MODULE SIGNALEREN EN BEGELEIDEN VAN EENZAAMHEID

   

 

   

       

MODULE   SIGNALEREN  EN  BEGELEIDEN  VAN  EENZAAMHEID    

 

  Juli  2013        

Voorwoord   Voor  u  ligt  de  module  Signaleren  en  begeleiden  Eenzaamheid,  als  onderdeel  van  het  zorgprogramma   Kwetsbare  Ouderen.   De  module  is  primair  geschreven  voor  de  eerstelijns  zorg  en  hulp;  naast  de  huisartsenpraktijk  betreft   het  eerstelijns  paramedici,  welzijnswerkers  en  thuiszorgorganisaties.     Huisartsenpraktijken,  thuiszorgorganisaties  of  welzijnswerkers  die  het  initiatief  nemen  om   eenzaamheid  aan  te  pakken,  kunnen  met  deze  module  de  andere  noodzakelijke  partners  benaderen   en  betrekken  bij  de  aanpak  van  eenzaamheid.   Gemeenten,  zorgverzekeraars    en  het  management  van  welzijnsinstellingen  en  zorgorganisaties   kunnen  de  module  gebruiken  als  handvat  om  de  samenwerking  tussen  zorg  en  welzijn  te  realiseren.   Voor  de  eerstelijns  werkende  professionals  is  de  module  een  naslagwerk  en  is  de  bijbehorende   werkkaart  als  praktisch  instrument  ontwikkeld  ter  ondersteuning  van  het  dagelijkse  werk.   De  module  slaat  een  brug  tussen  eerstelijns  zorg  en  welzijnswerk  op  basis  van  de  prestatievelden  van   de  Wmo1,  een  brug  tussen  wijk-­‐  en  buurtgericht  werken  enerzijds  en  individuele  zorg  en  begeleiding   anderzijds,  en  een  brug  tussen  preventie  en  zorg.     Ouderen,  maar  ook  jongeren  en  volwassenen,  spreken  niet  gemakkelijk  over  hun   eenzaamheidsgevoelens.  Het  is  dan  ook  niet  een  kwestie  van  het  stellen  van  een  paar  vragen    om  tot   een  diagnose  te  kunnen  komen.  Eenzaamheid  uit  zich  op  diverse  manieren.  Welke  dit  zijn,  hoe  deze   te  herkennen  zijn  en  hoe  de  signalen  bespreekbaar  te  maken  zijn  met  de  oudere,  komen  in  deze   module  aan  de  orde.   De  Integrale  aanpak  Eenzaamheid  zoals  ontwikkeld  in  Friesland,  is  leidraad  geweest  bij  het  schrijven   van  deze  module2.  In  de  brief  van  oud-­‐staatssecretaris  Veldhuijzen  van  Zanten  wordt  verwezen  naar   deze  Integrale  aanpak  Eenzaamheid.  Kern  van  de  integrale  aanpak  is  het  ontwikkelen  van  een   gezamenlijke  visie  en  aanpak  op  basis  van  een  analyse  van  de  doelgroep  in  een  geografisch   afgebakend  gebied.     De  aanpak  van  eenzaamheid  loopt  door  diverse  domeinen.  Oplossingen  en  problematiek  spelen  zich   af  op  het  psychische  en  sociale  vlak.  Daarnaast  moeten  fysieke  problemen  niet  verontachtzaamd   worden:  eenzaamheid  speelt  zich  weliswaar  met  name  af  in  het  sociale  domein,  maar  er  is  een   duidelijk  verband  met  lichamelijke  en  psychische  factoren  (Perissinotto  e.a.,  2012).     Afhankelijk  van  de  soort  eenzaamheid,  de  mate  van  eenzaamheid,  en  de  bereidheid  en   mogelijkheden  tot  verandering  bij  de  oudere,  is  de  inzet  van  zorg,  welzijn,  maatschappelijk  werk,   schulphulpverlening,  psycholoog  etc.  gewenst.   Primair  is  de  zorg  gericht  op  het  versterken  van  de  eigen  sociale  vaardigheden,  het  eigen  netwerk,   het  geven  van  betekenis  aan  het  leven  en/of  het  bijstellen  van  verwachtingen.     We  spreken  de  hoop  uit  dat  deze  module  tevens  bijdraagt  aan  het  signaleren  van  eenzaamheid  bij   andere  doelgroepen  zoals  o.a.  de  vitale  ouderen,  jongvolwassenen,  mensen  met  een  chronische   aandoening,  en  mensen  met  armoedeproblematiek.     Deze  module  is  tot  stand  gekomen  op  initiatief  van  de  stuurgroep  ‘Kwetsbare  ouderen,  gewoon   organiseren’.       Trees  Flapper   www.treesflapper.nl    

                                                                                                                        1

 Wmo  is  de  Wet  Maatschappelijke  ondersteuning  die  wordt  uitgevoerd  door  gemeenten.  Er  zijn  negen  prestatievelden  beschreven  in  de   Wmo.  Meer  informatie  is  te  vinden  op  www.invoeringwmo.nl   2  De  aanpak  is  doorontwikkeld  naar  Zingeving  Werkt!,  een  resultaatgerichte  aanpak  eenzaamheid.  Zie  bijlage  1.  

2    

 

Inhoudsopgave   Voorwoord     Inleiding     1. Kader  en  perspectief  van  de  geschetste  aanpak  Eenzaamheid……………………………………….…….6     2. Eenzaamheid  en  sociaal  isolement…………………………………………………………………………………………9   a. Eenzaamheid   b. Sociaal  isolement   c. Oorzaken  van  eenzaamheid   d. Oplossingsrichtingen  voor  eenzaamheid   e. Manifest  Ouderen       3. De  kunst  van  het  signaleren…………………………………………………………………………………………………13   a. Visie  en  probleemdefinitie   b. Signaleringsproces     4. Signaleren  en  begeleiden  van  eenzaamheid……………………………….……………………………………..16     5. Implementatie  van  een  integrale  aanpak  eenzaamheid.…………………………………….……………..21   a. Voorbereidingsfase   b. Uitvoeringsfase     6. Literatuurlijst……………………………………………………………………………………………………………………..23           Bijlagen                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              24   1. Inhoudsopgave  van  een  integrale  aanpak  eenzaamheid   2. Voorbeelden  Signaleringskaarten   a. Noordelijke  Hogeschool  Leeuwarden  –  Timpaan  Welzijn   b. Leger  des  Heils  –  Welzijn  Centraal   3. Signaleringsinstrument  de  Jong-­‐Gierveld   4. Overzicht  interventies   5. Werkkaart        

3    

Inleiding   De  module  Signaleren  en  begeleiden  Eenzaamheid  maakt  integraal  onderdeel  uit  van  het  landelijke   zorgprogramma  Kwetsbare  Ouderen  en  richt  zich  op  de  sociale  component  van  de  definitie  van   kwetsbaarheid.  Eenzaamheid  en  sociaal  isolement  spelen  zich  af  in  het  sociale  domein,  maar  kunnen   leiden  tot  gezondheidsklachten  en  gezondheidsvragen  (Fokkema,  2005).       Het  zorgprogramma  Kwetsbare  Ouderen  steekt  breed  in  op  basis  van  de  door  het  Sociaal  Cultureel   Planbureau  (van  Campen  e.a.,  2011)  gehanteerde  omschrijving  van  kwetsbaarheid:       Kwetsbaarheid  bij  ouderen  is  een  proces  van  het  opeenstapelen  van     lichamelijke,  psychische  en/of  sociale  tekorten  in  het  functioneren     dat  de  kans  vergroot  op  negatieve  gezondheidsuitkomsten     (functiebeperkingen,  opname,  overlijden).         De  module  legt  een  basis  voor  de  eerstelijns  zorg  en  hulp  om  adequaat  te  signaleren  en  te  handelen.   De  eerstelijns  gezondheidszorg  kan  een  belangrijke  rol  vervullen  in  het  signaleren  van  kwetsbaarheid   en  dus  ook  eenzaamheid.  Immers,  een  oudere  met  fysieke  c.q.  psychische  gezondheidsproblemen   meldt  zich  doorgaans  bij  de  huisarts.  De  huisartsenpraktijk  kan  een  goede  rol  vervullen  in  de   signalering  en  doorverwijzing  bij  eenzaamheid.     Vroegsignalering  en  tijdige  interventie  kan  een  vraag  naar  (medische)  zorg  voorkomen  c.q.   verminderen.  Een  reden  te  meer  om  extra  aandacht  te  besteden  aan  eenzaamheid,  is  de  omvang   waarin  het  voorkomt  (Van  Tilburg,  2007).  

  Tijdige  interventie  betekent  het  faciliteren  van  lokale  initiatieven  om  kwetsbare  ouderen  te   ondersteunen,  het  stimuleren  van  zorg  om  elkaar,  onderlinge  burenhulp  en  het  versterken  van  de   sociale  netwerken.  Ouderen,  en  dit  geldt  voor  alle  mensen,  geven  betekenis  aan  het  leven  door  iets   voor  een  ander  te  kunnen  betekenen  in  de  vorm  van  hulp,  activiteiten  ondernemen  en  aandacht   voor  elkaar  hebben.  Het  versterken  van  wijkverbanden  is  vooral  een  taak  van  een  welzijnsinstelling   en  maatschappelijke  dienstverlening.  Het  verbinden  van  professioneel  handelen  aan  informele  zorg   en  vrijwillige  hulp  maakt  daar  onderdeel  vanuit.  Maar  eigenlijk  gaat  het  los  van  deze  structuren  om   het  onderlinge,  menselijke  contact  en  het  er  voor  elkaar  zijn.  Iedereen,  dus  ook  mensen  met   (dreigende)  eenzaamheid  wil  ‘er  toe  doen’.     Doel  van  de  module  is  om  het  proces  van  signaleren,  typeren,  doorverwijzen,  interveniëren  en   evalueren  inzichtelijk  te  maken  en  daarmee  de  praktijk  te  faciliteren  en  te  ondersteunen.   De  module  begint  met  het  schetsen  van  het  brede  maatschappelijke  kader.    De  theorie  rondom   eenzaamheid  en  signaleren  staat  in  hoofdstuk  2  en  3.  Het  praktisch  handvat  is  hoofdstuk  4.  Ten   slotte  beschrijft  hoofdstuk  5  de  werkwijze  om  een  integrale  aanpak  met  als  onderdeel  de  module  te   implementeren  in  een  gemeente  of  wijk.     4    

  Werkwijze   De  module  Signaleren  en  begeleiden  eenzaamheid  is  geschreven  door  TREES  (Trees  Flapper)  in   opdracht  van  de  Landelijke  Vereniging  voor  Geïntegreerde  eerstelijnszorg  (LVG).  Het  initiatief  hiertoe   komt  van  de  stuurgroep  ‘Kwetsbare  ouderen,  gewoon  organiseren’.   De  module  is  tot  stand  gekomen  op  basis  van  literatuurstudie,  interviews,  klankbordbijeenkomsten   en  verwerking  van  praktijkervaring.  Veel  dank  is  verschuldigd  aan  de  betrokkenen.       Stuurgroep  ‘Kwetsbare  ouderen,  gewoon  organiseren’:   De  heer  R.  Luiten,  beleidsmedewerker  gemeente  Leeuwarden   Mevr.  E.  Nieuwland,  projectleider   Mevr.  T.  van  der  Ploeg,  beleidsmedewerker  huisartsen/farmacie  De  Friesland  zorgverzekeraar     De  heer  M.  Talsma,  directeur  vastgoed  Palet  zorggroep  Leeuwarden   Projectgroep  Zichtbare  Schakel-­‐Buurtverpleegkundige  Leeuwarden:   Mevr.  J.  Dijkema,  vertegenwoordiger  ouderen   Mevr.  A.  Haringa,  praktijkondersteuner   Mevr.  J.  Herder,  praktijkondersteuner   Mevr.  N.  Hoornweg,  buurtverpleegkundige   Mevr.  K.  van  der  Meulen,  praktijkondersteuner   De  heer  D.  Oppenhuizen,  maatschappelijk  werker  Palet  zorggroep  Leeuwarden   Mevr.  P.  Roorda,  projectleider  Zichtbare  schakel   Mevr.  R.  Tuininga,  praktijkondersteuner   Mevr.  D.  van  der  Veen,  ouderenadviseur  Welzijn  Centraal   Mevr.  K.  Vos,  buurtverpleegkundige   Mevr.  G.  Warrink,  buurtverpleegkundige   Mevr.  B.  de  Winter,  buurtverpleegkundige     Eerstelijns  gezondheidszorg  praktijk  te  Apeldoorn:   Mevr.  S.  Faber,  huisarts  met  taakgebied  ouderenzorg   De  heer  W.  van  der  Maas,  geriatriefysiotherapeut  Fysiomare   Mevr.  T.  van  Winkoop,  praktijkondersteuner     Welzijnsinstelling:   Mevr.  N.  Bijleveld,  manager  Welzijn  Centraal  te  Leeuwarden     Extern  deskundigen:   Mevr.  Dr.  E.J.  Finnema,  lector  NHL  Talmalectoraat  wonen,  welzijn,  zorg  op  hoge  leeftijd  Leeuwarden   Mevr.  Dr.  A.  Machielse,  senior  onderzoeker  LESI  en  UvH  Utrecht   Mevr.  Drs.  H.  van  Xanten,  senior  adviseur  MOVISIE         Leeswijzer     De  module  is  geen  statisch  eindproduct,  maar  een  ’lerende/evoluerende’  module.     Het  beoogt  een  goed  onderbouwde  onderlegger  te  bieden  aan  primair  de  eerstelijns  zorg  en  hulp.     De  module  biedt  vanuit  de  herkenbare  zorgprocessen  een  eerste  aanzet  tot  een  ontwikkeling  van   programmatische  zorg,  welzijn  en  ondersteuning  voor  en  aan  ouderen,  gericht  op  het  versterken  van   de  eigen  kracht  en  het  sociale  netwerk.  Daarmee  is  de  module  voor  gemeenten  en  zorgverzekeraars   een  brug  tussen  eerstelijns  zorg  en  welzijn.  Zoveel  mogelijk  werd  gebruik  gemaakt  van  beschikbare   kennis  en  ervaringen.  De  LVG  ziet  correcties,  suggesties  en  aanvullingen  graag  tegemoet.         5    

1  Kader  en  perspectief  van  gewenste  aanpak  eenzaamheid     De  samenleving  is  op  meerdere  fronten  sterk  in  beweging.  De  demografie  verandert,  de   maatschappij  is  in  beweging  en  vanuit  de  lokale  en  landelijke  politiek  komt  andere  wet-­‐  en   regelgeving.  Tegelijkertijd  komen  steeds  minder  financiële  middelen  beschikbaar  voor  sociale   voorzieningen.  Deze  ontwikkelingen  maken  dat  het  speelveld  voor  zorg  en  welzijn  verandert.   Concreet  gaat  het  dan  om  een  omslag  in  attitude  en  werkwijze  van  professionals,  een  veranderende   waardenoriëntatie  en  een  verandering  bij  organisaties  naar  samenwerking,  afstemming  en  het   faciliteren  van  onderlinge  hulp.  Deze  ontwikkelingen  hebben  ook  invloed  op  de  visie  en  deaanpak   van  eenzaamheid.  Dit  hoofdstuk  gaat  nader  in  op  de  bovengenoemde  ontwikkelingen.     Demografische  ontwikkelingen   Het  aantal  ouderen  in  onze  samenleving  groeit.  De  gemiddelde  levensduur  stijgt,  terwijl  de   babyboomers  van  direct  na  de  Tweede  Wereldoorlog  op  dit  moment  de  65-­‐jarige  leeftijd  hebben   bereikt.Omdat  tegelijkertijd  het  aandeel  jongeren    kleiner  wordt,  neemt  de  vergrijzingsdruk  (het   aantal  ouderen  afgezet  tegen  het  aantal  20-­‐65  jarigen)  in  de  samenleving  toe.   Mannen  en  vrouwen  leven  langer  zonder  beperkingen:  in  2011  gaat  het  om  vier,  respectievelijk  vijf   jaar  ten  opzichte  van  1981  (bron:  CBS).  Echter,  naarmate  we  ouder  worden  neemt  de  gezondheid   wél  af,  en  daarmee  neemt  de  zorgvraag  toe.    Ter  illustratie:  het  aantal  mensen  met  dementie,   momenteel  230.000,  zal  naar  verwachting  in  2050  stijgen  tot  500.000.    

 

Prognoses  CBS,  2012  

 

 

Prognoses  CBS,  2012  

6    

  Deze  ontwikkelingen,    in  combinatie  met  een  toename  in  het  aantal  eenpersoons  huishoudens,   maken  dat  het  risico  op  eenzaamheid  toeneemt.  

Figuur 1

Figuur  1:  Voorkomen  van  eenzaamheid  naar  burgerlijke  staat   Percentage  van  het  voorkomen  van  vormen  van  eenzaamheid  in  verschillende  bevolkingscategorieën:  naar  burgerlijke  staat  (gehuwd,  nooit   gehuwd,  gescheiden,  weduwstaat),  naar  leeftijd  en  naar  sekse.  (Bron:  Van  Tilburg,  2007:  32)  

Maatschappelijke  ontwikkelingen   De  verandering  in  waardenoriëntatie  laat  een  verschuiving  zien  van  plichtsgetrouwheid  en  soberheid   bij  de  huidige  ouderen  (75  jaar  en  ouder)  naar  een  nieuwe  generatie  ouderen  die  hecht  aan  comfort,   zelfontplooiïng,  verantwoordelijkheid,  politiek  engagement  en  vriendschap.   De  ouderen  van  de  toekomst  zijn  naar  verwachting  mobieler  en  mondiger  (Flapper,  2010).  Een  grote   groep  ouderen  heeft  een  verbeterde  sociaal-­‐economische  positie  en  velen  van  hen  willen  hun  eigen   woonzorgarrangement  regelen  en  financieren.  Daarnaast  is  er  echter  een  groep  ouderen  die  de   steun  en  zorg  van  de  overheid  en  de  collectieve  voorzieningen  hard  nodig  blijft  hebben.  Het  gaat  om   mensen  met  een  lage  sociaal-­‐economische  status,  die  over  het  algemeen  ongezonder  leven    dan   mensen  met  een  hoge  sociaal-­‐economische  status  (Mackenbach,  2010).     Politieke  ontwikkelingen   In  de  samenleving  is  een  sterke  beweging  gericht  op  zelfzorg  en  de  bereidheid  tot  participatie  op   gang  gekomen.  Civil  society,  gemeenschapszin  en  sociale  cohesie  zijn  termen  die  niet  meer  weg  te   denken  zijn  uit  het  politieke  debat.  Deze  ontwikkelingen  zijn  terug  te  zien  in  de  programma’s  Welzijn   Nieuwe  Stijl3  en  De  Kanteling  van  de  Wmo4.  Net  als  de  vorige  kabinetten  zet  ook  het  huidige  kabinet   in  op  het  realiseren  van  Zorg  Dichtbij.  Dit  krijgt  gestalte  door  de  decentralisatie  van  de  AWBZ,  het   scheiden  van  wonen  en  zorg  voor  ZZP  1  –  4  (3,5),  en  het  stimuleren  en  faciliteren  van  de  wijk-­‐  en   buurtgerichte  aanpak.     Consequenties  ten  aanzien  van  aanpak  eenzaamheid   Het  aantal  mensen  met  eenzaamheidsgevoelens  is  en  blijft  onverminderd  hoog,  ondanks  de  vele   ontmoetingsactiviteiten  die  door  de  meeste  gemeenten,  welzijnsinstellingen  en   vrijwilligersorganisaties  worden  geboden.   Onder  volwassenen  en  ouderen  is  het  percentage  mensen  met  eenzaamheid  30%.  Van  de  mensen   die  eenzaam  zijn,  is  10%  sterk  eenzaam  (coalitieerbij.nl).                                                                                                                             3 4

   

 Acht  bakens  Welzijn  Nieuwe  Stijl  gericht  op  eigen  regie,  versterken  sociaal  netwerk    De  Kanteling  van  de  Wmo  is  de  omslag  van  aanbodgericht  naar  vraaggericht.  Zie  ook  www.invoeringwmo.nl  

7    

Zoals  de  oud-­‐staatssecretaris  Veldhuijzen  van  Zanten  terecht  in  haar  brief  opmerkt,  zijn   ontmoetingsactiviteiten  niet  altijd  een  oplossing  voor  de  ervaren  eenzaamheid.  Veel  meer  zal  de   inzet  gericht  moeten  zijn  op  zingeving,  eigen  kracht  en  kwaliteit  van  leven  (VWS,  2012).    

Figuur  1    

 

  De  aanpak  van  eenzaamheid  zoals  in  deze  module  beschreven,  gaat  uit  van  de  hierboven   weergegeven    piramide.  Als  er  sprake  is  van  eenzaamheid,  gesignaleerd  door  professionals,   vrijwilligers,  familieleden,  buurt,  of  een  medewerker  van  een  woningcorporatie  etc.  zal  in  overleg   met  de  oudere  eerst  worden  ingezet  op  het  versterken  van  de  eigen  kracht  en  het  eigen  sociale   netwerk,  en  zal  zo  nodig  bemiddeld  worden  naar  collectieve  voorzieningen.     Uitgangspunt  is:  wat  kan  en  wil  de  oudere,  waardoor  de  kwaliteit  van  leven  toeneemt.   Indien  nodig  en  gewenst,  zal  individuele  zorg-­‐op-­‐maat  (inbegrepen  maatschappelijk  werk,   welzijnswerk,  schuldhulpverlening  e.d.)  worden  ingezet.     Vanuit  de  bestaande  werksituatie  kan  de  eerste  lijns  zorg  en  hulp  toewerken  naar  een  werkwijze  op   basis  van  de  piramide.  De  bepleite  aanpak  van  eenzaamheid  gaat  uit  van  de  eenzame  oudere  in   zijn/haar  eigen  leefomgeving.  Verbinders  als  de  buurt-­‐en  wijkverpleegkundige  en  ouderenadviseur   kunnen  daar  waar  nodig  en  mogelijk  het  sociale  netwerk  activeren  en  versterken  en  de  inzet  van   individugerichte  zorg  coördineren.  In  hoofdstuk  4  komt  deze  werkwijze  terug.        

8    

2    Eenzaamheid  en  sociaal  isolement       Eenzaamheid  en  sociaal  isolement  worden  vaak  in  één  adem  genoemd.  Beide  begrippen  overlappen     elkaar  voor  een  deel,  maar  verschillen  ook.  Waar  ligt  de  overlap  en  waar  liggen  de  verschillen?       Eenzaamheid   De  Jong  Gierveld  en  Van  Tilburg  (2007)  omschrijven  eenzaamheid  als  ‘het  subjectief  ervaren  van  een   onplezierig  of  ontoelaatbaar  gemis  aan  (kwaliteit  van)  bepaalde  sociale  relaties.  Het  kan  zijn  dat  het   aantal  contacten  met  andere  mensen  geringer  is  dan  men  wenst.  Het  kan  ook  zijn  dat  de  kwaliteit   van  de  gerealiseerde  relaties  achterblijft  bij  de  wensen’.   De  kern  van  deze  definitie  is  dat  eenzaamheid  gebaseerd  is  op  subjectieve  gevoelens  en  niet  van   buitenaf  objectief  vast  te  stellen  is.  Eenzaamheid  hangt  dus  samen  met  de  wensen  die  mensen   hebben  met  betrekking  tot  sociale  relaties.  Iemand  met  een  relatief  groot  aantal  relaties  kan  zich   toch  eenzaam  voelen  als  deze  niet  voldoen  aan  zijn  wensen  ten  aanzien  van  het  aantal  en  de   kwaliteit  van  de  sociale  relaties.    De  relatie  met  de  kinderen  is  voor  een  oudere  belangrijk;  is  het   contact  niet  goed  in  kwalitatieve  en  kwantitatieve  zin,  dan  geeft  dit  aanleiding  tot  gevoelens  van   eenzaamheid.     De  Jong  Gierveld  en  Van  Tilburg  (2007)  onderscheiden  twee  verschillende  typen  eenzaamheid.     Emotionele  eenzaamheid  ontstaat  bij  het  subjectief  ervaren  van  een  sterk  gemis  rond     de  afwezigheid  van  een  intieme  relatie,  een  emotioneel  hechte  band  met  een  partner  of  een     hartsvriend(in).  Sociale  eenzaamheid  is  gekoppeld  aan  het  subjectief  ervaren  gemis  van   betekenisvolle  relaties  met  een  bredere  groep  van  mensen  om  je  heen,  zoals  kennissen,  collega’s,   buurtgenoten,  mensen  met  dezelfde  belangstelling,  mensen  om  samen  een  hobby  mee  uit  te   oefenen.   Naast  de  standaarddefinitie  van  eenzaamheid,  die  sociale  relaties  centraal  stelt,  wijzen  verschillende   auteurs  en  onderzoekers  erop  dat  eenzaamheid  direct  verbonden  is  met  zingeving.  Zij  spreken  dan     over  ‘existentiële  eenzaamheid’.  Deze  vorm  van  eenzaamheid  verwijst  naar  het  individueel  verlangen   naar  een  zinvol  leven,  naar  het  gevoel  ertoe  te  doen  en  op  je  plek  te  zijn.  Eenzaamheid  kun  je  in  deze   betekenis  beschrijven  als  ‘een  verloren  en  zwervend  gevoel,  niet  je  plaats  in  het  leven  weten,  een   gevoel  van  zinloosheid’  (Jorna,  2012).     Sociaal  isolement     Bij  sociaal  isolement  is  zowel  sprake  van  een  (objectief  vast  te  stellen)  klein  netwerk  van  sociale     relaties  als  sterke  (subjectieve)  gevoelens  van  eenzaamheid.  Sociaal  isolement  betekent  kortom  dat     mensen  weinig  of  geen  betekenisvolle  relaties  hebben  en  zich  daar  eenzaam  onder  voelen   (Hortulanus  et  al.,  2006).  Terwijl  eenzaamheid  een  subjectief  begrip  is,  is  bij  sociaal  isolement  de   omvang  van  iemands  netwerk  de  belangrijkste  invalshoek.                                   9    

Persistentie  van  het  isolement

Uitgangssituatie  m.b.t.  sociale  participatie Gericht  op  sociale  participatie niet  (duidelijk)  gericht  op   sociale  participatie

Dreigend  isolement

Actieven     voelen  zich  prettig  als  ze  een   actief  sociaal  leven  hebben.  

Geborgenen     zoeken  een  beschermend   netwerk  waarin  ze  zich  veilig   voelen

Situationeel  isolement

Achterblijvers     verlangen  naar  de  emotionele   steun  van  een  hechte  relatie  

Afhankelijken     zoeken  geborgenheid  in  een   afhankelijkheidsrelatie

Structureel  isolement

Compenseerders     compenseren  het  gebrek  aan   persoonlijke  contacten  met   functionele  activiteiten  

Buitenstaanders     functioneren  het  liefst  buiten  de   reguliere  samenleving

Structureel  isolement,   verweven  met  (complexe)   psychiatrische  problematiek

Hoopvollen     Overlevers     hebben  veel  behoefte  aan   hebben  de  moed  opgegeven  en   contacten  en  blijven  hopen  dat   zijn  uitsluitend  bezig  met   hun  situatie  ten  goede  zal  keren   overleven

Bron:  Machielse,  2011  

  Oorzaken  van  eenzaamheid5   De  oorzaken  van  eenzaamheid  zijn  in  te  delen  in  oorzaken  die  bij  het  individu  liggen,  oorzaken  die   liggen  in  het  contact  van  iemand  met  andere  mensen  en  oorzaken  die  liggen  in  de  maatschappij.     Eenzaamheid  kan  bijvoorbeeld  ontstaan  door  verhuizingen,  relaties  die  uitgaan  en  overlijden  van   mensen  die  dichtbij  staan.  De  oorzaken  die  aan  eenzaamheid  ten  grondslag  liggen  zijn  divers  en  zijn     in  drie  categorieën  in  te  delen:     • Individuele  oorzaken   Persoonlijke  capaciteiten  spelen  een  belangrijke  rol  bij  het  ontstaan  van  eenzaamheid.  Denk   bijvoorbeeld  aan  een  gebrek  aan  sociale  vaardigheden,  een  negatief  zelfbeeld,  weinig   zelfvertrouwen,  sociale  angst,  sterke  verlegenheid  en  introversie.  Andere  individuele  oorzaken   zijn:  hardhorendheid,  slechtziendheid,  slecht  ter  been  zijn,  psychische  problemen  en  een  gebrek   aan  geld  om  sociale  activiteiten  te  ondernemen.  De  oorzaak  van  eenzaamheid  kan  ook  liggen  in   het  hebben  van  te  hoge  (onrealistische)  verwachtingen  ten  aanzien  van  sociale  relaties.     • Oorzaken  die  liggen  in  veranderingen  in  het  sociale  netwerk   Veranderingen  in  het  sociale  netwerk  van  mensen  kunnen  leiden  tot  gevoelens  van   eenzaamheid.  Deze  veranderingen  kunnen  ontstaan  na  een  echtscheiding,  ontslag,  verhuizing  of   overlijden  van  dierbaren,  zoals  de  partner.     • Oorzaken  die  voortkomen  uit  de  inrichting  van  de  maatschappij   Bij  maatschappelijke  oorzaken  gaat  het  om  de  invloed  die  de  organisatie  van  onze  samenleving   heeft  op  het  gemak  waarmee  mensen  contacten  leggen  met  anderen.  De  toegenomen   individualisering  bijvoorbeeld  wordt  vaak  als  een  belangrijke  maatschappelijke  oorzaak  van   eenzaamheid  genoemd.  Mensen  zijn  door  de  toenemende  welvaart  en  mobiliteit  losser  komen                                                                                                                           5

 Uit:  Sleutels  voor  de  lokale  aanpak  van  eenzaamheid  (Van  de  Maat  en  Van  Xanten,  MOVISIE,  2013)  

10    

te  staan  van  traditionele  (vaak  vanzelfsprekende)  sociale  verbanden  zoals  het  dorp,  de  kerk,  de   buurt  en  verenigingen.  Niet  langer  worden  mensen  als  vanzelfsprekend  betrokken  bij  sociale   verbanden.  We  moeten  in  de  huidige  samenleving  zelf  actief  sociale  verbanden  opzoeken  en   onderhouden.  Mensen  met  beperkte  sociale  vaardigheden,  beperkte  zelfverzekerdheid  en   sociale  angst  lopen  in  de  moderne  samenleving  dan  ook  een  verhoogd  risico  op  sociale  uitsluiting   en  eenzaamheid  (Machielse,  2006).     Ook  de  woonomgeving  kan  een  rol  spelen  bij  eenzaamheid.  Bijvoorbeeld  wanneer  er  weinig   leeftijdsgenoten  in  de  buurt  wonen  of  weinig  mensen  met  dezelfde  (culturele)  achtergrond.  En   wanneer  de  woonomgeving  als  onveilig  wordt  ervaren,  kan  dat  het  aangaan  en  onderhouden  van   contacten  in  de  weg  staan  en  dus  eenzaamheid  veroorzaken  of  versterken  (Thomése,  2007).     Oplossingsrichtingen  voor  eenzaamheid   Bij  eenzaamheid  spelen  vele  factoren  een  rol  en  er  zijn  ook  verschillende  type  eenzaamheid  zoals  uit   bovengenoemde  blijkt.  Dit  maakt  een  enkelvoudige  oplossing  en  een  simpel  antwoord  niet  mogelijk.   Verminderen  van  eenzaamheid  begint  bij  een  goede  voorlichting  over  wat  eenzaamheid  is,  wat  de   oorzaken  zijn,  en  hoe  eenzaamheid  is  te  voorkomen  of  op  te  lossen.  Algemene  voorlichting  aan   ouderen,  mantelzorg,  vrijwilligers  en  professionals  kan  bijdragen  aan  het  doorbreken  van  het  taboe   dat  op  eenzaamheid  rust  (zie  www.coalitieerbij.nl).     In  de  onderstaande  figuur  staan  de  kern  van  eenzaamheid  en  de  mogelijke  interventies  kort   samengevat  weergegeven.       Achtergrondinformatie   Interventiemogelijkheden     Gerealiseerde  kwaliteit   Lichamelijke   Voorlichting     van  de  sociale  relaties   gezondheid     Huisbezoek     Sociale  vaardigheden   en  competenties     Mobiliseren  en  versterken     sociaal  netwerk     Eenzaamheid   Leefsituatie     Cursussen,     Leefomgeving   gespreksvormen,  therapie     (o.a.  gericht  op   Levensgebeurtenissen   Gewenste  kwaliteit  van  de     herinterpreteren   sociale  relaties   eenzaamheidsgevoelens)     Persoonlijke  factoren     Ontmoetingsvormen   Sociaal  netwerk       Woon-­‐zorgvormen       Figuur  2  Interventies  bij  eenzaamheid  (bron:  van  Linschoten,  2004)  

     

 

11    

Manifest  van  de  thuiswonende  oudere   Voor  ouderen  zijn  autonomie  en  zelfredzaamheid  belangrijke  kernwaarden.  Onlangs  zijn  de   resultaten  van  het  onderzoek  naar  de  effecten  van  woonservicegebieden  voor  ouderen   gepresenteerd  (de  Kam  e.a.,  2012).  De  verhalen  van  de  ouderen  zijn  samengevat  in  het  manifest  van   de  thuiswonende  oudere.  Dit  manifest  kan  ook  als  leidraad  dienen  bij  de  preventie  van  eenzaamheid   en  de  inzet  van  interventies  bij  eenzaamheid.     “Ik,  thuiswonende  oudere…..     1. Wil  zo  lang  mogelijk  thuis  blijven  wonen,  in  mijn  eigen  huis,  te  midden  van  mijn  eigen  sociale   netwerk  en  in  mijn  eigen  wijk,  zoals  het  altijd  is  geweest;   2. Wil  door  anderen  worden  ondersteund  in  dit  streven,  hetzij  door  persoonlijke  hulp,  hetzij   door  aanpassingen  in  mijn  omgeving  (woning  en  wijk),  hetzij  door  keuzes  die  geboden   worden  in  het  vorm  geven  van  mijn  leven;   3. Ben  in  het  licht  van  al  mijn  beperkingen  en  toenemende  lichamelijke  en  geestelijke   ongemakken  tegelijk  realistisch  en  optimistisch  over  de  mogelijkheden  die  mij  nog  resten  in   het  zicht  van  de  haven;   4. Verwacht  dat  mijn  omgeving  zorgt  voor  een  basisniveau  van  toegankelijke  (medische)  zorg   en  ondersteuning  op  het  moment  dat  ik  aangeef  die  nodig  te  hebben;   5. Wil  van  betekenis  zijn  voor  mensen  in  mijn  omgeving  en  niet  slechts  een  last  vanuit  volledige   afhankelijkheid;   6. Heb  een  eigen  identiteit  als  bewoner  van  deze  wijk  of  dit  dorp  en  wens  daarin  erkend  en   herkend  te  worden;   7. Maak  gebruik  van  oplossingen  die  mij  worden  geboden  als  ik  ze  nuttig  vind  en  verzin  anders   mijn  eigen  oplossingen;   8. Wens  dat  organisaties  en  beroepskrachten  die  mij  ondersteunen,  aansluiten  bij  mijn   leefwereld  in  plaats  van  dat  ze  mij  dwingen  me  te  voegen  in  hun  systemen.”    

 

 

12    

3  De  kunst  van  het  signaleren     Visie  en  probleemdefinitie   Signaleren  is  bedoeld  om  problemen  te  achterhalen.  Tijdig  signaleren  helpt  bij  het  vinden  en   ontwikkelen  van  oplossingen  om  problemen  in  een  vroeg  stadium  tegen  te  gaan.     Signaleren  is  dus  eigenlijk  iets  doen  met  datgene  wat  je  opvalt.  Signaleren  draagt  bij  aan  het   verzamelen  van  informatie  op  basis  waarvan  besluiten  genomen  worden.   Het  signaleren  van  eenzaamheid  en  sociaal  isolement  is  niet  iets  wat  eenmalig  of  ad  hoc  gebeurt.     Drie  stappen  zijn  daarin  te  onderscheiden  (Jonkers,  Machielse,  2012):  het  herkennen,  het   onderkennen  en  het  opvangen  van  signalen.     Signaleringsproces   In  de  theorie  over  het  signaleren  als  activiteit  worden  in  het  signaleringsproces  13  stappen   onderscheiden.       Signalen  die  kunnen  wijzen  op  eenzaamheid   Herkennen  van  signalen  (Definiëren  van  signaleren)   Lichamelijke  signalen     •  vermoeidheid   1. Waarnemen  van  de  cliëntsituatie:  kijken  en     •  uitgeblustheid   luisteren  naar  de  cliënt  en  zijn  directe  omgeving.     •  hoofdpijn   2. Waarnemen  van  veranderingen  in  de   •  slaapproblemen     •  spierspanning  in  de  rug  en  schouders   cliëntsituatie.     •  gebrek  aan  eetlust   3. Vermoeden:  het  opmerken  van  de  eerste       tekenen  dat  er  iets  mis  is  of  mis  dreigt  te  gaan.   Psychische  signalen     •  negatief  zelfbeeld   4. Observeren:  regelmatig  en  nauwkeurig     •  weinig  zelfvertrouwen   blijven  kijken  om  na  te  gaan  of  het  vermoeden  juist   gevoelens  van  zinloosheid  en  uitzichtloosheid     •   is.   •  gevoelens  van  verlatenheid     •  boosheid  en  bitterheid   5. Associëren:  welke  verwante  verschijnselen     •  nergens  zin  in  hebben   zijn  op  te  merken?   •  onrust,  verhoogd  stressniveau,  moeilijk  kunnen     concentreren       •  teleurstelling  en  verdriet   Onderkennen  van  signalen     •  verlies  van  vertrouwen  in  andere  mensen   6. Interpreteren:  wat  betekenen  de       Sociale  signalen   waargenomen  verschijnselen?  Waar  duiden  ze  op?     •  weinig  sociale  contacten   7. Consulteren:  overleg  met  derden  om  het   weinig  bezoek  van  familie  of  vrienden     •   vermoeden   bevestigd  te  krijgen.   •  geen  contacten  in  de  buurt     •  geen  hobby’s  of  lid  van  een  vereniging,  groep  of  club   8. Combineren:  het  combineren  van  de       verzamelde  gegevens  om  de  gevolgen  beter  te   Gedragsmatige  signalen     •  verslechterende  zelfzorg,  moeite  met  huishoudelijk  werk   kunnen  inschatten.     •  verlegenheid  en  sociale  onhandigheid   9. Onderkennen:  (voorlopige)  bevestiging  dat     •  mensen  op  een  afstand  houden,  vermijdingsgedrag   er  iets  mis  is  of  dreigt  te  gaan.   •  sterk  de  aandacht  opeisen  en  claimen       •  gretig  zijn  naar  contacten  (snel  over vriendschap  spreken,       moeite  met  afstand  bewaren)   Opvangen  van  signalen  (Inspelen  op  signalen)   contact  afdwingen  door  hulp  te  vragen  (ook  als  hulp  niet     •   10.    Bespreken:  de  waargenomen  verschijnselen   echt  nodig  is)     •  erg  op  zichzelf  gericht  zijn   bespreekbaar  maken  met  de  cliënt.     •  moeite  met  alleen  thuis  zijn  (de  stilte  thuis  niet  aankunnen)   11.    Vaststellen  behoefte  van  de  cliënt:  wat  wil   •  handelen  alsof  de  tijd  heeft  stil  gestaan,  leven  in  het     verleden   de  cliënt?  Wil  deze  de  situatie  veranderen?  Zon  niet,     •  overmatig  alcoholgebruik   kan  deze  daar  dan  toe  worden  gemotiveerd?     •  veel  gebruik  van  slaapmiddelen  of  kalmeringsmiddelen   12.    Rapporteren  en  consulteren:  mondeling  en   (GGD  Midden-­‐Nederland,  2007;  Monteiro,  2007;     www.eenzaam.nl).   schriftelijk  rapporteren  over  de  bevindingen  en       bespreken  met  collega’s.       13.    Het  nemen  van  een  besluit  over  hoe     verder  te  gaan:  wat  kan  leiden  tot  inbrengen  van     het  signaal  in  het  signaleringsnetwerk  c.q.     doorverwijspunt.   13    

  Herkennen  van  signalen   Om  signalen  te  herkennen  is  kennis  van    welke  signalen  kunnen  wijzen  op  eenzaamheid  en  sociaal   isolement  nodig  ter  ondersteuning  van  de  professionals  en  vrijwilligers.  Signaleringsinstrumenten   (bijlage  2)  of  de  meer  algemene  vragenlijsten  gericht  op  kwetsbaarheid,  vormen  een  belangrijke   ondersteuning.  Het  grootste  knelpunt  in  het  signaleren  van  eenzaamheid  en  sociaal  isolement  is  het   bereiken  van  de  doelgroep,  en  dan  met  name  de  doelgroep  waarbij  sprake  is  van  structureel  sociaal   isolement.  Schaamte  en  vraagverlegenheid  spelen  bij  de  doelgroep  een  rol  om  geen  beroep  te  doen   op  de  (in)formele  zorg.     In  het  kader  staan  signalen  die  kúnnen  wijzen  op  eenzaamheid.  Het  gaat  echter  om  meerdere   signalen  over  een  langere  periode.  Een  enkel  signaal  hoeft  nog  niet  direct  te  betekenen  dat  de   persoon  in  kwestie  zich  eenzaam  voelt.  Ook  duiden  deze  signalen  niet  altijd  alleen  op  eenzaamheid.   Ze  kunnen  ook  een  aanwijzing  zijn  voor  andere  problemen,  zoals  een  depressie  of  beginnende   dementie.  Een  belangrijk  verschil  met  mensen  die  depressief  zijn,  is  dat  deze  niet  meer  van  dingen   kunnen  genieten.  Mensen  die  zich  eenzaam  voelen  kunnen  dat  nog  wel.  Het  is  belangrijk  om   voorzichtig  te  zijn  met  het  trekken  van  conclusies  en  vermoedens  te  controleren.  Dit  doe  je  door  de   situatie  bespreekbaar  te  maken  en  deze  te  verkennen  (Van  der  Maat,  2013).     Knelpunten  in  het  bereiken  van  de  doelgroep  zijn:   -­‐ Kennis  en  deskundigheid  over  sociaal  isolement  en  eenzaamheid  ontbreekt   -­‐ Een  eenduidige  visie  op  de  problematiek  en  de  aanpak  ontbreekt  bij  de  (samenwerkende)   professionals  en  vrijwilligers   -­‐ Onvoldoende  gericht  zijn  op  outreachend  werken  door  professionals   -­‐ Taboe  op  het  thema  eenzaamheid  en  sociaal  isolement  bij  mensen  die  zich  eenzaam  voelen   zelf,  professionals  en  vrijwilligers  (Machielse,  2011)     Onderkennen  van  signalen   Omdat  de  signalen  die  kunnen  wijzen  op  eenzaamheid  ook  kunnen  duiden  op  andere  problematiek,   is  het  wenselijk  om  de  uitkomsten  van  een  vragenlijst  te  combineren  met  bijvoorbeeld  de  eigen   zintuigelijke  waarneming  of  die  van  een  collega,  signalen  opgenomen  in  het  dossier,  etc.   Op  basis  van  deze  toetsing  kan  een  gesprek  met  de  client  aangegaan  worden.     Knelpunten  in  het  onderkennen  van  signalen  zijn:   -­‐ Onvoldoende  kennis  ten  aanzien  van  signalen   -­‐ Handelingsverlegenheid  (Jonker  en  Machielse,  2012)     -­‐ Organisatorische  belemmeringen  zoals  tijdsdruk  bij  jezelf  of  collega’s,  geen  prioriteit  aan   eenzaamheid   -­‐ Een  te  gering  netwerk  van  professionals  en  vrijwilligers  met  deskundigheid  ten  aanzien  van   eenzaamheid  en  sociaal  isolement   -­‐ Privacy  wetgeving     Inspelen  op  signalen   In  nagenoeg  alle  publicaties  over  eenzaamheid  en  sociaal  isolement,  maar  ook  bij  de  praktische   implementatie  van  een  aanpak  Eenzaamheid6  wordt  vastgesteld  dat  het  bereiken  van  de  doelgroep   niet  optimaal  is.  Zowel  de  professionele  als  de  vrijwilligersorganisaties  geven  aan  onvoldoende   toegerust  te  zijn  om  de  doelgroep  in  beeld  te  krijgen  en  contact  te  leggen  met  de  doelgroep.     Het  opsporen  van  moeilijk  bereikbare,  nieuwe  cliënten  heeft  een  goed  sluitend  signaleringsnetwerk   nodig,  dat  niet  alleen  professionals  maar  ook  informele  zorg  omvat.                                                                                                                           6

 Resultaten  van  het  procesonderzoek  behorend  bij  project  Versterken  Zelfregie  en  eigen  kracht  om  eenzaamheid  te  verminderen  zijn  nog   niet  gepubliceerd  

14    

Het  signaleringsnetwerk  omvat  beroepsgroepen  die  met  de  kwetsbare  burgers  in  aanraking  komen   en  vanuit  die  ingang  op  kunnen  treden  als  signaleerders.  Denk  aan  huisartsen,  praktijkondersteuners,   fysiotherapeuten,  wijkverpleegkundigen,  verzorgenden,  maatschappelijk  werk,  ouderenadviseurs,   maar  ook  huismeesters,  wijkagenten,  schuldhulpverleners,  pastoraal  werkers  en  sleutelfiguren  in  de   wijk.  Het  signaleringsnetwerk  omvat  ook  de  beroepsgroepen  die  naast  signaleerder  tevens   uitvoerder  van  aanbod  en  interventies  zijn,  zoals  welzijnswerk,  maatschappelijk  werk,  GGZ  en   psychologenpraktijk.  Het  signaleringsnetwerk  kan  geïntegreerd  worden  in  de  reeds  bestaande   netwerken  om  zo  krachten  en  kennis  te  bundelen  en  overlegtijd  te  beperken.    

 

 

15    

4  Signaleren  en  begeleiden  van  eenzaamheid     Het  inzetten  van  een  interventie  komt  tot  stand  door  het  samenspel  tussen  de  oudere  zelf  en  zijn   omgeving,  de  professionals  die  werkzaam  zijn  in  de  eerstelijns  zorg  en  hulp  en  de  informele  zorg.     De  rol  van  welzijn  is  vooral  het  realiseren  van  een  steunstructuur  in  de  buurt  en  wijk,  het  versterken   van  het  sociale  netwerk  en  de  sociale  vaardigheden  van  de  oudere  met  eenzaamheidsgevoelens  c.q.   van  de  oudere  die  in  een  (dreigend)  sociaal  isolement  verkeert;  het  ondersteunen  van  de  mantelzorg   is  een  rol  voor  zowel  de  (thuis)zorg  als  welzijn.  In  de  eerste  plaats  moet  de  interventie  aansluiten  op     de  mogelijkheden  van  de  oudere  en  zijn  omgeving  zelf.  De  aanpak  gaat  uit  van  de  begrippen   zelfregie,  zelfredzaamheid  en  samen  redzaamheid.                             Figuur  3  Verschuivingen  in    zorg  en  ondersteuning    

Uitgaand  van  bovenstaand  model  is  een  goede  (vroeg)signalering  van  belang  zodat  voorkomen  kan   worden  dat  de  gezondheidssituatie  dermate  ernstig  is  dat  de  1e  en/of  2e  lijn  ingeschakeld  moet   worden.  Begeleiding  en  behandeling  in  de  buurt,  wijk  en  eigen  kring  of  de  1e  lijn  heeft  een  goed   werkend  netwerk  van  professionals  en  vrijwilligers  nodig.  Netwerkontwikkeling  is  de  basis  voor  de   programmatische  aanpak  van  eenzaamheid,  zoals  hieronder  verder  beschreven.     Netwerkbenadering   In  de  netwerkbenadering  staat  samenwerking  en  afstemming  centraal,  elkaar  kennen  en  erkennen  in   elkaars  rol  en  deskundigheid.  De  netwerkbenadering  sluit  tevens  aan  bij  de  visie  dat  verminderen  van   eenzaamheid  als  belangrijkste  aangrijpingspunt  het  versterken  van  het  eigen  sociale  netwerk  en  de   eigen  sociale  vaardigheden  heeft.     Kern  van  de  benadering:     Signaleren   • M.b.v.   instrumenten   • Kennis  en   vaardigheden  

Doorverwijzen  

Intervenue  

• Typeren   • Sociale  kaart   • Elkaar  kennen  en   erkennen   • Wederzijdse   verwachungen  

• Oudere  en  zijn   omgeving  als   uitgangspunt  en   basis   • Maatwerk   • Voorkomen  van   (medische)  zorg  

Evaluaue   • Terugkoppeling   naar  verwijzer   • Overleg  over   resultaat  

 

Figuur  4  netwerkbenadering  

De  stappen  zijn  achtereenvolgens  uitgewerkt  naar  in  te  zetten  instrumenten,  welke  professionals   welke  rol  kunnen  spelen  en  welke  interventies  bij  welk  type  eenzaamheid  ingezet  kunnen  worden.   De  stappen  worden  door  verschillende  professionals  en  ook  vrijwilligers  en  de  buurt  zelf  uitgevoerd.     De  stappen  veronderstellen  samenwerking  binnen  en  buiten  de  eigen  organisatie  met  sociale   netwerken.   16    

De  samenwerking  betekent  dat  de  noodzakelijke  processen  van  signaleren,  intake,  indicatie  en   begeleiding  op  elkaar  worden  afgestemd.   Per  onderdeel  signaleren,  doorverwijzen,  interveniëren  en  evalueren  zal  het  netwerk  van   organisaties  (formele  en  informele)  in  de  praktijk  van  de  wijk,  de  buurt  of  het  dorp  tot  werkbare   procedures  en  afspraken  moeten  komen.  De  onderlinge  afspraken  zijn  gericht  op  de  brede  basis  van   de  piramide  (figuur  3),  de  eigen  kracht  en  het  sociale  netwerk  van  de  ouderen.     De  focus  is  gericht  op  wat  ouderen  nog  kunnen,  en  niet  op  de  belemmeringen  en  gebreken.     Signaleren   • Instrumenten   • Kennis  en  vaardigheden  

    Instrumenten  die  ingezet  kunnen  worden  door  huisarts  of  praktijkondersteuner:   -­‐ GFI,  TFI,  Easycare  Tos,  ISAR  (Identification  Seniors  At  Risk)  of  een  ander  gevalideerd   meetinstrument   -­‐ Voor  vervolgdiagnostiek:  Trazag,  Intermed,  Easycare  Tos2,  Vragenlijst  De  Jong-­‐Gierveld,  4dkl   (om  depressie  uit  te  sluiten)  of  ander  gevalideerd  meetinstrument     Instrument  dat  ingezet  kan  worden  door  welzijnswerk,  V&V-­‐  sector,  maatschappelijk  werk,   woningcorporatie,  Wmo-­‐loket,  maatschappelijk  werk,  centrale  clientondersteuner,   vrijwilligersorganisatie  is  een  signaleringskaart  eenzaamheid  (bijlage  2)   Benodigde  kennis  en  vaardigheden  om  te  signaleren7   -­‐ Gespreksvaardigheden  zoals  luisteren,  samenvatten,  doorvragen   -­‐ Vertrouwen  op  intuïtie   -­‐ Bespreekbaar  maken  van  eenzaamheid   -­‐ Kennis  van  eenzaamheid,  sociaal  isolement  en  typeringen   -­‐ Bij  voorkeur  kennis  van  interventies       Doorverwijzen   • Typeren   • Sociale  kaart   • Elkaar  kennen  en  erkennen   • Wederzijdse  verwachungen  

In  hoofdstuk  2  staan  de  verschillende  vormen  van  eenzaamheid  en  isolement  beschreven.   Nadat  eenzaamheid  gesignaleerd  is,  volgt  de  fase  van  typeren  zodat  adequaat  doorverwezen  kan   worden  of  een  passende  interventie  ingezet  kan  worden.   Machielse  (2011)  heeft  een  typologie  gemaakt  op  basis  van  twee  indicatoren:   A. De  duur  van  het  sociaal  isolement   B. De  motivatie/gerichtheid  op  sociale  participatie                                                                                                                                       7

 Movisie,  Vilans,  Mezzo  bieden  trainingen,  workshops  op  het  gebied  van  Werken  met  zelfregie,  netwerk  versterken  

17    

A.  De  duur  van  het  sociaal  isolement   1. Dreigend  isolement:  ouderen  die  door  omstandigheden  of  gebeurtenissen,  bijvoorbeeld  het   overlijden  van  de  partner,  in  een  sociaal  isolement  dreigen  te  komen   2. Situationeel  isolement:  ouderen  die  door  recente  omstandigheden  of  gebeurtenissen  in  een   isolement  zijn  geraakt   3. Structureel  isolement:  ouderen  die  al  vele  jaren  in  een  sociaal  isolement  verkeren,  met   enkelvoudige  problematiek   4. Structureel  isolement  met  complexe  (psychiatrische)  problematiek     B.  De  motivatie  met  betrekking  tot  sociale  participatie   1. Ouderen  die  gericht  zijn  op  sociale  participatie  en  graag  betrokken  willen  raken  bij  anderen   2. Ouderen  die  niet  (duidelijk)  gericht  zijn  op  sociale  participatie  en  geen  aansluiting  bij  anderen   zoeken     Naast  het  belang  van  de  typering  is  een  goede  sociale  kaart  nodig.   Een  sociale  kaart  moet  handzaam,  overzichtelijk  en  up  to  date  zijn,  liefst  met  namen.  Een  sociale   kaart  werkt  het  beste  als  mensen  elkaar  ook  persoonlijk  kennen.   De  sociale  kaart  bestaat  minimaal  uit  de  volgende  contactpersonen  en  organisaties   -­‐ Buurtverpleegkundige   -­‐ Welzijn:  ouderenadviseur   -­‐ Maatschappelijk  Werk:  maatschappelijk  werker   -­‐ GGZ:  psycholoog,  psychiater,  sociaal-­‐psychiatrisch  verpleegkundige   -­‐ Wmo-­‐loket     Intervenue   • oudere  en  zijn  omgeving  als   uitgangspunt  en  basis   • maatwerk   • voorkomen  van  (medische)  zorg  

    De  gekozen  interventies  zijn  gericht  op  netwerkontwikkeling,  het  geven  van  betekenis  aan  het  leven,   normverlaging  (verwachtingen  aanpassen)  en  leren  omgaan  met  gevoelens.   Mensen,  en  dus  ook  ouderen  willen  een  zinvol  leven,  iets  voor  een  ander  betekenen.   Wederkerigheid,  doen  van  vrijwilligerswerk  of  burenhulp  zijn  inzet  bij  de  netwerkontwikkeling.   Deze  elementen  komen  in  diverse  interventies  terug  zoals  Grip  en  GLANS  (Steverink,  2006),   activerend  huisbezoek,  Zin  in  vriendschap  (Stevens,  2000),  netwerkcoach.   Daar  waar  mogelijk  zal  de  interventie  gericht  zijn  op  wat  de  oudere  kan  en  wil  om  zo  de  kwaliteit  van   leven  te  verhogen.  Dit  biedt  perspectief  op  het  verminderen  van  de  eenzaamheid.   Daar  waar  ouderen  niet  deze  sociale  vaardigheden  hebben,  noch  kunnen  ontwikkelen,  bieden   ontmoetingsactiviteiten,  maatjesprojecten  en  andere  langdurige  trajecten  uitkomst  om  de  situatie  te   stabiliseren  en  zo  mogelijk  te  verzachten.   De  interventies  die  ingezet  kunnen  worden  ten  aanzien  van  eenzaamheid  en  sociaal  isolement   kunnen  ingedeeld  worden  op  basis  van  de  doelstelling  die  gekozen  is,  typering    en  de  mate  en  soort   van  eenzaamheid.  Globaal  richten  de  interventies  zich  bij  sociale  en  emotionele  eenzaamheid  op  het   verminderen  van  het  verschil  tussen  gerealiseerde  en  gewenste  kwaliteit  van  de  relaties.  Bijlage  4   geeft  een  overzicht  van  mogelijke  interventies.   Het  verminderen  van  eenzaamheid  is  gebaat  bij  het  geven  van  betekenis  en  zingeving  aan  iemands   leven.  In  dit  proces  kan  professionele  of  vrijwillige  ondersteuning  nodig  en  wenselijk  zijn  bij  de   desbetreffende  oudere.  De  doorverwijzing  is  daar  waar  mogelijk  gericht  op  het  versterken  van  de  

18    

eigen  kracht  en  het  sociale  netwerk  van  de  oudere.  Samen  kan  onderzocht  worden  wat  de  oudere   nog  kan,  waar  hij/zij  behoefte  aan  heeft  en  zingeving  aan  ontleent.       Een  indeling  naar  typologie  en  de  mogelijke  interventie  die  ingezet  kan  worden,  kan  gehanteerd   worden  als  leidraad.  Toch  blijft  maatwerk,  vraaggericht  werken  en  professioneel  handelen  nodig  om   ouderen  met  eenzaamheidsproblematiek  en  ouderen  in  een  (dreigend)  isolement  te  ondersteunen  in   hun  veranderingsproces  gericht  op  het  versterken  van  de  eigen  kracht,  het  versterken  van  het  eigen   sociaal  netwerk  en/of  het  bijstellen  van  eigen  verwachtingen  en  gevoelens,  of  ouderen  te   ondersteunen  om  hun  situatie  te  stabiliseren.     Twee  kanttekeningen  zijn  hier  op  zijn  plaats   1. Op  basis  van  de  piramide  is  de  wijk,  buurt  en  dorp  en  het  eigen  sociale  netwerk  de  primaire   omgeving  om  eenzaamheid  te  verminderen  (eigen  kracht  en  sociaal  netwerk).  Idealiter  sluit   de  professional  van  daaruit  aan  en  is  inzet  van  collectieve  en  individuele  voorzieningen  c.q.   zorg  aan  de  orde.   2.  Niet  alle  ouderen  hebben  even  veel  behoefte  aan  sociale  participatie  (zie  de  categorie  bij  B).     Evalueren   • Terugkoppeling  naar   verwijzer   • Overleg  over  resultaat  

    Terugkoppeling  naar  verwijzer   Binnen  de  huisartsenpraktijk  en  de  eerstelijnszorg  is  het  instrument  van  Multidisciplinair  Overleg  een   mogelijkheid  om  te  bespreken  hoe  het  met  de  patiënt/cliënt  gaat,  wie  wat  doet,  wanneer,  en  wat   het  te  verwachten  resultaat  was.     Het  MDO  is  onderdeel  van  een  cyclisch  proces  van  hulpverlening,  waarbij,  uitgaande  van  de  actuele   problemen  en  wensen  van  de  oudere,  de  betrokken  hulpverleners  samen  de  bijpassende  zorgdoelen   formuleren  en  interventies  afspreken  en  evalueren.     Doel  MDO:  komen  tot  een  gezamenlijk  gedragen  beleid  om  de  geboden  zorg  af  te  stemmen  en  te   anticiperen  op  mogelijke  problemen  en  ten    behoeve  van  het  welbevinden  van  de  oudere.     Een  MDO  kan  1x  per  kwartaal  per  praktijk  worden  georganiseerd.  Deelnemers  zijn  minimaal  huisarts,   POH  en  ouderenadviseur.  Daar  waar  nodig  en  wenselijk  kunnen  andere  disciplines  zoals  de  thuiszorg,   GGZ  uitgenodigd  worden.   Naast  het  MDO  vanuit  de  huisartsenpraktijk  zijn  er  ook  andere  instrumenten  om  de  voortgang  te   bespreken  en  te  bewaken,  zoals  onderlinge  professionele  consultatie,  mits  toestemming  van  de   patiënt/cliënt  is  gevraagd  en  verkregen.  Het  betrekken  van  mantelzorg,  familie  c.q.  een   vertrouwenspersoon  uit  het  netwerk  van  de  patiënt/cliënt  is  passend  bij  de  beschreven   problematiek.       Registreren  van  opvallende  zaken  kan  in  de  huisartsenpraktijk  plaats  vinden  in  het  Huisarts   Informatie  Systeem  (HIS).  Er  is  een  code  voor  eenzaamheid.     Handelen  in  de  zin  van  bespreekbaar  maken  van  eenzaamheid  en  zo  nodig  doorverwijzen  komt  tot   stand  na  herhaald  signaleren  van  eenzaamheid.  Het  is  een  ondersteuning  als  de  registratie  in  de  HIS   is  opgenomen.   De  verwijzer  ontvangt  een  rapportage  en  terugkoppeling  door  de  professional  waar  naar  toe   doorverwezen  is.  Dit  heeft  tot  doel  om  de  voortgang  aan  te  geven  zodat  de  verwijzer  zo  nodig  hier  op   door  kan  gaan.  Neveneffect  van  de  terugkoppeling  is  dat  de  samenwerking  wordt  versterkt.   Professionals  leren  elkaar  hierdoor  beter  kennen  en  vertrouwen.     19    

Overleg  over  resultaat   Het  instrument  ontwikkeld  door  De  Jong-­‐Gierveld  kan  gebruikt  worden  om  de  mate  van   eenzaamheid  te  bepalen.  De  vragenlijst  van  De  Jong-­‐Gierveld  kan  bij  aanvang  en  na  afloop  van  een   interventie  afgenomen  worden  zodat  zichtbaar  gemaakt  kan  worden  of  de  mate  van  eenzaamheid   verminderd  is.  Dit  instrument  kan  ingezet  worden  in  het  kader  van  onderzoek  en  geeft  een  indicatie.                  

20    

5  Implementatie  van  een  integrale  aanpak  eenzaamheid   Centraal  in  een  integrale  aanpak  staat  de  visie  dat  vermindering  van  eenzaamheid  bereikt  kan   worden  door  de  focus  te  leggen    op  het  meedoen  van  de  burgers  in  de  samenleving,  naar  eigen   vermogen  en  mogelijkheden.  De  gemeente  kan  vanuit  het  Wmo-­‐beleid  regisseren,  ondersteunen  en   faciliteren,  de  zorgverzekeraar  kan  faciliteren  om  ziekte  en  zorg  te  voorkomen.       Voorwaarden  voor  een  succesvolle  uitvoering  van  een  integrale  aanpak  eenzaamheid/sociaal   isolement  zijn:   -­‐ De  wensen  en  behoeften  van  de  cliënt/patiënt  en  diens  mantelzorger  staan  centraal   -­‐ Eigen  regie  en  eigen  kracht  van  de  cliënt/patiënt  zijn  uitgangspunt   -­‐ Voldoende  deskundigheid  en  vaardigheden  van  professionals  ten  aanzien  van  signaleren  en   interveniëren  bij  eenzaamheid  en  sociaal  isolement,  zelfregieversterkend  werken   -­‐ Beschikbaarheid  en  gerichte  inzet  van  een  goede  sociale  kaart  en  werkend  netwerk  inclusief   sociale  voorzieningen  en  interventies   -­‐ Aanwezigheid  van  een  multidisciplinair  (zorg)team  met  een  gedeelde  visie  geconcretiseerd  in   taken  en  verantwoordelijkheden  op  de  aanpak  van  eenzaamheid   -­‐ Open  staan  voor  innovatie,  o.a.  op  ICT-­‐gebied,  samenwerking  en  aanpak     Een  dergelijke  aanpak  vraagt  een  verandering  in  attitude  van  professionals,  vrijwilligers  en  de  oudere   zelf;  ‘van  zorgen  voor  naar  zorgen  dat’.  De  aanpak  is  gericht  op  het  activeren  van  de  oudere,  uitgaand   van  zijn/haar  wensen,  behoeften  en  mogelijkheden.     Een  gedegen  implementatietraject8  waar    deze  module  onderdeel  van  uit  maakt,  is  van  belang.     Bestuurlijk  draagvlak  bij  de  diverse  samenwerkingspartners  is  nodig  alvorens  tot  uitvoering  te   komen.     Onderdelen  van  het  implementatietraject  zijn:   Voorbereidingsfase   i. Visievorming  en  (bestuurlijk)  draagvlak  creëren;  geinitieerd  door  de   gemeente   ii. Netwerk  vormen  van  betrokken  formele  en  informele  organisaties   iii. Sociale  kaart     iv. Samenwerking  en  afstemming  organiseren   v. Programma  opstellen   vi. Risico-­‐analyse  t.a.v.  organisatie,  professional,  oudere,  maatschappelijke  en   sociale  omgeving     Uitvoeringsfase   i. Deskundigheidsbevordering  t.a.v.  kennis  over  eenzaamheid  en   vaardigheden  t.a.v.  het  bespreekbaar  maken  en  het  werken  vanuit   zelfregie   ii. Afstemmingsoverleg   iii. Hanteren  instrumenten   iv. Resultaten     Evaluatie   Een  integrale  aanpak  eenzaamheid  is  vooral  een  procesinrichting,  uiteraard  gericht  op  het  doel:  het   verminderen  van  het  aantal  mensen  met  eenzaamheid.   Evaluatie  op  de  processen  is  wenselijk  om  bij  te  sturen,  maar  is  tegelijkertijd  een  instrument  om  de   samenwerking  en  afstemming  te  verbeteren.                                                                                                                           8

.  Zie:  Sleutels  voor  de  lokale  aanpak  van  eenzaamheid.  Utrecht.  MOVISIE.2013  

21    

Borging   Zoals  beschreven  bij  resultaat  is  de  aanpak  van  eenzaamheid  een  lange  termijn  aanpak.  De  ingezette   werkwijze  vraagt  dan  ook  om  regelmatige  evaluatie,  bijstelling  maar  vooral  om  een  structurele  en   langjarige  inzet  van  alle  betrokkenen.   Dit  is  mogelijk  doordat  de  aanpak  een  voorbeeldtraject  is  van  Welzijn  Nieuwe  Stijl  en  Zorg  Dichtbij.      

22    

6  Literatuur     Campen,  van  C.  (2011).  Kwetsbare  ouderen.  Den  Haag:  SCP.     Flapper,  T.  en  De  Vries,  W.  (2010).  Goed  wonen  in  de  toekomst.  Leeuwarden:  Partoer.     Fokkema,  T.,  Van  Tilburg,  T.  (2005).  Eenzaam  en  dan?  De  (on)mogelijkheden  van  interventies  bij  ouderen,   onderzoek  in  opdracht  van  Stichting  Sluyterman  van  Loo.  Beverwijk:  NIDI  en  VU  Amsterdam.     Hortulanus,  R.,  Machielse,  A.  &  Meeuwesen,  L.  (2003).  Sociaal  isolement.  Een  studie  naar  sociale  contacten  in   Nederland.  Den  Haag:  Elsevier.     Jonkers,  M.,  Machielse,  A.  (2012).  Handelingsverlegenheid  als  hinderpaal  bij  het  signaleren  van  sociaal   isolement.  Mogelijkheden  en  belemmeringen  bij  lokale  signaleerders.  Utrecht:  LESI.     Jorna,  T.  (red.).  (2012).  Mag  een  mens  eenzaam  zijn?  Studies  naar  existentiële  eenzaamheid  en  zingeving.   Amsterdam:  Uitgeverij  SWP.     Kam,  de  G.,  e.a.  (2012).  Kwetsbaar  en  zelfstandig.  Een  onderzoek  naar  de  effecten  van  woonservicegebieden   voor  ouderen.  Nijmegen.  Digitaal  beschikbaar  www.wonenouderen.nl.     Linschoten,  van  C.P.,  Van  Koningsveld,  R.,  Te  Velde,  B.P.  (2004).  Werken  aan  eenzaamheid.     Assen:  Van  Gorcum.     Maat,  van  de  J.W.,  H.  van  Xanten.  (2013).  Sleutels  voor  de  lokale  aanpak  van  eenzaamheid.  Utrecht:  MOVISIE.     Maat,  van  de  J.W.,  Van  der  Zwet,  R.  (2010).  Verkenning  eenzaamheid.  Utrecht:  MOVISIE.     Machielse,  A.  (2006).  Onkundig  en  onaangepast.  Een  theoretisch  perspectief  op  sociaal  isolement.  Utrecht;  Van   Arkel.     Machielse,  A.,  Jonkers,  M.  (2012).  Als  meedoen  niet  lukt.  Signaleren,  typeren  en  aanpakken  van  sociaal   isolement  in  Utrecht,  Amersfoort  en  Nieuwegein.  Utrecht:  LESI.     Mackenbach,  J.(2010).  Ziekte  in  Nederland.  Gezondheid  tussen  politiek  en  biologie.  Amsterdam:  Elsevier.     Penninx,  K.  (2006).  Beter  verbonden.  Innovatieprogramma  Welzijn  Ouderen.  Utrecht:  Vilans.     Raad  voor  de  Volksgezondheid  en  zorg.  (2012).  Regie  aan  de  poort.  De  basiszorg  als  verbindende  schakel  tussen   persoon,  zorg  en  samenleving.  Den  Haag:  RVZ.     Sinnema,  H.,  e.a.  (2012).  Welzijn  op  recept.  Handleiding  voor  de  ontwikkeling  en  invoering  van  het   welzijnsrecept.  Utrecht:  Trimbos  instituut.     Stevens,  N.  (2000).  Zin  in  vriendschap.  Meppel:  Boom.     Steverink,  N.  (2006).  Het  eigen  leven  een  beetje  meer  GLANS  geven:  kunnen  eenzame  55+  vrouwen  dat  leren?   Een  onderzoek  naar  het  effect  van  een  psycho-­‐educatieve  groepscursus  ter  bevordering  van  zelfmanagement   vaardigheden  en  welbevinden  en  verminderen  van  eenzaamheid.  Groningen:  UMCG/RUG.     Tilburg,  van  Th.,  J.  de  Jong  (red).  (2007):  Zicht  op  eenzaamheid.  Achtergronden,  oorzaken  en  aanpak.  Van   Gorcum:  Assen.     Veldhuijzen  van  Zanten-­‐Hyllner,  M.L.L.E.  (2012).  Eenzaamheid.  Den  Haag:  Ministerie  van  VWS.      

23    

Bijlagen    

 

24    

Bijlage  1  Inhoudsopgave  van  Een  integrale  aanpak  eenzaamheid             Zingeving  werkt!   een  resultaatgerichte  aanpak  eenzaamheid                   Juni  2013      

    Wim  Burgers,  Trees  Flapper   www.treesflapper.nl  

    25    

Inhoudsopgave       1   2   3   3.1   3.2   3.3   3.4   4   4.1   4.2   4.3  

Hoofdstuk   Inleiding     De  methode   Fasering   Strategie-­‐  en  regiebepaling   Programmering   Uitvoering  en  Monitoring   Evaluatie   Hulpmiddelen  voor  de  uitvoering   Signalering   Interventiebox   Deskundigheidsbevordering  

Pagina   2   3   8   9   15   16   16   18   18   20   22  

    Bijlagen:   Hulpmiddelen  voor  de  regievoering   1   2   3   4    

Checklist  doelgroepanalyse   Format  strategisch  plan   Format  activiteitenplan   Checklist  procesevaluatie  

23   24   25   26  

Hulpmiddelen  voor  de  uitvoering   5   6   7   8   9    

Voorbeeld  signaleringskaart   Functionele  eisen  signaleringssysteem   Voorbeeld  interventiebox   Format  Training  ‘Zelfregie’   Format  Instructiebijeenkomst  ‘Signaleren’  

  Vormgeven  aan  een  duurzame  aanpak   • Het  verspreiden  van  kennis  over  eenzaamheid  en  isolement     • Het  functioneren  van  meldpunten  waar  signalen  bijeengebracht  en  geduid  worden   • Onderling  afstemmen  van  interventies     • Samenwerking  professionals  en  vrijwilligers     • Lichte  projectstructuur     • Aandacht  voor  deskundigheidsbevordering   • Stimuleren  van  bewustwording  onder  burgers           26    

27   28   29   32   33  

Bijlage  2  Voorbeelden  signaleringsinstrument    

 

27    

Signaleringskaart Eenzaamheid Vermoedt u dat iemand eenzaam is, let u op het volgende:

De kaart is uitsluitend voor eigen gebruik. Ga discreet om met hetgeen u op de kaart invult!

Ingrijpende gebeurtenissen

Ruimte voor eventuele aantekeningen

Verlies partner, kind of dierbare Ziekte (zelf of bij partner / dierbare) Onlangs verhuisd Laag inkomen / Grote inkomensachteruitgang Anders, nl ............................................................................

Leefsituatie Ongewenste woonsituatie Woont alleen (ongehuwd/gescheiden/weduwe/weduwnaar) Gemis contact en steun vanuit de buurt Gemis steun partner of vrienden Gemis contact en steun familie (kinderen)

Gezondheid Lichamelijke klachten / beperkingen Psychische klachten / beperkingen Verstandelijke beperking

Sociale redzaamheid Is niet mobiel / gaat er niet op uit Onbereikbaar (kapotte bel, niet open doen, geen telefoon opnemen, geen digitale vaardigheden) Verwaarlozing (huishouden) Verwaarlozing (persoonlijk)

Gedrags-inschatting Aanklampend gedrag bij contact Afhankelijk opstellen Weinig zelfvertrouwen Gesloten Wantrouwend Voelt zich onveilig Sterk op zichzelf gericht Rusteloos, piekeren, angstig Neerslachtige houding Geïrriteerd, stoort zich aan anderen Uit zich negatief, moppert veel Vergeetachtig

Algemeen Accepteert de persoon vermoedelijk hulp of ondersteuning? Is de persoon in het algemeen tevreden in eigen leefsituatie?

ja nee ja nee

Wat kunt u doen? Op basis van uw vermoeden zijn er twee situaties mogelijk: 1. Het gaat om lichte signalen: de persoon heeft behoefte aan meer contacten, activiteiten, een praatje. Signaleerder geeft desgewenst advies Oriënteert u zich dan op de volgende stappen: Zie sociale kaart: U signaleert bij de persoon behoefte aan contact.

U signaleert bij de persoon Is het bespreekbaar behoefte aan contact. met hem/haar?

Is het bespreekbaar met hem/haar?

Ja

Wil de persoon er wat aan doen?

Ja

Ja Nee

Wil de persoon er wat aan doen?

Ja Nee

Nee

(adressen, telefoonnummers).

Kan de persoon zelf actie ondernemen? Kan de persoon zelf actie ondernemen?

Ja

Nee

Ja Nee

Signaleerder geeft desgewenst advies Signaleerder (adressen, verwijst door. telefoonnummers). Toestemming persoon.

Nee

Signaleerder verwijst door. Toestemming persoon.

2. Het gaat om signalen waarover u zich echt zorgen maakt (“niet pluis”). Oriënteert u zich dan op de volgende stappen:

U signaleert "niet pluis" bij een persoon.

Ja

Wil de persoon hulp?

Ja

U signaleert "niet pluis" Kunt u het zelf bij een persoon. bespreekbaar maken?

Ja Nee

Signaal melden bij Wmo Wil de(Sociaal persoonTeam hulp?, middel preventief huisbezoek).

Ja Nee

Nee

Signaal melden bij Wmo (Sociaal Team , middel preventief huisbezoek).

Nee

Kunt u het zelf bespreekbaar maken?

Heeft u meerdere signalen van de kaart opgemerkt bij de persoon? Weet u niet precies wat u met de situatie aan moet? Maakt u zich zorgen? Voor vragen, doorverwijzing en advies neemt u contact op met het Informatiepunt Wmo!

Kan de persoon zelf actie ondernemen? Kan de persoon zelf actie ondernemen?

Ŕ
%PSQTTUFVOQVOUFO Ŕ
5JNQBBO
8FM[JKO (0512 384 040) Zie sociale kaart: Ŕ
*OGPSNBUJFQVOU
8NP (0512 386 386) Ŕ
%PSQTTUFVOQVOUFO Ŕ
5JNQBBO
8FM[JKO (0512 384 040) Ŕ
*OGPSNBUJFQVOU
8NP (0512 386 386)

Persoon onderneemt zelf actie. Signaleerder doet eventueel suggesties.

Ja

Persoon onderneemt zelf actie. Kan de signaleerder Signaleerder doet eventueel Ja het zelf oplossen? suggesties.

Ja Nee

Kan de signaleerder Doorwijzen Wmo mits het zelf oplossen? toestemming persoon!

Ja Nee

Nee

Doorwijzen Wmo mits toestemming persoon!

Nee

Informatiepunt Wmo Telefoon: 0512 386 386 E-mail: [email protected]

Wat is eenzaamheid? Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Eenzaamheid is geen gezondheidsprobleem, maar is een persoonlijk gevoel. Er is een verschil tussen de contacten die iemand heeft en die de persoon zou willen hebben. De contacten voldoen niet aan de behoefte van een persoon.

Deze signaleringskaart is ontwikkeld door de NHL Hogeschool (Talmalectoraat Wonen, welzijn en zorg op hoge leeftijd) in samenwerking met Timpaan Welzijn.

Toelichting op de signaleringskaart eenzaamheid Belangrijk bij het gebruik van de kaart

Wat is eenzaamheid?

Ŕ

%F
LBBSU
LBO
V
IFMQFO
WFSNPFEFOT
WBO
FFO[BBNIFJE
DPNQMFUFS
FO
OBVXLFVSJHFS
JO
LBBSU
UF
CSFOHFO Ŕ

6
CFQBBMU
[FMG
PG
V
EF
LBBSU
JOWVMU
PG
OJFU Ŕ

)FU
JT
UFWFOT
/*&5
OPPE[BLFMJKL
BMMF
QVOUFO
PQ
EF
LBBSU
BBO
UF
LSVJTFO
3JDIU
V
[JDI
WPPSBM
PQ
EF
TJHOBMFO
XBBWBO
V
EFOLU
EBU
[F
JO
CFMBOHSJKLF
NBUF
EF
FFO[BBNIFJE
WFSPPS[BLFO
Ŕ

#FTQSFFL
WFSNPFEFOT
CJK
WPPSLFVS
FFSTU
NFU
FFO
DPMMFHB
PG
DP²SEJOBUPS Ŕ

%F
LBBSU
JT
VJUTMVJUFOE
WPPS
FJHFO
HFCSVJL
OJFU
WPPS
EPTTJFSWPSNJOH
(B
EJTDSFFU
PN
NFU
IFUHFFO
V
PQ
EF
LBBSU
JOWVMU Ŕ

)FU
JT
OJFU
EF
CFEPFMJOH
EBU
V
EF
LBBSU
NFFOFFNU
PQ
IVJTCF[PFL
NBBS
UIVJT
JOWVMU

&FO[BBNIFJE
JT
IFU
TVCKFDUJFG
FSWBSFO
WBO
FFO
POQMF[JFSJH
PG
POUPFMBBUCBBS
HFNJT
BBO
LXBMJUFJU
WBO
CFQBBMEF
TPDJBMF
SFMBUJFT
&FO[BBNIFJE
JT
HFFO
HF[POEIFJETQSPCMFFN
NBBS
JT
FFO
QFSTPPOMJKL
HFWPFM
&S
JT
FFO
WFSTDIJM
UVTTFO
EF
DPOUBDUFO
EJF
JFNBOE
IFFGU
FO
EJF
EF
QFSTPPO
[PV
XJMMFO
IFCCFO
%F
DPOUBDUFO
WPMEPFO
OJFU
BBO
EF
CFIPFGUF
WBO
FFO
QFSTPPO
*O
IFU
CFTUSJKEFO
WBO
EF
FFO[BBNIFJE
NPFU
V
UF
XFUFO
LPNFO
XBU
FFO
QFSTPPO
[FMG
LBO
FO
XJM
;JKO
NFOTFO
[FMG
XFM
PG
OJFU
UFWSFEFO
NFO
IVO
MFFGTJUVBUJF
"DDFQUFFSU
NFO
IJFSCJK
IVMQ
FO
POEFSTUFVOJOH
8BBS
NPHFMJKL
JT
EF
FJHFO
SFHJF
FO
EF
JO[FU
WBO
IFU
FJHFO
OFUXFSL
IFU
FFSTUF
VJUHBOHTQVOU

Toelichting op de elementen van de signaleringskaart Ingrijpende gebeurtenissen Verlies partner, kind of dierbare.
*FNBOE
IFFGU
FFO
CFMBOHSJKLF
QFSTPPO
WFSMPSFO
)FU
WFSMJFT
TQFFMU
JO
EF
CFMFWJOH
WBO
EF
QFSTPPO
OPH
FFO
XF[FOMJKLF
SPM
)FU
WFSMJFT
LBO
LPNFO
EPPS
PWFSMJKEFO
TDIFJEJOH
WFSIVJ[JOH
MBOHF
BGTUBOE
FUD
7PPSCFFMEFO
%F
QBSUOFS
JT
PWFSMFEFO
PG
FS
JT
HFFO
DPOUBDU
NFFS
EPPS
TDIFJEJOH
,JOEFSFO
EJF
EPPS
GBNJMJFSV[JF
HFFO
DPOUBDU
NFFS
[PFLFO
0PL
IFU
XFHWBMMFO
WBO
EF
TUFVO
WBO
FFO
QBSUOFS
EPPS
EFNFOUJF
LBO
BMT
WFSMJFT
XPSEFO
FSWBSFO Ziekte (zelf of partner/ dierbare).
*FNBOE
JT
SFDFOU
HFDPOGSPOUFFSE
NFU
[JFLUF
PG
BOEFSF
HF[POEIFJETLMBDIUFO
CSFVL
EPPS
WBM
TMFDIUF
DPOEJUJF
CJK
[JDI[FMG
PG
QBSUOFS
)FU
EBHFMJKLT
MFWFO
JT
IJFSEPPS
JO
CFMBOHSJKLF
NBUF
CMJKWFOE
WFSBOEFSE
8BOOFFS
EF
[JFLUF
MFWFOTCFESFJHFOE
JT
LBO
NFO
EJU
NPHFMJKL
OPH
OJFU
BDDFQUFSFO

7PPSCFFMEFO
%PPS
NFEJDJKOHFCSVJL

TMFDIUF
DPOEJUJF
FFO
CPUCSFVL
NFFS
BBO
IVJT
HFLMVJTUFSE
XBBSEPPS
NFFS
BGIBOLFMJKL
WBO
BOEFSFO
HFMEU
WPPS
EF
[JFLF
[FMG
NBBS
PPL
WPPS
EF
NBOUFM[PSHFS 
)FU
IVMQ
NPFUFO
WSBHFO
BBO
BOEFSFO
LBO
XFFS
HFWPFMFOT
WBO
TDIBBNUF
PQSPFQFO

Onlangs verhuisd.
*FNBOE
JT
SFDFOU
WFSIVJTE
.FO
LBO
NPFJUF
IFCCFO
NFU
IFU
BBOQBTTFO
BBO
FFO
BOEFSF
PNHFWJOH
FO
BBO
BOEFSF
NFOTFO
#FTUBBOEF
OFUXFSLFO
LVOOFO
UF
WFS
XFH
MJHHFO


Laag inkomen / grote inkomensachteruitgang.
*FNBOE
IFFGU
XFJOJH
HFME
FO
IJFSEPPS
XFJOJH
NPHFMJKLIFEFO
PN
TPDJBMF
BDUJWJUFJUFO
UF
POUQMPPJFO
&S
LBO
PPL
TQSBLF
[JKO
WBO
SFMBUJFWF
BSNPFEF
EPPS
JOLPNFOTBDIUFSVJUHBOH
CJKW
EPPS
XFHWBMMFO
QBSUOFS 
.FO
IFFGU
[JDI
NPHFMJKL
OPH
OJFU
HFIFFM
PQ
EF[F
WFSBOEFSJOHFO
JOHFTUFME


Leefsituatie Ongewenste woonsituatie.
%F
QFSTPPO
WPFMU
[JDI
OJFU
QSFUUJH
JO
FJHFO
IVJT
PG
XPPOPNHFWJOH
%JU
LBO
MJHHFO
BBO
IFU
IVJT
[FMG
UF
HSPPU
PG
LMFJO
HFFO
UVJO
POWPMEPFOEF
BBOQBTTJOHFO
JO
IVJT


PG
EF
EJSFDUF
PNHFWJOH
WBO
IFU
IVJT
HFFO
MFVLF
CVVSU
WFSMPFEFSJOH
PWFSMBTU
POWFJMJHIFJE
PQ
TUSBBU
POWPMEPFOEF
PQFOCBSF
WFSMJDIUJOH
HFFO
XJOLFMT

WPPS[JFOJOHFO
JO
EF
CVVSU
FUD  Gemis contact en steun vanuit de buurt.
(FFO
PG
UF
XFJOJH
DPOUBDU
NFU
CVSFO
LFSL
CVVSUWFSFOJHJOH
WPPS
IFU
ŌHFXPOFō
EBHFMJKLTF
TPDJBBM
DPOUBDU
[HO
TPDJBMF
FFO[BBNIFJE 
(FFO
PG
XFJOJH
NFOTFO
EJF
[P
OV
FO
EBO
QSBLUJTDIF
IVMQ
CJFEFO
CJK
TDIPPOIPVEFO
POEFSIPVE
WBO
IVJT
PG
UVJO
DPOUBJOFST
BBO
EF
XFH
[FUUFO
(FFO
NFOTFO
JO
EF
CVVSU
EJF
FFO
PPHKF
JO
IFU
[FJM
IPVEFO
PG
XBBSCJK
BBOHFLMPQU
LBO
XPSEFO
BMT
FS
JFUT
JT

Gemis steun partner of vrienden.
(FFO
PG
XFJOJH
DPOUBDU
NFU
NFOTFO
WPPS
NFFS
JOUJFN
DPOUBDU
PN
EF
NFFS
QFSTPPOMJKLF
WFSUSPVXFMJKLF
[BLFO
NFF
UF
EFMFO
[HO
FNPUJPOFMF
FFO[BBNIFJE 
1BSUOFST
HPFEF
WSJFOEFO
PG
WSJFOEJOOFO
[JKO
XFHHFWBMMFO
.PFJUF

TDISPPN
PN
XFFS
EFSHFMJKLF
DPOUBDUFO
BBO
UF
HBBO
)PNPTFLTVBMJUFJU
TQFFMU
TPNT
FFO
CFMFNNFSFOEF
SPM


Gedragsinschatting

Gemis contact en steun familie (kinderen).
&JHFO

GBNJMJF
NFU
OBNF
EF
FJHFO
LJOEFSFO
[JKO
XFJOJH
JO
CFFME
EPPS
BGTUBOE
UJKEHFCSFL
WFSTUPPSEF
SFMBUJF
FUD )JFSEPPS
OJFUOBVXFMJKLT
CF[PFL
UFMFGPPO
LBBSUFO
WBO
LJOEFSFO
HFFO
DPOUBDU
NFU
LMFJOLJOEFSFO

Aanklampend gedrag bij contact.
7FFM
QSBUFO
PN

HFTQSFL
MBOH
UF
MBUFO
EVSFO
WBBL
PWFS
UBNFMJKL
QFSTPPOMJKLF
POEFSXFSQFO
"BOEBDIU
[PFLFO
MJDIBNFMJKL
DPOUBDU
[PFLFO
%PPSEBU
NFO
[PWFFM
BMMFFO
JT
QSPCFFSU
NFO
VJU
FML
DPOUBDU
Ō[PWFFM
NPHFMJKL
UF
IBMFOō

Gezondheid Lichamelijke klachten / beperkingen. -JDIBNFMJKLF

HF[POEIFJETQSPCMFNFO
CFMFNNFSFO
NPCJMJUFJU
FO
IFU

POEFSOFNFO
WBO
TPDJBMF
BDUJWJUFJUFO
%F
QFSTPPO
JT

NPFJMJKL
UFS
CFFO
IBSUQSPCMFNFO
DISPOJTDIF
[JFLUF
CJKW
TVJLFS[JFLUF
TQJFS[JFLUFO
FUD


DISPOJTDIF
QJKOLMBDIUFO
LBOLFS
;JOUVJHMJKLF
CFQFSLJOHFO
TMFDIUIPSFOE
TMFDIU[JFOEIFJE  Psychische klachten / beperkingen.
%F
QFSTPPO
[FHU
NFOUBMF
LMBDIUFO
UF
IFCCFO
XBBS
IFU
TPDJBBM
GVODUJPOFSFO
POEFS
MJKEU
#JKWPPSCFFME
WFSHFFUBDIUJHIFJE
EFQSFTTJFWF
HFWPFMFOT
BOHTUFO Verstandelijke beperking.
1FSTPPO
JT
EVJEFMJKL
USBBH
WBO
CFHSJQ
#FHSJKQU
VJUMFH
WBBL
OJFU
7FSMJFTU
EBBSEPPS
TOFM
BBOTMVJUJOH
NFU
BOEFSFO
JO
FFO
HFTQSFL



Sociale redzaamheid Is niet mobiel/gaat er niet op uit.
(FFO
BDUJWJUFJUFO
CVJUFOTIVJT
EPFU
[FMG
HFFO
CPPETDIBQQFO
HBBU
OJFU
PQ
CF[PFL
CJK
BOEFSFO
1FSTPPO
WPFMU
[JDI
JO
IFU
BMHFNFFO
UF
PO[FLFSLXFUTCBBS
PG
NPHFMJKL
POLVOEJH
EJOHFO
SFHFMFO
WPPS
PQFOCBBS
WFSWPFS
CVTLBBSUFO
XFUFO
WBO
KVJTUF
UFMFGPPOOVNNFST
PN
JFUT
UF
POEFSOFNFO
,BO
TBNFOIBOHFO
NFU
FFSEFS
HFOPFNEF
QVOUFO
[JFLUF
PG
BSNPFEF  Onbereikbaar.
,BQPUUF
CFM
OJFU
PQFO
EPFO
HFFO
UFMFGPPO
PQOFNFO
HFFO
WBBSEJHIFEFO
PN
WJB
JOUFSOFU
DPOUBDUFO
UF
POEFSIPVEFO Verwaarlozing (huishouden).
7JF[F
WBBU
CBELBNFS XD
OJFU
TDIPPO
LBNFS
NFU
POHFCSVJLFMJKL
WFFM
TQVMMFO
WFFM
SPOETMJOHFSFOE
QBQJFS
LSBOUFO
SFDMBNFGPMEFST
PG
BGWBM
7FSUSFLLFO
SVJLFO
OJFU
GSJT Verwaarlozing (persoonlijk).
%VJEFMJKL
POWFS[PSHE
VJUFSMJKL
4MFDIUF
QFSTPPOMJKLF
IZHJ§OF
HFVSUKFT
POUMBTUJOH
[XFFU


TMFDIUF
FFUHFXPPOUFT
WFSNBHFSFO
POHF[POE
FUFO
UPFOFNFOE
BMDPIPMHFCSVJL 

0OEFSHFOPFNEF
HFESBHTLFONFSLFO
IBOHFO
OJFU
BMUJKE
TBNFO
NFU
FFO[BBNIFJE
NBBS
TPNT
LVOU
V
IFU
FS
XFM
NFEF
BBO
IFSLFOOFO
/#
*FEFSFFO
JT
XFM
FFOT
OFFSTMBDIUJH
0OEFSHFOPFNEF
QVOUFO
[JKO
BMMFFO
SFMFWBOU
BMT
EF[F
EVJEFMJKL
JO
IFU
PPH
TQSJOHFO


Afhankelijk opstellen.
)VMQCFIPFWFOEF
BGXBDIUFOEF
IPVEJOH
ŌJL
LBO
IFU
OJFU
BOEFSFO
NPFUFO
IFMQFOō 
#FTMJTTJOHFO
BBO
FFO
BOEFS
PWFSMBUFO
%BBSEPPS
OJFU
TOFM
HFOFJHE
[FMG
DPOUBDU
UF
[PFLFO
NFU
BOEFSFO Weinig zelfvertrouwen.
7FSMFHFOIFJE
PO[FLFSIFJE
PN
[FMG
JFUT
UF
POEFSOFNFO
PN
DPOUBDU
UF
[PFLFO
NFU
BOEFSFO
4PNT
FFO
EVJEFMJKL
OFHBUJFG
[FMGCFFME Gesloten.
-BBU
XFJOJH
PWFS
[JDI[FMG
MPT
(FFGU
LPSUF
HFTMPUFO
BOUXPPSEFO
PQ
WSBHFO Wantrouwend.
"GTUBOEFMJKLF
BGXFSFOEF
IPVEJOH
IPVEU
FML
DPOUBDU
LPSU
7FSNJKEJOHTHFESBH
.FO
WPPS[JFU
TOFM
LXBEF
CFEPFMJOHFO
WBO
FFO
BOEFS
FO
JT
EBBSPN
TUFFET
ŌPQ
EF
IPFEFō Sterk op zichzelf gericht.
8FJOJH
CFMBOHTUFMMJOH
WPPS
BOEFSFO
7FFM
QSBUFO
PWFS
FJHFO
CFMFWJOHFO
FO
EBHFMJKLTF
[PSHFO
NFU
OBNF
PPL
PWFS
IFU
WFSMFEFO
)JFSEPPS
OJFU
TOFM
HFOFJHE
JOJUJBUJFG
UF
OFNFO
WPPS
TPDJBMF
BDUJWJUFJUFO Rusteloos, piekeren, angstig.
7FFM
CF[JH
[JKO
NFU
QSPCMFNFO
WBO
[FMG
PG
WBO
BOEFSFO
CJKW
[JFLUFT
PG
EPPE 
)JFSEPPS
TMBBQQSPCMFNFO
NPFJMJKL
LVOOFO
DPODFOUSFSFO Neerslachtige houding.
)PPQ
PG
QFSTQFDUJFG
WFSMPSFO
(FWPFMFOT
WBO
[JOMPPTIFJE
VJU[JDIUMPPTIFJE

.PF
PG
MVTUFMPPT
[JKO
(FFO
[JO
JO
TPDJBMF
BDUJWJUFJUFO
FO
IPVEU
TVHHFTUJFT
WBO
BOEFSFO
[FMGT
BG Geïrriteerd, stoort zich aan anderen.
7FFM
WFSXJKUFOEF
PQNFSLJOHFO
OBBS
NFOTFO
EJF
UF
XFJOJH
MBOHTLPNFO
WBBL
KVJTU
EF
GBNJMJF
NBOUFM[PSHFST 
5FMFVSTUFMMJOH
PWFS
EF
XFJOJHF
BBOEBDIU
FO
CFHSJQ
WFSCPMHFOIFJE
Uit zich negatief, moppert veel.
,MBHFO
OBESVL
MFHHFO
PQ
OFHBUJFWF
FSWBSJOHFO
WFSCJUUFSEF
DZOJTDIF
IPVEJOH Vergeetachtig.
1FSTPPO
WSBBHU
WBBL
EJOHFO
OB
OBNFO
EF
EBH
WBO
EF
XFFL
HFCFVSUFOJTTFO


WBBL
TQVMMFO
LXJKU
[JKO

Bijlage  3  Instrument  de  Jong-­‐Gierveld   Vervolgvragen  over  het  hebben  van  weinig  sociale  contacten  en  de  beleving  van  alleen  zijn.   Naam  interviewer:      

 

 

___________________________________    

Naam  cliënt  of  cliëntnummer:      

___________________________________  

Geboortedatum:    

 

___________________________________  

Datum  van  eerste  afname:  

 

___________________________________  

Datum  van  tweede  afname:  

 

___________________________________  

 

    1.    Er  is  altijd  wel  iemand  in  mijn  omgeving  bij              wie  ik  met  mijn  dagelijkse  probleempjes  terecht  kan   2.      Ik  mis  een  echte  goede  vriend  of  vriendin     3.      Ik  ervaar  een  leegte  om  mij  heen   4.      Er  zijn  genoeg  mensen  op  wie  ik  in  geval                van  narigheid  kan  terugvallen   5.      Ik  mis  gezelligheid  om  mij  heen   6.      Ik  vind  mijn  kring  van  kennissen  te  beperkt   7.      Ik  heb  veel  mensen  op  wie  ik  volledig  kan                vertrouwen   8.      Er  zijn  voldoende  mensen  met  wie  ik  mij                nauw  verbonden  voel   9.      Ik  mis  mensen  om  me  heen     10.  Vaak  voel  ik  me  in  de  steek  gelaten     11.  Wanneer  ik  daar  behoefte  aan  heb  kan  ik                altijd  bij  mijn  vrienden  terecht   Totaal    

Kruis  het  antwoord  aan  dat  van   toepassing  is                                                                                                    Ja  =  0                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  1                                                                                                    Ja  =  1                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  0                                                                                                      Ja  =  1                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  0                                                                                                    Ja  =  0                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  1                                                                                                      Ja  =  1                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  0                                                                                                    Ja  =  1                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  0                                                                                                    Ja  =  0                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  1                                                                                                      Ja  =  0                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  1                                                                                                        Ja  =  1                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  0                                                                                                    Ja  =  1                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  0                                                                                                    Ja  =  0                  Min  of  meer  =  1            Nee  =  1    

Vul  hier   score  in                          

  Ruimte  voor  eventuele  aantekeningen/toelichting:        

…………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………

  ……………………………………………………………………………………………………………………   …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………… 28      

Aandachtspunten  bij  afname  van  deze  vragen:     1.  Instrument  wel  inleiden  en  uitleggen,  o.a.:     • Waarom  het  handig  is  om  deze  11  vragen  allemaal  even  langs  te  lopen  voor  een  goed  en   compleet  beeld  (dat  maakt  beter  passende  ondersteuning  mogelijk)   • Dat  er  vragen  bij  zitten  die  misschien  wat  lastig  zijn  te  beantwoorden,  maar  dat  de  persoon  wel   probeert  om  er  antwoord  op  te  geven.   • Eventueel  aangeven  dat  het  in  kader  van  een  onderzoek  plaatsvindt.     • Vooraf  aangeven  dat  alle  informatie  vertrouwelijk  blijft.     • Dat  u  na  verloop  van  tijd  hetzelfde  instrument  nog  eens  laat  invullen  hoeft  niet  per  se  verteld   te  worden.     2.  Toelichting  over  het  gebruik  van  de  uitkomsten   • Het  beantwoorden  van  de  11  vragen  brengt  in  beeld  hoe  iemand  zijn  situatie  (van  alleen  zijn)   beleeft.  Voor  het  ondersteuningstraject  kan  dit  inhoudelijke  aangrijpingspunten  bieden  voor   verdere  vervolgstappen.     • De  cijfermatige  uitslag  is  niet  per  se  relevant  voor  de  persoon/cliënt  zelf.  Er  is  daarom  geen   noodzaak  deze  score  mee  te  delen  aan  de  persoon  in  kwestie  of  deze  toe  te  lichten.  Wanneer   de  persoon  wel  benieuwd  naar  is,  dan  logischerwijs  wel  toelichten.  Zie  hieronder  de  uitleg  bij   het  berekenen  (punt  4).       3.    Ingevulde  vragenlijst  inleveren  bij  het  afgesproken  centraal  inleverpunt/persoon       4.    Berekenen  van  de  eenzaamheidsscore   Elke   uitspraak   (item)   telt   even   zwaar   mee.   Op   de   items   1,   4,   7   8   en   11   wordt   een   ontkennend   antwoord   opgevat   als   indicatief   voor   eenzaamheid.   Ook   een   antwoord   in   de   middencategorie   (“min  of  meer”)  telt  als  zodanig.  De  reden  hiervoor  is  dat  niet  alle  mensen  in  hun  beantwoording   gemakkelijk   zullen   toegeven   dat   zij   eenzaam   zijn.   Door   het   meetellen   van   de   middencategorie   worden  ook  deze  mensen  onder  de  eenzamen  gerekend.     Bij  de  items  2,  3,  5,  6,  9  en  10  is  een  bevestigend  antwoord  indicatief  voor  eenzaamheid.  Ook  nu   telt  de  middencategorie  mee.  Vervolgens  kan  een  totaalscore  worden  berekend.       Interpretatie  van  de  score:      0  -­‐  3    =  Niet  eenzaam;  3  -­‐  8    =  Matig  eenzaam;  9  -­‐11  =  Ernstig  eenzaam      

29    

Bijlage  4   Interventie  box     Type  interventie   Voorbeelden   Ontmoeting   Huiskamerprojecten   Sociaal-­‐culturele   activiteiten   Sportieve  activiteiten   Vriendschaps-­‐  of   activiteitenbemiddeling   Eetclub  

Galerijgesprekken    

Telefooncirkel  

 

Mantelzorgcafé  

Huisbezoek  en   persoonlijke   activering  

Vriendschappelijk   huisbezoek   Activerend  huisbezoek  

Preventief  huisbezoek   Outreachend   huisbezoek   Bezoekdienst   weduwe/weduwnaars  

Sociale   netwerkondersteuning   Maatjesproject   Post  Actief  

Zelfmanagement  

Grip  op  het  leven  

GLANS  

Omschrijving     Leesclub,  spelletjesmiddag   etc.   Meer  bewegen  voor  ouderen,   koersbal  etc.    

Diverse  vormen  mogelijk  zoals   Resto  VanHarte   Seniorenrestaurant   Open  eettafel   Organiseren  van  ontmoeting   in  galerijflats   Een  groep  mensen  die  elkaar   dagelijks  belt   Lotgenotencontact  onder   begeleiding  en  al  of  niet   rondom  bepaald  thema   Bieden  van  een  luisterend  oor   Vrijwilligersorganisatie   Welzijnsinstelling   Wekelijks  bezoek  aan  huis  met   Verzorgingshuis   systematisch  aandacht  voor   sociale  ondersteuning  en   activering       Gedurende  één  tot  anderhalf   jaar  worden  minimaal  10   bezoeken  afgelegd  door  een   vrijwilliger  die  zelf  ook   weduwe/weduwnaar  is   In  kaart  brengen  van  netwerk   en  het  netwerk  versterken  en   zo  nodig  uitbreiden     Interventiemethodiek  ten   behoeve  van  zorgcentra.  OP   basis  van  gesprekken   inventariseren  van  interesses   en  op  basis  hiervan  matches   maken   Individuele  huisbezoeken   gebaseerd  op  zelf   management  en  welbevinden   en  GLANS-­‐schijf  van  vijf     G=Gemak  en  Gezondheid,   30  

 

Uitvoering   Vrijwilligersorganisatie   Welzijnsinstelling  

Welzijnsinstelling   Maatschappelijk  Werk   Thuiszorginstelling   Humanitas  

Vriendschapscursus   In  Gesprek  

Actor  

Webcommunity  

Ondersteuning   thuisadministratie   Bewustwording/   voorlichting  

Depressie-­‐ preventie  

Themabijeenkomst   Seniorenkrant   Dag  van  de  ouderen   Dag  van  de  mantelzorg   Informatiemarkt   In  de  put,  uit  de  put   Op  zoek  naar  zin  

Verlies…  en  dan  verder  

L=Lichamelijke  en  leuke   bezigheden   A=Affectie   N=Netwerk   S=Sterke  punten   Versterken  van  sociale   zelfredzaamheid   Vijf-­‐gesprekkenmodel   Balans  opmaken  van   belangrijke  aspecten  van  het   leven   Bewegingsprogramma  met  als   nevendoel  actief  betrokken  te   zijn  bij  de  wijk   Een  ontmoetingsplek  voor   senioren  op  internet.  Bijv.  via   50plus  net,  WeHelpen.nl,   Esc@pe  c.q.  Blikopener   Het  bieden  van  ondersteuning   bij  de  administratie  zodat  de   persoon  het  daarna  zelf  kan             Leren  omgaan  met  sombere   gevoelens   Terugblikken  op  je  leven  om   zo  depressieve  klachten  te   verminderen   Rouwverwerking  door  het   uitwisselen  van  ervaringen   met  als  doel  weer  kleur  te   geven  aan  het  leven  

Welzijnsinstelling   GGD   Ouderenbonden  

GGZ-­‐instelling   Maatschappelijk  Werk  

             

   

31    

Bijlage  5  Werkkaart  Signaleren  en  begeleiden  eenzaamheid    

32    

Werkkaart Signaleren en begeleiden van eenzaamheid

Signaleren • Instrumenten • Kennis en vaardigheden

Instrumenten die ingezet kunnen worden door huisarts of praktijkondersteuner: GFI, TFI, Easycare Tos, ISAR (Identification Seniors At Risk) of een ander gevalideerd meetinstrument Voor vervolgdiagnostiek: Trazag, Intermed, Easycare Tos2, Vragenlijst De Jong-Gierveld, 4dkl (om depressie uit te sluiten) of ander gevalideerd meetinstrument Benodigde kennis en vaardigheden om te signaleren Gespreksvaardigheden zoals luisteren, samenvatten, doorvragen Vertrouwen op intuïtie Bespreekbaar maken van eenzaamheid Kennis van eenzaamheid, sociaal isolement en typeringen Bij voorkeur kennis van interventies

Doorverwijzen •Typeren •Sociale kaart •Elkaar kennen en erkennen •Wederzijdse verwachtingen

Typeren 1. Dreigend isolement: ouderen die door omstandigheden of gebeurtenissen, bijvoorbeeld het overlijden van de partner, in een sociaal isolement dreigen te komen 2. Situationeel isolement: ouderen die door recente omstandigheden of gebeurtenissen in een isolement zijn geraakt 3. Structureel isolement: ouderen die al vele jaren in een sociaal isolement verkeren, met enkelvoudige problematiek 4. Structureel isolement met complexe (psychiatrische) problematiek In combinatiemet 1. Ouderen die gericht zijn op sociale participatie en graag betrokken willen raken bij anderen 2. Ouderen die niet (duidelijk) gericht zijn op sociale participatie en geen aansluiting bij anderen zoeken Sociale kaart Wmo-loket Buurtverpleegkundige Welzijn: ouderenadviseur Maatschappelijk Werk: maatschappelijk werker GGZ: psycholoog, psychiater, sociaalpsychiatrisch verpleegkundige

Werkkaart behorend bij de Module Signaleren en begeleiden van eenzaamheid

Interventie •oudere en zijn omgeving als uitgangspunt en basis •maatwerk •voorkomen van (medische) zorg

Interventies Preventief Bijv. Versterken eigen netwerk, zinvolle plek in de samenleving, onderlinge hulp, voorlichting en informatie Ontmoetingsactiviteiten Bijv. Maatjesproject, uitjes, spelletjesmiddag, eetclub Activerend Bijv. webcommunity, digitale marktplaats voor vraag en aanbod, outreachend huisbezoek Zelfmanagementactiviteiten Bijv. Grip/GLANS, Zin inVriendschap, ACTOR Depressiepreventie Bijv. In de put, uit de put

Evalueren •Terugkoppeling naar verwijzer •Overleg over resultaat

Terugkoppeling naar verwijzer Rapportage van hulpverlener naar verwijzer Multidisciplinair Overleg Melding in HIS met code voor eenzaamheid Vragenlijst de Jong-Gierveld

Uitgangspunt voor de netwerkbenadering is het hiernaast afgebeelde piramidemodel. Dit model sluit aan bij de interventies. De inzet is op het eigen netwerk en eigen mogelijkheden, wensen en behoeften van de oudere. Indien deze inzet onvoldoende aanwezig is of de problematiek professionele begeleiding en behandeling vraagt, e e komt inzet van de 1 en/of 2 lijn aan de orde.

Werkkaart behorend bij de Module Signaleren en begeleiden van eenzaamheid