Monument: Zeist, KNVB Sportcentrum (complex)

Monument: Zeist, KNVB Sportcentrum (complex)

REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Postcode Kadastrale aanduiding Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]

0355100000740655 (ontspanningscentrum) 0355100000719928 (opleidingscentrum) 0355100000719776 (sporthal) Utrecht Zeist Zeist Woudenbergseweg 56A 3707 HX Zeist Zeist E 2285 (gedeeltelijk)

Ontspanningscentrum, opleidingscentrum, sporthal en sculptuur

KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde.

II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek;

2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp;

Het sportcentrum is een bijzondere naoorlogse uitdrukking van de toenemende betekenis van sport in het algemeen en in het bijzonder van de voetbalsport en de rol van de sportbond daarin. Dit ging gepaard met betaald voetbal, professionalisering van zowel de sporter als de (medische) begeleiding en opkomend wetenschappelijk sportonderzoek. Het sportcentrum is een uitdrukking van de bewuste keuze voor sportbeoefening in een natuurlijke en rustige omgeving, afgezonderd van het drukke stedelijke leven. De paviljoenopzet maakte het mogelijk de gebouwen in het bestaande park te integreren. Het sportcentrum is een voorbeeld van een specifieke, op afzondering en concentratie gerichte sportaccommodatie. Men koos voor een paviljoenbouw, waarbij iedere functie ondergebracht werd in een apart gebouw. Hierdoor konden de gebouwen beperkt blijven tot kleine volumes. Het sportcentrum is het eerste voorbeeld van een dergelijk complex in Nederland. Na een studie van buitenlandse voorbeelden werd een programma van eisen geformuleerd, waarop het ontwerp is gebaseerd. Het sportcomplex is een bijzondere uitdrukking van de geschiedenis van de Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (K.N.V.B.)

Het sportcentrum is een voorbeeld van het functionalisme. Sporthal en trainingscentrum hebben tegelijk karakteristieken van het brutalisme. Kenmerkend voor het functionalisme is de vormgeving met strakke lijnen en eenvoudige, geometrische vormen en de afwezigheid van decoratie. Het sportcentrum is een voorbeeld van een belangrijk ontwerp binnen het oeuvre van architectenbureau Maaskant, Van Dommelen, Kroos en Senf en van Hugh Maaskant (1907-1977) in het bijzonder. Het ontwerp van de sporthal kenmerkt zich door een bewust gekozen, imponerende eenvoud met een robuuste uitstraling passend bij de bestemming. Het gebouw is een compositie van autonome vlakken en

4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst;

volumes die benadrukt wordt door verschillend materiaalgebruik. Er is een contrast tussen transparantie en massa, tussen metselwerk en glas. Met eenvoudige en praktische materialen als metselwerk en houten plafonds is getracht een sportieve sfeer te bereiken. Sculptuur, wandsculptuur en glasmozaïek zijn voorbeelden van de naoorlogse toepassing van beeldende kunst in de architectuur. Men hechtte grote waarde aan de verheffende en motiverende werking van beeldende kunst. Het onderwerp van de sculptuur, sportende mensen, is afgestemd op de functie van het gebouw.

5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de

Alle gebouwen zijn door hun functie een essentieel onderdeel van het sportcomplex. Elk gebouw heeft een eigen identiteit, maar is wel familie van de andere door de geometrische vormentaal, de transparantie, de relatie met de omgeving en het materiaalgebruik.

A: De situering van het sportcomplex in een groene omgeving sluit aan bij de opvatting dat de rust en de natuur een stimulerende werking hebben op de geestelijke conditie. Het sportcomplex is visueel afgesloten van zijn omgeving. Hierdoor is een vorm van intimiteit en zelf gekozen isolement (concentratie) ontstaan. B: Vanwege het bijzondere contrast tussen de landschappelijke enscenering en de architectuur van de gebouwen. Dit contrast versterkt de eigenheid en de betekenis van beide: de “ongevormde” natuur benadrukt de moderniteit van de gebouwen.

wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het

De betreffende gebouwen zijn op hoofdlijnen gaaf behouden.

De materiële, technische en constructieve gaafheid is behouden. Sporthal en ontspanningsgebouw hebben nog steeds de oorspronkelijke functie. Ook de oorspronkelijke functie van het trainingscentrum is als zodanig nog goed herkenbaar.

De historische, ruimtelijke, functionele en stilistische samenhang met de overige complexonderdelen is onverminderd.

De geïsoleerde ligging van het sportcomplex is ongewijzigd, evenals de situering van het gebouw in een natuurlijke omgeving en de ligging aan een centrale open ruimte.

Het sportcomplex is het eerste en enige voorbeeld van een dergelijk complex in Nederland. Geen enkele andere sportbond heeft een dergelijk omvangrijke, landelijke accommodatie gerealiseerd. Dit is een uitdrukking van de betekenis van de voetbalsport in aantal beoefenaars en liefhebbers en de met de sport gemoeide financiële opbrengsten.

object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d.

De latere uitbreiding van de kelder.

In zijn artikel in Bouw (1966) nr. 14 p. 488-492 spreekt Buffinga zijn waardering uit voor het complex, maar hij heeft ook de nodige reserves (“De discrepantie tussen vorm en constructie mag dan niet optreden…”)

Overige

KENNIS: FEITEN Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase)

Architect(en)/ontwerper(s)

Sport recreatie horeca e.d. Ontspanningscentrum, opleidingscentrum, sporthal en sculptuur Businesscentrum, trainingscentrum, sporthal en sculptuur (2012)

Functionalisme en brutalisme 1956-1963 (ontwerp); 1963-1964 (bouw); 16-091965 (opening van het sportcentrum door prins Bernhard) Architectenbureau Maaskant, Van Dommelen, Kroos en Senf, namelijk: - H.A. (Hugh) Maaskant (1907-1977) - H.G. (Herman) Senf (1925-1970) - G.P. (Bert) de Bruyn Maaskant was een vooruitstrevende architect. Hij streefde naar een architectuur die niet alleen zakelijk en dienend was, maar ook imponerend en expressief. Constructieve middelen werden sculpturaal toegepast en de nadruk lag op de vorm en de eigenschappen van het materiaal. Binnen zijn oeuvre neemt het sportcentrum een bijzondere positie in door de eenvoudige en strakke vormgeving.

Uitvoerder (aannemer e.d.)

Aannemer: Eikelboom te Zeist Installateur: Wolter & Dros te Amersfoort Verlichting: firma Blijenberg te Utrecht Landschapsarchitect: Otto de Vries en H.

Opdrachtgever Exterieur gebouw, constructietechniek Interieur (indeling) Interieur/afwerking Stedenbouwkundige ligging, situering

Bremekamp Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (K.N.V.B.)

Het sportcentrum is gebouwd in het bosrijke park van de voormalige buitenplaats Djimat. Het gehele centrum strekt zich uit aan weerszijden van de Woudenbergseweg, de gebouwen aan de zuidzijde en de sportvelden aan de noordzijde. Het sportcentrum bestaat uit meerdere gebouwen die vrij zijn gegroepeerd in een min of meer lineaire structuur langs een centrale ontsluitingsas. Links van deze laan liggen de dienstwoning, het studiepaviljoen, het woonpaviljoen en het slaappaviljoen. De sporthal ligt rechts van de laan. De ontsluiting vindt plaats via paden die aan de laan aantakken. Te midden van de gebouwen bevindt zich een centrale open ruimte. Tussen de gebouwen zijn groenstroken, boomgroepen en sobere paden gelegen, die het terrein een informele sfeer geven. Bij de bouw is zoveel mogelijk uitgegaan van de natuurlijke gesteldheid en de reeds aanwezige begroeiing van het terrein. Bestaande hoogteverschillen zijn benut. De gebouwen zijn hier als vrijstaande paviljoens in geplaatst waarbij steeds aandacht is besteed aan de relatie binnen-buiten. Tussen de gebouwen waren zichtrelaties ontworpen. De groepering van de gebouwen is zo gekozen dat deze niet zichtbaar zijn vanaf de weg en tezamen vormen zij een brinkachtige structuur in en rondom een openruimte. Hierdoor is een vorm van intimiteit en zelf gekozen isolement (concentratie) ontstaan. Tegenover de landschappelijke enscenering van de gebouwen in het park staat een sterk contrast tussen de natuurlijke omgeving en de modernistische architectuur van de gebouwen. Elk paviljoen heeft een eigen identiteit, maar is wel familie van de andere door de geometrische vormentaal, de transparantie, de relatie met de omgeving en het materiaalgebruik.

Archeologische relevantie ondergrond

Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument

Het terrein betreft geen beschermd archeologisch monument en heeft een lage verwachting volgens IKAW-Archis.

Afmetingen Groen erfgoed: aanleg/beplanting

Geschiedenis

Sinds 1954 wordt er in Nederland betaald voetbal gespeeld. Dit luidde een periode in van professionalisering van de sport. Daarbij hoort een specifieke sportaccommodatie waar men langere tijd kan verblijven voor niet alleen sporttraining, maar waar ook voorzieningen aanwezig zijn voor medische behandeling en scholing voor het trainen en opleiden van clubleiders, oefenmeesters en scheidsrechters, etc. In navolging van ontwikkelingen in het buitenland besloot de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (K.N.V.B.) tot de bouw van een dergelijk centrum. In 1960 werd de buitenplaats Djimat in Zeist aangekocht uit opbrengsten van de voetbaltoto. Aanvankelijk werd gebruik gemaakt van de bestaande villa, maar al gauw kreeg architectenbureau Maaskant de opdracht voor de nieuwbouw. De villa werd in 1971 door brand verwoest. De tuinmanswoning is in 1982 verbouwd tot kantoorruimte. In de loop der jaren zijn een hotel, een zwemhal, een tennisbaan, een kantoorpand en een nieuw bondskantoor aan het sportcentrum toegevoegd.

Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen

Bezocht

Marceline Dolfin, 5 november 2012: exterieur en interieur

Overige

Het pand is aangewezen als gemeentelijk monument.

KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Nr. 2 Nr. 3

Bouwkundig Weekblad (1965), p.434-439. “Zeist bouwt: KNVB Sportcentrum”, in: Stedenbouw, (1965) 3, p.81-84. “Sportcentrum van de KNVB te Zeist”, in: Bouw (1966) 14, p. 482-487.

Nr. 4 Nr. 5 Nr. 6 Nr. 7 Nr. 8 Nr. 9 Nr. 10 Nr. 11 Nr. 12

Interviews bewoners, gebruikers

A.Buffinga, “Vorm en Constructie”, in: Bouw (1966) 14, p. 488 - 492 Architecture d’Aujourd’hui (1967) 10/11 H. Flukse e.a., Architect H.A. Maaskant, 1983. R. Blijdenstein, Zeist, groei en bouw. Huis te Heide, Lyceumkwartier en Austerlitz, Zeist 1984, p. 218-223 M. Provoost, Hugh Maaskant. Architect van de vooruitgang, Rotterdam 2003, p.328-342. M. de Korte, Sportaccommodaties, categoriaal onderzoek wederopbouw 1940-1965, Zeist 2005. Gemeente Zeist, redengevende omschrijving van het gemeentelijk monument, 2006. Mro in opdracht van gemeente Zeist, Ontwerp bestemmingsplan KNVB Sportcentrum, 2009. www.gahetna.nl (foto’s van de opening door Prins Bernhard) www.knvb.nl en www.knvbhotel.nl www.wederopbouwdatabank.nl www.architectuurgids.nl www.nai.nl (uitgebreide lijst van bronnen en literatuur)

Monument: Zeist, KNVB Sportcentrum (ontspanningscentrum)


0355100000740655 Utrecht Zeist Zeist Woudenbergseweg 56A 3707 HX Zeist Zeist E 2285

Ontspanningscentrum


Sport recreatie horeca e.d. Ontspanningscentrum Businesscentrum (2012)

Functionalisme en brutalisme 1956-1963 (ontwerp); 1963-1964 (bouw); 16-091965 (opening van het sportcentrum door prins Bernhard)


Architectenbureau Maaskant, Van Dommelen, Kroos en Senf, namelijk: - H.A. (Hugh) Maaskant (1907-1977) - H.G. (Herman) Senf (1925-1970) - G.P. (Bert) de Bruyn


Aannemer: Eikelboom te Zeist Installateur: Wolter & Dros te Amersfoort Verlichting: firma Blijenberg te Utrecht Landschapsarchitect: Otto de Vries en H. Bremekamp Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (K.N.V.B.)

Opdrachtgever Exterieur

De basis van het ontspanningsgebouw wordt gevormd door een vierkante plattegrond met een bouwlaag. Expressieve architectuur door aan twee zijden vier aan de buitenkant van het gebouw geplaatste betonnen spanten. Plat dak met groot overstek tegen hinderlijke zoninval en regenoverlast. Een overdekt terras sluit aan bij de grote zitkamer. Rondom het gebouw een betegeld wandelpad

gebouw, constructietechniek

Bij het ontwerp en de materiaalkeuze is uitgegaan van de functie van het gebouw. Industriële materialen als staal, glas en beton werden veelvuldig toegepast. Ook het streven naar een relatie tussen binnen en buiten, ruimtelijkheid en daglichttoetreding door grote glaspuien en vensterstroken horen bij deze stijl. De expressieve stijl van het brutalisme is te herkennen in de veelvuldige toepassing van beton, in de robuuste, geprononceerde vormen als de overgedimensioneerde overkapping en in de ruwe materiaalafwerking. Vier gebouchardeerde betonnen spanten dragen het platte dak.Gevels: witgeschilderd bakstenen metselwerk, vensterstroken en glaspuien met kunstsof kozijnen Terras en wandelpaden van rode

Interieur (indeling)

Spaanse plavuizen die binnen doorlopen. Bij het ontspanningsgebouw zijn de ontsluitingsgang en vertrekken oorspronkelijk gerangschikt rondom een centrale patio. Vertrekken deden dienst als ontmoetingscentrum en boden functies voor ontspanning en recreatie. (zitjes, tafeltennis, leeszaal). Daarnaast ook een keuken en een eetzaal.

Interieur/afwerking Stedenbouwkundige ligging, situering Archeologische relevantie ondergrond

Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument

Groen erfgoed: aanleg/beplanting

Geschiedenis Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen

Bezocht


Overige


Monument: Zeist, KNVB Sportcentrum (opleidingscentrum)



Opleidingscentrum


Sport recreatie horeca e.d. opleidingscentrum trainingscentrum (2012)

Functionalisme en brutalisme 1956-1963 (ontwerp); 1963-1964 (bouw); 16-091965 (opening van het sportcentrum door prins Bernhard)






Het voormalige opleidingscentrum is een rechthoekig, smal, eenlaags gebouw onder plat dak. Brede dakoverstek aan de zijde van de toegang.


Gevels: witgeschilderd bakstenen metselwerk, glasbetonblokken, glaspuien. Platdak


In het trainingscentrum worden via een lange gang alle vergader-, werk-, opslag- en technische ruimten ontsloten. Aan het ene uiteinde van het gebouw bevinden zich twee leslokalen, aan het andere uiteinde een filmzaal.

Interieur/afwerking Stedenbouwkundige ligging, situering Archeologische relevantie ondergrond Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument nr.1

Materiaal/techniek

Gekleurd glasmozaïek

Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar

Op de buitenmuur van de filmzaal naast de toegang

Voorstelling Datering

Wim van der Weerd (1913 -1996), schilder, architect, graficus Gesigneerd W v d Weerd Abstract, wandvullende compositie van (gebogen) lijnen en vlakken 1965, Het kunstwerk is een schenking van Anthony Veder, de voormalige eigenaar van de buitenplaats Djimat.

Afmetingen Groen erfgoed: aanleg/beplanting


Er is met een zekere regelmaat utilitair onderhoud gepleegd.

Bezocht


Overige

Het pand is aangewezen als gemeentelijk monument. Tekst: Marceline Dolfin en Jojanneke Clarijs, december 2012.

Monument: Zeist, KNVB Sportcentrum (sporthal)



sporthal


Sport recreatie horeca e.d. Sporthal Sporthal (2012)

Functionalisme en brutalisme 1956-1963 (ontwerp); 1963-1964 (bouw); 16-09-1965 (opening van het sportcentrum door prins Bernhard)






De sporthal is een rechthoekig gebouw van twee bouwlagen, waarbij gebruik is gemaakt van het natuurlijke hoogteverschil van 3 meter. Plat dak. Wegens niet gewenste licht inval een tamelijk gesloten geheel met brede dakoverstek.


Staalconstructie. Gesloten kopgevels: metselwerk van mangaansteen, bruin geschilderde redwooddelen. Lange gevels: wit verglaasde metselsteen, glazen entreepartijen, glaspuien en vensterstroken met kunststof kozijnen, redwooddelen ter hoogte van het dak. Plat dak. Vloer: de oorspronkelijke mosgroene kurklinoleumvloer op een ondergrond van kurkment is vervangen of bedekt door een nieuwe houten vloer. Wanden: wit verglaasde metselsteen. Plafond: grenen delen met vijf stroken voor kunstlicht. Bij de interieurafwerking is gestreefd naar een oplossing voor de akoestiek en tegelijkertijd naar de bestendigheid van het materiaal tegen beschadiging tijdens het sporten. Om die reden zijn de plafonddelen met een tussenruimte aangebracht en zijn de stootvoegen van het metselwerk open gelaten.


Bij de sporthal bevinden zich ingang, kleedruimtes, medische dienst en dergelijke op de begane grond. Twee trappenhuizen leiden naar de boven gelegen sporthal. Dit is een ongedeelde ruimte met langs de achterwand een

bergruimte voor sportbenodigdheden. Interieur/afwerking Stedenbouwkundige ligging, situering

De sporthal is gesitueerd aan de noordwestzijde van de lengteas en ligt haaks op de weg. Aan de voorzijde grenst het gebouw aan een hellend gazon. Aan de achterzijde zijn tennisvelden aangelegd. Beide zijgevels gaan schuil achter bosschages. Bij de situering van de hoge sporthal is gebruik gemaakt van een lager deel in het terrein, zodat het gebouw niet boven de bomen zou uitsteken.

Archeologische relevantie ondergrond Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument nr. 1 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Afmetingen

Bronzen wandsculptuur Tegen de muur in de kantine van de sporthal Onbekend Sportbeoefende mensen Vermoedelijk uit de bouwtijd

Groen erfgoed: aanleg/beplanting


De sporthal is in 1969 uitgebreid. In 2000 is het pand verbouwd, waarbij de kelder onder het gebouw is vergroot. Het dak is verhoogd, waarbij de oorspronkelijke afwerking gedeeltelijk is verwijderd. Er is met een zekere regelmaat utilitair onderhoud gepleegd.

Bezocht


Overige


Monument: Zeist, KNVB Sportcentrum (sculptuur)


Utrecht Zeist Zeist Woudenbergseweg 56A 3707 HX Zeist Zeist E 2285

sculptuur


Sport recreatie horeca e.d. sculptuur sculptuur (2012)

Functionalisme en brutalisme 1956-1963 (ontwerp); 1963-1964 (bouw); 16-09-1965 (opening van het sportcentrum door prins Bernhard)


A. Schalle



Opdrachtgever Exterieur gebouw, constructietechniek Interieur (indeling) Interieur/afwerking Stedenbouwkundige ligging, situering Archeologische relevantie ondergrond Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Afmetingen Groen erfgoed: aanleg/beplanting

Geschiedenis Roerende objecten van belang voor het gebouw

Brons Op centrale ruime tussen sporthal, ontspanningsruimte en opleidingscentrum A. Schalle De bronzen sculptuur beeldt een groepje voetballers uit.

Relevante wijzigingen Bezocht Overige


Monument: Zeist, KNVB Sportcentrum (complex)

Recommend Documents