N 31. De respectievelijke rollen van ouders en grootouders

04

PERIODIEK VOORBEHOUDEN AAN HET MEDISCH CORPS | AFGIFTEKANTOOR BRUSSEL X | P605279

TEMPO DIGITAAL N°30

Monthly

Monthly

TEMPO WELLNESS N°05

Allergieën

Het levensstijl magazine

Tempo

www.tempodigitaal.be

cus Fo

„

Tempo

cus Fo

cus Fo

Monthly

De (nog) altijd werkende senioren Tempo

TEMPO DIGITAAL N°31

„

www.tempodigitaal.be

„

www.tempo30.be/nl

EDITORIAAL

INHOUD | OM TE LEZEN IN TEMPO DIGITAAL

2 | CONGRESSENACTUALITEIT

2 | PHARMA NEWS

4 | AGENDA

5 | MULTIMEDIA NEWS

CO N G RE S

6

De respectievelijke rollen van ouders en grootouders In de maanden mei en juni zijn er een aantal vrije dagen en worden er ‘bruggen’ gemaakt, maar het is ook de maand van moederdag en vaderdag met geweldige geschenkjes als papercliphouders en halssnoeren van pasta. Mei is ook de maand van ‘de blok’ en het aanvoeren van vers sinaasappelsap. Ik prijs mezelf in deze maand bijzonder gelukkig met mijn allereerste kleinkind, een kleinzoon en het mooiste geschenk dat ik ooit kreeg op moederdag! Om het thema van dit nummer ‘junioren en senioren’ is, wil ik het hier graag hebben over de relatie tussen kinderen en hun grootouders. Voor jonge ouders zijn er heel wat boeken met opvoedkundig advies, voor grootouders veel minder! Daarom ging ik zelf op zoek naar studies en bedenkingen van experts over de rol en de verantwoordelijkheden van grootouders in de opvoeding van hun kleinkinderen, gezondheid inbegrepen. Na het boek van de Franse schrijver Victor Hugo ‘l’Art d’être grand-père’ begon ik aan het essay van kinderpsychiater professor Marcel Rufo met de titel Grands-parents, à vous de jouer*. Dat laatste boek was beslist een verrassing. Het is geschreven in de vorm van brieven aan denkbeeldige kleinkinderen en heeft een heel andere toon dan die van de ‘Franse school’ waarin Marcel Rufo opgeleid werd. Rufo is gespecialiseerd in de adolescentie en vooral in geadopteerde kinderen hij is een pleitbezorger van de respectvolle, empathische communicatie tussen generaties. Zijn standpunten inzake de opvoeding van kleinkinderen zijn erg duidelijk en zonder omwegen vooral wat betreft wat kleinkinderen wel mogen doen en wat niet. Ongeacht de leeftijd van die kinderen heeft hij altijd een geargumenteerde aanpak, soms zelfs autoritair, maar altijd liefdevol zonder melig te zijn. Hij weet heel goed dat hij praat als ‘een oude

Onlangs had in Parijs het ‘9ème congrès francophone d’allergologie’ (CFA) plaats (van 15 tot 18 april). Uit alle presentaties en posters selecteerde wij twee verrassende onderwerpen. Cannabis doet niezen Een van de factoren van de moderne leefstijl die in verband gebracht worden met allergieën, is er een waar men niet vaak aan denkt, met name de toename van de consumptie van cannabis. De laatste jaren stelt men een verergering vast van de allergische symptomen door pollen van

man’, dat hij het gevaar loopt om als betuttelend omschreven te worden, dat hij het vaak heeft over de tijd waarin hij jong was, maar dat doet hij allemaal bewust. Hij is er namelijk van overtuigd dat jongeren, net zoals toen hij zelf jong was, nood hebben aan een familiale structuur. Hij preekt tolerantie en bondgenootschap in de relaties in kwestie, maar hij streeft altijd naar stabiliteit en continuïteit. Ik kan het niet laten om een aantal extracten van zijn brieven te citeren: “Toen je vorige week vertrok, was je grootmoeder aan het huilen. Je bent onuitstaanbaar geweest, je wilde niet met haar praten... Dat is alles behalve goed… Je mag niet denken dat ik zomaar een gezellige opa ben die alles slikt. Als je bij je volgende bezoek je oma geen knuffel geeft, dan zal ik geen tijd doorbrengen met jou. Soms hebben jullie geen behoefte aan begrip, maar wel aan sancties. Je grootvader die je heel graag ziet.” Op het vlak van gezondheidsopvoeding neemt de arts dezelfde houding aan voor zijn familie: “Ik ben het er niet mee eens dat je wiet rookt. Ik weet dat je dat doet. Soms ben je totaal suf en blijk of lijk je niet te kunnen nadenken. Onlangs zat je daar met een domme grijns op je gelaat. Ik wil niet dat je rookt en je mag hier niet meer komen als je dat nog altijd doet. Dat zeg ik omdat ik van je houd. Ik wéét dat je gevaar loopt en jij wilt dat ik doe alsof ik dat niet weet? Dat is onaanvaardbaar voor mij.” Mij werd vroeger altijd verteld dat grootouders van hun kleinkinderen konden genieten zonder verantwoordelijk te zijn voor hun opvoeding! Ik beslis om een glaasje wijn te drinken. Waarom mag ik dat wel en jij niet? Omdat ik je grootmoeder ben en omdat ik er soms spijt van heb dat ik niet streng genoeg geweest ben met mijn kinderen en omdat ik zielsveel van mijn kleinkind hou. D. Léotard * Grands-parents, à vous de jouer. Marcel Rufo, éditions Anne Carrière, Paris, 2012

fruitbomen zoals appelbomen, pruimenbomen, perzikbomen en hun vruchten en dat vooral bij jongeren. Die allergieën zijn toe te schrijven aan een sensibilisatie voor cannabis die op haar beurt verantwoordelijk kan zijn voor kruisallergieën, onder meer op het vlak van voeding, genaamd het ‘cannabis-fruit-groenten-syndroom’. Dat gaat gepaard met een eiwit dat geïdentificeerd wordt als de can S 3. De verantwoordelijke allergenen zijn evenwel nog niet echt gekend. De diagnose berust tot nu toe op huidtests. Anderzijds beschrijven andere onderzoeksteams, zoals dat van de Belg Didier Ebo, een allergie

aan Indische hennep (Cannabis sativa), en dat in alle vormen ervan. Deze plant uit de equatoriale regio vertoont gelijkenissen met ‘onze’ hop en kan sommige patiënten sensibiliseren en een pneumo-allergische reactie uitlokken bij door het inhaleren van pollen van cannabis of van de rook ervan. Anderzijds kunnen reacties zoals urticaria, rhinitis of conjunctivitis een verband hebben met de consumptie van voedingswaren zoals sommige fruitsoorten of bieren en dat via een kruisallergie. Ebo D, et al. Int Arch Allergy Immunol 2013;161(3):220-8. Swerts S, et al. Clin Exp Allergy 2014;44(3):307-18.

CONGRESSENACTUALITEIT

VOOR U! IN TEMPO DIGITAAL, TEMPO MEDICAL & TEMPO WELLNESS

VOEDINGSALLERGIEËN BIJ KINDEREN

CO N G RE S

In tegenstelling met volwassenen, zijn allergische manifestaties bij jonge kindjes vaak te wijten aan de voeding. Maar wat moet je doen in geval van een voedingsallergie? Hoe kan je ze vermijden? Wij spraken met mevrouw Martine Robert, kinderdiëtist.

GEVARENTHEORIE EN INTERSTITIËLE MACROFAGEN

DUURZAME VOEDING: DE ROL VAN HEEL WAT FACTOREN

De frequentie van allergie is sterk gestegen sinds de Tweede Wereldoorlog en dat geldt ook voor allergisch astma. In 2009 hebben vorsers van de Universiteit van Luik een onbekende cel in de longen ontdekt: de interstitiële macrofaag.

Sinds een aantal jaren maakt het concept ‘duurzame voeding’ opgang in het Westen. De impact van de landbouw- en voedingsindustrie op het milieu bepaalt mee de keuze van heel wat consumenten.

Het nut van probiotica in geval van diarree DE BELGISCHE VERENIGING VOOR KINDERENEESKUNDE (42 CONGRES) bij kinderen E

Astma en osteoporose Bronchiale hyperreactiviteit zou gepaard gaan met een verhoogd risico op botverlies, althans volgens een nieuwe Aziatische studie. De studie was gebaseerd op een analyse van meer dan 7.000 volwassenen en toonde aan dat mensen die met bronchiale hyperreactiviteit kampen een lagere botdensiteit hadden ter hoogte van de ruggenwervel in vergelijking met personen die geen enkel astmasymptoom vertonen. Men zou dus kunnen stellen dat astma het risico op botverlies doet toenemen. Eerdere studies hebben al aangetoond dat patiënten met astma of aanverwante symptomen minder hoge vitamine D gehaltes hebben. De auteurs stellen de hypothese voorop dat een tekort aan vitamine D een factor zou kunnen zijn die bijdraagt tot botverlies bij patiënten met astma of bronchiale hyperreactiviteit. Anderzijds zijn fracturen een gekende mogelijke bijwerking van systemische corticoïden die voorgeschreven worden voor de behandeling van astma. Heel wat studies toonden overigens een verband aan tussen orale corticosteroïden en een daling van de botdichtheid. In de studie die hier aangehaald wordt, hadden de auteurs alle patiënten uitgesloten bij wie corticoïden systemisch toegediend werden. De auteurs besluiten dat er een studie zou moeten komen om te onderzoeken wat het verband is tussen astma en botverlies rekening houdend met etnische factoren, lichaamsbeweging, het vitamine D gehalte en het gebruik van inhalatiecorticoïden.

Tempo Digest_NL_2014-04-30[vectorisé].pdf 1 27/05/2014 09:42:26

C

M

J

CM

MJ

CJ

CMJ

N

2 | TEMPO DIGEST 04

Professor Vandenplas stelde op het jaarlijks congres van de Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde een aantal realistische, Belgische onderzoeksresultaten mee. Iedereen kent wellicht de directieven inzake de behandeling van acute gastro-enteritis bij kinderen die ORS aanraden om uitdroging te vermijden. De ORS reduceren noch de duur, noch de intensiteit van de diarree, maar ze doen wel de mortaliteit en de morbiditeit door deshydratatie bij jonge kinderen dalen. Maar om de jonge patiëntjes sneller te helpen, worden in Europa doorgaans een aantal andere, bijkomende behandelingen voorgesteld. Van die behandelingen is die met probiotica de voorkeursbehandeling omdat ze in bepaalde situaties hun doeltreffendheid aantoonden. Daarom zijn er vragen over het therapeutisch belang van probiotica, rekening houdend met de kosten. Om op die vragen een antwoord te kunnen bieden realiseerde het team van professor Ivan Vandenplas twee studies. In een eerste dubbelblinde gerandomiseerde studie(1), gepubliceerd in 2011, werd een ORS behandeling bij 111 kinderen vergeleken met een combinatie van ORS en Probiotical®. Probiotical® is een symbioticum, een product dat bestaat uit vijf stammen van probiotica, -lactobacillen, bifidobacteriën en streptokokken in combinatie met een prebiotisch substraat. Het primair endpoint betrof de duur van de diarree-episode gedefinieerd door de score van Bristol. “De resultaten toonden een significante daling aan (p<0.005) van de nodige tijd tot de eerste normale stoelgang in de Probiotical® groep”, aldus dr. Vandenplas, “omdat de mediane

duur van de diarree drie dagen bedraagt tegen vier dagen in de placebogroep.” Daarnaast werden er ook minder bijkomende voorschriften voor anti-emetica voorgeschreven (p<0.001) in de groep die Probiotical® kreeg dan in de placebogroep. De tweede studie (2), waarvan de resultaten gepubliceerd werden in 2012, gaat over de financiële aspecten van een behandeling met probiotica en de behandeling van de jonge patiëntjes. Het voorschrijven van een probiotisch voedingssupplement betekent bijkomende kosten voor de ouders. Maar als men rekening houdt met de kosten voor de comedicatie en een bijkomende consultatie dan bedraagt het totaal van de kosten voor de behandeling 14.41 € voor de placebogroep en 10.74 € voor de Probiotical® groep. “Het bijkomend voorschrift voor een probioticum leidde tot een reductie van 25% (p<0.001) van de totale zorgkosten”, zo besluit professor Vandenplas. (1) Vandenplas Y et al., Randomised clinical trial: the symbiotic food supplement Probiotical vs placebo for acute gastroenteritis in children, Aliment Pharmacol Ther 2011; 34:862-867 (2) Vandenplas Y et al., Cost/benefit of synbiotics in acute infectious gastroenteritis : spend to save, Beneficial Microbes, 2012 ;3 (3) : 189-194

CO N G RE S

CONGRESSENACTUALITEIT

Van 3 tot 6 mei kwamen gastro-enterologen van de hele wereld samen in Chicago voor de Digestive Disease Week (DDW). Een vibrerende capsule om constipatie te bestrijden Heel wat personen die met constipatie kampen, zijn niet echt tevreden met de huidige behandelingen. Vertrekkende van die vaststelling ontwikkelde het team van dokter Yishai Ron (TelAviv) een nieuw niet-farmacologisch therapeutisch middel: een vibrerende capsule. De ingenomen capsule, die uitgerust is met een piepklein motortje begint zes tot acht uur na de maaltijd te vibreren om de natuurlijke peristaltische activiteit te stimuleren. Op die manier zou de constipatie verholpen kunnen worden zonder neveneffecten. In een test bij 26 personen kon dr. Ron aantonen dat het gebruik van de capsule, twee keer per week, de spontane stoelgang doet toenemen met twee tot vier keer per week en de symptomen van constipatie doet afnemen.

zijn bij verschillende behandelingen van chronische darmontstekingsziekten oftewel CDO (Hassid B et al. Curr Opin Rheumatol. 2014;26(3):347-53). In dit register met een follow-up van vier jaar, werd er geen enkele anomalie in de ontwikkeling van het kind vastgesteld, bij welke behandeling dan ook (anti-TNFα, combotherapie), wat een heuse geruststelling is. Een tweede deel van de studie ging na of de inname van corticoïden tijdens de zwangerschap het risico op infecties zou verhogen en een nefaste invloed zou hebben op de ontwikkeling van het kind. Er kon geen enkel bijkomend risico vastgesteld worden. Maar het risico op prematuriteit, een laag geboortegewicht en zwangerschapsdiabetes waren wel groter bij het gebruik van corticoïden. Bizarre effecten van fecale transplantaties bij MICI De eerste therapeutische testen met actieve fecale transplantatie bij hemorragische rectocolitis ulcerosa (HRU) werd voorgesteld in een sessie ‘late breaking’ op de 2014 editie van DDW. Het is een feit dat met uitzondering van een paar zeldzame gevallen, -de eerste dateren van 1989 - de fecale transplantatie bij CDO

Steigenberger Grandhotel: 5-sterren luxe op de Louisalaan neer op 267 kamers waarvan er 42 suites zijn. De inrichting van de brasserie wordt helemaal vernieuwd en er komt een Davidoff rookruimte. Maar er is vooral een nieuwe ‘lounge’ ruimte die in september de deuren opent en waar u op elk uur van de dag iets kunt eten of drinken.

Stress en CDO: een vicieuze cirkel Er bestaat een rechtstreeks verband tussen chronische darmontstekingsziekten en stress. Zo kan stress bijdragen tot het uitlokken van een opstoot van de ziekte. Anderzijds is het feit dat men met een CDO kampt een bijkomende bron van stress. Een studie waarvan de resultaten voorgesteld werden op de DDW onderzocht het verband tussen de activiteit van de CDO en de prevalentie en de oorzaak van de stress. 419 deelnemers werden drie maanden lang gevolgd en verdeeld in functie van de evolutie van de ziekte (actief of in remissie tijdens de duur van het onderzoek, vermindering of toename van de activiteit van de ziekte). Ongeacht de evolutie van de ziekte was de globale stress in beide groepen vergelijkbaar en had ongeveer 20% van de patiënten stress. Maar de stress was veel groter bij patiënten bij wie de ziekte permanent actief was en leek ook groter te zijn bij patiënten met een toenemende activiteit van de ziekte in de tijd. De belangrijkste oorzaken van stress zijn de financiële situatie, het werk/de school en de familie. Bij wijze van besluit kan men stellen dat naast het feit dat stress meer is dan een factor die een opstoot kan uitlokken, stress onderhouden wordt door het hebben van een ziekte en bijdraagt tot het zelfonderhoud van de ontstekingsfase. Bron: Nguyen GC et al., DDW 2014, abstract 962 CDO behandelen tijdens een zwangerschap Het PIANO-register is het belangrijkste register inzake de evolutie van de zwangerschappen en kinderen de geboren

nooit correct geëvalueerd werd. In deze gecontroleerde en gerandomiseerde test (McMaster University, Canada), werden 61 patiënten met actieve rectocolitis (totale Mayo score > 3 en endoscopische Mayo score > 0), ongeacht de extensie van de ziekte, gerekruteerd. Ernstige vormen van de ziekte en patiënten die de maand voordien antibiotica namen werden niet opgenomen in het onderzoek. De patiënten werden at random verdeeld in twee groepen. De ene groep kreeg gedurende zes weken één keer per week een lavement van 50 ml met water, de andere groep kreeg stoelgang van een anonieme donor (na een onderzoek naar pathogene kiemen) in een oplossing met 50 ml water. Het belangrijkste doel was de remissie na zes weken (Mayo score < 3, endoscopische Mayo score = 0). De resultaten op het vlak van doeltreffendheid na zes weken brengen geen significant verschil aan het licht tussen de twee groepen en dat bij alle criteria. Ook inzake tolerantie was er geen verschil. De patiënten van de behandelde groep merkten wel op dat hun stoelgang een andere geur had. Opvallend was dat twee patiënten uit de ‘fecale transplantatie’ groep hun diagnose zagen veranderen van rectocolitis ulcerosa naar de ziekte van Crohn!

Een nieuwe koninklijke suite De zalen van het Grandhotel Steigenberger in Brussel. Dat is waar traditiegetrouw het volgende ‘Cardio’ congres van de Belgische Cardiologische Liga plaatsheeft. Het is bovendien de gelegenheid bij uitstek om de vernieuwde glorie van de hoofdstad te zien en om, waarom niet, er de nacht door te brengen. Op een paar stappen van het Stephanie-plein bevindt zich het Grandhotel Steigenberger, een van de meest beroemde sterrenhotels van het land. De voormalige ‘Conrad’ werd verkocht aan een Duits concern en ontvangt heel wat beroemdheden, officiële delegaties en monarchen. Het gebeurt dan ook regelmatig dat voor de ingang fans staan te wachten op een foto, een glimlach, een glimp of een limousine. Maar het Grandhotel is vooral een goed gelegen vergaderlokatie en ook een druk bezochte bar voor mensen die op zoek zijn naar een leuke plek. De bar werd in 2010 overigens uitgeroepen tot ‘beste hotelbar’ van Europa. Elk weekend is er een drukbezocht jazzy concert tussen 16 en 18 uur.

Op de vierde verdieping werd de koninklijke suite radicaal vernieuwd. De suite heeft een oppervlakte van 320 m2, en werd ingericht in de historische stijl van het huis. De livingroom is subtiel gedecoreerd in crème en wijnrode tinten en in de grootste kamer staat een kingsize bed, gemaakt in België en een aanpalende kamer van 30 m2 maakt plaats voor kinderen en of personeel. Tenslotte is er ook een uiterst comfortabele kantoorhoek en een vergaderruimte om tot twaalf personen te ontvangen. De badkamer, jacuzzi incluis, en marmeren hammam- douche is bijzonder luxueus en... koninklijk!

Vernieuwingen en nieuwigheden te over Zoals dat hoort in een vijf-sterren hotel zijn alle nieuwste en meest geraffineerde benodigdheden voorzien. Alle kamers krijgen regelmatig een make-over, net zoals de ruimten die voor iedereen toegankelijk zijn. Dat komt, vanaf de ingang,

04 TEMPO–DIGEST | 3

PHARMA NEWS

Belgische ziekenhuizen openen hun deuren voor rokers

Gelegenheid van de Werelddag zonder tabak op 31 mei, openen 43 ziekenhuizen hun deuren voor de 27% rokers die ons land nog steeds telt. Het is het 5e opeenvolgende jaar dat rokers verschillende sensibiliserende testen en advies van professionals uit de gezondheidszorg via dit initiatief aangeboden krijgen. Deze gezamenlijke inspanning van de verschillende deelnemende ziekenhuizen heeft slechts één doel: een volledige rookstop promoten en rokers helpen tijdens dit proces. De totale rookstop is de enige goede strategie. Wanneer men niet volledig stopt maar af en toe rookt, zijn de voordelen voor de gezondheid niet zo groot. “Roken is een chronische ziekte, en medicalisering van de zorg is dus belangrijk”, zo klinkt het.

Het belang van de thuisbloeddrukmeting door de patiënt Naar aanleiding van de Wereldhypertensiedag op zaterdag 17 mei, willen het Belgisch Hypertensie Comité en de Belgische Cardiologische Liga de aandacht vestigen op het belang van de thuisbloeddrukmeting door de patiënt, of zelfbloeddrukmeting. Dit is vandaag een essentieel element voor de diagnose en opvolging van hoge bloeddruk bij talloze patiënten. Ze maakt het mogelijk hoge bloeddruk op te sporen, de therapietrouw van patiënten te verbeteren en een aangepaste behandeling door de arts te vergemakkelijken. Een enquête bij 587 Belgische huisartsen tussen april en september 2013, heeft aangetoond dat 33% van de hypertensie diagnoses gesteld wordt door een samenwerking van de bloeddrukmeting bij de dokter en de thuisbloeddrukmeting. We

100% natuurlijk, 100% Belgisch

Alcohol doet risico op mondholtekanker stijgen

De firma Pharco stelt Tab-Digest voor, tabletten op basis van ananasextracten, papaja en malt om de symptomen van een slechte spijsvertering te bestrijden op natuurlijke wijze. Een zwaar gevoel in de maag, een opgeblazen gevoel, misselijkheid, braken of slaperigheid na de maaltijd zijn de belangrijkste symptomen van een bemoeilijkte spijsvertering. Die is op haar beurt vaak het gevolg van externe factoren zoals slechte voedingsgewoonten, overgrote maaltijden, teveel alcohol, enz. Ook tijdens een zwangerschap kan de spijsvertering veranderen, trager of moeilijker. TabDigest kunnen opgegeten worden als een snoepje of opgelost worden. Tab-Digest: 11,50 € /doos 20 tabletten.

Nieuw Nederlands onderzoek, één van de grootste in haar soort, bevestigt dat alcohol en roken risicofactoren zijn voor mondholtekanker. Uit dit onderzoek, gefinancierd door het Wereld Kanker Onderzoek Fonds, blijkt ook dat personen die zowel alcohol drinken als roken een extra verhoogd risico lopen. Experts benadrukken het belang van een gezonde leefstijl ter preventie van mondholtekanker.

„

* Stichting tegen Kanker, Rookgewoonten van de Belgen, 2013, www.kanker.be/rookgewoonten-van-de.belgen

UZ Leuven scoort als Employer of the Year 2014, categorie social profit

Scientific Awards Foundation AstraZeneca Dankzij een mecenaat van Foundation AstraZeneca, zal de F.R.S. - FNRS in 2014 vier wetenschappelijke prijzen uitreiken van elk 25.000 € voor de biomedische wetenschappen: Scientific Award Foundation AstraZeneca Cardiovascular Diseases and Metabolics; • Scientific Award Foundation AstraZeneca - Oncology Scientific Award; Foundation AstraZeneca - Auto-immune and Rheumatic Diseases; • Scientific Award Foundation AstraZeneca Neuroscience and Psychiatry •

Kandidaturen in het Engels kunnen ingediend worden op het adres [email protected] en dat voor 2 juni aanstaande. Reglementen en formularia zijn beschikbaar op de site van de F.R.S. - FNRS www.frs-fnrs.be en toegankelijk via actieve links.

„

www.fnrs.be

weten daarnaast ook dat bijna 50% van de hypertensiepatiënten zelf hun bloeddruk meten. De thuisbloeddrukmeting vereist daarentegen wel begeleiding van de arts en ook een correct gebruik. Bovendien zijn een groot deel van de beschikbare meettoestellen (thuisbloeddrukmeters) niet klinisch gevalideerd, en veel patiënten gebruiken ze zonder medisch toezicht. Daarom willen het Belgisch Hypertensie Comité en de Belgische Cardiologische Liga mensen wijzen op de aanbevelingen voor het correcte gebruik van de thuisbloeddrukmeting. De lijst met gevalideerde toestellen vindt u op:

„

www.automesure.com

Employer of the Year is een organisatie van Vacature/Références in samenwerking met Acerta en Vlerick Business School. Employer of the Year onderscheidt zich van andere onderzoeken door de zoektocht naar het verband tussen het externe werkgeversimago en wat er effectief binnen de muren van een organisatie leeft.

De onderzoekers gingen aan de hand van gegevens van overlijdenscertificaten van het volledige jaar 2008 (101.685 overlijdens) na welk percentage van de overlijdens plaatsvond bij de overledene thuis, in een ziekenhuis of in een woon-en zorgcentrum. Enkel mensen die overleden aan een chronische levensbedreigende ziekte, zoals kanker of chronisch hartfalen, werden in deze studie in beschouwing genomen. Bij deze mensen kwam het overlijden niet onverwacht en had er in principe geanticipeerd kunnen worden om het overlijden thuis of in het woon-en zorgcentrum te laten plaatsvinden. De onderzoekers vonden dat 51% van deze mensen in een ziekenhuis overleed (met inbegrip van palliatieve zorgeenheden), 25% overleed thuis en 24% in een woon-en zorg centrum. Het hoge aantal overlijdens in een ziekenhuis stemt tot nadenken aangezien de meeste mensen thuis wensen te overlijden als dat zou kunnen en omdat de zorg voor stervende mensen in een ziekenhuis niet steeds optimaal is. Opmerkelijk was ook dat van de overledenen die in een woon-en zorgcentrum verbleven toch nog 16 procent in een ziekenhuis overleed.

4 | TEMPO DIGEST 04

GSK haalt de Time4Society Award in de categorie ‘Grootste tijdgever’ in België Op 21 mei 2014 vond de zesde editie van de CSR Night van Time4Society plaats en kreeg GSK voor de vijfde opeenvolgende keer de Time4Society Award. Ook dit keer werd het ‘Orange Day’ initiatief van GSK bekroond als winnaar. Bij Orange Day gaat het om vrijwillige en persoonlijke inzet van het personeel met een totaal van 1450 vrijwilligersdagen in 2013. Dankzij het initiatief kunnen werkgevers die dat willen een dag per jaar als vrijwilliger aan de slag gaan voor een goed doel. Het initiatief Orange Day past perfect bij de bedrijfsmissie: mensen helpen om meer te doen voor andere mensen, om zich beter te voelen en langer te leven. Die basismissie van GSK wordt ook gedragen door elk personeelslid. GSK mag trots zijn op haar personeel dat zich vrijwillig inzet voor acties van UNICEF en ook Save the Children.

“UZ Leuven beschouwt de kwaliteit en motivatie van onze medewerkers als de beste waarborg voor de kwaliteit van de zorgverlening”, reageert prof. dr. Marc Decramer, gedelegeerd bestuurder van UZ Leuven. “We voeren daarom een personeelsbeleid dat de menselijke vaardigheden, professionele deskundigheid, verantwoordelijkheidszin en permanente vorming stimuleert.”

ONGENEESLIJK ZIEKEN OVERLIJDEN VAKER IN ZIEKENHUIS Meer dan de helft van de mensen die ongeneeslijk ziek waren en die eerder behoefte hadden aan palliatieve zorg dan aan curatieve zorg overleed in 2008 in een ziekenhuis. Dit blijkt uit een recent gepubliceerd onderzoek van de Onderzoeksgroep Zorg rond het levenseinde van de Vrije Universiteit Brussel en Universiteit Gent. Opvallend: Walen overlijden vaker thuis dan Vlamingen en Brusselaars.

www.maastrichtuniversity.nl

„

www.endoflifecare.be

Walen overlijden vaker thuis De onderzoekers vonden opmerkelijke verschillen tussen de drie gewesten van het land. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest was het aantal ziekenhuisoverlijdens en overlijdens in een woonen zorgcentrum het hoogst en het aantal thuisoverlijdens het laagst. In Wallonië was het aantal thuisoverlijdens het hoogst. De overledenen die op het tijdstip van hun dood thuis woonden hadden in Wallonië de laagste kans om in het ziekenhuis te overlijden. In Vlaanderen hadden de bewoners van een woon-en zorgcentrum de laagste kans om in een ziekenhuis te overlijden. De onderzoekers pleiten voor een sterkere rol van eerstelijnszorgverleners in de levenseindezorg en de uitbreiding van de capaciteit van palliatieve zorginstituten zoals palliatieve zorgeenheden. De resultaten van deze studie verschenen in het European Journal of Public Health: Houttekier D, Cohen J, Pepersack T, Deliens L. Dying in hospital: a study of incidence and factors related to hospital death using death certificate data. European Journal of Public Health. 2013 Dec 23.

AGENDA

W!

IEU

N Het Institut de Recherche Clinique organiseert een symposium met als thema ‘Palm Oil and Health’. Op die vergadering komen wetenschappers, artsen en juridische experts samen om een antwoord te bieden op een aantal vragen in verband met palmolie: "Is palmolie gevaarlijk voor de gezondheid?" "Wat zijn de alternatieven?" "Hoe de consument informeren?"

PUBLIEKSPRIZEN: 10 mg x 10 mg x

28 ODT 98 ODT

19,74 € 44,58 €

20 mg x 20 mg x

28 ODT 98 ODT

28,34 € 68,58 €

VIND UW GLIMLACH TERUG ESCITALOPRAM APOTEX® Tot 35%* goedkoper dan het origineel

Het symposium gaat door in het Hotel Radisson Blu, Wolvengrachtstraat 47 in het centrum van Brussel op woensdag 25 juni 2014. Inschrijven: [email protected] +33 (0)6 09 92 37 15

Verpakking van 28 & 98

ODT in 10 & 20 mg

„ www.eventbrite.com/e/palm-oil -and-health-registration-11621958591

10 - 20 mg

28 & 98

*Besparing remgeld ACT – BCFI 30/5/2014

3E C.V.A. SYMPOSIUM Met 19.000 CVA’s per jaar in België, is de beroerte de grootste oorzaak van handicaps, de tweede oorzaak van dementie en de derde mortaliteitsoorzaak. Om beter op de hoogte te zijn van de risicofactoren, de etiologie, de acute behandeling, de trombolyse (soms), de revalidatie (meestal), en de preventie van CVA’s organiseert het CHU Brugmann het derde CVA Symposium op 24 oktober 2014. Het volledig programma is beschikbaar op: www.chu-brugmann.be Datum: vrijdag 24 oktober 2014. Plaats: Auditorium P.-P. Lambert, Place Van Gehuchten 4, 1020 Brussel. Secretariaat: [email protected], tel. 02/477 26 24 Inschrijvingen voor 10.10.2014

3DE EDITIE «ENDOCRINOLOGIE IN DE HUISARTSENPRAKTIJK» DIABETES 15 november 2014 - Brussel - The Hotel Online inschrijving: www.medipress.be [email protected] Wetenschappelijk comité: Dr J-C. Daubresse (CHU Charleroi) Prof. C. De Block (UZ Antwerpen)

SYMPOSIUM: LAPAROSCOPIE ANNO 2014 Op 30 september aanstaande wordt er in Kortrijk een symposium georganiseerd voor huisartsen. Plaats: Auditorium Het Notenhof campus kennedylaan (Pres. Kennedylaan 4, 8500 Kortrijk). Voor meer informatie: [email protected]

MVG/17/2014

ODT

NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Escitalopram Apotex® 10 mg orodispergeerbare tabletten Escitalopram Apotex® 20 mg orodispergeerbare tabletten KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Escitalopram Apotex 10 mg:: Elke tablet bevat 10 mg escitalopram, equivalent aan 12,775 mg escitalopramoxalaat. Hulpstof met bekend effect: elke tablet van 10 mg bevat 117,87 mg lactosemonohydraat Escitalopram Apotex 20 mg:: Elke tablet bevat 20 mg escitalopram, equivalent aan 25,55 mg escitalopramoxalaat. Hulpstof met bekend effect: elke tablet van 20 mg bevat 235,74 mg lactosemonohydraat FARMACEUTISCHE VORM Orodispergeerbare tablet Escitalopram Apotex 10 mg: witte tot gebroken witte, ronde, platte tabletten met schuine randen en een diameter van 9 mm en aan één kant met “10” gegraveerd. Escitalopram Apotex 20 mg: witte tot gebroken witte, ronde, platte tabletten met schuine randen en een diameter van 12 mm en aan één kant met “20” gegraveerd. KLINISCHE GEGEVENS Therapeutische indicaties Behandeling van ernstige depressieve episodes – Behandeling van paniekstoornis met of zonder agorafobie – Behandeling van sociale angststoornis (sociale fobie) – Behandeling van gegeneraliseerde angststoornis – Behandeling van obsessieve-compulsieve stoornis – Dosering en wijze van toediening De veiligheid van dagelijkse doses van meer dan 20 mg is niet vastgesteld. Wijze van toediening Escitalopram Apotex wordt toegediend als een enkele dagelijkse dosis en kan met of zonder voedsel worden ingenomen. De tablet dient op de tong te worden geplaatst, waar hij snel uiteenvalt en zonder water kan worden doorgeslikt. De orodispergeerbare tablet is broos en dient voorzichtig te worden behandeld. Escitalopram Apotex orodispergeerbare tablet is biologisch equivalent aan escitalopram filmomhulde tabletten met een soortgelijke snelheid en mate van absorptie. De tablet heeft dezelfde dosering en toedieningsfrequentie als escitalopram omhulde tabletten. Escitalopram Apotex orodispergeerbare tabletten kunnen als alternatief voor escitalopram filmomhulde tabletten worden gebruikt. De orodispergeerbare tablet is de aangewezen vorm voor patiënten die moeilijkheden hebben om gebruikelijke tabletten in te slikken of wanneer geen drinken voor handen is. Dosering Ernstige depressieve episodes De gebruikelijke dosering is eenmaal daags 10 mg. Afhankelijk van de individuele respons van de patiënt kan de dosis worden verhoogd tot een maximum van 20 mg per dag. Gewoonlijk zijn er 2-4 weken nodig voor het verkrijgen van een antidepressieve respons. Na verdwijning van de symptomen is een behandeling van ten minste 6 maanden nodig voor consolidatie van de respons. Paniekstoornis met of zonder agorafobie Voor de eerste week wordt een aanvangsdosis van 5 mg aanbevolen alvorens de dosis te verhogen tot 10 mg per dag. De dosis kan verder worden verhoogd, tot maximaal 20 mg per dag, afhankelijk van de individuele respons van de patiënt. De maximale werkzaamheid wordt na ongeveer 3 maanden bereikt. De behandeling duurt een aantal maanden. Sociale angststoornis De gebruikelijke dosering is eenmaal daags 10 mg. Gewoonlijk zijn er 2-4 weken nodig voor het verkrijgen van symptoomverlichting. De dosis kan vervolgens, afhankelijk van de individuele respons van de patiënt, worden verlaagd tot 5 mg of worden verhoogd tot maximaal 20 mg per dag. Sociale angststoornis is een ziekte met een chronisch verloop en er wordt een behandeling van 12 weken aanbevolen voor consolidatie van de respons. Langdurige behandeling van responders is gedurende 6 maanden bestudeerd en kan op individuele basis worden overwogen ter voorkoming van terugval; voordelen van de behandeling dienen met regelmatige tussenpozen opnieuw te worden geëvalueerd. Sociale angststoornis is een duidelijk gedefinieerde diagnostische terminologie van een specifieke stoornis, die niet dient te worden verward met excessieve verlegenheid. Farmacotherapie is alleen geïndiceerd wanneer de stoornis professionele en sociale activiteiten ernstig verstoort. De plaats van deze behandeling in vergelijking met cognitieve gedragstherapie is niet bepaald. Farmacotherapie maakt deel uit van een totale therapeutische strategie. Gegeneraliseerde angststoornis De aanvangsdosering is eenmaal daags 10 mg. Afhankelijk van de individuele respons van de patiënt kan de dosis worden verhoogd tot een maximum van 20 mg per dag. Langdurige behandeling van responders is gedurende ten minste 6 maanden bestudeerd bij patiënten die 20 mg/dag ontvingen. Voordelen van de behandeling en dosis dienen met regelmatige tussenpozen opnieuw te worden geëvalueerd. Obsessieve-compulsieve stoornis De aanvangsdosering is eenmaal daags 10 mg. Afhankelijk van de individuele respons van de patiënt kan de dosis worden verhoogd tot een maximum van 20 mg per dag. Daar OCS een chronische ziekte is, dienen patiënten een periode te worden behandeld die lang genoeg is om zeker te stellen dat zij vrij zijn van symptomen. Voordelen van de behandeling en dosis dienen met regelmatige tussenpozen opnieuw te worden geëvalueerd. Oudere patiënten (> 65 jaar oud) De aanvangsdosering is eenmaal daags 5 mg. Afhankelijk van de individuele respons van de patiënt kan de dosis worden verhoogd tot 10 mg per dag. De werkzaamheid van escitalopram bij sociale angststoornis is niet bestudeerd bij oudere patiënten. Pediatrische patiënten Escitalopram Apotex dient niet te worden gebruikt bij de behandeling van kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar. Verminderde nierfunctie Aanpassing van de dosering is niet nodig bij patiënten met milde of matige nierfunctiestoornis. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met ernstig verminderde nierfunctie (CLCR minder dan 30 ml/min). Verminderde leverfunctie Bij patiënten met milde tot matige leverfunctiestoornis wordt gedurende de eerste twee behandelingsweken een aanvangsdosis van 5 mg per dag aanbevolen. Afhankelijk van de individuele respons van de patiënt kan de dosis worden verhoogd tot 10 mg per dag. Bij patiënten met ernstig verminderde leverfunctie wordt voorzichtigheid en extra zorgvuldige dosistitratie geadviseerd. Slechte metaboliseerders van CYP2C19 Voor patiënten van wie bekend is dat zij slechte metaboliseerders zijn met betrekking tot CYP2C19, wordt een aanvangsdosis van 5 mg per dag gedurende de eerste twee behandelingsweken aanbevolen. Afhankelijk van de individuele respons van de patiënt kan de dosis worden verhoogd tot 10 mg per dag. Stopzettingssymptomen gezien bij het stoppen van de behandeling Abrupte beëindiging dient te worden vermeden. Bij het stoppen van de behandeling met escitalopram dient de dosis gedurende een periode van ten minste één tot twee weken geleidelijk te worden verlaagd om het risico van stopzettingssymptomen te verminderen. Wanneer zich na een verlaging van de dosis of beëindiging van de behandeling ondraaglijke symptomen voordoen, kan het hervatten van de eerder voorgeschreven dosis worden overwogen. Vervolgens kan de arts het verlagen van de dosis voortzetten maar in een geleidelijk tempo. Contra-indicaties Overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor (één van) de vermelde hulpstoffen. – Gelijktijdige behandeling met niet-selectieve, irreversibele monoamine-oxidaseremmers (MAO-remmers) is gecontra-indiceerd in verband met het risico van serotoninesyndroom met agitatie, tremor, hyperthermie enz. – De combinatie van escitalopram met reversibele MAO-A-remmers (bijv. moclobemide) of de reversibele niet-selectieve MAO-remmer linezolid is gecontra-indiceerd in verband met het risico van begin van een serotoninesyndroom. – Bij patiënten met bekende QT-intervalverlenging of congenitaal lang-QT-syndroom. – Samen met geneesmiddelen waarvan bekend is dat zij het QT-interval verlengen. Bijwerkingen Bijwerkingen komen het meest voor tijdens de eerste of tweede week van de behandeling en nemen tijdens voortgezette behandeling gewoonlijk af in intensiteit en frequentie. Voor SSRI’s bekende bijwerkingen die ook zijn gemeld voor escitalopram in zowel de placebo-gecontroleerde klinische onderzoeken of als spontane post-marketing voorvallen worden hieronder per systeem/orgaanklasse en frequentie vermeld. Frequenties worden genomen uit klinische onderzoeken; zij zijn niet placebo-gecorrigeerd. Volgende overeenkomst werd gebruikt voor de indeling van bijwerkingen: zeer vaak (≥ 1/10), vaak (≥ 1/100, < 1/10), soms (≥ 1/1.000, < 1/100), zelden (≥ 1/10.000, < 1/1.000), zeer zelden (< 1/10.000). Bloed -en lymfestelselaandoeningen Niet bekend: Trombocytopenie Immuun systeemaandoeningen Zelden: Anafylactische reactie Endocriene aandoeningen Niet bekend: inadequate ADH-secretie Voedings-en stofwisselingstoornissen Vaak: Verminderde eetlust, toegenomen eetlust, gewichtstoename Soms: Gewichtsafname Niet bekend: Hyponatriëmie, anorexia1 Psychische stoornissen Vaak: Angst, rusteloosheid, abnormale dromen, verminderd libido. Vrouw: anorgasmie Soms: Bruxisme, agitatie, nervositeit, paniekaanval, verwarde toestand Zelden: Agressie, depersonalisatie, hallucinatie Niet bekend: Manie, suïcidale neiging, suïcidaal gedrag2 Zenuwstelselaandoeningen Zeer vaak: Hoofdpijn Vaak: Slapeloosheid, somnolentie, duizeligheid, paresthesie, tremor Soms: Smaakstoornis, slaapstoornis, syncope Zelden: Serotoninesyndroom Niet bekend: Dyskinesie, bewegingsstoornis, convulsie, psychomotorische rusteloosheid/acathisie1 Oogaandoeningen Soms: Mydriasis, gezichtsstoornis Evenwichtsorgaan- en ooraandoeningen Soms: Tinnitus Hartaandoeningen Soms: Tachycardie Zelden: Bradycardie Niet bekend: Elektrocardiogram QT-verlengd Ventriculaire aritmie inclusief torsade de pointes Bloedvataandoeningen Niet bekend: Orthostatische hypotensie Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen Vaak: Sinusitis, geeuwen Soms: Epistaxis Maagdarmstelsel Zeer vaak: Misselijkheid Vaak: Diarree, constipatie, braken, droge mond Soms: Gastro-intestinale hemorragieën (inclusief rectale hemorragie) Lever- en galaandoeningen Niet bekend: Hepatitis, abnormale leverfunctietest Huid- en onderhuidaandoeningen Vaak: Toegenomen transpiratie Soms: Urticaria, alopecia, huiduitslag, pruritis Niet bekend: Ecchymose, angio-oedemen Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen Vaak: Artralgie, myalgie Nier- en urinewegaandoeningen Niet bekend: Urineretentie Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen Vaak: Man: ejaculatiestoornis, impotentie Soms: Vrouw: metrorragie, menorragie Niet bekend: Galactorroe, Man: priapismus Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen Vaak: Vermoeidheid, pyrexie Soms: Oedeem 1 Deze effecten werden gerapporteerd voor de therapeutische klasse van de SSRI’s. 2 Gevallen van suïcidale ideatie en suïcidale gedragingen zijn gemeld tijdens behandeling met escitalopram of kort na het stoppen met de behandeling QT-intervalverlenging Gevallen van QT-intervalverlenging en ventriculaire aritmie inclusief torsade de pointes zijn gerapporteerd tijdens de post-marketingperiode, voornamelijk bij vrouwelijke patiënten, met hypokaliëmie of met reeds bestaande QT-intervalverlenging of andere hartziekten. Klasse-effecten: Epidemiologische onderzoeken, voornamelijk uitgevoerd bij patiënten van 50 jaar en ouder, tonen een verhoogd risico van botfracturen bij patiënten die SSRI’s en TCA’s ontvangen. Het mechanisme dat tot dit risico leidt is niet bekend. Stopzettingssymptomen gezien bij het stoppen van de behandeling Stoppen met SSRI’s/SNRI’s (met name wanneer dit abrupt gebeurt) leidt vaak tot stopzettingssymptomen. Duizeligheid, sensorische stoornissen (inclusief paresthesie en elektrische-schoksensaties), slaapstoornissen (inclusief insomnie en intense dromen), agitatie of angst, misselijkheid en/of braken, tremor, verwardheid, transpiratie, hoofdpijn, diarree, palpitaties, emotionele instabiliteit en visuele stoornissen zijn de meest gerapporteerde reacties. Deze gebeurtenissen zijn over het algemeen mild tot matig en zijn zelfbeperkend, bij sommige patiënten kunnen zij echter ernstig en/of langdurig zijn. Wanneer behandeling met escitalopram niet meer nodig is, is het daarom raadzaam door middel van geleidelijke dosisafbouw te stoppen. Melding van vermoedelijke bijwerkingen Het is belangrijk om na toelating van het geneesmiddel vermoedelijke bijwerkingen te melden. Op deze wijze kan de verhouding tussen voordelen en risico’s van het geneesmiddel voortdurend worden gevolgd. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden via het nationale meldsysteem: Federaal agentschap voor geneesmiddelen en gezondheidsproducten Afdeling Vigilantie EUROSTATION II Victor Hortaplein, 40/40 B-1060 Brussel Website: www.fagg.be e-mail: [email protected] Houdbaarheid 30 maand HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN HANDEL BRENGEN Apotex Europe B.V. Darwinweg 20 2333 CR Leiden Nederland NUMMER(S) VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN Escitalopram Apotex 10 mg orodispergeerbare tabletten: BE442425 Escitalopram Apotex 20 mg orodispergeerbare tabletten: BE442434 AFLEVERINGSWIJZE Geneesmiddel op medisch voorschrift DATUM VAN HERZIENING VAN DE TEKST Datum van herziening van de tekst: 01/2014

ESCITALOPRAM APOTEX®, Generiek van Sipralexa® INTERNATIONALE DAGEN Werelddag voor Bloeddonoren 14 JUNI 2014

Werelddag Sikkelcelziekte 19 JUNI 2014

Nationale dag v oor Orgaandonatie en transplantatie 22 JUNI 2014 Wereldddag Hepatitis 28 JULI 2014

Werelddag Amyotrofe laterale sclerose 21 JUNI 2014

WIST U DIT? Interpol onderschept meer dan 9 miljoen valse geneesmiddelen Interpol kondigde de vangst aan van 9,4 miljoen valse en potentieel dodelijke geneesmiddelen die te koop zijn op het internet. De operatie ‘Pangea 7’ genaamd, werd tegelijkertijd uitgevoerd in 111 landen. Er werden zowat zestig soorten geneesmiddelen in beslag genomen op een enkele week, tussen 13 en 20 mei, ter waarde van meer dan 26,4 miljoen euro. Aline Plançon, vicedirecteur van Interpol en verantwoordelijke voor de strijd tegen namaakgeneesmiddelen en farmaceutische criminaliteit wijst er op dat voor een “investering van 1.000 aan actieve bestanddelenmen 200 tot 450.000 dollar kan verdienen, wat een aanzienlijke ‘meerwaarde’ is en veel meer dan die van namaaksigaretten bijvoorbeeld.” Ze moet overigens vaststellen dat “de strafwet terzake nogal zwak is en dat daders slechts een klein risico op een gevangenisstraf lopen. Bovendien ontbreekt een internationale conventie.”

04 TEMPO–DIGEST | 5

MULTIMEDIA NEWS

ROAMING EIND 2015 AFGESCHAFT

GOOGLE INVESTEERT IN ARTIFICIËLE INTELLIGENTIE

GEUREN VERSTUREN MET DE OPHONE

Vanaf eind december 2015 mogen geen ‘roaming’ kosten meer gefactureerd worden voor gsm communicaties in Europa. Nu operatoren zich verenigen in internationale groepen, heeft de Europese Commissie de wet aangenomen om discriminatie tegen te gaan op het vlak van het gebruik van telecom en internet. Na de overname van Boston Dynamics, een bedrijf dat robots maakt die in staat zijn om de verplaatsingen van een viervoeter te imiteren, heeft Google nu ook de Britse firma DeepMind gekocht. DeepMind werd in 2010 opgericht door Denis Hassabis, een jonge schaakkampioen en neurowetenschapper die zich vooral bezighield met het ontwikkelen van betere leertechnieken via machines en systemen om krachtige algoritmen te creëren.

EEN VASCULAIRE APPLICATIE VascularNews is een app, gratis beschikbaar op App Store en Android, met alle actualiteit op vasculair vlak.Het laatste nieuws, video’s, commentaren en samenvattingen van alle belangrijke congressen.

EEN INTELLIGENTE BRIL VOOR AUTOMATISCHE VERTALINGEN De Japanse groep Domoco kondigt de introductie aan van een bril die in staat is om in real time een vertaling te maken van een visueel document. Kijkt de gebruiker naar een tekst in het Japans, dan kan hij die tekst meteen visualiseren in zijn eigen taal. De bril integreert de klassieke vertalingsapps met de optische herkenning van karakters.

De oPhone De oPhone is een cilindervormig apparaat op een dock dat complexe aromatische signalen genereert door snelle opeenvolgende emissies van stoom. Aanvankelijk was het apparaat er alleen voor gebruikers van een iPhone via een gratis applicatie genaamd oSnap, die u kunt downloaden vanaf 17 juni. De oPhone beschikt vandaag over 32 originele geuren en om een eigen geur te creëren kan de gebruiker tot acht van die aroma’s combineren, wat neerkomt op 300.000 mogelijke combinaties. Van zodra het systeem werkt kan iemand bijvoorbeeld gaan wandelen in het bos, een foto nemen en er achteraf een of meerdere ‘parfums’ aan toevoegen om de bossfeer te reconstrueren. Daarna kan hij een ‘oNote’ sturen, een bestand via sms naar een vriend die als hij ook over een iPhone beschikt het bestand kan downloaden naar de oPhone. Het is voorlopig nog niet mogelijk een apparaat te maken dat een geur analyseert om die waarheidsgetrouw te reproduceren, maar de opkomst van de olfactieve boodschap zou in de toekomst wel eens dezelfde impact kunnen hebben als de 3D prints. Bron: AFP

„

www.bibamedical.com/apps

Editie, redactie, administratie : MEDIPRESS SERVICES NV - Gustave Demeylaan 57 - 1160 Oudergem - Tel: (02) 352 07 80 of (02) 777 03 79 - Fax: (02) 354 59 17 Afgevaardigde beheerders: Stéphane Schor • Creative Director : Pascale Audergon • Verantwoordelijke uitgever: Stéphane Schor Hoofdredactrice  : Dominique Léotard • Coördinatie: Marie-Chantal Struelens Commercieel contact: Stéphane Schor • Marie-Kristin de Rochelée • Kristof Cannoot • Philip Bergé Foto's: Fotolia – Thinckstockphotos Drukkerij: Dereume Printing De uitgever kan in geen geval aansprakelijk gesteld worden voor de inhoud van de advertenties in deze publicatie.

6 | TEMPO DIGEST 04

ESSENTIELE GEGEVENS 1.NAAM VAN HET GENEESMIDDEL BYDUREON 2 mg poeder en oplosmiddel voor suspensie voor injectie met verlengde afgifte. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elke injectieflacon bevat 2 mg exenatide. Voor de volledige lijst van hulpstoffen, zie rubriek ‘Lijst van hulpstoffen’ van de SKP.3. FARMACEUTISCHE VORM Poeder en oplosmiddel voor suspensie voor injectie met verlengde afgifte.Poeder: wit tot gebroken wit poeder.Oplosmiddel: heldere, kleurloze tot lichtgele of lichtbruine oplossing.4.KLINISCHE GEGEVENS 4.1Therapeutische indicaties BYDUREON is geïndiceerd voor de behandeling van diabetes mellitus type 2 in combinatie met metformine, sulfonylureumderivaten, thiazolidinedion, metformine en een sulfonylureumderivaat, metformine en een thiazolidinedion bij volwassenen bij wie geen adequate glykemische controle werd bereikt bij maximaal verdraagbare doseringen van deze orale behandelingen. 4.2 Dosering en wijze van toediening Dosering De aanbevolen dosering is 2 mg exenatide eenmaal per week.Patiënten die van exenatide tweemaal daags (BYETTA) omschakelen op BYDUREON kunnen voorbijgaande verhogingen in bloedglucoseconcentraties ervaren, die gewoonlijk verbeteren binnen de eerste twee weken na aanvang van de therapie.Als BYDUREON wordt toegevoegd aan een lopende behandeling met metformine en/of een thiazolidinedion, kan de bestaande dosering metformine en/of thiazolidinedion worden voortgezet. Als BYDUREON wordt toegevoegd aan een behandeling met een sulfonylureumderivaat, moet een verlaging van de dosis sulfonylureumderivaat worden overwogen om het risico van hypoglykemie te verlagen (zie rubriek ‘Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik’).BYDUREON moet eenmaal per week op dezelfde dag van de week worden toegediend. De dag van de wekelijkse toediening kan indien nodig worden gewijzigd zolang de volgende dosis tenminste een dag (24 uur) later wordt toegediend. BYDUREON kan op ieder moment van de dag worden toegediend, met of zonder maaltijden.Als er een dosis wordt gemist, moet die worden toegediend zodra dit praktisch mogelijk is. Daarna kunnen patiënten hun wekelijkse schema van toediening hervatten. Er mogen geen 2 injecties op dezelfde dag gegeven worden.Het gebruik van BYDUREON vereist geen additionele zelfcontrole. Het zelf meten van de bloedglucose kan nodig zijn om de dosering van het sulfonylureumderivaat aan te passen.Als na discontinuering van BYDUREON wordt begonnen met een andere antidiabetische behandeling, moet met de verlengde werking van BYDUREON rekening gehouden worden (zie rubriek ‘Farmacokinetische eigenschappen’ van de SKP).Bijzondere patiëntengroepen Ouderen Er is geen dosisaanpassing nodig gebaseerd op leeftijd. Omdat de nierfunctie echter in het algemeen afneemt met de leeftijd, dient met de nierfunctie van de patiënt rekening gehouden te worden (zie Patiënten met nierinsufficiëntie). De klinische ervaring bij patiënten ouder dan 75 jaar is erg beperkt (zie rubriek ‘Farmacokinetische eigenschappen’ van de SKP).Patiënten met nierinsufficiëntie Voor patiënten met lichte nierinsufficiëntie (creatinineklaring 50 tot  80  ml/min) is geen dosisaanpassing nodig. Klinische ervaring bij patiënten met matige nierinsufficiëntie (creatinineklaring 30 tot 50 ml/min) is erg beperkt (zie rubriek ‘Farmacokinetische eigenschappen’ van de SKP). BYDUREON wordt voor deze patiënten niet aanbevolen.BYDUREON wordt niet aanbevolen voor gebruik bij patiënten met terminale nierziekte of ernstige nierinsufficiëntie (creatinineklaring < 30 ml/min) (zie rubriek ‘Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik’). Patiënten met leverinsufficiëntie Bij patiënten met leverinsufficiëntie is geen dosisaanpassing nodig (zie rubriek ‘Farmacokinetische eigenschappen’ van de SKP).Pediatrische patiënten De veiligheid en werkzaamheid van BYDUREON is nog niet vastgesteld bij kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar (zie rubriek ‘Farmacokinetische eigenschappen’ van de SKP). Er zijn geen gegevens beschikbaar. Wijze van toediening BYDUREON is bedoeld voor toediening door de patiënt zelf. Elke kit mag maar door één persoon gebruikt worden en is voor eenmalig gebruik.Voor mensen die niet in de gezondheidszorg werken en het product toedienen wordt geschikte training aanbevolen. De “Instructies voor de gebruiker” in de verpakking moeten door de patiënt nauwkeurig worden gevolgd.Elke dosis moet direct na suspenderen van het poeder in het oplosmiddel in de buik, dij of de achterkant van de bovenarm worden toegediend als een subcutane injectie.Voor instructies over reconstitutie van het geneesmiddel voorafgaand aan toediening, zie rubriek ‘Speciale voorzorgsmaatregelen voor het verwijderen en andere instructies’ van de SKP en de “instructies voor de gebruiker”.4.3Contra-indicaties Overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of voor één van de hulpstoffen.4.4 Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik BYDUREON mag niet worden gebruikt door patiënten met diabetes mellitus type 1 of voor de behandeling van diabetische ketoacidose.BYDUREON dient niet als intraveneuze of intramusculaire injectie te worden toegediend.Dit geneesmiddel bevat minder dan 1 mmol natrium (23 mg) per dosis, d.w.z. in essentie “natriumvrij”.Nierinsufficiëntie Bij patiënten met terminale nierziekte die worden gedialyseerd, namen bij toediening van enkelvoudige doses exenatide tweemaal daags de frequentie en ernst van gastro-intestinale bijwerkingen toe. BYDUREON wordt daarom niet aanbevolen voor gebruik bij patiënten met terminale nierziekte of ernstige nierinsufficiëntie (creatinineklaring < 30 ml/min). De klinische ervaring bij patiënten met matige nierinsufficiëntie is erg beperkt en het gebruik van BYDUREON wordt niet aanbevolen.Er zijn met exenatide zeldzame, spontaan gemelde voorvallen van een veranderde nierfunctie geweest, waaronder een toegenomen serumcreatinine, nierinsufficiëntie, verslechterd chronisch nierfalen en acuut nierfalen, waarbij soms hemodialyse nodig was. Soms betrof dit patiënten die voorvallen ondervonden die invloed kunnen hebben op de hydratatie, waaronder misselijkheid, overgeven en/of diarree en/of die geneesmiddelen gebruikten waarvan bekend is dat deze de nierfunctie/hydratatiestatus beïnvloeden. Gelijktijdig gebruikte geneesmiddelen waren angiotensineconverterendenzymremmers, angiotensine-II-antagonisten, niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen en diuretica. Omkeerbaarheid van de veranderde nierfunctie is waargenomen bij ondersteunende behandeling en bij het staken van het gebruik van middelen, waaronder exenatide, die mogelijk de oorzaak waren.Ernstige gastro-intestinale aandoeningen BYDUREON is niet onderzocht bij patiënten met een ernstige gastro-intestinale ziekte, waaronder gastroparese. Het gebruik ervan gaat vaak gepaard met gastro-intestinale bijwerkingen, waaronder misselijkheid, braken en diarree. Daarom wordt het gebruik van BYDUREON niet aanbevolen bij patiënten met een ernstige gastro-intestinale ziekte.Acute pancreatitis Er zijn zeldzame, spontaan gemelde voorvallen van acute pancreatitis geweest. Patiënten dienen geïnformeerd te worden over het kenmerkende symptoom van acute pancreatitis: aanhoudende, ernstige abdominale pijn. Genezing van pancreatitis is waargenomen bij ondersteunende behandeling, maar zeer zelden zijn gevallen van necrotiserende of hemorragische pancreatitis en/of overlijden gerapporteerd. Als er een vermoeden van pancreatitis is, dient het gebruik van BYDUREON en andere mogelijk verdachte geneesmiddelen gestaakt te worden. Behandeling met BYDUREON dient niet hervat te worden nadat pancreatitis is gediagnosticeerd.Gelijktijdig gebruik van andere geneesmiddelen Het gelijktijdige gebruik van BYDUREON met insuline, derivaten van D-fenylalanine (meglitiniden), alfaglucosidaseremmers, dipeptidylpeptidase-4-remmers of andere GLP-1receptoragonisten is niet onderzocht. Het gelijktijdig gebruik van BYDUREON en exenatide tweemaal daags (BYETTA) is niet onderzocht en wordt niet aanbevolen.Hypoglykemie Tijdens klinische onderzoeken is gebleken dat de kans op hypoglykemie verhoogd was bij gebruik van BYDUREON in combinatie met een sulfonylureumderivaat. In klinische studies hadden patiënten met lichte nierinsufficiëntie die een combinatie met een sulfonylureumderivaat kregen bovendien een verhoogd optreden van hypoglykemie, vergeleken met patiënten met een normale nierfunctie. Om het risico van hypoglykemie bij gebruik van een sulfonylureumderivaat te verlagen, dient verlaging van de dosis van het sulfonylureumderivaat te worden overwogen. Snel gewichtsverlies Snel gewichtsverlies (> 1,5 kg per week) is gerapporteerd bij patiënten die met exenatide zijn behandeld. Gewichtsverlies in deze mate kan ernstige consequenties hebben.Interactie met warfarine Bij gelijktijdig gebruik van warfarine en exenatide zijn er enkele gevallen van verhoogd INR (International Normalized Ratio) gerapporteerd, soms gepaard gaand met bloedingen (zie rubriek ‘Interacties met andere geneesmiddelen en andere vormen van interactie’ van de SKP).Discontinueren van de behandeling Na discontinuering kan het effect van BYDUREON voortduren omdat de plasmaspiegels van exenatide afnemen over een periode van 10 weken. De keuze van andere geneesmiddelen en de bepaling van de dosis dient in overeenstemming hiermee overwogen te worden: bijwerkingen kunnen voortduren en de werking kan, op zijn minst gedeeltelijk, voortduren tot de exenatidespiegels afnemen.4.5 Bijwerkingen Samenvatting van het veiligheidsprofiel De meest frequent voorkomende bijwerkingen (≥ 5% bij behandeling met BYDUREON) waren hoofdzakelijk gastro-intestinaal gerelateerd (misselijkheid, braken, diarree, en obstipatie). De vaakst gemelde enkelvoudige bijwerking was misselijkheid die verband hield met de aanvang van de behandeling en na verloop van tijd afnam. Daarnaast kwamen reacties op de injectieplaats (jeuk, nodules, erytheem), hypoglykemie (met een sulfonylureumderivaat) en hoofdpijn voor. De meeste bijwerkingen van BYDUREON waren licht tot matig in intensiteit.Acute pancreatitis en acuut nierfalen zijn zelden gerapporteerd sinds exenatide tweemaal daags op de markt is gekomen (zie rubriek ‘Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik’).Tabel met samenvatting van de bijwerkingen De frequentie van bijwerkingen van BYDUREON met een incidentie uit klinische studies ≥ 1% zijn in tabel 1 hieronder samengevat.De bron van gegevens omvat twee placebogecontroleerde studies (10 en 15 weken) en 3 onderzoeken, die BYDUREON vergeleken met exenatide tweemaal daags (een studie van 30 weken), sitagliptine en pioglitazon (een studie van 26 weken) ofwel insuline glargine (een studie van 26 weken). Ondersteunende behandelingen omvatten dieet en

lichaamsbeweging, metformine, een sulfonylureumderivaat, een thiazolidinedion of een combinatie van orale antidiabetica. Aanvullend zijn in tabel 1 spontane meldingen weergegeven van bijwerkingen die niet zijn waargenomen tijdens klinische studies (frequentie niet bekend) en bijwerkingen die wel zijn waargenomen tijdens klinische studies maar waarvan de frequentie is geschat met behulp van de klinische studiedatabank.De bijwerkingen die na het op de markt komen en in klinisch onderzoek van exenatide tweemaal daags zijn waargenomen en die niet met een incidentie ≥1% bij BYDUREON zijn waargenomen, zijn opgenomen hieronder.De reacties zijn hieronder weergegeven als MedDRAvoorkeursterm per systeem/orgaanklasse en absolute frequentie. Patiëntfrequenties zijn gedefinieerd als: zeer vaak (≥ 1/10), vaak (≥ 1/100, < 1/10), soms (≥ 1/1.000, < 1/100), zelden ((≥ 1/10.000, <  1/1.000), zeer zelden (< 1/10.000) en niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Binnen iedere frequentiegroep zijn de bijwerkingen gerangschikt naar afnemende ernst.Bijwerkingen van Bydureon, waargenomen tijdens klinische studies en spontane meldingen Imuunsysteem-aandoeningen Anafylactische reactie (Niet bekend2)Voedings- en stofwisselings-stoornissen Hypoglykemie (met een sulfonylureumderivaat) (Zeer vaak1,3) Verminderde eetlust (Vaak1,3) Zenuwstelsel-aandoeningen Hoofdpijn,Duizeligheid (Vaak1,3) Maagdarmstelsel-aandoeningen Ingewandenobstructie (Soms4) Acute pancreatitis (zie rubriek ‘Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik’) (Niet bekend2) Misselijkheid,Braken, Diarree (Zeer vaak1,3) Dyspepsie, Abdominale pijn, Gastro-oesofageale refluxziekte (Vaak1,3) Abdominale distensie, Eructatie (vaak1) Obstipatie (Zeer Vaak1) Flatulentie (Vaak1,3) Nier- en urinewegaandoeningen Veranderde nierfunctie, inclusief acuut nierfalen, verslechterd chronisch nierfalen, nierinsufficiëntie, toegenomen serumcreatinine (zie rubriek ‘Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik’) (Niet bekend2) Huid- en onderhuid-aandoeningen Maculaire en papulaire uitslag (Niet bekend2) Pruritus, en/of urticaria (Soms1), Angioneurotisch oedeem (Niet bekend2) Algemene aandoeningen en toedieningsplaats-stoornissen Injectieplaats pruritus (Zeer Vaak1), Vermoeidheid (Vaak1,3), Injectieplaats erytheem, Injectieplaats uitslag, Somnolentie (Vaak1).1 Mate van voorkomen gebaseerd op klinische studiedata met BYDUREON. n=592 totaal, (patiënten op sulfonylureumderivaat n=135).2 Mate van voorkomen gebaseerd op spontaan gemelde gegevens met BYDUREON.3 Bijwerkingen lagen in de exanatide tweemaal daags behandelgroep in hetzelfde frequentie-interval.4 Incidentie op basis van Bydureon klinische studiedatabase n=2898 (inclusief alle afgeronde langlopende studies naar werkzaamheid en veiligheid).Bijwerkingen met een incidentie van ≥ 1 %, waargenomen als spontane meldingen na het op de markt komen van, en in klinische studies met exenatide tweemaal daags en die niet zijn waargenomen bij BYDUREON zijn hieronder weergegeven: Voedingsen stofwisselingsstoornissen Dehydratatie, gewoonlijk met misselijkheid, braken en/of diarree (Zelden2)Zenuwstelsel-aandoeningen Dysgeusie (Soms2) Huid- en onderhuid-aandoeningen Hyperhidrose (Vaak1), Alopecia (Zelden2) Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsOnderzoeken International stoornissen Asthenie, Zich zenuwachtig voelen (Vaak1) normalised ratio (INR) verhoogd met gelijktijdig gebruik van warfarine, in sommige rapportages geassocieerd met bloedingen (zie rubriek ‘Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik’) (Zelden2)1 Mate van voorkomen gebaseerd op klinische onderzoeksgegevens van exenatide tweemaal daags.2 Mate van voorkomen gebaseerd op spontaan gemelde gegevens van exenatide tweemaal daags. Beschrijving van een geselecteerd aantal bijwerkingen Hypoglykemie De incidentie van hypoglykemie was verhoogd als BYDUREON werd gebruikt samen met een sulfonylureumderivaat (15,9% versus 2,2%) (zie rubriek ‘Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik’). Om het risico van hypoglykemie geassocieerd met het gebruik van een sulfonylureumderivaat te reduceren, kan een verlaging van de dosering sulfonylureumderivaat in overweging genomen worden (zie rubrieken ‘Dosering en wijze van toediening’ en ‘Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik’).BYDUREON werd in verband gebracht met een significant lagere incidentie van episoden van hypoglykemie dan insuline glargine bij patiënten die ook metforminetherapie kregen (3% versus 19%) en bij patiënten die ook metformine plus een sulfonylureumderivaat kregen (20% versus 42%).In alle studies waren de meeste episodes van hypoglykemie (96,8%; n=32) licht en verdwenen na orale toediening van koolhydraten. Er is een rapport van één patiënt met ernstige hypoglykemie omdat hij een lage bloedglucosewaarde had (2,2 mmol/l) en hulp nodig had met orale behandeling met koolhydraten, hetgeen de gebeurtenis deed verdwijnen. Misselijkheid De meest gemelde bijwerking was misselijkheid. Van de patiënten behandeld met BYDUREON maakte over het algemeen 20% melding van ten minste één episode van misselijkheid vergeleken met 34% bij patiënten die exenatide tweemaal daags ontvingen. De meeste episoden van misselijkheid waren licht tot matig van aard. Bij voortzetting van de behandeling nam bij de meeste patiënten die in eerste instantie last hadden van misselijkheid de frequentie hiervan af.De incidentie van terugtrekking vanwege bijwerkingen uit het 30 weken durende gecontroleerde onderzoek was 6% voor patiënten behandeld met BYDUREON en 5% voor patiënten behandeld met exenatide tweemaal daags. Misselijkheid en braken waren de meest voorkomende bijwerkingen in beide behandelgroepen die leidden tot terugtrekking. Terugtrekking vanwege misselijkheid of braken afzonderlijk kwam voor bij <1% van de patiënten behandeld met BYDUREON en  bij 1% van de patiënten behandeld met exenatide tweemaal daags. Reacties op de injectieplaats Gedurende de 6 maanden gecontroleerde fase van de studies werden reacties op de injectieplaats frequenter gemeld bij patiënten die BYDUREON kregen dan bij patiënten behandeld met het vergelijkingsgeneesmiddel (16% versus een spreiding van 2-7%). Deze reacties waren doorgaans licht van aard en leidden gewoonlijk niet tot terugtrekking uit de studies. Patiënten kunnen bij continuering van de therapie behandeld worden om de symptomen te verlichten. Volgende injecties moeten iedere week op een andere injectieplaats gezet worden.Kleine subcutane knobbeltjes op de injectieplaats werden in klinische onderzoeken frequent waargenomen, in overeenstemming met de bekende eigenschappen van preparaten met poly-(D,L-lactide-co-glycolide)-polymere microbolletjes. De meeste individuele knobbeltjes waren asymptomatisch, interfereerden niet met deelname aan de studie en verdwenen in 4 tot 8 weken. Immunogeniciteit Geneesmiddelen op basis van eiwitten en peptiden hebben potentieel immunogene eigenschappen; in overeenstemming hiermee kunnen patiënten na behandeling met BYDUREON antilichamen tegen exenatide ontwikkelen. Bij de meeste patiënten die antilichamen ontwikkelen, dalen de antilichaamtiters na verloop van tijd. De aanwezigheid van antilichamen (hoge of lage titers) heeft geen voorspellende waarde voor de glykemische controle van een individuele patiënt. In klinische onderzoeken met BYDUREON had ongeveer 45% van de patiënten lage titers antilichamen tegen exenatide op het eindpunt van de studie. Over het geheel genomen was het percentage antilichaampositieve patiënten consistent in alle klinische studies. Over het geheel genomen was de mate van glykemische controle (HbA1c) vergelijkbaar met die waargenomen bij degenen zonder antilichaamtiters. Gemiddeld had in de fase 3-studies 12% van de patiënten hoge antilichaamtiters. Bij een deel hiervan was de glykemische respons op BYDUREON afwezig aan het einde van de gecontroleerde periode van de studies; 2,6% van de patiënten liet met hoge antilichaamtiters geen glucoseverbetering zien, terwijl 1,6% geen verbetering liet zien terwijl ze antilichaamnegatief waren. Patiënten die antilichamen tegen exenatide ontwikkelden hadden de neiging meer toedieningsplaatsstoornissen (bijvoorbeeld roodheid van de huid en jeuk) te krijgen. Voor het overige waren de mate van voorkomen en soorten bijwerkingen gelijk aan die bij patiënten zonder antilichamen tegen exenatide. Voor patiënten behandeld met BYDUREON was in de studie van 30 weken en in de twee studies van 26 weken de incidentie van mogelijk immunogene toedieningsplaatsreacties 9% (meestal pruritus met of zonder erytheem). Deze reacties werden minder vaak waargenomen bij antilichaamnegatieve patiënten (4%) vergeleken met antilichaampositieve patiënten (13%), met een hogere incidentie bij diegenen met een hogere antilichaamtiter. Onderzoek van antilichaampositieve monsters liet geen significante kruisreactiviteit zien met soortgelijke endogene peptiden (glucagon of GLP-1). Snel gewichtsverlies In een studie van 30 weken ondervond ongeveer 3% (n=4/148) van de met BYDUREON behandelde patiënten ten minste één tijdsperiode van snel gewichtsverlies (gedocumenteerd gewichtsverlies van meer dan 1,5 kg per week tussen twee opeenvolgende bezoeken in het kader van de studie).Versnelde hartslag In gepoolde klinische studies met Bydureon werd een gemiddelde hartslagverhoging van 2,6 slagen per minuut (bpm) waargenomen ten opzichte van baseline (74 bpm). Vijftien procent van de met Bydureon behandelde patiënten had een gemiddelde hartslagverhoging van ≥ 10 bpm; circa 5% tot 10% van de proefpersonen in de andere behandelgroepen had een gemiddelde hartslagverhoging van ≥ 10 bpm.5.HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN Bristol-Myers Squibb/AstraZeneca EEIG,Bristol-Myers Squibb House,Uxbridge Business Park,Sanderson Road, Uxbridge, Middlesex, UB8 1DH, Verenigd Koninkrijk 6.NUMMER(S) VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN EU/1/11/696/001-002 7.AFLEVERINGSWIJZE Geneesmiddel op medisch voorschrift 8.DATUM VAN HERZIENING VAN DE TEKST 01-2014 Gedetailleerde informatie over dit geneesmiddel is beschikbaar op de website van het Europese Geneesmiddelen Bureau (EMA) http://www.ema.europa.eu

NIEUW voor patiënten met type 2 diabetes

Product

Verpakking

Publieksprijs

Gewoon verzekerden

Preferentieel verzekerden

Bydureon 2mg

4 kits injectie (1 maand)

98,47€

0€

0€

§

Vrijheid van slechts één enkele injectie per week

2% verlaging van HbA1c

ten opzichte van de uitgangswaarde2 Constante controle van de glucosewaarden1

4kg aan potentieel gewichtsverlies* na 52 weken2

1 wekelijkse injectie1

* BYDUREON® is niet geïndiceerd voor de behandeling van obesitas en gewichtsverandering was een secundair eindpunt bij de klinische onderzoeken. § www.riziv.be 1. BYDUREON® Summary of Product Characteristics, latest version. 2. Buse JB, Drucker DJ, Taylor KL, et al. DURATION-1: exenatide once weekly produces sustained glycemic control and weight loss over 52 weeks. Diabetes Care.. 2010;33:1255-1261.

NS 150931 rev date 04/2014

die zich gemakkelijk aan de levensstijl van de patiënten aanpast