Decentrale afvalwaterzuivering in buitengebieden goed voor milieu én werkgelegenheid in Friesland !
Eindelijk Individuele Behandeling van Afvalwater in Friesland ?! Onlangs werd bekend dat Wetterskip Fryslân de sanering van 13.000 percelen in het niet-kwetsbare buiten gebied in Friesland wil gaan stimuleren door een bijdrage van duizend euro te geven voor de aanleg van een IBA of aansluiting op het riool. Opmerkelijk nieuws gezien het beleid van het Wetterskip tot nu toe !
Foto’s bij dit artikel van DMT Milieutechnologie BV - Joure.
In principe is het plaatsen van een septic tank met een inhoud van zes kubieke meter voldoende om het afvalwater op te vangen en te zuiveren, maar het Wetterskip wil de aanleg van voorzieningen met een hoog zuiveringsrendement stimuleren. Het schap hoopt daarmee onzekerheden in de huidige wetgeving te ondervangen en voorbereid te zijn op eventuele nieuwe, strengere regels. Wetterskip Fryslân streeft ernaar dat de Friese gemeenten IBA ’s aanleggen en deze beschouwen als een deel van de gemeentelijke riolering. Bijkomend voordeel is dat particulieren binnen én buiten de bebouwde kom zoveel mogelijk gelijk worden behandeld. Daarom kunnen zowel gemeenten als particulieren gebruik maken van de stimuleringsregeling van duizend euro per IBA of rioolaansluiting. Na de zomer moet duidelijk zijn of de financiering voor de IBA ’s haalbaar is en of ze tussen 2005 en 2008 aangelegd kunnen worden. De aanleg van een minizuivering kost enkele duizenden euro’s; voor de panden in kwetsbare gebieden bestaat al een financiële regeling. Naast de bijdrage van het Wetterskip geeft mogelijk ook de provincie een bijdrage. Van gemeenten en de individuele burger wordt verder een financiële bijdrage gevraagd; het Wetterskip is dan bereid lozingen van huishoudelijk afvalwater op het oppervlaktewater tot 2008 door de vingers te zien. Beleid in Friesland tot nu toe. Tot nu toe is het beleid in Friesland gericht op zoveel mogelijk aansluiten op ( dure ) persriolering (ca. 3.000 stuks), voor de overige aansluitingen ontheffing aanvragen en een IBA aanleggen, dit betekent voor kwetsbare gebieden (ca. 500 stuks) een IBA klasse II en de overige lozingen ( ca. 12.800 stuks) op de wettelijk verplichte Verbeterde Septic Tank (VST). Het lozingenbesluit geeft aan dat vóór 1 januari 2005 het huishoudelijke afvalwater een voldoende behandeling moet ondergaan. In een ministeriële regeling is bepaald dat dat het geval is wanneer toiletwater en overig huishoudelijk afvalwater gereinigd wordt door een zogenaamde Verbeterde Septic Tank ( VST ) of een ten minste gelijkwaardige voorziening. In ( zeer ) kwetsbare gebieden, zoals natuurgebieden en waterwingebieden, moeten lozingen van afvalwater aan extra strenge eisen voldoen. Het huishoudelijk afvalwater moet daar in principe worden behandeld met een mini-zuivering oftewel een IBA (Individuele Behandeling van Afvalwater ). De Friese gemeenten, de waterschappen en de provincie hebben daarbij als uitgangspunt dat bewoners van deze gebieden niet meer kosten mogen maken dan bewoners in niet-kwetsbare gebieden. Over de aanschaf, de aanleg en het onderhoud van IBA ’s in de betreffende gebieden is inmiddels een financiële regeling overeengekomen waaraan 15 gemeenten deelnemen. Het betreft hier circa 350 IBA ’s.
1
Binnen Nederland en voor een waterrijk gebied als Friesland is dit een onbegrijpelijk hoog percentage met VST ‘s ! Ruim 20 % van alle VST’s in Nederland worden in dit geval in Friesland geplaatst !
Totaal aantal IBA ‘s IBA ’s klasse I IBA ‘s klasse II IBA ’s klasse III a / b
Friesland 13.277 stuks 12.782 stuks 495 stuks --
Nederland 84.000 stuks 60.000 stuks 18.800 stuks 5.200 stuks
Percentage Friesland 15.8 % 21.3 % 2.6 % --
Tabel 1 : Situatie Individuele Behandeling van Afvalwater Friesland in vergelijking met Nederland
Situatie afvalwater in Friesland; consequenties gevoerde beleid. Het oppervlaktewater in Friesland wordt door vele bronnen vervuild : in totaal 13.277 stuks ongesaneerde lozingspunten, 1.015 overstorten van rioolsystemen, effluent lozingen van RWZI‘s, landbouw (dierlijke mest), recreatie ( scheepvaart, zeilscholen, jachthavens etc. ) en eventuele calamiteiten. Dit zorgt voor een behoorlijke vuillast op het Friese merengebied dat een groot economisch belang vertegenwoordigd in de vorm van toerisme en watersport. Friesland telt in totaal 29 rioolwaterzuiveringsinstallaties ( RWZI ‘s ) die gezamenlijk ca. 1.000.000 VE (vervuilingseenheden) zuiveren; waarvan 560.000 VE t.b.v. huishoudelijk afvalwater en 472.000 VE t.b.v. industrieel afvalwater. Friesland heeft ca. 264.000 woningen, waarvan 5 % momenteel nog niet is aangeToiletaccommodatie op recreatie eiland in Friese merengebied bedraagt dit percentage circa 2 %. Friesland loopt aangesloten op een IBA. achter op het landelijk gemiddelde qua rioolaansluitingen.
Friesland Nederland
Huidige beschikbare zuiveringscapaciteit 1.000.000 VE 23.300.000 VE
Aanwezige vervuiling in het buitengebied 100.000 – 150.000 VE 300.000 – 500.000 VE
Percentage ongezuiverd afvalwater 10 – 15 % 1.5 – 2.0 %
Tabel 2 : Omvang vervuilingproblematiek in het buitengebied van Friesland.
VST ‘s : doelmatigheid en milieurendement vér te zoeken ! VST ’s hebben een matig milieurendement volgens IBA klasse I; nader onderzoek in laboratorium en praktijk door Van Hall Instituut en Agrotransfer toont echter aan dat dit zelfs in vele gevallen niet wordt bereikt. Er vindt nauwelijks enige bezinking plaats door de aanwezigheid van zeep en andere vettige stoffen, waardoor er sprake is van een colloïdale oplossing waarin deeltjes blijven zweven. Bij standtijden van circa 10 dagen is er nauwelijks sprake van bezinking. Een grotere tank is dus geen garantie voor een betere bezinking en bovendien is de biologische werking in de praktijk een illusie gebleken. Het zuiveringsrendement van een septic tank is ongeacht het formaat nihil; het is immers niet meer dan een bezinktank. De doelmatigheid en het milieurendement van VST ’s is derhalve dubieus ! Als volgend probleem kan de recente introductie van de Europese norm EN 12566-1 voor septic tanks worden genoemd. Deze norm schrijft een testmethode voor op grond waarvan de leverancier van de septic tank een CEmarkering mag voeren. Zonder enig referentiekader zegt de uitslag van de bezinktest echter niets over de goede werking van de tank. Het Van Hall Instituut heeft inmiddels van het ministerie van VROM opdracht gekregen vele septic tanks volgens de Europese testmethode te onderzoeken. Dit onderzoek moet het toekomstige wettelijke kader gaan vormen op basis waarvan gemeenten en waterschappen een zuiveringsresultaat kunnen vereisen. Verder is in de Europese norm de het aspect duurzaamheid volstrekt onvoldoende gewaarborgd en wordt slechts en fabrikanteigen verklaring afgegeven in plaats van een KIWA keur zoals in Nederland te doen gebruikelijk. Tot slot wordt door diverse partijen onderzoek gedaan naar alternatieve systemen voor de VST, zoals bijvoorbeeld een beluchtingsysteem voor grijswater, terwijl de oude septic tank blijft gehandhaafd voor het zwarte water. In het licht van bovenstaande argumentatie een vrij zinloze vertoning ! Waarom nieuwe ongecertificeerde én inferieure systemen op de markt introduceren, terwijl men voor een iets hogere investering een ( gecertificeerde ) IBA klasse II kan realiseren ?
2
Ontwikkeling van IBA – systemen : werkelijk alternatief voor centrale afvalwatersystemen. De ontwikkeling van IBA ‘s in Nederland heeft de afgelopen jaren geleid tot een kwalitatief hoogstaand product binnen Europa. Dit is tot stand gebracht dankzij flinke investeringen in de ontwikkeling van goede én goedkope compacte waterzuiveringssystemen door vele leveranciers. Ook de introductie van de Nederlandse Beoordelings Richt Lijnen ( BRL, 1997 ), die momenteel zwaardere eisen stelt dan de Europese normeringen, het langdurig volgen van IBA ’s in praktijkprojecten en de inbreng van het Van Hall Instituut te Leeuwarden als nationaal ‘IBA – kennisinstituut’ moeten verder in deze context worden genoemd.
Microbiologisch leven in een IBA.
Verschil in- en uitgaand afvalwater bij een IBA.
Processchema IBA actief slib proces.
Een aantal jaren geleden werd begonnen met vele én verschillende systemen, praktisch allemaal uitgaande van biologische afbraak van afvalwater. Inmiddels is duidelijk geworden dat het actief slib systeem het meest toegepast zal gaan worden. Als meest toegepaste materialen voor de behuizing van IBA – systemen ziet men kunststof ( HDPE ) en beton, waarbij kunststof het voordeel van ( gering ) gewicht heeft en beton qua duurzaamheid én constructie (o.a. verkeersbelasting) de voorkeur geniet. Het is momenteel duidelijk geworden dat er een wérkelijk alternatief bestaat voor centrale afvalwatersystemen.
IBA’s zijn zeer compact uit te voeren in beton én kunststof behuizing.
Aanpak ongezuiverde lozingen in het buitengebied van Friesland. Het wordt thans hoog tijd dat de aanpak van ongezuiverde lozingen in het buitengebied daadkrachtig ter hand wordt genomen met inachtneming van kosteneffectiviteit, doelmatigheid en milieurendement. Elementair hierbij dient gelijke behandeling van burgers in het buitengebied te zijn, dus geen onderscheid maken tussen riool- en IBA-aansluitingen. Gemeenten dienen hun zorgplicht wat ruimer te interpreteren als rioleren tot de ontheffingsgrenzen en daarboven de burgers aan hun lot over te laten. Water zuiveren is geen particuliere hobby ! Gemeenten doen er verder goed aan het te saneren buitengebied integraal aan te pakken en hiermee economisch hun voordeel te doen. Samenwerking met waterschappen ligt hierbij voor de hand. Indien riolering te duur wordt kan de gemeente een gelijkwaardig alternatief aanbieden in de vorm van een IBA klasse II of III. Hierbij kan
3
men stellen dat het milieurendement gelijkwaardig is aan een communale waterzuivering. Gezien het steeds kleiner wordende prijsverschil met hoogwaardiger IBA-systemen lijkt de keuze op basis van doelmatigheid en milieurendement voor de hand te liggen. Nederland kent vele instanties die zich bezighouden met de activiteiten in de waterketen : in totaal 14 waterleidingbedrijven, 483 gemeenten en 37 waterschappen. Iedere organisatie heeft hierbij zijn eigen benadering en kostenbesef. Optimalisatie vindt hooguit plaats binnen de eigen situatie, zodat van een integrale aanpak en kostenefficiency moeilijk gesproken kan worden. Momenteel is verdere samenwerking binnen de waterketen een actueel thema, een prima zaak, maar waarschijnlijk blijft het bolwerk van waterschappen voorlopig intact. Het systeem is ‘vastgeroest’ in een bestaande infrastructuur met waterschappen, gemeenten en drinkwaterbedrijven, maar ook adviesbureau ’s, bouwbedrijven en toeleveringsindustrie. Meer en échte samenwerking in de waterketen tussen drinkwaterbedrijven, waterschappen en gemeenten zal pas tot werkelijke kostenbesparingen gaan leiden. Maatregel Verbeterde Septic Tank Rioolaansluiting ( persriool ) IBA klasse II / III
Kosten investering incl. aanleg € 3.500,= / 4.000,= € 7.500,= / 10.000,= € 6.000,= / 7.000,=
Totale investeringsomvang operatie in Friesland € 45.500.000,= - 52.000.000,= € 97.500.000,= - 130.000.000,= € 78.000.000,= - 91.000.000,=
Tabel 3 : Schatting potentiële marktomvang IBA ’s in Friesland.
Conclusies : VST ’s maatschappelijk een onverantwoorde investering qua milieurendement; IBA ’s klasse II / III hebben het hoogste rendement tegen de gunstigste kosten ! VST ’s weggegooid geld in een waterrijke provincie ! Gemengd rioleringsstelsels brengen een belangrijke mate van problematiek met zich mee zoals overstorten, lekkage naar grondwater, verdund afvalwater, fluctuaties in aanbod afvalwater, locale uitdroging of overstroming. Bovendien is het een energie- en onderhoudsintensief systeem met duizenden rioolgemalen en geuroverlast.
Aanleg kunststof IBA op recreatie eiland in de Fluessen.
Friese Wateralliantie. Friesland herbergt een interessante infrastructuur van watertechnologie en -management in de vorm van overheid, kennisinstituten en bedrijfsleven. Momenteel telt de watersector in Friesland circa 50 bedrijven met in totaal 2.500 werknemers; onder deze bedrijven zijn enkele marktleiders op wereldschaal. In dit licht komt het een beetje vreemd voor dat Friesland op grote schaal voor de laagwaardige septic tanks kiest. De Nederlandse markt stagneert momenteel, terwijl de wereld wijde watermarkt de komende jaren stevig zal groeien met zo’n 10 % per jaar. De wereldmarkt is echter zeer moeizaam te bewerken door individuele bedrijven met een leveringsprogramma van equipment en standaard technologie. Nader marktonderzoek heeft aangetoond dat er kansen zijn voor het Friese bedrijfsleven op het gebied van integrale waterservices voor buitengebieden en kleinere steden. Individueel opererende bedrijven zullen echter weinig succesvol kunnen opereren in deze niche markt. Daarvoor zullen de aanwezige krachten dienen te worden gebundeld : tailor made innovatieve concepten met technologische, organisatorische en financiële oplossingen zullen moeten worden ontwikkeld. Daarenboven referenties van succesvolle ( pilot ) projecten zijn noodzakelijk om de waarde van de concepten te kunnen onderstrepen. Tot slot dienen internationaal betrouwbare netwerken te worden opgezet om succesvol te kunnen opereren in tender procedures en ontwikkeling van nieuwe markten. Aldus kan worden gesteld dat samenwerking tussen leveranciers, (drink)waterbedrijven,
4
kennisinstituten en overheid noodzakelijk is. De Friese Wateralliantie is zo’n samenwerkingsverband. IBA leveranciers maken ook deel uit van de Friese Wateralliantie en hebben reeds contacten in centraal Europa, waar decentraal waterbeheer een actueel thema vormt. Het zou een goede zaak zijn indien men in Friesland ervaring en referenties kan opbouwen om deze vervolgens naar het buitenland te kunnen exporteren. Goed voor de werkgelegenheid in Friesland. Decentrale waterzuivering is gezien in het perspectief van economie en werkgelegenheid de beste optie voor de aanpak van ongezuiverde lozingen in het buitengebied met een duidelijk en positief effect op twee van de meest belangrijke sectoren in Friesland : toerisme en watertechnologie. Ing. E.H.M. Dirkse is directeur van DMT Milieutechnologie BV in Joure, bestuurslid van de Vereniging van Leveranciers van Milieuapparatuur en technieken VLM, voorzitter van de stichting DAGIN-Water, lid van Europese werkgroepen EUCETSA water/lucht, deelnemer Platform Decentraal Afvalwaterbeheer, lid van de Friese Wateralliantie en lid van de normsubcommissie 351 165 40 41 IBA ’s.
5
