ARNHEM
MILLENNIUMGEMEENTE?
1. Inleiding Op 26 november 2007 heeft de raad een initiatiefvoorstel ‘Arnhem als millenniumgemeente’ van GroenLinks aangenomen. Doel van het voorstel is om in 2008 onderzoek te doen naar de mogelijkheid Arnhem in december 2008 tot millenniumgemeente te verklaren, overeenkomstig het model dat de VNG ontwikkeld heeft (www.millenniumgemeente.nl). Aan het college is de opdracht verstrekt om een werkgroep te installeren die als taak heeft gekregen het draagvlak voor een gemeentelijk millenniumbeleid te onderzoeken. De werkgroep1 bestaat uit vertegenwoordigers van diverse fracties (GroenLinks, CDA en D66), het Platform Arnhem Mondiaal, Raad van Kerken en de gemeente (SB en MO). Het beschikbare budget voor 2008 bedraagt € 10.000,00. De werkgroep organiseert een drietal bijeenkomsten: 1. Millenniumdoelen in de publieke sector (binnen de gemeente Arnhem) 2. Millenniumdoelen in de private sector Publieksbijeenkomst georganiseerd door het Platform Arnhem Mondiaal. Aan bod komen plaatselijke initiatieven van particulieren, organisaties en het bedrijfsleven op het gebied van millenniumdoelen. 3. Presentatie op de informatieve Politieke Maandag voorafgaand aan het raadsbesluit In deze notitie wordt uitgelegd wat het concept millenniumgemeente inhoudt en hoe de landelijke VNG-campagne er uitziet. Vervolgens geven wij aan wat de gemeente Arnhem al doet op het terrein van duurzame ontwikkeling en internationale activiteiten. Daarna wordt ingegaan op de plaatselijke initiatieven van particulieren, organisaties en het bedrijfsleven op dit terrein. Tot slot motiveren wij ons voorstel om millenniumgemeente te worden en doen wij een aantal aanbevelingen.
2. Millenniumgemeente, wat is dat? In september 2000 kwamen de wereldleiders in VN-verband bij elkaar voor de millenniumtop. Er werd afgesproken gezamenlijk te vechten tegen armoede en honger, ongelijkheid tussen man en vrouw, milieuverontreiniging, HIV/Aids en in te zetten op verbetering van de toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en schoon water. Deze beloften zijn samengevat in acht millenniumdoelen: 1.
Extreme armoede en honger zijn uitgebannen
2.
Alle jongens en meisjes gaan naar school
3.
Mannen en vrouwen hebben dezelfde rechten
4.
Kindersterfte is sterk afgenomen
5.
Minder vrouwen sterven door zwangerschap
6.
De verspreiding van ziektes als AIDS en malaria zijn gestopt
7.
Er leven meer mensen in een duurzaam leefmilieu
8.
Er is meer eerlijke handel, schuldverlichting en hulp
1
Bemensing Millenniumwerkgroep: John Veldman (GroenLinks, vz); Ed Bruinvis (Platform Arnhem Mondiaal, secr.); Paulien Toonen (dienst MO); Marion Visser (dienst SB); Marnix ten Brinke (D66); Joseph Follender (CDA) en Kees Tinga (Raad van Kerken).
1
Deze doelen moeten in 2015 gehaald zijn. Een millenniumgemeente draagt actief bij aan één of meer van deze doelen. De millenniumdoelen 1 t/m 6 zijn vooral gericht op ontwikkelingslanden. Doelstelling 7 is wereldwijd gericht. Doelstelling 8 beoogt verandering te brengen in de relatie tussen rijke en arme landen. Arnhem heeft gekozen om met name in te zetten op de doelstellingen 7 & 8. Door in te zetten op deze doelstellingen wordt indirect ook een bijdrage geleverd aan de millenniumdoelstellingen 1 t/m 6.
3. Landelijke VNG-campagne Op 7 juli 2007 is de helft van de tijd verstreken voor het behalen van de VN-millenniumdoelen. Helaas blijven de resultaten achter bij de te behalen doelen. Niet alleen rijksoverheden en internationale organisaties, maar ook gemeenten kunnen een bijdrage leveren aan het behalen van de doelen. Daarom is de VNG op 11 april 2007 gestart met de campagne “Een millenniumgemeente staat midden in de wereld”. De deelnemende gemeenten kiezen een eigen invulling. Er is geen verplicht programma waaraan deze gemeenten moeten deelnemen.
4. Wat doet de gemeente Arnhem al? Om in beeld te brengen wat Arnhem al doet, zijn twee publieksbijeenkomsten gehouden. Op de eerste bijeenkomst, d.d. 5 juni 2008, was de focus intern (binnen de gemeente) gericht. De vraag die centraal stond: wat doen we al en waar kan het beter? Thema’s: duurzaam inkoopbeleid en duurzaam leefmilieu. Duurzaam inkoopbeleid Arnhem staat een milieubewust inkoopbeleid voor. Bij aanbesteden van leveringen nemen we de milieucriteria mee; de mate waarin is mede een financiële afweging en is een verantwoordelijkheid van de aanbestedende dienst. Bij het aanbesteden van werken hebben we aandacht voor duurzaamheid. De inschatting is dat Arnhem op dit moment ongeveer 10-20% duurzaam inkoopt. Voorbeelden duurzaam inkoopbeleid gemeente Arnhem (niet limitatief)
- Kinderarbeid: clausule in bestekken; - Max Havelaar Eco keurmerk voor koffie in alle automaten en bedrijfsrestaurant; - Verpakkingen: waar mogelijk dient de leverancier geen verpakkingsmateriaal te gebruiken, leverancier dient verpakkingsmateriaal retour te nemen en gescheiden af te voeren; - Groencertificaten: aankoop groene elektriciteit, vanaf 2006 d.m.v. aankoop van certificaten van oorsprong; - Schoonmaak: beperking gebruik chemicaliën, doseersystemen, scholing voor medewerkers; - Groenonderhoud: verbod op chemicaliën, onderzoek naar milieubesparende methoden; - Drukwerk: verboden pigmenten en verfstoffen; - Hybride auto: bij stadsbeheer sinds 2001; - Koude en warmte opslag: gemeente was initiatiefnemer bij KWO-systeem in Arnhem Centraal; - Papier: gebruik van papier met milieukeur; - Catering: percentage biologisch dynamisch; - Koeriersdienst: fietsen met raadsstukken.
2
Aanbevelingen: 2 Sluit aan bij definitie duurzaam inkopen van SenterNovem ; Sluit aan bij de 16 criteria van SenterNovem en de landelijke doelstellingen: gemeenten streven naar een norm van 75% duurzaam inkopen in 2010, 100% in 2015; Zet aan tot duurzaam beleggen, spaarzaam omgaan met materialen en energie; Kies voor 100% biologisch catering voor lunches en recepties; Begin november 2008 heeft het directieteam ingestemd met het instellen van een projectgroep duurzaam inkopen, die als doel heeft de landelijke doelstellingen te halen. Duurzaam leefmilieu In deze workshop is vastgesteld dat er in Arnhem al veel initiatieven op het millenniumgebied zijn ontplooid, maar dat er in de diepte nog veel winst valt te behalen. Gekozen is om binnen het onderwerp duurzaam leefmilieu te focussen op de onderdelen energiebesparing en duurzaam bouwen. In deze twee onderdelen komen meerdere aspecten samen, waardoor ze ook meer effect 3 sorteren. Aanbevelingen: Maak gebruik van alle alternatieve energievormen waarover Arnhem beschikt (zonne-energie, aardwarmte, restwarmte industrie, windvang op hellingen, stroming rivier langs stad); Beloon de burger via (al of niet bestaande) prijzen door duurzame thema’s in de prijsvraag op te nemen; Geef als gemeente het goede voorbeeld. Om dat te bereiken meer nadruk leggen op benutten en uitwisselen van kennis en ervaring, zowel intern als extern; Stel voor het thema duurzaam bouwen vergaande ambities vast (op dit terrein is veel winst te behalen). Internationale samenwerking Initiatieven van de gemeente op gebied van internationale samenwerking (het initiëren en onderhouden van internationale contacten die wederzijdse economische ontwikkeling tot doel hebben dan wel bijdragen aan sociale of culturele ontwikkeling) zijn: -
Platform Arnhem Mondiaal Betreft een adviesorgaan dat gevraagd en ongevraagd advies uitbrengt op het gebied van vredesvraagstukken, duurzame ontwikkeling, ontwikkelingssamenwerking en mensenrechten. In dit Platform zijn een 13-tal Arnhemse organisaties vertegenwoordigd. Het Platform ontvangt een jaarlijks werkbudget van € 5.000,00.;
-
Arnhems Fonds Samenlevingsbeleid; Via dit fonds kunnen projecten voor een subsidie in aanmerking komen die integratie in de Arnhemse samenleving bevorderen (max. € 5.000,00);
2
(Programma Duurzame Bedrijfsvoering overheden) De gemeente kan gebruik maken van de beschikbare instrumenten van SenterNovem en conform de systematiek van die organisatie een centraal coördinatiepunt instellen, waar alle activiteiten op het gebied van duurzame bedrijfsvoering samenkomen én worden gemonitord. Per productgroep worden er eisen gesteld voor milieu en sociale aspecten. De hoofdproductgroepen zijn: personeel, kantoor, automatisering, adviseurs, vervoer, bouw, facilitair, stadsontwikkeling, GWW, Stadsbeheer, welzijn, hulpverlening en sociale criteria. Bij milieuaspecten gaat het om het effect van het product of productieproces op het milieu, bijvoorbeeld door energie of materiaalgebruik. Bij sociale aspecten kan gedacht worden aan thema’s als kinderarbeid of mensenrechten. 3
Energiebesparing = reductie uitstoot broeigassen = reductie besparing op grondstoffen = goedkoper. Duurzaam bouwen: het realiseren van een duurzame kwaliteit van de gebouwde omgeving. Hieronder vallen energiezuinige/energieneutrale gebouwen, een goed binnenklimaat, maar ook het gebruik van duurzame bouwmaterialen en het realiseren van een zo hoog mogelijke kwaliteit van de leefomgeving.
3
-
Herkomstlandenbeleid Projecten gericht op internationale relaties met de belangrijkste herkomstlanden kunnen voor subsidie in aanmerking komen. In de praktijk is het herkomstlandenbeleid gericht geweest op het geven van noodhulp (aardbevingen in Turkije en Marokko, overstromingen in Suriname); 4
-
Arnhem kent twee officiële stedenbanden: Arnhem-Croydon en Arnhem-Gera ;
-
Arnhem heeft een economische stedenband met Wuhan (China).
Aanbeveling: Verbind op het gebied van internationale samenwerking het internationale beleid in de periode tot 2015 met de millenniumdoelen en verzoek het Platform Arnhem Mondiaal hetzelfde te doen.
5.
Initiatieven vanuit de samenleving burgers, (maatschappelijke) organisaties, bedrijfsleven
Op 21 oktober 2008 is de tweede bijeenkomst in het kader van de millenniumdoelstellingen gehouden, georganiseerd door het Platform Arnhem Mondiaal. Deze bijeenkomst was gericht op initiatieven uit de Arnhemse samenleving die een bijdrage leveren aan het behalen van de millenniumdoelstellingen. In de praktijk blijkt dat er heel veel gebeurt in de stad, zoals (geen limitatieve lijst): Bedrijven: -
Koffiebranderij Peeze: inkoop biologische koffie volgens de principes van Fair Trade. Voeren van een duurzame bedrijfsvoering: 70% energie hergebruik, minder watergebruik (90%), energiezuinig autopark, minder papierverbruik, duurzaam ketenbeheer (vanaf de oorsprong van het product tot aan de consument);
-
Titan Woods: verduurzaamt hout (Europees grenen) op een milieuvriendelijke manier, zodat er geen tropisch hardhout nodig is;
-
Lucnhcafé Manu: biologische en Fair Trade producten;
-
Biologische slagerij De Groene Weg: al 21 jaar verkoop van biologisch vlees met een gegarandeerde prijs voor boeren;
-
House of Energy (Cumea): klimaatneutraal kantoor;
-
Brennels (winkel in biologische brandnetelkleding);
-
Hygear en Vébé Van Steijn (waterstoftoepassingen);
-
Nedstack (brandstofcellen);
-
Supermarkt Jan Linders Malburgen-West (heeft onlangs de eerste Gelderse Energieprijs gewonnen)
-
Wereldwinkel, Euroconsult, Burgers’ Zoo;
Deze bedrijven laten zien dat Fair Trade en biologische productie samen kunnen gaan met een gezonde en rendabele bedrijfsvoering. Scholen: -
HAN-studenten: benzinemotor voor de Dakar-rally ombouwen tot een motor op jatrofa-olie;
-
Guus Duindam (stedelijk gymnasium): film over klimaatverandering;
-
Dance4Life activiteiten op diverse middelbare scholen (jongerenorganisatie van Stop Aids Now);
Kerken:
4
De band met Croydon (voorstad van Londen) dateert van kort na de Tweede Wereldoorlog (beide steden waren zwaar getroffen door het oorlogsgeweld). De band met Gera (vml. Oost-Duitsland) is voortgekomen uit de vredesgedachte: opheffen Koude-Oorlogs-denken. Beide stedenbanden worden sinds enkele jaren vormgegeven door de stichting Jumelage Arnhem (www.stichtingjumelagearnhem.nl) De stichting is met name actief op sociaal-maatschappelijk terrein en organiseert regelmatig uitwisselingen met scholen en sportverenigingen.
4
-
Kerken maken deel uit van internationale netwerken. Contacten en uitwisseling hebben i.t.t. tot vroeger steeds meer een wederkerigheidkarakter, waarbij kerken in arme landen aandringen op rechtvaardiger verhoudingen d.m.v. duurzame ontwikkeling. Afgelopen jaar heeft een delegatie van jongeren van Parochie de Wijngaard een bezoek gebracht aan Bangladesh;
-
Veel Arnhemse kerken nemen jaarlijks deel aan bewustwording en hulpverleningsactiviteiten in het kader van landelijke acties als de Vastenactie (r.k.) en Veertigdagen Campagne (prot.), Adventaktie Solidaridad (fair trade);
-
Lokale kerkelijke gemeenten onderhouden ook – alleen of in een (oecumenisch) samenwerkingsverband (STIOC) – directe banden met partnergroepen in de Derde Wereld en in Oost- en Midden Europa;
-
Verduurzamen van het kerkelijk (energie)beleid met ondersteuning van milieudeskundigen;
-
Familiegebonden en door moskeeën georganiseerde hulpverleningsactiviteiten in kringen van Arnhemmers met een migrantenachtergrond.
Diversen: -
Stichting Arnhem-Lima: vrijwilligers helpen inwoners van Villa el Salvador in het opbouwen van een menswaardig bestaan;
-
Stoere Vrouwen: genieten van het leven, maar willen ook rekening houden met natuur, mensen en dieren. Daarom gaan zij wereldverbeterend winkelen en inspireren zij ook anderen.
Aanbevelingen: Verklaar Arnhem als millenniumgemeente. Uit de bijeenkomst kwam naar voren dat het overgrote deel van de aanwezigen wenst dat Arnhem millenniumgemeente wordt. Burgers, bedrijven en gemeente werken feitelijk al aan het realiseren van de millenniumdoelen. Lever een actieve bijdrage op het gebied van: a. voorlichting, communicatie b. het goede voorbeeld Ad a.: Voorlichting, communicatie Zoals al eerder aangegeven, gebeurt er al erg veel in Arnhem. Arnhem kan zich met recht millenniumgemeente noemen. Er kan echter nog meer gewerkt worden aan bewustwording van een duurzaam leefmilieu bij de Arnhemse bevolking. De millenniumdoelstellingen zijn niet wijd verbreid bekend in de stad. Het is wenselijk dat de millenniumdoelstellingen een bredere uitstraling krijgen. Bij het werken aan bewustwording van millenniumdoelen moet voorop staan dat ze niet te groot gemaakt worden – dan zijn ze niet behapbaar – maar dat ze zo dicht mogelijk bij mensen worden gebracht zodat het ook voor hen aantrekkelijk is om mee te werken aan de realisering van de millenniumdoelen. Ad b.: Het goede voorbeeld Van belang is dat de gemeente het goede voorbeeld geeft. Voert de gemeente zelf een duurzame bedrijfsvoering? Draagt ze zorg voor een duurzaam leefmilieu?
6. Waarom moet Arnhem millenniumgemeente worden? In het Coalitieakkoord is opgenomen dat het college o.a. inzet op: - Voortzetten ingezette lijn voor de contacten met herkomstlanden; - Experimenteren met nieuwe contactvormen; - Verbeteren van de lokale milieukwaliteit; - Toepassen van milieuvriendelijke technieken;
5
-
Stimuleren van schonere en minder geluidsbelastende vervoermiddelen zoals schoon openbaar vervoer en fiets; Schoner oppervlaktewater.
Het is niet de bedoeling dat de gemeente als enige lokale partij een bijdrage levert aan de millenniumdoelen. Het bijdragen aan deze doelen zou niet een specifieke taak voor een overheid moeten zijn, maar een taak van de gehele samenleving. Zoals bovenstaand aangegeven gebeurt er al veel in de stad op het gebied van de millenniumdoelstellingen. Burgers, bedrijven en gemeente werken feitelijk al aan het realiseren van de millenniumdoelen, het kan echter altijd beter. De gemeente Arnhem wil daarom een aanjaagfunctie vervullen voor de Arnhemse samenleving, burgers en bedrijven om te komen tot een netwerk van Arnhemse organisaties die een bijdrage leveren aan het behalen van millenniumdoelen. Daarnaast roept de VNG gemeenten op tot een raadsbesluit waarin de gemeente zich tot millenniumgemeente verklaart.
7. Aanbevelingen Sluit aan bij definitie duurzaam inkopen van SenterNovem; Sluit aan bij het programma “Duurzame Bedrijfsvoering Overheden” van SenterNovem. Dat betekent dat Arnhem streeft naar 75% duurzaam inkopen in 2010 en 100% in 2015; Sluit aan bij de 16 criteria van SenterNovem, gemeenten streven naar een norm van 75% duurzaam inkopen in 2010, 100% in 2015; Actualiseer het aanbestedings- en inkoopbeleid gemeente Arnhem (2005-2006); Zet aan tot duurzaam beleggen, spaarzaam omgaan met materialen en energie; Kies voor 100% biologisch catering voor lunches en recepties; Werk het gemeentelijk beleid ten aanzien van “duurzame bedrijfsvoering” verder uit, organiseer bestuurlijk commitment en zorg dat controle, faciliteiten en randvoorwaarden goed zijn geregeld; Actualiseer het inkoop- en aanbestedingsbeleid (2005-2006) en neem gezamenlijke duurzaamheidambities op voor alle diensten; Maak gebruik van alle alternatieve energievormen waarover Arnhem beschikt (zonne-energie, aardwarmte, restwarmte industrie, windvang op hellingen, stroming rivier langs stad); Beloon de burger via (al of niet bestaande) prijzen door duurzame thema’s in de prijsvraag op te nemen; Stel voor het thema duurzaam bouwen vergaande ambities vast (op dit terrein is veel winst te behalen); Geef als gemeente het goede voorbeeld. Leg, om dat te bereiken, meer nadruk op het benutten en uitwisselen van kennis en ervaring, zowel intern als extern; Verbind op het gebied van internationale samenwerking het internationale beleid in de periode tot 2015 met de millenniumdoelen en verzoek het Platform Arnhem Mondiaal hetzelfde te doen; Stimuleer en faciliteer activiteiten op het gebied van millenniumdoelstellingen en faciliteer deze initiatieven niet alleen met een subsidiemogelijkheid, maar ook publicitair (door ze bijvoorbeeld een prominente plaats op de gemeentelijke webpagina en op de gemeentepagina van de Arnhemse Koerier te bieden) en door mee te doen (bv. van Klimaatverbond: groene voetstap, Warme Truiendag, Straatklimaatfeest); Geef als gemeente het goede voorbeeld; Richt één centraal coördinatiepunt in (bv. afdeling Inkoop & aanbesteding) waar alle activiteiten op het gebied van duurzame bedrijfsvoering samenkomen en worden gemonitord;
6
Draag zorg voor een goede communicatie / voorlichting over de millenniumdoelstellingen aan: - Arnhemse burgers (brede bewustwording voor een duurzaam leefmilieu); - Scholen: jong geleerd is oud gedaan; Onderzoek de mogelijkheid om tijdens de modebiënnale een modeshow te houden met ecologische / fair trade kleding; Stel ieder jaar één millenniumdoel centraal; Leg de landelijke duurzaamheidmonitor over Arnhem; Beleg als gemeente duurzaam en zorg voor voorlichting over duurzaam sparen / beleggen aan de Arnhemse bevolking.
8. Bijlage Als bijlage bij deze notitie vindt u een overzicht van millenniumactiviteiten in Arnhem over de periode 2000-2008, samengesteld door de Stichting Doca.
7
