Hoveniersstraat. Uit AmsterdamHaarlem vervoegden Marion en Ronald ons, uit West-Vlaanderen broer Patrick, schoonzus Ine en fietsmaat Ronny. Steve was het bindmiddel tussen Gilbert en Josine én de Nederlandstaligen. Gilbert dus, hij had nu eenmaal een hoofdrol. Pionier van permacultuur nog vooraleer het woord bestond, tuinieren is voor hem verbonden met een rijke levensfilosofie én een duidelijke politieke opstelling. In de jaren zeventig opgestart waren het uitgesproken sociale doelstellingen die aan de basis lagen van ‘les fraternités ouvrières’. Solidariteit, 14 •

lokale productie, groepsaankopen van zaad om prijzen te drukken: Gilbert is ‘au contraire’ het voorbeeld van een elitaire cocoonende biologische sterveling. Delen van expertise en betaalbaar maken van het kweken van eigen groenten zijn sleutelbegrippen. Hij verdedigt ze met verve. Enkele uitgangspunten die mij zijn bijgebleven: • interessant aan een permatuin is de mogelijkheid tot luiheid • afdekken van fruit of groente is uit den boze, de vogels hebben evenveel recht op vleeskersen als wij, tweevoeters • biologisch eten is niet alleen voor de rijken bedoeld • hoe groter de biodiversiteit, hoe meer opbrengst, hoe genereuzer de aarde • wieden is een idiote bezigheid, waar een netel of een grasspriet

groeit heeft de grond er daar behoefte aan. Leven en laten leven, hoogstens afknippen maar vooral ter plekke laten sterven. Dat laatste krijg ik nooit aan mijn

was dat...

en de kool naast de sla …)

OP WANDEL ACULTUUR

Je ontmoet ook interessante mensen binnen de LETS-groep, het verruimt mijn wereld . Ik ontmoet nieuwe mensen die ik anders niet zo gemakkelijk zou tegenkomen . Wim, LETS Mol

Woorden wekken, voorbeelden strekken. What we see is what we get. In de ontvangstruimte staan duizenden (!) doosjes met zaden, vervaardigd uit karton van kattenbrokken of beschuit. Foto-apparaten klikken, dit is al sterk overweldigend en we moeten onze eerste teen nog in de tuin zetten.

deze wil vertalen?). Op niet eens een reusachtige oppervlakte van 1800 vierkante meter wandelen we op een smal pad naar enkele kiwibomen die per seizoen zomaar eventjes 2500 kiwi’s aanleveren. Perfect te bewaren op tien graden en tussen december en mei te savoureren. Meer dan 450 appelsoorten en enkele duizenden gewassen, ontelbare bessensoorten, laag – en halfstammige fruitbomen waarvan de meeste me pas de eerste keer in de oren klinken. Oude resten plastic dakplaten vormen de afbakening van perceeltjes verhoogde compost – met sla, bonen, ontelbare koolsoorten... In serres groeien joekels van komkommers, vele paprikasoorten, aubergines, artisjokken, druiven, selder, suikermaïs en vele groentegewassen waarvan het bestaan me vreemd was.

Ik schaf me een brochure aan: ’ La terre va revivre’. (Is er een letser die

Als het aards paradijs bestaat, dan kan deze plek aardig kandideren.

vader uitgelegd. Enkele werkwijzen zijn op hun zachtst gezegd afwijkend van de gangbare normen, sommige haast revolutionair: • Gilbert knipt zijn fruitbomen in de zomer, in de winter moeten ze te veel recupereren van het snoeiwerk. • Veel groenten staan tussen de halfstam appel-en perelaars . En gedijen daar goed!

We delen ons brood, genieten van een lokaal amberbier, wisselen e-mailadressen uit. Van Steve krijg ik zelfgemaakte honing, kriekenconfituur en een zak peulerwten (je bent een prachtkerel Steve). Ivan wil mijn kameel zijn. Ook daarvoor dank. Stefaan Segaert (LETS Lokeren) 11 juli 2011

rt ae eg S er n erk aa tS ef jaar ingsw et : 1 h am : 4 rm in lok Na eftijd e: vo izen ostb ren ti le nc : re e O Loke Fu ssie alig ts: Pa orm plaa vo oon W

• 15

LETS VLAANDEREN •

Complementaire muntsystemen ‘Complementaire munten maken opgang: airmiles, electronische spaarpunten, de e-portemonnaie,… Maar wist je dat deze complementaire munten heel wat meer mogelijkheden hebben? Het vrijwilligerswerk stimuleren, gemeenschapsopbouw ondersteunen, een ander soort economie realiseren of ze dienen als een financiële buffer voor bedrijven.’

Doordat de meeste complementaire munten niet rentedragend zijn of gebruik maken van negatieve interest, bevorderen ze duurzaamheid en rechtvaardigheid. Winstbejag en ongelijkheden worden weggewerkt hierdoor. Bovendien wordt het complementaire geld bottum-up georganiseerd en niet top-down; geen overheid, geen bank. Iedere groep, elk bedrijf of bestuur dat een bepaalde doelstelling wil bereiken, kan in dat kader een aangepaste munt ontwerpen met als doel een democratische en transparante economie. Een complementaire munt is complementair omdat ze bestaat naast de reguliere euro, dollar, yen... Zo een complementaire munt, “heeft betrekking op een overeenkomst tussen een groep mensen en/of ondernemingen om een niet-traditionele munteenheid als ruilmiddel te accepteren. De munt wordt complementair genoemd omdat deze niet de conventionele munteenheid wil vervangen, maar moet dienen om sociale functies te vervullen waarvoor de officiële munteenheid niet was ontworpen”. [Bernard Lietaer]

16 •

Systemen in Vlaanderen Naast LETS zijn er nog tal van complementaire muntsystemen met een sociale doelstelling. Hieronder enkele opgesomd voor Vlaanderen.

Torekes Gent

De Torekes kwamen 30 september 2010 in de omloop in de wijk Rabot-Blaisantvest. Muntuit / Netwerk Vlaanderen onderzoekt met steun van de Vlaamse Minister van Sociale Economie wat de impact is: versterkt de munt de milieuen buurtzorg en de lokale, duurzame consumptie? De Torekes willen daarbij demonstreren dat complementaire munten een beleidsinstrument zijn voor overheden die het gebruik van premies willen aflijnen, lokale of duurzame consumptie willen versterken of ongebruikte capaciteit mobiliseren. De doelstelling die men hiermee wil bereiken zijn buurtzorg en burenzorg. Bezoek www.torekes.be.

Leermunt in het atheneum Gent Wispelberg

De Wispo’s (naam van de leermunt) zijn ‘munten die worden ingezet voor het maximaliseren van de leerwinst van de eerstejaarsleerlingen van het atheneum Wispelberg in Gent. In de eerste graad kunnen leerlingen toch nog wat ondersteuning gebruiken voor de klassieke probleemvakken als Frans en wiskunde. Leerlingen dienen elkaar boven de studierichtingen heen via een spel te ondersteunen, elementen van de leerstof aan elkaar uit te leggen (kennisuitwisseling) om op die manier wispo’s te verdienen.

e-portemonnee Overpelt (Limburg)

De e-portemonnee is een elektronisch spaar- en beloningssysteem in Overpelt waarmee bewoners door duurzaam en milieuvriendelijk gedrag punten kunnen verdienen. Deze punten worden gebruikt als betaalmiddel om allerlei zaken te kopen (bvb. een spaarlamp, zwembeurt,...). Een gezonde en leefbare wereld is een zaak van iedereen. Niet enkel overheden

• TUSSENDOOR

LETS streeft solidariteit na Solidaire economie

Iedereen kan dus dagelijks zijn steentje bijdragen aan een gezonde en leefbare wereld. ‘De e-portemonnee' wil dagdagelijks gedrag dat een verschil kan maken in de kijker zetten én belonen. Een initiatief van Bond Beter Leefmilieu en provincie Limburg. Opgelet: dit zijn geen systemen waarbinnen mensen onderling punten kunnen uitwisselen zoals in een LETS-kring. Bezoek www.bondbeterleefmilieu.be/milieuopdekaart.

Systemen op internationaal niveau

Een ander systeem met sociale doelstelling is Time Dollar (VS, Groot-Brittannië en Japan). Ze werken grofweg hetzelfde als LETS maar worden ook vaak in tastbare briefjes gebruikt. Bij Time-dollars wordt altijd afgerekend (zoals de naam al doet vermoeden) in tijd. Een welbekend voorbeeld van Time Dollar is Fureai Kippu (zorgrelatieticketje) en dient om zware zorgtaken gekoppeld aan de vergrijzing op te vangen. Er bestaan ook nog tal van complementaire muntsystemen met een economische doelstelling: Regiogeld in Duitsland heeft als doel lokale winkels te steunen in hun bestaansstrijd tegen internationale winkelketens. Barter Is een commercieel handelsnetwerk gericht op bedrijven... Meer informatie over complementaire munten in het algemeen en wat we kunnen leren uit de meer dan 5000 voorbeelden wereldwijd: bezoek www.muntuit.eu. Leen De Clercq coördinator LETS Vlaanderen

Het meest fundamentele kenmerk van de alternatieve economie ligt besloten in het begrip ‘solidaire economie’. Het kenmerk van die economie is dat zij primair gericht is op het realiseren van de noodzakelijke zorg voor alle mensen, met respect voor de natuur en het milieu. Zij is gegrondvest op de overtuiging dat samenwerking, onderlinge ondersteuning en een verantwoorde omgang met de natuur uit oogpunt van duurzaamheid meer opleveren dan concurrentie en ongebreideld winstbejag. Het zoeken naar samenwerking en bundelen van krachten, met respect voor ieders eigenheid, is een noodzakelijke voorwaarde om elkaars bestaansvoorwaarden te verbeteren.

LETS-waarden horen bij een solidaire economie

Het gaat om andere waarden dan die van het neoliberale cynisme. Waarden die nu stelselmatig worden onderdrukt: soberheid en ‘genoeg’, gelijkwaardigheid en tolerantie, zorg en gastvrijheid. Maar die onderdrukking roept ook reactie op, reactie in de zin van initiatieven om tot een andere inrichting van de samenleving te komen. Ook België kent daar veel voorbeelden van, zoals biologisch boeren, Mens en Milieuvriendelijk Ondernemen, Netwerk Vlaanderen, LETS-systemen, initiatieven die illegalen ondersteunen, Kringwinkels, Wereldwinkels, voedselcollectieven, coöperatieven en zelfbeheerde bedrijven, volksgaarkeukens, de vele transitie initiatieven... Solidaire economie veronderstelt een andere cultuur. Zij veronderstelt dat mensen bereid en in staat zijn om te participeren in allerlei vormen van basisdemocratie. Daarnaast vereist het ook dat mensen respect hebben voor andere samenlevingsvormen en culturen. Erik (LAS005) Naam leeft : Erik Va i n Func jd: 46 jaa der Vek tie: g en r P a s s ie: p rafisch o r n e s o t t j e w e u c n t r zelfb en waar en onde p r in m e ens Wo schikk i e o n n n g p l a a ts: B opbouw erch e em n

en bedrijven kunnen/moeten iets doen aan de huidige milieuproblemen. Maar elk van ons heeft een verantwoordelijkheid. In ons dagelijks leven maken we allemaal keuzes die een impact hebben op het milieu: gaan we met het openbaar vervoer of met de wagen, kopen we hervulbare verpakkingen of wegwerpverpakkingen, gooien we iets bij het grof vuil of brengen we het naar de kringwinkel?

• 17

INGEZONDEN •

lo c

al

e ng a ch ex ing trad system

heid. Enfin, voor alle duidelijk jd echt nodig) alti t nie is lm (maar die he

Met handjes betalen? Hoe bedoel je? Ja, iemand plakt bijvoorbeeld de band van je fiets, en jij geeft hem daar handjes voor in de plaats. Wat later doe jij iets voor iemand anders en die geeft daar handjes voor in ruil. Wow, dàt lijkt me wel tof! Wat later ging ik in Hasselt wonen en daar vertelde een collega me dat zijn vrouw naar een info-avond van LETS geweest was. LETS. Wat is dat voor iets? Dat is een ruilsysteem, waarbij mensen diensten uitwisselen en elkaar daarvoor een waardering geven. Meteen schoot me het verhaal uit mijn studententijd me te binnen. De Antwerpse handjes hadden een naam gekregen, in Limburg nog wel, de drepkes! LETS! Nu ik een aanknopingspunt had, kon ik op zoek. Via internet had ik al snel de site van LETS Vlaanderen gevonden en begonnen de stukken van de puzzel in elkaar te vallen. Ja, dit leek me wel wat. Ik overwoog om me bij de Limburgse letsers (die nog in hun kinderschoenen stonden) aan te sluiten, maar ik wist dat ik niet voor eeuwig in Hasselt zou blijven wonen. Uiteindelijk ben ik vijf jaar in de jeneverstad blijven hangen. Afgelopen zomer veranderde ik van werk en verhuisde naar Antwerpen, terug dichter bij familie en vrienden. Het verhaal

18 •

Eindelijk L.E.T.S.! Het staat me nog helder voor de geest... In mijn studententijd, begin de jaren ‘90, vertelde een vriend me dat er in Antwerpen “mensen zijn die elkaar met handjes betalen”.

van “de mensen met de handjes” was al die tijd in mijn achterhoofd blijven sluimeren, nu werd het tijd om er iets mee te doen. Het infopakket aanvragen was een eerste stap. Na een gezellige en boeiende instapavond enkele weken geleden kostte het me niet veel moeite om over de streep te gaan. Mijn ervaring met vrijwilligerswerk in het buitenland leerde me dat het werken aan een solidaire samenleving in je eigen buurt begint. LETS kan daartoe bijdragen, denk ik. In de wijk in één van de Antwerpse buurgemeenten, waar ik opgroeide, kende je alle huizen van de straat en de gezichten van de mensen die er woonden. Je ging eieren halen bij de buren of boodschappen doen voor Lowieke. Maar als je dan verhuist valt dat informele netwerk van bekende gezichten en vriendendiensten weg. Hasselt leerde me dat het stadsleven toch maar anoniem is. Maar ik ga ervan uit dat je als letser wél een sociaal netwerk kan opbouwen in de stad en die anonimiteit daardoor een stukje kan doorbreken. Meer nog: dat netwerk blijft bestaan, zelfs als je (binnen de stad) verhuist. LETS biedt je dus een duurzaam netwerk van mensen waar je altijd beroep op kan doen. Er moeten zo'n acht of negen jaren verstreken zijn sinds ik voor het eerst over “de mensen met de handjes” hoorde, maar nu kan ik zeggen: Eindelijk LETS!

Jan - (LAS) Eerder verschenen in KlapKlap18

• INTERVIEW

LETS Vlaanderen interviewt Lea Van Hoeymissen

Een schitterend idee LETS bestaat 16 jaar (toen in 2010 - nvdr) en krijgt zo gaandeweg steeds meer bekendheid en erkenning vanuit diverse hoeken. In onze zoektocht naar een boeiend figuur binnen een LETS-groep kwamen we in contact met Lea Van Hoeymissen (55). Zij is sinds juni 2009 lid van LETS Leuven, de allereerste LETS-groep in Vlaanderen. We hadden met haar een babbel over de zinvolheid van en haar betrokkenheid in LETS. L.V.: Hoe wist u van het bestaan van een LETS-groep en wat heeft de doorslag gegeven om bij deze LETS-groep aan te sluiten? Lea Van Hoeymissen: Ik kende LETS al en moet eerlijk toegeven dat ik het een schitterend idee vind: je doet dingen voor elkaar, niet voor geld, maar in ruil voor iets wat je zelf graag doet. Een vriendin sprak me er een tijdje geleden over aan. Dit heeft me uiteindelijk de stap naar LETS doen zetten. L.V.: Wat vindt u zinvol aan een LETSgroep? L.V.H.: We leven in een dolgedraaide wereld, waar alles in het teken staat van geld, winst en uiterlijk vertoon. Dit zijn niet meteen waarden die ik nastreef, integendeel. Ik kan mij eerder aansluiten bij thema’s als duurzaamheid, tijd maken voor sociale contacten, bewust nadenken over bepaalde aankopen,... Hoe ouder ik word, hoe meer moeite ik heb met dat eeuwig consumeren en het beïnvloed worden door bepaalde marketingstrategieën waarvan we onszelf niet altijd bewust zijn.

L.V.: De redenen om bij een LETSgroep aan te sluiten zijn divers. Sommigen worden gedreven door sociaal engagement, anderen komen erbij omwille van het praktisch nut, nog anderen worden gedreven door het duurzame karakter van LETS. Door welke waarden/redenen wordt u gedreven als lid van een LETS-groep? L.V.H.: Eigenlijk word ik door alle drie de waarden wel gedreven. Zowel het duurzame, het sociale als het praktische-financiële aspect zijn redenen waarom ik aangesloten ben. Ik heb een leuke job, maar word niet denderend betaald. Daarnaast ben ik alleenstaand. Aangesloten zijn bij LETS biedt extra mogelijkheden om praktische dingen gedaan te krijgen via wederzijdse dienstverlening tussen leden. L.V.: Van welke diensten hebt u al kunnen genieten via LETS? L.V.H.: Toen mijn zoon trouwde zijn twee dames uit de LETS-groep van Leuven komen helpen om de tuin in orde te zetten. We hebben toen vooral samen onkruid gewied. Via de LETSgroep heb ik een blarenblazer gezocht.

Ik heb zelf enkele videobanden verletst en heb op kerstavond een etentje gegeven voor letsers. Het ging om mensen die ik niet eens kende. Nieuwe mensen leren kennen, vind ik nu net verrijkend aan LETS. L.V.: Welke aanbod hebt u zelf in LETS? L.V.H.: Omwille van mijn redactionele interesse wil ik wel teksten schrijven en/of inlezen (bijvoorbeeld voor begrafenissen, huwelijken, feesten… enz) voor anderen. Daarnaast wil ik ook vertalen en debatten modereren. Films regisseren, monteren en inlezen behoort ook tot één van mijn hobby’s waarmee ik anderen kan plezieren. Misschien iets helemaal anders, maar wat nog tot mijn aanbod behoort, is het restylen van personen. Mensen die geïnteresseerd zijn in een nieuwe look, kunnen bij mij terecht. Ook koken zit in mijn aanbod. Ik heb dit intussen al eens gedaan rond de kerstperiode. L.V. Bedankt voor het gesprek. Wij wensen u nog veel LETS-plezier toe. LETS Vlaanderen 2010

• 19

INGEZONDEN •

lo o h c s n e e Maak eens ETS L r e v o t r u spreekbe 2 en 8 en 1

eren tuss n voor kind

Letse

Als je wat zakgeld krijgt, bijvoorbeeld elke zondag, ben je blij! Dat betekent dat je daarmee iets leuks voor jezelf kan kopen: stickers van Winnie de Pooh, een voetbal-plakboek of Smurfen-kaarten, of gewoon een lekkere, grote zak snoep. Of misschien spaar je het gewoon op een rekening bij de bank van je mama of papa. Geld is ook voor kinderen iets heel gewoons geworden, je spaart voor iets dat je graag wil en koopt dat later.

“wasda?”

En als je geen geld kan sparen, kan je dan niets kopen? Misschien heb je vriendjes die wel iets hebben wat jij zo graag wil. Bijvoorbeeld een leuk spel, een springtouw of een goed boek met spannende verhalen. Misschien heb jij ook dingen die andere kinderen best willen: een spel dat je niet meer speelt, rolschaatsen die te

20 •

klein zijn geworden of je rekenspelletjes die je ondertussen veel te makkelijk vindt. Dan kan je toch ruilen? Met LETS kan je dat makkelijk organiseren. Het is eigenlijk een soort spel. Je ruilt er dingen en krijgt daarvoor LETS-punten. Met die punten kan je dan bij andere LETS-vrienden iets anders krijgen. Er komt dus helemaal geen geld bij te pas. Een vriend helpt je bij je huiswerk, jij helpt iemand anders zijn rommel opkuisen, of je gaat samen iets leuks doen. In een LETSkring krijg je veel vrienden bij elkaar die iets voor je kunnen betekenen. LETS betekent in het Engels: Local Exchange and Trading System. Dat kan je ook gewoon een ruilkring noemen. Grote mensen hebben zo’n ruilkring om elkaar te helpen bij een verhuis

of klusjes. Of ze bakken een cake in ruil voor je fiets die hersteld moest worden. Zo gaat dat. LETS maakt dat je voor veel diensten geen geld meer nodig hebt, en maakt alles een beetje goedkoper en leuker om te doen. Laatst was onze televisie kapot. We gingen dezelfde avond nog iets bekijken, dus dat was pech! Toen we het bericht op de mailinglist van LETS hadden gepost, kwamen drie mensen met een TV-toestel aandraven. Nu hebben we dus een nieuwe TV, voor 80 LETS-punten! Dat is net de helft van de punten die we kregen voor oude spullen uit onze kelder. We hebben dus eigenlijk een nieuwe TV in ruil voor die ouwe rommel! Mijn kinderen waren alvast in de wolken! Erik (LAS005)

Tijdbank (Gezien in een documentaire over Chili op Canvas.) Groot was mijn verbazing toen het verhaal begon over een man die een “tijdbank” had. Hij verkocht tijd... eigenlijk ruilde hij tijd. En als je bleef luisteren kwam je tot de conclusie dat hij gewoon de registratie deed van de transacties van een LETS-groep van zijn dorp. Het grappige was dat de mensen het vooral moeilijk vonden om te bedenken wat ze konden aanbieden. Hij hielp hen dan bijvoorbeeld door te zeggen: “maar jij kunt toch lekker taart bakken”. Heel herkenbaar, niet waar? ;-) Jo (LAP054) Eerder verschenen in Nestel16

• VROEGER

Noodgeld anno 1917

Zoals de Bank tijdens de eerste wereldoorlog terecht vermoedde, zou de bevolking massaal het metalen geld oppotten. Niet alleen zilveren munten die bij het begin van de oorlog aan de loketten van de Nationale Bank opgevraagd werden in ruil voor bankbiljetten, maar ook nikkelen muntjes werden opgepot. Een bewijs dat het vertrouwen in papieren geld niet al te groot was. Metaalgeld werd hierdoor schaars, omdat de bezetter dit nodig had voor de oorlogsindustrie en ook omdat de Munt de metaalvoorraden naar Londen had geëvacueerd. Tijdens de eerste wereldoorlog werden zinken muntjes geslagen van 5, 10, 25 en 50 centiemen. Bij gebrek aan echt geld én volgens de bepalingen van de gemeentewet is de gemeente Genk één van de Belgische gemeenten die tijdens WO I noodgedwongen “noodgeld” uitgaf. Het biljet was charmant in z’n eenvoud en leek wel een kattebelletje: een stukje wit papier met wat tekst op getypt. Andere steden maakten er meer werk van: ze sierden het geld met stoere wapenschilden of zelfs met de opdruk “koninkrijk België”. Gemeentelijk noodgeld was eigenlijk een soort noodgeld voor het “officiële” noodgeld. Dat laatste raakte door de oorlog vaak nauwelijks verspreid over het grondgebied. Het officiële noodgeld werd bij het begin van de oorlog door de Nationale Bank van België (NBB) uitgegeven. Ook fabrieken en steuncomités zoals het Nationaal Hulp- en Voedingscomité gaven noodgeld uit. De waarde werd niet altijd in franken of centiemen uitgedrukt, maar ook in “aankoopbons”, bijv. “goed voor 250 gram wit brood” of “3 rantsoenen brood”. De bons konden dan enkel in de eigen gemeente of fabriekswinkel gebruikt worden. Meestal was noodgeld makkelijk na te maken. 483 Belgische gemeenten besloten om noodgeld uit te geven, onder verschillende benamingen en op diverse manieren. Koersel noemde zijn gemeentegeld “Gemeentekasbon”, Betekom noemde het een “Oorlogsbon”, Lebbeke sprak algemeen over een “Kasbon”, in Herent werd het een “Gemeentebon”, en Kessel-Lo gaf de voorkeur aan de franse naam “Bon Communal”. Gent gaf in totaal voor meer dan 46.000.000 frank uit, méér dan driemaal het bedrag dat in die tijd aan pasmunt verspreid werd over heel België!

Erik (LAS005) Eerder verschenen in Nestel16

• 21

LETSEN •

Assertief letsen

eerlijke feedback geven binnen LETS

In zowat elke organisatie streeft men naar een open communicatie, waarin mensen elkaar zonder gêne kunnen vertellen wat ze denken. In een ‘open feedbackcultuur’ wordt er van je verwacht dat je reageert op wat anderen zeggen of doen, zowel in positieve als in negatieve zin. We zijn er met z’n allen van overtuigd dat zo een open communicatie de goede gang van zaken alleen maar kan bevorderen. Toch ziet de praktijk er vaak anders uit, ook in een LETSgroep... Wat maakt het ons zo moeilijk om op een eerlijke manier feedback te geven?

22 •

In het dagelijks leven, d.w.z. om mijn brood te verdienen, ben ik trainer. Denk nu niet dat ik jonge voetballertjes op weg help naar een succesvolle carrière (ik zou het geen enkele jongere aanraden om zijn topsport-toekomst in mijn handen te leggen). Nee, de trainingen die ik geef gaan o.a. over sociale vaardigheden. Aan steeds wisselende groepen leer ik, meestal in opdracht van hun werkgever, hoe ze (nog) beter kunnen communiceren op het werk. Duidelijke communicatie, luistervaardigheden, feiten en interpretaties, assertiviteit,... het komt allemaal aan bod. Eén van de thema’s waaraan ik veel aandacht besteed is het geven en ontvangen van FEEDBACK (ook wel ‘terugkoppeling’ genoemd). Met vele van mijn collega’s deel ik de overtuiging dat een samenwerking alleen goed kan draaien als je elkaar ook eerlijk feedback geeft. Een complimentje als iemand iets goed doet kan wonderen doen, maar ook kritiek geven is belangrijk: hoe kan iemand immers bijsturen als hij of zij niet weet wat hij fout doet? Nu merk ik in mijn privé-leven dat ik wel mooi praten heb als trainer, maar dat het niet altijd zo simpel is om volgens mijn eigen principes te leven. Al een paar keer betrapte ik mezelf erop dat er ook door mijn hoofd

uitvluchten waaiden als “Ach, ‘t is niet echt de moeite”, “Ik zal er maar over zwijgen, ik wil niemand beledigen” of “Die andere zal toch niet willen accepteren wat ik zeg”. Met als gevolg dat ik niets zeg maar dat er toch iets blijft broeien, wie weet wil ik het uiteindelijk toch eens aan iemand anders kwijt... en voor ik het weet ben ik aan het roddelen. De laatste weken had ik het er al met enkele letsers over dat het ook binnen de LETS-groep moeilijk is om eerlijke feedback te geven. Stel: je hebt een LETS-transactie achter de rug en je bent niet echt tevreden. Of het nu gaat over kwaliteit of de tijd dat iemand gespendeerd heeft, het sociale contact of de handjesvergoeding... dat doet er eigenlijk niet toe. Stel nog, dat de situatie ook weer niet zo erg is dat je het nodig vindt om er een contactpersoon of ombudsman bij te halen. De vraag is, hoe reageer je? Wat ik vaak om me heen zie gebeuren (en waar ik mezelf ook wel eens op betrap), is dat mensen de zaak afhandelen zonder hun ontevredenheid te uiten. Waarom? Ze willen niet zagerig of krenterig overkomen, ze zijn bang voor de confrontatie, ze vinden het niet de moeite, ze willen deze negatieve ervaring zo snel mogelijk achter zich laten... of ze merken pas nadien dat ze zich niet lekker voelen bij de

zaak. Allemaal heel menselijk en begrijpelijk, alleen werkt het niet altijd constructief. Want op één of andere manier blijft de onvrede zijn eigen leven leiden. Ofwel blijf je je slecht voelen of je besluit met deze persoon niet meer te letsen of je vermeldt het voorval toch eens aan iemand anders, al dan niet om je hart te luchten. Gevolg: ofwel heeft de persoon in kwestie geen idee dat er een vuiltje aan de lucht is – en zal er bijgevolg de volgende keer geen aandacht om hebben – ofwel vermoedt hij dat er iets mis is maar weet niet precies wàt. Dat kan tot vervelende situaties leiden: iemand kan hier heel onzeker van worden of alvast in de verdediging gaan. Hoe kan het dan wél? Hoe moeilijk het ook is, toch lijkt het me nuttig om na elke transactie te zeggen wat je er zelf van vond. Dit kan deel uitmaken van de onderhandeling over de waardering, maar kan daar ook los van staan. Als je een opmerking hebt die voor jou geen invloed heeft op de waardering, maak dit dan ook duidelijk, of geef de opmerking nadat de transactie afgerond is. En zelfs als je er nadien pas achter komt dat iets je niet lekker zit, zeg het dan achteraf nog tegen die persoon. Op die manier geef je de andere de kans om te reageren, krijg je het misschien

uitgepraat en heb je hopelijk minder de behoefte om bij iemand anders je hart te luchten. Anderzijds betekent dat natuurlijk ook dat je zelf moet openstaan voor feedback. Als we immers met z’n allen open gaan ‘terugkoppelen’ naar elkaar, kan dat ook naar jou gebeuren. En dan is het kwestie om dit niet als een aanval te ervaren maar als nuttige eerlijke informatie... niet simpel! Tenslotte zijn we allemaal maar mensen.

Op het al dan niet geven van positieve feedback binnen de LETS-groep heb ik minder zicht. Vaak hebben mensen de neiging om dat over het hoofd te zien, maar misschien valt dat binnen LETS nog wel mee... regelmatig hoor ik letsers elkaar een complimentje geven over geleverde diensten, en dat stemt me vrolijk. Blijven doen! Liesbeth (LAS135) Eerder verschenen in KlapKlap26

ts th Wuy Liesbe Naam: 1 jaar :4 standig leeftijd letser en zelf : e r ti e Func train nicatie aar commu ensen bij elk leven r m e : ie m s a s z Pa ur n en du out brenge ats: Borgerh la Woonp

Ik heb altijd gezegd dat ik tijdens mijn pensioen datgene zou doen wat ik graag doe en waar ik zin in heb. Dit kan via LETS. Ik maak heel graag zelfgemaakte kaartjes, brei graag, vindt het leuk mensen te plezieren . Wat ik niet of minder graag doe , besteed ik uit. Rita, LETS Aalst-Oudenaarde • 23

LETSEN •

WORKSHOP ASSERTIEF LETSEN

AGNES HAESENDONCK

Ken je het gevoel waarbij je niet helemaal tevreden was over de uitvoering van een klus door een andere letser en je dat niet durfde zeggen? Bang dat de ander boos zou worden en het jullie LETS-relatie zou verzuren? Of dat je achteraf ietwat het gevoel had dat er van je werd geprofiteerd omdat je vooraf geen duidelijke afspraken over de LETS-transactie had gemaakt, erop vertrouwend dat jullie er dezelfde kijk op hadden? Als je met zo’n onprettige gevoelens blijft zitten, kan dat je LETSrelatie op de lange termijn schaden. Misschien ga je sommige letsers om die reden wel uit de weg? Er is echter een manier om voor jezelf te leren opkomen waarbij je tegelijkertijd respectvol met de ander omgaat. In dat geval spreken we van ‘assertief letsen’. Tijdens een workshop op het LETSVlaanderen Feest op 23 oktober 2011 konden mensen kennismaken met assertief letsen. Het was een korte bewustmaking. 24 •

Deze belangrijke vaardigheid, die je ook buiten het letsen uiteraard aardig van pas komt, verwerf je echter niet van de ene dag op de andere. Die verwerf je door bewust te zijn van je eigen verwachtingen, de manier waarop je met de andere communiceert, door goed te luisteren naar wat die wil en eventueel ander gedrag van hem te vragen. Ik heb geprobeerd deze elementen in een workshop te gieten van 3 avonden (telkens 3 uur). In mijn beroepsloopbaan ben ik psychotherapeute en heb ik ervaring in het begeleiden van groepen. Omdat ik zelf reeds zowat 10 jaar lets bij LETS Leuven, zag ik al gauw het belang hiervan. Het doel is om tot meer tevredenheid en voldoening in het letsen te komen, met betere resultaten en betere relaties tot gevolg. Onnodig te zeggen dat dat niet enkel jou als individuele letser ten goede komt, maar meteen ook de hele groep. En da’s waar het bij letsen toch om draait: een hechte netwerking waarin iedereen het beste van zichzelf

kan delen met anderen. De training bestaat uit 3 sessies (avonden of namiddagen) waarbij het inoefenen van vaardigheden centraal staat. Een dag van 9 uur behoort ook tot de mogelijkheden. De theorie wordt beperkt tot het inleiden van de oefeningen. Aan de hand van rollenspelen worden de vaardigheden ingeoefend. Mijn begeleiding zorgt ervoor dat iedere deelnemer duidelijke taken toebedeeld krijgt, dat het rollenspel gekaderd wordt. Na de workshop heb je de beginselen onder de knie en kan je aan de slag. Er kan dan ook eventueel een terugkomdag afgesproken worden. Deze workshop ging reeds door in LETS Leuven met tevreden deelnemers als gevolg: “Wie niet kan “nee” zeggen kan ook niet “ja” zeggen / “ik heb leren omgaan met negatieve kritiek”... In samenwerking met Frank Bervoets (uit LETS Antwerpen Provincie) ging een workshop door met 6 deelnemers

Praktisch: Met voldoende kandidaten (min. 6 en max. 12 deelnemers) in dezelfde regio / LETS-groep worden er 3 concrete data gezocht (via een online doodle). Dat kunnen namiddagen of avonden zijn (eventueel 1 ganse dag). De vergoeding bestaat uit 60 LETSeenheden (3 werkuren bij ons) voor de 3 sessies per deelnemer. De verplaatsingskosten (0,20 EUR/km H/T) voor de spreker worden onder de deelnemende groepsleden verdeeld. Op aanvraag kan ik je het raamschema van de 3 avonden bezorgen . Zorg dat je erbij bent! Agnes Haesendonck (LETS Leuven) (gastlid LAP400) [email protected]

Crisis, maakt dat de meerwaarde van LETS sterker tot uiting komt omdat het kansen biedt, waar die er elders onvoldoende zijn . Het “iets voor een ander doen” staat zeer centraal : een belangrijk aspect in een samenleving die net dat schaduwt. De waardering van talenten is iets wat evenwicht brengt voor iedere deelnemer. And last but not least, het is gewoon fijn en verrijkend interessante , nieuwe mensen te ontmoeten . Na lee am: A Fun ftijd: gnes Pas ctie: 62 ja Haes ho sie: l psyc ar endo nck Wo uwer etter hothe on in s - en rap pla te ats en poëz eute ie:H ere nt

in Klein-Brabant tijdens de maand november.

Jos, LETS Mol

• 25

KANSEN •

LETS en armoede: kans of kloof? Is LETS een beweging voor en door de maatschappijkritische en zelfbewuste burgers uit de middenklasse? Voor een deel is dat zo en deze letsende burgers speelden vroeger (en ook nu nog) een belangrijke pioniersrol in het aanbieden van een alternatief voor wie zich niet kon/kan verzoenen met de kapitalistische grondslag van onze samenleving. Door hun idealisme en enthousiasme bestaat LETS al 20 jaar in Vlaanderen en wordt het nu steeds meer bekend. LETS kan echter nog meer betekenen voor de gemeenschap en het is vanuit dit inzicht dat heel wat trekkers van LETS-groepen zich zo gedreven voelen. Dan denken we concreet aan de drie pijlers van LETS. Naast de economische insteek, zoals hierboven beschreven, is er ook een ecologisch en sociaal motief waarom letsers doen wat ze (graag) doen. Daardoor is LETS ook heel interessant en belangrijk voor mensen die je maatschappelijk kwetsbaar zou kunnen noemen. Bij de meeste LETS-groepen zijn wel een aantal mensen aangesloten met een zwakke gezondheid, met een klein inkomen, mensen die het psychisch wel eens lastig hebben, senioren die anders zouden vereenzamen. Maar er is een “maar”. Armoede gaat verder dan “weinig geld hebben”. Vaak betekent het een kwetsbaarheid die zich uit in een “kloof” die moeilijk te overbruggen is. Door die kloof ontmoeten “kansarmen” en “kansrijken” mekaar zelden. Ze begrijpen nauwelijks hoe die “ander” functioneert, wat voor hem of haar belangrijk is, wat zijn of haar drijfveer is in het leven. Hoeveel van ons heb-

26 •

ben vrienden die uit een “andere” sociale groep komen? Soms hebben we de beste bedoelingen en dénken we dat we die “andere” wel begrijpen en accepteren. Maar dat lukt niet altijd en het kan zelfs gebeuren dat we ongewild op iemands gekwetste binnenkant trappen. We moeten er niet flauw over doen, ook LETS krijgt te maken met die moeilijk overbrugbare kloof tussen arm en rijk. En dat is niet vreemd, integendeel: bij LETS kom je bij mekaar in huis, in mekaars vertrouwelijke sfeer. Dan is het handig dat we ons bij mekaar “op ons gemak” voelen. Veel van dat “gemak” wordt bepaald door “herkenbaarheid”: hoe doet die ander dingen, wat doet die en waarom, hoe ziet dat er dan uit. Dat soort van vertrouwelijkheid, die groeit uit herkenbaarheid, is moeilijker te realiseren als je een compleet verschillende achtergrond hebt wat betreft opvoeding, schoolloopbaan, vrije tijd, werk, interesses… Daar wringt alvast één schoentje. Hoe pak je dit aan? Waar gaat het om échte verschillen, hoe onoverkomelijk zijn die, wanneer zijn het vooroordelen? Het is al geble-

ken dat “verschillen” plots niet meer zo “raar” en “anders” zijn als mensen mekaar over de verschillen heen leren kennen en waarderen. “Als mensen mekaar leren kennen, blijken de verschillen niet meer zo onoverkomelijk te zijn. Ze worden makkelijker geaccepteerd.” Peter Van den Brande, educatief medewerker Vormingplus Antwerpen Maar er is nog een schoentje waar het wringt. Stefaan Segaert, zelf een letser, schreef dit: “We moeten ook nadenken over de vaardigheden die nodig zijn om te letsen. Je hebt om te beginnen behoorlijk wat zelfvertrouwen en assertiviteit nodig. Wie redelijk wat deuken heeft opgelopen, onzeker is en weinig vaardigheden heeft ontwikkeld (communicatief, organisatorisch) komt moeilijker aan de bak. Laten we er geen doekjes om winden: er is wel degelijk een culturele kloof tussen groepen in de samenleving. En daar worden letsers zeker mee geconfronteerd”. Is de kloof tussen kansarm en

Een alleenstaande moeder gaat zelden beroep doen op een professionele oppasdienst om te werken aan haar persoonlijke ontwikkeling en te voorzien in extra’s. LETS maakt deze extra’s en ontwikkelingskansen wel mogelijk én het is ook zeer aangenaam. Bo, LETS Leie kansrijk onoverbrugbaar? Het is geen kinderspel, laat ons daar duidelijk over zijn. Maar: wie het schoentje wel past, trekke het aan! Er zijn veel organisaties die ervaring hebben met het begeleiden van kansengroepen. LETS wordt ook in die kringen steeds bekender. Als die organisaties en de trekkers van LETS-groepen de handen in elkaar slaan, is er ontzettend veel mogelijk. Dan kun je actief kansengroepen betrekken bij een LETS-groep, ook al is dat met vallen en weer opstaan. Want er zijn vooroordelen die een drempel vormen, soms zijn er verschillen die geaccepteerd moeten worden. Onzekerheid en tekort aan vaardigheden van “kansarmen” én “kansrijken” kunnen een hinderpaal zijn om samen te letsen. Daar zijn geen pasklare oplossingen voor, maar er bestaan wel methoden die een extra zetje kunnen geven om deze hindernissen te overwinnen. In Sint-Niklaas ontmoeten “kansarm” en “kansrijk” mekaar in het LETS-café. In LETS Durme wordt peter-en meterschap uitgeprobeerd. Op Sint-Andries wordt geen lidgeld gevraagd en is de

kerngroep een sociale mix. Daar doet de mond-aan-mond-reclame haar werk om kansengroepen te bereiken. Buurtruil is ook zo’n hulpmiddel. Het is een ruilsysteem dat meer gericht is op kleine buurtjes waar mensen mekaar min of meer kennen. Buurtruil werkt zonder punten, om toegankelijker te zijn voor kwetsbare senioren die meer vraag dan aanbod hebben. Je moet geen transacties “registreren”, wat Buurtruil meteen ook laagdrempeliger maakt voor mensen die geen voeling hebben met een puntensysteem en/of nauwelijks gebruik maken van internet. Waarom zou je die inspanning doen als LETS-groep? Als je groepje toch zo lekker draait of, in een minder gunstig geval, het al moeite genoeg kost om de groep actief en dynamisch te houden? Als er nog tientallen andere redenen zijn te bedenken om het niet te doen?

Misschien is er één reden waarom ik geloof dat een letser dit wél zou kunnen en willen doen. En dat is de uitsluiting van kansarmen door een kapitalistische samenleving, die steeds ernstiger vormen begint aan te nemen. Want ik heb LETS leren kennen als een beweging voor en door maatschappijkritische en zelfbewuste burgers die het anders willen doen. En dat was een heel aangename kennismaking.

Katelijn Bombeke, educatief medewerker Vormingplus Antwerpen

Info over LETS en kansarmoede: In Vlaanderen zijn momenteel 4 groepen actief bezig met het betrekken van een zo groot mogelijk diversiteit in de LETS-groep. Sint-Niklaas, Eeklo, Aalst en Antwerpen binnenstad pionieren daar op dit moment mee. Voor meer info kan u steeds terecht via [email protected]

Na lee am: K Fun ftijd: atelijn 5 bij ctie: e 3 jaa Bom bek tea Vormi duca r e Pas m Tra ngPlu tief m n s s e s i A Wo e: c itie ntw dew onp rea erp . laa tief en b ts: e z Sta ig z bro ijn ek

• 27

BIJ DE BUREN •

Betalen in Taler Geld moet rollen... Bij het kapsalon, de bakkerij, de loodgieter, het fitnesscentrum, de edelstenenwinkel, het restaurant of de tuinderij kun je in het Duitse district SachsenAnhalt sinds 2004 met een lokale munt betalen. Het is geen LETS-systeem, maar een uitgebreid netwerk waar ook veel bedrijven aan meedoen. De Urstromtaler, zoals het betaalmiddel heet, is gewoon net zoals euro’s in biljetten verkrijgbaar, zo bestaan er briefjes van 1, 2, 3, 10, 20 en 30 Taler.

De naam van de Urstromtaler refereert aan het feit, dat de mensen in Sachsen-Anhalt gezamenlijk in een ‘oerstroomdal’ leven. Bovendien is het geld tenslotte de oerstroom van de handel. Het woord ‘stroom’ geeft bovendien aan, dat het geld moet vloeien. ‘Taler’ is de naam voor een oud betaalmiddel in die streek. Overigens werd het soms uitgesproken als ‘Doaler’ en komt de naam van de ‘dollar’ daar oorspronkelijk ook vandaan. In het bezit komen van Taler is eenvoudig: je kunt er bijvoorbeeld diensten voor leveren, maar je kunt ook gewoon euro’s wisselen, al moet je er dan wel op bedacht zijn, dat terugwisselen niet mogelijk is. Een andere optie is het openen van een Talerrekening en je vervolgens in Taler laten uitbetalen. Je kunt ook Talercheques inleveren en op je rekening laten storten. Er zijn overigens ook ‘gemengde’ prijzen mogelijk, zodat je bijvoorbeeld iets voor 75% in euro’s en 25% in Talers kunt kopen. Om de doorstroming van het geld te bevorderen, moet het voor een bepaalde geldigheidsdatum

uitgegeven worden. Tegen betaling kun je je Taler langer geldig maken. Dit is eigenlijk het omgekeerde van een rentesysteem, zoals wij dat kennen in onze euro-economie. Daar moet degene die geld wil hebben, daar rente voor betalen, terwijl in dit systeem de bezitter van het geld daar na verloop van tijd voor moet betalen. Helaas moet belasting in het district nog wel in euro’s betaald worden. Dus ook als je een grote omzet hebt in Urstromtalers, heb je nog wel inkomsten in euro’s nodig. De Taler is ingesteld omdat de euro juist uit de regio ‘wegvloog’, zoals dat veel vaker gebeurt. In een renteeconomie stroomt geld namelijk altijd naar de plekken waar het het meeste oplevert en weg van mensen die het eigenlijk het hardst nodig hebben. Regiogeld blijft vanzelfsprekend in de regio, want alleen daar is het geldig. De regionale handel en ontwikkeling wordt daarmee veel meer gestimuleerd en dat levert - niet onbelangrijk - ook bijvoorbeeld meer arbeidsplaatsen op. Erik (LAS005) Eerder verschenen in Nestel18

We hebben al veel onvergetelijke momenten meegemaakt. Claudine , LETS Vilvoorde , noordrand Brussel . 28 •

Reistip

voor letsers met een kleine en een grote beurs

• REISTIP

yenbroek n of twee nachtjes Pu éé je u zo om ar wa r t Maa zelf -en aanbodlijstje nie is Puyenbroek. Als ik ooit eigen tuin) in je vraag in f (o Zo dichtbij en toch zo ver m rda em, kies ik voor Amste opnemen? aan een Vrij Podium deelne r mij alleen al omvoo dat lied een , yne Bru ren/verwenvan Kris De medeletser niet trakte l uitsteekt. n vee ee je ven u bo zo bre m tim ro aa het W wille van klare tent? nen op een kant en ht zic uit je heb f zel g, ntie gaan Je prinses van vijf slaapt no r Doorslaar uitrekt oep ooit eens op vaka ove -gr re TS wa LE het de als h et zic m die we s Al , don’t know 1. op de zon ke eft (don’t know when ebe he cht g Wa tin es van al go e utw wi ho e or vo met één 2. de langst doen me denken aan ker experimenteren ze en lier we pu po en ge nn ho ku de e) er van wh Het ruisen . nachtje Puyenbroek het vallen van de Niagara. s ik in het mmelbeurten in lee een weidse campingplek ho sc ee: tw ee t tw me n o eur sse 13 tu : per PS rs dorp in de Voor am emticketten voor bin‘Montaillou, een kette zw e nt ee sa tw es luis er inc int eld nd uev ze ra met petanq en veel beter 4’. Geletst van Alain 32 -1 94 12 n eë ad. ne nb re ite Py nen- en bu Lokeren kon vinden. wat je in de bib van n da ge over een n opmerkelijke passa uwe Wandeling ee Nie b. de bv in 23 we a en gin ser pa ani org Op In 2012 je tijd: kamperen op provin RUILEN: avond over betaalbare vri een item tussen nt die ver ek bro yen Pu in buren ciaal dome inig geld in omloop, apsvoorzieningen omwe sch rp een do t gem he in zijn s Dit . wa ms ‘Er andere ite hout, vuur, akter om te koesteren. ren, groenvoer, hooi, kar ko r sch aa ati elk ocr en dem nd n hu lee rijk was wille van kolen en rapen. Wie ieren, bijlen, ketels, ild mu en gaf hem g leende aan de arme m Friet, bij een boer gin Wi or bij t do ech or ter vo je ar kan da rp of In het do lmoes. De heiligen brood als aa engebakken boerenler ste je Al l t haa me l en lk ee tu me en we ev rau het werk tank je aad of een dier dat bij isr hu e nd lee t. er kas ed een r die mo brood uit sen dochter, wannee was aan haar volwas dig ar no ouden mer duwe, en haar huish g houden, alles nodig we laa of s erg r wa hie d je uw kan k tro dru ge Je voetaf k verschillende ugbaar. van haar moeder. Oo s rbr mu ove s do fiet de de n t da me s en, is en wa om te lev anden van voorwerp van krediet, met verp en rm de vo n bij all lden enzovoort, moete stellen en grapte over een overdracht van schu Carine Z. hielp onze tent op ‘ t. es zijn gewe dorpelingen bekend instant vakantie.

Stefaan Segaert (LETS Durme)

• 29

UIT DE TOEKOMST •

Hoe het zover is kunnen komen... In 2011 probeerde de Low Impact Man, lid van LETS Gent, in zijn blog een beeld te schetsen van wat de wereld nog te wachten stond... Noch hij, noch iemand anders had ook maar kunnen vermoeden dat het zo zou verlopen! Niemand legde op 19 augustus 2011 een verband tussen twee krantenberichten: “Internetvirus plundert bankrekening via homebanking”, stond op bladzijde 8 van De Morgen. En op bladzijde 9 stond de kop: “Dodelijke mix nekt beurzen” met daaronder iconen, die alles zegden over de toekomst. Achteraf, ja, achteraf was het onbegrijpelijk dat al die experten niet gemerkt hadden dat dit het begin van het einde betekende voor het kapitalistische monetaire systeem. In de volgende dagen werd het alleen maar erger, om uit te lopen op de wereldwijde catastrofe, die we hebben meegemaakt en die ons gebracht heeft tot waar we nu zijn. De dagen en weken na 19 augustus werd het alleen maar erger. Het aantal virussen, Banking Trojans en spyware, dat verspreid werd over het internet, bereikte ongezien hoogtes. Bankrekeningen werden leeggehaald, rekeningnummers, nummers èn codes van visa- en andere kaarten werden verspreid over miljoenen mails, bedrijven gingen overkop omdat hun netwerken totaal vastliepen, zelfs de voorziene backupfaciliteiten crashten. De beveiliging van de banken zelf en van bedrijven, zelfs superbeveiligde multinationals, werd gekraakt, bedrijfsgeheimen werden op anonieme internetsites te grabbel gegooid. 30 •

Tegen het einde van de maand augustus was de economie van de meeste landen een puinhoop. De uitbetaling van lonen liep volkomen fout, de betalingsorders werden afgeleid naar anonieme rekeningen, die dan op hun beurt weer werden leeggehaald. In september en oktober ontstonden in alle steden overal ter wereld opstanden en het waren ditmaal geen werkloze jongeren, geen pseudoanarchisten die de boel kort en klein sloegen. Het waren mensen zoals jij en ik die geen geld meer hadden en niet meer wisten hoe het verder moest. Er werden op ongeziene schaal vernietigingen aangericht, banken werden aangevallen, regeringsgebouwen verwoest, er werd geplunderd als nooit tevoren. Er was één groot verschil met vorige opstanden: niemand kon dit oplossen, want er was geen oplossing! Kleine groepen bedachten zelf een oplossing… En toch, hier en daar in de wereld, bleven kleine enclaves van rust bestaan. Plaatsen, waar mensen toch nog konden leven zonder veel

problemen, waar ze een woning hadden, verwarming in koude dagen, licht, voedsel. En vooral, waar ze voor elkaar zorgden! De mensen die hier samen woonden, waren al vele jaren voor die onheilsdag lid van een groep goedbedoelende lieden, die altijd al geweten hadden dat het monetaire stelsel dat de wereld regeerde eens zou ineen storten. Ze maakten deel uit van plaatselijke ruilsystemen, waarbinnen een eenvoudige manier gebruikt werd om met elkaar diensten en goederen te ruilen. Dankzij het gebruik van een plaatselijke ruileenheid, in de groep waar ik bij hoor “stropkes” genoemd, kunnen we met elkaar “handelen”. Deze ruileenheid kent geen inflatie, geen rente, geen spaarsysteem en dank zij een paar eenvoudige, goede afspraken wordt niemand rijk en blijft niemand arm. De zon schijnt, Peter, een lid van de groep is het gras aan het afrijden en ik hoor Hilde kokerellen, er komen een tiental letsers eten vanavond. Ik stuur dit per mail naar de adressen die ik heb, ik hoop dat deze tekst nog andere groepen bereikt. Johan Boelaert (LETS Gent) Naam: Jo leeftijd han Boelaer t :6 Functie 0 jaar : voorz itt LETS G er van en Passie: t vzw film no ir Woonp laats: L andege m

• FENOMEEN

De Multi-letser ...slaat weer toe! Reeds een paar maal is, tamelijk onofficieel, de “babysit-vergoeding” ter sprake gekomen. Soms krijgt onze stuurgroep te maken met bedenkingen in verband met de vergoeding voor het babysitten. Er blijken erg uiteenlopende “tarieven” gehanteerd te worden door babysitters en er blijken al even verschillende verwachtingen te leven bij de ouders. Het leek ons daarom nuttig om hierrond een advies te formuleren vanuit de stuurgroep. Dat de algemene richtlijn voor LETS-waarderingen in Antwerpen 20 handjes per uur is, is geen nieuws. Dat hierop kan worden gevarieerd naarge-

lang de zwaarte van de dienst (en de kwaliteit enz.) evenmin. We menen wel dat er een wezenlijk verschil is tussen “actieve” diensten en zaken zoals babysit bij slapende kinderen of, bij uitbreiding, alle LETS-diensten waarin het vooral gaat om “aanwezig zijn”. Een aantal redenen pleiten ervoor om de richtvergoeding voor dit soort diensten lager te leggen (bv. Op 10 handjes per uur). TV kijken en chips eten terwijl het kind boven ligt te slapen, lijken ons niet direct de zwaarste taken, ook al heb je misschien een grote verantwoordelijkheid op die moment. Je

bent weliswaar niet thuis, maar kan nog rustig je eigen ding doen (lezen, studeren, tekenen, breien, telefoneren, internetten,...). In extremis zou zelfs het volgende scenario mogelijk zijn: als de kindjes in kwestie rustig slapen en je zou 20 handjes verdienen met ter plaatse chips eten, dan kan je ondertussen nog een vertaling maken, óók aan 20 handjes per uur,... en misschien kan je dat al poserend doen voor een derde letser-kunstenaar, óók aan 20 handjes per uur. Toegegeven, het is tamelijk onwaarschijnlijk, maar laat het een situatieschets zijn... Eerder verschenen in KlapKlap30 Tekening: Steven Derie (LAS008)

• 31

PSYCHO •

Hoe gaat dat bij jou, het letsen? Je vraag- en aanbodlijst staat online, en dan maar wachten tot je gecontacteerd wordt? Nee dus! Je kunt wel degelijk zelf iets doen om gestart te geraken. Enige mensenkennis is hierbij nooit weg, dus vind je hieronder enkele ‘wetten van de LETSpsychologie” (nou ja...). Ze zijn geenszins op wetenschappelijk onder-

Een stukje LETS psychologie

zoek gebaseerd maar zijn enkel een product van onze eigen ervaringen.

32 •

Letsers zijn eerder geneigd te letsen met mensen die ze al kennen Knap lastig als beginnend LETS-lid, maar wel belangrijk om te weten en om je ‘marketingstrategie’ aan te passen. Het is wel degelijk nodig om je ‘public relations’ een beetje te verzorgen... Ten eerste heb je een voorsprong als je bij de instap al een paar mensen kent. Gebruik deze contacten, laat ze zeker weten wat je aanbiedt, en laat je eventueel door hen introduceren bij anderen. Belangrijk!! Kom zo nu en dan eens langs op een LETS-activiteit en stel je voor aan een aantal mensen. Ik weet het; niet iedereen is even vlot in het sociale leven maar vaak is een korte babbel al genoeg. Geen reden tot paniek als het leren kennen van mensen een beetje moeizaam verloopt. Na een tijdje gaat immers een sneeuwbaleffect werken: mensen die je kennen kunnen je weer voorstellen aan anderen, enz...

Letsers zijn eerder geneigd te letsen met iemand wiens aanbod ze kennen Uiteraard kunnen mensen in de LETS-gids en op eLAS kijken als ze iets nodig hebben, maar nog vaker gebeurt het dat letsers gewoon iemand opbellen van wie ze weten dat die dit soort

taken wel ziet zitten. Zeker voor nieuwe letsers is het aanbodlijstje belangrijk, omdat je elkaars interesses nog niet kent. Zorg er dus voor dat mensen je aanbod te weten komen. Je kan enkele printjes van je aanbodlijst op zak hebben bij bijeenkomsten en gewoon uitdelen... Als je iets speciaals (eenmaligs) doet kan je dat in de nieuwsbrief of op eLAS publiceren. Praat met mensen over je aanbod en laat ook weten hoe flexibel je hierin bent.

Letsers zijn eerder geneigd te letsen met iemand die ze sympathiek vinden Nogal logisch, maar wat kunnen we hieruit leren? Sympathiek vinden... alsof daar een recept voor bestaat. Toch denk ik dat je met een aantal zaken rekening kan houden om de kans op een goede verstandhouding te vergroten. Mensen willen de vrije keuze krijgen om al dan niet op je aanbod in te gaan. Zelf vind ik het irritant als me iets wordt opgedrongen, of als ik me moet verantwoorden omdat ik er niet op in ga. Promoot dus je aanbod, maar geef mensen de kans om te beslissen of het hen interesseert. Letsers zullen makkelijker handelen met mensen die zich voornamelijk positief uitlaten over hun ruil-ervaringen. Tenslotte zijn er nu eenmaal altijd mensen die elkaar beter liggen dan anderen. Het is dan ook

Het was voor mij al vlug duidelijk dat het geen zin heeft om te wachten tot iemand ingaat op je aanbod . Het eerste jaar was het voor mij een beetje wennen , doorbijten , tot ik er me meer en meer thuis ging voelen . Want ik kon er ook met mijn ideeën terecht, met mijn vragen en bedenkingen . En nu weten ze me wonen hoor...! Kaat, LETS Brugge volstrekt normaal dat binnen een grotere groep kleinere vriendengroepjes ontstaan. Met mensen die je liggen zal een LETS-transactie meer iets van een vriendendienst hebben, terwijl het anders eerder op een meer afstandelijke transactie zal lijken. Het heeft niet veel zin om hierin iets te willen forceren... al kan LETS wel een uitdaging zijn om ook eens samen te werken met iemand waarmee je dat normaal niet zou doen.

Letsers zijn geneigd opnieuw te letsen met mensen waarmee ze positieve ervaringen hebben gehad Zorg er dus voor dat de andere een goed gevoel overhoudt aan de transactie. Zorg dat de verwachtingen vooraf duidelijk zijn: heeft iemand een ‘quasiprofessional’ nodig of is een ‘hulpje’ ook al goed? Bespreek vooraf wat en hoe, en ook hoe je alles ‘in rekening’ brengt. Probeer niet het onderste uit de kan te halen bij een waardering. Als mensen het gevoel krijgen dat ze buiten verhouding veel handjes hebben moeten geven of erg gierig gewaardeerd werden, zullen ze niet makkelijk meer

met je letsen. Maak je geen zorgen als de onderhandeling een keertje wat stroever loopt. Je kan nu eenmaal niet altijd op dezelfde golflengte zitten en dit soort situaties horen nu eenmaal bij het letsen. Als je twijfelt over een billijke waardering, vergelijk dan met diensten die je zelf ooit hebt geleverd en wat je daarvoor hebt gekregen. Belangrijk: bij materiële zaken kan je je afvragen: “hoeveel uren zou ik hiervoor willen werken?”.

voor anderen het economische belangrijker is of eventuele duurzaamheidsprincipes. Deze verschillen zorgen soms voor uiteenlopende verwachtingen. En toch zijn bij LETS de drie motivaties belangrijk: het opbouwen van een lokale gemeenschap waarin mensen op elkaar beroep kunnen doen en het nuttige aan het aangename kunnen koppelen en terwijl ook vaak een meerwaarde gestalte geven of in de praktijk brengen.

Er is in Antwerpen de richtlijn van 20 handjes per uur, maar hou ook rekening met de zwaarte van de taak: 3 uur babysitten is geen 3 uur fysieke arbeid. Als je een dienst vraagt aan iemand, zorg dan dat deze persoon die zo comfortabel mogelijk kan uitvoeren. Afhankelijk van de taak en de persoon in kwestie kan je zorgen voor gezelschap, muziek, een drankje, een kleine pauze of iets anders dat het werk aangenamer maakt.

Voilà, nu je een volleerd LETS-psycholoog bent, kan je deze kennis in de praktijk brengen. Laat ons gerust weten of je er baat bij ondervindt! Of vind je dat de cursus niet volledig was? Heeft jouw ervaring je tot een aantal andere inzichten gebracht die mede-letsers van pas kunnen komen? In dat geval zullen we met veel plezier je bijdrage ontvangen!

Letsers hebben zich aangesloten bij LETS vanuit verschillende motivaties

Liesbeth Wuyts (LAS135) Eerder verschenen in KlapKlap16

Sommigen hechten meer belang aan het sociale aspect van LETS, terwijl • 33

INTERVIEW •

Interview met Isabel Bombeke Welk is de belangrijkste reden dat LETS in SintNiklaas gestart is? Is dit dezelfde reden dan in andere steden en gemeenten? De belangrijkste pijlers waarop LETS Sint-Niklaas steunt zijn diversiteit en duurzaamheid. Onze leden zijn arm, rijk, oud, jong en hebben verschillende culturele achtergronden. Interactie tussen deze verschillende sociale groepen is wat we nastreven. Met LETS werken we aan een sociaal weefsel waarbij de verschillen complementair zijn. De verschillende talenten in onze groep vullen elkaar aan en ondersteunen elkaar (cf ruilen van diensten). Leden ervaren gemeenschapszin en een gemeenschapsgevoel. Dit is niet dezelfde beweegreden als in de meeste groepen in die zin dat wij diversiteit nastreven. Wij hebben meer draagkracht (professionele begeleiding) om te werken met mensen in kwetsbare posities, dan LETSgroepen met enkel een kerngroep van vrijwilligers. De LETS-groepen van Eeklo, Antwerpen Binnenstad, Aalst-Oudenaarde werken op een gelijkaardige manier.

34 •

Hoe lang is dit project nu reeds gaande en wat zijn de resultaten hiervan? Ons project is gestart in januari 2010. De resultaten zijn zeer individueel en verschillend. Doorbreken van een sociaal isolement, verdwijnen van depressieve gevoelens, duurzamer omgaan met materialen en voorwerpen, betrokkenheid en activering... dit is wat wij in onze groep ervaren. Op twee jaar tijd zijn we gegroeid tot een groep van 105 leden’. Dit is voor Sint-Niklaas dus wel een enorm succes te noemen.

Zie jij dit project in de toekomst nog verder groeien? Ja, momenteel zetten onze leden hun eerste stappen in een nieuw soort netwerk. Het vergt tijd en een heus leerproces om LETS een plaats in je leven te geven: een andere manier van communiceren, consumeren en denken. Zachtjes aan zullen de meeste leden zich een andere manier van leven eigen maken: bewuster en socialer met elkaar omgaan, de koopkracht vergroten (aanvullen en uitbreiden) met LETS-eenheden,... Kortom duurzamer omgaan met mens, natuur en relaties.

Wat zijn de grootste voordelen van dit project? LETS is een zeer menselijke manier van handel drijven.

Zijn er nadelen? LETS is iets wat je moet leren. Sommigen haken teleurgesteld en vroegtijdig af. Een letser zei me: “Het duurde een jaar voor ik het gevoel had mee te draaien, maar nu loopt het vlot.” LETS is een complementair systeem. Het is een aanvulling bij de euro of andere alternatieve monetaire systemen.

Op zich is dit project dat nu toch een hele vaart begint te maken in heel Europa - ik las laatst zelfs nog dat dit project nu ook opkomende is in Griekenland - een prachtig begin van een nieuwe samenleving, waar respect en delen met elkaar als prioriteit wordt gesteld. Wat is jouw mening hierover? Wij merken dat de samenleving open staat/klaar is voor dit soort van projecten. “Er bloeit iets!” Ik geloof in

ons project en in de toekomst ervan: ik geloof in duurzame oplossingen van onderuit. Projecten waar iedereen in kan deelnemen. LETS is één van de mogelijke oplossingen voor huidige samenlevingsproblemen.

Kan je nog een extra motivatie geven om mensen bij dit project te betrekken? Wil je een positief verschil maken en nu doen? Het is mogelijk bij LETS! Bron: naar een interview op TVNR, Transparant Vlaams Nederlandse radio, internetradio

Het BOEKENRUILREK in de bib in Sint-Niklaas Ecologisch, tof en spannend

Stel, je hebt “Sprakeloos” van Tom Lanoye twee keer cadeau gekregen. De Millennium-Trilogie neemt véél plaats in je boekenkast. Eén kookboek van de Boerenbond (met de groene asperges) wil je houden. De vorige uitgaven mogen weg.

Hoe werkt het ?

Het Boekenruilrek in de bib van Sint-Niklaas is open op zaterdag- en zondagmorgen van 9.30 tot 12.30. Je biedt je boeken aan bij de vrijwilliger van het Boekenruilrek in de bib. Die bekijkt wat er in het rek kan en wat niet. Je kan maximum 4 boeken inruilen. Je staat je boeken af aan het Boekenrek en de boeken die je meeneemt worden jouw eigendom. Het is dus geen uitleensysteem zoals in de bib. Het BOEKENRUILREK is een proefproject, dat liep van zaterdag 9 april 2011 tot en met 30 juni 2011, in de stripruimte op het gelijkvloers van de bib op het Hendrik Heymanplein 1, 9100 Sint-Niklaas. Buiten de openingsuren van het Boekenruilrek kon je geen boeken ruilen of achterlaten.

Naam : leeftij Isabel Bom d Functi : 33 jaar beke e LETS : coördina Sin to Passie t-Niklaas r : en gr zorg voor oe ‘n waar nere sam warmere e d Woon iversiteit e nleving e plaat s: Sin n norm is t-Nikla as

“Echte boekenliefhebbers doen het alle drie: boeken kopen, boeken uitlenen en boeken ruilen.” Het BOEKENRUILREK is een initiatief van de nieuwe vzw SOLIED, die staat voor “solidariteit en duurzaamheid”. Ook LETS Sint-Niklaas zetelt in deze vzw. Het Boekenruilrek is hun eerste project, samen met de bib van Sint-Niklaas.

• 35

TRANSITIE •

Van zakelijke ondernemer tot Ik ben een beginnende letser en vandaag was ik blij. Ik heb voor het eerst iets kunnen aanbieden. Het was iemand van Geel die op vakantie was in Oostende en gebruik wou maken van mijn specialisatie rond ondernemerschap bij kleine zelfstandigen. Ik heb ook al iemand gevonden die me zal helpen bij een vertaling. Dat kwam er maar niet van omdat de professionele vertaalbureaus gewoon te duur zijn. Omdat ik pas ben begonnen, is mijn getuigenis misschien beperkt. Voordeel is echter dat ik me precies in deze periode erg bewust ben van wat er allemaal meespeelt. Vermits ik bovendien psycholoog en onderzoeker ben binnen de transitiebeweging, reflecteer ik graag over al die dingen. Er zijn effectief heel wat zaken die een rol spelen om me daarin te lanceren en me thuis te voelen.

Mijn motivatie

Ik had vroeger al van LETS gehoord maar het leek me toen iets dat teveel aandacht zou vragen. Mijn aandacht zat jarenlang in een tunnelvisie omdat ik in mijn beroep gericht ben op de brede Nederlandstalige markt. Ik dacht er zelfs aan nog verder uit te breiden, internationaal. Ik moet eerlijk toegeven dat ik geen oog had voor de lokale gemeenschap, noch voor zo iets lokaal als werk maken van mijn eigen tuin. Nu heb ik dus een huis gekocht in Oostende, mijn kinderen zijn op kot en dat maakt dat het letsen nu ook begint te passen bij het aarden en wonen. Van een stad houden, van mensen houden, dat vind ik nu zeer zinvol. Een tweede grote motivatie is dat ik de verzakelijkte economie beu ben. Ik heb jarenlang gedacht in termen van ondernemen, succesvol zijn en een zaak groot maken. De ontwikkelingen in mezelf hebben er toe geleid dat ik in onvrede ben gekomen met dat streven. Rudy, de zakelijke onder-

36 •

nemer, dat is voorbij. Ik verlang wel naar professioneel werk doen. Ik ben ook creatief op de markt. Maar niet met het doel succesvol te zijn in de zakelijke definitie van het woord. Er zijn nu zaken die blijven liggen omdat ik niet de ‘juiste’ leveranciers vind. Met ‘juist’ bedoel ik mensen met wie het goed aanvoelt om mee te werken. Ik heb geen zin meer om koude prospectie te doen. Bijvoorbeeld op zoek te gaan naar een vertaalbureau. Ik wil andere manieren van economisch en professioneel bezig zijn. Dat gaf me de openheid om het letsen aan te gaan omdat je verbinding hebt met mensen. Wat me helemaal verraste was de aard van de letsers. Ik had niet verwacht dat er zoveel mensen tussen zitten die voortrekkers zijn op vlak van bewust leven. Ik leer mensen kennen die graag tuinieren, die kiezen voor bio-wasproducten, die vegetarisch zijn, die met de fiets rijden, fairtrade kopen en energie vriendelijk proberen te leven. Dat is een aangename verrassing!

Letsen, tussen spontaan delen en geld

Het typische van het letsen ervaar ik door het onderscheid met 2 andere manieren om te ruilen die ik nu ook al toepas. De ene is het ruilen zonder vergoeding en de andere is het ruilen met geld. Het ruilen zonder vergoeding is iets dat spontaan gebeurt. Ik leen van mijn buur gereedschap dat ik anders zou moeten kopen. Ik geef niets speciaals in ruil. We hebben gewoon een liefdevol contact en ik denk dat zij blij zijn (als 80-jarigen) met mij als buur. Er wordt niet gedacht in termen van ruil of balans tussen geven en ontvangen. Van mijn andere buren kreeg ik pruimen, ze hebben er te veel. Idem voor mijn vriendschap met een buur die 2 straten verder woont. Zij komt mijn planten water geven als

ik er niet ben. Dat is iets dat ik haar expliciet vraag. Ik heb aangeboden om te letsen maar dat vinden we eigenlijk allebei niet nodig. In vriendschapsrelatie of in hechte gemeenschappen wordt er spontaan uitgewisseld zonder dat alles gemeten wordt. Belangrijk lijkt me dat er een soort vriendschap is.

Beroep of geen beroep

Het LETS-systeem is dus wel een goede aanzet om te gaan ruilen, maar ik merk dat de letsers vaak niet eens bezig zijn met de ruilwaarde. Blijkbaar leeft de idee van balans dus al zo sterk, dat de gemeenschap van het letsen belangrijker is dan de berekening van de ruil. De statistiek van de officiële ruil zal dus nooit een werkelijk beeld geven van wat er onder de letsers effectief geruild wordt. De andere kant is het echte geld en de echte beroepen. Ik ben nog aan het twijfelen om mijn beroep (het coachen van mensen) aan te bieden in de LETS-gemeenschap. Ik voelde in eerste instantie dat de LETS-gemeenschap iets privé is, voor de hobby-sfeer. Maar dat is onjuist. Ik kan ook voldoende punten (schelpen) vragen of een gemengde vergoeding

bewuste letser

vragen (half euro, half schelpen). Dat is toch wel even iets om te overwinnen. Zal ik nog wel genoeg euro’s verdienen? Is mijn uurprijs voor een coaching evenveel waard als een uur poetsen? Dit levert interessante reflecties op over de waarde van diensten en onze discriminerende waardering van bepaalde beroepen.

Elk in ons vakje

Omgekeerd ook; ik was niet geneigd om op de LETS-gemeenschap een beroep te doen voor het inkopen van diensten (zoals fiets herstellen, poetsen, e.d.). Mijn eerste gedachte was ‘ik moet naar de fietsenmaker’. Het is dus wel even wennen dat de LETS-gemeenschap ook mag en kan ingeschakeld worden voor professionele dienstverlening. Als dat gaat lukken, dan wordt het letsen een volwaardig alternatief verdienmodel voor mij, met als groot voordeel dat het lokaal is en in een sfeer van gemeenschap gebeurt. Ik ben dan wel benieuwd hoe mijn fietsenmaker daarmee zal omgaan. Misschien moet hij ook maar beginnen letsen. Waar zit het verschil dan tussen letsen en euro’s? Het verschil is niet tussen

schelpen, hartjes, punten en anderzijds euro’s. Het verschil is het soort relatie waarin de transactie gebeurt. In het letsen is er meer gemeenschap aanwezig. Als ik aan letsen denk, denk ik niet aan ‘ruilen’ of verdienen, maar aan al die mensen die ik ondertussen leer kennen. Die mensen geven me een gevoel van verbinding, plezier en vertrouwen. Dat staat in contrast met de verzakelijkte economische bedrijvigheid. Mijn fietsenmaker is wel vriendelijk. Maar het is nog altijd op afstand. Het is alsof we niet tot dezelfde gemeenschap behoren. We zitten elk in ons vakje. Ik klant, hij leverancier. Ik zocht iemand om mijn deur te herstellen. Ik belde een firma uit de gouden gids. De man zegt ‘Ik hoop dat je niets tegen PVC deuren hebt, want die zijn goedkoper.’ Voor mij springt het daar al op af. Firma’s zijn uit op zaken doen en geld verdienen. Ik wil geen goedkope deur, ik wil een milieuvriendelijk geproduceerde deur. Hij maakte niet eens contact met mijn wensen. Ik ben blij dat het letsen ook een netwerk van mensen is die dan weer andere mensen kennen. In de LETS-groep zelf zitten niet genoeg specialisten, maar het is wel het dragend weefsel van mijn omgeving die me helpt om mijn weg te vinden in deze stad.

Letsen is een economie van ons

Eerst dacht ik, letsen is een sociaal gebeuren. Dat is ook zo. Maar ik zou nu durven zeggen: laten we er ook een economisch en professioneel gebeuren van maken. Het zou dus evengoed kunnen dat de kleine winkelier of firma zich meer invoegt in het lokaal sociaal weefsel. Dan is volgens mij de fundamentele bijdrage van het letsen. Wat mij trouwens erg verraste, is dat op een feestje van letsers verschillende mensen er niet voor aarzelden om

hun professionele diensten kenbaar te maken. Iemand deelt folders uit voor een massagepraktijk en iemand anders zegt ‘mijn zoon heeft een reisbureau’. Ik merk dat ik nog moet durven voor de dag komen met mijn dienst ‘coachen’. Het is bovendien ook nog wat zoeken of het deontologisch OK is dat we aan hulpverlening doen bij mensen die we kennen vanuit andere contacten. Dit vraagt nog meer ervaring. De kern van de zaak heeft dus niets te maken met euro’s versus punten, maar met de verzakelijkte relaties en ons verlangen naar een andere soort economie. Een economie die lokaal is, een economie waar de gemeenschap zich eigenaar van voelt!

Slot

Als ik het letsen vergelijk met de lokale munt uit de transitiebeweging (http://transitiontowns.nl/ de-handen/eigen-geld) dan is daar de ervaring gelijklopend. Handelaren die de lokale munt ondersteunen, voelen vooral dat men de lokale gemeenschap daardoor hechter maakt. Het werkt enorm motiverend om iets te doen voor ‘ons’ – als tegenbeweging tegen de individuele eenzaamheid en globalisering van de economie. In ieder geval, letsen is een fantastisch iets. Dit is een sociaal economische beweging! Hier zit energie! Dat zegt iedereen. We leven terug graag, we zijn er graag bij, we zijn een netwerk, een gemeenschap zonder dat we onze individuele vrijheid moeten opgeven. Rudy Vandamme (LETS Oostende) Eerder verschenen in Nestel21

Naam: Ru dy Vandam me leeftijd: 5 3 jaar Functie: ze lfst trainer / co andig ach Passie: tu inieren en letsen Woonplaat s: Oostend e • 37

OPMERKELIJK •

Transitiested Harde valuta... Het einde van het olietijdperk: de kracht van de lokale gemeenschap

De twaalfduizend inwoners van de Yap-eilanden in Micronesië (ongeveer 2000 km ten noorden van Papua Nieuw-Guinea) hoeven niet bang te zijn dat hun geld wordt gestolen. Hun valuta bestaat uit gigantische stenen met een diameter van soms vier meter en een gat in het midden. Deze “Vai” bestaan uit een steensoort (aragoniet) die in Yap niet eens voorkomt, maar wel op het 400 km zuidelijker gelegen eiland Palau. De enorme stenen werden met gevaar voor eigen leven in kleine bootjes over de ruige wateren vervoerd. Niet zelden sneuvelden er zeelieden onderweg. Hoe zwaarder de reis en hoe meer mensen er sneuvelden, hoe sterker de munt in waarde steeg. Wanneer iemand iets met een vai kocht, werd de munt niet altijd letterlijk overhandigd – voor een kleine munt heb je al ten minste twee sterke mannen nodig. De munten waren vooral een symbool van rijkdom, waardoor de bezitter in staat werd gesteld alle mogelijke artikelen binnen de samenleving aan te schaffen. Soms werd de steen na een transactie niet versleept, maar bleef op zijn plaats liggen omdat iedereen wist aan wie de steen nu toebehoorde. Dat was genoeg. Eeuwenlang leefden de inwoners van Yap met hun unieke geldsysteem, totdat de Ierse zeeman David O’Keefe in 1878 voor een enorme inflatie zorgde. Hij begon de stenen industrieel te produceren. Binnen de kortste keren verloren de stenen hun waarde. Vandaag de dag worden de stenen munten alleen nog gebruikt voor grote transacties, zoals voor het aankopen van land. Meer info: http://en.wikipedia.org/wiki/Federated_States_of_Micronesia Eerder verschenen in Nestel5

38 •

Overal ten lande en in de wereld ontstaan Transitiedorpen en -steden: een verzamelnaam van acties van mensen en verenigingen die de overstap van een olie-afhankelijke en olie-gedreven samenleving naar een duurzame samenleving en economie moeten mogelijk maken. LETS past perfect binnen dat plaatje, omdat het de heropleving van de lokale gemeenschap voorop zet. Als er iets is dat “transitiesteden en -dorpen” ten voeten uit typeert, is het dat het vooral een ‘wij’-verhaal is. Een ‘wij’-verhaal dat op de eerste plaats opbouwend werkt en waarin gemeenschap(her)opbouw de belangrijkste en meest zinnige investering vormt. Dit in een tijd waarin veel meer op de helling staat dan we vermoeden: ons klimaat, onze economie, ons geldsysteem, onze energievoorziening en ons sociaal vangnet. “Transitiesteden en -dorpen” begint met een kleine stuurgroep van mensen uit hetzelfde dorp of dezelfde stad, die zich bewust zijn van de ernst van de uitdagingen van piekolie en klimaatverandering. Maar die hoopvol vooruitkijken omdat ze een andere toekomst zien die hen uitnodigt. En waarrond ze nog meer mensen uit hun dorp of stad willen samenbrengen. Ze starten met het vormen van een stuurgroep die het model van de Transition Towns wil toepassen. Dit met als bedoeling een aanzienlijk deel van de inwoners van de stad of het dorp te overtuigen om een transitie-initiatief te starten en er mee in te stappen.

• VANDAAG

den en -dorpen Een transitie-initiatief is dus een gemeenschap - een stad of dorp bijvoorbeeld - die onbevreesd de uitdagingen van piekolie en klimaatverandering in de ogen ziet. Ze stelt zich deze grote vraag: “hoe kunnen we in alle aspecten van het leven hier de veerkracht van onze eigen gemeenschap verhogen (om de gevolgen van piekolie op te vangen) en onze uitstoot van broeikasgassen drastisch verminderen (om de gevolgen van klimaatverandering te temperen)?”

“Transitiesteden en -dorpen” is langs de ene kant een heel organisch en flexibel model omdat het vertrekt van het enthousiasme, de creativiteit, de bezorgdheid en het talent die aanwezig zijn binnen een dorp of stad. En omdat het werk maakt van de versterking van de lokale veerkracht. Het verwondert dan ook niet dat de principes van de permacultuur de oorspronkelijke inspiratie vormen. Langs de andere kant is “transitiesteden en -dorpen” toch ook een wel overdachte methode met een min of meer uitgestippeld traject. Het is immers gegroeid uit de concrete inspiratie en de rijke ervaring van de eerste transitie-initiatieven (vooral Totnes), waar ook niet over één nacht ijs is gegaan. “Transitiesteden en -dorpen” kunnen erkenning/registratie krijgen via het Transition Network dat in Engeland is opgericht om - gezien het grote aantal

initiatieven ondertussen - een beetje te waken over de oorspronkelijke inspiratie. “Transitiesteden en -dorpen” is net als LETS een door-en-door lokaal model vanuit de inwoners zelf, die samen werk willen maken van een veerkrachtiger en aantrekkelijker toekomst; en dat is een toekomst waarin mensen, groepen en bewegingen van heel diverse pluimage elkaars bondgenoten worden in dit proces. De officiële start van een “transitiestad” of “transitiedorp” gebeurt op het moment dat er een voldoende brede lokale groep zich kan engageren om de weg in te slaan naar een toekomst met veel meer lokale veerkracht en met flink minder energieverbruik (en een zelf en samen op te stellen Minder Energie Plan). Bron: www.transitie.be. Anouk (LAS020) Eerder verschenen in Nestel17

Naa lee m: An ft Fun ijd: 4 ouk A Pas ctie: d 0 jaar del W sie: uize o onp begrij ndpo laa pen ot ts: A n twe rpe n

Met als resultaat een creatief en omvattend proces: • bewustmakingsactiviteiten organiseren rond piekolie, klimaatverandering en de noodzaak om met de gemeenschap zelf een proces in gang te zetten om lokale veerkracht op te bouwen en uitstoot te verminderen • de handen in elkaar slaan met bestaande groepen binnen de gemeenschap • bruggen bouwen naar de lokale overheden • zich verbinden met andere transitie-initiatieven • groepen vormen rond alle belangrijke aspecten van het leven (voeding, energie, mobiliteit, gezondheid, innerlijk welzijn, economie, …) • projecten starten die mensen helpen verstaan waarom veerkracht, vermindering van uitstoot en gemeenschappelijk engagement zo belangrijk zijn • uiteindelijk een lokaal Minder Energie Plan voor een looptijd van 15 tot 20 jaar starten en uit te voeren. Dit resulteert in een verscheidenheid aan projecten die erop gericht zijn de lokale veerkracht en schokbestendigheid die we als gevolg van goedkope olie verloren zijn, terug

op te bouwen, en de koolstofuitstoot van de gemeenschap drastisch te verminderen. De gemeenschap erkent verder ook twee cruciale punten: • dat we ontzettend veel creativiteit, vindingrijkheid en aanpassingsvermogen aan de dag gelegd hebben in de tijd dat we steeds meer energie ter beschikking kregen, en dat er geen reden is om niet hetzelfde te doen nu we de energie-afdaling inzetten • dat als we samen en op tijd plannen en in actie schieten, het er ook naar uitziet dat we een levensstijl kunnen creëren die meer verbonden en voller is, en meer in voeling met onze omgeving dan de mallemolen van de olie-verslaving waarin we ons vandaag bevinden.

• 39

HET VERHAAL VAN •

Het verhaal van… de Low Impact Man, Steven Vromman

Ik was een van de eerste leden van LETS Gent. In 1997 ben ik in Het Luchtkasteel in Kain bij Doornik gaan wonen, een ecologische woongemeenschap van 12 volwassenen en 12 kinderen. In 2005 ben ik even lid geweest van LETS Leuven om dan enkele jaren geleden in SintAmandsberg te komen wonen en me terug aan te sluiten bij LETS Gent. met zo weinig mogelijk comfortverlies! De bedoeling is om al de informatie, alle tips, alle adviezen uit campagnes en van organisaties zoals Ecolife nu eens heel praktisch toe te passen. Het is niet vanzelfsprekend, merk ik, maar het kan. Een beetje tot mijn verbazing krijgt mijn project veel aandacht, de pers is geïnteresseerd, er kwam een documentaire op Canvas, veel kranten en tijdschriften publiceerden al interviews en Ik was tot 2006 directeur van Ecolife, een organisatie, die werkt rond duurzaamheid en probeert het ecologisch artikels. Op mijn blog en www.lowimpactman.be kan bewustzijn aan te scherpen. Informatie is er genoeg over je mijn acties volgen. de verschillende manieren om milieubewust te leven, maar waar we met Ecolife probeerden op te focussen is Ik hoop ook een boek te publiceren, een praktisch eerder de verandering van gedrag: na het weten hoe het handboek ‘ecologisch leven’, met al die tips en moet, moeten de mensen het ook echt gaan doen! adviezen, maar dan vooral gericht op het veranderen van gewoonten en je impact op het milieu drastisch In mijn loopbaanonderbreking probeer ik dit ook met verkleinen, terwijl je toch gelukkig blijft, of nog het Low Impact Man-project waar te maken: hoe kan gelukkiger wordt! Mijn vragen en aanbiedingen in LETS hebben uiteraard te maken met mijn Low Impact ik mijn ecologische voetafdruk terugbrengen tot 1,6 daar waar de gemiddelde voetafdruk van de Belg 5,6 is. leven (zoals isolatiewerkjes en gordijnen stikken). Hoewel dit een drastische verlaging is, wil ik dit bereiken Daarnaast ben ik ook veel met muziek bezig en wat er De filosofie achter LETS sluit nauw aan bij datgene waar ik momenteel mee bezig ben: ik ga door het leven als de “Low Impact Man”, anderzijds ben ik vooral geïnteresseerd in de sociale dimensie van LETS. Het is een prima manier om het sociaal netwerk te versterken in deze tijden die zo op het individu gericht zijn.

40 •

Steven Vromman trekt het land rond met lezingen en de Low Impact Man theatershow. In Gent konden letsers voor de show betalen met stropkes.

zeker bij mag, is dat ik geboorteliedjes maak! Dit zijn kleine muziekstukjes die ik speciaal schrijf op basis van de naam van de pasgeborene. Daarnaast wil ik ook iets doen rond piano-meditatie en improvisatie. LETS kan een belangrijke rol spelen in deze tijd, een surplus bieden, waar het leven moeilijker wordt. Het is een lokaal antwoord in een mondiaal complexe toestand. Ook aan de reacties op mijn blog merk ik dat de context gunstig is nu, dat de interesse voor LETS groot kan zijn.

Steven Vromman (Low Impact Man) (LETS Gent)

n ma rom nV an de eve r tM : St jaa ac nen n am 52 Imp bin t aa Na ftijd: Low even et; di n lee ctie: oed l plane rgeve Fun sie: g van 1 k doo Pas nzen ogelij Gent gre eel m aats: zov onpl Wo

Ik vind het idee achter LETS zo sympathiek . Het is altijd mooi als er uit LETS iets natuurlijks ontstaat, zonder de verplichte wederkerigheid . Als LETS een manier is om in een sociaal weefsel wat meer draadjes te weven , los van elke waardering, waarom zou ik dit dan ooit opgeven? Yolanda, LETS Leuven . • 41

INTERVIEW •

LETS en de crisis Enkele vragen aan LETS Vlaanderen coördinator Leen De Clercq De euro-economie bevindt zich in een diepe crisis. Toeval of niet, maar de belangstelling voor ‘complementaire muntsystemen’ neemt toe.

Wat wordt hiermee bedoeld? Dat de belangstelling toeneemt, merken we: er is meer vraag bij zowel individuen, maar ook organisaties als KAV, ACW, milieuorganisaties, Samenlevingsopbouw, hogescholen, steden en gemeenten,… stellen steeds meer de vraag naar informatie en begeleiding rond LETS. Dit doet vermoeden dat mensen en organisaties innovatief en kritisch durven denken in de huidige tijd. Wij gaan hier uiteraard met plezier op in. Dit is ook een bevestiging dat LETS Vlaanderen vzw als expertisenetwerk in complementaire muntsystemen benaderd wordt. Inderdaad, LETS is namelijk een praktijkvoorbeeld van een complementair muntsysteem. LETS maakt immers gebruik van lokale (buurt)punten (de Stropkes in Gent, de Ietsjes in Aalst, de Schelpjes in Oostende) om de vrijwillige, occasionele (buren)diensten (mensen lid van een LETSgroep) te waarderen. Deze diensten en dus ook de punten zijn aanvullend op de gewone economie, daarom ook het woord complementair. De punten hebben niet de bedoeling om in concurrentie te gaan met de euro. Integendeel, de bedoeling van dergelijk complementair systeem is om dàt on(der)benut potentieel dat aanwezig is in de samenleving te activeren en in verbinding te brengen met bepaalde noden. Het versterkt samenwerking op lokaal buurtniveau en biedt solidariteit nieuwe kansen. Of om het met de woorden van Minister Vandenbossche uit te drukken ‘het brengt mensen bijeen en het verhoogt de sfeer in de wijk’. Via LETS leer je je buren op een andere manier kennen: je leert zien wat hun talenten zijn, waar ze goed in zijn, … en misschien kan jij ooit wel eens gebruik maken van dit potentieel en/of jouw eigen talenten inzetten voor hen. Talent en ander potentieel krijgen zo op een andere manier terug waarde, waar ze misschien anders on(der)benut zouden blijven.

42 •

De Vlaamse overheid heeft ook belangstelling. Je hebt, als coördinator van LETS Vlaanderen deelgenomen aan overlegvergaderingen in het kader van een innovatieproject. Wat is er gaande? Twee jaar terug werden we met LETS Vlaanderen en Netwerk Vlaanderen gesubsidieerd door de Vlaamse overheid, meerbepaald de minister van Sociale Economie Freya Van den Bossche. Het is ook sinds die periode dat ik werkzaam ben voor LETS Vlaanderen vzw. De voorbije jaren zijn we door het Ministerie geobserveerd en geëvalueerd. Het gevolg van deze twee jaar is dat het ‘IWT-kenniscentrum Innovatief Aanbesteden’ op dit moment in opdracht van Minister Van den Bossche en Minister Lieten de technische en juridische haalbaarheid van een Vlaams complementair muntsysteem voor de gemeentes die dat wensen, onderzoekt. De doelstelling die men hiermee gerealiseerd wil zien is het versterken van gemeenschapsgevoel en leefbaarheid. Wat dit kan betekenen voor LETS in Vlaanderen moet nog nader onderzocht worden.

Welke voordelen heeft een complementair systeem zoals LETS voor werklozen en andere personen met een beperkt inkomen? We gaan ervan uit dat iedereen sowieso altijd wel eens hulp nodig heeft, ongeacht rijk of arm, oud of jong. Mensen worden in LETS ook aangesproken op wat ze kunnen, op hun talenten en dus niet op wat ze niet kunnen. Het is niet omdat iemand werkzoekend is of een persoon een beperkt inkomen heeft dat deze mensen niets meer kunnen bijdragen in onze

samenleving. Ze worden via LETS gewaardeerd in wat ze doen (zowel via punten als met een positieve bevestiging), ze kunnen deelnemen aan het buurtleven om op die manier terug in hun waarde (h)erkend te worden. Een bijkomend voordeel is dat ze occasionele burenhulp van mensen kunnen vragen zonder daar euro’s voor te hoeven betalen. De enige voorwaarde is dat ze zelf ook bijdragen in het systeem. Ook de RVA erkent deze waarde. In de zomer van 2010 heeft LETS Vlaanderen vzw een erkenningsnummer gekregen met als mededeling dat mensen met een werkloosheidsuitkering en op brugpensioen mogen letsen, mits aan bepaalde voorwaarden te voldoen. Ook dit jaar is er een proefproject goedgekeurd door de federale Minister van Integratie, Sociale Economie, Philippe Courard, waarbij we in samenwerking met VDAB Sint-Niklaas – mits de nodige ondersteuning – risicogroepen van de arbeidsmarkt willen toeleiden naar LETS Sint-Niklaas. Bedoeling is na te gaan hoe beide organisaties met elk hun eigen doelpubliek elkaar kunnen verrijken.

Zal de wereld beter worden met complementaire muntsystemen? LETS heeft volgens mij niet de ambitie om de wereld beter te maken. Laat ons zeggen dat dit ook een zeer utopische doelstelling is. Wel tracht LETS in te spelen op uitdagingen van deze tijd. Ten eerste kan lid zijn van LETS betekenen dat er ook kansen gecreëerd worden om te consuminderen en dus kan LETS ons consumptiepatroon beperken. In plaats van per gezin, kan er met meerdere gezinnen in dezelfde buurt een grasmachine, een heggenschaar, een wasmachine, … gedeeld worden. Er wordt ook veel gerecycleerd. In LETS Aalst-Oudenaarde is er een vrouw die van oude theezakjes leuke verjaardagskaartjes maakt. Goederen worden geleend en kleine mankementjes worden hersteld. Ten tweede betekent lid zijn van LETS dat er op economisch gebied nieuwe kansen gecreëerd worden. Ik zeg altijd ‘je hebt twee portefeuilles, die van de euro’s en die van de

punten’. Als je eens een kinderoppas kan vragen via LETS hoef je niet te betalen en spaar je dat geld uit voor iets anders. In die zin kan het ook de koopkracht versterken. Let wel, het gaat hier bij LETS enkel om louter occasionele hulp, vriendendiensten en/of hulp in nood. Het is zeker niet de bedoeling om de (lokale) diensteneconomie te ondermijnen. LETS biedt sowieso ook een duurzaam sociaal netwerk. In tijden waar Facebook, LinkedIn, Twitter, … en andere sociale media grote ophef maken, wil ik ook LETS plaatsen in die netwerkgedachte. Met dat verschil dat LETS eerder een netwerk is op lokaal niveau en past dus ook bij het motto ‘act local, think global’. Daarnaast wil LETS ook zoveel mogelijk openstaan voor een zo divers mogelijke groep. Hoe diverser de groep, hoe rijker vraag en aanbod. In die zin tracht men in LETS ook om te gaan met diversiteit. Alles hangt er uiteraard van af wat de letsers er zelf willen van maken en waar de LETS-groep of de letser de klemtoon wil op leggen. Velen treden toe om diverse redenen: economisch, ecologisch of sociaal. Met een grote wordende groep gepensioneerden en de vergrijzing voor de deur, zie ik voor >>>

• 43

INTERVIEW •

het LETS-systeem of complementair muntsysteem zeker nog enkele uitdagingen en kansen weggelegd.

Nog een slotbedenking die je kwijt wil? Via mijn werk ben ik voor het eerst met LETS in contact gekomen en er ook in gaan geloven. LETS is een rijk lokaal netwerk met enorm veel potentieel. Het potentieel zit in de mensen zelf. De charme van deze groepswerking is dan ook dat zo goed als alles van onderuit groeit en ontstaat. De idee dat mensen zelf invloed hebben op wat ze doen, hoe ze zich organiseren, dat ze de keuzevrijheid hebben wat, hoeveel en met wie ze letsen past perfect ook bij het profiel van de hedendaagse vrijwilliger. Toch wordt er dagelijks geruild zonder dat er gestuurd of beïnvloed wordt. Mensen brengen elkaar in actie. Zo was het fijn om zien hoeveel letsers er onlangs taarten maakten voor Levensvreugde, een voorziening voor mensen met een handicap, te Aalst. Leuk is het ook te lezen op ons digitaal platform hoe mensen elkaar via dit systeem bedanken: ‘iets meebrengen uit Technopolis. Heel erg bedankt’, ‘dank je voor de noodoplossing voor Lies en Noras’ opvang’, ‘het was een leuke verrassing die appels aan de deur’, ‘bedankt voor het tuinwerk’, ‘vervoer stenen en bamboe, ThanX’, ‘gezellige creanamiddag’, … en ik kan zo nog blijven doorgaan. Die spontane dankbaarheid maakt zo velen in de LETS-groep gelukkig zonder dat het ook maar enige moeite kost. Meer informatie over LETS is te vinden op www.letsvlaanderen.be Meer informatie over complementaire muntsystemen is te vinden op www.muntuit.eu Meer informatie over de Torekes op www.torekes.be cq Cler De n e Le jaar tor m: Naa ijd: 28 ördina vzw en, r ft lee ctie: co deren otive en n m n a ed en n u a h l e F SV ep lijk g LET ie: gro moge perkin s n e s a b a v P aan van uitg er dan d r e e

44 •

En waarom zou kunnen worden

Gevangenis Gent, het 56s Krappe tijden vragen creatieve oplossingen. Waarom zou een gevangenis geen lid kunnen worden van een LETS-groep? In de geest van het strategisch plan hulp-en dienstverlening is het niets anders dan het maken van een verbinding tussen de buitenwereld en de wereld van de ‘huizen die tussen doornen staan’. De budgetten van de gevangenis én van de Vlaamse overheid worden meer en meer ontoereikend voor de vele uitdagingen die een ambitieuze ploeg gevangeniswerkers zich stelt: een breed en zinvol emanciperend en normaliserend behoeftedekkend activiteitenaanbod op levensdomeinen als cultuur, welzijn, gezondheid, sport, werk en onderwijs met het oog op betere slaagkansen voor gedetineerden na detentie én een meer humane detentie.  Is de tijd rijp om nieuwe financieringsmodellen een ernstige kans te geven? Zal Bureel der Werken –zeg maar de boekhouding van de gevangenis- voortaan ook een pluimenrekening beheren? Zal de beleidsmedewerker tot een onderhandelde oplossing geraken met de gevangenisdirectie? In concreto. Waar kunnen vragen van de gevangenis én van de civil LETS-society gematcht worden? Waar liggen boeiende opdrachten te wachten voor vrije burgers en welke return kan de gevangenis bieden? Een niet meer dan bescheiden voorzet bedacht op een druilerige woensdag...

• WAAROM NIET

u een gevangenis geen lid n van een LETS-groep?

ste lid van LETS DURME? Mogelijk aanbod van de LETS-gemeenschap

Mogelijk aanbod van de gevangenis

• Verzorgen van kookworkshops op gezette tijden. • Verzorgen van een info-avond (workshop) over gezonde voeding. • Verzorgen van een avond- of namiddagvullend muzikaal programma / concert. • Verzorgen van een poëzieavond of een workshop poëzie. • Verzorgen van een workshop striptekenen, paashazen knutselen,... • Verzorgen van een knutselnamiddag bij de maandelijkse gezinsactiviteiten. • Mee ondersteunen van deelnemers aan een vrij podium in de zomermaanden. • Foto’s nemen bij bepaalde performances (optreden, theater, gezinsactiviteiten...). • Iemand literair en/of therapeutisch ondersteunen bij het schrijven van zijn/haar verhaal. • Uitlenen van muziekinstrumenten naar aanleiding van een muziekproject (derbouka, basgitaar, contrabas, trompet, Turkse lepels...). • Interviewen van een schrijver in het kader van leesbevorderende avonden (Grunberg-lezers rep u!) • …………….. (oneindig uitbreidbare lijst).

• Openstellen van de gevangenis tijdens opendeurdagen voor geïnteresseerde letsers. • Gevangeniswerkers (en bij voorkeur gedetineerden) willen meewerken met het geven van duiding bij detentie, willen mee debatten stofferen buiten de gevangenis... • Bij toonmomenten (sociaal artistieke projecten, muziekoptredens van artiesten van buiten of van gedetineerden zelf…) kan de gevangenis toegang verlenen tot dergelijke momenten volgens een af te spreken quotum. • Voorzien van een rondleiding in de gevangenis... • ............ Niet alleen de lijst van mogelijkheden is niet –limitatief maar tegelijk de instellingen. Tegelijk met gevangenissen kunnen psychiatrieën, ziekenhuizen, afvalintercommunales, gemeentelijke diensten voor groenonderhoud… opengebroken worden. Dit wordt ongetwijfeld het verkiezingsthema voor lokale besturen in 2012... Voor een meer dan ooit maakbare samenleving met tergend haalbare voorstellen, buiten het euro-keurslijf… Stefaan Segaert (LETS Durme)

Ik voel mezelf geholpen via LETS. Anderzijds is het ook wederkerig. Patrick , LETS Merchtem

• 45

COLUMN •

Crisis! Nationale manifestatie 2 december. Het is 2 december. Het bloed marcheert strijdlustig door mijn aderen. Ik laad mijn plunjezak en vertrek richting metro. Ik hoop dat alle trams naar Brussel rijden vandaag zodat alle chauffeurs mee kunnen betogen. Banken en ratingbureaus hebben België naar de rand van de afgrond gespeculeerd en dat kan ik toch niet zomaar over mijn kant laten gaan. En samen met mij willen ook vele anderen daar wel eventjes een kanttekening bij plaatsen. Tot mijn grote vreugde. De vakbonden staan paraat om de gepantserde ramen van de banken met eieren te bekogelen en een pak rammel te roffelen op de blote konten van bankdirecties. Pétards weergalmen in Antwerpen Centraal dat wemelt van rood, groen en blauw. Treinen zaten zelden zo vol. De dood van de werknemer is het brood van de zieltogende NMBS. Nooit was ik blij met een overvolle trein behalve vandaag. Ik ben in goed gezelschap. Kris Merckx, lange tijd

46 •

het boegbeeld van de PVDA, trekt ook mee op zijn zoveelste kruistocht tegen het grootkapitaal. Ik zal hem tijdens de betoging weer ontmoeten en fotograferen als eresaluut aan deze krijger van het eerste uur. In Brussel Noord ga ik op zoek naar de Simon Bolivarlaan. Het kan geen toeval zijn dat ik net in de straat van El Libertador, de bevrijder, gewapend wordt. Zware wapens krijg ik niet. Ik moet me redden met een fluitje en een ballon in de strijd tegen kapitaalreuzen als Solvay en Telenet. Gelukkig is er de massa partizanen die me geborgen meezuigt in de stroom. Ik verzeil tussen havenarbeiders tot ik van boord val en bij de metaalarbeiders van Picañol beland maar hen ongedwongen moet verlaten om een solidaire Portugese delegatie met gebarentaal te verwelkomen. Een groene Sinterklaas verbroedert met een rode Zwarte Piet. Solidariteit en humor zijn goede vrienden vandaag. Tussen de zwaaiende vlaggen van Groen! staat Olivier Deleuze van Ecolo op een stenen hekwerk naast de tunnel op uitkijk.

Hij staat klaar om straks de tonnen zwerfvuil op te vegen die door zijn bondgenoten langs het parcours worden achtergelaten. Een pétard knettert opnieuw mijn rechteroor te pletter. Mijn trommelvlies moet eventjes naar adem happen. Ik trek mijn muts ver over mijn oren maar kan zonder moeite de slogans horen van de Communistische Werkersbond, de LSP, de PVDA en Rood! van Erik de Bruyn. Om deze jonge, rode infanteristen te steunen, blaas ik mee op mijn fluitje. Lawaai maken is tegen mijn natuur. Het kost me moeite. Ik bevind me in twintigduizendste positie volgens de politie en veertigduizendste positie volgens de organisatoren als ik de Anspachlaan bereik. Anspach, de liberale burgemeester zaliger, zal zich omdraaien in zijn graf nu al dat rood-groene geweld over zijn gewelven loopt. Wat verder kijkt het witte standbeeld van Anneessens ons met opgegeven hoofd aan. Er verschijnt zowaar een glimlach op zijn gelaat bij het aanschouwen van zoveel verzet tegen de vreemde overheersing van het kapitaal. Het is winter maar prachtig wandelweer. Een deugddoend zonnetje priemt langzaam maar zeker door de wolken. Een grijze vijftiger met langere haren vindt dat niet kunnen en behoorlijk eenzaam demonstreert hij stilzwijgend tegen de opwarming van het klimaat. Een rode veertiger verlaat zowaar de betoging om zijn leeg blikje in een vuilnisbak te deponeren. Er is nog hoop denkt de grijze vijftiger. Intussen raak ik meer en meer getraind in het ontwijken van geluidsmuurdoorbrekende pétards. Laat ze maar pétards gooien, denkt een allochtone fruitboer, waakzaam controlerend of de massa afblijft van zijn mandarijntjes en andere sappige projectielen die hij met veel durf heeft uitgestald voor zijn Superette Midi. Willens nillens loop ik een poosje mee onder een paraplu. Aan de paraplu hangen A4’tjes in insteekhoesjes met een pleidooi om ‘letsen’ in de Van Dale

te krijgen. Echte vernieuwingen gebeuren vanuit de basis. Letsers aller landen, verenigt u !!! Een oude verzetstrijder hinkt kromgebogen voorbij. Fysiek weerloos maar met een moordende overtuiging schenkt hij mij een solidaire glimlach. Hij draagt een rood T-shirt met het symbool Che Guevara maar volgens mij is de ouwe knar Che himself. We naderen het zuidstation. Op grote beeldschermen voeren vakbondsleiders krachtdadig het woord bij de daad. Niet de werknemers moeten het gelag betalen maar de speculanten, de ratingbureaus en de banken. Sommige strijders stoppen en luisteren, anderen lopen door en drinken. Het terras van het café L’esplanade zit voller dan in de zomer. ‘Tracylane’ beklimt een podium en tovert een festivalsfeer uit hun gitaren met een potpourri van rockerige pop. Een blonde dame met rode outfit benadert me. Ze vindt vooral mijn ballon interessant. Beleefd vraagt ze me of ze die mag. Terwijl ik zoek naar het juiste antwoord brandt ze met haar sigaret het touwtje door en verdwijnt met de ballon. De laatste pétard ontploft. Enkele zatte betogers plassen nog wat ongenoegen tegen het station. De politie laat betijen. Een boemeltrein brengt me terug naar huis. De hele dag was ik figurant in een geëngageerd schouwspel. Brussel, al ben je als een lelijk huis, ik voelde mij hier veilig thuis. Omarm de werknemers en geef ze vooral een warme jas ! HANS (LAS 102)

Naa m leeft : Hans Fun ijd: 51 j Meyfro c a odt Pass tie: ond ar e Woo ie: muzi rwijzer e Link nplaats k en tim eroe : ver Antwer meren pen

Via LETS heb ik in onze groep de gelegenheid gekregen in onze omgeving mensen te ontmoeten die zinvol bezig zijn met de dingen des levens. Ze streven levenskwaliteit na en zijn zich tegelijk toch van de realiteit bewust zijn . Vaak zijn ze ook wel kritisch zijn ten opzicht van mens, milieu, economie en samenleving. Alex, LETS Begijnendijk • 47

INGEZONDEN •

Birds do it, Bees do it... even educated fleas do it. Let’s do it, Let’s do it, Let’s fall in love... met LETS! Ik kon het niet laten om dit aanstekelijk liedje even te gebruiken... Het is toch wel heel toepasselijk aangezien LETS van oorsprong Engelstalig is (Canada). Local Exchange Trading Systems ofte “Leuk EigenTijds Samenwerken” zoals het in onze contreien wel eens vertaald wordt? Ik doe iets voor jou, jij doet iets voor een ander en samen komen we terecht in een Bank die niet goochelt met bonussen en andere verdwijntrucs... We betalen met schelpjes of hoe de ruilmuntjes ook benoemd worden en krijgen er terug voor bewezen diensten of ingeruilde zaken. Oostende doet sinds een tijd ook mee aan dit systeem en het blijkt een inslaand succes! De ruilhandel is levendig en zeer gevarieerd maar wat vooral opvalt is dat letsen een heel sociaal gebeuren is waar je een heleboel mensen leert kennen en aan een ongelooflijke variatie van activiteiten kan deelnemen. Mijn mailbox stroomt vol met aanbiedingen van allerlei lekkere eetdingen (garnaalkroketjes, quiches, verse groenten, fruit, noten... noem maar op) maar ik kan ook relaxzetels, tafels, tripp-trappstoel, rieten manden, potten en pannen letsen... Bovendien kan ik aan yoga doen, free dancing, joggen, wandelen, picknicken, een gezellig logeeradres letsen voor op reis... en op tijd en stond een feestelijke bijeenkomst als kers op de taart! Wat wil een mens nog meer? Het geeft hoop dat in deze barre kapitalistische dagen toch een zonnetje gewoon plezier gloort, voortdoen dus! Let’s do it! JOS Lams (LETS Oostende)

48 •

en euh... wie heeft dit boekje hier gedrukt ? (ah, De Wrikker natuurlijk!)

elijk • mens- en milieuvriend ctief verband • duurzaam en in colle prijzen • fair trade en eerlijke ing • tijd voor info en vorm agement • maatschappelijk eng bezig!! • proficiat Letsers, goe

>> Denk aan ons bij je volgende drukwerk...

Drukkerscollectief De Wrikker Patriottenstraat 29 - 2600 Berchem 03 218 56 74 - [email protected] - www.dewrikker.be

COLOFON EN DANK •

NESTEL25 is een feest-uitgave van de nieuwsbrief van drie Antwerpse LETS-groepen: LETS Antwerpen Stad vzw LETS A’pen Binnenstad LETS Antwerpen Provincie

...in nauwe samenwerking met LETS Vlaanderen vzw:

...en met bijdragen uit lokale LETS-groepen:

...en steun uit verschillende organisaties:

• VERHAAL

Een metaforisch economisch verhaal “Money is like an iron ring we put through our nose. It is now leading us wherever it wants. We just forgot that we are the ones who designed it.” Mark Kinney

In de beginjaren ‘80 zaten de meest prominente burgers van een klein dorp in West-Duitsland samen aan de rijkelijk gevulde tafel te eten. Onder deze prominenten zaten notabele zakenmannen; de burgemeester en de lokale rechter. Ze dronken genoeg wijn bij het eten, en na de wijn nog wat schnaps, dus redelijk snel was het hele gezelschap behoorlijk in de wind. Op het grote plein voor het restaurant was het kermis en er stond zo’n hang-schommel-draaimolen. Tegen de tijd dat de groep notabelen klaar was met tafelen was het een stuk na middernacht en was het plein leeg en verlaten. Eén van hen merkte op dat het plezierig zou zijn met z’n allen op de molen te gaan zitten. Iedereen volgde. Eén voor een namen ze plaats op de schommels terwijl een andere de motor aanstuurde en nipt mee op een schommel sprong.

Plezier en gelach vulde het plein... hoewel na een poos het lachen plaats maakte voor paniek toen de heren zich één voor één realiseerden dat er niemand meer was om de molen tot stilstand te brengen. De controleknop was buiten bereik en ze konden er niet af zonder zich stevig te verwonden. Ze konden de machine wel in beweging krijgen maar verloren die mogelijkheid eens hij op volle capaciteit draaide...

Ze riepen luider en luider om hulp, maar niemand hoorde hen. Het was slechts mogelijk na een uur of 6 in de ochtend toen iemand eindelijk langsliep en de brandweer en politie kon verwittigen die uiteindelijk de molen tot stilstand brachten. Ondertussen was iemand gestorven aan een hartaanval en verbleven er drie buiten bewustzijn in hun zitje. Eén van hen vervoegde vlak na de gebeurtenis een obscure religieuze sekte. Allen hadden ze te lijden onder zware psychologische letsels die slechts na vele jaren zouden helen. Dit is een waar verhaal (*). Het is ook een metafoor voor waar we nu zijn beland met het wereldse monetair systeem, waarin we allen vastgesnoerd zitten. Het systeem draait op automatische piloot. En we lijken de capaciteit te hebben verloren om het te vertragen zonder het risico te lopen dat het zou instorten. (*) Bron: Peter Sloterdijk: Aus Herbstschrift 1, Steierischer Herbst 1990 Vertaling uit de whitepaper van Bernard Lietaer. Www.lietaer.com

• 51

LETS in Vlaanderen?

Surf naar:

www.letsvlaanderen.be

VU: Erik Van der Veken, Beernaertstraat 14, 2600 Berchem

Meer weten over