1-’07 O n d e r s t e B ove n
Miniduurzaamheidscan Continu maken we keuzes. In de winkel als we kiezen voor biologische melk, via onze energierekening wanneer we betalen voor groene stroom, of als we kiezen voor fiets of trein in plaats van de auto. Een plaatselijke kerk maakt ook dergelijke keuzes. Deze miniduurzaamheidscan wil een handreiking bieden aan lokale kerkelijke gemeenten en parochies bij het zoeken naar (meer) duurzame keuzes in de lokale kerkelijke organisatie. In dit nummer van OndersteBoven onderscheiden we bij duurzaamheid drie dimensies (zie het achtergrondartikel): een economische, een sociale en een ecologische. In deze miniduurzaamheidscan scannen we de kerkelijke organisatie dan ook op (meer) duurzame keuzes in de samenhang van die drie dimensies. In deze miniscan beperken we ons tot een aantal onderwerpen: duurzaam inkopen, duurzaam samenleven, werkgeverschap, attenties, energie, sparen en beleggen, grondbeheer en catering. Vooral het eerste onderwerp duurzaam inkopen verdient enige toelichting. Het gaat daarbij om een fundamentele beleidsbeslissing van bijvoorbeeld de kerkenraad of het parochiebestuur met grote consequenties. Het overkoepelt voor een groot deel de volgende onderwerpen, in die zin dat het gaat om een basisbesluit dat een positieve voorwaarde schept voor het streven naar duurzaamheid bij de andere onderwerpen. De onderwerpen geven we hieronder met vetgedrukte letters weer. De vragen bij de onderwerpen staan in cursieve letters. De toelichting is in gewone letters afgedrukt. De scan kan zowel individueel als door een groep gebruikt worden. Het werken met de scan in een groep heeft als voordeel dat u aan de hand van de vragen met elkaar in gesprek kunt komen en elkaar aan ideeën kunt helpen. U kunt de scan gebruiken in een gespreksgroep als verwerkingssuggestie bij een bezin-
Een plaatselijke kerk is een inkoper van allerlei goederen en diensten. Is in de kerkenraad of parochieraad het besluit genomen dat er duurzaam wordt ingekocht?
8
1-’07 O n d e r s t e B ove n
resultaten van de oriëntatie met elkaar uitwisselen. Dat geldt ook voor het vervolg. Voer de oriëntatie nu ook eens uit met betrekking tot uw lokale kerk. Welke plek wenst u uw kerk toe in de driehoek, dus in de balans van duurzaamheid, en wat is volgens u de werkelijke plek? Bespreek vervolgens de onderwerpen hieronder of maak er een keuze uit. Stel bij ieder onderwerp de vraag waar uw lokale kerk zich bevindt in het veld van duurzaamheid en bepaal zo uw eigen lokale balans van duurzaamheid.
ning op het thema ‘kerk en duurzaamheid’. U zou de scan (vervolgens) ook kunnen gebruiken als aanleiding om met de kerkenraad of het parochiebestuur in gesprek te komen over duurzaamheid in de eigen lokale kerk. Heeft u naar aanleiding van deze scan opmerkingen en/of suggesties dan vernemen wij die graag.
economie economie financieel financieel rendement rendement
Duurzaam inkopen mens mens sociaal sociaal rendement rendement
Een plaatselijke kerk is een inkoper van allerlei goederen en diensten (bijvoorbeeld energie, water, papier, levensmiddelen, schoonmaak, schoonmaakmiddelen, onderhoud van het groen, bestrijdingsmiddelen, onderhoud van de gebouwen, hout, etc.). Is in de kerkenraad of parochieraad het besluit genomen dat er duurzaam wordt ingekocht? Zo ja, wat wordt er duurzaam ingekocht en zo niet, waarom niet?
natuur natuur ecologisch ecologisch rendement rendement
Oriëntatie in de balans Voordat u begint met te kijken naar de diverse onderwerpen willen we u vragen om u even te oriënteren in de balans van duurzaamheid. Bij het streven naar duurzaamheid gaat het om het zoeken naar de balans tussen de drie P’s van Profit (Economie-financieel rendement), People (Mens-sociaal rendement) en Planet (Natuur-ecologisch rendement). Dit krachtenveld van duurzaamheid stellen we ons hieronder even voor als een gelijkbenige driehoek met in iedere hoek een P. (U kunt voor uzelf de hierboven afgebeelde driehoek overnemen op een groter blanco vel papier.) Wanneer u uzelf een plek zou willen toewensen in dit veld, op welk punt zou u dan graag uitkomen, dichtbij één of meerdere P’s of meer in het midden van alledrie? Wanneer u kijkt naar uw praktijk van leven en werken, boodschappen doen en consumeren, omgang met het milieu, waar komt u dan daadwerkelijk uit en waarom? Wanneer u met meerdere mensen deze duurzaamheidscan ter hand neemt, kunt u de
In de praktijk blijkt dat vaak een aantal zaken al duurzaam wordt ingekocht. Het formeel vastleggen en bekend maken van een besluit maakt aan de eigen leden en de omgeving duidelijk dat de kerk duurzaamheid serieus neemt. Duurzaam inkopen is ‘wat waard’ maar financieel ook wat duurder. Van een aantal gebruiksartikelen als spaarlampen geldt wel dat ze zich na verloop van tijd terugverdienen, maar van verbruiksartikelen als papier en energie geldt dat het vaak wat duurder is omdat door de producent meer kosten gemaakt zijn om een rechtvaardig en milieuvriendelijk product te maken. Bij het budget voor inkopen moet daarom rekening worden gehouden met een toename van zo’n 5%. Voor kerken kan dit soms in verband met beperkte financiële middelen een probleem zijn.
9
1-’07 O n d e r s t e B ove n
dat van de mannen. Om toch wat ruimte voor variatie te geven bepleit men dat minimaal een derde van een gemeenteraad uit vrouwen bestaat, misschien ook een redelijk minimum voor kerkenraden?
Wil en kan uw kerkenraad of parochieraad ten behoeve van duurzaam inkopen het budget hiervoor met 5% verhogen? Hoe staat u hier als kerklid tegenover? Hoe koopt u zelf in als consument en hoe zou u er tegenover staan dat uw kerk haar leden, dus ook u als consument, het advies zou geven om zelf duurzaam in te kopen?
Is de kerk op de hoogte van de sociale problemen in de lokale samenleving? Welke problemen zijn er en hoe gaat de kerk daar op in? Als de kerk activiteiten organiseert, waar voor de deelnemers kosten aan verbonden zijn, hoe voorkomt de kerk dan dat deze activiteiten uitsluitend werken voor mensen die van een kleine uitkering rond moeten komen? Is jeugdwerkloosheid een probleem in de lokale samenleving? Hoe gaat de kerk met dit probleem om? Is in het geval van jeugdwerkloosheid geprobeerd om een jeugdbaan te realiseren in de lokale kerkelijk organisatie?
Duurzaam samenleven
Een duurzame samenleving, een samenleving die op de langere termijn toekomst heeft, heeft te maken met solidariteit, betrokkenheid op elkaar, en het elkaar in die solidariteit gunnen van mogelijkheden tot volwaardige participatie in die lokale samenleving. Dit onderwerp heeft alles met duurzaamheid te maken in een brede sociale betekenis. Omdat zeker bij dit onderwerp dreigt dat het oeverloos is, stippen we het aan met een aantal zoekvragen. Inventariseer aan de hand van de vragen Kerken gaan soms eens wat uw kerk bijdraagt aan duurzaam samenleven in onzindelijk om met hun de lokale samenleving.
Werkgeverschap
Wie zijn er als betaalde krachten in dienst bij de lokale kerk? Zijn de contracten goed geregeld? Zijn de prestaties betaalde krachten. die in de contracten geëist Is er in de lokale kerk worden redelijk in verhouaandacht voor groepen ding tot het aantal uren dat (zoals bijvoorbeeld geiemand in dienst is genomen? Zijn zaken als handicapten en migranten) die een minderzorgverlof, zwangerschapsverlof, ouderschapsheidspositie of achterstandspositie hebben verlof en rouwverlof goed geregeld? Worden in de samenleving? Zijn de gebouwen van de er exitgesprekken gehouden met werknemers kerk ingesteld op gehandicapten? Bestaat de die stoppen met hun betaalde werk voor de kerkenraad voor minimaal 33% uit vrouwen? kerk? Is er in de kerkenraad een vertrouwenspersoon aangesteld voor mensen die betaald Het is moeilijk om een ‘kengetal’ te geven in de kerk werken? voor emancipatie. Volgens de lokale duurWie zijn er als vrijwilligers in dienst bij de zaamheidsmeter voor lokale gemeentelijke lokale kerk? Is er beleid rond het werven, overheden (zie www.duurzaamheidsmeter.nl/ begeleiden en afscheid nemen van vrijwillihandleiding) bestaat de helft van de landelijke gers? Hoe wordt de waardering voor het bevolking (iets meer zelfs) uit vrouwen wiens vrijwilligerswerk uitgedrukt? opleidingsniveau ook nog wat hoger is dan
10
1-’07 O n d e r s t e B ove n
Zijn de bloemen die voor in de kerk staan en als een groet en bemoediging vanuit de kerkgemeenschap aan mensen worden gegeven op een duurzame wijze geproduceerd?
betaalde krachten over hun werksituatie in de kerk niet alleen slecht voor de sfeer, maar ook niet een goed visitekaartje van de kerk.
Bij de betaalde krachten kan het naast pastores, predikanten, pastorale en kerkelijke werkers ook gaan om kosters, organisten, schoonmakers etc. In een organisatie zoals de kerk, waar naast betaalde krachten veel vrijwilligers actief zijn, kan soms een zekere ‘onzindelijkheid’ optreden in het omgaan met betaalde krachten. Zo wordt er soms als vanzelfsprekend vanuit gegaan dat betaalde krachten een deel van hun activiteiten in hun eigen tijd als vrijwilligerswerk verrichten. Contract is echter contract en vrijwilligerswerk is werk dat vrijwillig gedaan wordt. Als mensen voor een bepaalde tijd betaald in dienst genomen worden kan niet verwacht worden dat mensen extra prestaties leveren in de vorm van vrijwilligerswerk. Het kan gemakkelijk voorkomen dat lokale kerken organisaties zijn die met weinig financiële middelen betaalde krachten in dienst hebben. In dit soort organisaties ligt de verleiding op de loer om zoveel mogelijk arbeid voor zo weinig mogelijk geld binnen te halen. Op de lange duur is dit echter niet goed voor de betaalde krachten en niet goed voor het werk dat gedaan moet worden. De betaalde krachten kunnen overbelast raken en de kwaliteit van het werk kan door tijdgebrek in de knel komen. Daarnaast is ontevredenheid van
Attenties Zijn de bloemen die voor in de kerk staan en als een groet en bemoediging vanuit de kerkgemeenschap aan mensen worden gegeven op een duurzame wijze geproduceerd? Bloemen zijn een belangrijke bron van inkomsten voor Nederland. Enerzijds omdat Nederland de meeste bloemen produceert. Anderzijds omdat Nederland een zeer belangrijke schakel is in de internationale bloemenketen. Zo verloopt circa 60% van de internationale bloemenhandel via Nederlandse veilingen. Bloemen zijn ook van groot belang voor Kenia, Zimbabwe, Tanzania, Zambia, Colombia, Ecuador, Costa Rica, India, Oeganda en andere landen in het Zuiden. De bloemensector genereert inkomsten en levert veel werkgelegenheid op. Bovendien zijn deze ‘nieuwe’ landen door de bloementeelt minder afhankelijk van traditionele exportproducten als koffie en thee. De bloementeelt heeft echter ook een aantal schaduwzijden. Veel grote bedrijven zijn niet in lokale maar in buitenlandse (bijvoorbeeld Nederlandse) han-
11
1-’07 O n d e r s t e B ove n
den, waardoor de winsten naar het buitenland vloeien. Bloemen hebben invloed op het mondiale milieu omdat ze een grote waterbehoefte hebben, overal ter wereld gekweekt worden en over de aardbol getransporteerd worden. Er wordt veel gebruik gemaakt van bestrijdingsmiddelen en chemicaliën. De arbeiders (voornamelijk vrouwen) werken dikwijls onder slechte omstandigheden. Een gedragscode voor de bloemensector is in de maak onder het label FFP (Fair Flower and Plants) en al van kracht op de Duitse markt, wanneer het daar aanslaat zal niet lang daarna de Nederlandse markt volgen. Druk van de Nederlandse consument kan dit proces versnellen. Het is nu al wel mogelijk om ecologisch geteelde bloemen te kopen. Zie www.bloemencampagne.nl.
Fair Trade-producten zijn bij uitstek geschikt voor kerstpakketten. Snoep, wijn, koffie, thee likeur, chocolade het is allemaal in ‘eerlijke’ vorm beschikbaar.
Energie en energiebeheer Maakt de kerk gebruik van natuurstroom of groene stroom en groen gas? Natuurstroom wordt opgewekt uit natuurbronnen zoals wind, zon en water. Natuurstroom is 100% schoon. Er vindt geen uitstoot van CO2 plaats. Groene stroom wordt voornamelijk opgewekt uit biomassa (hout, stro, mest) en voor een klein deel met windmolens en waterkrachtcentrales. Het is CO2 neutraal en belast het milieu veel minder dan gewone zogenaamde ‘grijze’ stroom. Tegenwoordig is het ook mogelijk om aardgas ‘groen’ in te kopen. Dat betekent dat er een extra belasting op geheven wordt waarmee de CO2 uitstoot als gevolg van het stoken van gas wordt gecompenseerd (bijvoorbeeld via bosaanplant).
Zijn de attenties die rond hoogtijdagen als groet en bemoediging aan mensen worden gegeven op duurzame wijze geproduceerd? Komen ze bijvoorbeeld uit de Wereldwinkel?
Heeft de kerk zicht op het eigen energieverbruik? In het kader van het Klimaatplan hebben Kerkinactie en ICCO de CO2-wijzer voor kerkgebouwen ontwikkeld. Met behulp van deze wijzer berekent u wat het energieverbruik en de CO2-uitstoot van uw kerkgebouw is en wat de compenserende bijdrage van de kerk aan het klimaatfonds zou kunnen
Beheert de kerk de grond die ze in haar bezit heeft op een duurzame wijze?
12
1-’07 O n d e r s t e B ove n
financieel rendement, maar Met CO2-wijzer kan ook op zo’n wijze geexploiteerd worden dat het laat zich energieverbruik naast een financieel ook een goed sociaal en ecologisch en uitstoot van het rendement heeft. Dit kan door de grond te exploitekerkgebouw berekenen. ren in het kader van bijvoorbeeld zorglandgoederen, waterproductie, natuurbeheer, Wordt er gebruik ecologische recreatie en milieuvriendelijke of gemaakt van spaarlampen? biologische agrarische bedrijven. Wekt de kerk met haar gebouwen zelf De Stichting Kerk en Grond adviseert kerken energie op door middel van zonnepanelen? bij het op een maatschappelijk verantwoorde Wordt er in geval van nieuwbouw gedacht wijze beheren van hun grond. aan het plaatsen van zonnepanelen? Zie www.kerkengrond.nl. Maakt de kerk in haar gebouwen gebruik van zogenaamde ‘standby-killers’? Wat lijkt u een bij uw kerk en haar omgeving passende exploitatie van de grond? Sparen en beleggen Is dit voor uw kerk ook een financieel haalBeheert de kerk haar financiële reserves op bare exploitatie? een duurzame wijze? zijn. Door deelname aan dit Klimaatplan gaan kerken in op het probleem dat de gevolgen van klimaatverandering voor het grootste deel de armste gebieden op aarde treffen. Zie www.klimaatplan.nl .
Catering
Banken als de ASN en Triodos bieden op dit terrein goede diensten. Mogelijk willen ook andere banken, wanneer daarom gevraagd wordt, een duurzaam aanbod doen. Daarnaast is het ook mogelijk om aandelen aan te kopen in het microkredietsysteem van Oikocredit. Oikocredit stimuleert mensen, kerken en instellingen wereldwijd om hun financiële reserves sociaal-ethisch te beleggen. Vanaf een bedrag van 200 euro kunnen mensen een aandeel kopen. Startende ondernemingen en particulieren in derdewereldlanden kunnen dit geld tegen gunstige voorwaarden lenen.
Wordt er in de kerk aan duurzame catering gedaan? Wordt er bijvoorbeeld duurzame thee en koffie geschonken? Worden er Fair Trade- en/of biologische sappen en frisdranken in de kerk geschonken? Thee en koffie, het lijken kleine zaken. Maar tel eens op hoeveel koffie we drinken en kijk eens naar het belang van de koffiehandel voor honderdduizenden, zo niet miljoenen kleine boeren. Bij Fair Trade, een handelsmerk voor eerlijke producten, bestaat een ruime keuze. Een bekend voorbeeld is het merk Max Havelaar, waarin nu naast sociaal eerlijke koffie ook sociaal én biologisch eerlijke koffie verkrijgbaar is. Bij biologische thee en koffie hoort (gegarandeerd met het EKO-keurmerk) dat de teelt daadwerkelijk zonder bestrijdingsmiddelen en kunstmest is geweest.
Grondbeheer Beheert de kerk de grond die ze in haar bezit heeft op een duurzame wijze? Grond in het buitengebied kan geëxploiteerd worden met het oog op een zo hoog mogelijk
13
