Monumentenregister Nijmegen Register van beschermde monumenten krachtens de Nijmeegse Monumentenverordening
Plaatselijke aanduiding monument
Burchtstraat 53 Aanwijzingsbesluit
11-11-2015 MON ID-code
2746 Redengevende omschrijving van het monument
Korte bouwgeschiedenis De Burchtstraat dankt zijn naam aan de burcht op het Valkhof en is omstreeks 1370 voor het eerst in archieven vermeld. De route is echter ouder. Al in de Romeinse tijd liep hier een weg. De Burchtstraat vormde in de late-middeleeuwen de verbinding tussen de St. Stevenskerk en de burcht en bestond aanvankelijk uit twee delen, de Korte Burchtstraat en de Lange Burchtstraat. Aan de Burchtstraat woonden veel rijke (adellijke) mensen die contacten hadden met het leven in de burcht. Er stonden grote vrijstaande huizen die, net als enkele huizen aan de Eiermarkt (zie de stadsplattegrond van Feltman), soms het karakter van ‘stadskastelen’ hadden met bijvoorbeeld uitkragende (schijn)weergangen en imposante gevels. Later zijn op de voorerven van deze huizen kleinere woningen gebouwd, die langs de Burchtstraat stonden. De grote huizen raakte hierdoor ingebouwd. Vanaf 1880 ontwikkelden de Lange en Korte Burchtstraat zich tot een heuse winkelstraat. Beide straten werden in 1950 samengevoegd tot de huidige Burchtstraat. Het restant van een muur met spitsboogfries dat aan de westzijde boven het platte dak van de eerste verdieping van Burchtstraat 53 uitsteekt, wijst er op dat in elk geval in de veertiende eeuw op deze locatie een groot middeleeuws huis heeft gestaan dat het uiterlijk van een dergelijk stadskasteel kan hebben gehad. Van dit middeleeuws huis is echter weinig bekend. Archiefgegevens over het perceel zijn er in elk geval vanaf de zestiende eeuw toen hier een beroemde taveerne genaamd de Rodeburcht stond. De taveerne strekte zich uit tot het erf van het Hof van Styrum. De benaming ‘burcht’ kan iets zeggen over het type gebouw dat hier stond. In 1769 werd het pand gekocht door Mr. Johan In de Betouw. In dit huis bracht In de Betouw zijn rijke verzameling Romeinse oudheden onder. Na zijn overlijden in 1820 werd D.H.J. van Schevichaven eigenaar van het pand. Op de stadsplattegrond van Feltman van 1669 is bebouwing aan dit deel van de Burchtstraat te zien. Het vierde en vijfde pand vanaf de Stockumstraat hebben ieder een kap met de nok haaks op de Burchtstraat. Ten westen van deze panden staan twee panden achter elkaar haaks op de Burchtstraat. De Kadastrale Minuut van omstreeks 1830 laat een aaneenschakeling van meerdere bouwdelen zien. Deze kadastrale minuut, historische foto’s en bouwtekeningen doen vermoeden dat het pand uit meerdere bouwdelen heeft bestaan. Op bouwtekeningen van 1934 is te zien dat boven de linker twee traveeën een zadeldak met de nok haaks op de voorgevel aanwezig was, terwijl de rechter twee traveeën werden afgesloten door een plat dak. In 1934 is het zadeldak vervangen door een plat dak. Op een luchtfoto van 1927 is te zien dat op het linker gedeelte van het perceel drie bouwdelen stonden, waarvan de zadeldaken de nok haaks op de straat hadden. Achter deze bouwdelen stond nog een lager bouwdeel met plat dak. Bij het middelste bouwdeel is aan de voorzijde een topgevel die eindigt in een schoorsteen zichtbaar. Het voorste dak lijkt tegen deze topgevel te zijn geplaatst. De indeling in drie bouwvolumes en een lager bouwvolume met plat dak is ook terug te vinden in de plattegronden uit 1934. Ook is op de bouwtekeningen
blad 1 van 6
Burchtstraat 53
Monumentenregister Nijmegen
Vervolgvel
1 te zien dat er tussen de verschillende bouwdelen een verschil in hoogte was, omdat er trappetjes getekend staan. Op de verdieping is tussen het voorhuis en het middelste bouwdeel een gering hoogteverschil. Dit middelste bouwdeel wordt magazijn/zolder genoemd. Vervolgens is er een groter hoogteverschil tussen het middelste bouwdeel en het achterste bouwdeel. De hoogteverschillen zijn ook op de doorsneden zichtbaar. Tevens zijn de verschillende bouwvolumes op de luchtfoto van 1949 te zien, alleen waren ze in dit jaar afgedekt door platte daken. Uit bovengenoemde archiefgegevens kan geconcludeerd worden dat het huidige Burchtstraat 53 een samensmelting van verschillende bouwdelen is. Mogelijk zijn twee smallere panden aan de Burchtstraat samengevoegd tot één breed voorhuis. Achter het oorspronkelijke linker pand stonden twee achterhuizen. Het muurwerk met spitsboogfries hoorde waarschijnlijk bij het middelste achterhuis, dat in de veertiende eeuw mogelijk het hoofdhuis was. In een latere periode is de bebouwing aan de Burchtstraat ontstaan en werd het hoofdhuis onderdeel van een nieuw complex. Soortgelijke ontwikkelingen zijn in dit gedeelte van de stad vaker voorgekomen. Uit een analyse van historische foto’s blijkt dat tussen 1905 en 1920 wijzigingen aan de voorgevel hebben plaatsgevonden. Voor 1920 bevond zich in de rechter travee de ingang naar de bovenwoningen. De linker drie traveeën werden in beslag genomen door een winkelpui en winkelingang. Boven de derde travee van links was een balkon te zien. Vanaf in elk geval 1920 is de gehele begane grondverdieping in gebruik als winkelruimte. De ingang bevindt zich in de derde travee. De meest rechter travee is vanaf dit moment een etalagevenster. Het balkon op de eerste verdieping heeft plaatsgemaakt voor twee fenêtresà-terre in de buitenste traveeën. In 1934 vond een verbouwing plaats. Uit de tekeningen behorend bij deze verbouwing kan afgeleid worden dat voor deze verbouwing Burchtstraat 53-53a direct aan de straat een voorhuis met rechthoekige plattegrond had, waarvan de begane grond in gebruik was door twee winkels, te bereiken via een portiek. De twee winkels werden door een gang van elkaar gescheiden. De doorsnede van het voorhuis laat onder het linker gedeelte van het voorhuis een kelder zien. Het rechter deel is niet onderkelderd. Op het linker gedeelte van het perceel achter het voorhuis stond een bouwdeel dat tot aan het einde van het perceel doorliep. Gezien het verschil in dikte van de bouwmuren is vermoedelijk het achterste gedeelte later aangebouwd. De begane grond van dit deel was in gebruik als magazijn. Links naast dit bouwdeel lag een open steegje waarin een keldertoegang staat aangegeven. De eerste verdieping was in gebruik als woning. De zolderverdieping is niet aangegeven. Rechts op het perceel stond een derde bouwdeel, die van het linker bouwdeel werd gescheiden door een open gang die naar de tuin achter dit derde bouwdeel leidde. In dit bouwdeel was een trappenhuis opgenomen. Het achterste gedeelte bestond slechts uit één bouwlaag. Het voorhuis had een voorgevel met eenvoudige kroonlijst. Boven de kroonlijst was een gesloten balustrade geplaatst. De begane grond bestond uit een winkelpui in Art Nouveau vormen. In de derde travee van links was een ingangsportiek te zien. Het rechter etalagevenster was breder dan het linker venster. De eerste verdieping had twee venster met T-ramen in het midden en fenêtres-à-terre in de buitenste traveeën. De tweede verdieping had mezzaninovensters met stolpramen. Het zadeldak boven de rechter twee traveeën bestond uit een dekbalkgebint met daarop een schaarspant. Op het dekbalkgebint lagen flieringen. Het schaarspant had gordingen. De aanwezigheid van een dekbalkgebint met flieringen duidt op een laat-middeleeuwse kap.
blad 2 van 6
Burchtstraat 53
Monumentenregister Nijmegen
Vervolgvel
2 Met de verbouwing van 1934 werd de Art Nouveau pui gewijzigd. De winkelingang werd in het midden van de gevel geplaatst, waardoor aan weerszijden twee even grote etalageramen konden worden gerealiseerd. Boven de ramen en de ingang werd een bovenlicht met roeden geplaatst. Boven de pui werd de tekst ‘Albert Heijn’ aangebracht. Hiervoor moesten de fenêtres-à-terre wijken. In het interieur maakte op de begane grond de indeling in twee winkelruimtes gescheiden door een gang plaats voor één grote winkelruimte. De vroegere doorgang via de gang naar het achterhuis werd dichtgezet. Een ingrijpende wijziging was de sloop van het zadeldak boven de linker twee traveeën. Het gehele voorhuis werd voorzien van een plat dak. In 1957 vond een volgende verbouwing plaats. De winkelpui werd opnieuw gemoderniseerd. Daarnaast werd het gevelgedeelte boven de pui bekleed met grijze strips. De winkelruimte breidde uit met de begane grond van de achterbouw, waarvoor de gehele vroegere plattegrondindeling werd gesloopt. Tevens werd de tweede verdieping van het linker gedeelte van de achterbouw gesloopt. Hierdoor kwam er één grote eerste verdieping, die in gebruik werd genomen als magazijn. Vermoedelijk zijn met deze verbouwing alle vroegere bouwdelen achter het voorhuis tot één achterbouw samengevoegd, mogelijk met behoud van enig muurwerk. De doorsnedetekening van 1957 van de bestaande toestand geeft nog wel een beeld van de toen nog bestaande zijgevel aan de binnenplaats van het linker gedeelte van de achterbouw. In het linker gedeelte van de zijgevel zijn op de eerste verdieping drie vensters met ramen met roedenverdeling te zien. Boven het middelste venster is een smal liggend venster te zien. In het rechter gedeelte zijn twee korfboogvormige vensters met ramen met roedenverdeling aanwezig. Het linker venster is iets hoger in de gevel geplaatst ten opzichte van het rechter venster. Geheel rechts is een aanbouw te zien, die hoger is dan het linker gevelgedeelte. Hierin zijn een fenêtre-à-terre op de eerste verdieping en een getoogd venster op de tweede verdieping opgenomen. Deze indeling van drie verschillende gevelindelingen lijken te corresponderen met de drie bouwvolumes die op de luchtfoto uit 1927 zichtbaar zijn. Met de verbouwing van 1957 zijn deze drie bouwdelen tot één grote magazijnruimte samengevoegd. Waarschijnlijk is de gehele westelijke bouwmuur blijven staan. De in 1957 gerealiseerde situatie is de nog steeds bestaande toestand. Beschrijving Het huidige Burchtstraat 53-53a bestaat uit een voorhuis van drie bouwlagen en een achterbouw van 2 bouwlagen. De achterbouw is lager dan het voorhuis. Alle bouwdelen worden door een plat dak afgesloten. Links naast de achterbouw ligt een deels overdekt steegje. De voorgevel is vier traveeën breed en is bekleed met tegelstrips. De begane grond wordt geheel in beslag genomen door een moderne winkelpui. De verdiepingen hebben elk vier vensters met moderne ramen. Achter het voorhuis is aan de westzijde van de achterbouw een deel van een muur met een spitsboogfries te zien. Het steenformaat van de muur is 27 x 13/13,5 x 6/6,5 cm, 10 lagen meten 78 cm. In het interieur is op de eerste verdieping eveneens aan de westzijde dikker muurwerk zichtbaar. Het interieur bevat verder geen noemenswaardige interieurelementen. De keldertoegang in het steegje links van het pand die op de bouwtekening uit 1934 is te zien, is nu niet meer zichtbaar. Ook is niet bekend of de kelder onder het linker deel van het voorhuis nog aanwezig is. Waardering
blad 3 van 6
Burchtstraat 53
Monumentenregister Nijmegen
Vervolgvel
3 Burchtstraat 53-53a heeft bouwhistorische waarde vanwege het restant van veertiendeeeuws muurwerk met spitsboogfries, dat een restant zal zijn van een ‘stadskasteel’. Daarnaast is het pand van waarde vanwege de verwachting dat achter recente afwerkingslagen nog meer bouwhistorische elementen aanwezig zijn die vermoedelijk teruggaan tot de late middeleeuwen. Het gaat hierbij om de zijmuren, de opvallend hoge eerste bouwlaag met verdiepingsvloer en mogelijk nog aanwezige kelders. Deze verwachting is gebaseerd op de bouwhistorische verkenning uit 2003 en aanvullend bezoek in 2008. De bescherming heeft betrekking op de bouwmuren, het muurwerk met spitsboogfries en de bouwhistorische verwachting van de verdiepingsvloer en kelders. Het interieur en de voor- en achtergevel vallen buiten de bescherming. Bronnen: H.D.J. van Schevichaven, Oud Nijmegen’s straten, markten, pleinen, open ruimten en wandelplaatsen, heruitgave 2008, p. 24 Buro 02, Bouwhistorische verkenning Eiermarkt 18/ Burchtraat 51, 18 maart 2003 BAAC, ’s-Hertogenbosch, Bouwhistorische verkenning Burchtstraat 53-53a, 26 maart 2003 Bouwtekeningen, Regionaal Archief Nijmegen Historische Atlas, Regionaal Archief Nijmegen.
[einde omschrijving]
Kadastrale aanduiding Gemeente: Sectie: Nummer(s):
gegevens [maart 2015]
NMG C 8406
foto’s op vervolgblad
blad 4 van 6
Burchtstraat 53
Monumentenregister Nijmegen
Vervolgvel
4
blad 5 van 6
Burchtstraat 53
Monumentenregister Nijmegen
Vervolgvel
5
blad 6 van 6
Burchtstraat 53
