Mobiele applicaties in multimodaal vervoer Versie 1.0.3
Colofon DATUM 1 maart 2010 VERSIE 1.0.3 VERANDERING PROJECT REFERENTIE NOVAY REFERENTIE Novay 09/FO/18643 BEDRIJFSREFERENTIE URL TOEGANGSRECHTEN Senter Novem STATUS Final REDACTEUR J.W. Koolwaaij BEDRIJF Novay AUTEUR(S) J.W. Koolwaaij
Synopsis Deze haalbaarheidsstudie onderzoekt de mogelijkheden ter bevordering duurzame mobiliteit door middel van Intelligent Transport Services, en met name het gemakkelijk kunnen plannen en consumeren van aanvullende vervoersdiensten door middel van inzet van mobiele ICT.
3
Voorwoord In dit rapport wordt beschreven hoe door inzet van mobiele ICT diensten en applicaties het reizen met het openbaar vervoer gemakkelijker, beter te plannen en meer comfortabel kan worden gemaakt voor de reiziger.
Het rapport beschrijft het huidige aanbod aan mobiele applicaties, de stand van de techniek voor automatische locatiebepaling, en analyseert de toekomstige mogelijkheden voor ICT diensten en applicaties op het gebied van openbaar vervoer. OVER NOVAY Novay, voorheen Telematica Instituut, is een technologisch topinstituut dat in een open netwerk bedrijven, kennispartners en overheidsorganisaties verbindt om baanbrekende ICT-innovaties te realiseren, met impact voor mens, maatschappij en economie. Zo inspireren de partners in het netwerk elkaar en vormen ideeën voor nieuwe diensten, betere processen en inzicht in de kansen die ICT creëert. Novay vertaalt ideeën en concepten samen met de klant en partners naar succesvolle diensten en technologie met impact. De bedrijven dragen hun deel financieel bij, net als universiteiten en de overheid. Samen risico dragen en samen financieren maken van open innoveren een veilig avontuur! De onderzoekers van Novay en haar partners werken dagelijks vanuit diverse achtergronden aan multidisciplinaire en complexe innovatietrajecten. Van psychologen tot interaction designers. Met oog voor de mens en passie voor ICT.
Johan Koolwaaij studeerde toegepaste wiskunde aan de TU Delft, en promoveerde aan de Radboud Universiteit Nijmegen op toepassingen van spraaktechnologie in het telefoonnetwerk. Bij Novay is hij senior onderzoeker op het gebied van omgevingsbewuste mobiele diensten en de leider van de groep Smart Living, waarin door middel van sensoren het gedrag van mensen in de realiteit wordt gemeten voor toepassingen in ondermeer coaching, slimme sociale netwerken, en gepersonaliseerde diensten. Hij is één van de architecten van de IYOUIT applicatie voor real-time sharing van context informatie (zie appendix).
NOVAY
Inhoudsopgave Over Novay 1
4
MOBIELE APPLICATIES VOOR MULTIMODAAL REIZIGERSVERVOER
7
1.1
Txxi
7
1.2
Taxirating
7
1.3
Taxi Hold’em
8
1.4
SMSjeTAXI
8
1.5
BUSNL
8
1.6
Trein
8
1.7
BUS
9
1.8
9292OV mobiel
9
1.9
9292OV GPS
9
1.10 Reisplanner Xtra
10
1.11 Pocketwijzer/Palmwijzer
10
1.12 INap
10
1.13 Overzicht bestaande applicaties
11
2
14
LOCATIEBEPALING OP DE MOBIELE TELEFOON
2.1
Satellieten
14
2.2
Radio bakens op aarde
16
2.3
Visuele tags
18
2.4
De gecombineerde aanpak
19
2.5
Overzicht
20
3
DE HUIDIGE GENERATIE MOBIELE PLATFORMEN
22
3.1
Symbian
23
3.2
Blackberry
23
3.3
iPhone
23
3.4
Android
23
3.5
Windows Mobile
23
3.6
Vergeleken
24
4
ANALYSE VAN DE MOGELIJKHEDEN
27
4.1
Reis herplannen onderweg
27
4.2
Vertragingen door de bril van de reiziger
27
4.3
Reserveer en vind de taxi
28
4.4
Leen een auto
28
4.5
Reis alleen onder begeleiding
29
5
6
4.6
Aanbevelen en reclameren
29
4.7
Reisplanner nederland-breed
30
4.8
Samenvattend
30
NOVAY
1 Mobiele applicaties voor multimodaal reizigersvervoer Voor de reiziger is er al een groot aanbod aan mobiele applicaties waarmee reizen met het openbaar vervoer kunnen worden gepland. Dit aanbod is heel divers, van specifiek voor een bepaald vervoersoort zoals bus of taxi tot generiek multimodaal vervoer volgens een vaste dienstregeling.
Voor dit overzicht beperken we ons tot applicaties voor gebruik in Nederland, hoewel in het buitenland de diensten soms al verder gaan. Zoals de Deutsche Bahn, die een mobiele applicatie aanbiedt waarmee kaartjes kunnen worden gekocht, en tijdens de reis getoond kunnen worden aan de conducteur door middel van een 2D QR code (zie hiervoor ook sectie 2.3) die gemakkelijk door de conducteur gescand kan worden, en gecontroleerd op geldigheid. In Nederland wordt dit deel van de diensten in de nabije toekomst ondervangen door de OV chipkaart. Daarmee is het ook verklaarbaar dat in het onderstaande overzicht van bestaande mobiele applicaties er geen enkele te vinden is die betaling en controle van OV kaartjes mogelijk maakt. In het overzicht wordt gerefereerd aan de fase in het reisproces waarin een specifieke applicatie ondersteuning biedt. Dit reisproces en de fases daarin worden in detail besproken in sectie 1.13. 1.1
TXXI
Soort vervoer: taxi Fase: Bestellen Platform: Iphone, Android Kosten: Gratis download, taxi bestellen via SMS voor 60 cent per bericht Url: http://www.txxiapp.com Omschrijving: Applicatie die de gebruiker eenvoudig op locatie een taxi laat bestellen. In de grote steden kan de taxi direct besteld worden naar het dichtstbijzijnde taxipunt of publieke gelegenheid zoals restaurants. De gebruiker ontvangt de aankomsttijd en wagennummer direct op de telefoon. In de rest van het land krijgt de gebruiker het telefoonnummer van aangesloten, dichtstbijzijnde taxibedrijven. 1.2
TAXIRATING
Soort vervoer: taxi Fase: Vervoer, beoordelen Platform: iPhone, Android Kosten: Gratis download, gratis gebruik Url: http://www.taxirating.com Omschrijving: In samenwerking met Txxi ontvangt de gebruiker na een rit een bericht op de mobiele telefoon waarin hij gevraagd wordt om een beoordeling van de taxirit en chauffeur. Het doel is de kwaliteit en veiligheid in de taxibranche te vergroten.
7
1.3
TAXI HOLD’EM
Soort vervoer: taxi Fase: Taxi aanroepen Platform: iPhone Kosten: Gratis download, gratis gebruik Url: http://www.isignz.nl/taxiholdem Omschrijving: Een uiterst eenvoudige applicatie die de telefoon verandert in een aanroepbordje met de tekst ‘taxi!’, wat duidelijk zichtbaar is in het donker. Als de gebruiker de telefoon horizontaal houdt, wordt de taxi aanroep getoond, zodat gebruikers niet meer hoeven te zwaaien of te fluiten. 1.4
SMSJETAXI
Soort vervoer: taxi Fase: Bestellen Platform: Telefoon met SMS abonnement Kosten: Gratis gebruik, per oproep de kosten van 1 verzonden SMS Url: http://www.park-line.nl/sms_je_taxi.htm Omschrijving: Een SMS-gebaseerde dienst waarmee de gebruiker een taxi kan bestellen. Hij ontvangt een precieze aankomsttijd en gegevens van de taxichauffeur, krijgt voorrang boven andere taxi-bestellers, en de taxi stopt op de afgesproken plek. 1.5
BUSNL
Soort vervoer: bus Fase: Plannen Platform: iPhone Kosten: Gratis download, gratis gebruik Url: http://bus.sossie.nl/ Omschrijving: De gebruiker kan met BusNL de dichtstbijzijnde haltes opvragen aan de hand van de huidige locatie, en bij de haltes de buslijnen en bijbehorende vertrekstaat opvragen. Ook kan actuele informatie over vertragingen worden verkregen en kan met behulp van 9292OV een reis worden gepland vanaf deze haltes. Werkt nu nog alleen voor Connexxion haltes. 1.6
TREIN
Soort vervoer: trein Fase: Plannen Platform: iPhone Kosten: Applicatie kost €2,39, gratis gebruik Url: http://www.iphoneappscommunity.nl/uitgaand/trein Omschrijving: Met Trein kan de gebruiker actuele vertrektijden bekijken voor het dichtstbijzijnde station en zijn
8
NOVAY
voorkeursstations, maar ook verstoringen, perronwijzigingen en werkzaamheden worden getoond. De geplande reizen kunnen worden hergebruikt. Werkt op basis van de NS dienstregeling. 1.7
BUS
Soort vervoer: bus Fase: Plannen Platform: iPhone Kosten: Applicatie kost €2,99, gratis gebruik Url: http://www.iphoneappscommunity.nl/uitgaand/bus Omschrijving: Met Bus kan de gebruiker van veel verschillende busmaatschappijen de haltes, lijnen en vertrekstaten raadplegen, en reizen plannen. De applicatie lijkt geen gebruik te maken van locatiebepaling om relevante starthaltes te vinden. Bus werkt ook in off-line mode, maar in de praktijk blijken de veranderingen in de dienstregeling zeer vertraagd te worden bijgewerkt, zodat gebruikers over een verlopen dienstregeling blijken te beschikken. 1.8
9292OV MOBIEL
Soort vervoer: bus, trein, metro, tram, veerboot Fase: Plannen Platform: Web Kosten: Gratis gebruik Url: http://mobiel.9292ov.nl of http://m.9292ov.nl Omschrijving: De gebruiker kan een multimodale reis plannen via de browser op de mobiele telefoon, maar moet zelf alle input verzorgen wat betreft startpunt, eindpunt en tijden. Als de provider Hi of KPN is kan gebruik worden gemaakt van location based services voor het bepalen van het startpunt van de reis. (Ook specifieke vervoersmaatschappen, zoals Connexxion of NS, of externe partijen zoals iMetro, hebben een vergelijkbare mobiele web site; deze bieden meestal een subset van de informatie van 9292ov, en zijn daarom ook hier niet verder uitgewerkt.) 1.9
9292OV GPS
Soort vervoer: bus, trein, metro, tram, veerboot Fase: Plannen Platform: iPhone, Android, Symbian, Windows Mobile Kosten: Gratis, de pro versie voor iPhone kost €2,39 Url: http://www.9292ov.nl/9292ov1491.asp Omschrijving: Complete applicatie voor het snel kunnen zoeken in het vervoersaanbod van 9292ov op basis van de huidige locatie of veelgebruikte locaties zoals thuis, kantoor, sportclub, die kunnen worden hergebruikt. De applicatie toont plattegronden met looproutes en haltes, inclusief GPS positie. De reis kan gepland worden met behulp van de plattegrond, maar ook op basis van GPS, adres, station, postcode en interessante plaatsen (POIs). Het reisplan kan makkelijk gedeeld worden met andere reizigers, inclusief overzichten van vertragingen en tarieven En er is een
9
koppeling met third party services zoals buienradar en filemeldingen, zodat de reis gepland kan worden afhankelijk van het weer of de drukte op de weg. 1.10 REISPLANNER XTRA Soort vervoer: trein Fase: Plannen, reizen Platform: Symbian, Windows Mobile, IPhone, Blackberry Kosten: Gratis Url: http://www.ns.nl/cs/Satellite/reizigers/plan-uw-reis/reisinfo-onderweg Omschrijving: Specifieke applicatie voor het snel kunnen zoeken in het vervoersaanbod van NS, inclusief nu vertrekkende treinen van het dichtstbijzijnde station, reis plannen en informatie over storingen en werkzaamheden. Bijzonder aan deze applicatie is dat de gebruiker zich ook door iemand anders kan laten volgen. Deze persoon krijgt dan het reisplan en de reisvoortgang toegestuurd via SMS. Op deze manier kunnen ouderen en kinderen gevolgd worden tot ze de plaats van bestemming hebben bereikt. Iets dergelijks zou ook kunnen in combinatie met een applicatie zoals Google Latitude [10] of andere platformen voor het delen van locatie. Voordeel daarvan is reiziger desgewenst gevolgd kunnen worden in real-time via een intuïtieve webinterface, en niet slechts via incidentele SMS berichten. 1.11 POCKETWIJZER/PALMWIJZER Soort vervoer: trein Fase: Plannen Platform: Windows Mobile, Palm Kosten: De basisversie kost €7,95 eenmalig, en het abonnement kost €22,95 per jaar Url: http://www.9292ov.nl/9292ov65.asp Omschrijving: Complete applicatie voor het snel kunnen zoeken in het vervoersaanbod van NS, Syntus, Arriva, Connexxion en Veolia, inclusief de werkzaamheden voor de komende weken, spoornummers en routes, en updates van de dienstregeling. De plusversie van dit product is niet meer leverbaar vanwege te geringe belangstelling, maar ook de basisversie lijkt relatief duur ten opzichte van alternatieven, al is dit wel de enige applicatie voor PalmOS. 1.12 INAP Soort vervoer: divers Fase: Tijdens de reis Platform: iPhone Kosten: Applicatie kost €0,79 Url: http://www.moop.me/inap.php Omschrijving: Eenvoudige applicatie die de gebruiker netjes voor de plaats van bestemming op tijd wakker maakt als deze in de trein of bus in slaap is gevallen. Werkt op basis van GPS, maar niet in alle treinen en bussen is de GPS ontvangst even goed, dus voor dit soort tijdkritische applicaties is er een risico. Integreert met andere reisapplicaties voor het gemakkelijk bepalen van de bestemming.
10
NOVAY
Figuur 1: Het reisproces 1.13 OVERZICHT BESTAANDE APPLICATIES Aan de hand van Figuur 1 linken we de genoemde applicaties aan hun toepasbaarheid in de verschillende fasen van het reisproces, en voor verschillende typen openbaar vervoer. In de onderstaande tabel geven we weer in hoeverre de support voor een bepaalde reisfase is gedekt door het huidige aanbod aan mobiele applicaties. Een grote X staat voor een redelijke dekking, en een kleine x voor een beperkte dekking.
11
Reisfase
Plannen
Trein
Bus
Tram &
Taxi &
Metro
Leenauto
X
X
X
Vinden vervoer
X
x
x
Maken van de rit
x
Veer e.a.
Totaal
x
XXXx
Kopen ticket x
XXx X
Tonen van de ticket Inzicht in vertragingen
X
x
x
Vastleggen
x
XXx
x
x
x
x
Betalen Waarderen Reclameren Totaal
XXX
XX
XX
Xx
X
Op basis van deze inventarisatie kunnen we het volgende concluderen: Veel applicaties voor de iPhone beschikbaar, duidelijk minder voor de andere platformen Mobiele websites zijn wel beschikbaar voor alle platformen, maar vaak beperkt in functionaliteit De meeste applicaties zijn beschikbaar voor het plannen van de reis, en dynamisch inzicht in verstoringen en wijzigingen Zowel het selecteren van de tickets, het betalen daarvoor als het tonen van de tickets tijdens de reis wordt niet gedekt door mobiele applicaties in Nederland. Deze rol wordt in toenemende mate gespeeld door de OV chipkaart. Voor de chipkaart komen nu net de eerste officieuze mobiele applicaties [13] uit waarmee de gebruiker mobiel inzicht kan krijgen in de transacties en balans van de kaarten waarvan hij kaarthouder en/of rekeninghouder is. Deze applicaties zijn officieus in de zin dat ze niet worden aangeboden door Trans Link Systems of OV chipkaart zelf, die nu alleen nog een webinterface aanbieden die een sterk vertraagd beeld van het huidige saldo kan weergeven. De meeste applicaties zijn gericht op het vervoer voor de lange afstand zoals de trein, maar dankzij de iPhone zijn de bus applicaties sterk in opkomst. In Nederland blijven de lokale stadsapplicaties nog wat achter in vergelijking met grote steden in het buitenland, maar die zijn dan ook vergelijkbaar met de Nederlandse Randstad als geheel. Het vinden van het vervoersmiddel is voor de trein het beste ondersteund, met dynamische perroninformatie. Voor bus en taxi ontbreekt die perroninformatie vaak. En voor de standplaats van de taxi moet eigenlijk volledig op mondelinge informatie, bordjes op de stations en common sense worden vertrouwd. Voor de ondersteuning van een taxirit blijven de mobiele applicaties nog sterk achter, hoewel er wel voorbeelden zijn van applicaties waarmee de geleverde taxidienst gewaardeerd en vastgelegd kan worden,
12
NOVAY
terwijl dat voor de andere vervoersdiensten nog niet aan de orde is. Dit is waarschijnlijk vanwege de veelheid van aanbod van taxidiensten en de wisselende kwaliteit tussen aanbieders. Het vastleggen van reiservaringen gebeurt maar zeer beperkt: dit is essentieel om ook makkelijker te kunnen reclameren indien een vervoersdienst niet (geheel en binnen de geplande tijd) kan worden geleverd. Gebruiksgemak en een goede, intuïtieve workflow in de applicatie zijn essentieel voor een stijgende lijn in het gebruik daarvan. Applicaties waarin de gebruiker alle inputs (startpunt, eindpunt, tijd, voorkeuren) zelf moeten voorzien blijven substantieel achter bij applicaties die deze gegevens zoveel mogelijk proberen af te leiden uit sensoren en historisch gedrag van de gebruiker. Bijna alle applicaties werken met een open internet verbinding om daarmee toegang te hebben tot de laatste wijzigingen in de dienstregeling en dynamische informatie over verstoringen. De kosten voor de open internet verbinding worden steeds minder een issue met een groter aanbod aan flat fee mobiel internet. In het alternatief van een offline systeem met potentieel achterhaalde informatie wegen de nadelen zwaarder dan het behaalde kostenvoordeel. De meeste applicaties zijn alleen beschikbaar op moderne, high-end telefoons met GPS, groot scherm en internetverbinding. Voor gebruikers met een telefoon die deze mogelijkheden niet heeft blijven de bestaande spraak en sms diensten, zoals 0900-9292, 7245 van de NS, of 4111 SMSjeTAXI, die echter nooit zoveel gebruik hebben gekend als de nieuwe generatie mobiele OV applicaties, ondanks een veel groter aanbod aan SMS-enabled telefoons.
13
2 Locatiebepaling op de mobiele telefoon Een goede mobiele reisapplicatie staat of valt met het gemak van het vinden van relevante informatie binnen het grote OV reisaanbod in Nederland. Automatische locatiebepaling helpt daarbij aanzienlijk omdat de getoonde opstaplocaties en het relevante reisaanbod in eerste instantie worden bepaald door de huidige locatie van de gebruiker. Uiteraard kan de gebruiker dit handmatig ingeven, maar gemak dient hier de reiziger, en bovendien is het niet voor iedereen mogelijk om precies te definiëren waar hij of zij zich bevindt. En met de huidige stand van de technologie zijn er een aantal opties beschikbaar om automatisch de gebruikerlocatie vast te stellen, en deze opties zijn ook in voldoende schaalgrootte beschikbaar op een steeds bredere range van mobiele devices.
De verschillende methoden voor automatische locatie zijn onder te verdelen in drie categorieën:
2.1
1.
Positionering op basis van satellieten buiten de aarde, zoals GPS of Galileo
2.
Positionering op basis van vaste (radio)bakens op de aarde, in de omgeving van de gebruiker, zoals GSM.
3.
Positionering op basis van tags in de nabijheid van de gebruiker, waarvan de locatie bekend is, zoals QR. SATELLIETEN
Op dit moment is er maar één operationeel positioneringsysteem op basis van satellieten, namelijk het Amerikaanse Global Positioning System, ofwel GPS. De Europese tegenhanger Galileo is nog in ontwikkeling, en zal naar verwachting begin 2014 pas operationeel zijn. Galileo is een civiel systeem (in tegenstelling tot GPS dat militaire wortels heeft) en dat wordt op termijn ook het meest nauwkeurige systeem, zodat ook precisietoepassingen als navigatie voor blinden mogelijk worden. Het is ontwikkeld om als Europa niet geheel van de VS afhankelijk te zijn voor navigatiedoeleinden, waarbij de VS zowel de beschikbaarheid als de nauwkeurigheid van het systeem in principe beheersen. Gezien de scope van deze studie behandelen we Galileo niet in meer detail, en beperken we ons tot het huidige aanbod van GPS.
GPS is van oorsprong een militair systeem dat ontwikkeld werd vanaf 1967. In 1978 werd de eerste experimentele satelliet gelanceerd, in 1983 kwam het systeem beschikbaar voor civiel gebruik, en in 1995 werd het officieel operationeel verklaard. In eerste instantie werd het signaal kunstmatig onnauwkeurig gehouden voor alle partijen behalve het eigen leger van de VS, maar sinds 2000 is die verstoring verwijderd en kan iedereen met een GPS ontvanger zijn locatie bepalen tot op 10 meter nauwkeurig, wereldwijd.
GPS gebruikt 32 satellieten die in zes banen op 20.200 km hoogte cirkelen. Deze banen zijn zodanig samengesteld dat vanaf elke plaats op aarde in principe altijd minstens vier satellieten waarneembaar zijn. Met de ontvangst van minimaal drie van deze satellieten kan een GPS-ontvanger zijn positie op aarde bij benadering bepalen ten opzichte van het geodetisch datum WGS 84; met andere woorden als lengtegraad en breedtegraad ten opzichte van het nulpunt net voor de Afrikaanse kust, waar de Greenwich meridiaan en de evenaar elkaar snijden. Om ook hoogte-
14
NOVAY
informatie te verkrijgen zijn minimaal vier satellieten noodzakelijk.
De meeste GPS ontvangers gebruiken de NMEA-0183 standaard voor het weergeven van de GPS data, en deze standaard bevat verschillende ‘sentences’ voor diverse doeleinden [2]. Zo kan er heel gedetailleerde informatie over de stand van de satellieten worden verkregen, maar waar het de meeste gebruikers toch om gaat is hun afgeleide positie op aarde. De belangrijkste en meest gebruikte ‘sentences’ geven informatie over: Het feit of de GPS een ‘fix’ heeft op de satellieten Het aantal satellieten in zicht, en in gebruik Lengtegraad, breedtegraad, en afwijking daarin Hoogte en afwijking daarin Snelheid en richting over de grond GPS is geoptimaliseerd voor het bepalen van de positie (in 2D) en de afwijking in de hoogteschatting is bijna altijd veel groter. Voor Nederland is dit echter van minder belang. De richting is de richting van bewegen, en die kan dus alleen bepaald worden wanneer de gebruiker ook daadwerkelijk beweegt, en bijvoorbeeld niet om te bepalen in welke richting de gebruiker kijkt als hij stilstaat. Daarvoor is een elektronisch kompas noodzakelijk.
Een van de lastigste stappen in het gebruik van de GPS is het verkrijgen van de zogenaamde ‘fix’ op drie satellieten, het moment dat de GPS voldoende informatie heeft verzameld om een betrouwbare locatieschatting te kunnen maken. De ‘time to fix’ is al substantieel gedaald met de nieuwere GPS chipsets, maar nog steeds zo lang dat het gebruiksgemak wordt gehinderd, en daarom ondersteunen veel mobiele devices nu Assisted GPS, of A-GPS. Met AGPS wordt een externe bron, bijvoorbeeld de mobiele operator, gebruikt om een initiële schatting te maken van de locatie, waardoor de GPS over meer informatie beschikt over naar welke signalen hij op zoek moet gaan in het spectrum, en zo veel sneller een ‘fix’ kan verkrijgen. Met A-GPS is de ‘time to fix’ in de meeste gevallen te reduceren tot slechts enkele seconden, en is een ‘fix’ ook haalbaar in nauwe straten met hoge gebouwen, of zelfs binnenshuis.
Want ondanks zijn hoge precisie is de GPS niet overal zomaar bruikbaar. In het algemeen staat alles wat zich tussen de gebruiker en de satellieten bevindt een goede locatiebepaling in de weg. Van wolken heeft een GPS eigenlijk geen last, maar wel van hoge gebouwen, plafonds, maar ook ramen met een coating zoals die vaak in bussen en treinen gebruikt worden, of in openbare gebouwen zoals luchthavens. Daar staat tegenover dat kleding weer niet persé een probleem hoeft te zijn, en ook een GPS in een jaszak kan prima functioneren.
Met name het probleem van coating op de ramen of andere obstakels zoals stationsoverkappingen zorgt er voor dat GPS nooit het enige middel voor locatiebepaling kan zijn, simpelweg omdat het niet overal werkt. Er zal ook een fallback moeten zijn, mogelijk met een wat lagere precisie. Daarnaast is het gebruik van een GPS een aanslag op het batterijleven van het mobiele device. Slechts kort inschakelen is daarbij soms een oplossing, maar ook daar zorgt de ‘time to fix’ weer dat er alternatieven noodzakelijk zijn.
Zo’n alternatief beschrijven we in de volgende sectie.
15
2.2
RADIO BAKENS OP AARDE
Mobiele devices hebben vaak de beschikking over één of meer methoden voor radio communicatie, zoals GSM, GPRS, UMTS, WiFi of Bluetooth. Alhoewel deze methoden vaak een ander primair doel hebben, kunnen ze ook gebruikt worden voor locatiebepaling als we gebruik maken van het feit dat twee devices slechts met elkaar kunnen communiceren als ze binnen elkaars bereik zijn. Voor UMTS is een dergelijk tweede ‘device’ dan de vaste UMTS antenne, voor WiFi is dat een router, en voor Bluetooth een ander apparaat zoals een PC. Het enige wat belangrijk is, is dat de locatie van het tweede device bekend is, en dat deze locatie vast is en niet verandert (bijvoorbeeld als de genoemde PC een laptop zou zijn).
Er zijn eigenlijk twee manieren waarop de locatie van een radiobaken bekend kan worden: 1.
Vanuit het overzicht van de service provider die de radiobakens heeft geplaatst, bijvoorbeeld de operator in het geval van het UMTS netwerk. Deze service provider biedt een dienst aan waarmee de locatie van de radiobakens (of de devices die daarmee verbonden zijn) kan worden opgevraagd.
2.
Door samenwerking van gebruikers, waarvan een beperkt deel met behulp van GPS meet en in kaart brengt waar de radiobakens staan, en dit deelt binnen de community. Daartoe dient er een centrale partij te zijn die de metingen verzamelt, de posities van de radiobakens bepaalt op basis van de metingen, en die de geschatte positie van de radiobakens beschikbaar maakt aan de community.
Het eerste geval is met een redelijke landelijke dekking eigenlijk alleen maar van toepassing op telecom operators die op basis van hun kennis van het netwerk vrij betrouwbaar kunnen inschatten waar de mobiele telefoons in dat netwerk zich bevinden. Een Europese richtlijn eiste al langere tijd dat Nederlandse operators deze functionaliteit aanbieden richting het alarmnummer 112, waardoor bij noodoproepen direct de locatie van de beller vast komt te staan. Dit systeem is sinds maart 2009 operationeel, maar dat betekent nog niet dat het systeem ook bij alle operators voor de civiele markt beschikbaar is. In de praktijk worden er per operator wel dergelijke diensten aangeboden, maar dat betekent ook direct dat een applicatieontwikkelaar zijn klantencirkel beperkt tot de klanten van die specifieke operator. Een voorbeeld van zo’n operator-gebonden LBS dienst is WaarZitWie van KPN en Hi [3]. Naast het feit dat deze dienst self-contained is en de programmatische interface (API) slechts beschikbaar voor een beperkt aantal partijen, is dit nog steeds niet voldoende om applicaties op te bouwen die voldoende dekking hebben onder de gebruikers van mobiele telefonie in Nederland. Zo zullen de T-mobile gebruikers (24% in 2009) geen gebruik kunnen maken van deze dienst, totdat alle Nederlandse operators de handen ineen slaan en een gezamenlijke dienst gaan aanbieden. Het verleden heeft echter aangetoond dat de kansen hierop gering zijn.
In principe kan een operator nauwkeurig de locatie bepalen van een device vanuit het netwerk, omdat binnen het netwerk aan triangulatie kan worden gedaan: de locatie wordt niet bepaald ten opzichte van slecht één antenne, maar ten opzichte van meerdere, zodat in een driehoeksmeting het gebied waarin de gebruiker zich moet bevinden kleiner wordt, en de meting derhalve nauwkeuriger. In de praktijk lijkt hier toch nog een prijskaartje aan te hangen in de vorm van een tragere locatiebepaling, en bijvoorbeeld Vodafone heeft in het verleden een locatiebepalingsdienst aangeboden waarbij het opvragen van een locatie gemakkelijk 10 seconden duurde, zelfs nog zonder triangulatie. Daarnaast spelen er ook privacy aspecten een rol wanneer een operator een dienst aanbiedt die de locatie van
16
NOVAY
mobiele devices bekend maakt, in plaats van de locatie van de antennes. Maar dat laatste is herbruikbare informatie die een operator niet snel zal verstrekken. Vanwege de wet openbaarheid bestuur bestaat er wel een publiek nationaal antenneregister [4], maar de antenne-identifiers van de antennes die daarin worden genoemd zijn niet (automatisch) te linken met de cell-identifiers zoals die op het mobiele device bekend zijn.
Een alternatief is dat gebruikers de handen ineenslaan, zelf gaan bepalen waar de radiobakens staan, en de uitkomsten met elkaar delen. Om in deze aanpak enigszins schaalgrootte en nauwkeurigheid te verkrijgen dient deze bepaling automatisch te geschieden, bijvoorbeeld met behulp van GPS. Daarnaast moet er een centrale, vertrouwde partij zijn die metingen verzamelt, de cellposities berekent en die weer deelt in de community. Het voordeel van deze aanpak is dat niet alleen GSM, GPRS en UMTS cellen in kaart kunnen worden gebracht, maar tegelijk ook de dekkingsgebieden van WiFi en BlueTooth bakens, en die laatste zijn veelal kleiner en leveren dus nauwkeurigere metingen op. Het nadeel is dat het een redelijke tijd duurt voordat deze aanpak wereldwijd dekkend is, dat er (uiteraard) weer meerdere service providers in dit vacuüm springen of gesprongen zijn (en applicatieontwikkelaars derhalve toch weer moeten integreren met een aantal niet-gestandaardiseerde services), en dat moet kunnen worden omgegaan met veranderende netwerken, waarin cellen verdwijnen en in rap tempo bij komen (met name WiFi).
Meestal werken dergelijke diensten zo dat er een beperkt aantal gebruikers met behulp van GPS de radiobakens in kaart brengt. Deze gebruikers sturen de volgende informatie naar de service provider: Tijdstip en tijdzone Gemeten locatie (lengtegraad, breedtegraad, afwijking) Bewegingsrichting en snelheid (optioneel) Een lijst van waargenomen radiobakens op die locatie, met daarin: o
o
Een baken identifier
SSID (voor Bluetooth en WiFi)
Country code (voor GSM)
Network code (voor GSM)
Area code (voor GSM)
Cell id (voor GSM)
Signaalsterkte van de ontvangst
Na verwerking van de metingen door de service provider kan op basis van een lijst waargenomen radiobakens (en zonder gemeten locatie en bewegingsrichting) een geschatte locatie met bijbehorende nauwkeurigheid worden opgevraagd voor die gebruikers die geen GPS (beschikbaar of aan) hebben. In het geval van locatiebepaling op basis van louter GSM/GPRS/UMTS bestaat de lijst waargenomen radiobakens meestal maar uit slechts één baken, omdat de meeste netwerk interfaces in de mobiele devices alleen het radiobaken aangeven waarmee een verbinding is opgezet. Een oplossing daarvoor is een korte historie aan radiobakens meesturen zodat indien de gebruiker bijna niet beweegt een zogenaamde temporele triangulatie kan plaatsvinden en zo toch een hogere nauwkeurigheid kan worden verkregen.
17
Aanbieders van LBS diensten op basis van metingen van een community van gebruikers zijn: Google Gears (gebruikt voor o.a. Google Latitude), http://code.google.com/intl/nl/apis/gears/api_geolocation.html Yahoo Fire Eagle, http://fireeagle.yahoo.net Navizon, http://www.navizon.com Place Labs, http://www.placelab.org OpenCellID, http://www.opencellid.org CellID DB, http://cellid.novay.nl BlueWhere, http://www.novay.nl/okb/projects/bluewhere/4516
De aanvullende waarde van een dergelijke methode van locatiebepaling naast het gebruik van GPS is dat locatiebepaling op basis van aardse radiobakens kan worden gebruikt als de op zich nauwkeurigere GPS nog geen fix heeft of als de GPS slechte ontvangst heeft, bijvoorbeeld binnenshuis. Daarnaast vergt deze methode slechts een fractie van het batterijgebruik van GPS, dus zijn er ook scenario’s denkbaar waarin GPS wordt gebruikt als de hoge nauwkeurigheid echt noodzakelijk is, zoals onderweg, en er wordt overgeschakeld op de methode op basis van radiobakens op het moment dat de gebruiker zijn bestemming heeft bereikt, of zich in een klein gebied beweegt zoals een supermarkt of een station. Meer informatie over de gecombineerde aanpak in sectie 2.4.
Een bijkomend voordeel van locatiebepaling op basis van Bluetooth is dat naast die locatiebepaling ook andere diensten kunnen worden aangeboden aan gebruikers binnen bereik van het Bluetooth beacon. Dat kan heel basale informatie zijn zoals relevante telefoonnummers, maar ook het pushen van mobiele applicaties die relevant zijn, of aanbiedingen in de nabije omgeving. Dat laatste -Bluetooth marketing- is gelijk ook de meest voorkomende dienst, waarmee ondernemers hun producten of evenementen onder de aandacht kunnen brengen van passanten. Verschillende aanbieders zijn actief op dit terrein, waaronder BlueCanDo dat vooral wordt gebruikt in de horeca om gasten te attenderen op nieuwe menu’s en speciale prijzen. 2.3
VISUELE TAGS
Naast de locatiebepaling op basis van satellieten of radiobakens is er een ook methode die gebruik maakt van de camera. Eigenlijk kan de camera beschouwd worden als een ‘extra oog’ van de gebruiker, en op het moment dat dit extra oog een herkenbare structuur waarneemt (waarin op een geordende manier informatie is opgeslagen), kan die opgeslagen informatie worden geëxtraheerd en gebruikt. Volgens hetzelfde principe waarmee de caissière in de supermarkt de 1D bar codes op producten scant en daarmee weet welke producten er worden gekocht, kan de mobiele telefoon in het dagelijks leven 2D matrix codes scannen en daarmee weten op welke locatie de gebruiker zich bevindt. Daarvoor is het dan uiteraard wel nodig dat in de 2D code de locatiegegevens zijn opgeslagen en dat er een centrale partij bestaat die de spillocaties in een groter gebied
18
NOVAY
(bijvoorbeeld een station of een plaats) voorziet van 2D matrix codes.
Er bestaan verschillende 2D matrix codes, waarvan de QR code, DataMatrix en Semacode de bekendste zijn. Het voorbeeld hierboven toont een QR code waarin de URL senternovem.nl is gecodeerd [5]. In Japan worden deze codes algemeen toegepast en kan ook bijna iedere telefoon deze codes herkennen. Maar ook in Europa hebben veel telefoons, zoals die van Nokia of de iPhone, standaard een applicatie aan boord waarmee deze codes kunnen worden herkend, en eventuele hyperlinks (die in de code bevat zijn) kunnen worden gevolgd. De meest algemene toepassingen zijn het snel kunnen vinden van meer informatie bij een advertentie in een magazine of op een billboard, of het coderen van een visitekaartje zodat de gegevens snel kunnen worden opgeslagen in de mobiele telefoon.
Daarnaast kunnen de 2D matrix codes echter ook locatie-informatie bevatten. Dat kan in de praktijk nog niet zonder dat de gebruiker daar ook een actie voor moet ondernemen, namelijk de camera richten op de 2D code en een applicatie actief hebben die daarop actie kan ondernemen. Daarom is deze methode absoluut niet geschikt om realtime tracking van de gebruiker te kunnen doen, maar is het wel mogelijk om af en toe de locatie van de gebruiker te achterhalen, en dan vaak met veel meer precisie dan kan worden verkregen met behulp van GPS. Bijvoorbeeld kan worden bepaald dat de gebruiker op het NS station Amsterdam naast kaartjesautomaat 6 staat, of dat de gebruiker op dit moment in taxi 121 van TCT zit. Uit de voorbeelden blijkt dat hiermee niet zozeer een absolute positie wordt verkregen, maar veeleer een relatieve positie ten opzichte van een punt dat zelf ook weer kan bewegen, zoals een taxi.
Het voordeel is wel dat aan de gebruiker op basis van die relatieve informatie een aantal diensten kunnen worden aangeboden die zeer specifiek zijn voor zijn huidige locatie. Bij een taxi: leg vast welke taxi u gebruikt, of schrijf een waardering voor deze taxi(chauffeur). Bij een trein: rapporteer snel wat niet in orde is of geef suggesties voor verbetering. Bij een WC op het station: open de deur. Bij de kaartjesautomaat: wordt geïnformeerd over relevantie aanbiedingen in de nabije toekomst. 2.4
DE GECOMBINEERDE AANPAK
Een aantal moderne mobiele platformen bieden al een generieke locatie interface die de complexiteit van de verschillende onderliggende methoden van locatiebepaling (GPS, assisted GPS, via operator, radiobakens, of services van derden) verbergt voor de ontwikkelaar, en hem in staat stelt om over alle beschikbare methoden eenvoudig de meest precieze, meest recente of meest goedkope locatiemeting op te vragen. Zo bestaat er voor Android de Location API [7] en voor Symbian de Location Acquisition API [6].
Groot voordeel van zo’n gestandaardiseerde aanpak is ook dat de verschillende ‘location providers’ kunnen worden bevraagd op beschikbaarheid, kosten en prestaties. Zo kan richting de gebruiker niet alleen de locatie inzichtelijk worden gemaakt, maar ook hoe nauwkeurig de locatiemetingen zijn, wat de kosten zijn om locatie te kunnen bepalen, en hoe het batterijgebruik wordt ingeschat. En voor developers wordt het mogelijk om op basis van criteria van gebruikers en de (applicatie)context de beste methode voor locatiebepaling te selecteren.
19
2.5
OVERZICHT
De onderstaande tabel geeft een gestructureerd overzicht van de verschillende mogelijkheden voor locatiebepaling met daarin een indicatie van de nauwkeurigheid, en de voor -en nadelen naast elkaar.
Indicatie
Radio beacon scan
nauwkeurigheid
Voordelen
Nadelen
100m-500m
Onafhankelijk van satellieten of
Scan is relatief traag, vooral als
operators. Wereldwijd toepasbaar.
BlueTooth
wordt
meegenomen.
Niet overal dekkend te krijgen. GSM cell id
500m-5km
Onafhankelijk van satellieten of
Niet overal dekkend omdat de
operators. Wereldwijd toepasbaar.
cellen eerst in kaart moeten zijn gebracht.
GSM antenna level
1km-5km
Toch nog redelijke locatieschatting als andere cellen op dezelfde antenne wel bekend zijn.
GSM area level
25km+
Alleen als fallback toepasbaar
GSM country level
100km+
Alleen als fallback toepasbaar
GSM temporal
150m-3km
Onafhankelijk van satellieten of
Alleen toepasbaar als de gebruiker
operators. Wereldwijd toepasbaar.
niet snel beweegt.
100% dekking binnen een operator.
Soms langzaam vanwege paging,
triangulation GSM via operator
100m-3km
afhankelijkheid van de operator, heeft
meestal
een
redelijk
prijskaartje, privacy concerns GPS
10m-45m
Beste
nauwkeurigheid,
geen
externe services nodig
Hoge batterijconsumptie, niet op elke
telefoon
aanwezig,
werkt
beperkt indoor. 2D codes
1m+
Zeer nauwkeurige, relatieve positie.
Alleen bruikbaar voor incidentele
Dienstenaanbod kan zeer specifiek
locatiebepaling, vergt actie van de
worden afgestemd.
gebruiker en awareness bij een nu nog heel kleine gebruikersgroep
Een aantal methoden voor locatiebepaling zijn bewust onbesproken gebleven, zoals methoden op basis van RFID of Zigbee, met name omdat de hiervoor benodigde hardware (zoals tags en readers) niet algemeen beschikbaar is op de huidige generatie mobiele devices. Daarom is het ook nog niet mogelijk om hiermee diensten en applicaties te ontwikkelen die voldoende gebruikers bereiken om succesvol te kunnen zijn.
Daarnaast beschikt de huidige generatie mobiele devices vaak wel over additionele sensoren voor beweging en richting, zoals een 3D accelerometer of een elektronisch kompas. Met een accelerometer kunnen heel gedetailleerde
20
NOVAY
bewegingspatronen worden verkregen van de gebruiker, en met het kompas kan ook de kijkrichting van de gebruiker worden bepaald. In OV applicaties kan deze informatie bijvoorbeeld gebruikt worden om automatisch informatie te verzamelen over de rijstijl van de taxichauffeur of de buschauffeur, en kan die informatie gekoppeld worden aan de waardering van de gebruiker over de geleverde dienst. Met een kompas zijn met name navigatietoepassingen gediend, omdat daarmee ook aan een stilstaande gebruiker kan worden getoond in welke richting hij of zij moet lopen om bijvoorbeeld de taxistandplaats bij het station te vinden.
21
3 De huidige generatie mobiele platformen De wereldmarkt voor mobiele telefoons wordt voor bijna 97% verdeeld tussen de top 5 mobiele platformen Symbian, Blackberry (RIM), Apple’s iPhone, Microsoft’s Windows Mobile en Google’s Android.
Gartner voorspelt dat voor 2012 het landschap er al heel anders uit ziet, met daarin Android sterk in opkomst, ten koste van met name de iPhone en Windows Mobile, en tegelijkertijd een sterk afnemend marktaandeel van de Blackberry. De Nederlandse markt is al enigszins anders in de zin dat de Blackberry daar nooit zo groot is geweest als in bijvoorbeeld de Verenigde Staten, maar ook in de toekomst zal de situatie nog steeds zo zijn dat voor een marktaandeel van 80% een applicatie op minimaal 4 verschillende mobiele platformen moet worden ontwikkeld. Er bestaan een aantal wegen om parallelle ontwikkeling op diverse platformen te omzeilen, zoals een web-based of een
22
NOVAY
Java applicatie, maar wat betreft gebruiksgemak en het kunnen integreren met de specifieke sensoren op de mobiele telefoon leveren dit soort applicaties (nu al) sterk in ten opzichte van native applicaties op bijvoorbeeld iPhone of Android telefoons, zoals beschreven in hoofdstuk 2. 3.1
SYMBIAN
Heeft nog steeds een zeer groot marktaandeel, en vrijwel alle toestellen van Nokia, Samsung en Sony-Ericsson draaien op Symbian. Ondanks het feit dat er nu wel een app store voor Nokia toestellen beschikbaar is (OVI store) installeren Nokia gebruikers toch relatief weinig applicaties op hun mobiel, zeker vergeleken met de IPhone. Daarnaast zijn de mobiele telefoons standaard ingericht op zo weinig mogelijk gebruik van internet, waardoor het gebruik van internet toepassingen nog niet zo’n hoge vlucht neemt. Voor de ontwikkelaars is het ontwikkelen van native Symbian applicaties een tijdrovende klus, en is er ook maar een zeer beperkt aantal van dergelijke OV applicaties beschikbaar. 3.2
BLACKBERRY
Ligt heel goed in zakelijke markt, met name vanwege het van origine grote toetsenbord, maar deze zakelijke devices vinden nog weinig aftrek in de Nederlandse consumentenmarkt. Ondanks dat applicaties in Java kunnen worden ontwikkeld, schijnt de ontwikkelomgeving een nogal steile leercurve te hebben. 3.3
IPHONE
Het grote voordeel van de iPhone is het gebruiksgemak van applicaties en het gemak waarmee nieuwe applicaties kunnen worden gedownload vanuit de app store. Applicaties kunnen worden ontwikkeld in een de professionele ontwikkelomgeving, maar de beschikbaarheid van objective-C programmeurs is hier de bottle neck. Daarnaast is de app store niet geheel open, waardoor goede applicaties in principe toch geweigerd kunnen worden door Apple. Gegeven het grote aanbod van applicaties in de store, wordt het steeds moeilijker om je applicaties zichtbaar te krijgen in de app store, en is er een groot verschil tussen de top-100 applicaties en de long tail aan applicaties die veel minder worden gedownload. 3.4
ANDROID
Relatief nieuw platform van Google, waarop applicaties in J2ME worden geïmplementeerd. Moet nog wel bewijzen dat de brede range aan aangekondigde Android devices ook zonder problemen alle applicaties kunnen draaien en dat geen device specifieke aanpassingen noodzakelijk zijn. 3.5
WINDOWS MOBILE
Windows Mobile is één van de meer seniore platformen, maar komt toch in de praktijk niet verder dan de vierde plaats, met name vanwege een beperkt aanbod aan mobiele telefoons die Windows draaien. In de PDA markt is Windows Mobile sterker. Applicatieontwikkeling op Windows Mobile wordt heel goed ondersteund, maar de gebruikers ervaren een beperkt gebruiksgemak.
23
3.6
VERGELEKEN
Een nog steeds groeiend aandeel van de mobiele devices die draaien op de genoemde platformen ondersteunt GPS. Op dit moment hebben 26 van de 77 Nokia devices GPS aan boord, 12 van de 66 Sony Ericsson devices, en een nog groter aandeel van de Android devices en iPhones. Daarvan zijn geen exacte cijfers bekend, maar de nieuwe generaties iPhone bestaan niet eens meer zonder GPS. De verwachting is dan ook dat het aandeel GPS-enabled devices alleen nog maar zal stijgen in de komende jaren.
Daarnaast is het gebruik van mobiel internet van groot belang, zowel voor alternatieve methoden voor locatiebepaling als het aanbieden van diensten met dynamische informatie zoals reisplanners. In West Europa is de mobiele-internet-penetratie gestegen tot 17 procent van de bevolking aan het eind van 2009. Dat is hetzelfde niveau als het aantal mensen dat in 1999 de beschikking had over een PC met internettoegang, en volgens onderzoeksbureau Forrester kan dit percentage beschouwd worden als een kritieke massa om alle mogelijke diensten aan te trekken naar de mobiele telefoon.
Als we kijken naar het daadwerkelijk gebruik van mobiel internet voor de diverse mobiele platformen, dan zien we een totaal ander beeld dan de marktaandelen uit het begin van dit hoofdstuk, waarin Symbian (qua marktaandeel dus) met kop en schouders boven de rest uitstak. De onderstaande figuur met cijfers uit 2009 laat zien dat wereldwijd Symbian bijna is ingehaald door de iPhone.
Als we dan inzoomen op de Verenigde Staten zien we zelfs dat de iPhone al overweldigend aan kop gaat met meer dan 50% van alle mobiele hits op websites. Blackberry is daar de runner up die niet in de schaduw kan staan.
24
NOVAY
In Nederland blijkt de Blackberry inderdaad qua internetgebruik geen device van betekenis, en wordt de top 90% van het gebruik onderverdeeld tussen iPhone, Symbian en Windows Mobile. iPhone is ook in Nederland qua internetgebruik veruit het meest gebruikte device. Android is in Nederland nog niet zover als in de VS, maar wel duidelijk in opkomst.
De verwachting is dat op korte termijn de mobiele telefoon zonder camera en media mogelijkheden en zonder internettoegang zal uitsterven: binnen de 2 jaar op minder dan 10% marktaandeel. Zie de onderstaande figuur van onderzoeksbureau Forrester. Qua mobiel internetgebruik gaan we in 2010 over de kritieke massa van 20% en bereiken we al binnen 3 jaar de situatie dat in elk gemiddeld gezin in ieder geval één mobiel device met internettoegang aanwezig is.
En drie jaar is een korte tijd om goed voorbereid te zijn met het juiste dienstenaanbod in 2012 voor het ondersteunen van openbaar vervoer reizen. De iPhone is er klaar voor, de dienstenaanbieders focussen nu nog op de voordehandliggende delen van het reisproces, maar zullen in 2012 klaar moeten zijn met een geheel gedekt (lees mobiel ondersteund) OV reisproces. Het volgende hoofdstuk biedt een analyse van de mogelijkheden die nog open liggen. Bijna alle mobiele telefoons en platformen ondersteunen SMS. Toch blijft bilaterale communicatie tussen twee
25
personen veruit het grootste gedeelte van het SMS verkeer uitmaken, en veroorzaken SMS diensten slechts een heel beperkt gedeelte van het SMS verkeer, en daarmee ook van de SMS activiteit van de gebruiker.
Onderzoek van ComScore (2008) laat zien dat de top-3 meest gebruikte SMS diensten bestaat uit weer, sport en nieuws; typische informatiediensten dus, waarbij zelfs de meestgebruikte dienst (weer) wordt gebruikt door nog niet eens 2.5% van de mobiele telefoonbezitters. De meer interactieve diensten zoals vervoersinformatie en aandelenbeheer komen in de achterhoede met maximaal 1% gebruik. (De diensten voor het aankopen van ringtones en wallpapers zijn hier buiten beschouwing gelaten.)
Dus ondanks het enorm grote bereik van SMS diensten valt het daadwerkelijke gebruik daarvan tegen, en zijn de diensten vaak beperkt tot eenmalige informatiedienst waar een verzoek gevolgd wordt door een antwoord, en daarmee einde dienst. Belangrijke factor hierbij is dat het moeilijk is om een meer ingewikkelde workflow aan te bieden via SMS omdat de coördinatie daarvan geheel bij de gebruiker ligt, die vervolgens moet onthouden welke commando’s aan de dienst kunnen worden verstrekt, en daarnaast staat het antwoord ook zeer beperkt opmaak en verdere interactie toe. Vaak wordt in een antwoord SMS een URL verstrekt, zodat de gebruiker daarmee een ingang heeft tot een webdienst en daarin beduidend meer opties en mogelijkheden tot zijn beschikking krijgt.
In een mobiele applicatie (geïnstalleerd op de telefoon van de gebruiker) zorgt deze applicatie voor een correcte afhandeling van de workflow, daardoor hoeft de gebruiker minder te onthouden, en wordt een reisdienst in de praktijk veel hoger gewaardeerd qua gebruiksgemak. Voor de aanbieders van nieuwe mobiele diensten is de tactiek dan ook om zich te richten op die devices die het grootste aandeel hebben in mobiel internetgebruik en met een hoge mate van gebruiksgemak, zoals de iPhone en Android telefoons. Voor de brede school van Symbian devices wordt dan vaak een weboplossing geboden, die maar beperkt kan integreren met de sensoren op de mobiele telefoon. En voor de volledigheid wordt een deel van dienst ook aangeboden via SMS waarbij de gebruikscijfers dan beperkt blijven tot enkele procenten van de potentiële populatie gebruikers. Een voordeel voor de dienstenaanbieder bij SMS is ook het eenvoudige betalingsmodel voor de dienst, namelijk via een toeslag op elk verzonden SMS bericht. Tegelijk is dit vaak ook weer een nadeel vanwege de intransparantie van de kostenstructuur. Daarentegen is bij mobiele systemen met een appstore, zoals de iPhone, de kostenstructuur weer zeer transparant omdat alleen voor de download en niet voor het gebruik van de applicatie hoeft te worden betaald. Typische downloadkosten bedragen enkele euro’s; voldoende laag voor de gebruiker om te experimenteren met applicaties totdat de beste keus kan worden gemaakt.
26
NOVAY
4 Analyse van de mogelijkheden In hoofdstuk 1 is het proces van een OV reis geschetst en daarbij aangeven welke delen van dit proces reeds worden gedekt door het huidige aanbod aan mobiele applicaties en diensten. In dit hoofdstuk ligt de focus op die delen van het reisproces waarin de reiziger nog niet of nauwelijks wordt ondersteund door ICT applicaties en waar dus nog mogelijkheden liggen om het reisgemak en de reizigertevredenheid te verhogen, en daarmee het openbaar vervoer aantrekkelijker te maken als concurrent van de auto. 4.1
REIS HERPLANNEN ONDERWEG
Waar in het verleden bij een vertraging of wijziging in de plannen tijdens de reis de conducteur nodig was om de reis te herplannen, heeft de moderne reiziger steeds meer de tools in handen om zelf zijn reisplannen bij te stellen. Mobiele versies van de reisplanner kunnen tijdens de reis worden gebruikt om vanaf het volgende overstappunt de gebruiker weer op weg te helpen. Vaak worden daarin eventuele vertragingen al wel vermeld, maar nog niet verwerkt in de reisplanning, en is nog steeds vrij veel inschattingsvermogen en herhaalde invoer van de reiziger noodzakelijk. Vanuit reizigersperspectief is een meer autonome reisplanner wenselijk die: 1.
het laatste reisplan van de reiziger vast houdt,
2.
eventuele vertragingen autonoom opmerkt,
3.
in dat geval de reis opnieuw plant vanaf de huidige locatie, rekening houdend met bekende vertragingen
4.
de reiziger de mogelijkheden voorlegt (wachten, omrijden, terugkeren) waarmee de gebruiker zijn reisplan bijstelt.
Het grote voordeel is dat de gebruiker geruster kan reizen, en als er betere mogelijkheden blijken te ontstaan onderweg dan wordt hij daarop gewezen. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat voor de beste alternatieve route het noodzakelijk is om een aantal stations eerder al over te stappen, of dat de reiziger uit een vertraagde trein toch nog net de overstap kan maken omdat de aansluitende trein ook vertraagd blijkt te zijn. 4.2
VERTRAGINGEN DOOR DE BRIL VAN DE REIZIGER
Vervoersbedrijven meten de punctualiteit door de bewegingen van hun voertuigen te vergelijken met de dienstregeling. Deze punctualiteit zegt echter niets over hoe een reiziger een reis ervaart, omdat bijvoorbeeld twee minuten vertraging voor een reiziger betekent dat hij een half uur moet wachten op de verbindende trein. Nieuwe OV applicaties meten de reispatronen van de reiziger tot op de seconde nauwkeurig, inclusief afstand die een reiziger moet lopen, vertragingen en de consequenties daarvan, deur-tot-deur reistijden, en spot daarnaast trends in reistijd en afwijkingen van normale patronen. Op deze manier krijgt het meten van klanttevredenheid een totaal nieuwe dimensie.
In een uitgebreide versie kunnen ook zaken worden vastgelegd of een reiziger kan zitten of moet staan in de trein, en hoe lang het precies duurt voor hij of zij een plekje gevonden heeft, of een reiziger moet rennen voor zijn verbinding of dat hij kalmpjes aan kan doen. De uitdaging hierbij is een applicatie te ontwikkelen die voor de vervoerder een meetinstrument is, maar voor de reiziger ook direct meerwaarde biedt. Te denken valt aan alternatief persoonlijke
27
reisadvies bij stremmingen in het vooruitzicht, of het met een druk op de knop aanvragen van restitutie bij substantiële vertragingen. 4.3
RESERVEER EN VIND DE TAXI
Een taxi vinden voor het laatste deel van de reis is nog veelal een zaak van het station uitlopen en de eerste gereedstaande taxi pakken, of -op kleinere stations- een tijd wachten op de eerstvolgende taxi. Voor het bestellen van een taxi op de huidige locatie zijn al de nodige applicaties beschikbaar; voor het bestellen van een taxi op de eindbestemming nog niet. De ideale applicatie houdt daarin ook rekening met eventuele vertragingen tussen het moment van reserveren en het geplande moment van aankomst, wijst een chauffeur toe aan de reiziger, houdt taxichauffeur en reiziger op de hoogte van elkaars locatie, en helpt de reiziger de taxi te vinden op een soms complex vervoersknooppunt.
De uitdagingen zijn hier het koppelen met de lappendeken aan taxicentrale systemen in Nederland en het uitwisselen van locatiegegevens tussen chauffeur en reiziger. Voor dat laatste bestaan verschillende locatieplatformen (zoals Google Latitude [10], Gypsii [8] of IYOUIT [9]), maar daarin bestaat nog niet het concept van een tijdelijke relatie. De relaties die daarin worden gedefinieerd hebben meer een lange termijn karakter zoals familie-, collega- of vriendschapsrelaties, Vanwege de privacyaspecten is het uiteraard niet wenselijk dat de chauffeur en de reiziger buiten de context van de geplande taxirit elkaars locatiegegevens kunnen inzien. Daarom zou er een concept moeten worden ingevoerd van een relatie die wederzijds wordt bevestigd, en die automatisch termineert na een bepaalde tijd of in een bepaalde context, bijvoorbeeld als de chauffeur en de reiziger elkaar gevonden hebben.
4.4
LEEN EEN AUTO
Grotere verhuur bedrijven (zoals Avis en Hertz) bieden op dit moment al mobiele applicaties aan waarmee hun huurauto’s kunnen worden gereserveerd en verhuurlocaties kunnen worden gevonden. En ook leenauto’s (zoals die van ZipCar [11]) kunnen worden gereserveerd, gevonden en zelfs geopend vanaf de mobiele telefoon. (En als je de auto niet kunt vinden kan je hem vanaf de mobiele telefoon laten toeteren.) Maar alle beschikbare applicaties delen het feit dat ze alleen draaien op de iPhone, en daarnaast nog alleen in de VS op de markt zijn. Op zich is het een kwestie van tijd voordat deze applicaties ook op de Nederlandse markt beschikbaar zijn, maar vanuit de eindgebruiker is het feit dat elke aanbieder zijn eigen applicatie lanceert een drempel om het overzicht te krijgen over het huur- of leenauto aanbod op een bepaalde locatie. Met name bij ad hoc reserveringen onderweg moet de gebruiker eerst zien te achterhalen welke aanbieders er zijn op het station van aankomst, vervolgens de bijbehorende applicatie bemachtigen en dan pas een reservering maken. Hierin is duidelijk een rol weggelegd voor een centrale partij die als wegwijzer fungeert naar het auto-aanbod op een specifieke locatie, maar zal het vanwege sterke onderlinge concurrentie nog wel een tijd duren voordat een partij als 9292ov ook informatie gaat aanbieden over huur en leenauto’s. Dat kan op een zelfde manier waarop informatie wordt aangeboden over de OV fiets en de NS scooter: inzichtelijk maken welke verhuurbedrijven actief zijn op welke locatie en een directe link aanbieden naar de specifieke reserveringsapplicaties; dat zou al een belangrijk deel van deze
28
NOVAY
drempel voor de eindgebruiker wegnemen. En het voorbeeld van ZipCar laat zien dat verregaande integratie tussen de mobiele telefoon en de leenauto mogelijk is, in dat geval voor het vinden van de auto, het openen en sluiten van de deuren, het laten toeteren van de auto om hem te vinden, en het vastleggen van de gereden afstand ten behoeve van een automatische registratie. ZipCar werd door Time Magazine in 2009 uitgeroepen tot 1 van de 25 beste travel gadgets, en daaronder waren maar 2 mobiele applicaties: ZipCar en Yelp (voor social recommendation, zie ook sectie 4.6). Juist deze sterke integratie bevordert het gebruiksgemak van de leenauto, en is daarmee ook een stimulans voor het gebruik daarvan, met name als aanvullend vervoer in een plaats die de gebruiker niet geregeld bezoekt. 4.5
REIS ALLEEN ONDER BEGELEIDING
De NS reisplanner biedt al de basale mogelijkheden aan waarmee een reiziger iemand anders (via SMS naar een mobiel nummer) op de hoogte kan houden van de reisplannen en reisvoortgang. Dit concept is uitermate geschikt voor alleen reizende jonge kinderen waarvan een thuisblijvende ouder op de hoogte wil blijven, of in principe iedere reiziger die door een bekende wordt afgehaald op het station van bestemming. Alleen is de uitvoering nog beperkt doordat alleen SMS updates worden gepushed door het reisbewakingssysteem, en de volgers niet autonoom de reis kunnen volgen via een locatieplatform dat toegankelijk is vanaf hun mobiele telefoon of hun PC thuis.
In zo’n uitgebreider systeem kunnen de reiziger en volgers zelf bepalen wie er precies geïnformeerd moet worden, op welke manier, en in welke omstandigheden, zoals bij vertragingen van meer dan 15 minuten, bij overstap of bij aankomst op de eindbestemming. Het is daarbij een goede keus als de verleende rechten per reis worden verstrekt en niet voor langere tijd gelden, maar dat deze instellingen voor de reiziger wel gemakkelijk herbruikbaar zijn. 4.6
AANBEVELEN EN RECLAMEREN
Voor een reiziger is het nog nauwelijks mogelijk om op een gestructureerde manier zijn waardering uit te spreken voor de vervoerder(s) en zijn ervaringen betreffende een bepaalde reis met die vervoerders (en mogelijk ook met de rest van de wereld) te delen, of in het geval van een niet-geleverde of sterk vertraagde vervoersdienst te reclameren en een deel van de vervoerprijs terug te vragen. Het publiek waarderen van een bepaalde vervoersdienst is vooral relevant wanneer er voor de reiziger meerdere alternatieve vervoerders zijn. Zo heeft een reiziger op de meeste NS stations in de praktijk weinig tot geen keuze in de mogelijke vervoerders over het spoor, maar is er bij een taxistandplaats wel degelijk heel veel keuze, maar zonder dat de reiziger van te voren een goed beeld heeft van de kwaliteit van de geleverde taxidienst, of de kwaliteit daarvan zoals gepercipieerd door andere reizigers. Met name in dit geval kunnen ICT oplossingen de reiziger helpen bij het snel kunnen herkennen van vervoerder en vervoermiddel, en het noteren van de kwaliteit en ervaringen in slechts een paar clicks. De gezamenlijke meningen van de reizigers geven dan een steeds beter beeld van de kwaliteit van de geleverde dienst, andere reizigers kunnen hierop selecteren, en in geval van een slechte dienst heeft de vervoerder reden om in te grijpen en de dienst te verbeteren. Er bestaan al generieke mobiele applicaties die het voor de gebruiker makkelijk maken om over allerlei soorten dienstverlening zijn mening te geven, of de mening van anderen te raadplegen. Yelp [12] is daarvan een voorbeeld waarmee ook ‘transportation services’ kunnen worden beoordeeld, voorlopig alleen nog in de VS en Groot Brittannië.
29
Een nieuwe optie daarin is ‘augmented reality’ waarin in het camerabeeld overlays worden getoond met informatie over nabije diensten, de afstand tot de gebruiker en de waardering van andere gebruikers. Voorlopig kunnen alleen nog vaste locaties (zoals 2 naburige winkels of restaurants) op deze manier vergeleken worden, maar met behulp van de beschreven locatiebepalingsmethoden kan in de toekomst ook van dynamische objecten (zoals taxi’s of bussen) de kwaliteit in real-time worden vergeleken. 4.7
REISPLANNER NEDERLAND-BREED
Er bestaat bij vervoerders en gemeenten een bijna onweerstaanbare drang om (mobiele) reisplanners te leveren die specifiek zijn voor een bepaalde vervoerder, gemeente of regio. En daarmee zetten ze in principe zichzelf centraal, en niet de reiziger. De reiziger heeft een sterke behoefte aan deur-tot-deur reisadvies, geleverd door een onafhankelijke informatiespecialist zoals 9292ov, waarin verschillende vervoerders elkaar aanvullen of juist beconcurreren, maar waarin de reiziger de keuze kan maken op basis van prijs, kwaliteit, frequentie en tijdigheid.
In het nabije verleden hebben diverse vervoerders, zoals de NS, zich beroepen op het databankrecht om maar niet reisinformatie met andere reisapplicaties te hoeven delen. Maar de rechter stelt dat het databankrecht hier niet van toepassing is, omdat de databank gezien kan worden als een spin-off van de belangrijkste bedrijfsactiviteit van de NS namelijk het vervoeren van reizigers, en niet haar kernactiviteit is. Daarom zou het voor de reiziger een goede zaak zijn als vervoerders zich zouden inzetten voor kwalitatief hoogwaardig vervoer en geheel transparant zouden zijn in hun informatievoorziening over zowel gepland als actueel vervoer.
Die transparantie moet dan blijken uit gestandaardiseerde interfaces waarop generieke reisapplicaties verder kunnen bouwen. Het is niet waarschijnlijk dat de reizigers of de centrale informatiespecialisten voldoende macht hebben in de markt om deze transparantie af te dwingen, dus hier ligt een duidelijke taak voor de overheid die zoveel mogelijk mensen met het OV wil laten reizen, en die bovendien nog vaak aandeelhouder is in de vervoerder. Deze interfaces kunnen mogelijk ook onder licentie worden aangeboden, waardoor ze ook direct inkomsten voor de vervoerder opleveren, en daarnaast is het ook een mogelijkheid voor directe feedback van de ervaringen van de reiziger, zie ook sectie 4.6. 4.8
SAMENVATTEND
Er zijn in het reisproces dus nog voldoende activiteiten die niet, slechts gedeeltelijk, of nog niet in Nederland worden ondersteund door ICT diensten en applicaties. Gebruiksvriendelijke mobiele platformen met automatische locatiebepaling hebben hun kritieke massa van rond de 20% marktaandeel reeds bereikt en zullen sterk door blijven groeien, ook in het gebruik daarvan voor datadiensten via internet. Daarentegen zijn basale telefoons met alleen spraak en SMS functionaliteit sterk op hun retour. In 2010 hebben deze telefoons nog maar een marktaandeel van 12%, reducerend tot slechts enkele procenten in 2015. Ondanks de technische mogelijkheden en potentiële gebruikerscirkel van SMS diensten op dit moment, zetten dienstenaanbieders massaal in op gebruiksvriendelijke datadiensten met locatiebepaling, virtual reality, en directe interactie met vervoerders en transportmiddelen. Deze diensten kennen nu al een zeer sterke stijging in gebruik, maar het voorgaande hoofdstuk geeft aan dat er nog voldoende ruimte is voor innovatie in het multimodaal reizigersvervoer.
30
NOVAY
Referenties [1]
Gartner, Top 10 Consumer Mobile Applications for 2012, http://www.gartner.com/it/page.jsp?id=1230413
[2]
NMEA, GPS sentence information standard, http://aprs.gids.nl/nmea
[3]
WaarZitWie, De LBS dienst van Hi, http://www.hi.nl/web/show/id=5759979
[4]
Antenneregister, Het register met alle telefonie antennes in Nederland, http://www.antenneregister.nl
[5]
QR, QR codes maken met Google Charts, http://code.google.com/intl/nl/apis/chart/types.html#qrcodes
[6]
Location acquisition API, Specificatie voor Symbian, http://www.forum.nokia.com
[7]
Location API, Specificatie voor Android, http://developer.android.com
[8]
Gypsii, Location sharing, http://www.gypsii.com
[9]
IYOUIT, Location sharing, http://www.iyouit.eu
[10] Latitude, Location sharing, http://www.google.com/latitude [11] ZipCar, Car sharing, http://www.zipcar.com/iphone [12] Yelp, Social recommendation, http://www.yelp.com/yelpmobile [13] OVchipstatus, Inzicht in reissaldo, http://www.p-edge.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=77
31
Appendix: IYOUIT IYOUIT is a mobile application that allows users to automatically collect context information centered on places they visit and people they meet. The application aims at making it easy to automatically collect context data on a standard phone and facilitates an instant and light-hearted sharing of personal experiences within communities and rich contextual tagging for use in everyday life.
IYOUIT is shaped towards the support of four target domains: Share (communitybased context sharing), Life (life support through context-aware guidance), Blog (enhanced contextual blogging) and Play (playful experience of context-awareness in games). The application is based on its own context management framework to host various services and data sources. Framework components, for instance, track the positions of users via GPS and cellular information and automatically identify places of interest over time. Further context sources include the whereabouts of buddies, scanned Bluetooth or WLAN beacons, local weather, photos, sounds, observed products, books or messages. These are used to build a situational image of the user, and to create user profiles and behavioral patterns, automatically based on measured user behavior.
All data collected by IYOUIT is aggregated into a wealth of context information and made accessible to the user on the Web and on the mobile phone. For selected contextual sources, value is added through the transformation of quantitative context information into qualitative statements about a user’s given situation, e.g., a traffic jam on the A1 high way, or being travelling in the train with two colleagues and being delayed by 10 minutes. By hooking up to existing Web2.0 services and social networks, the application allows the user to share personal context with others online. Sharing can be instant, by posting single data items to such services, or through the aggregated contextual experience in potentially lifelong online blogs.
IYOUIT has been developed as a prototype by DOCOMO Euro-Labs in Munich together with Novay in Enschede, in a joint research project on platform support for Context Awareness in mobile services and applications. The prototype suite of services is made available in a mobile client for all Nokia Series-60 phones, its own Web portal and developer network, as well as through the integration with 3rd party Web2.0 services, including Last.fm, Flickr, Facebook and Twitter. The application can be downloaded free of charge and is designed to be used seamlessly 24/7.
More information and download on https://www.iyouit.eu/portal/About.aspx
32
NOVAY
Index 2
H
R
2D matrix codes 19
herplannen 27
radio bakens 16
A
K
reclameren 29
aanbevelen 29
kompas 20
reisplanner 30
accelerometer 20
L
reisproces 11
Android 23
LBS diensten 18
RFID 20
B
leenauto 28
S
begeleiding 29
M
Semacode 19
Blackberry 23
mobiel internet 24
SMS 25
Bluetooth marketing 18
mobiele applicaties 7
Symbian 23
D
mobiele platformen 22
V
DataMatrix 19
N
vertragingen 27
F
NMEA 15
W
fix 15
O
Windows Mobile 23
G
OV chipkaart 7, 12
Z
Galileo 14
Q
Zigbee 20
GPS 14, 24
QR 19
33
