Module B4000 Individuele behandeling van afvalwater: IBA-systemen Inhoud 1 Inleiding
3
1.1 Verantwoording
3
1.2 Wat is veranderd?
3
1.3 Opsteller en begeleidingscommissie
3
1.4 Leeswijzer
3
2 Samenstelling en zuivering van afvalwater
5
2.1 Samenstelling van huishoudelijk afvalwater
5
2.2 Zuivering van afvalwater
5
3 Kwaliteitsborging
7
3.1 Nederlandse certificering
7
3.2 Europese normering en CE-markering
8
3.3 Praktijk
8 10
4 Aanleg van een IBA-systeem
4.1 Keuze systeem 10 4.2 Rolverdeling overheid en burger 10 4.3 Vergunningen 11 4.4 Aanleg systeem 11 4.5 Opstarten systeem 12 4.6 Checklist 13 14
5 Beheer en onderhoud
5.1 Gebruik van een IBA-systeem 14 5.2 Algemene inspectie 14 5.3 Periodiek onderhoud 15 5.4 Storingen 16 5.5 Gebruiksadvies 17 18
6 Kosten
6.1 Aanschafkosten 18 6.2 Aanlegkosten 18 6.3 Jaarlijkse exploitatiekosten 19 Trefwoorden
21
Bijlage 1 Begrippenlijst
23
Bijlage 2 Certificering van IBA-systemen volgens de beoordelingsrichtlijnen
28
Bijlage 3 Europese normen en CE-markering voor IBA-systemen
31
Bijlage 4 Technologie van IBA-systemen
33
Bijlage 5 Lijst met stoffen die de gebruiker niet in een IBA-systeem mag lozen
40
Bijlage 6 Infiltratie van het effluent van een IBA-systeem
42
Bijlage 7 Voorbeeld gebruiksovereenkomst IBA
44 juni 2007 - 34 Individuele behandeling van afvalwater: IBA-systemen B4000
Leidraad Riolering
juni 2007 - 34 B4000 Individuele behandeling van afvalwater: IBA-systemen
Leidraad Riolering
1 Inleiding 1.1 Verantwoording Sinds 1 januari 2005 mag afvalwater niet meer onbehandeld in het oppervlaktewater of de bodem
IBA-systeem
terecht komen1. De gemeente moet afvalwater via de riolering afvoeren naar de rioolwaterzui-
Een IBA-systeem is bedoeld voor de zuivering van
veringsinrichting (rwzi). Op plekken waar geen riolering is, mogen bewoners afvalwater via een
afvalwater van maximaal 200
systeem voor Individuele Behandeling van Afvalwater (IBA) lozen.
inwonerequivalenten (i.e.).
Deze module gaat over de individuele behandeling van afvalwater en is specifiek gericht op behandeling van huishoudelijk afvalwater. De behandeling van melkspoelwater blijft buiten beschouwing. Voor informatie hierover verwijzen we u naar het CIW rapport Afvalwaterproblematiek melk(rund)veehouderij (CIW=Commissie Integraal Waterbeheer, www.ciw.nl). De module gaat in op werking, aanleg en beheer van IBA-systemen. Deze module heeft raakvlakken met: • A1050 Inhoud en opzet gemeentelijk rioleringsplan. • A2000 Juridische aspecten bij rioleringsactiviteiten. • D1100 Kostenkengetallen. Deze module is bedoeld voor medewerkers van gemeente of waterschap die betrokken zijn bij de aanleg en het beheer van IBA-systemen. 1.2 Wat is veranderd? De meeste lozingen in het buitengebied zijn inmiddels gesaneerd met drukriolering of IBA-systemen. Daarom schenkt deze module nu meer aandacht aan gebruik en beheer van IBA-systemen en minder aan de technische werking en beleidsaspecten ervan. In de module zijn ervaringen op het gebied van beleid, beheer en techniek verwerkt. Deze informatie komt van leveranciers en adviseurs, uit rapportages over praktijkervaringen en uit binnen- en buitenlandse literatuur. 1.3 Opsteller en begeleidingscommissie De heer ing. F. Debets van de firma Debets bv heeft de module geactualiseerd. De begeleidingscommissie bestond uit: Gerard Martijnse
Ministerie van VROM, voorzitter
Ernst van Benthem
gemeente Ommen
Geert Bril
Van Hall Larenstein Training & Consultancy
Stefan Daamen
Van Kleef
Jan Egberts Eleveld
waterschap Hunze en Aa’s
Eric Marsman
waterschap Rivierenland
Gerard Velthuis
gemeente De Wolden
Benno van der Werff
Van der Werff Watertechniek
Harry van Luijtelaar
Stichting RIONED
1.4 Leeswijzer Hoofdstuk 2 gaat over de samenstelling van afvalwater en de zuiveringsprocessen in een IBA-systeem. Hoofdstuk 3 behandelt de kwaliteitsborging van IBA-systemen binnen Nederlandse certificering, Europese normen en CE-markering. 1
olgens het Lozingenbesluit bodembescherming van juli 1990 en het Lozingenbesluit Wvo huishoudelijk afvalwater van V 24 januari 1997
juni 2007 - 34 Individuele behandeling van afvalwater: IBA-systemen B4000
Leidraad Riolering
Hoofdstuk 4 gaat in op de aanleg van IBA-systemen. Aan bod komen de rolverdeling tussen overheid en burger, de benodigde vergunningen, voorbereiding en afspraken, de aanleg en opstart van een systeem en een checklist voor betrokkenen. Hoofdstuk 5 behandelt beheer en onderhoud van een IBA-systeem. Hier vindt u informatie over (dagelijks) gebruik, algemene inspectie, periodiek onderhoud, storingen en een gebruiksadvies. Hoofdstuk 6 gaat over de kosten, onderverdeeld in aanschaf-, aanleg- en jaarlijkse exploitatiekosten. Bijlage 1 Begrippenlijst Bijlage 2 gaat in op certificering van IBA-systemen volgens de beoordelingsrichtlijnen. Bijlage 3 behandelt de Europese normen en CE-markering voor IBA-systemen. Bijlage 4 geeft een overzicht van de technologie van IBA-systemen. Bijlage 5 is een lijst met stoffen die de gebruiker niet in een IBA-systeem mag lozen. Bijlage 6 gaat over de infiltratie van het effluent van een IBA-systeem. Bijlage 7 Voorbeeld gebruiksovereenkomst IBA
juni 2007 - 34 B4000 Individuele behandeling van afvalwater: IBA-systemen
Leidraad Riolering
2 Samenstelling en zuivering van afvalwater Dit hoofdstuk gaat over de samenstelling van afvalwater en de zuiveringsprocessen in een
Een IBA-systeem is niet be-
IBA-systeem.
doeld voor de behandeling van regenwater. Gebruikers moeten lozing van regenwater via
2.1 Samenstelling van huishoudelijk afvalwater
een IBA-systeem voorkomen.
Huishoudelijk afvalwater bestaat uit zwart en grijs afvalwater. Het zwarte afvalwater komt uit de toiletten. Het overige, grijze afvalwater bestaat uit onder meer spoel-, bad- en waswater. Het waterverbruik in Nederland ligt rond 125 liter per persoon per dag. Over het algemeen rekent men voor het dimensioneren van een IBA met een afvalwaterproductie van 150 liter per persoon per dag. De productie van huishoudelijk afvalwater bedraagt gemiddeld dus ongeveer 50 m3 per persoon per jaar. Hiervan is 30% zwart en 70% grijs afvalwater. De samenstelling van huishoudelijk afvalwater is afhankelijk van factoren als gezinssamenstelling, leeftijd van de bewoners, welstandsklasse en type woning. Tabel 2.1 geeft een indicatie van de samenstelling. Parameter
Concentratie
[mg/l]
zwart
Biochemische Zuurstof Verbruik (BZV) 440 - 570
grijs 290 - 370
Chemische Zuurstof Verbruik (CZV) Kjeldahl-stikstof (N-Kj) Totaal fosfaat (P-totaal)
250 - 320
25 - 35
ling huishoudelijk afvalwater
[g/inw/dag]
totaal 330 - 420
50 - 65
600 - 1000
90 - 150
90 - 120 14 - 18
20 - 30 15 - 20 15 - 25
Zwevende stof
Tabel 2.1 Indicatie samenstel-
Vuilvracht
350 - 450
2-4 45 - 68
De gegevens in tabel 2.1 zijn gebaseerd op de IBA-richtlijn van de CIW. Uit de concentraties van de stoffen is de totale vuilvracht berekend op basis van een waterverbruik van 150 liter per inwoner per dag. 2.2 Zuivering van afvalwater Deze paragraaf beschrijft in het kort de zuiveringsprocessen in een IBA-systeem. In bijlage 4 vindt u een uitgebreidere beschrijving. Afvalwater kan in een IBA-systeem drie zuiveringsprocessen ondergaan: • fysische zuivering om bezinkbare en opdrijvende stoffen te verwijderen; • biologische zuivering om organische stof en stikstof te verwijderen; • fysisch chemische zuivering om fosfaat te verwijderen. De fysische en biologische zuivering zijn vooral gericht op vermindering van de zuurstofbindende stoffen, uitgedrukt in BZV en CZV. Als dit proces in het oppervlaktewater plaatsvindt, verdwijnt er zuurstof uit het water. En in zuurstofarm oppervlaktewater sterven organismen die zuurstof nodig hebben af. Verwijdering van stikstof (N) en fosfaat (P) voorkomt eutrofiëring (overbemesting) van het water. Dat is belangrijk, want overbemesting leidt tot een ongewenst snelle algengroei.
december 2008-38 Individuele behandeling van afvalwater: IBA-systemen B4000
Leidraad Riolering
Figuur 2.1 Principe van een IBA compactsysteem met
Voorbehandeling
voorbehandeling, biologische
Biologische behandeling
Nabehandeling
behandeling en nabehandeling.
Effluent Influent
Slibretour leiding Overloop
Beluchting
Overloop
Fysische zuivering Om verontreinigende stoffen uit afvalwater te halen, maakt fysische zuivering gebruik van zwaartekracht. Een vetvanger vangt opdrijvende stoffen op, zoals oliën en vetten. Een (voor)bezinktank vangt bezinkbare stoffen als slib op. Een septic tank combineert beide processen met een kleine biologische afbraak van organisch materiaal. Een goede septic tank kan hiermee 40 tot 60% van de BZV verwijderen. Biologische zuivering Fysische zuivering kan slechts een deel van de verontreinigende stoffen uit het afvalwater verwijderen. Het effluent uit de voorbehandeling bevat nog opgeloste stoffen en resterende zwevende stof. Biologische zuivering kan deze stoffen verwijderen. Hierbij worden dezelfde micro-organismen (voornamelijk bacteriën) gebruikt die bij de natuurlijke biologische afbraak in de bodem en het oppervlaktewater een rol spelen. Biologische zuivering zet een deel van de verontreinigende stoffen om in nieuw celmateriaal (biologisch slib), minerale eindproducten, kooldioxide en water. Verwijdering van stikstof is mogelijk door (de)nitrificatie in een IBA-compactsysteem of een helofytenfilter (zie bijlage 4). Fysisch chemische zuivering Een fysisch chemisch proces kan fosfaat verwijderen door het te binden aan kalk-, ijzer- of aluminiumverbindingen. Hierdoor ontstaat een neerslag (precipitatie) van onoplosbare fosfaten, zoals calcium-, ijzer- en aluminiumfosfaat. In de praktijk vindt deze fosfaatbinding vooral plaats in helofytenfilters. In een IBA-systeem neemt de celstructuur van het slib een klein beetje fosfaat op.
december 2008-38 B4000 Individuele behandeling van afvalwater: IBA-systemen
Leidraad Riolering
3 Kwaliteitsborging Dit hoofdstuk gaat over de kwaliteitsborging van IBA-systemen. Hier vindt u informatie over de werking en toepassing van de Nederlandse certificering en het principe van de Europese CE-markering. 3.1 Nederlandse certificering De Nederlandse certificering van IBA-systemen is opgezet om enige orde te scheppen in het totale marktaanbod van installaties. Een erkende certificatie-instelling beoordeelt de systemen op zuiveringsprestaties en duurzaamheid van de constructie. Het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), Kiwa en een branchevereniging van IBA-leveranciers (NATI) zijn in 1998 gestart met het opzetten van IBA-certificering. Kiwa heeft dit project begeleid volgens de regels van de Raad van Accreditatie. Het gaat om een privaatrechtelijke regeling. Drie onderdelen De Nederlandse certificering van IBA-systemen bestaat uit drie onderdelen: • De beoordeling van het ontwerp en de werking; dit is de ‘attestering’. • De beoordeling van de bouw; dit leidt tot een productcertificaat. • De beoordeling van de aanleg; dit leidt tot een procescertificaat. Als de fabrikant de eerste twee onderdelen met goed gevolg doorloopt, is zijn IBA-systeem gecertificeerd. In het derde onderdeel kan een bedrijf dat de aanleg van IBA-systemen verzorgt zich certificeren. Kiwa houdt de lijst van gecertificeerde systemen en bedrijven bij. U kunt deze lijst downloaden via www.kiwa.nl. De certificatie-instelling voert de verschillende onderdelen uit op basis van beoordelingsrichtlijnen (BRL’s, zie ook bijlage 2). Speciale commissies met deskundigen en vertegenwoordigers van leveranciers, overheden en onderzoeksinstellingen hebben deze BRL’s samengesteld. Vervolgens heeft het College van Deskundigen van IBA- en afscheidingssystemen de richtlijnen vastgesteld. In januari 1999 publiceerde de CIW de klasse-indeling in tabel 3.1 in de handreiking Individuele Behandeling van Afvalwater IBA-systemen. Deze indeling is opgenomen in de BRL K10002. In de tabel ziet u de grenswaarden voor de testparameters van het effluent per IBA-klasse.
Tabel 3.1 Effluentgrenswaar-
Parameter
Klasse 1
Klasse 2
Klasse 3a
Klasse 3b
24 uur Steek
24 uur Steek
24 uur Steek
24 uur Steek
Biochemische Zuurstof Verbruik (BZV5)
250
30
Chemische Zuurstof Verbruik (CZV)
750 150
Zwevende stof (SS)
70
20
40
300 100
200 100
200
60
30
60
30
60
Totaal stikstof (N-totaal)
30
60
30
60
Ammonium-stikstof (NH4+)
2
4
2
4
Totaal fosfaat (P-totaal)
3
6
30
60
20
40
den testparameters in mg/l per IBA-klasse
Steek: concentratie in enig steekmonster kleiner dan de aangegeven waarde in mg/l. 24 uur: concentratie in enig 24-uurs volumeproportioneel verzamelmonster kleiner dan de aangegeven waarde in mg/l.
juni 2007 - 34 Individuele behandeling van afvalwater: IBA-systemen B4000
Leidraad Riolering
Het volledige document is beschikbaar voor begunstigers. Dit document is volledig beschikbaar voor begunstigers van Stichting RIONED. Als uw organisatie begunstiger is, kunt u inloggen via http://www.rioned.org/login. Vervolgens kunt u dit document volledig bekijken door hier te klikken. Meer informatie over het begunstigerschap van Stichting RIONED kunt u vinden op http://www.rioned.org/-/info-over-begunstigerschap.
