Een zeer beknopte Chinese cultuurgeschiedenis
Het Chinese Keizerrijk 221 v.Chr. – 1912
China is al vroeg in de geschiedenis een centraal geregeerde staat. De eerste keizer van China is Qin Shi Huangdi, die in 221 v.Chr. na een periode van strijd tussen verschillende staten de macht grijpt en China verenigt. De eerste keizer bouwt de beroemde Chinese Muur om rondtrekkende volkeren in het noorden buiten zijn rijk te houden en hij laat ook het Terracottaleger bouwen dat over zijn mausoleum zal moeten waken. Aan de Qin- dynastie (221–206 v.Chr.) danken we het woord China, dat is afgeleid van Qin (uitspraak: tsjin).
De Chinese Muur
De Nieuwe Kerk Amsterdam
Het Terracottaleger
Ming
kijkkaart Lesbrief
Keizers, kunstenaars en kooplui in het oude China
De Nieuwe Kerk
Han-dynastie
Amsterdam
Tijdens de Han-dynastie (206 v.Chr. – 220 n.Chr.) ont staan de drie belangrijkste Chinese filosofiestromingen: het taoïsme (de leer van de steeds veranderende perfecte harmonie en de begrippen yin en yang), het confucianisme (gebaseerd op de levenswijsheden, normen en waarden van de filosoof Confucius uit de vijfde eeuw v.Chr.) en het boeddhisme (dat streeft naar het uitbannen van het lijden). Het papier wordt uitgevonden, negatieve getallen worden voor het eerst gebruikt in de wiskunde en de vierkants wortel wordt ontdekt (√a). Waarschijnlijk werd ook het porselein tijdens de Han-dynastie uitgevonden. De etnische meerderheid van China (er zijn nu officieel 56 verschillende volkeren) noemt zich Han.
De nymf van de Luo rivier, inkt op papier, 12de-eeuwse kopie naar een origineel van Gu Kaizhi uit de 4de eeuw.
Drie Koninkrijken Jin-dynastie Na de bloedige periode van de Drie Koninkrijken (220–280), waarin de bevolking van China terugloopt van 50 naar 16 miljoen, herenigt Keizer Wu China. Hij sticht de Jin-dynastie (280–420). De beroemdste kunstenaar uit de tijd van de Jin-dynastie is de schilder Gu Kaizhi (ca. 344–406). Het zogenaamde celadon-aardewerk is typerend voor deze periode.
Galopperend paard op een zwaluw, brons, late Han-dynastie (25–220)
Celadon-pot, 317–420
Van 420 tot 589 is China gesplitst in een noordelijk en een zuidelijk deel. Beide worden door verschillende opeen volgende dynastieën geregeerd. Aardewerken pot, vroege Han-dynastie (202 v.Chr – 9 n.Chr.)
De Nieuwe Kerk
Sui-dynastie
Amsterdam
De Sui-dynastie (581–618, uitspraak: swee) bestaat uit slechts twee keizers, Wen en Yang, die noord en zuid weer verenigen. De Chinese Muur in het noorden wordt herbouwd. Onversierd porselein doet zijn intrede en er worden veel boeddhistische beelden gemaakt.
Boeddhistische monnik, marmer, Sui-dynastie
Schenkkan met schenktuit in de vorm van een kip, porselein, 608
Tang-dynastie Tijdens de Tang-dynastie (618–907) wordt de inrichting van de staat verfijnd. Er komt een centraal rechtssysteem en er komen verschillende ministeries met ambtenaren die door het afleggen van examens aan hun baan komen. Er wordt een belastingsysteem ingevoerd en er worden volkstellingen gehouden. De Zijderoute brengt handel en welvaart én contact met Arabische handelaren. Aarde werken paarden (grafgiften) zijn typisch voor de kunst van de Tang-dynastie. Wu Daozi is de belangrijkste schilder. Hij maakt voornamelijk muurschilderingen in opdracht van de keizer, maar ook de beroemde pen tekening Zevenentachtig goden. Paard, keramiek, Tang-dynastie Wu Daozi (ca. 685–758), Zevenentachtig goden, pentekening
De Nieuwe Kerk
Vijf Dynastieën en Tien Koninkrijken
Amsterdam
Song-dynastie Na een periode van verdeeldheid en strijd die te boek staat als Vijf Dynastieën en Tien Koninkrijken (907–960) vormt de Song-dynastie (960–1279) een nieuw hoogte punt in de Chinese geschiedenis. Het ambtelijke apparaat uit de Tang-dynastie wordt uitgebreid en de kunsten floreren. Kalligrafie, schilderkunst, muziek en keramiek bloeien met de welvaart mee. Tijdens de Song-dynastie worden het kompas, de boekdrukkunst, het bankbiljet en het buskruit uitgevonden.
Li Kan (1244–1320), Bamboe en rotsen, inkt op zijde Zittende leeuw, celadon-porselein, 11de of 12de eeuw
Vaas met draken en bloemen, porselein, Song-dynastie
Yuan-dynastie De Song-dynastie wordt onder de voet gelopen door de Mongoolse heerser Koeblai Khan, kleinzoon van de roemruchte Dzjengis Khan. De Mongolen stichten de Yuan-dynastie (1279–1368). De keizer krijgt absolute macht. Omdat de Mongolen ook over andere gebieden heersen, wordt China beïnvloed door onder meer de Perzische cultuur. De email cloisonné-techniek is op die
Schaal, Jingtai (1449-57) (?), koper, cloisonné-email. Nanjing Museum
manier in China terechtgekomen, een emailleertech niek waarbij kleurvlakken met metaaldraadjes van elkaar worden gescheiden. Schilders beelden niet meer alleen de werkelijkheid af maar gaan zich ook persoonlijk uitdrukken. Tussen 1276 en 1291 reist de Venetiaan Marco Polo door Azië en hij komt – naar eigen zeggen – ook aan het hof van Koeblai Khan.
Wu Zhen (1280–1354), Visser, inkt op papier
Ming-dynastie
De Nieuwe Kerk Amsterdam
Qing-dynastie Verzwakt door interne verdeeldheid en een opstandige boerenklasse worden de Mongolen verdreven door de Han-Chinese boer en voormalige boeddhistische mon nik Zhu Yuanzhang. Onder de keizerlijke naam Hongwu sticht hij de beroemdste van alle Chinese dynastieën: de Ming-dynastie (1368–1644). De staatsinrichting die onder Tang en Song was ingevoerd wordt geperfectioneerd. Aanvankelijk is Nanjing de hoofdstad maar in 1421 – als de Verboden Stad is gebouwd – wordt Beijing dat. De porse leinproductie wordt geperfectioneerd en porselein massaal geëxporteerd naar Europa. Schilderkunst wordt bereikbaar voor de florerende koopmansklasse.
Vaas, Wanli (1572–1620), porselein. Nanjing Museum Vaas, Hongwu (1368–1398), porselein. Nanjing Museum
Kom, Longqing (1567–1572), porselein. Nanjing Museum
Na een aantal mislukte oogsten, overstromingen en hongersnoden gaat de Ming-dynastie ten onder aan een opstand van de Mantsjoes in het noordoosten. De Mantsjoe- of Qing-dynastie (uitspraak tjing, 1644–1912) is de laatste dynastie van Chinese keizers. De Qing nemen de Chinese cultuur over en de bloei uit de Ming-tijd wordt voortgezet. In de negentiende eeuw raakt China op eco nomisch en technologisch gebied achter op Europa. De Europese expansie in Azië vanaf de zeventiende eeuw en de Industriële Revolutie van de achttiende en negentiende eeuw leiden tot vooral Britse inmenging.
Yuan Shangtong (ca. 1570–1661), Vogels en oude bomen, inkt op papier, 1645. Nanjing Museum
De Chinese Revoluties Republiek China Volksrepubliek China
De Nieuwe Kerk Amsterdam
Mao industrialiseert China in een letterlijk en figuurlijk moordend tempo. De Grote Sprong Voorwaarts, een vijfjarenplan dat in 1958 begint, mislukt jammerlijk en kost tussen de 20 en 40 miljoen levens. Van 1966 tot 1976 woedt de Culturele Revolutie. De oude Chinese cultuur wordt opgeruimd en vernietigd omdat die door Mao als kapitalistisch en decadent wordt gezien.
De westerse invloed en de economische teruggang leiden tot nationalistische onrust (de Bokseropstanden) rond 1900, de Xinhai-revolutie in 1911 en de stichting van de Republiek China in 1912. Tussen 1927 en 1950 is er – onderbroken door de Tweede Wereldoorlog – een bur geroorlog tussen de Communisten en de Nationalisten. De Nationalisten trekken zich terug op het eiland Taiwan en op het vasteland wordt in 1949 door Mao Zedong de communistische Volksrepubliek China uitgeroepen.
Citaten van voorzitter Mao Zedong (het Rode Boekje)
Onder Mao’s opvolger Deng Xiaoping wordt in de jaren tachtig het marktsocialisme ingevoerd. De economie wordt geliberaliseerd maar de regering bestaat nog altijd uit één partij: de Communistische Partij van China. Een opstand van studenten op het Plein van de Hemelse Vrede wordt in 1989 bloedig neergeslagen.
Mao Zedong (1893–1976)
De Nieuwe Kerk
China nu
Het proces van democratisering en liberalisering gaat langzaam in China. Het internet wordt zwaar gecensureerd en er zijn nog steeds politieke gevangenen. China is nu een economische supermacht en over de hele wereld worden in China vervaardigde producten verkocht.
Amsterdam
Plein van de Hemelse Vrede, Beijing, 5 juni 1989
Er worden in China niet alleen goedkope industriële goederen gemaakt. Ook de moderne kunst bloeit. De beroemdste Chinese kunstenaar van dit moment is Ai Weiwei. Hij is niet alleen beroemd om zijn spraak makende sculpturen en installaties maar ook om zijn kritiek op de overheid.
Ming-vaas, porselein, 14de eeuw. Ai Weiwei, Slang-plafond, 2012. Gemaakt van de rugzakken van kinderen die omkwamen bij het instorten van een ondeugdelijk gebouwde school.
Onder van links naar rechts: Ai Weiwei (Beijing 1957); Yue Minjun, Executie, olieverf op doek, 1995; Yue Minjun (Heilongjiang, 1962)
Yue Minjun is de maker van het duurste hedendaagse Chinese kunstwerk tot nu toe. Zijn schilderij Execution werd in 2007 voor € 4,2 miljoen geveild in Londen.
Dat is minder dan de € 7,8 miljoen die in 2006 in Hong Kong werd neergeteld voor een Ming-vaas uit de veertiende eeuw.
De Nieuwe Kerk Amsterdam
Maar die bedragen komen niet eens in de buurt van de prijs voor het allerduurste Chinese voorwerp ooit: een achttiende-eeuwse vaas uit de tijd van de Qing-dynastie die in 2011 werd geveild voor € 62,4 miljoen.
De voorwerpen uit Den Haag vertellen over de export van Ming-porselein naar Europa in de zeventiende en acht tiende eeuw en de invloed daarvan op het aardewerk dat werd gemaakt in de Nederlandse Republiek. Zo ontstond het beroemde Delfts blauwe aardewerk. Het Nanjing Museum herbergt meer dan 400.000 voor werpen en leent voor de tentoonstelling in De Nieuwe Kerk enkele van zijn grootste Ming-schatten uit. Bijvoor beeld een gouden cicade op een blad van jade en een Tibetaans-boeddhistische pagode. Gouden cicade op een blad van jade, Ming-dynastie. Nanjing Museum
Qing-vaas, porselein, email, 18de eeuw
Het verzamelen van Chinees antiek was jarenlang een westerse aangelegenheid. Door de toenemende welvaart in China zijn het nu vooral Chinese ondernemers die Chinees antiek kopen in Europa en Amerika. De objecten op de tentoonstelling in De Nieuwe Kerk komen uit het Nanjing Museum in China en het Gemeentemuseum Den Haag.
Tibetaans-boeddhistische pagode van verguld steen en porselein, Ming-dynastie. Nanjing Museum Nanjing Museum
Gemeentemuseum Den Haag
De tentoonstelling Ming. Keizers, kunstenaars en kooplui in het oude China neemt de bezoeker mee langs het keizerlijke hof, het dagelijks leven, de grote rol van markt en consumptie, de meest geliefde goederen en de inter nationale handel tijdens de Ming-dynastie. Het Ming-rijk is deel van de wereldgeschiedenis geworden. De bewaard gebleven voorwerpen, het erfgoed, vertellen het verhaal van dit gouden keizerrijk.
Tot ziens in De Nieuwe Kerk.
