muzikaal poëzietheater 13+

muzikaal poëzietheater 13+

productie Vzw Roodvonk spel en concept Marijke Umans gitaar, accordeon en synthesizer Jan Blieck Drum, bas Boris De Laet spelcoach Nathalie Roymans

1. Inleiding Binnenkort woont u de muzikale theatervoorstelling “1 jaar vol geluk” bij. Een voorstelling waar d.m.v. gedichten en fragmenten uit gedichten een verhaal gebracht wordt van een meisje dat het geluk gekend heeft, het kwijtspeelde en het opnieuw probeert te vinden. De gedichten worden gebracht alsof het een natuurlijke tekst is en de volledige voorstelling wordt muzikaal begeleid. Het is geen kant en klaar verhaal dat het publiek zomaar moet slikken. De eigen geest wordt aangesproken om stukken te interpreteren en mogelijk aan te vullen. Het is belangrijk om de leerlingen daar vooraf op te wijzen, zodat ze weten dat er een openheid van hen verwacht wordt. Actrice en zangeres Marijke Umans heeft voor deze voorstelling een aantal gedichten uitgekozen en brengt ze als lied, verhaal of vloeiende tekst. Hopelijk kan haar liefde voor poëzie leerlingen stimuleren om zelf gedichten te lezen en misschien wel te schrijven. Deze lesmap is naast de voorstelling bedoeld om hen te prikkelen en te stimuleren om zelf aan de slag te gaan. Misschien vindt u wat tijd om te besteden aan een materie die rijk en boeiend is op zich en alleen maar rijker kan worden door met uw enthousiasme rond het tekstmateriaal te werken. Na wat achtergrondinformatie over de vrouw achter de voorstelling vindt u uitgewerkte lestips om met uw leerlingen aan de slag te gaan. Laat het een aanzet zijn om met de leerlingen te werken rond poëzie. Alvast veel plezier gewenst met de voorstelling en nadien met de lesmap. Inge Umans

lesmap 1 jaar vol geluk

2

2. De voorstelling 2.1. Een muzikale poëzievoorstelling? Niet iedereen leest spontaan of graag poëzie. Nochtans is het iets waar we (laat ons hopen) van kindsbeen af mee te maken krijgen: grappige of troostende rijmpjes die bij de baby in de oren worden gefluisterd, peuter- en kleuterversjes die ritmisch dingen duiden of benoemen, tekstjes op rijm om allerlei regels in te oefenen in de lagere school, … Al deze rijmpjes, versjes en gedichten stimuleren het taalgevoel, de taalkleur bij jonge kinderen. Ze geven hen plezier in taal. De meeste gedichten zijn niet lang. Kinderen die niet graag lezen, kunnen of willen misschien geen volledig boek maar wel een heel gedicht zelf lezen. Poëzie vertelt vaak de essentie. Poëzie is dikwijls suggestief. Poëzie is ritmisch. Poëzie is muziek. In de voorstelling “1 jaar vol geluk” worden de twee gecombineerd: gedichten die al een zekere muzikaliteit in zich hebben, worden op muziek gezet, of worden met een muzikale streep onderlijnd. De muziek benadrukt zo de kleur van het gedicht, zet de emotie in de verf. Of vergroot deze uit. Soms wordt de muziek ook gebruikt om tegenstellingen op te roepen. Een opgewekt muziekje begeleidt een neerslachtig gedicht, of omgekeerd. Wat is poëzie? Wie zal het zeggen? Niet de roos, maar de geur van een roos. Niet de lucht, maar het licht in de lucht. E. Farjeon (uit: leesbeesten & boekenbeesten, p. 322) 2.2. De vrouw achter de voorstelling Marijke Umans (°’74) volgt in de middelbare school Vrije Beeldende Kunst. Samen met muziek, toneelimprovisatie en sport, zal het bepalend blijken voor de toekomst. Ze wordt onderwijzeres maar stelt al snel vast dat ze meer kinderen wil bereiken dan haar eigen klas. Ze verlaat het onderwijs om haar eigen creatief en muzisch hart te volgen. Ze geeft workshops drama in combinatie met film, volgt een aantal cursussen en lessen, werkt educatief en didactisch materiaal uit en schrijft een boekje om de theatercodes aan jonge kinderen mee te geven, de theatertrip van Ton en Thea.

voordracht.


Naast het geven van diverse workshops in verschillende culturele centra doceert ze anderhalf jaar lang toneel, drama, dictie en

3

Ze speelt mee in verschillende theater- en televisieproducties en zoekt tussendoor een aantal muzikanten bij elkaar en werkt (interactieve) programma’s uit; gedichten op muziek, voor kinderen, jongeren en volwassenen. In oktober 2003 richt ze vzw ROODVONK op om haar artistieke virus te verspreiden. Een jaar later brengt ze haar eerste eigen voorstelling Vonkels (muziektheater). Vanuit deze theaterproductie schrijft ze haar eerste kinderboek Wiebelkont (uitgeverij de Eenhoorn). Daarnaast richt ze Vroink op, een nieuwe muziekgroep voor kinderen. In maart 2007 verschijnt hun eerste cd ‘rode slierten met of zonder prik’. Momenteel trekt ze de culturele centra rond met de kinderproductie Kom Weg en bezoekt ze scholen en culturele centra met de poëzievoorstelling 1 jaar vol geluk. Tussendoor doet ze freelance opdrachten voor televisie, trekt ze rond met Smak, boek in de kijker en schrijft ze verder. In oktober 2008 verschijnt haar tweede kinderboek Taterwater Meer info vindt u op www.roodvonk.be 3. Tips voor verwerking van de voorstelling in de klas 3.1. Geluk Opdracht 1 Doelstelling: - ontdekken dat er verschillende gevoelens in gedichten huizen - ontdekken dat gedichten verschillend kunnen worden geïnterpreteerd Activiteiten: - Houd een gesprek over gevoelens; inventariseer en benoem de belangrijkste gevoelens, schrijf deze op verschillende grote flappen; één flap per gevoel/emotie. - Zoek verschillende gedichten bij elkaar waarin verschillende gevoelens aan bod komen en kopieer deze op losse stukjes papier (zie 6. boekentips) - Hang al deze gedichten verspreid op in de klas, of strooi ze door elkaar heen op de vloer. - Geef uw lln. de opdracht de gedichten te lezen en ze bij een gevoel op de flap te plaatsen. Deze opdracht kan individueel of per twee. - Overloop het resultaat: was het gemakkelijk om elk gedicht aan een gevoel te koppelen? Zijn er gedichten die misschien op verschillende flappen thuishoren? Waarom? Zijn de gedichten eenduidig? Zijn gevoelens eenduidig? Zijn er lln. die een gedicht anders interpreteren? Luister en vergelijk. Iedereen heeft gelijk; het gaat immers om interpretatie, en deze interpretatie gebeurt vanuit het eigen referentiekader en is dus afhankelijk van eigen ervaringen. Opdracht 2


4

Doelstelling: - stilstaan bij het begrip geluk vanuit eigen associaties en vanuit verschillende gedichten - beeldtaal koppelen aan gevoelens Activiteiten: - Bouw een associatief woordveld uit met de leerlingen rond het begrip ‘geluk’. - Wat is geluk? Wanneer ben je gelukkig? Wanneer niet? Wat is ongeluk? Betekent ongeluk hetzelfde als ongelukkig zijn? Zoek synoniemen en antoniemen, in het woordenboek, op het internet. Welke vormen van geluk zijn er? Bestaat er een instrument om geluk te meten? Waarom wensen mensen elkaar geluk? (Het meisje uit de voorstelling zegt dat mensen elkaar geluk toewensen om het niet te verliezen. Dat geluk een binnen- en een buitenkant heeft en dat wie zijn lach verlacht het geluk verliest.) - Grijp terug naar de gedichten uit opdracht 1. Laat de lln. opzoeken welke beeldtaal (bv. geluk is een rode roos) er wordt gebruikt bij de verschillende gevoelens. Noteer enkele staakwoorden op het bord. Laat hen zelf aanvullen, vanuit eigen associaties. U kunt uw lln. op weg helpen door een kettingspel te spelen: bv. geluk doet me denken aan…, llg. 1 vult in, dan gaat llg. 2 verder enz… - Filter daarna alle gedichten uit opdracht 1 die over “geluk” of “ongeluk” gaan. - Wat maakt gelukkig (of ongelukkig) in deze gedichten? Zijn er patronen of onderwerpen die terugkeren? Welke emoties overheersen? Welke beeldtaal wordt daarvoor gebruikt? Herkennen de lln. zich hier in? Hoe zouden ze dit zelf verwoorden? Welke beelden zouden zij daarvoor gebruiken? Opdracht 3 Doelstelling: - ervaren hoe muziek bepaalde emoties kan onderlijnen of uitvergroten - ervaren hoe een gedicht voordragen, hoe de intonatie gelegd wordt, de interpretatie ervan kan manipuleren Activiteiten: - Kies uit de gedichten van opdracht 1 enkele gedichten uit waarbij de lln. een lied of muziekstuk kunnen zoeken, of zelf creëren voor wie zelf muzikaal is. U kunt zelf verschillende songs aanbieden, o.a. deze die in de voorstelling gebruikt worden (zie 4. Muziek) - Laat hen experimenteren: hoe zwaarmoedige muziek een triestig gedicht nog triestiger doet lijken, of een vrolijk muziekje een blij gedicht nog lichter maakt. Laat hen nu de rollen omkeren: een opgewekt muziekje bij een triestig gedicht. Bespreek de effecten. - Lees een gedicht op verschillende manieren voor, met veel of weinig intonatie. Draag een vrolijk gedicht voor alsof u elk ogenblik in tranen gaat uitbarsten. Of omgekeerd: een triestig gedicht voordragen terwijl u net niet de slappe lach krijgt. Laat ook uw lln. experimenteren. Bespreek de effecten. 3.3. Tips voor de verwerking van de gedichten uit de voorstelling van Marijke Umans


5

Algemeen In de onderstaande opdrachten wordt telkens stilgestaan bij één gedicht uit de voorstelling. Soms wordt er in de voorstelling slechts gebruik gemaakt van een fragment. De gedichten worden niet geanalyseerd. Het is wel belangrijk dat u voor of na de opdracht even stilstaat bij de inhoud en vorm van de gedichten. Deze vragen kunnen daarbij een leidraad vormen: Wat vertelt de titel? Wat vonden ze de mooiste of minst mooie regel uit het gedicht? Welke stemming roept het gedicht op? Welke beeldspraak wordt er gebruikt? Welk van de gebruikte gedichten vonden ze het mooist? Waarom? Welk van al deze gedichten verwoordt voor hen het best “geluk”? Het is leuk en interessant om de bundels waaruit de gedichten gehaald zijn in uw klas te hebben als u de opdrachten, of enkele opdrachten, gaat uitvoeren. Misschien ontdekt u of uw leerlingen nog gedichten die weer andere verwerkingsmogelijkheden bieden. Opdracht 1 Geluk Mama, waar heb jij het geluk gelaten? Ik had het hier neergelegd en nou is het weg! Je zult het wel ergens hebben laten slingeren of het is gestolen of misschien per ongeluk weggegooid. Wie zou mijn geluk willen stelen? Wie niet? Ted van Lieshout (uit: Mama! Waar heb jij het geluk gelaten?) Dit gedicht vormt de rode draad doorheen de voorstelling. Roept de actrice echt op haar moeder? Wanneer doe je dit? Sta even stil bij het feit dat als je iets kwijt bent, je misschien eerst even checkt bij je ouders of huisgenoten, of zij het hebben weggelegd. Op die manier wordt het gedicht ook gebracht, alsof het geluk een voorwerp is dat even kwijt is. Tip 1: Wat is geluk? Is geluk iets tastbaar? Grijp even terug naar het woordveld uit 3.1 Aan dit geluk kan je meteen het stukje tekst koppelen waarin de actrice de vraag stelt: “Weet jij waarom mensen elkaar geluk toewensen? En waarom mensen hun geluk willen laten zien? Ik wel. Ik weet precies waarom ze dat doen en waarom ze bijvoorbeeld niet met hun ongeluk te koop lopen of elkaar ongeluk wensen. Want dat zou toch ook kunnen? Neen, wie geluk wenst aan een ander, hoopt geluk te krijgen en geluk te zien. Geluk zie je aan de buitenkant, maar heeft ook een binnenkant. Een binnen-en buitenkant. Uiterlijk geluk is dus maar half. Wie lacht naar zichzelf, in zichzelf, kan de binnenkant van geluk ervaren. Wie zijn lach verlacht naar de anderen, kan geluk verliezen. Daarom wensen mensen elkaar geluk toe, om het niet te verliezen...”


6

Is dat zo? Hoe zie je geluk bij iemand anders? Of hoe willen mensen hun geluk toonbaar maken? Bespreek het maatschappelijk verwachte, wat heeft iemand nodig om gelukkig te zijn? De juiste kleding? De juiste trends? Is gelukkig zijn het hoogste menselijke streven? Laat de leerlingen hun (ideaal) beeld over gelukkig zijn opschrijven en meteen ook over ongelukkig zijn. Vergelijk dit. Tip 2: Speel met dit gedicht door het woord geluk te vervangen door iets anders dat net zo min tastbaar is als geluk. Opdracht 2 Hulp Graaf mij in een put waar ik in kan kruipen Haal mij een rats om in te zitten Geef me problemen bezorg mij moeilijkheden Duw mij over de rand van een afgrond Want ik ben perfect geschikt om ongelukkig te zijn Ik hoop dan ook altijd Dat, als ik schreeuw: ‘help mij help mij help mij!’ Iedereen zal roepen: ‘HELP GODVERDOMME JEZELF!’ Herman Brusselmans, (uit: ‘Meisjes hebben grotere borsten dan jongens’) Tip 1: Sta even stil bij dit gedicht. Wie heeft er al wat van Brusselmans gelezen? Laat ervaringen uitwisselen en toets naar de gevoelens die dit gedicht oproepen. Wie wil soms liever in een put gegraven worden? Wanneer? Kan iemand anders helpen wanneer je je rot voelt? Wanneer wel/niet? Bespreek overigens ook welk gevoel er wordt opgeroepen wanneer de actrice opgewekt vraagt of je lusteloos bent, ongelukkig of depressief. Tip 2: Daarnaast kan dit gedicht als een verlanglijst geïnterpreteerd worden. Wie zou zo’n verlanglijst maken? Wanneer? Draai dit negatieve om tot iets positiefs. Werk met tegenstellingen. Om dit te brengen aan de klasgroep, kan je met contrasten werken. Laat hen opgewekt iets negatiefs zeggen en lusteloos iets wat ze graag willen (zie ook 3.1. opdracht 3). Sta stil bij het verschil tussen inhoud en vorm. Laat hen verder verlanglijstjes samenstellen. Wanneer maken mensen verlanglijstjes op? Wat zou een hoogbejaarde man zichzelf toewensen voor zijn 99ste verjaardag? Wat zou een kind vragen aan de Sint? Jijzelf voor je verjaardag? Een koppel dat gaat trouwen op hun huwelijkslijst? Een geboortelijst? …


7

Opdracht 3 Jij en ik Later zul je bij me wonen. Later zijn we met z’n beiden. Dat bedenk ik soms, wanneer je giechelt met de and’re meiden. ’t Is voorlopig nog maar beter om de zaak geheim te houden, ‘k zal je nog maar niet gaan zeggen dat ik van je ben gaan houden. Later ga ik reizen maken heel alleen, naar verre landen, en daar ga ik mensen redden, redden met mijn eigen handen. Iedereen zal je in de kranten van mijn grote daden lezen. ,,Waarom zou die mensenredder zo ontzettend moedig wezen?” Niemand zal de waarheid weten, jóu alleen zal ik ’t vertellen: later, als ik zó beroemd ben dat ik bij je aan durf bellen. Willem Wilmink Van dit gedicht worden enkel de eerste 2 alinea’s gebruikt en ondertussen wordt er gedanst met de pop. Wie was de pop? Heeft er nog iemand een knuffel van vroeger die ergens ten velde op de kamer ligt en wel eens wordt bovengehaald? Een ander voorwerp waar je houvast aan hebt? Of fantaseert dat het voorwerp tot leven komt in de vorm van een vriend of vriendin? Er wordt gespeeld met het verlangen naar iemand, en meteen ook het verwerpen ervan omdat het verlangen niet beantwoord wordt. Wie wil een relatie? Wie vindt dat niet nodig? Hoe wordt erover gedacht? Iemand voor altijd? Of wisselend? Houd een gesprek over relaties. Durf je zeggen dat je iemand graag hebt? Het laten zien? Hoe? Tip: Wie zou er graag in een glazen bol zijn of haar toekomst willen zien? Of naar een waarzegger gaan? Wat doe je met de informatie die je dan vergaart? Zou je daar naar leven en zo dus de voorspellingen laten uitkomen of net omzeilen? Leuke oefening om te fantaseren over “later”. Schrijf dit gedicht opnieuw. Behoud enkel het eerste woord: later. U kunt dit ook gebruiken om over vroeger te praten. Wie droomde en fantaseerde als kind over een toekomstige partner? Een goede vriend/in? Laat hen stilstaan bij een lesmap 1 jaar vol geluk

8

anekdote van vroeger en herschrijf dit gedicht met als titel “vroeger”. Varieer met titels als “ooit” of “nooit”. Opdracht 4 Ik zou je in een doosje willen doen Ik zou je 't liefste in een doosje willen doen En je bewaren, heel goed bewaren Dan liet ik jou verzekeren voor anderhalf miljoen En telkens zou ik eventjes het deksel opendoen En dan strijk ik je zo zachtjes langs je haren Dan lig je in de watten en niemand kan erbij Geen dief die je kan stelen, je bent helemaal van mij Ik zou je 't liefste in een doosje willen doen En dan telkens even kijken Heel voorzichtig even kijken Telkens even kijken Je mag er wel eventjes uit, elke dag Een uurtje, dat mag, ja, een uurtje, dat mag Je mag dan ook wel naar 't Vondelpark, even Alleen om de eendjes wat eten te geven Maar als je dan vlucht raak ik jou toch nooit kwijt Want ik vind je altijd, ja, ik vind je altijd Ik zou je 't liefste in een doosje willen doen En je bewaren, heel goed bewaren Dan liet ik jou verzekeren voor anderhalf miljoen En telkens zou ik eventjes het deksel opendoen En dan strijk ik je zo zachtjes langs je haren Dan lig je in de watten en niemand kan erbij Geen dief die je kan stelen, je bent helemaal van mij Ik zou je 't allerliefste in een doosje willen doen En dan telkens even kijken Heel voorzichtig even kijken Telkens even kijken En een zoen Annie M.G. Schmidt Tip: Dit gedicht is zowel schattig als beangstigend: wil je iemand bezitten of door iemand bezit worden op deze manier? Hoe werken relaties? Houd een gesprek over relaties. Over jaloezie. Over loslaten en vasthouden. Vastknijpen. Verstikken. U kunt verder doorgaan door een gesprek te houden over loslaten. Zo belandt u meteen bij regels en wetten thuis. Wie mag er al uitgaan? Hoe wordt er thuis over beslist? Wie heeft inspraak en hoe? Wie mag zelf zijn school kiezen? Zijn vrienden? Wie niet? Verzet je je wanneer je het gevoel hebt iemand zijn bezit te zijn?


9

Een boek dat dit gedicht mooi illustreert is “Meneer Papier en zijn meisje” (Elvis Peeters & Gerda Dendooven, uitg. De Eenhoorn). Opdracht 5 Lippen Weet jij waarom verliefde mensen elkaar een zoen op de lippen geven? Ik wel. Ik weet precies waarom ze dat doen en waarom ze bijvoorbeeld niet met hun neus tegen elkaar wrijven. Want dat zou toch ook kunnen? Nee, ze geven elkaar een zoen op de lippen, omdat de lippen een bijzonder stukje mens zijn. Meer dan de neus. Want de lippen, dat zijn stukjes buitenkant en binnenkant tegelijk. Als je iemand op de lippen zoent, dan zoen je dus niet alleen zijn buitenkant, maar ook zijn binnenkant. En dan zoen je zelf ook met je buiten-en je binnenkant. Wie met de neus tegen de neus van iemand anders wrijft, wrijft alleen maar met z’n buitenkant tegen een andere buitenkant. Dat is dus maar half. Daarom zoenen verliefden met de lippen… Geert De Kockere, (uit: Voor elk wat liefs) Tip: Zoenen is cultureel bepaald. Hoeveel zoenen er op de wang worden gegeven, bv. : vier in Frankrijk, twee in Kroatië, drie in België, … In Congo bv. wordt er drie keer met het voorhoofd tegen elkaar gestoten, als begroeting. Inuït wrijven met hun neus tegen elkaar. Wie zoent wie en hoe? Hoe begroeten uw lln. elkaar? Hun vrienden? Familie? Zijn er bepaalde wetten of codes? Hoe begroeten mensen elkaar? Laat hen dit wereldwijd uitpluizen. Maak er een groepswerk van, waarbij elk groepje een aantal landen, culturen of subculturen voor zijn rekening neemt. Bundel de resultaten. Hoe zit het met de binnen- en buitenkant? Wat vinden de leerlingen van deze tekst? Is dit ook een gedicht? Sta stil bij de verschillende dichtvormen en refereer naar het stukje over geluk (zie 3.3 opdracht 1) dat vormelijk gebaseerd is op dit stukje. Opdracht 6 Kussen I en L kussen kussen aan de poort kussen in ’t wc kussen in de gang kussen voor tevee I en L zoenen zoenen op de wangen zoenen op de mond zoenen in de hals zoenen met mij op de achtergrond Marijke Umans, ongepubliceerd


10

Tip: Welk gevoel roept het op wanneer je anderen ziet kussen? Heeft iemand het gevoel gehad dat er een vriend wordt ‘afgepakt’ door een andere vriend of vriendin? Waarom zou het meisje uit de voorstelling dit zeggen? Wat vertelt de tekst? Wie is I? Wie is L? Welk gevoel roept het op dat er op dat moment door de muzikanten het lied van An Christy wordt gezongen? Opdracht 7 Schrijf aan je toekomstig liefje een waanzinnig warme liefdesbrief. Stop de brief in een fles. gooi de fles in een glasbak. Wacht op het wonder. Jos van Hest, (uit: Met gekleurde billen zou het gelukkiger leven zijn) Dit gedicht krijgt halverwege een onverwachte, haast absurde wending. Het laat de lezer met een benauwd gevoel achter. Of is dit absurd bedoeld? Hoe wordt het door de leerlingen geïnterpreteerd? Dit vertelt over de durf van iemand. Hoe zit het met een brief in een fles die de wereld rond gestuurd zou worden? Welke boodschap zou je anoniem willen geven? Wat zou je doen met een boodschap die je vond? Tip: Geef uw lln. slechts de eerste drie regels van dit gedicht. Laat hen zelf verder schrijven wat er met de brief in de fles gebeurt. Overloop de resultaten, vergelijk. Lees dan pas het volledige gedicht voor. Vergelijk het oorspronkelijke gedicht met de versies van uw lln. Vergelijk de sfeer, de emoties die de verschillende versies oproepen. Opdracht 8 Het niet kunnen zeggen Nog eerder verf ik roet zwart, hang bladeren aan takken, eerder nog koop ik appelen voor citroenen en kleed mij in een jas van platgereden egels. Nee, eerder plas ik in mijn schooltas, vuur een horloge aan tot spoed, en eerder huur ik een slak als taxi en gluur ik door het sleutelgat van een glazen deur dan dat ik je verklap wat ik zo zeer zo graag wil zeggen en toch niet kan vertellen.


11

Daniel Billiet Tip: Wat wil of kan de persoon uit dit gedicht niet zeggen? Waaruit blijkt dat het echt om iets onmogelijks gaat? Laat uw lln. zelf verder onmogelijke dingen verzinnen en zo nog een extra strofe toevoegen aan dit gedicht (na de eerste twee). Hoe vertel je iemand dat je hem of haar graag ziet? Dat je een relatie wel ziet zitten? Heb je daar altijd taal voor nodig? Wat kan je duidelijk maken met lichaamstaal? Hoe vraag je het aan? Verzin originele manieren. Breng deze op verschillende manieren naar buiten: op flyers, affiches, een videoclip, … Opdracht 9 Stom Ik ben zo verliefd op jou dat ik mijn tanden poets vooraleer je op te bellen Gil Vanderheyden Tip: Dit gedicht wordt als een a capella lied gebracht en is slechts een stukje uit het volledig gedicht. Laat verder nog korte slogans verzinnen over verliefd zijn. Zet ze op een t-shirt, een poster, schilder ze op een kopje, een paar oude schoenen, ... Laat de leerlingen dit in verschillende emoties zeggen. Opdracht 10 Daar stond de nieuwe vriend Daar stond de nieuwe vriend van mijn vriendin precies tussen ons tweeën in en toen ik vroeg wat zij van onze vriendschap vond kreeg ik zijn antwoord uit haar mond Nannie Kuiper (uit: Ik heb alleen maar oog voor jou) Tip: Hoe voelt het als iemand anders het woord voor je voert? Als je zelf niet de kans krijgt om gehoord te worden? Dit gedicht nodigt uit om te dramatiseren. Hoe drie personen op een rij staan en de twee uiterste personen over het hoofd van de middelste heen praten, zonder dat die de kans krijgt zich in het gesprek te mengen. U kan het gevoel van machteloosheid nog versterken door twee groepen tegen elkaar op te laten praten, roepen; over het hoofd van één persoon heen die tussen de twee groepen in staat. U kunt met bestaande woorden, zinnen of teksten werken maar evengoed met stukken nonsenstaal.


12

Opdracht 11 Soms, dan heb ik flink de pest in Zit het me opeens tot hier. Loop ik heel de dag te balen, vind ik iedereen een klier. Op mijn kamer: uren mokken, de volumeknop op luid. Dat er niemand vraagt: wat scheelt er, maakt geen ene donder uit. Want dan ga ik gillen, hoor je? Gillen. Als er iemand vraagt: waarom? Blijf maar uit mijn buurt, want anders moet ik janken, denk ik. Stom. André Sollie, (uit: Soms, dan heb ik er flink de pest in) Welke gevoelens roept dit gedicht op? Herkennen uw lln. zich hierin? Hoe komt het dat je soms zo heen en weer geslingerd wordt tussen verschillende gevoelens? Dat je van het ene uiterste in het andere valt? Een slappe lach mondt soms ook uit in een huilbui. Wie heeft er soms ook een off-day? Hoe komt dat? Wat doe je om je terug goed te voelen? Wat helpt? Tegen een boksbal slaan, tegen een voetbal trappen, loeiharde muziek spelen? Je afreageren op een kleiner broertje of zusje? Je ouders? Tip: Dit gedicht nodigt uit om muzisch te verwerken. Laat uw lln. een klankspel maken bij dit gedicht, het omzetten tot een lied. Een persoon kan het gedicht voordragen terwijl een andere persoon of koor ritmisch stukjes herhaalt. Laat hen zoeken, experimenteren. Opdracht 12 Tel de sterren van een zomernacht. Tel er je geboortedatum bij op. Plus je telefoonnummer. En het nummer van je paspoort. Deel het getal door je gewicht in ponden. Tel uit je winst! Je mag er zijn! Jos van Hest, (uit: plint poëzie en beeldende kunst)


13

Dit speelse gedicht appelleert aan magische spelletjes die kinderen spelen. Namen bij elkaar tellen om uit te rekenen voor hoeveel procent die twee namen bij elkaar passen, bv. Kennen uw lln. zelf nog andere voorbeelden? Tip: Laat uw lln. formules bedenken om te berekenen hoeveel iemand waard is. Welke waarden en normen nemen zij in rekening? Wat scoort hoog? Wat scoort laag? Wat is cool? Wat is hot? Laat dit toepassen op zichzelf en elkaar. Zorg wel dat dit in een positieve sfeer verloopt. Het is niet de bedoeling mensen te kwetsen of te kraken… U kunt uw lln. de resultaten in grafieken laten weergeven, zodat het geheel een wetenschappelijke touch krijgt. Opdracht 13 Niks aan Nu gaan we dus zoenen. Geen flauwekul, het was afgesproken dat we dat nu zouden doen. Jij kijkt toch ook wel eens naar soaps. Niks aan, maar iemand moet beginnen anders staan we hier straks te sterven van de ouderdom. Kom, eerst je hoofd naar voren en ik dan het mijne. Wat zie ik je ogen goed, je hebt vlekjes van groen in het blauw, daar hangt een kruimeltje brood aan je wimpers (volkoren), wist je dat er haar groeit in je neus en dat kleine sproetje juist naast je wenkbrauw: zuiver rond hoor (er is te veel van je. Kan alles behalve je mond niet gewoon tot de pauze voorbij is verdwijnen?) Eva Gerlach, (uit: oog in oog in oog in oog) Tip: De eerste keer… In dit gedicht gaat het over de eerste keer zoenen. Maar voor alles is een eerste keer. Houd daar een klasgesprek over: wie herinnert zich bv. nog zijn eerste schooldag? De eerste keer alleen naar de bakker? Alleen op de tram? … Laat hen een eerste-keer-ervaring neerpennen in een gedicht of een kort verhaal. Het is een grappig gedicht, over hoe dingen er van dichtbij toch wel heel anders uitzien… Leuk om er een vakoverschrijdende opdracht aan te koppelen, met de leerkracht biologie.

Opdracht 14 Hoe diep lesmap 1 jaar vol geluk

14

Er komt een dag dat ik besluit: geen schaamte om mijn kleren uit, jouw handen toelaat op mijn huid, al weet ik nog niet wie jij bent. Voorlopig schaam ik mij nog door. Twee blote lijven vind ik goor, omdat ik nog bij niemand hoor die ‘t mijne al van buiten kent. Hoe diep gaat liefde, is de vraag. Hoe ver voorbij de randen? Tot in mijn ingewanden? Tot hart en lymfeklieren? Tot botten, pezen, spieren? Hou jij ook van mijn nieren? Of gaat de liefde toch misschien tot wat het oog kan zien? Stel dat ik door een ongeval mijn lichaam niet meer voelen zal, aai jij mijn lichaam dan nog wel? of stopt de liefde bliksemsnel? Hoe diep gaat liefde, is de vraag. Hoe ver voorbij de randen? Tot in mijn ingewanden? Tot hart en lymfeklieren? Tot botten, pezen, spieren? Hou jij ook van mijn nieren? of gaat het om de schone schijn: dit vel dat ik probeer te zijn? Stel dat ik door een ongeluk mijn been verlies en loop met een kruk, kus jij die kruk dan of dat been? of stopt de liefde dan meteen? Ted Van Lieshout, (uit: Het is een straf als je zo mooi moet zijn als ik) Tip: Ook dit gedicht gaat over de eerste keer. Houd een klasgesprek. Wanneer ben je er klaar voor? Is er een verschil tussen jongens en meisjes? Op welke leeftijd hebben de meeste jongeren hun eerste seksuele ervaring? Is er een verschil tussen vroeger en nu? Hoe stel je je grenzen? In het boek “Even gelukkig. Over verliefden, de liefde en dan ook nog wat verdriet” van Dimitri Leue (uitg. Lannoo) staan korte verhalen en gedichten die bij dit thema aansluiten. De liefde wordt hier tot op het bot geanalyseerd, wetenschappelijk benaderd. Kan liefde gemeten, gepeild worden? Verliefdheid is chemie, waarbij allerlei stoffen vrijkomen die zorgen voor vlinders in de buik, knikkende knieën, verminderde eetlust, … Wat is liefde? Waar houdt verliefdheid op en begint de liefde? lesmap 1 jaar vol geluk

15

Misschien leuk om bij dit gedicht de scheikundeleerkracht te betrekken. Is verliefdheid meetbaar in een scheikundig hormonenexperiment? Nodig uw lln. uit dit gedicht om te zetten in een strip. Voor stripgedichten: zie “Opa laat zijn tenen zien” (stripgedichten van Edward van de Vendel & Floor de Goede, uitg. Querido). Opdracht 15 Waar ik naar verlang vandaag een frisse zomerjurk te dragen met blote schouders, een uitgesneden hals en rug en vooral goed los om de heupen Waarmee ik dan de tuin in loop de zon schijnt warm, maar de wind houdt het draaglijk en brengt de jurk in beweging en dan ben jij er natuurlijk ook die de jurk al even mooi vindt en samen trekken we hem uit en hangen hem aan een tak En liggen te kijken in het gras naar zo’n frisse zomerjurk in een boom, daar verlang ik het meest naar vandaag Jo Govaerts, (uit: Waar ik naar verlang vandaag) Ook dit gedicht nodigt uit om verder bij te schrijven. Tip: Laat de lln. een lijstje maken van hun verlangens, in staakwoorden. Neem de eerste zin van dit gedicht over en laat hen aanvullen. Kan ook klassikaal, waarbij elke llg. één zin aanlevert. Verander dan het begin in “Waar wij naar verlangen vandaag”. Behoud ook de laatste zin om het gedicht af te ronden. Het boek “Het grote verlangen” van Dorine en Sabien Clement (uitg. Lannoo) illustreert heel teder het verlangen. Hoe het meisje letterlijk groeit van verlangen naar haar geliefde, die vertrok om de juiste woorden te zoeken om zijn gevoelens te verwoorden.

Opdracht 16 Soms vraagt hij mij Soms vraagt hij mij: lesmap 1 jaar vol geluk

16

‘wat wil je dan? Wat wil je van dit leven? Heb jij dan echt geen toekomstplan? Geen doel om na te streven? ‘ Ik weet het zelfs niet plus of min, Ik laat het leven komen Mijn enig plan bestaat erin om steeds te blijven dromen. Guy Dideley, (uit: Ik heb ook geen pretentie) Tip: Uw lln. bevinden zich allemaal op een kruispunt. De kindertijd ligt achter hen, de volwassenheid ligt voor hen. Ze bevinden zich op een scharnierpunt. Hoe gaan zij hiermee om? Staan zij stil bij de toekomst? Hoe zien zij hun toekomst? Als een groot wit blad, een vraagteken? Welke dromen en verlangens koesteren zij? Hoe denken ze die te verwezenlijken? In hoeverre speelt hun schoolkeuze hierin een rol? Vrienden? Geef uw lln. een schrijfopdracht. Neem de eerste twee regels van dit gedicht over en laat uw lln. dan zelf aanvullen. Dit kan op eenzelfde rijmschema. Opdracht 17 wit Je brief gekregen een beetje kapot van het stukje wit tussen twee zinnen. Hier stokte je stem begaf je adem zat ik naast je. Het mooiste in je brief is het stukje zwijgen tussen twee zinnen. Gil vander Heyden (uit: Met gekleurde billen zou het gelukkiger leven zijn) De schrijfster verwoordt in dit korte gedicht heel erg mooi het belang van stiltes. Het wit tussen de regels. Wat wordt er verzwegen, niet gezegd? Tip: Brieven schrijven. Wanneer schrijven mensen brieven naar elkaar? Wordt dit nu nog evenveel gedaan als vroeger? Nu is er mail en sms, en dat heeft de traditionele brief een beetje in een hoekje geduwd. Wie van uw lln. schrijft nog wel eens een brief? Aan wie? Wanneer? De filosofische schrijver Jostein Gaarder maakt soms gebruik van brieven in zijn romans, bv. in “De magische bibliotheek” en in “Het Sinaasappelmeisje”. In het eerste boek laat hij een neef en een nicht een intensieve briefwisseling voeren in een schrift dat ze over & weer sturen. Leg een schrift in de klas waarin uw lln. een hele periode dingen kunnen schrijven, als een klasdagboek.


17

Opdracht 18 SPRAAKGEBREK achteraf weet ik wat ik had willen zeggen precies wat ik had moeten doen grijp ik alle kansen eindigt ons gesprek niet in spraakgebrek als jij weg bent durf ik pas tegen je te dansen maak ik fijne grappen duw de anderen opzij vind ik eindelijk de woorden die veel vroeger hoorden zie ik jou, jij mij Hans Hagen, (uit: ik schilder je in woorden) Tip: Hoe vaak heb je na een ruzie of discussie niet het gevoel dat je de dingen anders had willen of moeten zeggen. Gebruik dit gedicht als oefening op argumenteren. Speel een rollenspel, waarbij je de lln. een papiertje geeft waarop hun rol staat, met enkele argumenten erbij. De rest moeten zij erbij improviseren. Onderwerpen kunnen zijn: gesprek tussen vader of moeder en zoon of dochter over een avondje uit, over een programma op televisie, over een lief dat al dan niet mag blijven slapen. Of een discussie tussen twee vrienden over roken of drinken, of over ‘versieren’. Na het spel kan een analyse volgen door de toeschouwers. Opdracht 19 De schepping Het moet wel zo zijn dat ik gemaakt ben van restjes mens die niemand meer wou. in ieder geval moet wie of wat mij uitgevonden heeft met zijn hoofd bij een ander, mooier iemand zijn geweest. Ik ben een slordig ontwerp, Een onvolledig bouwpakket waarvan de leukste stukjes ontbreken. wat overblijft is een verstrooide vondst met evenveel verlangens als gebreken. Er zitten deuken in mijn denken. wilde dromen bevolken mijn hoofd en door de kieren van mijn mond sijpelen stormen.


18

Ik laat mij op jou los tot je van me houdt. Greet Bilsen, (uit: Terug naar huid) Tip: Hoe zien jongeren zichzelf? Aan wie spiegelen zij zich? Aan hun leeftijdsgenoten? Aan figuren uit de media? Aan filmsterren of muzikanten? Wat vinden zij belangrijk? De buiten- of de binnenkant? Welke uiterlijkheden bepalen of je ergens bij hoort of niet? Hoe voelt de persoon zich uit het gedicht? Welke beeldspraak wordt hier gebruikt? Dit is niet echt een gedicht om vrolijk van te worden. Geef uw lln. de opdracht het gedicht te herschrijven, om al het negatieve om te zetten in iets positief. Opdracht 20 Apart Je naam in me opgehangen. Doorschijnend geworden kan wie wil, hem zien. Het maakt niet uit. Er blijft genoeg verzwegen. Vanmiddag in het gras gezeten. Knieën hoog, stemmen laag. Beetje gezwollen van warmte. Kan het echt dat we hierna groeien. Apart. Alleen. En er van ons samen niets overblijft? Gil Vander Heyden Uit dit gedicht werden slechts de laatste alinea gebruikt. Tip: Dit gedicht nodigt uit om beeldend te verwerken, om het in 3D uit te voeren. Laat uw lln. kiezen uit verschillende materialen: boetseren in klei, met ijzerdraad en papier maché, beeldhouwen uit Ytongblokken, … Overleg met de lkr. P.O.

Opdracht 21 kom terug als ik die woorden eens zó zacht kon zeggen


19

dat niemand ze kon horen, dat niemand ze zelfs kon denken dat ik ze dacht... en als iemand dan terug zou zeggen of desnoods alleen maar terug zou denken, op een ochtend: 'ja.' Toon Tellegen Tip: Hoe maak je iets gedaan weer ongedaan? Wie heeft soms spijt van zijn woorden of daden? Laat uw lln. een gebeurtenis vertellen, een verhaal schrijven van achter naar voor; zoals je een filmpje van achter naar voor kan afspelen en zo het gebeurde weer ongedaan kan maken. Opdracht 22 Ik was je kwijt voordat ik je bezat, ik heb je al gemist voor ik je kende; er is klaarblijkelijk nog meer ellende dan ik voor mogelijk gehouden had. en elke keer dat wij elkaar bekenden, en alles wat je zogenaamd vergatik zou iets voor ons willen doen, maar wat ik doe, het zal zich nooit ten goede wenden. de ergste droefnis is trouwens pas gekomen met het vreselijke weten dat ik je nooit in wezen heb bezeten, terwijl ik zo bezeten van je was. ik wilde dat ik even kon vergeten hoe onvergetelijk dit alles was. Jean-Pierre Rawie In poëzie wordt gespeeld met taal, met woordbetekenissen. Door de dingen soms uit hun logische context te halen krijgen ze een heel andere invulling, betekenis, zoals ‘bezeten’ in dit gedicht. Tip: Spelen met taal, met woordbetekenissen. Laat uw lln. een speels gedicht schrijven met homoniemen.

Opdracht 23 Wie is het meisje uit de voorstelling? Geef uw lln. de opdracht haar een identiteit te geven. Hoe heet het meisje? Hoe oud is ze? Wie is haar familie? Heeft ze broers/zussen? Wie zijn haar vrienden? Van welke muziek houdt ze? Welke kleren?


20

Op welke school zit zij? Welke studierichting volgt ze? Hoe ziet zij haar toekomst? Welke boeken, tijdschriften leest ze? Van welke films houdt ze? … 4. Muziek (covers) Naast deze gedichten werden ook een aantal bekende nummers bewust gekozen. Misschien kunt u deze songteksten integreren in een les Engels of Nederlands. Werden de songs herkend? Houd een gesprek over muziekgenres en lievelingsgroepen. Gebruikte songs: • Kiss, Prince • Take me baby, Jim Tenor • Shut up, Tin Things • Hounddog, Elvis Presley • Heartbreack hotel, Elvis Presley • Gelukkig zijn, An Christy • So loneley, the Police

5. Slotwoord Hopelijk vormt deze lesmap een aanzet tot het werken met poëzie, na de voorstelling. Hopelijk heeft het uw eigen creativiteit geprikkeld om een verdere invulling te geven in uw klaspraktijk. Het boek “Hou van die hond” (Sharon Creech, uitg. Hoogland & Van Klaveren, 2006) illustreert heel mooi hoe iedereen in staat is om gedichten te schrijven. Het boek kan misschien twijfelaars over de streep trekken toch ook in hun pen te kruipen. Wanneer u vaststelt dat de jongeren na het schrijven of herschrijven van gedichten heel veel zin hebben om verder te schrijven, aarzel dan niet om met de klas of enkele enthousiastelingen deel te nemen aan een wedstrijd (zie o.a. jeugd & poëzie). Poëzie naar buiten brengen, in welke vorm ook, kan een ontzettende stimulans betekenen om verder aan de slag te gaan. Hebt u nog opmerkingen, vragen, bedenkingen of wilt u een verslagje sturen van wat u uit deze map hebt uitgewerkt? Graag reacties op [email protected] Welke keuze u ook maakt om met poëzie aan de slag te gaan: succes en veel plezier gewenst!

6. Bibliografie, sites en boekentips -

Leesgoed 6, 2008: artikel “werken met gedichten in de bibliotheek en op school” (Mariet Lems), uitg. Biblion


21

-

Leesbeesten en boekenbeesten. Hoe werken (met) kinderen jeugdboeken? Jan Van Coillie, uitg. Davidsfonds/Infodok http://www.gedichtendag.org/ Op deze sites staan uitgewerkte lessuggesties om met gedichten aan de slag te gaan, niet enkel op gedichtendag. http://www.jeugdenpoezie.be/ organiseert elk jaar poëziewedstrijden. http://www.plinternet.nl/ zetten gedichten op posters, kussenslopen, …

Geraadpleegde dichtbundels: - Met gekleurde billen zou het gelukkiger leven zijn (samenstelling Jan Van Coillie, uitg. Averbode, 1996) - Ik heb alleen maar oog voor jou, Nannie Kuiper (uitg. Leopold, 1997) - PLINT, 300 combinaties van poëzie en beeldende kunst (uitg. plint, 2004) - Ik heb de liefde lief (samenstelling Willem Wilmink, uitg. Bert Bakker, 2002) - Daar zijn woorden voor, Toon Tellegen (Rainbow Pockets, 2005) - Ik heb ook géén pretentie!, Guy Didelez (uitg. Davidsfonds/Infofok, 1994) - Mama! Waar heb jij het geluk gelaten?, Ted van Lieshout (uitg. Leopold, 2005) - Liefde zat je als gegoten, Gil Vander Heyden (uitg. Clavis, 2008) - Waar ik naar verlang vandaag (samenstelling Jan Van Coillie, uitg. Davidsfonds/Literair, 2006) - Oog in oog in oog in oog, Eva Gerlach (uitg. Querido, 2001) - Ik schilder je in wooren, Hans Hagen (uitg. Van Goor, 2001) - Voor elk wat liefs, Geert De Kockere (uitg. De Eenhoorn, 2001) - Meisjes hebben grotere borsten dan jongens, Herman Brusselmans (uitg. Houtekiet, 1997) - Het is een straf als je zo mooi moet zijn als ik, Ted van Lieshout & André Sollie (uitg. Leopold, 2000) - Terug naar huid, Greet Bilsen (uitg. De Eenhoorn, 2003)


22

muzikaal poëzietheater 13+

Recommend Documents