MISCANTHUSBETON TEGEN

MISCANTHUSBETON TEGEN GELUIDSOVERLAST SCHIPHOL

Opdrachtgever: TSG Strukton Vincent Kuijpers ([email protected]) Lisa van Leeuwen ([email protected]) Opdrachtnemer: Hogeschool Inholland Delft School:

Hogeschool Inholland Delft Onder begeleiding van Peer van de Sande ([email protected]) Jenny Schrauwen ([email protected]) Uitvoerend student: Erwin Beukenholdt ([email protected]) ([email protected])

Schiphol, 19-10-2015

Colofon

Opdrachtgever: TSG Strukton

Opdrachtnemer: Hogeschool Inholland Delft (P. van de Sande, [email protected] & Jenny Schrauwen van der Geer [email protected]) en E. Beukenholdt ([email protected]) Schiphol, 19-10-2015

2

Voorwoord Dit rapport is de afsluiting van een zes maanden durende afstudeerperiode bij The Solid Grounds te Schiphol. Tevens is dit de afsluiting van de HBO-studie Landscape & Environment Management aan Hogeschool Inholland te Delft. Mij zijn meerdere opdrachten aangeboden, maar mijn oog viel op de opdracht over Miscanthusbeton voor geluidswering omdat ik vaker van het probleem had gehoord, het me een interessant concept lijkt. Graag wil ik een woord van dank richten aan mijn begeleiders Lisa van Leeuwen en Vincent Kuypers. Buiten dat Lisa van Leeuwen een fijn en humoristisch persoon is, is dat zij exact weet wat het is om af te studeren bij The Solid Grounds en de begeleiders kent. Dit maakte de communicatie tussen mij en Lisa buitengewoon plezant. Als er iets was waar ik mij druk om maakte, zei ik dat uiteraard makkelijker tegen iemand die ik al langer ken. Vincent Kuypers wil ik graag bedanken voor zijn zeer vriendelijke en behulpzame karakter wat er voor heeft gezorgd dat de motivatie hoog blijft. Daarnaast kwam zijn ecologische kennis over Miscanthus goed van pas. Ook wil ik Hendrik Faber bedanken voor het uitlenen van zijn boek over de omgevingsfactoren van militaire luchtvaart (in Nederland). Ik heb hier veel aan gehad omdat mij dit een duidelijk beeld heeft gegeven van geluid. Al met al vond ik deze opdracht vernieuwend en was het een fijne ervaring om met zo iets nieuws aan de slag te gaan. Ik hoop dat TSG gebruik zal maken van het rapport.

3

Samenvatting Dorpsraad Badhoevedorp, vertegenwoordigers van de bewoners van Badhoevedorp, klagen over geluidsoverlast dat veroorzaakt wordt door de luchtvaart vanaf Schiphol Airport. Het gaat met name om ‘’grondgeluid’’. In dit rapport is grondgeluid als volgt gedefinieerd: geluid dat wordt veroorzaakt door vliegtuigen die beginnen te rollen en de intentie hebben te starten. Het grondgeluid bevindt zich in het lage gedeelte van het geluidsspectrum (laagfrequente geluiden worden ervaren als een drukgevoel). The Solid Grounds Strukton houdt zich bezig met de ontwikkelingen rondom het fenomeen Miscanthusbeton. Het idee is dat Miscanthusbeton een geluidsabsorberende werking heeft. Of dat zo is, is getest in het lab, maar nog niet in de praktijk. Het doel van dit onderzoek is om er achter te komen wat de beste manier is om het Miscanthusbeton, met geluidsabsorberende functie, in de praktijk te testen. Hiervoor is de volgende hoofdvraag opgesteld: Wat zijn mogelijke scenario’s ten behoeve van een pilotstudie in de groene buf fer tussen Schiphol en Badhoevedorp, waarin Miscanthusbeton in de praktijk wordt getest en in het gebied wordt geïmplementeerd? Om een antwoord te krijgen op deze hoofdvraag is er gebruik gemaakt van de volgende deelvragen: - Wat zijn de achtergronden van het projectgebied? - Wie zijn de actoren in dit project en welke belangen hebben zij? - Wat is miscanthus en welke functies kan het vervullen binnen dit project? - Op welke manier kunnen de verschillende belangen van de verschillende actoren gecombineerd worden in een inrichtingsplan? - Welke scenario’s kunnen aan de hand van de verschillende belangen en bevindingen op het gebied van geluidswering worden geschetst? Om antwoord te krijgen op deze vragen is gebruik gemaakt van een bepaalde werkwijze. Als eerste is er gekeken naar wat het probleem nu precies is. Het grootste probleem blijkt de geluidsbelasting te zijn. Daarnaast is gekeken naar de verschillende betrokken partijen. Ook is de term ‘’geluid’’ in een apart hoofdstuk extra toegelicht omdat hier onduidelijkheden over zijn. Daarnaast is er een beeld geschetst van de achtergronden van het projectgebied in de huidige situatie. Strukton en Dorpsraad Badhoevedorp zijn geïnterviewd om duidelijkheid te verkrijgen en eventuele toekomstvisies en oplossingen te bespreken. Aan de hand van de interviews en literatuuronderzoek is het mogelijk pilotlocaties te kiezen die geschikt zijn voor het testen van het Miscanthusbeton in de praktijk. Het projectgebied voor dit onderzoek bevindt zich in de nabije omgeving van Schiphol Airport in de gemeente Haarlemmermeer in de provincie Noord-Holland. De gemeente Haarlemmermeer kent 5 soorten landschappen: agrarisch landschap, stedelijk landschap, transformatielandschap, recreatielandschap en luchthavenlandschap. De bodem in het projectgebied heeft vanwege diverse historische evenementen een ingewikkelde geologisch gelaagde opbouw. Dit bestaat uit een dikke laag dekzand met daar bovenop basisveen en zeeklei. Vanwege de diepe ligging van het projectgebied heeft de gemeente Haarlemmermeer last van omhoog komend zout kwelwater. Hierdoor is op sommige plekken de waterkwaliteit achteruit gegaan.

4

De betrokken actoren van dit project zijn Dorpsraad Badhoevedorp, TSG Strukton, Gemeente Haarlemmermeer, Schiphol Airport en de Miscanthusgroep. De dorpsraad vertegenwoordigt de bewoners van Badhoevedorp en hebben een groot belang, namelijk de reductie van de geluidsoverlast. TSG Strukton is een samenwerkingsverband tussen The Solid Grounds en Strukton. Dit samenwerkingsverband is ontstaan door het Miscanthus. TSG Strukton heeft de ambitie om in de toekomst op grotere schaal gebruik te maken van het Miscanthusbeton als geluidswering langs wegen, spoorbanen en vliegvelden. Het belangrijkste hiervan is dat het op een duurzame manier gebeurt zodat dit binnen de ideeën van een Biobased Economy past. Gemeente Haarlemmermeer streeft naar een duurzame toekomst en heeft daarvoor vier belangrijke ambities, namelijk de versterking van de atypische stedelijkheid, duurzame en klimaatbestendige inrichting van de ruimte, fysieke en sociale verbondenheid versterken en een aantrekkelijke ontmoetingsplaats zijn en blijven. Schiphol Airport heeft het belang te kunnen concurreren in de toekomst, waardoor het nodig is te verduurzamen. Daarnaast vindt ook Schiphol het belangrijk dat mensen zo min mogelijk overlast ervaren van geluid dat door luchtvaart wordt veroorzaakt. De Miscanthusgroep is een coöperatie van bedrijven actief in de akkerbouw, agrarisch loonwerk en groen onderhoud. Na een Green Deal met de overheid houdt de groep zich bezig met het telen van verschillende biobased gewassen. De Miscanthusgroep heeft belangen bij het gebruik van Miscanthus omdat hierdoor een bijdrage kan worden geleverd aan de groene economie. Miscanthus sinensis Giganteus, oftewel Olifantsgras, is een C4 gras dat oorspronkelijk uit Oost-Azië komt. Het gras wordt in volwassen fase vier meter hoog en heeft de eigenschap gemiddeld meer koolstofdioxide op te nemen dan de meeste andere planten. Verschillende positieve eigenschappen die dit project ten goede komen zijn de wering van ganzen, snelle groei, grote CO2- opname, afvangen van (ultra)fijnstof, geluidsreductie, grondstof voor een Biobased Economy, hoog cellulosegehalte, geen kieskeurige plant en geen invasieve exoot. Het Miscanthus wordt verwerkt in het beton(Miscanthusbeton) waardoor dit beton verschillende functies krijgt in het project. De functies zijn het vastzetten van opgeslagen CO2 in het beton, afvangen van (ultra)fijnstof en het absorberen van geluid. Het afvangen van fijnstof en absorberen van geluid zal in de hiervoor ontworpen scenario’s worden getest. De verschillende belangen van verschillende actoren worden in de scenario’s op elkaar afgestemd dat deze elkaar versterken of aanvullen. Daarnaast wordt er ook gekeken naar het algemene belang: duurzaamheid. Naast duurzaamheid is gel uidsreductie ook de belangrijke bindende factor binnen de samenwerking van de actoren. Aan de hand van voorgaande gegevens en resultaten tijdens het onderzoek zijn drie scenario’s ontworpen: Scenario 1: Testing Grounds In scenario 1 is een vijf meter hoge (mobiele) geluidswal van Miscanthusbeton ontworpen. Deze zal worden getest in eventuele combinatie met het gewas Miscanthus. In dit scenario zijn ongelimiteerde mogelijkheden om te variëren met tests. Dit maakt scenario 1 het meest geschikte scenario voor het testen van het gebruik van Miscanthusbeton in de praktijk.

5

Scenario 2: Park Buitenschot In scenario 2 wordt er gebruik gemaakt van de al aanwezige functie van het park, namelijk het weren van geluid. Er is een geluidswal ontworpen van twee meter hoog. Deze komt bovenop de drie meter hoge ribbels wat het totale object vijf meter hoog maakt. Een smalle strook van 15 meter breed is voor de geluidswal geplant. Deze strook kan al zorgen voor geluidsabsorptie in kleine mate. In combinatie met een doolhof achter de geluidswal wordt dit mogelijk het begin van een recreatief aantrekkelijk park waar tevens Miscanthusbeton in de praktijk wordt getest. Scenario 3: Badhoevedorp, buik van de A9 In scenario 3 is een geluidswal van Miscanthusbeton ontworpen met een hoogte van 1,5 meter. Dit om bewoners niet het uitzicht te ontnemen. Voor de geluidswal zijn velden met Miscanthus geplaatst. Deze moeten in dit scenario zorgen voor de grootste geluiddempende werking. Naast het meten van de geluidsabsorptie door de muur (in combinatie met Miscanthus) kan in dit scenario ook goed de rol van perceptie worden gemeten door de daadwerkelijke absorptie te vergelijken met de ervaringen van bewoners. Vóór en ná het besluit over de scenario’s is het belangrijk de communicatie tussen betrokken partijen te onderhouden. Het testen van Miscanthusbeton wordt geadviseerd zo uitgebreid mogelijk uit te worden gevoerd in scenario 1 omdat hier ongelimiteerde mogelijkheden zijn met betrekking tot variatie in tests. Er is echter vervolgonderzoek nodig naar de meetopstellingen en meetmethoden. Voor scenario 1 wordt aanbevolen vervolgonderzoek te doen naar de mogelijkheden voor een mobiele geluidswal. Voor scenario 2 wordt aanbevolen educatieve borden te plaatsen waarop wordt uitgelegd wat Miscanthus in het gebied precies doet. Ook zal een beheerplan moeten worden geschreven voor het doolhof. Voor zowel scenario 2 als scenario 3 geldt dat het verstandig is een onderhoudsplan te schrijven voor de geluidswallen. Ten slotte geldt voor deze twee scenario’s dat vervolgonderzoek naar de rol van perceptie van luchtvaartgeluid hier goed mogelijk is. Het is dan ook aan te raden dit uit te voeren.

6

Inhoud Colofon……………………………………………………………………………………………………………………………………………….2 Voorwoord ................................................................................................................................... 3 Samenvatting................................................................................................................................ 4 1.

Inleiding ................................................................................................................................ 9 1.1 Onderzoeksmodel...............................................................................................................10 1.2 Materiaal en methoden.......................................................................................................11 1.3 Leeswijzer ..........................................................................................................................11

2. Achtergronden .......................................................................................................................12 2.1 Probleemachtergronden .....................................................................................................12 2.1.1 Omlegging A9...............................................................................................................13 2.2 Actoren ..............................................................................................................................14 2.2.1 Dorpsraad Badhoevedorp .............................................................................................14 2.2.2 The Solid Grounds Strukton ..........................................................................................14 2.2.3 Gemeente Haarlemmermeer.........................................................................................15 2.2.4 Schiphol Airport...........................................................................................................15 2.2.5 Miscanthusgroep..........................................................................................................16 2.3 Gebiedsachtergronden........................................................................................................17 2.3.1 Geschiedenis................................................................................................................17 2.3.2 Ligging .........................................................................................................................18 2.3.3 Landschap ....................................................................................................................19 2.3.4 Bodem .........................................................................................................................21 2.3.5 Water ..........................................................................................................................22 2.3.6 Natuur in de Haarlemmermeer......................................................................................23 2.3.7 Recreatie en toerisme ..................................................................................................24 3. Geluid......................................................................................................................................26 3.1 Wat is geluid ? ....................................................................................................................26 3.2 Vliegtuiggeluid....................................................................................................................26 3.3 Grondgeluid .......................................................................................................................27 3.4 Perceptie en overlast ..........................................................................................................30 4. Potentie Olifantsgras ................................................................................................................31 4.1 Het gewas Miscanthus ........................................................................................................31 4.2 Gebruik ..............................................................................................................................32 4.3 Miscanthusbeton................................................................................................................34 7

4.3.1 Theorie Miscanthusbeton .............................................................................................34 5. Wensen en belangen van actoren..............................................................................................37 5.1 Bewoners Badhoevedorp ....................................................................................................37 5.2 TSG Strukton ......................................................................................................................38 5.3 Schiphol .............................................................................................................................38 5.4

Miscanthusgroep...........................................................................................................39

5.5

Gemeente Haarlemmermeer .........................................................................................39

6. Het pilotgebied ........................................................................................................................41 6.1 Pilotlocaties........................................................................................................................41 6.1.1 Testing Grounds ...........................................................................................................41 6.1.2 Ribbelproject, park Buitenschot Polderbaan...................................................................42 6.1.3 7.

Badhoevedorp, buik van de A9................................................................................43

Scenario’s.............................................................................................................................44 7.1 Scenario 1: Testing Grounds ................................................................................................45 7.2

Scenario 2: Park Buitenschot..........................................................................................47

7.3

Scenario 3: Badhoevedorp, buik van de A9 .....................................................................49

7.4

Implementatie scenario’s...............................................................................................52

8.

Discussie ..............................................................................................................................53

9.

Conclusie..............................................................................................................................55

10.

Aanbevelingen..................................................................................................................58

11.

Bronvermelding ................................................................................................................60

12.

Bijlagen ............................................................................................................................65

8

1. Inleiding Binnen de gemeente Haarlemmermeer (zie overzichtskaart figuur 1) ligt het dorp Badhoevedorp. Dit dorp is gelegen in het noordoostelijke deel van de gemeente en vlak langs de landingsbanen van Schiphol Airport. De inwoners van Badhoevedorp hebben aangegeven geluidsoverlast te ervaren van vliegtuigen. Dit is volgens de bewoners het gevolg van de omlegging van de A9, waarbij het noodzakelijk was een bomenrij die tussen Schiphol Airport en Badhoevedorp stond en een geluiddempend effect had, te verwijderen.

Figuur 1: Overzichtskaart van gemeente Haarlemmermeer inclusief rood omlijnde scenariolocaties (ANWB, 2015). In de tussentijd is het bedrijf The Solid Grounds (TSG) in samenwerking gekomen met het bedrijf Strukton. The Solid Grounds is een bedrijf dat ondernemingen, overheden en onderwijsinstellingen met elkaar verbindt rond duurzame gebiedsontwikkelingsprojecten. Het verbinden is een initiatief van Schiphol Group om samen met kennisinstellingen en andere bedrijven innovatieve toepassingen te ontwikkelen voor een duurzame luchthaven. Strukton helpt klanten in de markten railsystemen, civiele infrastructuur en techniek en gebouwen verder door de toepassing van specialistische technieken. Het samenwerkingsverband TSG Strukton is bezig met de verdere ontwikkeling van Miscanthusbeton (beton gemaakt van Olifantsgras) en de toepassing ervan. TSG Strukton heeft als doel pilots op te stellen waarbij Miscanthusbeton in de praktijk wordt getest.

9

De student die aan dit project zal gaan werken is Erwin Beukenholdt. Het gaat hierbij om een 4e jaars student van de opleiding Landscape and Environment Management aan de Hogeschool Inholland. Aan de hand van deze gegevens is de volgende hoofdvraag opgesteld: Wat zijn mogelijke scenario’s ten behoeve van een pilotstudie in de groene buffer tussen Schiphol en Badhoevedorp, waarin Miscanthusbeton in de praktijk wordt getest en in het gebied wordt geïmplementeerd?

Deelvragen: - Wat zijn de achtergronden van het projectgebied? - Wie zijn de actoren in dit project en welke belangen hebben zij? - Wat is miscanthus en welke functies kan het vervullen binnen dit project? - Op welke manier kunnen de verschillende belangen van de verschillende actoren gecombineerd worden in een inrichtingsplan? - Welke scenario’s kunnen aan de hand van de verschillende belangen en bevindingen op het gebied van geluidswering worden geschetst?

1.1 Onderzoeksmodel Om tot een goed eindresultaat te komen is gebruik gemaakt van een onderzoeksmodel waarin stapsgewijs wordt weergeven wat de acties zullen zijn tijdens het project. Er wordt gebruik gemaakt van drie fases: inventarisatiefase, analysefase en planfase. In de inventarisatiefase worden de achtergronden beschreven. In de analysefase worden deze achtergronden in verband met elkaar gebracht en kunnen er indien nodig nieuwe factoren worden toegevoegd. In de laatste fase, de planfase, wordt een conclusie en advies gegeven die in dit geval zal bestaan uit drie scenario’s die een gebiedsontwikkelingsplan zullen vormen. In figuur 2 wordt het onderzoeksmodel weergeven.

Figuur 2: Onderzoeksmodel ( Beukenholdt, E., 2015)

10

1.2 Materiaal en methoden Om tot het eindresultaat te komen zal er gebruik worden gemaakt van een bepaalde werkwijze aan de hand van bepaalde methoden. Tijdens de inventarisatiefase wordt vooral gebruik gemaakt van literatuuronderzoek en communicatie met actoren. Deze communicatie zal door middel van interviews plaatsvinden. Strukton en de Dorpsraad Badhoevedorp die namens inwoners van Badhoevedorp spreekt zullen geïnterviewd worden om informatie te winnen over de visies van deze actoren. Hierbij gaat het vooral om literatuur over Miscanthus, de omgeving van het projectgebied en communicatie met de actoren. Ook zullen er foto’s worden genomen in het projectgebied ter illustratie van de huidige situatie. In deze fase worden vooral de achtergronden die van belang zijn besproken. Tijdens de analysefase wordt gebruik gemaakt van communicatie, literatuur- en empirisch onderzoek. De gegevens uit de inventarisatiefase worden met elkaar vergeleken om tot een plan te komen. In dit geval gaat het om de inpassing van Miscanthusbeton in het projectgebied. Dit zal moeten worden overlegd met de verschillende actoren en op de juiste manier worden ingepast. Aan de hand van empirisch onderzoek wordt dit getracht te bereiken. Het empirisch onderzoek zal bestaan uit een excursie naar de bouw van de omlegging samen met Dorpsraad Badhoevedorp. Daarnaast wordt er een bezoek gebracht aan Strukton om te kijken naar het Miscanthusbeton. Ten slotte worden het ribbelproject van Park Buitenschot en Miscanthusvelden in de omgeving van Schiphol bezocht om te zien hoe het er in de praktijk uit ziet. In de laatste fase worden de scenario’s geschreven die zijn ontstaan uit de analysefase. Hierbij zal ook een (digitale) tekening worden gemaakt. De keuzes die worden gemaakt in de scenario’s worden gebaseerd op adviezen en gegevens uit wetenschappelijke artikelen. De scenario’s zullen worden toegelicht aan de hand van voor- en nadelen die per scenario kunnen worden gegeven. Deze voor- en nadelen worden tevens weergeven in een multicriteria- en SWOT-analyse. Hierbij komen factoren als ecologie,veiligheid, recreatie en de te verwachte effectiviteit aan de orde. In de multicriteria-analyse wordt rekening gehouden met zwaarder wegende factoren omdat dit per gebied verschilt. Er is gekozen om gebruik te maken van de plussen- en minnenschaal omdat de rangorde van de verschillende scenario’s al bekend is. Dit hoeft dus niet meer te blijken uit de multicriteria-analyse. Wel moet aan de hand hiervan duidelijk worden welke verschillende waarden de scenario’s bevatten.

1.3 Leeswijzer Het projectverslag is opgebouwd uit meerdere hoofdstukken die elk antwoord geven op verschillende hoofdvragen. Hoofdstuk 1 is een inleidend hoofdstuk en beschrijft de aanpak van het project aan de hand van het onderzoeksmodel. Hoofdstuk 2 beschrijft de achtergronden van het project, projectgebied en de probleemstelling. In hoofdstuk 3 wordt het begrip ‘’geluid’’ toegelicht. Hoofdstuk 4 beschrijft het Miscanthus en de theorie achter het Miscanthusbeton. In hoofdstuk 5 wordt in gegaan op de wensen en belangen van de actoren. Hoofdstuk 6 beschrijft verschillende pilotlocaties die geschikt zijn. Hierop volgt hoofdstuk 7 met de beschrijving van de geschetste scenario’s, inclusief SWOT- en multicriteria-analyse. In hoofdstuk 8 staat de discussie waarin kritisch wordt gekeken naar de resultaten van het onderzoek. Hoofdstuk 9 beschrijft de conclusies die antwoord geven op de hoofd- en deelvragen. In hoofdstuk 10 worden aanbevelingen gedaan aan de hand van de conclusie. Hoofdstuk 11 beschrijft de bronnenlijst.

11

2. Achtergronden In dit hoofdstuk zullen de achtergronden van het project worden besproken. Hierbij wordt gedacht aan herkomst van het probleem, herkomst van Miscanthusbeton, betrokken partijen en kenmerken / eigenschappen van het projectgebied (Badhoevedorp, Schiphol, gemeente Haarlemmermeer).

2.1 Probleemachtergronden Het probleem, namelijk de geluidsoverlast door vliegtuigen voor bewoners van onder andere Badhoevedorp, is ontstaan bij de voorbereidingen van het project ‘’omlegging A9’’. Voor deze omlegging is een rij bomen weggehaald (figuur 3). Volgens de bewoners had deze vegetatie een belangrijke functie, namelijk het ‘’opvangen’’ van geluid. Bewoners hebben aangegeven overlast te ondervinden van vliegtuigen die landen en opstijgen op Schiphol Airport sinds deze vegetatie is verwijderd.

Figuur 3: Rood omcirkeld de bomenrijen (groen op de kaart) die zijn verwijderd ten behoeve van het nieuwe tracé (topotijdreis.nl, 2015). In december 2014 is begonnen met het verwijderen van groen. In figuur 4 is een plattegrond te zien waarop enkele data staan voor het verwijderen van meer groen. Gezien de data van het verwijderen, en het gegeven dat het om loofbomen gaat (Kuypers, V., 2015), valt te concluderen dat er tijdens het kappen geen bladeren aan de bomen zaten.

Figuur 4: Data waarop gestart wordt met het verwijderen van groen (Haarlemmermeer.nl, 2014). 12

Voor dit basisprobleem wordt er naar oplossingen gezocht. Een zich nog te bewijzen oplossing wordt geïnitieerd door TSG Strukton, namelijk Miscanthusbeton. Dit beton, wat een zeer open structuur heeft door het materiaal Olifantsgras gemixt met beton, heeft meerdere eigenschappen die in de praktijk nog bewezen moeten worden. Deze eigenschappen zijn onder andere het opslaan van CO2 en het vermogen om geluid te absorberen. Dat dit beton geluid absorbeert is bewezen in het lab, alleen nog niet in de praktijk. Dit is het tweede probleem; Miscanthusbeton moet in de praktijk worden getest. Voor het in de praktijk testen van dit nieuwe beton brengt het ingewikkelde procedures met zich mee. Een belangrijke vraag is bijvoorbeeld: Wat wordt de locatie voor het testen van het beton? Er moet worden gekeken welke locaties geschikt zijn om het beton te testen, op welke manier er wordt getest, wat het projectgebied te bieden heeft, hoe het wordt ingericht en wat de wensen van de betrokken partijen zijn ten opzichte van dit nieuwe product. 2.1.1 Omlegging A9 Vanaf 2018 loopt de A9 niet meer dwars door Badhoevedorp, maar gaat in een bocht ten zuiden van Badhoevedorp er omheen (figuur 5). Dit heeft verschillende redenen: - De ruimtelijke kwaliteit wordt verhoogd omdat de A9 uit Badhoevedorp verdwijnt - De leefomgeving wordt verbeterd omdat er minder geluidsoverlast is en de luchtkwaliteit wordt verbeterd vanwege de afname van het verkeer. - De doorstroming van het verkeer wordt bevorderd omdat de bereikbaarheid van Schiphol en Amsterdam wordt vergroot. Daarnaast wordt de nieuwe A9 verbreed naar 2 x 3 rijkstroken. (rijkswaterstaat.nl, n.d.)

Figuur 5 : Nieuwe A9 met stippellijn weergeven (ANWB, 2015).

13

2.2 Actoren Bij het testen van een innovatief product in de praktijk is het belangrijk draagvlak te creëren. Zonder draagvlak en support wordt een product niet succesvol. Dit geldt ook voor het Miscanthusbeton. Draagvlak voor nieuwe producten is te vinden bij verschil lende actoren. In deze paragraaf worden de actoren van dit project toegelicht. 2.2.1 Dorpsraad Badhoevedorp De bewoners van Badhoevedorp worden vertegenwoordigd door dorpsraad Badhoevedorp (figuur 6). Deze ongebonden en onafhankelijke vereniging komt op voor de leefbaarheid in Badhoevedorp. De vereniging is sinds 1932 actief en heeft sindsdien al meer dan duizend leden. De dorpsraad initieert verschillende projecten gericht op onder andere groen en kunst. Een belangrijk initiatief dat de dorpsraad heeft genomen is de A9om- actie waarbij de omlegging van de A9 om Badhoevedorp centraal staat. Deze initiatieven maakt de dorpsraad in feite een belangrijke teamspeler van de gemeente Haarlemmermeer (dorpsraadbadhoevedorp.nl, 2015). De dorpsraad heeft aangegeven de meeste overlast te ervaren van het laagfrequente geluid dat wordt veroorzaakt door opstijgende vliegtuigen. Dit geluid wordt meer als trilling ervaren.

Figuur 6: Logo Dorpsraad Badhoevedorp (meerradio.nl, 2015) 2.2.2 The Solid Grounds Strukton The Solid Grounds Strukton is een samenwerkingsverband tussen de bedrijven The Solid Grounds (TSG) en Strukton (figuur 8). Dit samenwerkingsverband is ontstaan door het Miscanthusbeton wat door Strukton ontworpen is en waar TSG een innovatieve toepassing in zag in het gebied rond Schiphol. The Solid Grounds houdt zich bezig met het verbinden van ondernemingen, overheden en onderwijsinstellingen rond duurzame gebiedsontwikkelingsprojecten. Het verbinden is een initiatief van Schiphol Group om samen met kennisinstellingen en andere bedrijven innovatieve toepassingen te ontwikkelen voor een duurzame luchthaven. Schiphol Group heeft hiervoor The Grounds opgericht. Dit is een kantoor op Schiphol waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en waar TSG member van is geworden om beter verbindingen te kunnen leggen tussen verschillende partijen. The Grounds heeft een stuk grond beschikbaar gesteld gekregen van Schiphol om verschillende soorten projecten op te kunnen testen om vervolgens ergens anders uit te laten voeren indien er positieve testresultaten naar voren komen. Dit gebied heet dan ook de ‘’Testing Grounds’’ (figuur 7).

14

Figuur 7: De Testing Grounds (Google maps, 2015) Strukton helpt klanten in de markten railsystemen, civiele infrastructuur en techniek en gebouwen verder door de toepassing van specialistische technieken.

Figuur 8: Logos TSG en Strukton (schiphol.com, 2015 ; strukton.nl, 2015) 2.2.3 Gemeente Haarlemmermeer Haarlemmermeer (figuur 9) is een dynamische gemeente met 145.000 inwoners dat centraal in de Randstad ligt tussen Amsterdam en Den-Haag. Het bevat een van de belangrijkste luchthavens in Europa (Schiphol Airport), 54 bedrijventerreinen, 17 kantorenlocaties, een goede bereikbaarheid, veelzijdig woonaanbod en veel groen. De gemeente bevat zowel sterke stedelijke als dorpse elementen en wil dit graag behouden. Gemeente Haarlemmermeer heeft baat bij de ontwikkelingen rondom Miscanthusbeton omdat het streeft naar een duurzame toekomst.

Figuur 9: Logo gemeente Haarlemmermeer (haarlemmermeergemeente.nl, n.d.) 2.2.4 Schiphol Airport Schiphol Airport (figuur 11) is de drukste luchthaven van Nederland waar zo’n 55 miljoen passagiers per jaar gebruik van maken en is gelegen in de gemeente Haarlemmermeer, ten zuidwesten van metropoolregio Amsterdam. Het is tevens een van de belangrijkste luchthavens van Europa. Voor de luchtvaartmaatschappijen KLM, Martinair, ArkeFly en 15

Transavia is dit de thuishaven. Schiphol Airport is meer dan alleen een luchthaven omdat het een winkelcentrum (Schiphol Plaza), mortuarium, klein museum en eigen brandweercorps bevat wat ervoor zorgt dat werkgelegenheid te vinden is op de luchthaven. Schiphol Airport heeft een zestal start- en landingsbanen (Figuur 10): -

Buitenveldertbaan Kaagbaan Oostbaan Aalsmeerbaan Zwanenburgbaan Polderbaan

Figuur 10: Start- en landingsbanen Schiphol (infoschiphol.nl, n.d.)

Figuur 11: Logo Schiphol Airport (cargoupdate.com, 2014) 2.2.5 Miscanthusgroep De Miscanthusgroep Haarlemmermeer (figuur 12) is een coöperatie van bedrijven actief in de akkerbouw, groen onderhoud en agrarisch loonwerk. Deze groep houdt zich na een Green Deal met de overheid bezig met de teelt van meerdere biobased gewassen zoals vlas, vezelhennep, koolzaad, quinoa en natuurlijk Miscanthus. De reden hiervan is dat de groep antwoord wil kunnen geven en een steentje bij wil dragen aan omgevingsvragen zoals de ganzenproblematiek rondom Schiphol, reduceren van CO2 en fijnstof, het reduceren van geluidsbelasting (veroorzaakt door vliegtuigen) en de groenere economie. De term ‘’cradle to cradle’’ is voor de groep een belangrijk standpunt. Cradle to cradle houdt letterlijk in: afval is voedsel. Dit houdt weer in dat gebruikte materialen in het ene product na gebruik van dit product weer kunnen ingezet in een nieuw product. Eigenlijk gaat het hier dus om hergebruik van materialen.

Figuur 12: Logo Miscanthusgroep Haarlemmermeer (Miscanthusgroep.nl, 2015)

16

2.3 Gebiedsachtergronden In de gebiedsachtergronden wordt gefocust op de gemeente Haarlemmermeer en verdiept op Badhoevedorp. Hieronder wordt toegespitst op de onderwerpen geschiedenis, geologie, water, natuur, water en toerisme. Deze gegevens zullen van belang zijn bij de vorming van het inrichtingsplan. 2.3.1 Geschiedenis Rond het jaar 1400 lagen verschillende grote meren (Leidse Meer, Oude Haarlemmermeer, Hellemeer en het Spieringmeer) tussen Amsterdam, Leiden en Haarlem. In 1472 is in een grote storm waarschijnlijk een landstrook tussen het Leidse en het Haarlemmermeer weggeslagen waardoor het dorp Burgerveen verdween en de dorpen Vennip en Beinsdorp eilandjes werden. Het Haarlemmermeer en het Hellemeer werden aan het einde van de 15 e eeuw door deze omstandigheden met elkaar verbonden. In het begin van de 16 e eeuw gebeurde hetzelfde bij een veenstrook tussen het Haarlemmermeer en het Spieringmeer. Hierdoor ontstond er een enorme waterplas. Hierna ging de erosie van het landschap door, waardoor het meer steeds groter werd. Door grote vraag naar turf werd het land om het meer door eigenaren van landerijen rond de oevers langzamerhand steeds verder afgegraven waardoor het Haarlemmermeer , toen der tijd ook ‘’Waterwolf’’ genoemd, ontstond. Rond het jaar 1700 had het een grootte van 16.000 hectare en een gemiddelde diepte van 2 tot 4 meter. Een eeuw later was dit ongeveer 18.000 hectare. In figuur 13 is een oude kaart te zien waarop de ‘’Waterwolf’’ wordt weergeven.

Figuur 13: Kaart van de ‘’Waterwolf’’ uit 1745 met in het noorden het Spieringmeer, in het midden het oude Haarlemmermeer en in het zuiden het Leidse Meer (werkweeknieuwvennep.weebly.com, n.d.). In het jaar 1840 werd begonnen met het graven van een 60 kilometer lange ringvaart en het ontwerpen van de ringdijk. Dit werk was klaar in 1845 waarna het stoomgemaal Leeghwater aan de Kaag kon beginnen met het spuien op een speciaal voor dit doel gegraven kanaal dat uitwaterde in zee bij Katwijk. Toen het Haarlemmermeer was 17

drooggevallen werd dit gebied verdeeld in vier afdelingen: Vijfhuizen, Rijk, Beinsdorp en Burgerveen. Deze zijn allen genoemd naar de nederzettingen die eerder door de ‘’Waterwolf’’ waren weg gevaagd. Deze vier afdelingen werden weer verder verkaveld op basis van een strikt geometrisch patroon van vaarten, tochten, hoofd- en zijwegen. Zeker 16 hectare werd gereserveerd voor de aanleg van de dorpen Kruisdorp (nu bekend als Hoofddorp) en Venneperdorp (nu bekend als Nieuw-Vennep). In 1855 werd de grote polder een zelfstandige gemeente: Haarlemmermeer. Onder andere vanwege de groei van de luchthaven Schiphol heeft de gemeente Haarlemmermeer veel van haar landelijke karakter verloren. In 1917 werd een militair vliegkamp aangelegd bij het fort Schiphol op last van het Ministerie van Oorlog. De oprichter van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij kreeg na het einde van de Eerste Wereldoorlog toestemming om het vliegveld te gebruiken voor de burgerluchtvaart. Door de groei van de luchthaven werd een enorme hoeveelheid andere bedrijven aangetrokken tot het gebied om zich hier te vestigen. Dit heeft er dan ook voor gezorgd dat de dorpen Hoofddorp, Nieuw-Vennep, Zwanenburg en Badhoevedorp qua formaat erg zijn gegroeid vanwege het aantal mensen wat hier wilde komen wonen (Noord-Hollandsarchief.nl, n.d.) 2.3.2 Ligging Het projectgebied is Badhoevedorp en omgeving wat valt onder de gemeente Haarlemmermeer dat zich bevindt in de provincie Noord-Holland in de streek Kennemerland. De gemeente Haarlemmermeer is het centrum van de randstad vanwege de centrale ligging tussen Den-Haag en Amsterdam. Daarnaast bevat het de luchthaven Schiphol. Dit maakt Haarlemmermeer een economische motor. De gemeente bevat vele dorpen: Aalsmeerderbrug, Abbenes, Badhoevedorp, Beinsdorp, Boesingheliede, Buitenkaag, Burgerveen, Cruquius, Hoofddorp, Lijnden, Lisserbroek, Nieuw-Vennep, Rijsenhout, Rozenburg, Schiphol, Zwaanshoek, Vijfhuizen, Weteringbrug en Zwanenburg. Badhoevedorp ligt ten Noorden van de landingsbanen van Schiphol Airport (figuur 14).

Figuur 14: Gemeente Haarlemmermeer met aangegeven dorpen (maps, 2015.) 18

2.3.3 Landschap Na de drooglegging van ‘’de waterwolf’’ is er in de gemeente een specifiek landschap ontstaan met karakteristieke eigenschappen. Binnen de gemeente Haarlemmermeer zijn vijf soorten landschappen ontstaan : - Agrarisch landschap (figuur 15) Dit soort landschap heeft de functie ‘’productie’’ . Hierbij gaat het veelal om voedsel dat op een economisch rendabele manier wordt geproduceerd. Doordat het een droogmakerij is geweest heeft het agrarische gebied in Haarlemmermeer een grootschalige openheid met daarin verschillende cultuurhistorische waarden (linten, boerderijen, eendenkooien en grondgebruik)(metropoolregioamsterdam.nl, n.d.). Met deze waarden wordt zorgvuldig om gegaan.

Figuur 15: Impressie agrarisch landschap (ohn.nl, n.d.) - Stedelijk landschap Zoals de naam al verraadt, is een stedelijk landschap vooral ontstaan door veel bebouwing, wegen, aangelegd groen en water. In het stedelijk landschap komen veel elementen voor zoals gebouwen, tuinen, plantsoenen, bermen, braakliggende gronden, vijvers, grachten en sloten. Het stedelijk landschap gaat vaak samen met elementen die ook in andere landschapsvormen voor kunnen komen omdat het stedelijk gebied bereikbaar en leefbaar moet zijn. Denk aan elementen als autowegen, spoorwegen, industrieterreinen en havens. Stedelijke landschappen onderscheiden zich van andere landschapsvormen doordat de temperatuur hier vaak hoger ligt dan in omringende gebieden. Dit geldt ook voor de droogte vanwege de snelle afvoer van regenwater. Wat het groen betreft in stedelijk gebied is er vooral sprake van pioniersvegetatie doordat er in stedelijk gebied vaak gebouwd, afgegraven, gesloopt, betreden, geschoffeld, bestraat, vervuild en afgegraven wordt (compendiumvoordeleefomgeving.nl, n.d.). In figuur 16 is een impressie van stedelijk landschap te zien.

19

Figuur 16: Impressie stedelijk landschap (compendiumvoordeleefomgeving.nl, n.d.) - Transformatielandschap Ook hierbij verraadt de naam al wat een transformatielandschap is. Deze landschapsvorm (figuur 17) verandert vaak. Dit gebeurt vooral wanneer er een groot stuk grond wordt gebruikt voor een tijdelijk project. De grond wordt dan gebruikt voor een tijdelijke opvulling. Vaak wordt dit gedaan met braakliggende terreinen die dan een tijdelijke ‘’natuur’’functie krijgen.

Figuur 17: tijdelijke natuur, een voorbeeld van transformatielandschap (buwa.nl, 2011) - Recreatielandschap Recreatielandschap kan in vele vormen voorkomen. Zo is er natuurlijk recreatie mogelijk in bossen, in duinen, op het water, op grasvlaktes en in stedelijk gebied. Eigenlijk kan gezegd worden dat het recreatielandschap een soort landschap is dat overal kan voorkomen en niet perse een specifiek uiterlijk heeft op bepaalde recreatievriendelijke kenmerken na zoals bijvoorbeeld paden met prullenbakken e.d. - Luchthavenlandschap Een luchthavenlandschap wordt gekenmerkt door een open structuur vanwege de landingsbanen. Hierbij hoort natuurlijk standaard een luchthaven. Dit gaat vaak gepaard met verschillende recreatieve vormen zoals horeca, spottersplaatsen en recreatieve 20

routes. In dit landschap is sprake van veel geluid, waar vaak over geklaagd wordt. In gemeente Haarlemmermeer is er naast Hoofddorp het ‘’Ribbelpark’’ gerealiseerd. Deze had de bedoeling een geluidswerende functie te vervullen. Toch blijven de klachten van de bewoners aanwezig. In figuur 18 is het open landschap op een luchthaven te zien.

Figuur 18: Luchthavenlandschap Schiphol (lvnl.nl, n.d.) 2.3.4 Bodem Vanwege verschillende gebeurtenissen in de geschiedenis heeft Haarlemmermeer e en ingewikkelde geologische gelaagde opbouw. Toen de zee nog ongeveer zestig meter lager stond dan nu in de IJstijd, werd er door rivieren en wind een dikke laag zand afgezet. Later steeg de zeespiegel wat er voor zorgde dat het land zo nu en dan werd overspoeld met zeewater waardoor het grondwater op bepaalde plekken zout is. Hierna trok de zee zich terug waardoor er langs de kust strandwallen ontstonden met als gevolg de vorming van een veenlaag. Daarna steeg de zeespiegel weer waardoor het zeewater uitei ndelijk weer over het land spoelde waarna het over de veenlaag zand en klei afzette (figuur 19). Op deze laag zeeklei zou later weer veen worden gevormd waar het zoete regenwater in wegzakte en bovenop het oudere zoute grondwater terecht kwam (Structuurvisie Haarlemmermeer 2030, 2012). Omdat het grootste gedeelte van de bovenste laag van de ondergrond van de Haarlemmermeer uit zeeklei bestaat is de grond erg vruchtbaar en geschikt voor agrarische doeleinden (Schills, R., 2012).

21

Figuur 19: Bodem Haarlemmermeer (Dik et al., 2005). 2.3.5 Water In de gemeente Haarlemmermeer wordt er in droge periodes veel water van buitenaf ingelaten om het water op peil te houden. Als dit niet gebeurt, veroorzaakt dat schade aan de landbouw door gebrek aan sproeimogelijkheden, schade aan oevers en dijken die door droogte instabiel worden en schade aan funderingen die droog komen te staan. Daarnaast heeft de inlaat van het water een andere belangrijke functie, namelijk het wegspoelen van het licht brakke kwelwater. Door de diepe ligging, veroorzaakt door de drooglegging, van de Haarlemmermeer komt vanwege het verleden nu veel zout kwelwater omhoog. Op plekken waar dit kwelwater in aanraking komt met oppervlaktewater, geeft dit een nadelig effect op de waterkwaliteit door de afzetting van nutriënten en chloride. Dit laatste is nadelig voor de agrarische sector. De komende vijftig jaar zal dit probleem met vijfentwintig procent toenemen wat inhoudt dat de waterkwaliteit hierdoor alleen maar slechter kan worden, tenzij hier een passende oplossing voor bedacht wordt. De komende jaren zal de gemeente Haarlemmermeer zich bezig houden met het realiseren van een duurzamer waterbeheer door gebruik te maken van een nieuw watersysteem (figuur 20). Hierbij geldt een nieuwe ordening: van hoog naar laag, van zoet naar zilt en van schoon naar vuil. Water van de hoogste kwaliteit stroomt vanaf de hoger gelegen poldervlakken aan de rand van Haarlemmermeer naar water met de laagste kwaliteit in het midden van de polder (de Hoofdvaart). Vanaf hier kan het water worden afgevoerd naar de

22

boezem.

Figuur 20: Watersysteem kaart voor duurzaam waterbeheer (Structuurvisie Haarlemmermeer 2030, 2012). 2.3.6 Natuur in de Haarlemmermeer Natuur is waar dan ook een belangrijke factor voor de leefomgeving. Een groene omgeving produceert zuurstof, creëert een aangenaam microklimaat, houdt bodem vast bij hevige regenval, vangt schadelijke stoffen op uit de lucht en biedt voedsel. In de gemeente Haarlemmermeer is een goede verdeling gemaakt van recreatief, agrarisch en stedelijk gebied. Recreatie- en agrarische gebieden vallen hier onder de natuurgebieden (figuur 21).

23

Figuur 21: Landschappen van de Haarlemmermeer (Structuurvisie Haarlemmermeer 2030, 2012). De Haarlemmermeer ligt midden in een veenweidegebied, achter het strandwallenlandschap van de Binnenduinrand. Het Binnenduinrand is een droog zandlandschap met oude bossen, landgoederen, dorpen, bollenvelden en veenstroken. Hierachter liggen grote duingebieden, namelijk de Kennemerduinen, Waterleidingduinen en het strand. In deze gebieden komen enkele bijzondere beschermde flora en faunasoorten voor waaronder de Bittervoorn, Boomzwaluw, Boerenzwaluw, Lepelaar, Oeverzwaluw, Ringslang, Rivierdonderpad, Rugstreeppad (figuur 23), Meerval, Bijenorchis, Brede Wespenorchis, Dotterbloem, Grote Keverorchis, Moeraswespenorchis, Rietorchis, Vleeskleurige orchis (figuur 22) en Zwanenbloem (gemeentehaarlemmermeer.nl, 2015).

Figuur 22: Vleeskleurige orchis Figuur 23: Rugstreeppad ( Beukenholdt, E., 2010). (Beukenholdt, E., 2010). De belangrijkste verbindingen tussen groengebieden binnen Haarlemmermeer zijn de Ringdijk, de Geniedijk, de Hoofdvaart, de IJtocht en aanliggende gebieden. Deze groene gebieden in de Haarlemmermeer bieden veel kansen voor recreatie. 2.3.7 Recreatie en toerisme Wat recreatie en toerisme betreft is gemeente Haarlemmermeer een plek met ruime keuze. Zo zijn Schiphol, het ringvaartaquaduct, het Cruquiusgemaal, de Toolenburgerplas (85 hectare) en de Geniedijk met forten die onderdeel zijn van de Stelling van Amsterdam en op de werelderfgoedlijst UNESCO staan de meest druk bezochte plekken. Tevens zijn er 24

in de gemeente jaarlijks zo’n tachtig evenementen waaronder Mysteryland (figuur 24), MUDmasters (figuur 25) Meerjazz, Meerlive en Haarlemmermeer Culinair. Deze evenementen zijn belangrijk omdat ze het leefklimaat van inwoners beïnvloeden omdat het kwalitatief sterker wordt vanwege de verhoogde levendigheid binnen de gemeente (hlmrmeer.nl, 2015).

Figuur 24: Mysteryland (youredm.com, 2015)

Figuur 25: MUD masters (clubone-pt.nl, 2015)

25

3. Geluid Het begrip ‘’geluid’’ speelt in dit project een belangrijke rol omdat dit hetgeen is waar mensen in de omgeving van Schiphol overlast van ervaren. Wat precies de overlast is, is vaak lastig uit te leggen omdat het begrip geluidsoverlast een breed en vaag begrip is. Daarom zullen hieronder enkele algemene begrippen worden besproken en basiskennis van geluid worden toegelicht om het gehele verhaal te verduidelijken. Vervolgens wordt ingegaan op vliegtuiggeluid en grondgeluid.

3.1 Wat is geluid ? Geluid vindt plaats in de vorm van trillingen die worden verplaatst door luchtmoleculen. Zonder lucht is er geen geluid, dus in een vacuüm kan er geen geluid plaats vinden. De trillingen kunnen door verschillende factoren worden beïnvloed zoals temperatuur, luchtvochtigheid en wind waardoor er plaatselijke variaties in geluidssterkte kunnen ontstaan. Deze trillingen die worden getransporteerd door de lucht wordt door mensen gevoeld via het trommelvlies, waar druk op wordt uitgeoefend door de geluidsgolven, of andere delen van het lichaam (huid, haar e.d.). Door deze gegevens wordt duidelijk dat de interpretatie van geluidsoverlast kan variëren. Zo heeft de een minder geluid nodig om het als overlast te ervaren dan de ander. De sterkte van deze geluidsdruk wordt in Sound Pressure Level (SPL) uitgedrukt en heeft als eenheid dB (A). Dit staat voor decibel dat aangepast is voor het menselijk oor omdat niet ieder menselijk hoor- orgaan voor alle toonhoogten even gevoelig is. Geluidsniveaus komen het meest voor tussen de 25 dB(A) (juist hoorbaar) en 140 dB(A) (de pijngrens)(Faber, H., 2010). In bijlage I wordt extra informatie gegeven over de basiskennis van geluid.

3.2 Vliegtuiggeluid Geluid van luchtvaartuigen ontstaan bij het vliegtuig zelf, waarvan de belangrijkste geluidsbron de voortstuwingsinstallatie is. Voor straalvliegtuigen is dat de straalmotor. Bij relatief stillere motoren (modernere straalvliegtuigen) draagt ook tijdens de landing het windgeruis bij het onderstel en uitgeslagen vleugelkleppen bij aan de geluidsproductie (Deventer, F.W.J. van., 2003). Dit wordt ook wel het ‘’airframe noise’’ genoemd (Rienstra, S. , 2001). Omdat luchtvaartgeluid onder andere afhankelijk is van de fase waarin het vliegtuig zich bevindt een complexe geluidsbron. Bij het starten van een vliegtuig kan onderscheid gemaakt worden in verschillende fases: - Wachten op de kop van de baan: Tijdens het wachten op toestemming van de toren wordt er door het vliegtuig op de kop van de baan gewacht. Afhankelijk van de afstand die nodig is bij het taxiën naar de baan toe en het type vliegtuig wordt, indien nodig, de tijd benut om de motoren warm te draaien. In dit geval wordt er gesproken van grondgebonden geluid (grondgebonden puntbron). - De start Bij het starten van luchtvaartuigen wordt veel vermogen van de motoren gevraagd wat zorgt voor een groter geluidsvolume (geluidssterkte) in de omgeving. Zodra het vliegtuig begint te rollen is de start in gezet en wordt er gesproken van luchtgebonden geluid. - Stijghoek / Klimprofiel 26

In deze fase maakt het luchtvaartuig snel hoogte en is ook sprake van luchtgebonden geluid (Faber, H., 2010). Een vliegtuig dat voorbij vliegt veroorzaakt voor mensen een geluid dat aanzwelt, vervolgens een maximum bereikt en ten slotte weer afzwakt. Dit proces heet een noiseevent en wordt beschreven in een ’’noise time history’’. Hierin wordt het geluidsniveau op een bepaald moment uitgezet tegen de tijd. In een ‘’noise time history’’ zoals in figuur 26 worden de LAmax en de LAX weergeven. LAmax staat voor het piek(geluids)niveau. Het LAX drukt het geluid van het gehele proces uit in één getal. LAX is het constante geluidsniveau gedurende één seconde dat dezelfde akoestische energie oplevert als het hele proces (aanzwellen, maximum en afzwakken) (Deventer, F.W.J. van., 2003).

Figuur 26: ‘’Noise time history’’ waarin de LAmax en LAX worden weergeven ( Deventer, F.W.J. van., 2003) Luchtvaartgeluid kan op twee verschillende manieren bij de ontvanger terecht komen: - Rechtstreeks op het trommelvlies - Via reflectie. Geluid kan via omliggende gebouwen, luchtlagen en de grond worden gereflecteerd naar de ontvanger. Afhankelijk van de structuur van het object waar het van wordt gereflecteerd, komt het geluid met een bepaalde sterkte aan bij de ontvanger. Bij een hard object (zoals bijvoorbeeld de landingsbaan) wordt geluid gereflecteerd. Bij een zacht of poreus object kan het geluid voor een deel worden geabsorbeerd. Hoe iemand deze geluiden vervolgens ervaart is afhankelijk van enkele factoren, namelijk de fysieke bouw van het oor, de gemoedstoestand van de ontvanger en de persoonsgebonden gevoeligheid van het oor. Daarnaast wordt de ervaring ook beïnvloed door maskering van het geluid door omgevingsgeluid (Faber, H., 2010). Miscanthus(beton) kan, afhankelijk van genoemde factoren en gegevens, wellicht een rol van betekenis spelen bij de absorptie van geluid.

3.3 Grondgeluid De bewoners van Badhoevedorp geven aan overlast te ervaren van vooral het grondgeluid. Dit niet-wettelijk gedefinieerde begrip wordt gebruikt in relatie met geluidsoverlast van vliegtuigen. In dit rapport wordt de volgende algemene definitie van grondgeluid gebruikt: het geluid dat wordt veroorzaakt door vliegtuigen die beginnen te rollen en de intentie hebben te starten. Het grondgeluid bevindt zich in het lage gedeelte van het geluidsspectrum (laagfrequente geluiden worden ervaren als een drukgevoel) (Veerbeek, H.W. et al. , 2008). Er wordt niet meer van grondgeluid gesproken wanneer het vliegtuig van de grond komt. 27

Laagfrequent geluid wordt infrasoon geluid genoemd en is evenals het hoogfrequente geluid voor mensen niet hoorbaar vanwege te lage frequenties. Deze infrasone geluiden ontstaan bij grote volumeverplaatsingen. Een voorbeeld hiervan is de helikopter die tijdens het vliegen een klapperend geluid maakt wat door veel mensen eerder als druk wordt ervaren dan geluid (Faber, H., 2010). Uit metingen van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) blijkt dat voornamelijk bij de start als het vliegtuig begint te rollen de laagfrequente geluiden sterk toenemen. Zodra het vliegtuig meer in beweging komt wordt het laagfrequente geluid minder dominant ten opzichte van geluid bij andere frequenties. Dit houdt echter niet in dat overvliegende vliegtuigen geen overlast veroorzaken door laagfrequent geluid. Ook overvliegende vliegtuigen kunnen namelijk een verhoging veroorzaken van geluiden binnen het lage geluidsspectrum. Inwoners hebben ook hier last van, maar valt in dit rapport niet onder grondgeluid. In figuur 27 is weergeven in welke richting grondgeluid zich voor het grootste deel verplaatst. Uit onderzoek van het NLR blijkt dat grondgeluid zich voornamelijk horizontaal verplaatst onder een schuine hoek van ongeveer 45 graden. Tussen de hoeken van 30 en 60 graden is dus het belangrijkste meetgebied als het gaat om grondgeluid. Bij deze onderzoeken is geen gebruik gemaakt van van de A-weging (dB(A)), maar van de C-weging (dB(C)). De C-weging heeft het voordeel dat hier meer gefocust is op geluidsniveaus bij lagere frequenties (grondgeluid). Als bij een meting voor laagfrequente geluiden de gewone A-weging gebruikt wordt bestaat de kans dat de laagfrequente geluiden te weinig invloed hebben op de meetresultaten en hierdoor enkele laagfrequente geluiden worden weg gefilterd (Bergmans, D.H.T. & Veerbeek, H.W., 2011).

Figuur 27: Voornaamste voortplantingsrichting grondgeluid (Bergmans, D.H.T. & Veerbeek, H.W., 2011).

Aan de hand van de voornaamste voortplantingsrichting van het grondgeluid kan een kaart worden gemaakt waarin wordt weergeven in welke richtingen het grondgeluid zich grotendeels verplaatst gezien vanaf de startbanen van Schiphol (figuur 28). Hiervoor is een kaart van Luchtverkeersleiding Nederland gebruikt waarop het baangebruik te zien is. Er is gekozen voor een datum waarop de Zwanenburgbaan wordt gebruikt als startbaan in zuidelijke richting. Onder andere worden in het kader van geluidsbelasting de startbanen van Schiphol op afwisselende wijze gebruikt. 28

Figuur 28: Weergave van het gebruik van de Polderbaan en Zwanenburgbaan op 6 oktober 2015 (Luchterkeersleiding Nederland, 2015). Zoals in figuur 29 is te zien, verplaatst in de situatie op 6 oktober 2015 het grondgeluid zich voornamelijk in noordoostelijke richting naar Badhoevedorp en de Testing Grounds en in noordwestelijke richting.

Figuur 29: Weergave van het baangebruik op 6 oktober 2015 met voornaamste voortplantingsrichting van grondgeluid (maps, 2015).

29

3.4 Perceptie en overlast Zoals eerder vermeld, verschilt de mate van overlast per persoon. Dit hangt samen met akoestische en niet akoestische elementen, eerdere ervaringen, persoonsgebonden factoren zoals bijvoorbeeld de gemoedstoestand, de fysieke bouw van het gehoororgaan en met perceptie. Deze factoren vormen tezamen de perceptie van het geluid voor de ontvanger (Faber, H., 2010). De perceptie is dus eigenlijk de mate waarin iemand geluid ervaart. Dit verschilt per persoon. In 2006 heeft dr. C. Broër onderzoek gedaan naar de perceptie van geluidsoverlast in relatie tot politieke besluitvorming. Het onderzoek maakt duidelijk dat vertrouwen in de regulerende instellingen, de mate waarin men invloed denkt te hebben op het geluid en de angst voor ongelukken bepalend zijn voor de mate van overlast. Het lijkt er bovendien op dat politieke conflicten ertoe leiden dat mensen zich bewust worden van geluiden en die geluiden als onderdeel van het politieke conflict gaan ervaren. Uit analyses van interviews, brieven, klachten en inspraakreacties van burgers blijkt dat het beleid bepalend is voor de wijze waarop mensen geluidbelasting ervaren. Het onderzoek van Broër wijst uit dat in Zwitserland mensen hetzelfde vliegtuiggeluid anders ervaren dan de mensen in de buurt van Schiphol, omdat het beleid anders is. Dit onderzoek laat de relatie zien tussen politieke processen en de beleving van burgers aan de hand van een typisch hedendaags sociaal probleem. De opkomst van de mainport- en milieudiscussie is in Nederland samen gegaan met een sterkere nadruk op burgerparticipatie in planningsprocedures. Dit heeft ervoor gezorgd dat geluidsklachten over vliegverkeer rond Schiphol meer politiek gewicht gekregen. De wijze waarop klachten worden geregistreerd zijn van invloed op het aantal klachten. In Zwitserland ontbreken de institutionele voorwaarden voor veelvuldig klagen. Daardoor zijn er minder veelklagers en is de klachtenlijn minder bekend. Gezien het onderzoek van Dr. Broër is het de vraag of de waargenomen geluidsoverlast ondanks het aanbrengen van Miscanthus en Miscanthusbeton tot andere waarneming zal leiden. Het is daarom van groot belang dat de omgeving wordt meegenomen in de ervaringen die worden opgedaan op de testlocaties (Broër, C., 2006). Het verschil tussen de gemeten werkelijkheid en percepties van mensen worden perception gaps genoemd. Deze term wordt in verschillende internationale literatuur over leefbaarheids- en veiligheidsvraagstukken gebruikt (Eysink Smeets, M. et al. , 2010). Deze perception gaps kunnen ook plaatsvinden bij de tests van het Miscanthusbeton in Badhoevedorp. Het kan zo zijn dat na het meten de bewoners een tegenovergestelde reactie geven op wat de resultaten van het meten doen verwachten.

30

4. Potentie Olifantsgras In het Miscanthusbeton zit Olifantsgras (Miscanthus) verwerkt. Hieronder zullen verschillende argumenten worden gegeven waarom nou juist deze soort verwerkt is en niet andere soorten. Daarnaast worden eigenschappen, voor- en nadelen en de potenties die het gewas biedt weergeven.

4.1 Het gewas Miscanthus Olifantsgras, ofwel Miscanthus sinensis ‘’Giganteus’’ (figuur 30) is een grassoort die van oorsprong voor komt in Oost- Azië. Het gras groeit zeer snel en groeit na twee jaar al tot twee meter hoog. Als de plant volwassen is kunnen deze zelfs uitgroeien tot vier meter. Olifantsgras groeit van april tot en met september wel twintig tot dertig centimeter per maand. Vlak voordat het gras weer gaat uitlopen wordt het geoogst zodat het binnen een half jaar weer tot maximale hoogte kan groeien. (Kuypers, 2015).

Figuur 30: Miscanthus Giganteus (Heritagemiscanthus.com, n.d.) De soort behoort tot de grassenfamilie en is een typisch C4-gras. Meerjarige grassen worden geclassificeerd als C3 of C4 planten. Dit verwijst naar de manier waarop de planten tijdens fotosynthese koolstofdioxide vangen. Tijdens de fotosynthese maken C4 grassen vier koolstofmoleculen in tegenstelling tot de C3 grassen. Alle soorten hebben de ‘’C3manier’’ voor het vasthouden van CO2, maar de ‘’C4-manier’’ is ontwikkeld bij soorten die voorkomen in de natte en drogere tropen. Dit is dus ook het geval bij Miscanthus Gigantheus. C3 planten zijn aangepast aan koele seizoenen en droge of natte omgevingen, terwijl C4 planten aangepast zijn aan warme en hete seizoenen met droge of vochtige omgevingen (NSW department of primary industries, n.d.). De Miscanthussoort die op Schiphol wordt gebruikt komt van de hoger gelegen gebieden in Oost-Azië en kan lagere temperaturen verdragen. C4 grassen zijn minder kieskeurig wat voeding betreft. Dit wil zeggen dat C4 grassen, waaronder dus Miscanthus, ook op bodems groeien die weinig nutriënten bevatten. Daarnaast is bekend dat Miscanthus ook groeit op zoutere bodems (Kuypers , 2015). Als C3 en C4 grassen met elkaar worden vergeleken is duidelijk wat het verschil is (tabel 1).

31

Algemene verschillende eigenschappen C3/C4 planten

C3

C4

Aanvankelijk gevormde moleculen tijdens fotosynthese Groeiperiode Lichteisen Temperatuureisen Vochteisen Vorstgevoeligheid Voedselkwaliteit Productie

3 Koolstof Koel seizoen / jaarlijks lager lager hoger lager hoger lager

4 Koolstof Warm seizoen hoger hoger lager hoger lager hoger

Tabel 1: Eigenschappen C3 en C4 gewassen (NSW department of primary industries, n.d.)

4.2 Gebruik In het oosten van Azië wordt Miscanthus vooral gebruikt voor dakbedekking voor traditionele huizen, voedsel voor vee en bemesting van grond. Naast deze traditionele gebruiken van het gewas, is er een nieuwe mogelijkheid voor het gebruik van Miscanthus ontdekt die interessant is voor de industrie: energiegewassen en duurzame grondstof (Anzoua K. G. et al, 2011). Dit zijn gewassen die worden gebruikt voor de omzet van groene energie. Dit gebeurt bijvoorbeeld in de vorm van/ door middel van biovergisters, briketten, pellets, vergassing, torrefactie en pyrolyse. Daarnaast is Olifantsgras door verschillende redenen populair geworden onder duurzame ontwikkelingen. Hieronder zal worden toegelicht wat de voordelen zijn en waarom dit zo interessant is voor de omgeving van Schiphol. -Ecologisch ganzen werend Doordat het gras zo hoog is en roofdieren zoals vossen aantrekt, voelen ganzen zich niet thuis in dit gewas. Daarnaast is Miscanthus zeer droog en bevat het weinig voedingswaarden waardoor dit gewas ook niet aantrekkelijk is voor ganzen die vaak op zoek zijn naar een foerageerplek (Spurr & Coleman, 2005). Dit is ten gunste van Schiphol die juist van ganzen af moet vanwege de vliegveiligheid. Olifantsgras is slechts één van de maatregelen die ervoor moeten zorgen dat Schiphol minder last heeft van ganzen (bnr.nl, 2013). - Snelle groei Miscanthus Giganteus groeit na ongeveer twee jaar na aanplant tot twee meter hoogte met een snelheid van twintig tot dertig centimeter per maand. In volwassen stadium kan de plant zelfs een hoogte van vier meter bereiken. Als de plant zich heeft weten te vestigen kan hier wel twintig jaar lang opbrengst uit worden gehaald wat het aantrekkelijk maakt voor agrariërs om het te verbouwen. - Aantrekkelijk in het landschap Miscanthus wordt veel gezien als siergras vanwege de hoogte en de pluimen aan de top van de grassoort. Dit houdt niet in dat het niet in het Nederlandse landschap past. In de omgeving van Schiphol komen veel gedeelten voor waar gewoon Riet staat. Dit lijkt op het Olifantsgras, alleen is het wat korter. Daarom wordt aangenomen dat Miscanthus goed in het landschap kan worden geïntegreerd en zal niet storend zijn in het landschap zolang het niet recht naast de weg staat of op een kruispunt omdat het daar het zicht belemmert.

32

- Grote CO2 opname Miscanthus valt onder de C4 grassen. C4 grassen staan bekend om de hogere opname van CO2 dan C3 grassen. Miscanthus behoort tot de top van de meest kwalitatieve C4 grassen en is dus in staat om relatief gezien zeer veel CO2 op te vangen (NSW department of primary industries, n.d.). Gekeken naar de klimaatverandering die deels te wijten is aan de toename CO2 is het gunstig om gebruik te maken van deze positieve eigenschap van Miscanthus. - Fijnstof afvangen Fijnstof en ultrafijnstof zijn deeltjes die ontstaan bij wrijving en verbranding van fossiele brandstoffen. Onder andere auto’s stoten de deeltjes uit waardoor deze in de lucht terecht komen. Deze deeltjes kunnen worden ingeademd en hebben een negatief effect op de gezondheid van mensen die hier veel aan worden blootgesteld. Door de overheid zijn er grenswaarden opgesteld voor fijnstof om nadelige gezondheidseffecten te beheersen en om de schadelijkheid te definiëren; PM10 (deeltjes kleiner dan 10 micrometer) en PM2,5 (deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer). Voor ultrafijnstof (deeltjes die nog kleiner zijn dan fijnstof) zijn nog geen grenswaarden opgesteld vanwege het gebrek aan kennis over de gezondheidseffecten hiervan (rivm, 2013). Het wegvangen van fijnstof gebeurt op twee manieren: afvang en depositie. Bij afvang werkt de vegetatie als een soort net in de lucht. Door de wind wordt fijnstof in het groen geblazen waardoor het op de bladeren blijft zitten en het groen het fi jnstof dus afvangt. Bij depositie slaat fijnstof door zwaartekracht op het groen neer. Miscanthus kan zoveel fijnstof afvangen vanwege de vele grove behaarde bladeren (Hoffman, 2009). - Geluidsreductie Met geluidsreductie wordt bedoeld dat de perceptie van het geluid door mensen dusdanig wordt beïnvloed dat er minder snel overlast wordt ervaren. Miscanthus speelt hier een rol bij op twee manieren. De eerste manier is het gras zelf en de tweede m anier is het Miscanthusbeton. In de winter laat het gras zijn bast en bladeren los waardoor er op de bodem een strooisellaag ontstaat wat grondgeluid enigszins absorbeert omdat de geluidgolven / trillingen hierdoor worden gebroken en dus afzwakken (Kuypers, 2015). Vegetatie heeft de eigenschap vlak aan het bodemoppervlak geluid te absorberen (Faber, H., 2010). Het Miscanthusbeton zorgt met de grove structuur voor hetzelfde effect maar dan op verticale wijze. Miscanthusbeton is erg poreus waardoor het geluid op dezelfde manier gedeeltelijk wordt geabsorbeerd. Dit is bij bijvoorbeeld plastic geluidswallen niet het geval omdat deze de geluidsgolven alleen maar weerkaatsen en het probleem dus eigenlijk verplaatsen. - Grondstof voor een Biobased Economy In een Biobased Economy draait het in tegenstelling tot de huidige economie niet om fossiele brandstoffen, maar om hernieuwbare duurzame groene brandstoffen. Hierbij gaat het om biologisch materiaal dat weer aangroeit. In tegenstelling tot fossiele brandstoffen is dit in feite dus een onuitputtelijke bron (Jenkins, T., 2008). Miscanthus voldoet aan deze eisen en maakt het geschikt voor een grondstof voor de productie van energie en materialen als papier, bioplastics en natuurlijk Miscanthusbeton. - Hoog gehalte cellulose Miscanthus bevat veel cellulose. Dit maakt de plant houtig en stevig wat het weer geschikt maakt voor de productie van bijvoorbeeld papier. Miscanthus bevat maar 9% vocht waardoor het niet nodig is om de plant voor gebruik eerst te drogen. Dit scheelt weer energie (wageningenur.nl, n.d.). 33

- Geen kieskeurige plant Miscanthus is om twee redenen niet kieskeurig en veeleisend. De plant hoeft na aanplant maar één jaar te worden beschermd tegen onkruid omdat deze hierna het onkruid te boven groeit en het weg concurreert. Dit maakt het gebruik van bestrijdingsmiddelen minimaal. Daarnaast is Miscanthus niet veeleisend omdat het op bijna elke grondsoort groeit. Het kan zelfs de wat zoutere gronden prima aan (Kuypers). - Geen invasieve exoot Miscanthus x Giganteus is een kruising tussen Miscanthus sinensis en Miscanthus Sacchariflorus (Heaton et al., 2010). Dit is een steriele vorm van Miscanthus wat ervoor zorgt dat de soort zich alleen via handmatig of machinaal stekken kan vermeerderen en niet door bestuiving. Dit gegeven maakt Miscanthus x Giganteus aantrekkelijk omdat de ecologische schade op deze manier behoorlijk wordt beperkt (Vliet, R. van der., 2014). Omdat Miscanthus geen pollen maakt vanwege de sterielheid is dit ook goed voor mensen met hooikoorts.

4.3 Miscanthusbeton Miscanthusbeton is ontstaan uit de samenwerking tussen Strukton en The Solid Grounds. Strukton wist van het gebruik van Xiriton. Dit is een soortgelijk product als Miscanthusbeton, maar dan een dichtere vorm. Strukton is de samenwerking aangegaan met The Solid Grounds omdat Miscanthus veel voordelen heeft. Strukton noemt de constructie van Miscanthusbeton die gebruikt wordt bij het afschermen van geluid ook wel de ‘’ECO silence wall’’ (Stratum, J. van, 2015). 4.3.1 Theorie Miscanthusbeton Miscanthusbeton is beton waar Olifantsgras in verwerkt is. In figuur 31 is een blok Miscanthusbeton te zien dat door Strukton gefabriceerd is.

Figuur 31: Twee blokken Miscanthusbeton (Tuinman, S., 2015)

34

Miscanthusbeton vervult volgens de theorie verschillende functies: - Vastzetten van opgeslagen CO2 - Afvangen van (ultra)fijnstof - Het absorberen van geluid Het vastzetten van CO2 gebeurt al bij de productie van het Miscanthusbeton. Tijdens de groei van Olifantsgras gebruikt het, net als ieder ander gewas, CO2 en slaat dit ook op. Zo wordt samen met het Olifantsgras de opgeslagen hoeveelheden CO2 in het beton verwerkt. Het Olifantsgras in het beton wordt in feite ingesloten en beschermd door het beton wat ervoor zorgt dat het niet wordt afgebroken of vlam vat waardoor de opgeslagen en ingesloten CO2 niet zal ontsnappen en in het beton blijft. Het afvangen van fijnstof gebeurt op dezelfde manier als eerder uitgelegd bij vegetatie in het algemeen. De wind blaast het er in of door zwaartekracht valt het er in. Door de grove structuur kan het veel fijnstof vasthouden. Door deze structuur is biedt het ook mogelijkheden voor planten zoals de Klimop (Hedera helix) om zich hier aan te hechten. Dit levert niet alleen een extra mogelijkheid op om meer fijnstof af te vangen maar is het ook een mooi groen gezicht. De belangrijkste functie voor dit project is de eigenschap om geluid te absorberen. Beter gezegd wordt het geluid zo vervormd/verbogen/verplaatst dat het geluid tijdens dit proces al in de grove open structuur van het beton zijn sterkte verliest en dus zwakker wordt waardoor het voor een gedeelte is geabsorbeerd in het beton. Miscanthusbeton is nog niet in de praktijk (buitenlucht) getest, maar wel in het lab. Dit is gebeurd in de nagalmkamer van het ‘’Kees van Dorsser’’ laboratorium te Den-Haag. Hieruit kwam naar voren dat het absorptievermogen 8,6 dB is. In bijlage II zijn gegevens te zien van het laboratoriumonderzoek waarbij de vertrouwelijke elementen zijn weggelaten. Dat dit absorptievermogen in het laboratorium bewezen is, wil niet zeggen dat dit ook in de praktijk zo zal zijn. In het lab hebben verschillende abiotische factoren geen invloed kunnen uitoefenen. Denk hierbij aan factoren als wind, temperatuur en vochtigheid. Dit is de reden dat het in de praktijk getest moet worden, en er nog geen zekerheid is over de werking van het beton. In figuur 32 is te zien hoe het er ongeveer in de praktijk uit komt te zien. Er kunnen Miscanthusblokken worden gemaakt die klaar zijn om direct te plaatsen, maar er kunnen ook Miscanthusdelen worden gemaakt die aan weerszijden tegen bestaande geluidswallen kunnen worden bevestigd. Naast verticaal gebruik van het beton is er ook de optie om op horizontale wijze geluid te absorberen omdat geluidsgolven het menselijk oor ook bereiken via weerkaatsing op de grond.

Figuur 32: Impressie Miscanthusbeton in de praktijk (struktonciviel.nl, n.d.)

35

Naast de drie voorgenoemde belangrijkste functies van Miscanthusbeton heeft het beton belangrijke voordelen (o.a. ten opzichte van normaal beton): - De productiekosten zijn nagenoeg gelijk - Miscanthusbeton is veel lichter dan normaal beton (700 kilo per kubieke meter) - Lagere vervoerskosten (vanwege het gewicht) - Goedkopere plaatsing van het Miscanthusbeton (er is minder fundering nodig wegens het gewicht) Ten slotte zijn de verwachtingen dat: - Miscanthusbeton een levensduur heeft van minstens 50 jaar (Stratum, J. van., 2015) - Miscanthusbeton vocht makkelijk door laat vanwege de poreuze structuur waardoor het niet kapot vriest - De opbrengst van één hectare ongeveer 16000 kilo Miscanthus is - Één hectare Olifantsgras gelijk staat aan een geluidswal van 400 meter lang, 2 meter hoog en 10 centimeter dik

36

5. Wensen en belangen van actoren Om tot een ontwerp te komen voor het testen van Miscanthusbeton in de praktijk moet rekening worden gehouden met de behoeftes van de betrokken partijen. Hieronder zal er in worden gegaan op de wensen en belangen van de bewoners, TSG Strukton, Schiphol, boeren en Gemeente Haarlemmermeer.

5.1 Bewoners Badhoevedorp De bewoners van Badhoevedorp, die worden vertegenwoordigd door Dorpsraad Badhoevedorp, hebben aangegeven de meeste overlast te ervaren van de warm draaiende, opstijgende en landende vliegtuigen. Dit veroorzaakt vooral de laagfrequente geluiden waardoor de overlast wordt ervaren in de vorm van druk. Door Dorpsraad Badhoevedorp wordt dit gedefinieerd als ‘’grondgeluid’’. Hierbij gaat het met name om het oostelijk deel van Badhoevedorp waar startende vliegtuigen vanaf de Aalsmeer- en Kaagbaan in zuidelijke richting opstijgen (figuur 33). Voor het westelijk deel van Badhoevedorp geldt dit voor startende vliegtuigen vanaf de Zwanenburgbaan, ook in zuidelijke richting (figuur 25). In het westelijk deel van Badhoevedorp wordt ook veel overlast ervaren door vertrek van de Zwanenburgbaan in zuidelijke richting (figuur 33).

Figuur 33: Start- en landingsbanen Schiphol (maps, 2015). Dorpsraad Badhoevedorp is gevraagd hoe de dorpsraad denkt over oplossingen voor in de (nabije) toekomst. Het antwoord luidt kort en resoluut: Miscanthus(beton). Er wordt dan ook gepleit voor een snelle pilot omdat er dringend behoefte is aan een oplossing voor deze problematiek waar niet alleen Badhoevedorp overlast van ervaart, maar ook AmsterdamWest, Hoofddorp-Noord, Aalsmeer, Amstelveen en Nieuwemeer. Dit zijn zo’n 170.000 bewoners die een ernstige vorm van overlast ervaren van het ‘’grondgeluid’’ (laagfrequent geluid). Volgens de dorpsraad zijn er meerdere opties om het Miscanthus(beton) te gebruiken. Zo wordt er geopperd om het Miscanthusbeton in de vorm van een muur neer 37

te zetten, solitair gebruik te maken van Miscanthus of een combinatie van beiden. Het is de moeite waard te onderzoeken of Miscanthusbetonnen muren (geluidswallen) kunnen worden geplaatst langs andere trajecten zoals de nieuwe A9 en langs spoorbanen. Daarnaast is de dorpsraad ervan overtuigd dat Miscanthusbeton ook gevaarlijke stoffen afvangt waardoor een win-win situatie ontstaat (Spikker, 2015)(bijlage III).

5.2 TSG Strukton Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO), dit is het antwoord op de vraag wat de visie is van het bedrijf. Dit houdt in dat een biobased economy van toepassing is op de visie van Strukton. Van Stratum, directeur Strukton, zegt ‘’ Miscanthus is een biobased material, wat wil zeggen dat het een natuurlijk materiaal is. Wat is er mooier dan materialen gebruiken die uit zichzelf terug groeien? Miscanthus neemt daarnaast ook nog eens koolstofdioxide op en vangt fijnstof op’’ (bijlage IV). Strukton ziet meerdere mogelijkheden in de toepassing van het Miscanthusbeton. In de toekomst wordt er op grotere schaal gebruik gemaakt van deze betonsoort vanwege alle voordelen. Dit wordt dan gebruikt als afscherming / geluidswallen langs spoorbanen, snelwegen en ook vliegvelden (Stratum, J. van, 2015).

5.3 Schiphol Schiphol, wat samen met de omliggende aantrekkelijke metropoolregio Amsterdam samen is uitgegroeid tot Mainport Schiphol is een hoogwaardig netwerk dat samen zorgt voor een internationaal en multimodaal knooppunt is ontstaan van stromen mensen, informatie, kennis, goederen, innovatie en cultuur. Dit maakt dat de activiteiten op en rond Schiphol een belangrijke motor zijn voor de Nederlandse economie en werkgelegenheid. Dankzij dit netwerk behoort Schiphol tot een van de vier belangrijkste luchthavens van Europa. Om deze positie te behouden in een wereld waar concurrentie van China en andere opkomende landen op de loer liggen moet Schiphol ervoor zorgen dat de status van Schiphol blijft zoals het nu is. Dit betekent dat Schiphol, met oog op de toename van de wereldpopulatie en toenemende concurrentie, zal moeten uitbreiden en de naam hoog moet houden met oog op de belangen in de toekomst. Dit kan door bijvoorbeeld gebruik te maken van duurzame innovatieve ideeën. Dit is dan ook hoe de overheid en Schiphol de ontwikkeling van Schiphol zien. Geluidshinder is hier een onderdeel van. Schiphol probeert de geluidshinder zoveel mogelijk te beperken door samen te werken met deskundige partijen die werken aan deze duurzame innovatieve ideeën. Miscanthusbeton is hier een voorbeeld van. Schiphol werkt bijvoorbeeld samen met The Grounds, de aanjager van een innovatieve, duurzame luchthaven. Een ander onderdeel hiervan is het terugdringen van de uitstoot van koolstofdioxide. Samen met de luchtvaarsector wil het kabinet zuiniger, schoner en stiller vliegen stimuleren, ofwel minder uitstoot van CO2 (rijksoverheid.nl, n.d.). Ook hier kan Miscanthusbeton een mogelijke bijdrage aan leveren. De overheid heeft enkele maatregelen voor de groei van Schiphol opgesteld (rijksoverheid.nl, n.d.): - Er mag alleen gebruik worden gemaakt van het lagere luchtruim rond Schiphol door vliegtuigen die landen of vertrekken vanaf Schiphol. - Om meer ruimte op Schiphol te creëren wordt er op de luchthavens Lelystad en Eindhoven extra ruimte beschikbaar gesteld voor zo’n zeventigduizend vluchten. - De overheid heeft in 2013 een besluit genomen over een nieuw normen- en handhavingsstelsel voor Schiphol 38

Al met al kan er gezegd worden dat het gebruik van Miscanthusbeton in de visie van Schiphol en de overheid past.

5.4 Miscanthusgroep De Miscanthusgroep baseert zich op de eerder uitgelegde term ‘’cradle to cradle’’ waarbij elk materiaal in elk product hergebruikt kan worden en er op deze manier niets verloren gaat. In het geval van Miscanthus is het zo dat dit aangroeit na gebruik en dus ook niet verloren gaat. Voor de Miscanthusgroep is het om deze reden van belang dat het gebruik van Miscanthus in de toekomst intensiever wordt onderzocht en ingezet. Miscanthusbeton kan hier een grote bijdrage aanleveren omdat dit het product is waar agrariërs hun verbouwde Miscanthus onder andere aan kwijt kunnen. Op deze manier draagt de Miscanthusgroep bij aan de groenere economie.

5.5 Gemeente Haarlemmermeer De structuurvisie 2030 van gemeente Haarlemmermeer beschrijft vier belangrijke ambities: - Versterking van de atypische stedelijkheid: De gemeente Haarlemmermeer bevat zowel sterke stadse als dorpse kenmerken, ook wel de atypische stedelijkheid genoemd. Dit is wat de gemeente wil waarborgen en versterken. Hierbij wordt een balans gezocht tussen verder bouwen in grote kernen en behoud van identiteit van kleinere dorpen en openheid van Haarlemmermeer in zijn geheel. De snelheid waarmee deze ontwikkeling, transformatie en vernieuwing gebeurt, is afhankelijk van het gebied. Zo wordt een dorp minder snel vernieuwd, terwijl een hoog dynamisch gebied het tempo hoger ligt (Structuurvisie Haarlemmermeer 2030, 2012). -

Duurzame en klimaatbestendige inrichting van de ruimte: De gemeente ambieert een energiebesparing en opwekking van groene energie (30% en 20% in 2020) en een energieneutrale ontwikkeling. Ook hierbij past de term ‘’biobased economy’’. Dit alles zal onder andere worden behaald door bijvoorbeeld de realisatie van een windpark in het zuiden van de Haarlemmermeer, een ‘’slim’’ elektriciteitsnet en een klimaatbestendige inrichting aan de hand van het vergroten van de waterbergingscapaciteit. Een duurzame ontwikkeling van Schiphol hoort hier ook bij. Dit om de internationale concurrentiepositie te versterken. Aan de hand van nieuwe hoogwaardige werklocaties wordt economische groei mogelijk gemaakt (Structuurvisie Haarlemmermeer 2030, 2012).

-

Fysieke en sociale verbondenheid versterken: Hiermee wordt bedoelt dat er samenhang moet zijn tussen alle ontwikkelingen die plaatsvinden, zowel fysiek als sociaal. Inwoners moeten zich verbonden voelen met de omgeving en met elkaar. Het gaat er om dat bewoners in de gemeente plezierig wonen, werken en recreëren. Miscanthusbeton kan hier een bijdrage aan leveren omdat veel 39

inwoners overlast ervaren van het geluid van vliegtuigen (Structuurvisie Haarlemmermeer 2030, 2012). -

Een aantrekkelijke ontmoetingsplaats zijn en blijven: Haarlemmermeer wil een gemeente zijn die wordt gezien als aantrekkelijke ontmoetingsplaats en landelijke netwerkstad met allure. Om dit in de toekomst te behouden zet de gemeente in op flexibiliteit, duurzame energie, recreatie, versterking van woonfuncties en versterking van de diversiteit van woonmilieus. Dit geldt niet alleen voor de inwoners, maar ook voor recreanten en toeristen. De gemeente wil routes tussen groengebieden versterken. Miscanthusbeton kan hier een bijdrage aan leveren omdat dit moet zorgen voor stillere gebieden, wat de belevingswaarde in groengebieden verhoogt (Structuurvisie Haarlemmermeer 2030, 2012). Aan de hand van de wensen en belangen van alle actoren wordt een selectie gemaakt van passende pilotlocaties.

40

6. Het pilotgebied Nu de wensen van verschillende actoren beschreven zijn zullen gebieden toegewezen worden waar het Miscanthusbeton zal worden getest. Dit zijn de zogenoemde pilotlocaties. Deze locaties zijn nodig om een scenario te schetsen.

6.1 Pilotlocaties Het belangrijkste waar een pilotlocatie voor dit onderzoek aan moet voldoen zijn een aantal factoren: - Er moet veel geluid zijn (het liefst vliegtuiggeluid, autogeluid of treingeluid) - Ruimte voor goede testmogelijkheden - Buitenlucht In figuur 34 worden de locaties die voldoen aan deze eisen en uitgewerkt zullen worden weergeven.

Figuur 34: Kaart met aangegeven scenariolocaties. 1 = Testing Grounds, 2 = Buitenschot en 3 = Badhoevedorp (ANWB, 2015). 6.1.1 Testing Grounds De Testing Grounds (figuur 35) is uitermate geschikt voor het testen en uitvoeren van pilots en experimenten omdat deze speciaal ontwikkeld is voor tijdelijk onderzoek en experimenten. Alle partners en leden van the Grounds kunnen van deze grond op aanvraag gebruik maken. Het is een gebied van zes hectare op Schiphol Noordwest en een agrarisch gebied van ongeveer veertien hectare. Op de testing Grounds staan containers die uitsluitend uit hergebruikte materialen gemaakt zijn, waarvan er één is ingericht als bezoekers- en vergaderruimte. Op de testing Grounds wordt er gewerkt met verschillende experimenten zoals waterzuivering met algen, 100% gerecycled asfalt, biobrandstoffen, fijnstofreductie, LED-lantaarnpalen, waterzuivering, zonnepanelen en Olifantsgras. Het voordeel van de testing Grounds is dat hier nagenoeg geen rekening gehouden hoeft te worden met omwonenden en andere betrokkenen (Kuypers, V., 2015).

41

Figuur 35: Testing Grounds met werkcontainer (thegrounds.nl, 2015) 6.1.2 Ribbelproject, park Buitenschot Polderbaan Om het grondgeluid van de polderbaan in de Haarlemmermeerpolder te reduceren is in 2008 door landschapsarchitect H+N+S het Park Buitenschot ontworpen. Dit park had een als functie ‘’recreatief park’’ en moest volgens de berekeningen twee tot tweeëneenhalf dB van de nagestreefde tien dB geluidsreductie af halen. Hiervoor zijn in een bepaald patroon ribbels geplaatst van 3 meter hoog en 1,10 meter onder het maaiveld met hiertussen een pad van een meter breed voor bezoekers (figuur 36). De ribbels zijn precies haaks op de geluidsgolven van het vliegveld geplaatst (Nieuwenhuijze, L. van. et al, 2012).

Figuur 36: Park Buitenschot (blog.pointwise.com,2014)

42

Het Park Buitenschot maakt het testen van Miscanthusbeton in de praktijk interessant omdat dit gebied in eerste instantie al met dezelfde reden is ontworpen, namelijk het reduceren van grondgeluid. Daarnaast is in de praktijk gebleken dat er niet tot weinig wordt gerecreëerd (Kuypers, V. 2015). Het is dus wenselijk als recreatieve aspecten ook worden meegenomen in de toekomstscenario’s. 6.1.3 Badhoevedorp, buik van de A9 Met de buik van de A9 wordt de omlegging van de A9 om Badhoevedorp bedoeld. Binnen deze ‘’’buik’’ ligt braakliggend terrein waar door niets of niemand gebruik van gemaakt wordt. Deze grond is eigendom van SADC. SADC is een gebiedsontwikkelingspartij en heeft vier aandeelhouders, namelijk gemeente Haarlemmermeer (25%), gemeente Amsterdam (25%), Schiphol Group (25%) en provincie Noord-Holland (25%). Dit gebied (figuur 37) is zeer geschikt voor het testen van Miscanthusbeton omdat dit een van de gebieden is waar de klachten vandaan komen. Als het Miscanthusbeton hier wordt getest, is er gelijk d e mogelijkheid naar de meningen van omwonenden te vragen. Daarnaast gaat het hier om Badhoevedorp met Dorpsraad Badhoevedorp die erg betrokken is bij het Miscanthusproject. De dorpsraad heeft dan ook erg veel vertrouwen in het concept.

Figuur 37: Maquette van de nieuwe A9 om Badhoevedorp met braakliggend terrein geschikt voor de pilot (rood gearceerd) (nieuwemeer.info , 2012). Nu de pilotlocaties zijn toegelicht, kunnen de concepten van verschillende scenario’s worden uitgewerkt.

43

7. Scenario’s In dit hoofdstuk zullen drie verschillende scenario’s (figuur 38) worden beschreven. Hierbij zullen per scenario de plus- en minpunten worden weergeven in een SWOT-analyse en multicriteria-analyse.

Figuur 38: Kaart met locaties van de drie scenario’s (maps, 2015). In SWOT- analyse staat SWOT voor Strength (intern), Weakness (intern), Opportunity (extern) en Threats (extern). Hierin worden de sterke en zwakke punten van het ontwerp, alsmede de kansen en bedreigingen voor het ontwerp weergeven. In de multicriteria-analyse wordt er voor de criteria ‘’recreatie’’, ‘’ecologie’’, ‘’belangenbehartigende waarde’’, ‘’variatie in testmogelijkheden’’ en ‘’veiligheid’’ een waarde weergeven zodat de verschillende scenario’s met elkaar vergeleken kunnen worden op het gebied van deze factoren. Hierin wordt gewerkt met de volgende waarden: -- = erg slecht / laag - = slecht / matig / laag -+ = Middelmatig + = Goed / hoog ++= Uitstekend / zeer hoog De factoren in de multicriteria-analyse zijn tot stand gekomen in overleg met de betrokken partijen. De meest belangrijke criteria voor de verschillende scenario’s worden hierin beoordeeld zodat een duidelijk beeld ontstaat over de eigenschappen en mogelijke toekomstwaarde van de scenario’s. 44

7.1 Scenario 1: Testing Grounds Het pilotgebied van scenario 1(figuur 39) bevindt zich op de testing Grounds. Dit ontwerp bestaat uit een muur van Miscanthusbeton dat zich over de gehele lengte (zo’n 850 meter) van het gebied strekt met een hoogte van 5 meter en dikte die nog bepaald moet worden in verband met stevigheid. De geluidswal wordt parallel aan de Zwanenburgbaan geplaatst. In dit scenario zijn er veel mogelijkheden voor het testen van het Miscanthusbeton (in combinatie met het gewas Miscanthus). In het paarse gedeelte van figuur 29 kan er horizontaal gebruik worden gemaakt van verschillende materialen, zoals bijvoorbeeld Myscanthusbeton en grindbakken. Voor dit laatste is gekozen omdat de locatie zich dicht tegen de Zwanenburgbaan (de geluidsbron) bevindt en omdat geluid via de grond weerkaatst.

Figuur 39: Scenario 1 met in het rood de geluidswal van Miscanthusbeton en in het grijs de optionele invulling van andere materialen (Maps (1), 2015). In figuur 40, waarin de SWOT-analyse van scenario 1 wordt weergeven, wordt duidelijk waar de pluspunten van dit scenario zitten. Het grootste voordeel van dit scenario is dat er nagenoeg onbeperkte mogelijkheden zijn om met verschillende variabelen te testen. Zo moet er worden gedacht aan het verwijderen van een strook Miscanthus (zodat de werking van de geluidswal op zichzelf en zonder de invloed van Miscanthus wordt gemeten), de geluidswal van Miscanthusbeton verlagen of verhogen en het wisselen van materialen voor horizontaal gebruik. Dit wil zeggen dat scenario 1 zeer geschikt is voor het testen van Miscanthusbeton in de praktijk waarbij het doel is zoveel mogelijk decibels, afkomstig van vliegtuigen van de Zwanenburgbaan, te absorberen. Daarnaast is deze locatie het veiligst omdat hier niets wordt beschadigd of gevaar loopt in het geval er een onverwachte gebeurtenis plaatsvindt met de geluidswal. Ten slotte wordt hier geen eventuele overlast in de vorm van bijvoorbeeld horizonvervuiling veroorzaakt omdat hier geen woningen in de buurt staan. Het zwakke punt van dit scenario is dat dit geen complete praktijksituatie is vanwege het gebrek aan omliggende woningen. Hierdoor kunnen omwonenden niet beoordelen in hoeverre dit scenario effectief is. 45

Vanwege de vele opties voor het testen van Myscanthusbeton in dit scenario biedt dit kansen in de vorm van meerdere combinaties van factoren voor een gewenst resultaat. Om dit nog makkelijker te maken kan er worden gedacht aan een mobiele versie van de geluidswal die het mogelijk maakt om bijvoorbeeld de muur in verschille nde hoeken te gebruiken, delen toe te voegen of te verwijderen en te verplaatsen.

Figuur 40: SWOT- analyse van scenario 1: Testing Grounds (Beukenholdt, E. 2015).

De multicriteria-analyse van scenario 1 (tabel 2) laat zien dat er op recreatief en ecologisch gebied slecht wordt gescoord. Dit komt omdat op deze locatie niemand komt omdat het relatief slecht bereikbaar is, en er niets te vinden is wat recreanten aantrekt. Ecologisch zal de geluidswal ook weinig waarde hebben omdat in de situatie van scenario 1 wijzigingen makkelijk aangepast kunnen worden. Het Miscanthusveld zal hoogstens enkele kleine zoogdieren en insecten bevatten. Het gebied is ook niet heel erg aantrekkelijk voor de meeste faunasoorten. Daarentegen scoort het in het belang van de verschillende actoren en veiligheid wel zeer hoog. Dit komt omdat de variatie in testmogelijkheden ook zeer hoog scoort. In bijlage V wordt dieper in gegaan op de onderbouwing van de waardes.

46

Criterium Waarde Recreatief -Ecologisch Belangenbehartigend ++ Variatie testmogelijkheden ++ Veiligheid ++ Tabel 2: Multicriteria-analyse scenario 1 (Beukenholdt, E., 2015).

7.2 Scenario 2: Park Buitenschot Scenario 2 (figuur 41) bevindt zich ten noorden van Hoofddorp in Park Buitenschot. Er is gekozen voor een geluidswal van Miscanthusbeton van ongeveer 700 meter lang en 2 meter hoog bovenop twee van de naast elkaar gelegen ribbels in het ribbelpark. Doordat de ribbels 3 meter hoog zijn wordt het totale object 5 meter hoog. Voor de geluids wal is gekozen voor een strook van het gewas Miscanthus als extra geluidsabsorberend vermogen. Omdat de strook vrij smal is (ongeveer 15 meter breed), zal deze niet een erg groot effect hebben op de geluidswering. Daarnaast is er op het open veld, achter d e geluidswal gekozen voor een doolhof van het gewas Miscanthus. De reden hiervan is het stimuleren van recreatief gebruik van het park. Tevens is het interessant om Olifantsgras als gewas te gebruiken voor een recreatief onderdeel in het park naast een technisch onderdeel van de geluidswering. Dit weergeeft het multifunctionele gebruik van het gras. In dit scenario gaat het dus vooral om het testen van de geluidswal zonder teveel invloed van de smalle strook Miscanthus vóór de geluidswal. Daarnaast kan er i n dit scenario ook worden gekeken naar de rol van perceptie door de ervaringen van omwonenden en de gevonden resultaten van het testen van de geluidsabsorptie van de geluidswal met elkaar te vergelijken.

Figuur 41: Scenario 2 met in het rood de geluidswal van Miscanthusbeton en in het geel het doolhof van Miscanthus (maps (2), 2015). 47

In de SWOT-analyse van scenario 2 (figuur 42) is het sterkste punt het feit dat dit gebied in eerste instantie al is ingericht als geluidsabsorberend park. Dit maakt het ook een realistische situatie, omdat de insteek van dit park was om de bewoners van Hoofddorp Noord te helpen bij de geluidsoverlast. Het Miscanthusbeton wordt haaks op de geluidsbron geplaatst. Een andere positieve bijkomstigheid is de mogelijkheid om een doolhof te creëren van Miscanthus om de originele functie van het park te stimuleren, namelijk recreatie. Doordat dit een realistische praktijksituatie is, wordt het mogelijk om naast het meten van de werkelijke absorptie van het aantal decibels door de geluidswal, ook te kijken naar de perceptie. Een zwak punt van dit scenario is de minimale invloed van het gewas Miscanthus. Omdat de strook van Miscanthus voor de geluidswal smal is, zal deze voor weinig verstrooiing van het geluid zorgen. Daarnaast zorgt de geluidswal voor een beperkte blokkade van het uitzicht (horizonvervuiling) van bewoners, wat een mogelijke bedreiging met zich mee brengt, namelijk dat bewoners het niet eens zijn met het plaatsen van de geluidswal.

Figuur 42: SWOT-analyse scenario 2: Park Buitenschot (Beukenholdt, E., 2015). In de multicriteria-analyse (tabel 3) wordt weergeven dat het criterium ‘’recreatie’’ het hoogst scoort. Dit heeft te maken met het gegeven dat het oorspronkelijke idee van dit park een recreatief park is, maar er te weinig wordt gerecreëerd. Het doolhof van Miscanthus biedt kansen voor de toename van recreanten. Het criterium ecologie heeft een gemiddelde waarde. In het doolhof zullen zich minder snel dieren vestigen vanwege open plekken en recreanten. De smalle strook Miscanthus voor de geluidswal kan onderdeel worden van een milieuvriendelijke oever. De variatie in testmogelijkheden is in dit scenario beduidend minder groot dan in scenario 1. Dit wil echter niet zeggen dat het testen van de geluidswal van Miscanthusbeton niet mogelijk is. Het testen van de geluidswal is namelijk goed mogelijk, alleen kan er een stuk 48

moeilijker worden gevarieerd met variabelen zoals hoogte, richting en afstand van de geluidswal door middel van toevoeging of verwijdering van Miscanthusbeton of Miscanthus als gewas. De veiligheid scoort in dit scenario ook een middelmatige score omdat, afhankelijk van de wijze waarop de geluidswal gemonteerd wordt, de kans klein is dat er iets mis gaat met de geluidswal. Daarnaast is er het kleine risico dat hangjeugd zich vaker laat zien om en nabij het doolhof en de geluidswal. Al met al scoort dit scenario op het gebied van de belangenbehartigende factor goed omdat hier de mogelijkheden zijn om het Miscanthusbeton te testen en er door middel van een Miscanthusdoolhof een recreatief aspect toegevoegd is waardoor de recreatie mogelijk toe zal nemen. Criterium Waarde Recreatief ++ Ecologisch -+ Belangenbehartigend + Variatie testmogelijkheden -+ Veiligheid -+ Tabel 3: Multicriteria-analyse scenario 2: Park Buitenschot (Beukenholdt, E., 2015)

7.3 Scenario 3: Badhoevedorp, buik van de A9 Scenario 3 bevindt zich in de ‘’buik’’ van de nieuwe A9 bij Badhoevedorp. Deze locatie ligt het dichtst bij de bron van de klacht. Dit zorgt ervoor dat bewoners van Badhoevedorp goed betrokken zijn bij het project en kunnen waarnemen wat de effecten zijn van dit scenario. In scenario 3 (figuur 43) is gekozen voor een opstelling waarbij de geluidswal van Miscanthus een minder dominante rol heeft, maar wel getest kan worden. Bij de geluidswal in dit scenario is gekozen voor een hoogte van 1,5 meter en een lengte van ongeveer 700 meter parallel langs de Schipholweg. De geluidswal is vooral gericht op het geluid afkomstig van de Zwanenburgbaan. De hoogte is het resultaat van overleg met enkele betrokken partijen. Een te hoge geluidswal zal niet worden geaccepteerd door omwonenden vanwege blokkade van het uitzicht. Vóór de geluidswal tot aan de rand van de nieuwe A9 worden velden Miscanthus geplaatst. In dit scenario zal de grote hoeveelheid Miscanthus een grotere rol spelen dan de geluidswal waardoor het effect van de Miscanthusvelden in combinatie met de geluidswal van Miscanthusbeton goed gemeten kan worden. Ten slotte kan in dit scenario de rol van perceptie ook worden getest.

49

Figuur 43: Scenario 3: Badhoevedorp, buik van de A9 met in het rood de geluidswal van Miscanthusbeton en in het geel een veld met Miscanthus (maps(3), 2015).

In de SWOT-analyse van scenario 3 (figuur 44) is het sterkste punt dat de locatie zich dicht bij de bron van de klacht bevindt, namelijk Badhoevedorp. Op deze manier biedt dit de kans dat bewoners van Badhoevedorp zelf de effecten kunnen waarnemen van het scenario en op deze manier direct betrokken worden bij het bijdragen van een klein deel van de oplossing voor het overlastprobleem. Bovendien kunnen de resultaten van de werkelijke absorptie in decibels vergeleken worden met de ervaringen van bewoners. Op deze manier kan er worden gekeken of perceptie een rol speelt. Een ander sterk punt is dat dat het gewas Miscanthus hier, in tegenstelling tot de andere scenario’s , een grotere rol speelt. Vergeleken met de andere scenario’s staat hier relatief veel Miscanthus, waardoor het effect hiervan (in combinatie met de geluidswal) beter meetbaar is. Dat de geluidswal maar 1,5 meter hoog is kan ook als een zwak punt worden gezien omdat deze naar verwachting minder geluid absorbeert dan gewenst of zelfs helemaal geen effect heeft. Dit zal moeten blijken uit toekomstige tests. Een ander zwak punt van scenario 3 is dat er bijna geen variaties mogelijk zijn in testmogelijkheden. De enige opties zijn om horizontaal gebruik te maken van Miscanthusbeton in de plaats van een strook Miscanthus of om het Miscanthus weg te maaien zodat alleen het effect van de anderhalve meter hoge geluidswal gemeten kan worden. Eventuele risico’s die bij dit scenario denkbaar zijn, zullen in de vorm van grondgebruik en onenigheid zijn. Als de gemeente Haarlemmermeer besluit om de grond die in dit scenario in gebruik is genomen te gebruiken voor andere ondernemingen kan het scenario niet worden gerealiseerd. Ook kan het zo zijn dat een bepaalde hoeve elheid inwoners van Badhoevedorp zich niet vertegenwoordigd voelen door de dorpsraad en het niet eens zijn met het idee.

50

Figuur 44: SWOT-analyse scenario 3: Badhoevedorp, de buik van de A9 (Beukenholdt, E., 2015). In de multicriteria-analyse van scenario 3 (tabel 4) wordt het hoogst gescoord op de criteria ‘’ecologie’’ , ‘’belangenbehartigend’’ en ‘’veiligheid’’. Vanwege de grote hoeveelheid Olifantsgras zal het aantal insecten en andere dieren die eventueel af komen op de beschutting van het gewas toenemen. In scenario 3 worden de belangen behartigd doordat de bewoners van Badhoevedorp letterlijk kunnen zien en ervaren wat het scenario voor resultaat heeft. Naar aanleiding van de tests die gedaan moeten worden zal blijken of het scenario aangepast moet worden. De resultaten van de tests geven uitsluitsel over het effect van het scenario, wat op de lange termijn inwoners beter kan helpen bij de klachten over geluid. Scenario 3 is een veilig scenario omdat in dit gebied geen recreatie plaats vindt, het gras hierdoor geen gevaar vormt voor mensen en de geluidswal laag is waardoor kans op bijvoorbeeld omvallen klein is. Voor het criterium ‘’variatie testmogelijkheden’’ is een gemiddelde waarde genoteerd. Het variëren in testmogelijkheden is in dit scenario namelijk beperkt, maar wel doelgericht. Criterium Waarde Recreatief -Ecologisch + Belangenbehartigend + Variatie testmogelijkheden -+ Veiligheid + Tabel 4: Multicriteria-analyse scenario 3: Badhoevedorp, de buik van de A9 (Beukenholdt, E., 2015). 51

7.4

Implementatie scenario’s Met de implementatie van scenario’s wordt bedoeld wat de eventuele vervolgstappen nu zijn bij het verwezenlijken van de scenario’s in de toekomst. stappen die ondernomen moeten worden, zijn hieronder op willekeurige volgorde weergeven. -

-

-

-

-

-

-

Presenteren en overleggen scenario’s: De definitieve scenario’s worden gepresenteerd of aan de hand van gesprekken toegelicht aan betrokken partijen (waaronder ook grondeigenaren) voor extra draagvlak en support. Dit kan ook worden bereikt door een persbericht te schrijven en te publiceren in bijvoorbeeld het streekblad. Vergunningen: Niet alle onderdelen van de scenario’s zullen zomaar mogen worden uitgevoerd. Daarom zal moeten worden gekeken naar de vergunningen die nodig zijn om een compleet scenario tot stand te brengen. Strukton: Strukton zal moeten berekenen wat de bijbehorende diktes van de geluidswallen van Miscanthus zullen zijn voor maximale stevigheid. Ook kan Strukton eventuele ondersteuningen voor hoge geluidswallen ontwerpen. Daarnaast zal de ondersteuningsconstructie van de mobiele geluidswal ontworpen moeten worden. Hiervoor is een suggestie aangedragen in bijlage VI. Meetstrategie: Hoe de effectiviteit van de scenario’s op de meest efficiënte wijze wordt gemeten, moet door adviesbureaus worden bepaald. Het opstellen van een efficiënte meetstrategie is van belang bij het testen van het Miscanthusbeton in de praktijk. Bestek / Aanbesteding: Voordat werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd zal een bestek moeten worden opgesteld waarmee de werkzaamheden aanbesteed kunnen worden. Beheer: Voor het onderhoud van het gebied van de scenario’s moete n beheer- en onderhoudsplannen geschreven worden zodat iedere actor in zijn behoefte kan blijven worden voorzien. Resultaat: De behaalde resultaten die aan de hand van de beschreven scenario’s zijn bereikt, worden gepresenteerd aan betrokken partijen. Indien nodig kunnen aan de hand hierv an aanpassingen in de scenario’s worden gedaan.

52

8. Discussie Miscanthusbeton is een nieuw product en nog nooit in de praktijk getest. Het is dus een nieuwe techniek met nieuwe inzichten en theorieën. Het product Xiriton, waar ook Miscanthus in beton verwerkt is, bestaat al langer, maar heeft een dichtere structuur dan Miscanthusbeton dat in dit rapport wordt gebruikt. Daarom gaan de verwachtingen van Miscanthusbeton die op Xiriton gebaseerd zijn niet volledig op. Miscanthusbeton zal door zijn open structuur waarschijnlijk meer geluid absorberen dan het dichtere Xiriton. Doordat het nieuwe product nog niet in de praktijk is getest, is er over Miscanthusbeton weinig wetenschappelijke informatie te vinden en kunnen over de werking geen harde conclusies worden getrokken. Hierdoor wordt het product vergeleken met vergelijkbare producten zoals ander grof beton en is ook met onderbouwde aannames gewerkt. Een voorbeeld hiervan is de levensduur van Miscanthusbeton. In het rapport wordt vermeld dat het wel 50 jaar mee gaat. Dit is een aanname die nu nog niet bevestigd kan worden omdat het product nog geen 50 jaar in gebruik is. De veronderstelling wordt gebaseerd op de houdbaarheid van andere soorten grof beton. Miscanthusbeton is wel in het laboratorium getest. De gegevens zijn vertrouwelijk dus zijn deze op beperkte wijze in het rapport verwerkt. Ook over het gras Miscanthus zijn weinig wetenschappelijke gegevens. Omdat Miscanthus een C4 gras is, is hier wel wetenschappelijke literatuur over gevonden en gebruikt. Ondanks de potentie van Miscanthusbeton, maakt dit de werking van het product in de praktijk discutabel maar zeker niet minder hoopvol. Daar tegenover staat dat perceptie van luchtvaartgeluid ook een belangrijke rol speelt in dit verhaal. Het kan namelijk zo zijn dat Miscanthusbeton in de praktijksituatie inderdaad decibels ‘’absorbeert’’ maar dat door perceptie mensen niet overtuigd zijn van de werking. Dit kan ook andersom, namelijk dat Miscanthusbeton in de praktijk nauwelijks een gewenst effect heeft maar dat door perceptie de mensen in Badhoevedorp ervaren dat dit de uitkomst is. Perceptie is daarom een belangrijk aspect om rekening mee te houden bij dit vraagstuk. Doordat Miscanthusbeton tot op heden niet in de praktijk getest is, is nog met weinig zekerheid iets te zeggen over de invloed van perceptie op het resultaat van de praktijktest. Als het Miscanthusbeton daadwerkelijk getest wordt in de praktijk kan aan de hand van onderzoek worden gekeken of perceptie hier een grotere rol heeft dan verwacht. Door bewoners in de omgeving van de testlocatie te bevragen over de eigen ervaring en te meten wat het Miscanthusbeton daadwerkelijk absorbeert (qua decibels) kan de invloed van perceptie worden beoordeeld aan de hand van cijfers. Het warmdraaien van luchtvaartuigen voor de start wordt over het algemeen gezien nog toegepast bij vliegtuigen van een ouder model. In de toekomst worden oude vliegtuigen vervangen door nieuwe en stillere vliegtuigen wat mogelijk een positief effect zal hebben op de grondgeluidniveaus. Hierbij kan het namelijk gaan om reducties van 1 tot 5 dB(C). Dit zorgt ervoor dat er rekening moet worden gehouden met eventuele toekomstige maatregelen tegen geluidsoverlast. Daarnaast is dit een tijdelijke oplossing omdat er weer bomen worden geplant op locaties waar deze wederom mogelijk een positief effect hebben op de overlast van het luchtvaartgeluid. De bomen die geplant worden zullen binnen vijf jaar nog niet groot genoeg zijn om een groot aandeel te hebben in het weren van geluid. Ook hiermee moet rekening worden gehouden bij toekomstplannen voor het reduceren van geluid.

53

Een ander belangrijk punt van discussie is het begrip ‘’grondgeluid’’. Dit begrip is wettelijk nog niet gedefinieerd en wordt daarom op veel verschil lende manieren opgevat. In dit rapport is ervoor gekozen om een afbakening van het begrip te gebruiken om aan te geven wat met grondgeluid bedoeld wordt ten tijde van het onderzoek. In dit rapport worden drie soorten scenario’s toegelicht. Het is goed mogelijk dat een combinatie van aspecten uit de verschillende scenario’s meer uitkomst kan bieden dan de drie scenario’s apart. Ten slotte is tijdens het onderzoek duidelijk geworden dat de beslissing voor meerdere actoren eigenlijk al, weliswaar niet op papier, genomen is. Zowel de Dorpsraad Badhoevedorp als Strukton als The Grounds hebben zich gefocust op de toepassing van het Miscanthusbeton als oplossing voor het probleem. Miscanthusbeton is dus nog niet onderzocht, maar er wordt vanuit gegaan dat het een bijdrage kan leveren aan de oplossing.

54

9. Conclusie -

-

-

De betrokken actoren van dit project zijn Dorpsraad Badhoevedorp, TSG Strukton, Gemeente Haarlemmermeer, Schiphol Airport en de Miscanthusgroep.

-

De dorpsraad vertegenwoordigt de bewoners van Badhoevedorp en hebben een groot belang, namelijk de reductie van de geluidsoverlast. Hierbij gaat het volgens de bewoners vooral om ‘’grondgeluid’’. In dit project gedefinieerd als het geluid dat wordt veroorzaakt door vliegtuigen die beginnen te rollen en de intentie hebben te starten. Het grondgeluid bevindt zich in het lage gedeelte van het geluidsspectrum (laagfrequente geluiden worden ervaren als een drukgevoel) TSG Strukton is een samenwerkingsverband tussen The Solid Grounds en Strukton. Dit samenwerkingsverband is ontstaan door het Miscanthus. TSG Strukton heeft de ambitie om in de toekomst op grotere schaal gebruik te maken van het Miscanthusbeton als geluidswering langs wegen, spoorbanen en vliegvelden. Het belangrijkste hiervan is dat het op een duurzame manier gebeurt zodat dit binnen de ideeën van een Biobased Economy past. Gemeente Haarlemmermeer streeft naar een duurzame toekomst en heeft daarvoor vier belangrijke ambities, namelijk de versterking van de atypische stedelijkheid, duurzame en klimaatbestendige inrichting van de ruimte, fysieke en sociale verbondenheid versterken en een aantrekkelijke ontmoetingspl aats zijn en blijven. Schiphol Airport heeft het belang te kunnen concurreren in de toekomst, waardoor het nodig is te verduurzamen. Daarnaast vindt ook Schiphol het belangrijk dat mensen zo min mogelijk overlast ervaren van geluid dat door luchtvaart wordt veroorzaakt. De Miscanthusgroep is een coöperatie van bedrijven actief in de akkerbouw, agrarisch loonwerk en groen onderhoud. Na een Green Deal met de overheid houdt de groep zich bezig met het telen van verschillende biobased gewassen. De Miscanthusgroep heeft belangen bij het gebruik van Miscanthus omdat hierdoor een bijdrage kan worden geleverd aan de groene economie.

-

-

-

-

-

-

Het projectgebied voor dit onderzoek bevindt zich in de nabije omgeving van Schiphol Airport in de gemeente Haarlemmermeer in de provincie Noord-Holland. De gemeente Haarlemmermeer kent 5 soorten landschappen: agrarisch landschap, stedelijk landschap, transformatielandschap, recreatielandschap en luchthavenlandschap. De bodem in het projectgebied heeft vanwege diverse historische evenementen een ingewikkelde geologisch gelaagde opbouw. Dit bestaat uit een dikke laag dekzand met daar bovenop basisveen en zeeklei. Vanwege de diepe ligging van het projectgebied heeft de gemeente Haarlemmermeer last van omhoog komend zout kwelwater. Hierdoor is op sommige plekken de waterkwaliteit achteruit gegaan.

Miscanthus sinensis Giganteus, oftewel Olifantsgras, is een C4 gras dat oorspronkelijk uit Oost-Azië komt. Het gras wordt in volwassen fase vier meter hoog en heeft de eigenschap gemiddeld meer koolstofdioxide op te nemen dan de meeste andere planten. Verschillende positieve eigenschappen die dit project ten goede komen zijn de wering van ganzen, snelle groei, grote CO2- opname, afvangen van (ultra)fijnstof, geluidsreductie, grondstof voor een Biobased Economy, hoog cellulosegehalte, geen kieskeurige plant en geen invasieve exoot. Het Miscanthus wordt verwerkt in het beton(Miscanthusbeton) waardoor dit beton verschillende functies krijgt in het project. De functies zijn het vastzetten van opgeslagen CO2 in het beton, afvangen van (ultra)fijnstof en het absorberen van geluid. Het 55

afvangen van fijnstof en absorberen van geluid zal in de hiervoor ontworpen scenario’s worden getest. -

De verschillende belangen van verschillende actoren worden in de scenario’s op een dusdanige manier gecombineerd dat deze elkaar versterken of aanvullen. Daarnaast wordt er ook gekeken naar het algemene belang: duurzaamheid. Naast duurzaamheid is geluidsreductie ook de belangrijke bindende factor binnen de samenwerking van de actoren.

-

Scenario 1: Testing Grounds In scenario 1 is een vijf meter hoge (mobiele) geluidswal van Miscanthusbeton ontworpen. Deze zal worden getest in eventuele combinatie met het gewas Miscanthus. In dit scenario zijn ongelimiteerde mogelijkheden om te variëren met tests. Dit maakt scenario 1 het meest geschikte scenario voor het testen van het gebruik van Miscanthusbeton in de praktijk.

-

Scenario 2: Park Buitenschot In scenario 2 wordt er gebruik gemaakt van de al aanwezige functie van het park, namelijk het weren van geluid. Er is een geluidswal ontworpen van twee meter hoog. Deze komt bovenop de drie meter hoge ribbels wat het totale object vijf meter hoog maakt. Een smalle strook van 15 meter breed is voor de geluidswal geplant. Deze strook kan al zorgen voor geluidsabsorptie in kleine mate. In combinatie met een doolhof achter de geluidswal wordt dit mogelijk het begin van een recreatief aantrekkelijk park waar tevens Miscanthusbeton in de praktijk wordt getest.

56

-

Scenario 3: Badhoevedorp, buik van de A9 In scenario 3 is een geluidswal van Miscanthusbeton ontworpen met een hoogte van 1,5 meter. Dit om bewoners niet het uitzicht te ontnemen. Voor de geluidswal zijn v elden met Miscanthus geplaatst. Deze moeten in dit scenario zorgen voor de grootste geluiddempende werking. Naast het meten van de geluidsabsorptie door de muur (in combinatie met Miscanthus) kan in dit scenario ook goed de rol van perceptie worden gemeten door de daadwerkelijke absorptie te vergelijken met de ervaringen van bewoners.

In elk scenario is er de optie om Miscanthus weg te maaien om het effect van de geluidswallen zonder invloed van Miscanthus te meten. -

Voor de implementatie zijn enkele stappen die ondernomen moeten worden op willekeurige volgorde: presenteren en overleggen van scenario’s, vergunningentraject, berekeningen maken voor de stevigheid door Strukton, bepalen meetstrategie, maken bestek / aanbesteding, schrijven van beheerplannen en resultaten presenteren.

57

10.

Aanbevelingen

Naar aanleiding van de bevindingen, conclusie en discussie kan er een aantal aanbevelingen worden opgesteld. Algemeen: -

-

-

Communicatie tussen verschillende betrokken partijen is belangrijk en moet daarom onderhouden worden zodat alle bevindingen, ideeën en updates naar elkaar gecommuniceerd worden waardoor er zo min mogelijk verwarringen ontstaan omtrent de progressie van de projecten. Voordat er een mogelijke permanente geluidswal komt is het zaak eerst te testen wat de beste manier is om deze te gebruiken. Daarom wordt geadviseerd het testen van Miscanthusbeton zo uitgebreid mogelijk te doen in scenario 1 omdat hier de testvariaties het grootst zijn. Daarna of tegelijkertijd kan voor de scenario’s 2 en 3 gekozen worden om in ieder geval het effect van de geluidswal te meten, maar ook factoren als perceptie. Er is vervolgonderzoek nodig naar meetopstellingen. Hieruit zal moeten blijken wat de optimale meethoogtes en afstanden zijn. Voor ieder scenario is het belangrijk af te wegen welke decibel-wegingen er gebruikt worden. Omdat bij verschillende wegingen verschillende geluidsaspecten worden benadrukt is het aan te raden gebruik te maken van deze eigenschappen. Zo kan de d B(C) weging worden gebruikt om de laagfrequente geluiden beter te meten. Scenario 1: Testing Grounds

-

-

In dit scenario zou het handig zijn gebruik te maken van een mobiele versie van de geluidswal van Miscanthusbeton. Hiervoor is het nodig onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor een dergelijke constructie. Hiervoor wordt in bijlage VI een suggestie gedaan in de vorm van een zijaanzicht. Het voordeel van de mobiele versie is dat deze makkelijk opgeborgen en verplaatst kan worden. Daarnaast is het mogelijk aanpassingen te doen aan de geluidswal om andere variabelen te meten (zoals bijvoorbeeld de hoek waarin de geluidswal staat). Varieer in dit scenario zoveel mogelijk met de variabelen om het maximale resultaat uit de tests van Miscanthusbeton in de praktijk te halen. Er kan worden gekozen om de geluidswal te verhogen, verlagen, verdikken en eventueel zelfs verplaatsen (naar voor of naar achter). Daarnaast is het mogelijk om een strook van het gewas Miscanthus te oogsten zodat de effectiviteit ook gemeten kan worden zonder enige invloed van het Miscanthus. Scenario 2: Park Buitenschot

-

-

In dit scenario wordt aanbevolen educatieve borden te plaatsen waarop wordt vermeld wat er in dit gebied met het gewas Miscanthus is gedaan. In dit scenario is een Miscanthusdoolhof geplaatst. Om dit functioneel te houden is een beheerplan nodig voor het onderhoud van het doolhof. Er zal ook voor de geluidswal een onderhoudsplan geschreven moeten worden. Hierin moet terug komen dat een keer in het jaar wordt gekeken of er geen constructieve mankementen zijn opgetreden. In dit scenario wordt aangeraden om ook te kijken wat voor rol perceptie heeft door omwonenden naar hun ervaringen te vragen.

58

Scenario 3: Badhoevedorp, buik van de A9 -

-

Er zal ook voor scenario 3 voor de geluidswal een onderhoudsplan geschreven moeten worden. Hierin moet wederom terug komen dat een keer in het jaar wordt gekeken of er geen constructieve mankementen zijn opgetreden. Ook in dit scenario wordt aangeraden om ook te kijken wat voor rol perceptie heeft door omwonenden naar hun ervaringen te vragen.

59

11.

Bronvermelding

Afbeeldingen: ANWB Fietskaart 13 Noord-Holland Zuid Amsterdam & Kennemerland (2015) Beukenholdt, E. foto Vleeskleurige orchis (2010) Gebruikt op: 9-8-2015 Beukenholdt, E. foto Rugstreeppad (2010) Gebruikt op: 9-8-2015 Beukenholdt, E. SWOT- analyse (2015) Gebruikt op: 9-8-2015 Blog.pointwise.com Afbeelding Park Buitenschot (2014) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://blog.pointwise.com/2014/06/20/this-week-in-cfd-161/ www.buwa.nl afbeelding transformatielandschap (2011) Gebruikt op:9-7-2015 URL: http://www.buwa.nl/tijdelijkenatuur.html www.cargoupdate.com afbeelding logo Schiphol Airport Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://www.cargoupdate.com/announcement.aspx?id=512 www.clubone-pt.nl Afbeelding MUD masters (2015) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://www.clubone-pt.nl/mud-masters-maart-2015 www.compendiumvoordeleefomgeving.nl Afbeelding stedelijk landschap (n.d.) Gebruikt op:9-7-2015 URL: http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/dossiers/nl0041-stedelijk-gebied.html?i=4-34 Dik et al (2005) Onderbouwing wateropgave Haarlemmermeerpolder, Wageningen: Alterra Gemeente Haarlemmermeer (2012). Structuurvisie 2030. Hoofddorp. Afbeelding watersysteem en landschapskaart. www.haarlemmermeer.nl Afbeelding start verwijdering bomen (2014) Gebruikt op: 1-10-2015 URL: https://www.haarlemmermeer.nl/badhoevedorp/Meer_nieuws/Nieuwsberichten/Nieuwsberichten_ 2014/Februari_2014/Update_Rijkswaterstaat_werkzaamheden_omlegging_A9_februari www.haarlemmermeergemeente.nl Logo gemeente Haarlemmermeer (n.d.) gebruikt op: 9-7-2015 URL: https://haarlemmermeergemeente.nl/ Heritagemiscanthus.com Afbeelding gewas Miscanthus Giganteus 60

Gebruikt op: 1- 10-2015 URL: http://heritagemiscanthus.com/miscanthus_giganteus.php Infoschiphol.nl Afbeelding kaartje start- en landingsbanen Schiphol Airport (n.d.) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://infoschiphol.nl/home/geschiedenis_schiphol.html www.lvnl.nl Afbeelding luchthavenlandschap Schiphol (n.d.) Gebruikt op:9-7-2015 URL:https://www.lvnl.nl/omgeving/baangebruik.html www.meerradio.nl logo dorpsraad Badhoevedorp (2015) Gebruikt op: 2-6-2015 URL:http://www.meerradio.nl/article/eerste-dorpsraadcaf%C3%A9-badhoevedorp www.miscanthusgroep.nl Afbeelding logo Miscanthusgroep Haarlemmermeer (2015) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://miscanthusgroep.nl/miscanthusgroep-wint-share-awards/ www.nieuwemeer.info Afbeelding geschikt pilotgebied buik A9 Badhoevedorp (2012) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://www.nieuwemeer.info/a9om/kaarten_tekeningen/trace_maquette_aug_2009.html ohn.nl afbeelding agrarisch landschap (n.d.) Gebruikt op:9-7-2015 URL:http://onh.nl/nl-NL/verhaal/12039/droogmakerij-de-beemster www.schiphol.com Afbeelding logo The Solid Grounds (2015) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://www.schiphol.com/TheGROUNDS6.htm www.spottersplatformschiphol.nl Kaart landingsbanen Schiphol (n.d.) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://spottersplatformschiphol.nl/tag/kaagbaan/feed/ www.strukton.nl Afbeelding logo Strukton (2015) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: www.strukton.nl www.struktonciviel.nl Foto Miscanthusbeton impressie praktijk (n.d.) Gebruikt op:9-7-2015 URL: http://www.struktonciviel.nl/eco-silence-wall/ Tuinman, S. foto Miscanthusbeton kantoor Strukton (2015) Gebruikt op: 14-4-2015 www.thegrounds.nl Afbeelding testing Grounds (2015) gebruikt op:9-7-2015 URL: http://www.thegrounds.nl/nl/testinggrounds www.topotijdreis.nl Kadaster Afbeelding verwijderde bomenrij (2015) Gebruikt op: 1-10-2015 61

URL: http://www.topotijdreis.nl/ werkweeknieuwvennep.weebly.com Kaart ‘’Waterwolf’’ 1745 (n.d.) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://werkweeknieuwvennep.weebly.com/geschiedenis-van-haarlemmermeer.html

www.youredm.com Afbeelding Mysteryland (2015) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://www.youredm.com/2015/01/22/q-dance-webster-hall-want-2-free-ga-ticketsmysteryland-usa-wildstylez-nyc-performance/

Internet: www.bnr.nl Olifantsgras helpt niet tegen ganzenoverlast Schiphol (2013) Gebruikt op: 9-8-2015 URL:http://www.bnr.nl/nieuws/585216-1304/olifantsgras-helpt-niet-tegen-ganzenoverlast-schiphol www.compendiumvoordeleefomgeving.nl beschrijving stedelijk gebied (n.d.) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl1192-Beschrijving-van-stedelijkgebied.html?i=4-34 www.dorpsraadbadhoevedorp.nl informatie dorpsraad Badhoevedorp (n.d.) Gebruikt op: 2-6-2015 URL: http://dorpsraadbadhoevedorp.nl/dorpsraad/vereniging-dorpsraad/ www.dpi.nsw.gov.au NSW Department of Primary Industries Agriculture What are C3 and C4 Native Grass? (n.d. ) Gebruikt op: 10 – 6 – 2015 URL: http://www.dpi.nsw.gov.au/agriculture/pastures/pastures-and-rangelands/nativepastures/what-are-c3-and-c4-native-grass www.google.nl/maps (1) Scenario 1 Gebruikt op: 10-8-2015 URL: https://www.google.nl/maps/@52.3227269,4.74547,973m/data=!3m1!1e3 www.google.nl/maps (2) Scenario 2 Gebruikt op: 10-9-2015 URL: https://www.google.nl/maps/@52.3194686,4.6909423,290m/data=!3m1!1e3 www.google.nl/maps (3) Scenario 3 Gebruikt op: 10-8-2015 URL: https://www.google.nl/maps/search/maps/@52.3292605,4.7804736,973m/data=!3m1!1e3 www.hlmrmeer.nl Toerisme en vrije tijd (2015) Gebruikt op: 8-8-2015 URL: http://www.hlmrmeer.nl/nl/toerisme-vrije-tijd/toerisme-vrije-tijd-0 62

www.noord-hollandsarchief.nl Geschiedenis gemeente Haarlemmermeer (n.d.) Gebruikt op: 9-7-2015 URL: http://www.noord-hollandsarchief.nl/geschiedenis/geschiedenis-haarlemmermeer/78/369/ www.rijksoverheid.nl (1) ontwikkeling van Schiphol, (n.d.) Gebruikt op: 8-8-2015 URL: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/luchtvaart/schiphol www.rijksoverheid.nl (2) CO2-uitstoot luchtvaart terugdringen,( n.d.) Gebruikt op: 8-8-2015 URL: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/luchtvaart/co2-uitstoot-luchtvaart www.rijkswaterstaat.nl informatie omlegging A9 (n.d.) Gebruikt op: 2-6-2015 URL: http://www.rijkswaterstaat.nl/wegen/plannen_en_projecten/a_wegen/a9/omlegging_bij_badhoeve dorp/ www.wageningenur.nl Olifantsgras hernieuwbare grondstof (n.d.) Gebruikt op: 4-6-2015 URL: http://www.wageningenur.nl/nl/Dossiers/dossier/Olifantsgras-Miscanthus.htm#

Literatuur: Anzoua, K.G., T. Yamada. , R.J. Henry (2011). Wild Crop Relatives: Genomic and Breeding Resources. Dordrecht Londen New York: Springer Heidelberg pp157 – 164 Bergmans, D.H.T. & H.W. Veerbeek (2011). NLR Grondgeluid Badhoevedorp, Amsterdam-West, Zuideramstel. Broër, C. (2006) Beleid vormt overlast: Hoe beleidsdiscoursen de beleving van geluid bepalen. Institute for Social Science Research, Amsterdam. Deventer, F.W.J. van. (2003). Basiskennis geluidzonering luchtvaart. Capelle aan den IJssel Dik, P.E., J.G. Kroes, A.A.M.F.R. Smit, A.A. Veldhuizen(2005). Onderbouwing wateropgave Haarlemmermeerpolder, Wageningen. Alterra Eysink Smeets, M., H. Moors, K. van ‘t Hof, E. van den Reek Vermeulen (2010). Omgaan met de perceptie van overlast en verloedering. IVA beleidsonderzoek en advies, Tilburg. Faber, H. Luitenant-Kolonel Commando Luchtstrijdkrachten (2010). Compendium omgevingsfactoren militaire luchtvaart (in Nederland), tweede druk, Breda Bureau Geluidshinder, Zonering en Rapportering directie Operatiën van Commando Luchtstrijdkrachten. Gemeente Haarlemmermeer. Structuurvisie Haarlemmermeer 2030. (2012).Hoofddorp Heaton, E.A., F.G. Dohleman, A.F. Miguez, J.A. Juvik, V. Lozovaya, J. Widholm, O.A. Zabotina, G.F. Mcisaac, M.B. David, T.B. Voigt, N.N. Boersma, S.P. Long. (2010). Miscanthus: a promising biomass crop. Advances in Botanical Research 63

Hoffman, Ir. M.H.A. (2009) Bomen en struiken voor wegvangen van fijnstof Praktijkonderzoek Plant & omgeving B.V. Bloembollen, Boomkwekerij en Fruit, Lisse. Huisman, W., P. Venturi , J. Molenaar (1997). Costs of supply chains of Miscanthus Giganteus. Industrial crops and products, volume 6, issues 3-4, pages 353-366 Jenkins, T. (2008) Toward a biobased economy: examples from the UK Biofpr Biofuels Bioproducts & Biorefining volume 2, issue 2, pages 133-143. Nieuwenhuijze, L. van. e.a. (2012). Park Buitenschot. Stichting Mainport en Groen & Amsterdam, Witteveen & Bos. TNO industrie en Techniek. Rienstra, S. (2001). De vliegtuigmotor: efficiënter = stiller, maar hoe lang nog? TU Eindhoven Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport Ultrafijnstof en gezondheid (november 2013) Schills, R., (2012). 30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid. Den Haag, De Swart. Spurr, E.B. en J.D. Coleman (2005). Review of Canada goose population trends, damage, and control in New Zealand Landcare Research Science Series ,no. 30, pages 18-20 Veerbeek, H.W., J. Nijmeijer, D.H.T. Bergmans (2008). NLR Grondgeluid rondom Schiphol, Nieuwegein

Vliet, R. van der. (2014) TAUW notitie consequenties van aanplant Olifantsgras te Tuindershof, Pijnacker-Nootdorp, voor vogels en vliegverkeer.

Overig: Kuypers, Vincent, kennismakelaar The Grounds persoonlijke communicatie 4-6-2015 Spikker, Ciska, Lid Dorpsraad Badhoevedorp persoonlijke communicatie 14-4-2015 Stratum, Jan van, directeur Strukton persoonlijke communicatie 14-4-2015

64

12.

Bijlagen

BIJLAGE I Geluid bestaat uit veel verschillende frequenties en tonen die gelijker tijd aanwezig zijn. Hierdoor zijn er allerlei soorten geluid: - Constant geluid - Intermitterend geluid - Impuls geluid - Hoogfrequent geluid - Laagfrequent geluid Hieronder de toelichting van de soorten geluid: Constant geluid: Zoals het woord al aangeeft zijn dit geluiden die worden veroorzaakt door geluidsbronnen die zonder onderbreking in werking zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan ventilatoren in gebouwen. Intermitterend geluid: Bij deze vorm van geluid zit er bij de geluidsbron een wisseling van het geluidsniveau in de tijd. Dit wil zeggen dat het geluidsniveau van tijd tot tijd wisselt. Deze tijd kan ook heel kort zijn zoals bij wegverkeer. Impuls geluid: Dit geluid wordt vaak gekenmerkt door vaak zeer korte en hevige geluiden. Deze geluiden gaan zeer snel naar het maximum niveau en vallen daarom snel op tussen andere soorten geluid door. Dit wordt dan ook vaak als overlast ervaren. Een voorbeeld hiervan is een geweerschot. Hoogfrequent geluid: Hoogfrequent geluid wordt ook wel ultrasoon geluid genoemd en zijn voor het menselijk oor niet hoorbaar. Sonar is een voorbeeld waarbij gebruik wordt gemaakt van deze hoogfrequente geluiden.

Laagfrequent geluid: Laagfrequent geluid wordt infrasoon geluid genoemd en is evenals het hoogfrequente geluid voor mensen niet hoorbaar vanwege te lage frequenties. Deze infrasone geluiden ontstaan grote volumeverplaatsingen. Een voorbeeld hiervan is de helikopter die tijdens het vliegen een klapperend geluid maakt wat door veel mensen eerder als druk wordt ervaren dan geluid (Faber, H., 2010). Op basis van het geluidsniveau van één vliegtuig kan geen uitspraak worden gedaan over de mate van hinder die mensen hieraan ondervinden. Hierom wordt bij normering rond vliegvelden gesproken over geluidsbelasting.

65

BIJLAGE II

66

67

68

69

Bijlage III

Vragen voor Dorpsraad Badhoevedorp Dit ‘’interview’’ heeft niet kunnen plaatsvinden in de afgesproken ruimte van het expocentre. Daarom zijn de vragen via de e-mail beantwoord door mevrouw C. Spikker, lid van Dorpsraad Badhoevedorp. - Waar hebben de bewoners van Badhoevedorp het meest last van? ( beschrijving van de overlast ) Met name het grondgeluid voor het oostelijk deel van Badhoevedorp van startende vliegtuigen vanaf Aalsmeer- en Kaagbaan in zuidelijke richting en voor het westelijk deel van Badhoevedorp van startende vliegtuigen vanaf de Zwanenburgbaan ook in zuidelijke richting. Daarnaast wordt in het westelijk deel veel geluidsoverlast ervaren door vertrek van de Zwanenburgbaan in oostelijke richting via de vaste bochtstraal; het zogenaamde parallel starten. Bij dit grondgeluid hoort ook alle andere vormen van geluidsoverlast die hierbij vrijkomt. Zie hiervoor onderstaande reactie. - Hoe zien de bewoners van Badhoevedorp een oplossing (in combinatie met het Misceanthusbeton)? De enige oplossing voor het grondgeluid, voor beide delen van Badhoevedorp, zou gebruik van Misceanthusbeton kunnen zijn. Dit zou in de vorm van een muur, solitair gebruik van gras of een combinatie van beide, kunnen worden ingezet. Daarnaast zou het de moeite van het onderzoeken waard moeten zijn om de geluidschermen, te plaatsen op de nieuwe A9, te voorzien van dezelfde vorm, dus het verwerken van beton en gras in het geluidscherm. Deze toepassing zou daarnaast ook andere vormen van grondgeluid kunnen afvangen. Hierbij valt te denken aan: idle reverse thrust, taxiën, gebruik van APU’s, weg- en treinverkeer. Daarnaast heeft Misceanthusbeton wellicht ook de eigenschap om gevaarlijke stoffen die door deze bronnen worden geproduceerd af te vangen. Hierdoor ontstaat een win-win situatie. De bewoners van Badhoevedorp zijn van mening dat er dringend behoefte is aan een oplossing voor deze problematiek. De politiek en sector zijn reeds jaren bezig met het inventariseren van het probleem doch zijn tot op heden zonder goede oplossing gekomen. Het wordt tijd dat men daadwerkelijk serieus pilots gaat opzetten om mogelijkheden te onderzoeken in plaats van rapporten te schrijven die telkens andere uitkomsten hebben. De bewoners van Badhoevedorp hebben geloof in deze nieuwe aanpak en pleiten voor een snelle pilot. Immers, niet alleen Badhoevedorp heeft overlast maar ook Amsterdam-West, Hoofddorp-Noord, Aalsmeer, Amstelveen en Nieuwemeer, zo’n 170.000 bewoners, ervaren in een ernstige vorm overlast van grondgeluid.

70

Zijn het vooral de laagfrequente geluiden die bijvoorbeeld zorgen voor het trillen van de kopjes in de kast of zijn het ook andere geluiden. Wordt het meer als trilling / druk ervaren dan als geluid? Dat heb je goed begrepen! Het grondgeluid wordt inderdaad ervaren als een geluid dat zelfs in je hoofd dreunt en lang kan voortduren. Naast deze beleving is ook het remmen op de motor (idle reverse thrust) een ander hoog frequent geluid dat overgaat in laag frequent; afhankelijk van het type vliegtuig meer of minder overlast veroorzaakt. Overigens, de huidige 2 motorige vliegtuigen, bijv 777, laten geen verbetering in de overlast zien.

Bedankt voor uw antwoorden, en mocht er nog een tip zijn, is deze van harte welkom.

Erwin Beukenholdt The Solid Grounds Afstudeerproject Miscanthusbeton

71

BIJLAGE IV

Interview Strukton Miscanthusbeton Locatie: Westkanaaldijk 2, Utrecht Aanwezig: Jan van Stratum, directeur Strukton Prefab Beton Klaas de Vries, specialist KAM en betontechnologie Strukton Erwin Beukenholdt, student Inholland te Delft, LEM Tijd: 15:30 Datum: 14-04-2015 Ik ben Erwin Beukenholdt en studeer af aan Hogeschool Inholland te Delft, met de studie Landscape & environment management. Voor mijn afstudeeronderzoek houd ik me be zig met de effecten van Miscanthusbeton. Het is de bedoeling dat Miscanthusbeton wordt getest in de praktijk, omdat dit een potentiele oplossing is voor de klagende inwoners van Badhoevedorp. Daarom hieronder enkele vragen: Kunt u misschien eerst vertellen wat u zoal doet als directeur van Strukton Prefab Beton B.V.? De gewoonlijke dingen die een directeur bij andere bedrijven ook doet. Leiding geven, commercieel bezig zijn. Hiermee bedoel ik de markt in de gaten houden om op veranderingen in te spelen. En daarnaast heb ik ook veel overleg met andere afdelingen van Strukton.

Hoe zijn jullie in aanraking gekomen met het miscanthusbeton en waarom zag u mogelijkheden om met dit materiaal te gaan bouwen? Zo’n 2 a 3 jaar geleden hoorde wij van het bouwmateriaal Xiriton van Frank Bucher. Door de structuur van het plantenmateriaal krijgt Xiriton een relatief hoog isolatievermogen m.b.t. temperatuur en geluid evenals een vrij hoog absorptievermogen van trillingen en schokken. Een aantal maanden geleden zijn wij in aanraking gekomen met The Solid Grounds. Vanwege de vele voordelen van het miscanthusbeton zijn wij de samenwerking met deze partij aangegaan.

De visie van Strukton is maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Op welke manier levert miscanthusbeton een bijdrage aan MVO? Miscanthus is een biobased material, wat wil zeggen dat het een natuurlijk materiaal is. Wat is er mooier dan materialen gebruiken die uit zichzelf teruggroeien? Miscanthus neemt daarnaast ook CO2 en fijnstof op.

Tijdens de meeting miscanthusbeton op 17-02-2015 presenteerde u de eerste resultaten uit het lab. Daaruit bleek dat het beton in absorptieklasse A3 geschaald kan worden. Zijn er daarna nog onderzoeken gedaan? Zo ja, wat zijn de resultaten daarvan? Nee, daarna zijn geen onderzoeken meer gedaan. Uit die test kwam een reductie van 9,9 dba naar voren. Voor prorail valt dit in absorptieklasse A3 en voor wegverkeer in klasse A2. Voor meer informatie zal ik je testresultaten toesturen (verstuurd).

72

Wat zijn de kosten bij het bouwen met miscanthusbeton ten opzichte van het materiaal dat doorgaans wordt gebruikt? Dit zijn vergelijkbaar met wat er normaal gebruikt wordt.

Miscanthusbeton heeft een absorberende werking. Op welke manieren kan dit in een geluidsscherm verwerkt worden? Wordt het scherm volledig van miscanthusbeton gemaakt of kunnen er ook delen worden aangebracht met miscanthusbeton? Het miscanthusbeton (ribbels, zie figuur x) wordt op een rug van constructiebeton geplaatst. Zo kan het aan twee kanten geplaatst worden. Blokken beton kosten veel ruimte, dus daar wordt minder snel voor gekozen.

Wat is de levensduur van miscanthusbeton en hoe wordt het onderhouden? Je hoeft het niet/nauwelijks te onderhouden en ik durf wel te zeggen dat het minstens 50 jaar mee gaat. Vocht wordt afgevoerd, het is een soort vergiet.

Wat zijn de risico’s van het bouwen met miscanthusbeton? Niet. Het is een nieuw materiaal, dus dat zal zich nog moeten uitwijzen. Het kan dat bewoners het er niet mooi vinden uitzien, maar er zijn wel mogelijkheden met begroeiing (klimop bijvoorbeeld).

Hoeveel m2 miscanthus is er nodig voor een m3 beton? Dat zou je het beste aan Vincent kunnen vragen. Maar je haalt 16 ton van een hectare. 200 kilo in een m3. Een hectare is dus 400 meter geluidswal van 2 meter hoog, bij een dikte van 10 cm.

Bedankt voor uw tijd en ik hoor het graag als er in de tussentijd meer bekend is geworden.

73

BIJLAGE V Per criterium wordt hier een onderbouwing gegeven voor de tot stand gekomen scores in de multicriteria-analyse.

Scenario 1: Testing Grounds - Recreatie: Scenario 1 is door de functie van de Testing Grounds totaal ongeschikt voor recreatie. Daarnaast is het gebied relatief slecht bereikbaar. Score: --

-

Ecologie: Het doel van scenario 1 is niet gericht op ecologische factoren zoals bijvoorbeeld de toename van biodiversiteit. Hier is dan ook geen rekening mee gehouden. Desondanks zal de hoeveelheid Miscanthus als gewas een geringe toename veroorzaken van de biodiversiteit omdat Miscanthus beschutting voor enkele dieren zal bieden. Score: -

-

Belangenbehartigend: In scenario 1 kan het Miscanthusbeton op elke denkbare manier getest worden waardoor uiteindelijk tot het optimale gebruik van de geluidswal gekomen kan worden. Hierdoor scoort scenario 1 op de langere termijn zeer hoog. Score: ++

-

Variatie testmogelijkheden: In scenario 1 is de variatie wat testmogelijkheden voor het Miscanthusbeton op technisch gebied onbeperkt. Dit komt doordat dit gebied is ingericht voor tests. Perceptie kan hier niet worden gemeten, maar dat is dan ook niet het hoofddoel. Scenario 1 is het beste scenario voor het testen van Miscanthusbeton in de praktijk waarbij de geluidswal decibels moet absorberen. Score: ++

-

Veiligheid: Scenario 1 scoort ook op het gebied van veiligheid erg hoog omdat in dit gebied geen mensen direct gevaar lopen. Als er iets mis gaat met bijvoorbeeld de muur zal er geen schade zijn aan gebouwen, wegen en dergelijke. Score: ++

Scenario 2: Park Buitenschot - Recreatie: Het criterium recreatie speelt in scenario 2 een grotere rol vanwege de oorspronkelijke functie van het park. Dit is namelijk een recreatief park dat tegelijk zorgt voor geluidswering door middel van de geplaatste ribbels. Nu is gebleken dat er op zeer kle ine schaal recreatief gebruik wordt gemaakt van het park. Daarom is gekozen om naast de geluidsabsorberende geluidswal van Miscanthusbeton ook een doolhof van het gewas Miscanthus te plaatsen. Dit moet ervoor zorgen dat het park voor recreanten een stukje aantrekkelijker wordt gemaakt. Score: ++ - Ecologie: Op ecologisch gebied scoort scenario 2 een gemiddelde score omdat er toch iets met ecologie gedaan wordt terwijl dit niet het hoofddoel is. De strook miscanthus aan de voorzijde van de 74

geluidswal kan een onderdeel worden van een natuurvriendelijke oever waardoor biodiversiteit toeneemt. - Belangenbehartigend: In scenario 2 scoort de belangenbehartiging goed omdat hier het hoofddoel wordt nagestreefd, maar er beperkingen zijn bij het testen. Zo zal namelijk de effectiviteit van de geluidswal goed getest kunnen worden, maar de toegevoegde waarde van de 5 meter brede miscanthus strook aan de voorzijde van de geluidswal zal gering zijn. Na de tests kan er uitsluitsel gegeven worden over de effectiviteit van een geluidswal in deze vorm. Score: + - Variatie testmogelijkheden: De variatie van testmogelijkheden in scenario 2 is beperkt. Er wordt hier vooral gefocust op het 5 meter hoge obstakel (3 meter hoge ribbel met daar bovenop de 2 meter hoge geluidswal van Miscanthusbeton). De invloed van een strook Miscanthus en het Miscanthusdoolhof kunnen hierbij meegenomen worden om de effectiviteit hiervan te bepalen. Ook kan er niet zo makkelijk als in scenario 1 iets gewijzigd kunnen worden aan de geluidswal.

- Veiligheid: De veiligheid in scenario 2 scoort hier een gemiddelde score omdat het zich bevindt in een recreatief park, waar makkelijker iets mis zal kunnen gaan dan in scenario 1. Daar is rekening mee gehouden door de geluidswal niet te hoog te maken waardoor het gevaar van afbreken wordt gereduceerd en zo de kans op ongevallen kleiner wordt. Daarnaast is het klein e risico aanwezig dat hangjongeren vanwege het recreatieve aspect in dit scenario ook worden aangetrokken. Dit kan voor sommige mensen een onveilig gevoel geven. Score: -+

Scenario 3: Badhoevedorp, buik van de A9 - Recreatie: In scenario 3 scoort het criterium recreatie erg slecht omdat er geen aspecten zijn ontworpen die de recreatie moeten doen toenemen. Score: -- Ecologie: Op ecologisch gebied zal in scenario 3 redelijk hoog gescoord worden vanwege de grote hoeveelheid van het gewas Miscanthus. Dit zal insecten en eventuele andere dieren aantrekken vanwege de beschutting die het Miscanthus biedt. Score: + - Belangenbehartigend: In scenario 3 is voor de inwoners van Badhoevedorp duidelijk dat er serieus wordt omgegaan met de klachten over geluidsoverlast. Er wordt namelijk voor het dorp iets gebouwd wat het geluid gedeeltelijk moet absorberen. Na de metingen kunnen ook de bewoners hun ervaringen delen zodat er een conclusie kan worden getrokken over de werking van dit scenario. Score: + - Variatie testmogelijkheden: De variatie in testmogelijkheden voor dit scenario scoort middelmatig omdat er niet de ruimte is om te variëren. Er kan namelijk niet gevarieerd worden in de hoogte van de geluidswal omdat hiermee de veiligheid en het uitzicht van bewoners in negatieve zin wordt aangetast. Wel kan ervoor worden gekozen om het gewas Miscanthus te maaien zodat alleen de muur van 75

anderhalve meter hoog overblijft en hier de effectiviteit van gemeten kan worden. Deze zal in dit geval naar verwachting niet groot zijn. Wat hier wel goed gemeten kan worden, is de rol van perceptie in dit scenario door meetresultaten en ervaringen met elkaar te vergelijken. Score: -+ - Veiligheid: De veiligheid in scenario 3 scoort goed omdat de geluidswal, die zich naast de Schipholweg bevindt, maar anderhalve meter hoog is en er een kleine kans is van schade. Daarnaast zullen niet veel mensen dit gebied betreden wat de risico’s op ongevallen ook reduceert. Score: +

76

BIJLAGE VI

77