Mijn Andere Thuis Een kwalitatieve studie naar de monitoring van het welzijn en de behoeften van jongeren in de pleeg- en gezinshuiszorg

Mijn Andere Thuis Een kwalitatieve studie naar de monitoring van het welzijn en de behoeften van jongeren in de pleeg- en gezinshuiszorg

ONDERZOEKSRAPPORT 25 april 2016 University of Groningen A.S.Schutte & H.Grietens

Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Stichting Kinderpostzegels Nederland en is onderdeel van het project ‘Mijn Andere Thuis’

Inhoudsopgave 1.

Introductie ...................................................................................................................................................... 2

2.

Probleemstelling............................................................................................................................................. 2

3.

Doelen, onderzoeksvragen en doelgroep ...................................................................................................... 3 3.1 Onderzoeksdoel(en) ..................................................................................................................................... 3 3.2 Onderzoeksvraag en deelvragen .................................................................................................................. 4

4.

Participatie van pleegkinderen: een theoretisch kader ................................................................................. 4

5.

Methode ......................................................................................................................................................... 6 5.1 Kwalitatief onderzoek ................................................................................................................................... 6 5.2 Onderzoekspopulatie en selectiecriteria ...................................................................................................... 6 5.3 Dataverzamelingsprocedure ......................................................................................................................... 7 5.4 Instrumenten ................................................................................................................................................ 8 5.4.1.

Semigestructureerd interview .......................................................................................................8

5.4.2.

Focusgroep.....................................................................................................................................8

5.5 Data analyse.................................................................................................................................................. 9 5.6 Kwaliteit van de studie ................................................................................................................................. 9 5.6.1

Betrouwbaarheid ...........................................................................................................................9

5.6.2

Validiteit .......................................................................................................................................10

5.7 Ethiek .......................................................................................................................................................... 10 5.8 Respondenten ............................................................................................................................................. 12 6.

Onderzoeksresultaten .................................................................................................................................. 12 6.1 Gezinsvorm ................................................................................................................................................. 12 6.1.1

Reden uithuisplaatsing (on)duidelijk ...........................................................................................12

6.1.2

Mening jongere gevraagd ............................................................................................................13

6.1.3

Voorbereiding plaatsing ...............................................................................................................14

6.1.4

Wennen in het pleeggezin of gezinshuis .....................................................................................15

6.1.5

Thuis voelen .................................................................................................................................16

6.1.6

Begrip voor de plaatsing ..............................................................................................................16

6.1.7

Plaatsing met biologische broers / zussen ...................................................................................17

6.1.8

Pleegbroers en -zussen ................................................................................................................18

6.1.9

Mening over bestands- of netwerkplaatsing ...............................................................................19

6.1.10

Verschil met wonen op een groep ...............................................................................................19

6.2 Begeleiding ................................................................................................................................................. 19 6.2.1

Begeleiding door pleeg- en gezinshuisouders .............................................................................19

6.2.2

Begeleiding door jeugdhulpverleners ..........................................................................................21

6.3 Duidelijkheid over de toekomst .................................................................................................................. 26 6.3.1

Duidelijkheid over (over)plaatsing ...............................................................................................26

6.3.2

Duidelijkheid over de nabije toekomst ........................................................................................27

6.3.3

Betrokken worden bij beslissingen ..............................................................................................28

6.4 Samenwerking ............................................................................................................................................ 28 6.4.1 Contact met biologische familie ...........................................................................................................28 6.4.2 Samenwerking tussen jongere, ouders, pleeg- of gezinshuisouders en jeugdhulpverleners ..............30 6.5 Continuïteit van de plaatsing ...................................................................................................................... 32 6.5.1

Stabiliteit ......................................................................................................................................32

6.5.2

Zekerheid over verblijf .................................................................................................................33

6.5.3

Wisseling pleegbroers / -zussen ..................................................................................................34

6.6 Veiligheid .................................................................................................................................................... 34 6.6.1

Betekenis ‘je veilig voelen’ ...........................................................................................................34

6.6.2

Steun zoeken ...............................................................................................................................35

6.6.3

Veiligheid bieden door pleegouders en gezinshuisouders ..........................................................35

6.6.4

Op veiligheid letten door jeugdhulpverleners .............................................................................35

6.7 School ......................................................................................................................................................... 37 6.8 18+ en nazorg ............................................................................................................................................. 38

7.

6.8.1

Wonen na achttien jaar ...............................................................................................................38

6.8.2

Einde jeugdzorgmaatregel ...........................................................................................................39

6.8.3

Voorbereiden op zelfstandigheid ................................................................................................39

6.8.4

Gewoon zijn .................................................................................................................................40

Discussie ....................................................................................................................................................... 40 7.1 Gezinsvorm ................................................................................................................................................. 41 7.2 Begeleiding ................................................................................................................................................. 41 7.3 Duidelijkheid over de (nabije) toekomst .................................................................................................... 43 7.4 Samenwerking ............................................................................................................................................ 43 7.5 Continuïteit van de plaatsing ...................................................................................................................... 43 7.6 Veiligheid .................................................................................................................................................... 44 7.7 School ......................................................................................................................................................... 44 7.8 18+ en nazorg ............................................................................................................................................. 45 7.9 Gewoon zijn ................................................................................................................................................ 45 7.10 Sterke punten en beperkingen ................................................................................................................. 45 7.11 Aanbevelingen .......................................................................................................................................... 46

8.

Conclusie ...................................................................................................................................................... 47

Referenties ............................................................................................................................................................ 49 BIJLAGEN ............................................................................................................................................................... 52

1

1. Introductie Dit onderzoek vormt een onderdeel van het project Mijn Andere Thuis, een initiatief van Stichting Kinderpostzegels Nederland (Zie ook: Mijn Andere Thuis - een handreiking voor gemeenten (Van Manen, 2015)). Het project is ontwikkeld samen met leden van het Expertisenetwerk Pleegzorg en de Alliantie Kind in 1 Gezin, die samen de Denktank Inhuisplaatsen vormden. Het doel van het project is dat gemeenten, in hun rol als eindverantwoordelijken voor de jeugdhulp, goed zicht krijgen op het welzijn en de behoeften van kinderen 2 die niet thuis wonen en dat zij door middel van de aangeboden tools , in partnerschap met jeugdhulpaanbieders, een positieve invloed kunnen uitoefenen op de gezonde ontwikkeling van deze kinderen. Het welzijn van jeugdigen in de pleeg- en gezinshuiszorg is ingedeeld in 8 thema’s, waarvan kennis en praktijk hebben laten zien dat deze van grote invloed zijn op het goede verloop van de plaatsing en op de gezonde 3 ontwikkeling van de jeugdige . Daarbij gaat het om de volgende thema’s, waarbij telkens het thema en de gewenste beleving van de jeugdige genoemd worden: 1. 2.

3.

4.

5. 6. 7. 8.

De gezinsvorm “Ik voel mij thuis in het gezin waar ik woon en de plek waar ik woon past bij mij.” Opvoedcapaciteit van pleegouders/ gezinshuisouders en begeleiding door professionals “Van mijn pleegouders/gezinshuisouders ontvang ik de aandacht, liefde, zorg en begeleiding waar ik behoefte aan heb.” Duidelijkheid over het plaatsingsperspectief “Ik weet waar ik de komende jaren zal wonen: weer thuis of voor langere tijd in een pleeggezin/gezinshuis.” Samenwerking tussen kind, ouders, pleegouders en hun netwerken “Ik heb een goed contact met mijn ouders, familieleden en/of anderen uit mijn netwerk. En zij hebben een goed contact met mijn pleegouders/gezinshuisouders.” Continuïteit van de plaatsing “Het gaat goed met mij in dit pleeggezin/gezinshuis en ik kan hier blijven wonen als dat nodig is.” Veiligheid “Ik voel me veilig.” School “Op school krijg ik de juiste begeleiding en mijn resultaten zijn goed.” Voorbereiding op zelfstandigheid “Ik kan bij mijn pleegouders/gezinshuisouders zo lang blijven als voor mij nodig is en ik krijg goede begeleiding op mijn weg naar zelfstandigheid.”

2. Probleemstelling Met de invoering van de nieuwe Jeugdwet zijn per 1 januari 2015 de gemeenten in Nederland verantwoordelijk voor alle jeugdhulp. Hieronder valt ook de zorg voor kinderen die, al dan niet tijdelijk, ergens anders moeten wonen omdat zij in een thuissituatie verkeren waarin zij niet veilig en gezond kunnen opgroeien. De Jeugdwet sluit aan bij artikel 20 van het Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind (UNCRC) uit 1989 waarin de Staat verplicht wordt gesteld extra bescherming te bieden aan deze groep kinderen. Om de implementatie van het IVRK zowel beleidsmatig als in de praktijk te verbeteren is er, 20 jaar na het ondertekenen van het verdrag, een aanvullende internationale richtlijn opgesteld voor de bescherming van kinderen zonder (adequate) ouderlijke zorg: Guidelines for the Alternative Care of Children (United Nations, 2010). In de richtlijn 1

De leden van de denktank vertegenwoordigen de volgende organisaties: Europees pleegzorgnetwerk APFEL, Nederlands Jeugdinstituut (NJi), Pleegzorg Nederland, Raad voor de Kinderbescherming, Nederlandse Vereniging van Pleeggezinnen (NVP), Alliantie Kind in Gezin, Gezinshuis.com, De Rading Jeugd & Opvoedhulp, Defence for Children, JongWijs, Stichting Quality4Children, Gemeente Zaanstad en Stichting Kinderpostzegels Nederland. 2 Een monitoringsinstrument, een website en een korte film. Zie projectplan ‘Mijn Andere Thuis’ (Van Manen, 2015). 3 Zie uitgewerkte thema’s door Van Manen en De Baat (2015) en Bosma, Jurriens en Klijnman (2015).

2

wordt de voorkeur gegeven aan de plaatsing van kinderen in family-based settings, zoals pleegzorg, andere gezinswoonvormen of kleine groepen in de residentiële zorg. In Nederland is met de invoering van de nieuwe Jeugdwet wettelijk bepaald dat wanneer een kind voor korte of langere tijd niet in het eigen gezin kan opgroeien, hij of zij bij voorkeur in een pleeggezin of gezinshuis wordt opgevangen. Benadrukt wordt dat het belang van het individuele kind bij iedere overweging voorop dient te staan (Eerste Kamer der Staten-Generaal, 2013). Met de wetswijziging is tevens een kader geschapen voor de kwaliteit van de plaatsing: een woonplek die aansluit bij de specifieke behoeften en ontwikkeling van een kind. Mede door de stelselwijziging van de jeugdzorg is er een verschuiving gaande van residentiële plaatsingen naar plaatsingen binnen een gezinsvorm, het liefst binnen het netwerk van het kind. Een gevolg hiervan is dat steeds meer kinderen met een zwaardere zorgbehoefte in pleeggezinnen en gezinshuizen worden opgevangen. Dit vraagt om extra vaardigheden van pleeg- en gezinshuisouders en om passende begeleiding vanuit zorgaanbieders. De continuïteit van dergelijke plaatsingen kan onder druk komen te staan door een ander doel van de transformatie, namelijk zo licht en kort mogelijke hulp (Gardeniers & de Vries, 2012). Om de kwaliteit van plaatsingen te waarborgen is het nodig om de juiste vorm en mate van zorg en begeleiding te bepalen die past bij het individuele kind (Van Manen, 2015). Bij beslissingen die gaan over het bepalen van de juiste zorg en begeleiding worden veelal pleegouders, professionals en andere betrokkenen uit het netwerk van een pleegkind geconsulteerd. Nog te vaak wordt er voorbijgegaan aan een andere belangrijke bron van informatie, namelijk het pleegkind zelf (Fox & Berrick, 2007; Goodyer, 2011). De stem van pleegkinderen zal vaker zijn weerklank moeten vinden in de besluiten die hen aan gaan, niet alleen in de individuele hulpverlening maar ook op bestuurlijk niveau. Wanneer we spreken over participatie, dan hebben we het niet alleen over het bevragen van de mening van pleegkinderen. Er zal met deze mening ook actie ondernomen moeten worden om de zorg voor deze groep te verbeteren (Dedding, Jurrius, Moonen & Rutjes, 2013; Goodyer, 2011; Grietens, 2011).

3. Doelen, onderzoeksvragen en doelgroep 3.1 Onderzoeksdoel(en) Het onderzoeksdoel is het ontwikkelen van een instrument om het welzijn en de behoeften van jongeren in pleeggezinnen en gezinshuizen (hierna: pleegjongeren) te monitoren. Het doel is onder te brengen in de doelstelling van het project Mijn Andere Thuis, namelijk dat gemeenten goed zicht hebben op het welzijn en de behoeften van kinderen die in pleeggezinnen of gezinshuizen wonen, zodat zij een positieve invloed kunnen uitoefenen op de gezonde ontwikkeling van deze kinderen. Via de stem van pleegjongeren raken gemeenteambtenaren betrokken bij hun leefwereld en kunnen zij (een nieuwe) betekenis geven aan de invulling van hun verantwoordelijkheid. Het verwachte resultaat op de lange termijn is dat kinderen die niet thuis kunnen wonen veilig opgroeien, zich gezond kunnen ontwikkelen en ontplooien en als volwassenen zelfstandig en volwaardig kunnen functioneren in de samenleving (Van Manen, 2015). Het doel van het monitoringsinstrument is drieledig: Gemeenten krijgen inzicht in de leefwereld van pleegjongeren: Hoe gaat het met hen? Wat zijn hun ervaringen? Waarin verschillen zij met jongeren die thuis wonen en waarin zijn zij gelijk?; Gemeenten krijgen inzicht in de behoeften van pleegjongeren. De input vanuit pleegjongeren kunnen gemeenten gebruiken bij het opstellen en uitvoeren van hun beleid, zodat de zorg voor deze doelgroep zo optimaal mogelijk aansluit bij hun specifieke behoeften en ontwikkeling. Tevens is de input bruikbaar in de gesprekken tussen gemeenten en jeugdhulpaanbieders; Pleegjongeren krijgen de kans om te vertellen over hun ervaringen, op een manier die bij hen past. Zij ervaren dat hun mening belangrijk is en dat deze serieus wordt genomen. Ook kunnen zij extra informatie ontvangen over onderwerpen die hen aanspreken.

3

3.2 Onderzoeksvraag en deelvragen Het uitgangspunt voor de ontwikkeling van het monitoringsinstrument is het perspectief van pleegjongeren zelf. De hoofdvraag binnen het onderzoek luidt: Wat is het perspectief van jongeren in pleeggezinnen en gezinshuizen betreffende hun welzijn en behoeften aan zorg en begeleiding? De volgende onderzoeksvragen staan hierbij centraal: 1. Wat is de ervaring en behoefte van pleegjongeren als het gaat om het pleeggezin of gezinshuis waar zij in wonen? 2. Wat is de ervaring en behoefte van pleegjongeren als het gaat om de opvoeding en begeleiding vanuit hun pleeg- of gezinshuisouders en professionals? 3. Wat is de ervaring en behoefte van pleegjongeren als het gaat om de samenwerking tussen henzelf, hun ouders, pleeg- of gezinshuisouders en andere personen uit hun netwerk? 4. Wat is de ervaring en behoefte van pleegjongeren als het gaat om de continuïteit van de plaatsing? 5. Wat is de ervaring en behoefte van pleegjongeren als het gaat om de duidelijkheid over hun plaatsingsperspectief? 6. Wat is de ervaring en behoefte van pleegjongeren als het gaat om hun veiligheid? 7. Wat is de ervaring en behoefte van pleegjongeren als het gaat om (de begeleiding van) hun schoolgang? 8. Wat is de ervaring en behoefte van pleegjongeren als het gaat om de voorbereiding op zelfstandigheid? 9. Welke verdere behoeften aan zorg en begeleiding hebben pleegjongeren?

4. Participatie van pleegkinderen: een theoretisch kader Zoals beschreven in het vorige hoofdstuk is het voor de gemeenten van belang om het welzijn en de behoeften van pleegkinderen met regelmaat en meetbaar te volgen, zodat het aanbod van jeugdhulp kan worden afgestemd op de behoeften van pleegkinderen. Een belangrijke vraag die hierbij gesteld kan worden is: Moeten pleegkinderen een inbreng hebben als het gaat om onderzoek naar hun welzijn en behoeften? Het antwoord op deze vraag zal in dit hoofdstuk aan bod komen. De afgelopen jaren is er wereldwijd een groei zichtbaar in het aantal onderzoeken over kinderen in de pleegzorg (Fox & Berrick, 2007; Sellick, 2006). Pleegkinderen hebben echter nog vaak de rol als onderzoeksobject in plaats van die als actieve participant (Goodyer, 2011). Voor de gegevensverzameling worden bijvoorbeeld personen uit de directe omgeving van pleegkinderen betrokken, zoals pleegouders, ouders of professionals (Fox & Berrick, 2006). Onderzoekers kunnen verscheidene redenen hebben voor het niet direct betrekken van pleegkinderen in hun studie. Naast het gegeven dat pleegkinderen vaak jong zijn, kunnen de thema’s die in het onderzoek naar voren komen complex, moeilijk of zelfs pijnlijk zijn (Winter, 2010). Onderzoekers kunnen de participatie van pleegkinderen als een ethisch doolhof ervaren waar men zich niet aan wil wagen. Een ander argument is dat het bespreken van moeilijke thema’s met pleegkinderen slechts is weggelegd voor specialisten (Leeson, 2014). Ook belangrijke personen uit het leven van pleegkinderen kunnen bezwaren hebben tegen participatie. Zij stellen bijvoorbeeld dat pleegkinderen niet competent genoeg zijn om de complexe situatie te begrijpen waar ze in zitten. Gelukkig is er een groeiende groep onderzoekers die deze bezwaren afzetten tegen de winst die behaald kan worden uit de participatie van pleegkinderen in onderzoek en de noodzaak die er is om de verhalen van pleegkinderen serieus te nemen (Goodyer, 2011). Door hen wordt niet voorbij gegaan aan de ethische dilemma’s die onderzoek met pleegkinderen met zich meebrengt, maar deze dilemma’s worden niet als argument gebruikt om pleegkinderen in onderzoek uit te sluiten. Uitsluiting zou hen juist kwetsbaarder kunnen maken. Om de identiteit en het gevoel van zelfcontrole

4

van kinderen te versterken is het nodig om inzicht te krijgen in de ervaringen, gevoelens en verhalen van kinderen (Clark, 2005). Het betrekken van kinderen in wetenschappelijk onderzoek betekent niet dat er getwijfeld wordt aan de opinie van volwassenen. Het perspectief van kinderen representeert ‘de waarheid’ niet meer of minder dan de perspectieven van andere mensen (Ben-Arieh, 2005; Holland, 2009). Echter voor het beantwoorden van vragen die gaan over de ervaringen van kinderen, zijn zij de primaire bron (Clark, 2005). Pleegkinderen zelf zijn de belangrijkste getuigen van hun persoonlijke, en soms gecompliceerde, leven (Goodyer, 2011). Een viertal argumenten zal gegeven worden als het gaat om het actief betrekken van pleegkinderen in onderzoek betreffende hun welzijn. Deze argumenten zijn grotendeels ontleend aan het artikel van Ben-Arieh (2005) waarin hij de rol beschrijft van kinderen in het meten en monitoren van hun welzijn. Het eerste argument heeft betrekking op de rechten die kinderen hebben. Sinds de invoering van het IVRK (1989) hebben de rechten van kinderen een centrale plaats gekregen in het mensenrechten discours. Wanneer de maatschappij kinderen als gelijkwaardig beschouwt, dan zou men erover eens moeten zijn dat wanneer er onderzoek gedaan wordt naar het welzijn van kinderen, het niet acceptabel is dat andere mensen mogen bepalen wat het welzijn van kinderen inhoudt en hoe dit gemeten moet worden. Zelfs als kinderen slechts gedeeltelijke burgerrechten toegekend krijgen en gedeeltelijk de mogelijkheid hebben om te participeren, zouden ze in ieder geval voor dat gedeelte inbreng moeten hebben als het gaat om hun welzijn. Zeker omdat het zoveel invloed op hun leven heeft (Ben-Arieh, 2005). Het tweede argument is gebaseerd op de visie die men heeft over de kindertijd. Goodyer (2011) beschrijft dat de heersende theoretische visie op de kindertijd voortkomt uit de ontwikkelingspsychologie. Zij omschrijft de ontwikkelingspsychologische benadering als een beperkte benadering, aangezien kinderen beschreven worden als nog in ontwikkeling zijnde en hierdoor nog niet als volwaardig worden aangezien. De benadering is gericht op de veronderstelde passiviteit en de tekorten van kinderen. Goodyer (2011) geeft de voorkeur voor een meer sociologische benadering waarin kinderen gezien worden als competente en sociale personen met hun eigen kwaliteiten, verantwoordelijkheden en veerkracht. Ook Ben-Arieh (2005) pleit voor het accepteren van de kindertijd als een op zichzelf staande fase en van kinderen als actieve deelnemers in de maatschappij in plaats van potentiële deelnemers. Kinderen worden nog vaak gezien als ‘toekomstige volwassenen’ waardoor hun welzijn wordt gemeten aan de hand van de uitkomsten van hun kindertijd. Hoewel het mogelijk en plausibel is om de toekomst van kinderen te onderzoeken, gaat het voorbij aan de levensfase waar een kind zich in bevindt. Dit is een fase met zijn eigen sociologische kenmerken. Het is dus noodzakelijk om te focussen op de ervaringen en activiteiten van kinderen als ze nog kind zijn. Het accepteren van kinderen als actieve leden van de samenleving zal ertoe bijdragen dat kinderen meer betrokken worden in onderzoek naar hun welzijn. Het derde argument komt voort uit de zichtbare verandering omtrent de rechten en benadering van kinderen, zoals hierboven beschreven. Alleen gegevensverzameling vanuit derden volstaat niet meer om antwoord te geven op vragen als: Wat ervaren, denken en voelen kinderen? Wat hebben kinderen nodig? Om antwoorden te geven op deze vragen dient de focus te liggen op het dagelijks leven van kinderen en hun ervaringen (Ben-Arieh, 2005). Het vierde argument richt zich op het accepteren van de behoefte aan een ‘subjectieve’ blik als het gaat om het leven van kinderen. In onderzoek wordt nog vaak gestreefd naar objectieve omschrijvingen, waarbij kinderen behandeld worden als passieve objecten van het onderzoek. Huidige sociologische studies focussen op kinderen als actieve leden van de maatschappij, die zowel volwassenen als leeftijdsgenoten beïnvloeden. Om het welzijn van kinderen te meten en te monitoren is het dus nodig om middelen te verzamelen die inzicht geven in de subjectieve percepties van kinderen op hun eigen leefwereld (Ben-Arieh, 2005).

5

5. Methode 5.1 Kwalitatief onderzoek Om te onderzoeken wat het perspectief is van pleegjongeren betreffende hun welzijn, is het nodig om hun beleving in kaart te brengen en rekening te houden met de context van hun verhalen. Dit perspectief is moeilijk op een kwantitatieve wijze vast te stellen, daarvoor zijn de verhalen te complex en reëel. Om recht te doen aan de complexiteit en uniciteit van de verhalen van pleegkinderen is er gekozen voor een kwalitatieve onderzoeksmethode. Flick (2014) beschrijft de volgende onderliggende functies van kwalitatief onderzoek: het gebruik van geschikte methoden en theorieën, de erkenning en analyse van verschillende perspectieven, de reflectie van de onderzoeker als onderdeel van het onderzoeksproces en de variëteit in benaderingen en methoden. Deze uitgangspunten zullen in dit hoofdstuk belicht worden.

5.2 Onderzoekspopulatie en selectiecriteria Het onderzoek richt zich op jongeren tussen de 12 en 23 jaar die in een pleeggezin of gezinshuis verblijven. Wanneer een jongere de leeftijd van 18 jaar bereikt, eindigt in de meeste gevallen de jeugdhulp vanuit de gemeente. De jongere is volgens de Jeugdwet en de Kinderbeschermingswetten in principe niet meer afhankelijk van opvoeders. In sommige gevallen loopt de jeugdhulp echter door tot 23 jaar. Jongeren in de leeftijd van 12 tot 23 jaar zijn over het algemeen goed in staat om te reflecteren op hun eigen situatie en hun ervaringen onder woorden te brengen. Binnen de pleegzorg zijn er drie hoofvarianten te onderscheiden, namelijk deeltijdpleegzorg, kortdurende pleegzorg en langdurende pleegzorg (Strijker, 2009). Binnen de kortdurende pleegzorg zijn jongeren met de zogeheten ‘hulpverleningsvariant’ betrokken. Binnen deze variant wordt er toegewerkt naar huis. Ook jongeren binnen de langdurende pleegzorg zijn betrokken, de zogeheten ‘opvoedingsvariant’. Het onderzoek richt zich niet op jongeren in deeltijdpleegzorg, zoals weekendpleegzorg, vakantiepleegzorg of dagpleegzorg. Zowel bestands- als netwerkplaatsingen maken deel uit van het onderzoek. Het onderzoek richt zich uitsluitend op de formele pleegzorg, waarbij de pleegouders een contract hebben bij een pleegzorgaanbieder, en niet op de informele pleegzorg. Jongeren in gezinshuizen die aangesloten zijn bij een zorgaanbieder of werken als franchiseondernemer zijn in het onderzoek betrokken. Uitsluitend zijn jongeren in gezinshuizen betrokken waarvan de zorg onder de Jeugdwet of de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) valt en dus niet de zorg die valt onder de Wet op de langdurige zorg. Dit zijn bijvoorbeeld jongeren met een ernstig meervoudige beperking. In het onderzoek is een doelgerichte steekproef getrokken. De keuze hiervoor is dat de participanten relevant dienen te zijn voor het onderzoek (Mortelmans, 2013), dus jongeren die kunnen vertellen over wat zij belangrijk vinden als het gaat om hun welzijn of behoeften in het pleeggezin of gezinshuis. Voorafgaand aan de selectie van jongeren zijn er een drietal criteria opgesteld. Het eerste criterium is de leeftijd van de jongere, deze is minimaal 12 jaar en maximaal 23 jaar. De keuze voor deze leeftijdsgrens is gemaakt omdat het instrument ontwikkeld wordt voor pleegjongeren in die leeftijd. Het tweede criterium voor jongeren in de pleegzorg is de variant en voor jongeren in gezinshuizen de vorm van zorg. Pleegjongeren zijn geselecteerd indien er sprake is van de hulpverlenings- of opvoedingsvariant. Voor jongeren in gezinshuizen geldt dat de vorm van zorg onder de Jeugdwet of de Wmo valt. Het derde criterium is de duur van het verblijf in een pleeggezin of gezinshuis. De jongeren verblijven minimaal drie maanden in het huidige pleeggezin of gezinshuis, ervan uitgaande dat er na die periode enige vorm van stabiliteit in het gezin is. Uiteraard is dit per situatie verschillend. In overleg met de pleegzorgbegeleider en/of gedragsdeskundige is er per jongere een afweging gemaakt.

6

5.3 Dataverzamelingsprocedure De werving van jongeren in de pleegzorg is verlopen via een tweetal pleegzorgorganisaties in het noorden van Nederland: Yorneo en Leger des Heils Noord. Voor de werving van jongeren in gezinshuizen zijn zowel Gezinshuis.com als het Leger des Heils betrokken. Beide zijn landelijk werkende organisaties. Naast het werven van jongeren via organisaties, is er ook een oproep voor deelname geplaatst op de Facebook-pagina van JongWijs, een netwerk van jongeren en jongvolwassenen met ervaring in een pleeggezin, gezinshuis of jeugdzorgboerderij. Bij kwalitatief onderzoek staat de relevantie van de steekproef voorop. Dit is de verwachte inbreng van nieuwe inzichten door deelnemers met betrekking tot het thema (Flick, 2014; Mortelmans, 2013). Een steekproef op basis van relevantie geldt ook voor dit onderzoek (cf. paragraaf 3.2), waarbij getracht wordt om een kwalitatieve representatie van de onderzoekspopulatie te verkrijgen. Bij de pleegzorg van het Leger des Heils is voor de selectie van jongeren een doelgerichte steekproef getrokken. Op voorhand zijn deze jongeren ingedeeld op leeftijd en geslacht. Er is ook een verdeling gemaakt in bestands- of netwerkplaatsingen. Per e e categorie is at random een jongere geselecteerd (bijvoorbeeld bij bestandsplaatsingen is telkens de 4 en 5 jongere geselecteerd). Indien de geselecteerde jongere niet deel wilde nemen, is er opnieuw binnen dezelfde categorie een jongere geselecteerd. Bij jongeren in de gezinshuiszorg heeft er geen toevalstrekking plaats gevonden. Bij deze jongeren is er veelal sprake van bovengemiddelde problematiek (de Baat & Berg-le Clerq, 2013), waardoor het noodzakelijk was om vooraf, in overleg met de hulpverlenende instantie, een selectie te maken van de te benaderen jongeren. Ook bij Yorneo heeft er geen toevalstrekking plaatsgevonden. Hier is voor gekozen vanwege de beperkte tijd voor de dataverzameling. De pleegzorgbegeleiders zijn gevraagd om, in overleg met de pleegjongeren, een jongere aan te dragen. Er is getracht om zoveel mogelijk spreiding in geslacht, leeftijd en type plaatsing te bereiken. Het doel om minimaal 15 jongeren in het onderzoek te betrekken is gehaald. Voorafgaand aan de werving van pleegjongeren is een ex-pleegjongere via JongWijs benaderd om zijn mening te geven over de beschreven methoden, zoals de wervingsbrieven, de flyer en de instrumenten die worden gebruikt. Door dit voor te leggen aan een jongere met ervaring in de pleegzorg, is getracht zo goed mogelijk aan te sluiten bij de belevingswereld van jongeren en de betrouwbaarheid en validiteit van de methoden te vergroten (cf. paragraaf 3.5). Wanneer een jongere geselecteerd was, vond er een overleg plaats met de pleegzorgbegeleider en/of de gedragsdeskundige. Er werd gekeken of er omstandigheden waren in de situatie van de jongere waardoor een jongere beter niet benaderd kon worden. Bij zes jongeren was hier sprake van. De wijze van benadering voor deelname was afhankelijk van de leeftijd van de jongere. Bij jongeren tot 18 jaar is naast de toestemming van de jongere zelf, ook toestemming van de gezagsdrager(s) nodig. Naar zowel de geselecteerde jongere als de pleegouder(s) en/of gezagsdrager(s) is een brief gestuurd (zie bijlage I t/m IV). Na het versturen van de brief is binnen een week contact opgenomen met de jongere. Indien de jongere aangaf deel te willen nemen, is er bij jongeren onder de 18 jaar eveneens toestemming gevraagd aan de gezagsdrager(s). Na akkoord is er een afspraak gepland met de jongere. Aan de jongere werd gevraagd of hij of zij, voorafgaand aan het gesprek, een ‘informed consent’-formulier wilde ondertekenen (zie bijlage V). Van de gezagsdrager(s) volstond een mondelinge toestemming. De interviews werden door twee interviewers afgenomen; door de onderzoeker en een student-assistent (cf. paragraaf 5.6.1). Het eerste interview van beide interviewers diende als pilot. De geïnterviewde jongeren kregen de mogelijkheid om feedback te geven op het interview(verloop). Het pilot-interview bood de interviewer tevens de mogelijkheid om te reflecteren op haar interviewvaardigheden (Dendy, Ewing & Thorpe, 2011).

7

5.4 Instrumenten Om achter de meningen, gedachten en gevoelens van jongeren te komen zijn creatieve en interactieve methoden nodig. De methoden dienen aan te sluiten bij de belevingswereld van jongeren. Ook is het noodzakelijk dat er een situatie gecreëerd wordt waarin jongeren de ruimte voelen om hun verhaal te delen (Leeson, 2014). Voor het verzamelen van de ervaringen van pleegjongeren is in dit onderzoek gekozen voor het gebruik van interviews en focusgroepen. Het zijn flexibele instrumenten om de behoeften en ervaringen van pleegjongeren te onderzoeken. Zowel interviews als focusgroepen zijn veel gebruikte methoden binnen kwalitatief onderzoek (Flick, 2014; Mortelmans, 2013) en voor sommige vraagstellingen geschikt om in combinatie te gebruiken (Verhulst & Lamberts, 2015). In de interviews is het mogelijk om diepgaand en over verschillende onderwerpen te spreken en is er voldoende ruimte voor het persoonlijke verhaal. De inzet van focusgroepen wordt in dit onderzoek als aanvullend beschouwd. De minder voor de hand liggende onderwerpen kunnen besproken worden en het relatieve belang van de besproken onderwerpen kan duidelijk worden (Verhulst & Lamberts, 2015). Aan de jongeren is de keuze voorgelegd of zij voorkeur hebben voor een persoonlijk interview, willen deelnemen in een focusgroep of dat zij beide willen. Er is getracht om de instrumenten zoveel mogelijk te laten aansluiten bij de interesses en mogelijkheden van de jongeren. De 8 thema’s (cf. hoofdstuk 1) vormden de sensitizing concepts (Mortelmans, 2013). Zij gaven richting aan het onderzoek en waren helpend om belangrijke ervaringen uit te vragen.

5.4.1. Semigestructureerd interview Het interview had een semigestructureerd verloop (zie bijlage IX). De onderwerpen die aan bod kwamen zijn relevant voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen, maar daarnaast is er ruimte gelaten voor het bespreken van onderwerpen die niet op voorhand vastgesteld waren maar die wel belangrijk werden bevonden. De interviewleidraad is middels een literatuuronderzoek uitgewerkt door Bosma, Jurriens en Klijnman (2015), in het kader van hun bachelorwerkstuk. De leidraad vormde de basis voor het eerste (pilot)interview. Na de reflectie is de leidraad waar nodig aangepast. Ook de toepassing was flexibel: bepaalde onderwerpen zijn bij de ene jongere meer aan bod gekomen dan bij de andere. Per thema is een kaartje ontworpen met daarop het thema afgebeeld. De jongere kon, als hij of zij daar behoefte aan had, zelf de volgorde van de 8 thema’s bepalen. Hierdoor had de jongere gedeeltelijk de regie over het interview. Ook kon de jongere aangeven als hij of zij niet over een thema wilde spreken. De volgorde van de vragen die gesteld werden per thema hadden een logische opbouw: eerst kwamen de minder bedreigende vragen aan bod en later de meer diepgaande vragen. Per interview werd dit afgestemd op de jongere. De vragen waren ‘open’ en werden op een kindvriendelijke en begrijpelijke manier gesteld. De locatie voor de afname van het interview kon door de jongere zelf bepaald worden. Dat kon in het pleeggezin of gezinshuis zijn, maar ook op een meer ‘neutrale’ plek. Wanneer de jongere in het pleeggezin of gezinshuis wilde afspreken, dan werd er getracht om een plek te zoeken waarbij de interviewer en de jongere ongestoord met elkaar konden spreken. Voorafgaand werd de tijd genomen om elkaar beter te leren kennen en om een ontspannen sfeer te creëren. Er werd nogmaals uitleg gegeven over het onderzoek en wat de jongere kan en mag verwachten. Hierbij werd ook de vraag voorgelegd of de jongere akkoord was met de opname van het interview. De onderzoeker legde aan de jongere uit dat hij of zij tussentijds altijd de mogelijkheid heeft om de opname te stoppen. Dit kon door het aan te geven, maar ook door het apparaat zelf uit te zetten. De interviewer deed voor hoe de jongere dit kon doen. De interviewer besprak met de jongere dat hij of zij de vrijheid heeft om te delen wat hij of zij wil en dat niet op alle vragen antwoord gegeven hoeft te worden. Ook mocht de jongere te allen tijde aangeven te willen stoppen met de deelname. Als de informatie duidelijk was voor de jongere en hij of zij toestemming gaf voor het interview en de eventuele opname, werd het ‘informed consent’-formulier getekend. Alle jongeren hebben toestemming gegeven voor de opname.

5.4.2. Focusgroep Geen van de jongeren heeft de voorkeur gegeven voor deelname aan een focusgroep. Een aantal jongeren die geïnterviewd zijn, zijn bij elkaar gekomen om de conceptversie van het instrument te bespreken.

8

5.5 Data analyse De opgenomen interviews zijn uitgeschreven in interviewtranscripten en er heeft een thematische analyse plaatsgevonden. Onder thema’s worden patronen in de data verstaan, waar inhoud en betekenis aan is gegeven. Voor de thematische analyse zijn een aantal fasen doorlopen die beschreven zijn door Braun en Clarke (2006): 1.

2.

3. 4.

5. 6.

Het ‘eigen’ maken van de data. De onderzoeker heeft het grootste gedeelte van de data zelf verzameld. Wanneer dit niet het geval was, heeft de onderzoeker de interviews beluisterd en daarbij de transcripten zorgvuldig gelezen. Gedurende de uitwerking en/of het lezen van de transcripten is er actief gezocht naar patronen in de data. Hier zijn notities van gemaakt. Coderen van de data. De interviews zijn opgedeeld in fragmenten, waar codes aan gekoppeld zijn. In deze fase vormden de 8 thema’s, de sensitizing concepts (cf. paragraaf 5.3.1.), het uitgangspunt bij het zoeken naar interessante patronen die de basis konden gaan vormen voor de (sub)thema’s. De onderzoeker bleef echter alert op het verwerven van nieuwe inzichten uit de data, die niet direct beschreven waren in de thema’s. Zoeken naar thema’s. Nadat alle interviews waren gecodeerd en eventuele overlappende codes waren samengevoegd, is er een verbinding gelegd tussen de codes en zijn mogelijke (sub)thema’s benoemd. Beoordelen van de thema’s. De opgestelde (sub)thema’s zijn kritisch bekeken en verfijnd zodat er een logische samenhang kwam tussen de fragmenten per thema en de thema’s onderling voldoende onderscheidend waren. Definiëren en benoemen van thema’s. De essentie van elk thema is vervolgens bepaald en beschreven en ook hoe de thema’s in relatie staan tot elkaar. Rapporteren. De rapportage bevat een beknopt en samenhangend verhaal - zowel binnen als tussen de thema’s - en is voortgekomen uit de data.

In de analyse is voortdurend heen en weer bewogen tussen de volledige dataset (alle interviews), de gecodeerde fragmenten en de analyse van de data. Voor het coderen en structureren van de interviewtranscripten is er gebruik gemaakt van kwalitatieve software: Atlas.ti.

5.6 Kwaliteit van de studie In deze paragraaf worden de aandachtspunten en procedures beschreven die hebben bijgedragen aan de kwaliteit van de studie.

5.6.1

Betrouwbaarheid

In de klassieke betekenis van het woord is betrouwbaarheid de reproduceerbaarheid van de resultaten. Dus in hoeverre de resultaten overeenkomen wanneer het onderzoek opnieuw wordt uitgevoerd. Het reproduceren van onderzoeksresultaten is geen doel binnen het kwalitatief onderzoek, omdat men ervan uitgaat dat de realiteit sociaal geconstrueerd is en zich geleidelijk ontwikkelt (Mortelmans, 2013). Dit betekent echter niet dat betrouwbaarheid als concept achterwege gelaten moet worden. Onderstaand wordt beschreven hoe er binnen dit onderzoek aandacht is geweest voor de betrouwbaarheid van de resultaten. Er is een student-assistent aangesteld die een aantal interviews heeft afgenomen en deze heeft uitwerkt in interviewtranscripten. Een voorwaarde voor de aanstelling van de student-assistent was dat hij of zij relevante kennis en ervaring heeft met betrekking tot het thema. De aangestelde student-assistent volgt de opleiding Orthopedagogiek en heeft stage gelopen binnen de pleegzorg. Zij heeft zich verder verdiept in het onderzoek door het lezen van relevante stukken, zoals het projectplan van Stichting Kinderpostzegels Nederland (2015), de onderzoeksopzet en de bachelorscriptie van Bosma, Jurriens en Klijnman (2015). Zoals beschreven in paragraaf 5.4.1. is er een interviewleidraad uitgewerkt en deze is leidend geweest voor het verloop van het interview. Na het eerste (pilot)interview van de student-assistent is uitgebreid gereflecteerd op het verloop van het interview en haar interviewvaardigheden.

9

De onderzoeker heeft een onderzoekslogboek bijgehouden waarin het verloop van het onderzoek gedetailleerd beschreven is, zoals de genomen beslissingen, eventuele moeilijkheden en wijzigingen in de planning. Zoals eerder genoemd staat de onderzoeker nooit los en neutraal tegenover het thema van zijn of haar onderzoek. Wanneer een onderzoeker zich niet bewust is van deze relatie, dan kan dit een gevaar vormen voor de betrouwbaarheid van het onderzoek (Mortelmans, 2013). De onderzoeker heeft gereflecteerd op de verhouding en ideeën die zij heeft met betrekking tot het thema. Daarnaast heeft de onderzoeker na elk interview de voorlopige interpretaties genoteerd, om alert te blijven op de eigen opvattingen gedurende de analyse. De onderzoeker heeft de analyse uitgevoerd, waaronder het coderen van de interviewtranscripten. Om de betrouwbaarheid te vergroten is één interview (open) gecodeerd door zowel de onderzoeker als haar supervisor. De toegekende codes zijn vergeleken en eventuele verschillen zijn besproken. Het voornaamste verschil was dat de supervisor meer open, vanuit de data, heeft gecodeerd en de onderzoeker meer vanuit de eerder genoemde sensitizing concepts. Hierover is gesproken en besloten om, vanwege de beperkte tijd en het praktische doel van het onderzoek, de codering te richten op de thema’s.

5.6.2

Validiteit

Met validiteit wordt ook wel de geloofwaardigheid van het onderzoek bedoeld: komen de interpretaties van de onderzoeker overeen met de betekenisgeving van de onderzochten (Mortelmans, 2013)? Zelfreflectie en de duidelijkheid over het verloop van het proces, zoals hierboven omschreven, verhogen naast de betrouwbaarheid ook de geloofwaardigheid. Ook diepgang in de dataverzameling vergroot de geloofwaardigheid. Om tot diepgang te komen is er voldoende tijd uitgetrokken voor de dataverzameling, om zo tot de kern van de onderzoeksvraag te komen. In de interviews is getracht dit te bereiken door de jongeren een gevoel van veiligheid en vertrouwen te geven. Er is aandacht uitgegaan naar hun wensen en de gebruikte methoden sluiten grotendeels aan bij hun belevingswereld. Ook het geven van duidelijkheid over de inhoud, het doel en de verwachtingen droeg bij aan dit gevoel (cf. paragraaf 5.4). Tijdens de totstandkoming van het codeboek is er afstemming geweest tussen de onderzoeker en de supervisor. Bij twijfel of discussie over het toekennen van een code aan een fragment is er gezocht naar consensus. Het cyclische proces (cf. paragraaf 5.6.2) droeg bij aan het ontstaan van een gevalideerd codeboek. Zoals beschreven in de vorige paragraaf is er in de analyse voortdurend heen en weer bewogen tussen de volledige dataset (alle interviews), de gecodeerde fragmenten en de analyse van de data. Ook is de validiteit vergroot door de uitkomsten van de data-analyse, de input voor het instrument, terug te koppelen aan een aantal jongeren (cf. paragraaf 5.7).

5.7 Ethiek Ethiek is een centraal thema wanneer het gaat om de participatie van pleegkinderen in onderzoek. Zoals Grietens (2011, p.34) het omschrijft: ‘Pleegkinderen het woord geven in onderzoek is geen neutraal, vrijblijvend handelen.’. Voor ethische dilemma’s zijn vaak geen kant en klare oplossingen, maar belangrijk is sensitiviteit van de onderzoeker en reflectie op de overwegingen in het onderzoek (Flick, 2014). De betrouwbaarheid en validiteit van onderzoek met jongeren en het verantwoord ethisch handelen kan vergroot worden door het kiezen van een benadering die jongeren een actieve rol geeft in het onderzoek. Een benadering die hen controle geeft over het onderzoeksproces en methoden die aansluiten bij hun belevingswereld (Ben-Arieh, 2005). De ethische overwegingen uit dit onderzoek zullen beschreven worden aan de hand van vier principes die zijn opgesteld door Grietens (2011), namelijk openheid, autonomie, welwillendheid en rechtvaardigheid. Openheid

10

Voor het betrekken van jongeren in het onderzoek diende er, naast de toestemming van jongeren zelf, ook toestemming door de gezagsdragers gegeven te worden bij jongeren onder de 18 jaar. Om de keuze voor deelname zoveel mogelijk bij de jongeren te laten zijn er een aantal afwegingen gemaakt. Allereerst zijn de jongeren als eerste benaderd met de vraag voor deelname. Daarnaast is er aan de jongeren actieve toestemming gevraagd door het tekenen van het ‘informed consent’-formulier. Bij de gezagsdrager(s) volstond passieve toestemming door het geven van mondelinge toestemming (Dedding et al., 2013). De informatie die aan de jongeren en andere betrokkenen gegeven is, was zo concreet en volledig mogelijk en er was ruimte voor dialoog (Grietens, 2011). Verder zijn aan de betrokkenen de voordelen van deelname toegelicht: pleegjongeren kunnen zich gehoord voelen, hun verhalen kunnen van waarde zijn voor andere pleegjongeren en ze kunnen bijdragen aan het verbeteren van de hulpverlening. Autonomie De jongeren in het onderzoek kregen de vrijheid om, op basis van juiste en volledige informatie, de beslissing te nemen om wel of niet deel te nemen. Autonomie reikt echter verder dan het geven van toestemming. In participatief onderzoek kunnen jongeren verschillende rollen toebedeeld krijgen. Deze rol kan verschillen van ‘bron van informatie’ tot onderzoekspartner (Ben-Arieh, 2005). Om tot betekenisvolle participatie te komen (Dedding et al., 2013) zijn pleegjongeren zoveel mogelijk betrokken bij het onderzoeksproces en de uitkomsten. Aan een ex-pleegjongere is zijn mening gevraagd over de informatiebrief, de flyer en de inzet van de gekozen methoden, zoals het interview en de focusgroep. Ook heeft deze jongere zelf ideeën ingebracht. Aan de jongeren die wilden deelnemen is de keuze voorgelegd op welke manier zij betrokken wilden worden in het onderzoek, via een interview of deelname aan een focusgroep. De methoden waren deels flexibel en werden afgestemd per situatie. Na het analyseren van de gesprekken, zijn de uitkomsten teruggekoppeld aan de jongeren. Dit is gebeurd in de vorm van een samenvatting van de onderzoeksresultaten, afgestemd op hun niveau en taalgebruik. Zij kregen de mogelijkheid om commentaar te geven op het rapport, wanneer zij het bijvoorbeeld niet prettig vonden dat zij zich herkenden in een citaat. De verhalen van pleegjongeren zijn leidend geweest in de ontwikkeling van de app. Ook is de conceptversie van het instrument voorgelegd aan een aantal jongeren, zodat zij feedback konden geven op zowel de inhoud als de vormgeving. Welwillendheid Welwillendheid betreft het humane karakter van onderzoek (Grietens, 2011). Het is duidelijk dat pleegjongeren geen schade mogen ondervinden door deelname aan het onderzoek. Dit is voor het grootste gedeelte bewaakt door het respecteren van de autonomie van pleegjongeren, zoals omschreven in de vorige paragraaf. Ook is er rekening gehouden met de privacy en anonimiteit van de deelnemers en de vertrouwelijkheid van de gesprekken. Namen komen niet voor in de uitgeschreven gesprekken - de transcripten - en in de rapportage. Ook andere elementen die herleidbaar zouden kunnen zijn naar een deelnemer zijn uit de transcripten verwijderd. Dit geldt eveneens voor eventuele passages uit de transcripten die in het onderzoek gerapporteerd worden. Er is zorgvuldig omgegaan met (het bewaren van) de opnames en de transcripten. De opnames zullen na het uitwerken van de transcripten verwijderd worden en niet in hun geheel opgenomen worden in de rapportage. Opnames, notities en transcripten zijn opgeslagen in een beveiligd account van de Rijksuniversiteit van Groningen. Soms kunnen volwassenen de verwachting hebben dat de onderzoeker de verhalen van de jongeren met hen zal delen (Ben-Arieh, 2005). Met zowel de pleegjongeren als de betrokken volwassenen is duidelijk gecommuniceerd dat de gesprekken vertrouwelijk zijn en niet gedeeld zullen worden. Ook is de rol van de onderzoeker aan bod gekomen. Aan pleegjongeren is uitgelegd dat de onderzoeker met de verhalen die worden gedeeld geen directe invloed kan uitoefenen op aspecten in hun leven, wat een hulpverlener wel kan (Leeson, 2014). Ook is uitgelegd dat het voor kan komen dat er een reden is om de vertrouwelijkheid te schenden. Mocht er uit een verhaal naar voren komen dat het welbevinden of de veiligheid van een jongere in gevaar is, dan kan er doorverwezen worden naar een professional. Als de situatie dusdanig ernstig is dan kan er, na consultatie met een collega, met de jongere besproken worden dat de informatie gedeeld moet worden.

11

Naast dat pleegjongeren geen schade mogen ondervinden aan het onderzoek, dient het onderzoek ook een positieve bijdrage te leveren (Flick, 2014; Grietens, 2011). Zoals eerder genoemd geeft het onderzoek pleegjongeren als groep een stem en door hun verhalen komt er meer zicht op het welzijn en de behoeften van deze jongeren. Deze inzichten kunnen vertaald worden naar beleid wat er op gericht is om de hulpverlening beter aan te laten sluiten bij de individuele behoeften van een pleegkind. Rechtvaardigheid Misschien wel de grootste uitdaging is het verschil in macht en status tussen jongeren en volwassenen (BenArieh, 2005). Er is getracht zoveel mogelijk de gelijkwaardigheid te bewaren in de relatie met pleegjongeren, door het gebruik van kindvriendelijke methoden (zie punt autonomie) en door dicht bij de eigen woorden van de jongeren te blijven. Door de interpretatie van verhalen middels de analyse, heeft de onderzoeker directe invloed op de uitkomsten. Dit is zoveel mogelijk beperkt door onder andere het terugkoppelen van de bevindingen aan de pleegjongeren.

5.8 Respondenten Er zijn naar verhouding meer jongeren gerekruteerd die in een pleeggezin wonen (N=10) dan jongeren in een gezinshuis (N=5). Landelijk verblijven er ook meer kinderen in de pleegzorg dan de gezinshuiszorg: in 2013 verbleven gemiddeld 21.606 kinderen in de pleegzorg (Pleegzorg Nederland, 2014) en 1728 kinderen in gezinshuizen (Gezinspiratieplein, 2014). Van de 15 jongeren zijn er 7 jongen en 8 meisje. De leeftijd van de jongeren varieert tussen de 12 en 18 jaar. Er zijn geen jongeren geselecteerd die ouder dan 18 jaar waren. Van elke andere leeftijdscategorie is er minimaal één jongere betrokken. Van de jongeren die in een pleeggezin wonen zijn 2 jongeren binnen hun netwerk geplaatst en 8 jongeren bij onbekenden (bestandsplaatsing). 2 jongeren zijn op vrijwillige basis uit huis geplaatst en bij de andere 13 jongeren is of was er sprake van een kinderbeschermingsmaatregel. De leeftijd dat een jongere uit huis is geplaatst ligt tussen de 0 en 10 jaar. De leeftijd waarop een jongere in het huidige pleeggezin of gezinshuis is komen wonen, varieert tussen een aantal dagen tot 13 jaar oud. De jongeren hebben tussen de 0 en 4 overplaatsingen meegemaakt. Van de 12 jongeren die op basis van een toevalstrekking benaderd zijn, hebben 6 jongeren aangegeven liever niet deel te nemen aan het onderzoek. Redenen hiervoor waren: eerder aan een onderzoek meegedaan, voelt zich geen ‘pleegkind’, vindt het lastig om antwoord te geven op vragen of lijkt het niet leuk.

6. Onderzoeksresultaten In dit hoofdstuk worden de resultaten beschreven van de afgenomen interviews, waarbij er antwoord wordt gegeven op de negen deelvragen (cf. paragraaf 3.2). In de beschrijving van de resultaten wordt veelvuldig gebruikt gemaakt van citaten van jongeren. Enerzijds om zo min mogelijk algemene uitspraken te doen en zo dicht mogelijk bij de verhalen van jongeren te blijven en anderzijds omdat de jongeren hun situatie vaak zelf het mooiste kunnen beschrijven. De genoemde citaten zijn de persoonlijke keuze van de onderzoeker; een citaat drukt bijvoorbeeld de ervaring van een jongere goed uit of het dient als een duidelijk voorbeeld. Bij het noemen van een citaat is tevens rekening gehouden met het waarborgen van de anonimiteit van de jongere.

6.1 Gezinsvorm 6.1.1 Reden uithuisplaatsing (on)duidelijk Voor de meeste jongeren geldt dat het voor hen duidelijk is wat de reden is van hun uithuisplaatsing. Er zijn echter ook jongeren die het globaal weten en jongeren die nog met vragen zitten. Eén jongere (18) vertelt bijvoorbeeld dat hij wel weet waarom hij en zijn broer uit huis zijn geplaatst, maar dat hij niet precies weet welke problemen zijn moeder had: “..ik weet niet of het een aandachtspunt is, maar daar heb ik eigenlijk nog nooit wat van gehoord [..]. Hoe het zo heeft gelopen ofzo. Dat [..] heb ik volgens mij wel eens aangevraagd maar ik heb nooit echt een duidelijk antwoord daarop gehad.”. Een andere jongere (18) weet pas sinds kort welke problemen er vroeger waren. Hij geeft aan dat hij dit niet mocht weten en dat hij hier zelf een aantal

12

keer naar gevraagd heeft bij zijn voogd. Er is ook een jongere (16) die alleen globaal beschrijft wat er aan de hand was: “..ja mijn moeder die was dus alleen, die had geen man ofzo en ja die, die kon gewoon niet echt meer [..] goed voor ons zorgen dus.”. Een andere jongere (17) vertelt dat ze als kind door had dat er problemen waren thuis: “..op het moment dat mijn vader overleed, toen ging m'n moeder heel veel drinken en toen moest ik voornamelijk voor m'n zusje zorgen. [..]. Zeg maar in groep zeven werd [het] allemaal een beetje teveel, en toen heb ik met school daarover gehad en die hebben jeugdzorg toen ingeschakeld en dezelfde dag zijn we toen nog hierheen gekomen.”. Ook een andere jongere (15) is zelf weggelopen bij haar ouders en verbleef bij haar oudere zus. Ze kon daar niet blijven wonen en is naar een pleeggezin gegaan. Twee jongeren (12 en 14) geven beiden aan dat hun moeder niet goed voor hen kan zorgen vanwege persoonlijkheidsproblemen en dat hun vader vanwege lange of onregelmatige werkdagen niet beschikbaar kan zijn als opvoeder. Er zijn ook een aantal jongeren die spreken over ernstige problemen in de thuissituatie vroeger, waaronder verwaarlozing, mishandeling of middelenmisbruik van een ouder. 6.1.2 Mening jongere gevraagd Zes jongeren waren vijf jaar of jonger toen ze in het huidige pleeggezin of gezinshuis kwamen wonen. Aan deze jongeren is destijds niet gevraagd hoe zij over de plaatsing dachten of de jongeren konden zich dat niet meer herinneren. De negen jongeren die op latere leeftijd in het pleeggezin of gezinshuis zijn gekomen, hebben op verschillende wijze aan kunnen geven wat zij van de plaatsing vonden. Sommige jongeren konden voorafgaand aan de plaatsing aangeven wat voor gezinsvorm hun voorkeur heeft. Eén jongere (17) wilde bijvoorbeeld bij haar opa en oma wonen en een andere jongere (15) in een gezinshuis, zij verbleef op dat moment op een groep. Dat de jongeren hun mening konden geven, betekende niet in alle gevallen dat het ook op die manier gebeurde. Eén jongere (12) woonde bijvoorbeeld op een groep en wil nog steeds het liefst terug naar zijn moeder. Omdat dat niet mogelijk is, heeft hij aangegeven dat hij dan graag in een gezinshuis in de buurt wil wonen. Hierdoor kan hij op zijn oude school blijven. Er is ook een jongere (18) die vertelt dat het hem en zijn pleegouders, waar hij tijdelijk verbleef, beter leek om bij jongere pleegouders te wonen maar dat deze niet beschikbaar waren. Hij legt uit: “..het is heel beperkt gewoon dus je hebt weinig te kiezen, ook al zou je willen kiezen zeg maar..”. Volgens hem zijn er te weinig pleegouders die een ouder pleegkind willen opvangen. Een andere jongere (15) die tijdelijk bij haar zus woonde wilde het liefst bij haar zus blijven. Omdat dat niet mogelijk was, is er een pleeggezin voor haar gezocht. Ook zijn er een aantal jongeren die niet vooraf konden aangeven welk gezinssituatie hun voorkeur heeft, maar zij konden wel hun mening geven over het pleeggezin of gezinshuis waar zij kennis mee maakten. Een jongere (12) die vrijwillig uit huis is geplaatst vertelt hoe zij haar mening kon geven over haar mogelijke nieuwe woonplek: Interviewer “Heb je van te voren zelf mogen zeggen bij wat voor mensen je zou willen wonen?” Jongere “Nee ik heb niet echt dit gezinshuis uitgezocht, dat werd voor me uitgezocht, maar als ik het echt niet leuk vond dan mocht ik wel nee zeggen.” Interviewer “En wat vond je daarvan?” Jongere “Dat vond ik wel handig, want als ik ze echt niet leuk vond hier dan mocht ik gewoon naar een ander gezinshuis komen kijken. Maar ik vond het hier leuk genoeg.”. Zij is de enige jongere die vertelt dat haar ouders mee mochten beslissen over haar nieuwe woonplek. Twee jongeren (17 en 18) geven expliciet aan dat het belangrijk is dat de mening van de jongere serieus wordt genomen door volwassenen als het gaat om de plaatsing. Eén daarvan benoemt: “Ik vind ook gewoon dat ze van te voren, voordat ze in een pleeggezin terecht komen, dat ze gewoon die [pleeg]ouders kennis mee moeten

13

maken. En dat ze op een bepaalde proeftijd ofzo, voor een tijdje bij een pleeggezin terecht komen, en als het klikt, ja dan kan je blijven, klikt het niet dan moeten ze iets anders opzoeken. Ik vind niet dat je tegen je zin in ergens moet zitten tot je achttiende omdat dat zo is beslist en omdat je geen andere mogelijkheid hebt. Ik vind gewoon dat je zelf moet kiezen of dit nou echt iets voor jou is en zo niet dan iets anders.”. Een andere jongere (12) die dit zelf heeft meegemaakt vertelt: “…in een pleeggezin [..] was ik heel lang enig kind. Maar dat vond ik niet fijn, want ik was drukte gewend dus ik zei [..] tegen toen pleegmoeder zei ik: ‘Ik voel me hier niet zo thuis’, en toen zei ze: ‘Ja daar gaan we dan aan werken.’”. Er is toen een ander gezin voor hem gezocht en hij woont nu in een gezinshuis met meerdere kinderen. Een andere jongere (15) is op 11-jarige leeftijd niet betrokken geweest bij de keuze voor een pleeggezin, maar zegt dat ze dat achteraf niet erg vindt omdat ze het naar haar zin heeft in haar pleeggezin. 6.1.3 Voorbereiding plaatsing De meeste jongeren die zich de plaatsing nog kunnen herinneren geven aan op verschillende manieren te zijn voorbereid, afhankelijk van de leeftijd waar ze in zaten. Eén jongere (15) was vijf jaar toen ze in het gezinshuis kwam wonen. Ze verbleef eerst op een crisisplek en daar is haar gezinshuismoeder één keer langs geweest om kennis te maken. Daarna is ze gelijk over gegaan naar het gezinshuis, samen met haar zusje. Twee zusjes (13 en 16) verbleven bij een vriendin van hun moeder voordat ze in het pleeggezin kwamen op twee- en vijfjarige leeftijd. Er was twee keer een bezoek gepland met pleegouders en ze hadden een foto van het pleeggezin gekregen, zodat ze alvast konden wennen. Ook had de vriendin van hun moeder een boekje gemaakt met daarin hun gewoonten beschreven. De oudste zus herinnert zich nog dat ze abrupt bij de vriendin van haar moeder ging wonen: “..ik heb in m’n herinnering dat ik dan bij school was en in één keer gewoon daar werd opgehaald, terwijl dat nog midden op de schooldag was en dat we dan in één keer daar heen gingen en dat je dan helemaal was van: ‘Huh waarom moet dit?’”. De jongeren die wat ouder waren toen ze in het pleeggezin of gezinshuis kwamen wonen, hebben vrijwel allemaal een kennismaking gehad. Eén jongere (12) vertelt: Interviewer “Was de kennismaking hier [in het gezinshuis]?“ Jongere “Nee, dat was in mijn huis en daarna kwam ik hier een middag, toen kwam ik hier eten, toen kwam ik hier logeren en toen ging ik hier wonen geloof ik.”. Een andere jongere (12) is met de mentor van zijn groep eenmaal op bezoek geweest in het gezinshuis voordat hij er kwam wonen. Eén jongere (15) vertelt dat zij eerst een dag op bezoek kwam in het gezinshuis en dat zij daarna een nacht bleef slapen. Er was ook een jongere (18) die in een pleeggezin woonde en tijdens de zomervakantie bij een ander pleeggezin verbleef. Hij is hier kort daarna gaan wonen, omdat het niet goed ging bij het pleeggezin waar hij op dat moment woonde. Hij vertelt dat hij vier dagen van te voren hoorde dat hij uit huis geplaatst werd. Hij had het beter gevonden als hij dit eerder wist. Een andere jongere (15) woonde bij haar zus nadat ze weg was gelopen bij haar ouders. Ze hoorde een paar weken van te voren dat ze naar een pleeggezin moest. Ze heeft twee keer een bezoek gehad om kennis te maken met het pleeggezin. Er is ook een jongere (15) die op zevenjarige leeftijd onvoorbereid in het pleeggezin kwam: Interviewer “Weet je nog hoe je dat vond, de overgang van je ouders naar het pleeggezin?” Jongere “Ja ik wist eigenlijk niet zo goed wat er gebeurde. Ik was ook nog maar zeven en ze hadden ook niet verteld wat er gebeurde. [..]. Ik werd van school gehaald en toen [ben ik] in het pleeggezin gekomen.”. Twee jongeren (14 en 17) zijn binnen hun netwerk opgevangen. Bij hen was er geen sprake van voorbereiding omdat ze elkaar goed kenden. De andere jongeren kunnen zich de plaatsing niet meer herinneren omdat ze te jong waren.

14

6.1.4 Wennen in het pleeggezin of gezinshuis Wennen in een pleeggezin De twee jongeren (14 en 17) die binnen hun netwerk zijn geplaatst, wonen beiden bij hun grootouder(s). Eén jongere (14) vertelt dat hij met name moest wennen aan de veranderende rol van zijn oma, namelijk van oma naar opvoeder: “In het begin toen ik bij oma kwam wonen toen, toen was het eerst anders want als je bij oma kwam dan werd je verwend. Toen ik nog bij mama woonde en ik kwam bij oma, nou kreeg ik een rol pepermunt, kreeg ik een rol Mentos, lagen we op de bank, met een vliesdeken om, kregen we alles [..]. Maar nou, als ik nou op de bank ga liggen en zeg: ‘Oma wil je me even misschien even een glas..?’ [oma:]‘Ja stap zelf maar in de benen.’”. De andere jongere (17) vertelt dat ondanks de verschillen in beide thuissituaties het vertrouwd voor haar was, omdat ze familie zijn en ze al vaker bij haar opa en oma kwam. Een andere jongere (16) is samen met haar zusje (13) in een pleeggezin komen wonen, nadat ze bij een vriendin van haar moeder woonde. Ze kan zich dit niet heel goed meer herinneren, maar ze weet nog wel dat ze in het begin veel moest huilen als die vriendin weer vertrok na een bezoek. Haar zusje weet nog dat ze een Bob de Bouwer slaapkamer kreeg, dit was haar van te voren beloofd. Ook de grote tuin vond ze fijn. Daarnaast waren haar pleegouders lief voor haar. Ook het hebben van meerdere pleegbroers en -zussen was een verandering: “We hadden [..] eigenlijk ook niet echt [een] grotere broer of zus ofzo en nou hadden we direct vier d’r bij, dus dat is ook wel grappig.”. Een andere jongere (18) verbleef eerst tijdelijk bij zijn pleegouders in de zomervakantie. Hij vertelt dat hij in die periode verwend werd door hen. Toen hij daar voor vast kwam wonen werd dat minder. Hij geeft aan dat hij daar geen moeite mee had. Eén jongere (15) vertelt dat ongeveer alles anders was in het pleeggezin dan bij hem thuis, met name de omgang met elkaar en de taal die er gesproken werd. Zijn ouders zijn namelijk van niet-Nederlandse afkomst. Ook een andere jongere (15) moest aan veel dingen wennen. Ze vertelt dat ze het in het begin eng vond in het pleeggezin en dat ze erg verdrietig was dat ze niet meer bij haar zus kon wonen. Ze geeft aan waar ze het meest aan moest wennen: “Nou de nieuwe mensen, de hoeveelheid mensen, de omgeving. Want ik woonde eerst in een dorp en ik kom nu dus in een grote stad dus dat was wel heel erg wennen. Ja en de bepaalde regels want bij mijn zus en bij mijn ouders was ik eigenlijk gewoon meer op mezelf, dus dat was nou ja heel anders dan dat ik nu heb.”. De andere jongeren die in een pleeggezin wonen kunnen zich de eerste periode niet meer herinneren, omdat ze nog jong waren. Wennen in een gezinshuis Eén jongere (12) is op haar tiende in het gezinshuis komen wonen. Ze moest er aan wennen dat ze bij het eerste bezoek tot laat mocht lezen in bed en dat dat niet meer mocht toen ze daar ging. Ook moest ze er erg aan wennen dat ze met allemaal jongens kwam te wonen: “Ik vond het niet zo heel leuk dat ik het enige meisje was en ik kon niet zo goed opschieten met (naam pleegbroer) maar ik vond gewoon de tuin en de trampoline leuk. En (namen gezinshuisouders) die leken me niet meteen onaardig ofzo.”. Later kwam er een meisje in het gezinshuis wonen waar ze nu veel mee optrekt. Een andere jongere (12) woont nog maar kort in het gezinshuis. Hij moet met name wennen aan de regels in het gezinshuis, omdat die anders zijn dan op de groepen waar hij heeft gewoond. Ook is er meer geluid in de omgeving, omdat hij nu in een woonwijk woont en de groep op een afgelegen terrein stond. Eén jongere (15) die op dertienjarige leeftijd in het gezinshuis kwam wonen vertelt dat ze het spannend vond in het begin. Ze kan zich de eerste weken nog goed herinneren: “..ik kwam midden in de zomervakantie en ik ging gelijk met hun op vakantie, de tweede week. Dus dat was wel fijn zodat, [we hadden] echt wel een week zeg maar om [elkaar] te leren kennen.”. Wat ze ook fijn vond is dat haar gezinshuismoeder haar overal bij probeerde te betrekken, maar haar tegelijkertijd de ruimte gaf om zich terug te trekken. Een andere jongere (12) woont nu anderhalf jaar in het gezinshuis. Hij vertelt dat hij in het begin last had van woede-aanvallen. Hij moest aan veel dingen wennen en hij was het ook niet meer gewend om met zoveel mensen in een huis te wonen, omdat hij in het vorige pleeggezin enig kind was. Het hielp hem dat hij buiten kon spelen. Na een tijd was hij gewend aan de drukte en nu vindt hij dat juist fijn. Twee jongeren vertellen dat hun broer of zusje op een andere manier moest wennen aan het pleeggezin of gezinshuis dan zij. Eén jongere (15) vertelt dat haar zusje zich makkelijk aanpaste aan de situatie en dat zij zelf

15

meer op de achtergrond bleef. Ze kan zich verder niet veel meer herinneren van de beginperiode, maar ze kan dit wel teruglezen in een boekje dat haar gezinshuismoeder destijds voor haar heeft gemaakt. Een andere jongere (18) geeft aan dat zijn broer ouder was dan hij toen ze samen in het pleeggezin kwamen. Volgens hem heeft zijn broer daardoor altijd het idee gehad dat hij bij zijn moeder is weggehaald en hij heeft dat nooit goed kunnen accepteren. 6.1.5 Thuis voelen Aan de jongeren is gevraagd wat volgens hen ‘je ergens thuis voelen’ betekent. Eén jongere (15) vertelt: “Een plek waar je je fijn voelt. Niet waar je [..] de hele tijd verdrietig bent of boos of bang of allerlei negatieve emoties.”. Een aantal andere jongeren noemt het hebben van een eigen plekje en jezelf kunnen zijn. Er is ook een jongere (18) die zich thuis voelt als hij waardering krijgt en er iemand is die met hem meeleeft. Een andere jongere (16) zegt: “Ja dat je gewoon alles kwijt kunt of zo. Dat je gewoon alles wat je wilt zeggen kunt zeggen en ja dat dan niet, dat [je] er niet ongemakkelijk [bij] voelt of dat je daar bang voor bent of zo. Dat je gewoon je veilig voelt.”. Twee jongeren geven aan dat zij zich ergens makkelijk thuis voelen. Eén daarvan (18) vertelt dat hij zich snel op zijn gemak voelt bij anderen maar dat hij het moeilijker vindt om echt een diepe binding met iemand aan te gaan. Een aantal jongeren geeft het volgende antwoord op de vraag wat pleegouders of gezinshuisouders kunnen doen om een pleegkind thuis te laten voelen: Jongere (12) “Ik denk gewoon eerst dat ik niet meteen alles moet wat anderen moeten, zoals taakjes. Dat was hier [in het gezinshuis] ook, dan hoefde ik de eerste paar weken geen taakje te doen. En dan werd ik nog ietsje meer voorgetrokken.”. Jongere (13) “Veel aandacht geven. En .. ja als je klein bent natuurlijk veel spullen of wat dan ook, kregen wij ook. Dus we waren zo [..] gewend hier. [..] Gewoon leuke dingen met ze gaan doen en niet dat ze hele dag thuis zitten of zo want dan gaat ‘t je ook een beetje vervelen. En gewoon dat ze ergens heen gaan of gewoon buiten spelen ofzo als je jonge kinderen hebt.” Jongere (17) “Ja gewoon liefdevol met ons omgaan, begripvol, voorzichtig, ja accepteren hoe we zijn en waarom we zo zijn. Want je bent als pleegkind, ja je hebt altijd iets meegemaakt dus je hebt altijd een trauma van iets en daar hebben ze [lees: pleegouders] echt heel veel rekening mee gehouden en dat doen ze nu nog steeds.”. 6.1.6 Begrip voor de plaatsing Acceptatie / begrip door jongere Vrijwel alle jongeren laten blijken, ieder op zijn of haar eigen manier, dat ze het geaccepteerd hebben of er begrip voor hebben dat ze in een pleeggezin of gezinshuis wonen. Een aantal jongeren is ervan overtuigd dat ze beter af zijn in het pleeggezin of gezinshuis dan bij hun ouders: Jongere (18) “Nou ja, dat kan ik altijd nog wel m'n redding noemen [dat ik in een pleeggezin woon] [..] daar [bij mijn moeder] wil je ook niet in opgroeien, die bende, dus. Vandaar dat ik heel blij er mee ben.” Jongere (17) “Nou ik ben niks voor niks uit huis geplaatst. En daarom wil ik ook niet terug. En waarom zou ik terug als ik in zo'n liefdevol [pleeg]gezin woon? Dat zou gek zijn.” Jongere (18) “.. het klinkt gek, maar het heeft me eigenlijk nooit echt geboeid [dat ik in een pleeggezin woon]. Ik heb het hier gewoon goed en ik vind het meer erg voor hun [lees: ouders] dat hun hun eigen leven zo verpesten dan dat het op mij invloed heeft.”.

16

Er zijn ook jongeren die er begrip voor hebben, maar het soms ook lastig vinden dat ze niet bij hun eigen ouders kunnen wonen. Een jongere (17) die bij haar opa en oma woont geeft als voorbeeld: “..het is wel af en toe zwaar dat, dat je kinderen met hun vader ziet ofzo, of die gewoon bij hun ouders wonen en gewoon 't leuk hebben.”. Er is ook een jongere (14) die het lastig vindt om te beslissen waar hij het liefst zou willen wonen: “Maar als ik mocht kiezen om bij oma te wonen of bij papa dan denk ik dat ik toch wel, ook wel naar papa wil, maar ook wel bij oma wil blijven want het is vertrouwder bij oma als bij papa, want je weet nooit wat er gaat gebeuren.”. Twee jongeren van 12 jaar geven aan dat zij liever bij hun ouders zouden willen wonen. Wel geven zij beiden hun voorkeur aan voor het wonen in een gezinshuis in plaats van op een groep of in een ander pleeggezin. Acceptatie door ouders Op één jongere na zijn alle jongeren al een aantal jaar uit huis geplaatst. De meeste jongeren vertellen dat hun ouders het op dit moment geaccepteerd hebben dat ze in een pleeggezin of gezinshuis wonen, maar dat dit niet altijd zo is geweest. Twee jongeren vertellen dat hun moeder er in het begin veel moeite mee had. Eén jongere (16) zegt: “Nou ik weet nog wel dat ze in het begin, ja was ze ook wel altijd een beetje boos [..] of ik doe mijn best dat jullie weer terug komen [..] dat vond ze wel moeilijk denk ik maar [..] nu zegt ze ook dat onze pleegouders dus ook gewoon heel lieve mensen zijn en zo en dat zei ze dus eerst niet, maar ze is nu wel van, ja als ze goed voor jullie zorgen en jullie zijn er gelukkig [..] dan heeft ze er ook vrede mee.”. Volgens de jongere is dit gekomen doordat haar moeder therapie heeft gevolgd en meer rust in haar leven heeft. Ze is er blij mee dat haar moeder in kan zien dat ze gelukkig is in het pleeggezin. De andere jongere (17) vertelt dat ze het vroeger lastig vond dat haar moeder de plaatsing niet goed kon accepteren: “En onze moeder die pushte heel erg op, op contact, want die wilde haar kinderen weer terug. Dus dat was wel lastig voor mij en m’n tweelingzus.”. Nu ze ouder is, kan ze het beter begrijpen: “Kon ik toen niet begrijpen, maar achteraf kan ik het nu wel begrijpen, van ja ze wil haar kinderen natuurlijk zien. Maar er is een grens, maar dat vond ze moeilijk. Maar misschien heeft het ook wel met haar stoornis, ja stoornis te maken. Ziet ze de grens niet..”. Een andere jongere (18) geeft aan dat hij niet weet wat zijn moeder ervan vindt dat hij in een pleeggezin woont, omdat hij daar niet met haar over praat. Er is ook een jongere (12) die er zelf moeite mee heeft dat hij niet bij zijn ouders woont. Hij geeft aan dat zijn ouders het ook jammer vinden dat hij niet bij hen woont maar in een gezinshuis. Een jongere (14) die vrijwillig uit huis is geplaatst geeft aan dat zijn moeder achter de plaatsing staat omdat ze zelf wilde dat hij ergens anders ging wonen. Een andere jongere (12) die vrijwillig uit huis is geplaatst legt uit dat het hebben van inspraak over de plaatsing bij kan dragen aan de acceptatie van een uithuisplaatsing: Interviewer “Hoe vinden je ouders het dat je hier [gezinshuis] woont?” Jongere “Dat weet ik niet, maar het was de beste oplossing want anders dan zou ik misschien op een groep terecht komen. Nu hebben ze besloten om me zelf uit huis te plaatsen en dan konden ze ook zelf een pleeggezin uitzoeken. En als ik door jeugdzorg uit huis was geplaatst dan had ik niet kunnen kiezen.”. 6.1.7 Plaatsing met biologische broers / zussen Zeven jongeren zijn samen met een broer of zus in het pleeggezin of gezinshuis komen wonen. Al deze jongeren beschrijven dat ze een goede band hebben met hun broer of zus, maar dat ze ook wel eens ruzie met elkaar hebben of zich aan elkaar ergeren. Eén jongere (13) vertelt dat haar zus over twee jaar op zichzelf gaat wonen en dat zij dan nog het enige kind in het pleeggezin is: Interviewer “Wat vind je daar van?” Jongere “Dat vind ik wel leuk, gewoon lekker ja rustig. Niet iemand die me altijd verbetert en ja .. aan de andere

17

kant zou ik [..] het ook wel weer missen denk ik.”. Alle jongeren laten blijken dat ze het fijn vinden dat ze samen in het pleeggezin zijn gekomen met hun broer of zus. Eén jongere (17) vertelt dat het met name goed is voor haar zusje dat ze samen in een pleeggezin wonen, omdat zij vroeger altijd voor haar zusje gezorgd heeft bij haar moeder thuis. Bij dertien jongeren woont een biologische broer of zus in een ander pleeggezin, gezinshuis, op een groep of bij ouders thuis. Eén jongere (18) geeft aan dat ze het vroeger lastig vond dat ze wel samen met haar tweelingzus is geplaatst, maar dat haar broertje naar een ander pleeggezin is gegaan. Nu heeft ze daar vrede mee. Een andere jongere (13) geeft aan dat zij er aan gewend is dat haar broertje in een ander pleeggezin woont dan zij en haar zus, maar dat ze het wel jammer vindt dat hij zo ver weg woont. Volgens haar hebben ze hierdoor bijna geen contact met elkaar. Dit geldt ook voor een andere jongere (12) waarbij al zijn broers ergens anders wonen. Eén jongere (15) geeft aan dat ze het niet erg vindt dat haar broer in een ander pleeggezin is komen wonen dan zij en haar zusje. Ook een andere jongere (18) vindt het niet erg dat zijn (half)zusje in een ander pleeggezin woont. Volgens hem verschilt hij namelijk veel met haar. Op de vraag hoe jongeren denken over het plaatsen van biologische broers en zussen samen, geven de meeste jongeren als antwoord dat ze vinden dat broers en zussen zoveel mogelijk bij elkaar geplaatst moeten worden. De meeste jongeren spreken hierbij uit eigen ervaringen. Eén jongere (17) is met haar zusje geplaatst en geeft antwoord op de vraag hoe ze denkt over het apart plaatsen van broers en zussen: “.. ik vind dat gewoon niet kunnen. Dat hoort gewoon bij elkaar. Ja ik weet dat het moeilijk is om die kinderen op te vangen in een pleeggezin als je met twee of drie kinderen bent maar ja dan, dan vind ik dat je toch naar een andere oplossing moet zoeken, die wel toch twee of drie kinderen in huis willen nemen en niet dat je die kinderen moet scheiden. Dat maakt de impact nog groter dan het al is. En het is al, ja het is niet leuk om in een pleeggezin te wonen... “. Een andere jongere (13) vindt het ‘flauw’ als broers en zussen in een ander gezin terecht komen, ook omdat dat bij haar en haar broertje gebeurd is. Ze begrijpt aan de andere kant wel waarom er niet voor gekozen is om hen samen in hetzelfde pleeggezin te plaatsen. 6.1.8 Pleegbroers en -zussen Op twee jongeren na wonen of woonden de jongeren samen met meerdere (pleeg)kinderen in het pleeggezin of gezinshuis. De jongeren bij wie dit niet het geval is wonen bij hun grootouder(s). Drie jongeren hebben alleen samen met de eigen kinderen van pleegouders gewoond, vier jongeren wonen alleen met andere pleegkinderen en zes jongeren wonen zowel met andere pleegkinderen als met de eigen kinderen van pleegouders. Alle jongeren die in een gezinshuis wonen, wonen samen met een groter aantal andere kinderen (>4). Er zijn echter ook drie pleeggezinnen die een groot aantal kinderen hebben. Een aantal jongeren geeft aan dat zij (redelijk) goed op kunnen schieten met de andere (pleeg)kinderen in het gezin. Sommigen zien hun pleegbroer of -zus als hun ‘echte’ broer of zus, omdat ze samen zijn opgegroeid. Eén jongere (12) heeft aangegeven dat hij graag in een gezinshuis wilde wonen waar meerdere kinderen wonen, aangezien hij het te rustig vond in het pleeggezin waar hij het enige kind was. Niet alle jongeren zijn positief over de omgang met hun pleegbroer of -zus. Dit kan te maken hebben met het gedrag van een pleegbroer of -zus, bijvoorbeeld door een beperking. Eén jongere (12) vertelt dat haar pleegbroer een verstandelijke beperking heeft en dat hij agressief kan zijn. Ook liegt hij soms. Het drukke gedrag van een pleegbroertje is ook iets wat een andere jongere (15) niet leuk vindt. Eén jongere (18) geeft aan dat hij in het verleden andere pleegkinderen heeft gepest: “Ach gewoon treiteren en zo. Het waren vaak kinderen die ook ja, een beetje autistisch waren en daar kon ik heel slecht mee om gaan. Dan ja, dan was ik echt heel vervelend kind. Dan deed ik, dan kon ik het gewoon niet hebben dat zij er ook waren zeg maar..”. Hij vertelt dat dit wel een impact heeft gehad op die kinderen en dat hij er spijt van heeft dat hij dat heeft gedaan.

18

Er is ook een jongere (15) die vertelt dat ze vanuit haar eigen beperking moeite heeft om met de jongere kinderen in het gezin om te gaan. Leeftijd speelt ook een rol bij een andere jongere (12). Hij vindt de drie jongere kinderen in het gezinshuis kinderachtig. Dit geldt ook voor een jongere (12) die goed met haar pleegzusje kan opschieten maar het leeftijdsverschil soms wel lastig vindt. Ze hoopt dat het volgende pleegkind dat in het gezinshuis komt een meisje is van haar leeftijd. 6.1.9 Mening over bestands- of netwerkplaatsing Met drie jongeren is er gesproken over het plaatsen van kinderen bij mensen binnen hun netwerk of bij onbekende pleeg- of gezinshuisouders. Eén jongere (12) die in een onbekend gezinshuis woont vindt het beter als jongeren binnen hun netwerk worden opgevangen, omdat ze weten hoe het daar is. Een andere jongere (16) twijfelt: “... ik denk, als het kan, dat in de familie misschien wel fijner is. Maar aan de andere kant eigenlijk, (naam pleegmoeder) en (naam pleegvader) zijn ook totaal, waren totaal onbekend en ik heb het hier ook heel fijn dus ik weet het eigenlijk niet. [..] Ik denk misschien als je in de familie bent dat het misschien toch makkelijker is met bezoek ofzo en dat soort dingen. Maar ja ik heb het hier ook heel erg naar m’n zin dus.”. Een derde jongere (15) geeft aan dat het per situatie verschillend kan zijn: “Ja dat ligt er eigenlijk aan hoe [het] kind zelf ook is. En hoe de band is met de familie zelf. Stel dat ze nou ja een goeie band heeft met de oom of tante of zo dan zou je het eventueel daar kunnen plaatsen en als het echt gewoon helemaal niet is dan bij vreemde mensen.”. 6.1.10 Verschil met wonen op een groep Twee jongeren hebben tijdelijk op een (crisis)groep gewoond. Eén jongere (12) heeft hier voor langere tijd gewoond en ook op meerdere groepen. Een verschil met het gezinshuis waar hij nu woont is dat hij op de groep meer taken had: “Daar moest ik voorspoelen én inruimen én w.c. schoonmaken én stofzuigen én dweilen én de kasten schoonmaken.”. Ook was er op de groep meer ruimte om te voetballen dan in de tuin van het gezinshuis. De andere jongere (15) woont ook in een gezinshuis en vond het grootste verschil: “De rust! Het was, op de groep was het echt heel druk. Dat was omdat elke groep was met tien kinderen dus. En de leiding wat de hele tijd afwisselt en hier is gewoon één iemand en gewoon een vaste groep met kinderen. Ja oké af en toe wisselt het wel maar eigenlijk is dat grotendeels pas op de oudere leeftijd, dus vanaf achttien of negentien.”. Een andere jongere (12) heeft zelf niet op een groep gewoond, maar ze heeft er wel over gehoord via haar pleegbroers. Ze geeft aan dat ze liever in een gezinshuis woont, omdat er op de groep nog meer kinderen zijn en dat ze daar niet goed mee om kan gaan. Ook is er op de groep meer toezicht nodig waardoor er meer regels zijn. Ze had ook gehoord dat het eten er niet lekker was. Weer een andere jongere (17) zat als time-out op een groep, omdat het niet goed ging in het pleeggezin. Er waren daar volgens haar veel regels. Ze moest bijvoorbeeld altijd aangeven waar ze heen ging en hoe laat ze weer terug was. Ook moest ze haar telefoon inleveren.

6.2 Begeleiding 6.2.1 Begeleiding door pleeg- en gezinshuisouders Begeleiding door pleegouders Per jongere verschilt het hoe zij hun pleegouders noemen. Drie van de tien jongeren noemen hun pleegouders papa en mama. Alle drie zijn zij op jongere leeftijd in het pleeggezin komen wonen. Zij geven aan dat zij hun pleegouders als ‘echte’ ouders zien. Eén jongere (17) vertelt wat ze tegen anderen zegt over haar pleegouders: “..ik weet dat ik een pleegkind ben maar gevoelsmatig is het gewoon m'n ouders. [..]. Ze zeggen van: ‘Ja hoe noem je je pleegouders dan?’ Ik zeg gewoon: ‘Dat zijn mijn ouders, net zoals dat jouw ouders jouw ouders zijn.’”. Twee halfzusjes zijn op twee- en vijfjarige leeftijd in het pleeggezin komen wonen. Zij noemen hun pleegouders oom en tante. Drie andere jongeren noemen hun pleegouders bij de voornaam. Zij zijn alle drie op een latere leeftijd in het pleeggezin komen wonen. De twee jongeren die bij hun grootouder(s) zijn komen wonen noemen hen opa en oma.

19

Aan de jongeren is gevraagd welk cijfer zij hun pleegouders zouden geven voor hoe zij zijn als pleegouders. Aan twee jongeren is deze vraag niet gesteld, aangezien er een pleegouder aanwezig was tijdens het gesprek. Van de acht gevraagde jongeren liggen de cijfers tussen de 8 en de 10. Eén jongere (18) gaf zelfs een 100+. Als positieve eigenschappen van pleegouders noemen de jongeren dat hun pleegouders zorgzaam zijn, liefdevol en dat ze bij hen terecht kunnen als er iets is. Ook dat ze hen de ruimte geven, hen stimuleren en ondersteunen. Daarnaast vindt een jongere (15) het goed dat haar pleegouders ook wel eens streng voor haar zijn. Eén jongere (17) vertelt dat ze het gevoel heeft dat ze nu kind kan zijn. Bij haar moeder thuis moest ze namelijk voor haar zusje en voor het huishouden zorgen. Een andere jongere (18) vertelt dat zijn pleegouders al meer dan dertig pleegkinderen hebben opgevangen: “Ze hebben een super groot hart. Niet alleen voor mij maar gewoon voor alles. [..].Ja ze denken nooit eerst aan zichzelf, altijd eerst aan een ander voordat ze aan zichzelf denken. Dus dat is echt heel mooi.”. Ook vindt een jongere (17) dat ze geluk heeft gehad dat haar pleegouders heel open zijn en dat ze eerlijk antwoord geven op bijvoorbeeld vragen over gebeurtenissen uit het verleden. Daarbij zegt ze: “Nee het zijn echt geweldige ouders en ik hou ook echt heel veel van ze. En ze houden ook heel veel van ons. En het, weet je, je merkt ook echt dat ze ons, net zoveel van ons houden dan van hun eigen kinderen en dat is dan mooi om te zien.”. Begeleiding door gezinshuisouders Van de vijf jongeren die in een gezinshuis wonen, noemen vier jongeren de gezinshuisouders bij de voornaam. Eén jongere (15) noemt haar gezinshuismoeder mama. Haar pleegzus (15) doet dat niet en legt aan haar uit: “Dat komt uit de tijd dat jij hier woont en de tijd dat ik hier kwam wonen. Dat is het leeftijdsverschil. Dat maakt wel uit.”. Zij is op oudere leeftijd in het gezinshuis gekomen dan haar pleegzus. De cijfers die de jongeren geven voor hun gezinshuisouders liggen tussen de 7,5 en 10. Eén jongere (12) maakt hierbij onderscheid tussen haar gezinshuismoeder en haar gezinshuisvader. De gezinshuismoeder krijgt een iets hoger cijfer. Twee pleegzusjes (15 en 15) wonen samen in een gezinshuis en vinden het fijn dat ze van hun gezinshuismoeder de ruimte krijgen om zelf dingen te doen: “Ja maar het is ook gewoon, het is hier gewoon heel fijn en je mag gewoon zelf dingen doen. Het is niet dat je op de voet wordt gedreven van: 'je mag dit niet, je mag dat niet'. Nee we mogen ook gewoon naar de film met vrienden, we mogen gewoon dingen zelf doen maar ook gewoon, we doen ook gewoon dingen met (naam gezinshuismoeder) en de kleintjes.”. Ook vertelt één van de twee pleegzusjes dat haar gezinshuismoeder goed rekening houdt met de specifieke behoeften die zij heeft. Een andere jongere (12) vertelt dat ze het leuk vindt dat haar gezinshuisvader mee gaat zwemmen of buiten spelen. Van haar gezinshuismoeder vindt ze het goed dat ze regels stelt, maar dat ze hier dan soms soepel mee om gaat. Verder noemt een aantal jongeren dat hun gezinshuisouders aardig zijn, dat ze goed kunnen luisteren en dat ze niet moeilijk doen over dingen. Eigenschappen pleeg- en gezinshuisouders algemeen Aan de jongeren is gevraagd welke eigenschappen zij belangrijk vinden voor pleeg- of gezinshuisouders om te hebben. De volgende eigenschappen of vaardigheden zijn genoemd: lief, aardig, wel regels opstellen maar niet te steng zijn, geduld hebben, zich in kunnen leven, aandacht geven, luisteren, het gevoel geven dat je erbij hoort, het gevoel geven dat je jezelf kan zijn, je helpen met praktische zaken, respect hebben voor andere mensen, slim zijn zodat je wat van ze kan leren, sportief zijn en behulpzaam. Ook noemen jongeren dat je er van te voren als pleegouder goed over na moet denken voordat je ervoor kiest om pleegouder te worden. Eén jongere (18) legt uit: “Dat je wel, dat je het niet plichtmatig ofzo doet. Maar wel echt voor gaat want ja het is eigenlijk wel gewoon een fulltime baan. Een pleeggezin.”. Er zijn twee thema’s die vaak worden genoemd door de jongeren wanneer het gaat om de begeleiding vanuit pleeg- of gezinshuisouders, namelijk een ‘normale’ ouder zijn en eigen kinderen hetzelfde behandelen als pleegkinderen:

20

Vrijwel alle jongeren spreken over een ‘normaal’ gezin en het zijn van een ‘normale’ ouder. Eén jongere (15) geeft het volgende antwoord op de vraag welke eigenschappen een pleegouder moet hebben: “Aardig, dat soort dingen, gewoon normale eigenschappen die iedere moeder gewoon ook heeft eigenlijk.”. Een andere jongere (18) legt de nadruk op een normale omgang door pleegouders: “Niet speciaal veel aandacht, tenzij ze dat misschien nodig hebben maar dan [..] is er wel wat mee zeg maar als het ware, en anderzijds gewoon normaal doen. Net zoals dat je met je eigen kinderen zou doen.”. Ook vinden de meeste jongeren het belangrijk dat pleegouders hun pleegkinderen hetzelfde behandelen als hun eigen kinderen. Eén jongere (18) zegt: “..gewoon wel laten zien dat je er wel bij hoort. En niet er bij hangt zeg maar. Ook al hebben ze ook echte kinderen. Maar je merkt gewoon als die voorgetrokken worden. Dat merk je wel hoor. Dus dat niet doen.”. Een andere jongere (17) geeft aan: “Je moet pleegkinderen net zo behandelen als je echte kinderen en ook laten merken dat je ook net zoveel houdt van je eigen kinderen dan van hun. Dat is het belangrijkste want je weet dat het niet je echte ouders zijn en toch hebben ze voor hun gekozen dus je moet ook [..] je pleegkinderen gewoon behandelen als je eigen kinderen..” . Er zijn ook drie jongeren die uitleggen dat een ‘ongelijke’ behandeling tussen kinderen in het gezin niet altijd verkeerd hoeft te zijn. Eén jongere (13) vertelt dat zij het normaal vindt dat haar gezinshuisouders anders met haar omgaan dan met de andere kinderen in het gezinshuis, omdat zij allemaal van elkaar verschillen qua leeftijd en gedrag. Een andere jongere (15) vertelt: “Nou ze geven gewoon wat je zelf nodig hebt. Het verschilt eigenlijk wel. Ja want de ene heeft meer aandacht nodig dan de ander.”. Een derde jongere (15) legt uit: “Ja ik heb meer streken, dat misschien wel, als m'n broertje. Ze spreken mij wel vaker daarop aan maar ja, dat ligt meer een beetje aan mezelf.”. Ook heeft een aantal jongeren aangegeven wat pleeg- of gezinshuisouders beter niet kunnen doen: schreeuwen, slaan, verplichtingen zoals naar de kerk gaan elke week, te overdreven doen over de situatie, eigen kinderen voortrekken, te streng zijn, maar ook teveel verwennen. 6.2.2 Begeleiding door jeugdhulpverleners De rol van een voogd, gezinsvoogd en pleegzorgbegeleider Bij 13 jongeren is er sprake van een gedwongen kader, waarbij het gezag (gedeeltelijk) bij een gezinsvoogd of voogd ligt. Twee jongeren zijn vrijwillig uit huis geplaatst. Wat opvalt in de gesprekken is dat er onder de jongeren een verschil is qua kennis over de rol van een voogd, een gezinsvoogd of een pleegzorgbegeleider. Duidelijk wordt ook dat het per situatie afhangt welke rol de (gezins-)voogd of pleegzorgbegeleider heeft in de begeleiding van de jongere. Eén jongere (15) weet niet of zij een voogd of gezinsvoogd heeft. Haar pleegzus (15) weet haar te vertellen dat zij een voogd heeft en legt aan haar het verschil uit: “Een gezinsvoogd is voor het hele gezin en voogd is er alleen voor jou en (naam pleegzusje).”. Ook een andere jongere (18) moet aan zijn pleegmoeder vragen of hij voor zijn achttiende een voogd of een gezinsvoogd had. Een jongere (12) die vrijwillig uit huis is geplaatst geeft als antwoord op de vraag of zij wel eens met iemand van de pleegzorg praat: “Ik weet niet of mensen waar ik mee praat bij de pleegzorg horen.”. Ook voor een andere jongere (17) is het onduidelijk hoe degene wordt genoemd die het gezin begeleidt: “Maar we hebben wel alle jaren ja een soort voogd, ik weet niet precies hoe dat heet, een soort voogd voor ouders dan, voor de [pleeg]ouders, een gezinsbegeleider.”. Deze jongere (13) legt uit hoe de rollen bij haar verdeeld zijn: Interviewer “Weet jij wat het verschil is tussen een voogd en een pleegzorgwerker?” Jongere “Eh ... Ja een voogd is meer voor pleegouders ook en pleegzorgwerker dat is volgens mij gewoon meer voor de kinderen, zoiets.”

21

Interviewer “Zo is dat bij jullie?” Jongere “Ja.”. De vier jongeren die in een gezinshuis wonen en waarbij sprake is van een gedwongen kader, hebben allemaal het meest vaak contact met hun (gezins-)voogd. De jongeren die in een pleeggezin wonen hebben over het algemeen meer contact met hun pleegzorgbegeleider. Er zijn ook twee jongeren (13 en 16) die beide een ander beeld hebben van het contact met hun pleegzorgbegeleider: Jongere 1 “Eh, nou we hebben wel een begeleider of zo, (naam pleegzorgbegeleider), die zien we dan nog iets vaker [dan de voogd]. Maar daar hebben we ook niet echt heel veel contact mee of zo.” Interviewer “Spreekt ze wel eens met jullie? Of spreekt ze meer met jullie pleegouders?” Jongere 2 “Zij spreekt meer met ons.” Jongere 1 “Nee, ze komt altijd voor (naam pleegmoeder).” Jongere 2 “Of voor ons.”. Twee jongeren die het meest vaak contact hebben met hun pleegzorgbegeleider leggen uit wat de rolverdeling is tussen hun voogd en pleegzorgbegeleider: Jongere (17) “Ja we hebben zeg maar een voogd, daar zijn we niet zoveel mee in aanraking. Pas wanneer je bijna achttien wordt, dan komt die in beeld, maar je bent vooral bezig met de jeugdzorgmedewerker. Die, ja die ondersteunt je, die komt hier thuis, die praat met je en zo en die voogd die, die is er om dingen te regelen zoals als er iets aan de hand is ofzo.”. Jongere (17) “Die [pleegzorgbegeleider] hebben we altijd al die jaren wel dezelfde gehad. [..] en die deed ook heel veel voor ons omdat het gewoon niet te werken was met al die verschillende voogden.”. Begeleiding door (gezins-)voogd De meeste jongeren weten niet precies hoe vaak zij contact hebben (gehad) met hun (gezins-)voogd. Sommigen hebben standaard een gesprek, wisselend van één keer in de drie maand tot één keer per jaar. Er zijn ook jongeren die zelf kunnen aangeven als er iets is wat ze willen bespreken of dat de (gezins-)voogd contact met hen opneemt wanneer dit nodig is. Eén jongere (15) vertelt dat, naast de gesprekken die ze heeft met haar voogd, ze ook via e-mail contact hebben met elkaar. Ook zijn er drie jongeren die hun voogd nog niet kennen, omdat ze een nieuwe voogd hebben. Eén jongere (17) geeft aan dat zij op dit moment geen voogd heeft, omdat ze bijna achttien wordt. Op één jongere na hebben alle jongeren een wisseling van (gezins-)voogd meegemaakt. Acht jongeren hebben tussen de twee en de vier (gezins-)voogden gehad. Vier jongeren geven aan dat er veel wisselingen van voogden zijn geweest. Ze hebben dan ook niet alle voogden persoonlijk gekend. Twee jongeren weten niet precies meer om hoeveel voogden het gaat. Een jongere (18) weet nog wel dat hij een keer een voogd heeft gehad die niet bestond. Zijn pleegmoeder had de naam van de nieuwe voogd doorgekregen en wilde een afspraak met haar maken. Ze kon haar niet bereiken en later kregen ze te horen dat de opgegeven naam niet bestond. Een andere jongere (15) geeft aan 15 voogden te hebben gehad. De jongere (17) die de meeste wisselingen heeft meegemaakt vertelt: “Volgens mij iets van, deze afgelopen jaren, volgens mij zeventien, of tegen de twintig aan. Nou dat is behoorlijk veel. Ze zijn allemaal of ergens anders gaan werken of hogerop gegaan.”.

22

De meeste jongeren geven aan dat zij het vervelend vinden als er gewisseld wordt van (gezins-)voogd. Ze kennen deze (gezins-)voogd nog niet en moeten opnieuw hun verhaal doen. Ook waren ze soms gehecht aan hun (gezins-)voogd. Aan de jongere (17) die de meeste wisselingen heeft meegemaakt is gevraagd: Interviewer “Wat vind je er van dat er zoveel wisselingen zijn van voogden?” Jongere “Gewoon verkeerd.[..]. Wij hebben dan geluk [..] met zo'n liefdevol [pleeg]gezin maar als het niet zo was geweest was het verkeerd geweest om elke keer een ander voor je te hebben. Dus dat vind ik niet goed.”. Een andere jongere (17) legt ook uit hoe zij denkt over de wisselingen: “..veel van hun die worden overspannen en ja dan, dan heb ik zoiets van, ben je wel gemaakt voor dit werk, om dit te gaan doen, als je al weet dat dit zo'n zware impact heeft? [..].. het heeft wel gevolgen voor de kinderen die, die daar onder staan zeg maar, onder hun. En als dat dan gewisseld wordt steeds dan is dat wel lastig. Want hun weten het al hoe je bent en zo en dan krijg je nieuwe mensen ja die lezen de, 't dossier wel maar die kennen je niet in werkelijkheid dus dan moet je dat weer allemaal opnieuw vertellen en zo. Dus dat is wel irritant.”. Vier jongeren vinden de wisselingen niet erg. Eén jongere (16) geeft aan dat ze het niet erg vindt omdat ze niet zoveel contact heeft met haar voogd. Ze zou het vervelender vinden als dat wel het geval was. Een andere jongere (18) vindt het logisch dat hij verschillende voogden heeft gehad: “Ah ze kunnen niet natuurlijk iemand voor je hele leven op je zetten want je hebt ook te maken met veranderingen, van werk.”. Twee jongeren (15 en 15) die in een gezinshuis wonen geven aan dat zij een goed contact hebben met hun (gezins-)voogd. Zij hebben één keer in de zoveel tijd een gesprek met hun (gezins-)voogd en kunnen tussentijds contact opnemen via e-mail of WhatsApp. Twee jongeren (13 en 16) geven aan dat zij het contact met hun voogd meer zien als een formaliteit. Hun voogd komt ongeveer één keer per jaar langs in het pleeggezin. Eén van de twee (13) geeft aan dat haar voogd wel eens langskwam als het haar niet uitkwam. Ze wilde dan bijvoorbeeld net met een vriendje gaan spelen. Ook de meeste andere jongeren vertellen dat zij weinig contact hebben met hun (gezins-)voogd. Er is met name contact voor praktische zaken zoals het regelen van een paspoort, het declareren van boeken voor school of voor het zetten van een handtekening. Eén jongere (18) legt uit waarom hij geen hulp zocht bij zijn voogd: Interviewer “Maar als jij dan bijvoorbeeld iets had, zou je dan bij (naam voogd) terecht kunnen?” Jongere “Dat zou ik niet zo snel doen.” Interviewer “En wat maakt dan dat je dat niet zo snel zou doen?” Jongere “Zij is iemand die doet het voor haar werk. Ik heb allemaal mensen om me heen staan met wie ik kan praten en dan zou ik niet naar (naam voogd) gaan.”. Een andere jongere (18) beschrijft de band die hij heeft met zijn voogd als ‘oppervlakkig’: “Het is niet dat je een hele close band met je voogd hebt, kan wel kan wel, maar in mijn geval niet. Dus die zag ik heel af en toe.”. Er is ook een jongere (12) die vindt dat zijn voogd moeilijk te bereiken is als hij haar nodig heeft. Twee jongeren (15 en 15) vertellen dat zij standaard een gesprek hebben met hun voogd en dat zij dat prima vinden. Eén daarvan vertelt dat zij haar voogd altijd kan bereiken als dit nodig is. Vier jongeren geven aan dat zij weinig behoefte hebben aan de contacten met hun (gezins-)voogd. Een jongere (17) die op dit moment geen voogd meer heeft legt uit: “Het was prima, het ging goed in het gezin dus waarom

23

zou ik contact moeten hebben ja. Het ging puur om de papieren, voor paspoorten en schoolpapieren en zo. Daarvoor gebruikten wij onze voogd.”. Een andere jongere (15) legt uit wat hij minder leuk vindt aan pleegkind zijn: “…dat ze hier de hele tijd komen en die gesprekjes aangaan. Ik bedoel ze kunnen het ook wel aan elkaar vragen. En m'n mening verandert niet van A naar B, dat ook niet.”. Een aantal jongeren vertelt dat zij in het verleden een goede (gezins-)voogd hebben gehad. Eén jongere (12) vertelt dat zijn vorige gezinsvoogden leuke dingen met hem deden en dat zijn huidige gezinsvoogd dat niet doet. Ook een andere jongere (15) vertelt: “De enige met wie ik goed heb gepraat is denk ik (naam vorige voogd).”. Er is ook een jongere (17) die al veel verschillende voogden heeft gehad en waarvan één voogd haar nog goed bij staat: Interviewer “Wat was er goed aan hem in vergelijking met de andere voogden?” Jongere “Heel erg betrokken bij het gezin. Altijd wel vragen: 'hoe gaat het?' en 'gaat het weer goed?' of 'kan ik je, kan ik jullie helpen ergens mee?' of [hij ging] altijd heel snel werken.”. Ze vond het jammer dat hij met pensioen ging en ze weer een andere voogd kreeg. Dit geldt ook voor een andere jongere (15) die tevreden was over het contact met haar vorige voogd. Ze zag haar voogd niet vaak, maar ze vond het leuk aan hem dat hij op haar verjaardag kwam. De jongeren in de leeftijd van 17 en 18 jaar geven aan dat hun voogd meer in beeld kwam toen zij de achttien jaar naderden. Op één jongere na, aangezien zij bijna 18 jaar wordt en om die reden geen voogd meer heeft. Eén jongere (18) vertelt: “..toen ik tegen de achttien aan kwam en allemaal dingen moest regelen kwam zij meer om de hoek kijken. [..] één keer in de twee weken kwam zij een keer langs [..]. En intussen wat gesprekken over van wat nou vroeger precies plaats gevonden was, want dat is mij nog niet zo heel lang geleden pas tot in detail verteld zeg maar.”. Ook twee andere jongeren die al 18 jaar zijn vertellen dat hun voogd de laatste tijd meer in beeld kwam. Eén daarvan vertelt dat zijn voogd met hem wilde praten over zijn toekomst. Dit gold ook voor de andere jongere, alleen hier had hij zelf geen behoefte aan. Een jongere die nu zeventien jaar is vertelt dat ze weinig contact heeft met haar voogd, maar dat ze nu heeft afgesproken met haar: “..ze komen hier morgen om zeg maar, omdat ik bijna achttien word en dan moet alles geregeld worden zeg maar. Nou ja ik ga hier niet weg maar dan moet wel alles geregeld worden voor m'n beurs, studiefinanciering, allemaal dat soort dingen.”. Begeleiding door pleegzorgbegeleider De jongeren die in een gezinshuis wonen, hebben geen contact met een pleegzorgbegeleider. De andere jongeren hebben wisselend contact met hun pleegzorgbegeleider. Eén jongere is bijna achttien jaar en ze spreekt haar pleegzorgbegeleider vrijwel niet meer. Met haar vorige pleegzorgbegeleider kon ze goed opschieten. Ze legt uit waarom: “..ze was niet jong zeg maar, maar ze wist wel zeg maar hoe je met kinderen van deze leeftijd moest omgaan en op welk niveau je moest praten en zo. Dus dat was heel erg fijn dat zij begreep en zo van hoe en alles zat en ze was ook niet zo van: ‘ja je mag dit niet doen en je mag dat niet doen’ en zo. Zo was zij niet, zij was echt heel erg open en ja aardig. Hield ook contact met je, stuurde je af en toe een berichtje, hoe het ging en zo.”. Eén jongere (13) vertelt dat ze het leuk vindt dat haar pleegzorgbegeleider ook van voetbal houdt. Ze gaan soms samen in de tuin voetballen. Twee andere jongeren vertellen dat hun pleegzorgbegeleider bij bezoekregelingen aanwezig is. Eén jongere (15) vertelt dat haar pleegzorgbegeleider bij zowel de bezoeken met haar ouders als met haar opa en oma aanwezig is. Ze vindt het fijn dat hij vriendelijk is en meer op de achtergrond blijft tijdens de bezoeken. Een andere jongere (18) vertelt ook over zijn begeleide bezoeken: “..aangezien ik niet zoveel met m’n ouders had ging ik met haar [lees: pleegzorgbegeleider] vaak dan voetballen om de tijd te dooien eigenlijk.”. Ook vindt hij het fijn dat ze bereikbaar was en snel reageerde.

24

Vier jongeren geven aan dat zij eens in de zoveel tijd een gesprek hebben met hun pleegzorgbegeleider. Meestal spreekt de pleegzorgbegeleider af met hun pleegouders en soms spreken zij de pleegzorgbegeleider dan ook. Eén jongere (14) vertelt dat hij zijn vorige pleegzorgbegeleider mist. Die was speciaal voor hem in het pleeggezin gekomen zodat de jongere een coach had. De jongere vertelt dat zijn pleegzorgbegeleider grappig was en ook dat hij veel van hem kon hebben. Hij had een vertrouwensband met hem opgebouwd en hij vond het heel erg jammer dat hij weg moest. Een andere jongere (18) vertelt dat hij ook eenmaal een leuke pleegzorgbegeleider heeft gehad. Verder geeft hij aan dat hij geen behoefte heeft aan begeleiding vanuit pleegzorg: “Ik zie het ook niet echt als een pleeggezin. Het enige dat ik er weer aan herinnerd word is als er een pleegzorgwerker langs komt met één of ander vaag rapport waarin ze weer allemaal dingen over mij moet opschrijven. En dan zeg ik van: ‘ja kan je dat gewoon niet laten?’. Nee nee dat moet. [..]. Maar ik snap ook wel dat hun protocollen en zo hebben die ze moeten volgen en ze moeten elk jaar een rapport inleveren volgens mij.”. Een andere jongere (17) vertelt dat haar pleegzorgbegeleider een belangrijke rol had in het pleeggezin: “Die was heel betrokken bij ons, die kende ons hele situatie ook, van het hele gezin en al die jaren liep ze al met ons mee dus die kende ook al, ja kende ons ook volledig en daar kon je ook gewoon mee praten als je een probleem had met je gezin. Als we er echt niet uitkwamen, want wij hebben ook in de puberteit gezeten en wij hebben echt, wij waren verschrikkelijke pubers. [..] dan hadden we iemand van ja die d'r buiten stond even nodig en dan vroegen we haar om hulp. En dan kwam ze even praten, want zij stond er buiten en dan ging het weer goed.”. De jongeren spreken over minder wisselingen bij hun pleegzorgbegeleiders dan bij hun (gezins-)voogd. De meesten hebben al langere tijd dezelfde pleegzorgbegeleider en soms zijn er één of twee wisselingen geweest. Eén jongere (18) geeft aan veel verschillende pleegzorgbegeleiders te hebben gehad. Contact met andere jeugdzorgwerkers Een jongere (12) die vrijwillig uit huis is geplaatst en in een gezinshuis woont geeft aan dat zij sinds kort een vertrouwenspersoon heeft. Ze weet niet van welke organisatie zij is. Ze heeft hier gesprekken mee en legt uit waarom: “Omdat ik soms, met sommige dingen niet met (namen gezinshuisouders) over kan hebben omdat ze dan boos worden. Daar kan ik het met haar wel over hebben en zij kan het dan met hen er over hebben.”. Een andere jongere (14) heeft sinds kort gesprekken met een orthopedagoog vanwege zijn drukke gedrag. De laatste keer hebben ze samen afspraken gemaakt met zijn oma over de regels in huis. Vorige zomer heeft hij een tijdje in het buitenland gezeten voor een behandeling. Hij vertelt dat hij het daar naar zijn zin had, maar dat het hem uiteindelijk niet heeft geholpen: ‘Als jij daar heen gaat voor je gedrag en voor je problemen wat je met je moeder hebt gehad en je komt weer [..] en je hoort dat je moeder is opgepakt en dat ze dingen heeft gedaan wat je helemaal niet wil weten, nou dan wil je dat heel gauw vergeten, dus het heeft niet veel geholpen. Dus ik mag ergens nog wel een keer. Ik doe zo weer mee.”. Er zijn ook twee jongeren die therapie hebben gehad, maar hier niet tevreden over zijn. Eén jongere (15) vertelt over haar behandeling: “…dat ging een hele andere kant op, het werd juist erger erdoor als dat het eigenlijk was. Want het ging twee maanden goed en toen kreeg ik hulp en toen ging het weer bergafwaarts. Toen ging het weer alsof ik hier [in het gezinshuis] begon.”. Ook de andere jongere (18) vertelt: “..vier jaar lang heb ik daar gezeten met geen idee waarom ik er heen moest. Er waren serieus twee sessie[s] [..] van drie kwartier dat ik gewoon geen woord heb gezegd en zij ook niet. Het was voor mij echt vreselijk.”. Eigenschappen jeugdzorgwerkers algemeen Aan de jongeren is gevraagd welke eigenschappen of vaardigheden zij belangrijk vinden voor mensen die in de jeugdzorg werken. De volgende eigenschappen of vaardigheden zijn genoemd: luisteren naar de mening van de jongere, er zijn als je ze nodig hebt, samen leuke dingen doen, afspraken nakomen, een band opbouwen met zowel pleegkind als pleegouders, gevoel voor humor hebben, rustig en behulpzaam zijn.

25

Ook noemt een aantal jongeren dat zij het fijn zouden vinden als het contact met een jeugdzorgwerker wordt afgestemd op de behoefte van de jongere. Eén jongere (16) legt uit: “Maar ook als je ze zeg maar toch niet nodig hebt [..] dat ze daar ook gewoon tevreden mee zijn of zo. En dan ja misschien wel gewoon vragen hoe het gaat en zo maar dan verder ook niet heel veel bemoeien ofzo.”. Ook zijn er drie jongeren die expliciet hun voorkeur uitspreken voor een vrouwelijke gezinsvoogd. Twee pleegzusjes (15 en 15) vertellen: Jongere 1 “…maar vind het wel fijn dat ik een vrouw heb als voogd.” Jongere 2 “Ja! Ben ik ook heel blij mee.” Jongere 1 “Met mannen kan ik niet praten, gewoon niet” Jongere 2 “Nee. Dat ben ik helemaal met je eens, daar ben ik ook wel heel blij mee.”. Als laatste maakt een jongere (18) een scherpe opmerking over ‘goede hulpverlening’: Interviewer: “Wat zou volgens jou een goede hulpverlener moeten doen?” Jongere “Eh .. ja als de hulpverlening niet goed is dan is het toch geen hulpverlening meer naar mijn idee.”.

6.3 Duidelijkheid over de toekomst Het thema ‘Duidelijkheid over de toekomst’ heeft een grote overlap met andere thema’s, zoals het voorbereiden van jongeren op de overplaatsing, het betrekken van jongeren door jeugdhulpverleners bij beslissingen en duidelijkheid over de continuïteit van de plaatsing. 6.3.1 Duidelijkheid over (over)plaatsing In paragraaf 6.1.3 is duidelijk geworden dat de meeste jongeren die op oudere leeftijd (vanaf vijf jaar) in een pleeggezin of gezinshuis zijn komen wonen, zich nog weten te herinneren dat zij voorbereid zijn op de (over)plaatsing. Deze duidelijkheid lijken zij prettig te vinden. Een jongere (15) die op vijfjarige leeftijd in het gezinshuis is gekomen vertelt dat zij na één bezoek in het gezinshuis is komen wonen. Ze geeft aan dat dit goed is geweest voor haar: “Anders ga je het te lang uitstellen en dat duurt gewoon te lang.”. Er zijn drie jongeren die aangeven dat zij graag meer duidelijkheid hadden gekregen. Eén van de jongeren (18) had graag gezien dat hij verder van te voren had gehoord dat hij naar een pleeggezin moest. Hij hoorde dat nu vier dagen voor de uithuisplaatsing. Ook de overplaatsing naar een ander pleeggezin gebeurde binnen een aantal dagen. Een tweede jongere (15) vertelt dat het voor hem in het begin niet duidelijk was waarom hij bij een ander gezin moest wonen: Interviewer “Weet je nog hoe je dat vond, die overgang van je ouders naar het pleeggezin?” Jongere “Eh.. ja wat ik daarvan vond.. Ja ik wist eigenlijk niet zo goed wat er gebeurde. Ik was ook nog maar zeven en ze hadden ook niet verteld wat er gebeurde.” Onderzoeker “Hoe ging dat dan?” Jongere “Ik werd van school gehaald en toen in het pleeggezin gekomen. Ja en na een paar dagen hebben ze wel gezegd dat ik, nou ja ze hebben wel gewoon gezegd, je blijft een paar dagen bij deze mensen slapen en zo.”. Een derde jongere (12) heeft na de uithuisplaatsing twee keer moeten wisselen van pleeggezin. Hij vertelt dat de eerste wisseling voor hem onverwacht kwam:

26

Interviewer “Je hebt al op meerdere plekken gewoond vertelde je. Werd je daar dan ook op voorbereid, als je ergens anders heen ging? Jongere “Eh.. bij m'n eerste pleeggezin, de één na laatste dag dat ik daar was, kwam ik te horen dat ik weg ging. Dus ik ging volgende dag naar school en dan werd ik opeens ergens anders geplaatst zonder dat ze [dat] aan mij vertelden.”. Interviewer “En wat vond je daarvan, dat dat gebeurde?” Jongere “Wel raar.” 6.3.2 Duidelijkheid over de nabije toekomst In paragraaf 6.5 wordt beschreven hoe zeker of onzeker jongeren zijn over de continuïteit van hun verblijf in het pleeggezin of gezinshuis. Uit de verhalen van de jongeren blijkt dat zij het belangrijk vinden om duidelijkheid te hebben over de duur van hun verblijf bij hun pleeg- of gezinshuisouders. Een jongere (12) die in een gezinshuis woont vertelt: Interviewer “Vind je het belangrijk dat dat aan kinderen verteld wordt vanaf het begin, hoe lang ze in het pleegezin blijven?” Jongere “Ja dat vind ik wel belangrijk” Interviewer “En kan je ook uitleggen waarom je dat belangrijk vindt?” Jongere “Omdat ik wel graag wil weten waar ik aan toe ben. Ik weet nu dat ik hier woon tot ik zeventien-eneen-half ben ongeveer en dan ga ik op kamers.”. Twee andere jongeren (15 en 15) vertellen dat het voor hen al vroeg duidelijk was dat zij in het gezinshuis konden blijven wonen: Onderzoeker “En wat vond je daarvan dat jullie dat wisten?” Jongere 1 “Zekerheid, dat was wel fijn.” Jongere 2 “Ja dat is inderdaad heel fijn.”. De meeste jongeren geven aan dat het voor hen duidelijk is dat ze in het pleeggezin of gezinshuis kunnen blijven. Zij kunnen zich vaak niet meer herinneren of hen dit expliciet verteld is door iemand. Deze zekerheid lijken ze meer impliciet te ervaren. Ondanks dat vrijwel alle jongeren op dit moment duidelijkheid hebben over hun nabije toekomst, hebben een aantal jongeren zich in het verleden wel zorgen gemaakt of ze in het pleeggezin zouden blijven. Eén jongere (18) woont in een pleeggezin en vertelt dat hij twee keer terug is geweest naar zijn moeder. Als zijn moeder een nieuwe vriend had en haar leven wat meer op orde had, dan wilde ze graag weer dat hij bij haar kwam wonen. Als kind voelde hij dit goed aan: “..toen was ik nog wel jong maar ja dat dan ben je wel bang dat het misschien nog een keer gaat gebeuren.”. Een andere jongere (17) woont vanaf haar tiende bij haar opa en oma. Zij weet zich nog goed het moment te herinneren dat het voor haar duidelijk was dat zij bij haar opa en oma kon blijven: Interviewer “En toen je hier in het begin kwam wonen, wist je toen hoe lang je hier zou blijven?”

27

Jongere “Nee nog niet echt, maar het was zeg maar toen in het heel erg begin toen wisten we dat nog niet en ook omdat ja jeugdzorg die moest dat allemaal nog regelen dus daar was nog onduidelijkheid over maar toen zeg maar, nou ik was denk ik elf bijna twaalf, en toen ik twaalf was toen is direct die rechtszaak geweest en toen was het ook wel afgelopen.” Interviewer “En wat vond je daarvan?” Jongere “Ja, was een goeie beslissing.”. Voor één jongere (12) geldt dat hij op dit moment nog geen zekerheid heeft of hij in het gezinshuis kan blijven wonen. Hij woont er sinds 2,5 maand en heeft al eerder in een gezinshuis gewoond en op verschillende groepen. Hij geeft aan dat hij nog niet weet hoe zijn toekomst er uit gaat zien en waar hij tot zijn achttiende zal gaan wonen. Eén jongere (15) beschrijft mooi hoe het hebben van zekerheid bijdraagt aan het hebben van een idee over je eigen toekomst: Interviewer “Toen je hier net kwam wonen, hoe hoopte je toen dat je toekomst er uit zou zien?” Jongere “Mijn toekomst, ja toen was ik daar eigenlijk nog niet zo heel erg mee bezig. [..]. En dat is nu eigenlijk al wat meer aan het ontwikkelen. Zo ja nu zou ik graag mijn toekomst willen dat ik gewoon [een] huis heb met een man en kinderen.”. Op de vraag hoe de jongeren hun toekomst voor zich zien noemen de meeste jongeren het afronden van hun school, een opleiding volgen of een baan vinden (zie hoofdstuk 6.7). Daarnaast noemen sommige jongeren het hebben van een eigen huis, een partner en kinderen. Ook noemt een jongere (12) dat hij nog veel leuke dingen wil gaan doen. Een andere jongere (18) hoopt in het buitenland te gaan wonen en werken. 6.3.3 Betrokken worden bij beslissingen Een aantal jongeren spreekt de wens uit om meer betrokken te worden door jeugdhulpverleners bij onderwerpen die voor hen belangrijk zijn. Deze jongere (17) zegt daarover het volgende: “..ik vind gewoon dat hun [pleegkinderen] meer zeg maar in het beeld moeten komen in plaats van die ouders zeg maar. Dat dat gewoon beter met hun wordt afgesproken en dat gewoon duidelijk is voor hun, van hoe en wat en wat er zeg maar gebeurt en zo.”.

6.4 Samenwerking 6.4.1 Contact met biologische familie Contact biologische ouders Op drie jongeren na hebben alle jongeren op dit moment contact met tenminste één ouder. Zes jongeren hebben met beide ouders contact, vijf jongeren alleen met hun moeder en één jongere alleen met zijn vader. Het contact dat jongeren hebben met hun ouder(s) wisselt van wekelijkse bezoeken tot alleen contact via de sociale media. Eén jongere (12) vertelt dat ze haar ouders apart van elkaar één keer in de twee maanden ziet. Eén keer per maand is het namelijk ‘vrij-weekend’ in het gezinshuis. Tussendoor komt haar vader zo nu en dan langs in het gezinshuis. Ze legt uit wat ze leuk vindt aan haar vader: “Nou hij is sportief. Hij doet heel vaak leuke verschillende dingen met me. Hij heeft ook een leuk gevoel voor humor. En ja het is m'n vader. En hij kan heel veel dingen.”. De vader van een andere jongere (13) is laatst ook langs gekomen in het pleeggezin waar zij woont. Daarnaast ziet ze hem twee keer per jaar tijdens een bezoekregeling. Ze geeft aan dat ze niet een hele goede band heeft met haar vader: “Dan gaat hij, als we bezoek hebben dan zegt hij dingen zo van: ’Ja wil je dat

28

hebben, wil je dat hebben?’ en zo. En dan zeg ik zo van: ‘Oké’ en dan [..] belooft hij me dingen en dan volgende keer dan breekt hij z’n belofte weer.”. Samen met haar halfzus zien zij hun moeder ook regelmatig. Dit mogen zij zelf afspreken met hun moeder. Vroeger spraken ze standaard één keer in de zes weken een weekend af en bleven ze ook logeren. Dat ging op een gegeven moment niet meer goed waardoor ze nu alleen een middag afspreken. Het contact met hun moeder verloopt nu beter. De halfzus (16) heeft sinds kort alleen contact met haar vader via brieven, omdat hij in het buitenland woont. Ze heeft hem nog maar één keer gezien. Een andere jongen (12) ziet zijn vader elke week en zijn moeder om de week. Zijn ouders wonen op loopafstand van het gezinshuis. Weer een andere jongere (15) heeft eens in de drie maanden een bezoekregeling van 1,5 uur. Tussendoor heeft ze ook telefonisch contact met haar ouders of contact via Facebook. Ze omschrijft de band met haar ouders als volgt: “..het is een ingewikkelde band. Ja. Het is zeker niet makkelijk want er zijn nou ja best wel veel dingen gebeurd in ons leven..”. De laatste jongere die contact heeft met beide ouders heeft dit alleen via de sociale media zoals Facebook. Vroeger sprak hij wel af met zijn ouders maar hij houdt ze nu meer op een afstand. Hij geeft aan dat hij nooit een goede band met ze heeft gehad. Hij legt uit: “…ik heb me van hun af gezet, het zijn voor mij meer als kennissen. Net als dat je op jonge leeftijd uit huis wordt gezet en eigenlijk dan [..] een nieuwe ouderband maakt en wij hebben die nieuwe ouderband niet gemaakt, maar die eerste wel ontbreekt zeg maar.”. Toen hij tijdelijk in het buitenland zat, had hij weer wat meer contact met zijn vader en moeder via de sociale media. Sinds zijn terugkomst is dit contact weer verminderd. Hij legt uit dat contact via de sociale media nog moeilijker gaat dan wanneer hij face to face met zijn ouders praat. Wanneer een jongere contact heeft met één ouder, dan is dat in de meeste gevallen de moeder. Eén jongere (14) heeft sinds kort geen contact met zijn moeder en wel met zijn vader. Hij legt uit dat hij een ingewikkelde relatie heeft met zijn moeder. Enerzijds zijn ze erg op elkaar gericht als ze elkaar zien, anderzijds hebben ze vaak ruzie. Door de hevige ruzies met zijn moeder woont hij bij zijn oma en hij wil op dit moment geen contact met haar. Een andere jongere (17) vertelt dat haar vader is overleden toen zij nog jong was. Met haar moeder heeft ze een wisselende band. In de weekenden logeert ze regelmatig bij haar, maar ze hebben ook vaak ruzie. Met name wanneer haar moeder teveel gedronken heeft. Een andere jongere (12) beschrijft de band met zijn moeder als goed. Hij ziet haar twee keer per maand, maar hij zou dit wel vaker willen. Hij wil geen contact met zijn vader vanwege gebeurtenissen uit het verleden. Dit geldt ook voor een andere jongere (15). Zij zag haar vader vroeger wel, maar omdat ze last had van de bezoeken is er besloten om de omgang stop te zetten. Haar moeder ziet ze nog wel één keer per maand een weekend. Een andere jongere (18) heeft ook geen contact met zijn vader, omdat hij hem nooit gekend heeft. Hij zag zijn moeder vroeger één keer in de veertien dagen, maar dat is langzaamaan naar één keer in het half jaar gegaan. Nu ziet hij haar nog ongeveer één keer in het jaar. Hij heeft dit zelf mogen aangeven. Hij vertelt over hun band: “Ja ze belt af en toe en ja, maar ze zegt nooit zoveel. Ik weet niet, ik heb nooit echt het moeder-gevoel gehad. [..].Ook als ik daar ben, dan zij doet gewoon een beetje van: ‘Nou hoe is het op school?’ en dit en dat maar nooit echt gesprekken ofzo. Dus ik ja, ik heb ook niet heel veel met haar.”. Eerder maakte hij zich wel zorgen om zijn moeder, maar omdat hij haar niet kan helpen probeert hij dit los te laten. Drie jongeren hebben geen contact met beide ouders. Eén jongere (18) vertelt dat hij sinds een aantal jaar geen contact meer heeft met beide ouders. Bij allebei zijn ouders is er sprake van middelenmisbruik. Ook heeft zijn moeder een persoonlijkheidsstoornis. Hij legt uit hoe dit voor hem was als kind: “..dat is ook wel heel verwarrend. Vooral als kind. Dan krijg je het ene moment drie kaartjes in een week bij wijze van spreken en dan hoor je er echt een jaar niks meer van. En dan denk je echt van oké...”. Hij geeft aan hier nu geen last meer van te hebben. Een andere jongere (17) vertelt dat zij nog wel begeleide bezoeken had met haar ouders toen ze net in het pleeggezin woonde. Haar ouders kwamen echter meestal niet opdagen. Zij en haar broertje en zus hadden erg last van de bezoeken, waardoor mensen van de jeugdzorg besloten hebben om de bezoeken stop te zetten. Later heeft ze nog één keer contact gezocht met haar ouders: “Ik heb wel, wel eens contact gehad toen ik twaalf was. Toen was ik wel nieuwsgierig van, waar, ja lijk ik op m'n ouders, qua karakter of uiterlijk, maar dat zijn de normale vragen. Maar daar heb ik antwoord op gekregen en toen was het voor mij genoeg. En onze moeder die pushte heel erg op, op contact, want die wilde haar kinderen weer terug. Dus dat was wel

29

lastig..”. Een derde jongere (15) vertelt dat zijn moeder vrij kort na de uithuisplaatsing naar haar land van herkomst is vertrokken. Hij heeft haar sindsdien niet meer kunnen bereiken. Zijn vader wil hij niet meer zien vanwege gebeurtenissen uit het verleden, waaronder huiselijk geweld. Hij vond het vroeger erg dat hij zijn moeder niet meer kon zien, maar dat wordt nu minder. Contact biologische broers en zussen Dertien jongeren hebben een biologische broer en/of zus die ergens anders woont: in een ander pleeggezin of gezinshuis, bij ouders thuis, op een groep of op zichzelf. Drie jongeren geven aan dat zij geen contact (meer) hebben met hun broer en/of zus, omdat hun broer of zus bij hun ouder(s) wonen en de jongere daar geen contact meer mee heeft. Eén jongere (12) wil bijvoorbeeld geen contact meer hebben met zijn vader, waardoor hij zijn twee stiefbroertjes niet ziet. Hij heeft wel contact met zijn broer die op zichzelf woont, met zijn zusje die in een ander gezinshuis woont en met zijn zus die op een groep verblijft. Hij ziet ze apart van elkaar. Ook bij een andere jongere (18) is het contact met zijn halfzusje verbroken omdat hij zijn vader niet meer wilde zien. Hij heeft op een gegeven moment toch contact gezocht met zijn vader, vanwege zijn halfzusje. Zijn vader liet echter niets meer van zich horen. Zijn andere halfzusje, van zijn moeders kant, woont in een pleeggezin. Hij vertelt dat hij haar niet goed kent maar dat hij medelijden met haar heeft omdat ze vaak gewisseld is van pleeggezin. Hij heeft haar één keer gezien en via de sociale media heeft hij soms contact met haar. Een andere jongere (15) ziet zijn broertje en zussen niet meer sinds zijn moeder samen met hen vertrokken is naar het buitenland, op het moment dat hij in het pleeggezin kwam. Hij heeft nog een broer die in Nederland woont, maar daar heeft hij geen contact mee omdat hij een verstandelijke beperking heeft en in een tehuis woont. Drie jongeren zouden graag vaker contact willen hebben met hun broer of zus. Twee zusjes (13 en 16) hebben een broertje dat in een ander pleeggezin woont. Ze zien hem ongeveer één keer per jaar. Ondanks dat ze er aan gewend zijn, zouden ze hem graag vaker willen zien. De reden dat dit niet gebeurt is volgens hen de afstand en omdat zijn pleegouders het niet nodig vinden om vaker af te spreken. Een andere jongere (12) heeft drie broers die ergens anders wonen. De laatste keer dat hij ze zag is een half jaar geleden. Hij geeft aan dat hij zou willen dat zijn voogd vaker een broertjes-dag organiseert. Bij drie jongeren woont de broer of zus bij één van de ouders thuis. Zij zien hen als ze op bezoek zijn bij hun vader of moeder. Eén jongere (15) ziet haar zus één keer in de zes tot acht weken. Zij blijft soms bij haar logeren. Ze vertelt dat ze een hele goede band met haar heeft, ook omdat ze daar een tijdje gewoond heeft toen ze weg was gelopen van huis. Er is ook een jongere (18) die zijn zusje alleen in de vakanties ziet, wanneer het hem uitkomt. Hij heeft geen behoefte aan meer contact. Een andere jongere (17) heeft in totaal zes broers en zussen. Toen zij met haar tweelingzus en broertje uit huis werden geplaatst, kwam haar broertje in een ander pleeggezin terecht. Hij wilde geen contact met zijn boers en zussen, omdat hij dit moeilijk vond: “Hij wilde ook nooit contact met ons broertjes en zusjes, want dan dacht hij teveel aan onze echte ouders. Dat begrijp ik ook wel want we hebben echt twee gezichten, het gezicht van vaders kant en het gezicht van moeders kant. Je hebt echt, de helft heeft het gezicht van moeders en de helft heeft het gezicht van vaders. Dus we lijken ook heel erg veel op onze ouders, dus dat is ook heel lastig voor hem denk ik.”. De jongere vertelt dat haar broertje kort geleden toch contact met ze heeft gezocht. Hun eerste ontmoeting verliep goed volgens haar. Contact biologische familie Vier jongeren geven aan op dit moment nog contact te hebben met een familielid. Genoemd worden opa en oma, tante en nicht. 6.4.2 Samenwerking tussen jongere, ouders, pleeg- of gezinshuisouders en jeugdhulpverleners De samenwerking tussen de jongeren, hun ouders, pleeg- of gezinshuisouders en jeugdhulpverleners wordt op verschillende manieren beschreven. Eén jongere (16) geeft aan dat ze de samenwerking tussen haar moeder en

30

haar pleegouders goed vindt. Op de vraag of haar pleegouders direct contact hebben met haar moeder zegt ze: “Nou hangt er een beetje van [af], [..] met bezoeken afspreken, dan is het wel volgens mij eerst dat de begeleider dat dan beetje er tussen zit. Maar (naam pleegmoeder) die heeft ook gewoon het nummer van mijn moeder dus soms dan stuurt ze ook wel een appje of zo.”. Een andere jongere (12) vertelt dat haar ouders met name contact hebben met haar gezinshuisouders tijdens overleggen. Ook vertelt de jongere dat haar vader soms komt eten in het gezinshuis. Ook bij een andere jongere (13) komt haar vader zo nu en dan op bezoek in het pleeggezin. Deze bezoeken zijn zonder begeleiding en vaak gaan zij en haar vader voetballen in de tuin bij pleegouders thuis. Een andere jongere (18) vertelt dat zijn pleegmoeder goed kan opschieten met de pleegzorgbegeleider. Zijn pleegmoeder bracht hem ook altijd naar de bezoeken die hij had met zijn ouders. Er zijn ook twee jongeren (15 en 18) die spreken over de aanwezigheid van een pleegzorgbegeleider bij de bezoekregelingen met hun ouders of familie (zie hoofdstuk 6.2). Eén jongere (18) vertelt dat zijn voogd de contacten doet met zijn ouders. Hij had laatst een handtekening en gegevens nodig had van zijn ouders voor een tegemoetkoming, omdat hij achttien is en nog op de middelbare school zit. Hij vertelt: “..want als ik dat zelf zou moeten gaan vragen dan komt dat nooit een keer ergens. Ah tenzij je heel erg goed contact hebt met je ouders en zo even een keer heen gaat of zo, want je hebt mensen die dichtbij wonen of in de familie zitten als pleeggezin en dat je dan dat gewoon kan vragen. Maar stel je hebt zoals mij gewoon geen of [een] slechte band met je ouders dan is dat lastig om even zo te vragen.”. Een andere jongere (15) vertelt over een jaarlijks evaluatiegesprek dat zij heeft: “We hebben dus eigenlijk één keer in het jaar hebben we een gesprek met z'n allen. Met mijn ouders, (naam pleegzorgbegeleider) nou ja dan dit jaar denk ik m'n nieuwe voogd en dan één van m’n pleegouders en dan gaan we evalueren over het afgelopen jaar dus nou ja dan spreken we elkaar heel veel. Nou ja en dan hebben we het zoal over wat beter kan en zo. En wat gewoon goed ging.“. Ze geeft aan verder niet veel mee te krijgen van de samenwerking tussen haar ouders, pleegouders en jeugdzorgwerkers. Eén jongere (18) vertelt dat zijn pleegmoeder de laatste tijd niet meer naar de overleggen toe ging: “Want ze heeft al zoveel pleegkinderen gehad en ja je krijgt bijna geen vergoeding voor die vergaderingen. Ze moet elke keer naar (plaatsnaam) en soms dan had ze vier pleegkinderen ofzo en dan [..] moest ze drie keer in de week ofzo naar (plaatsnaam) of drie keer in de twee week dan ofzo voor [een] vergadering.”. Een andere jongere (15) vindt de samenwerking tussen, met name haar ouders, ‘bagger’: “Ja, dat gaat niet heel soepel. Als m'n moeder bijvoorbeeld zegt 'ja het is goed', dan zegt mijn vader weer 'nee', want die wil het weer tegenspreken, tegen m’n moeder. En zo gaat dat ook weer door met, ja soms ook wel tegen (naam gezinshuismoeder), maar daar weet ik niet veel van omdat ik gewoon m'n vader niet meer spreek en m'n moeder gewoon af en toe nog.”. Ook is er een jongere (12) die vertelt dat zijn moeder wel eens wat wilde vragen aan zijn voogd, maar dat zijn voogd niets van zich liet horen. Afstemming tussen jongere, pleegouders en (gezins-)voogd Er is met name afstemming tussen jongeren en hun (gezins-)voogd over de bezoeken die de jongeren hebben met hun ouders en over beslissingen rondom een plaatsing. Ook is er afstemming tussen jongeren, pleegouders en hun (gezins-)voogd als het gaat om het geven van toestemming voor belangrijke zaken. Eén jongere (15) geeft aan wat ze er van vindt dat ze kon aangeven hoeveel contact ze wilde met haar ouders: “Oh dat is wel fijn. Uiteindelijk gaat het toch om mij en niet om hun, dus.. Hun kunnen daar niks over zeggen want ze weten niet hoe wij in elkaar zitten, op zich dan, en wat wij denken. Het is niet zo dat ze in je hersentjes gaan kijken van 'o die denkt zo'.”. Een andere jongere (12) heeft twee keer in de maand contact met zijn moeder en dit vindt hij te weinig: Interviewer: “Mocht je ook aangeven hoe vaak je bezoek wil?”

31

Jongere: “Nee. Ja het mag wel, maar het gebeurt niet.” Interviewer “Hoe vaak zou jij dan willen?” Jongere “Elke weekend natuurlijk. Nee elke dag zou ik willen.”. Later legt hij uit hoe hij en zijn voogd dingen bespreken: “Ik bedoel dat [..] ze het dan wel tegen mij zegt, maar dan als ik zeg ‘nee’ dan betekent niet dat het niet gaat gebeuren. Soms is het ook anders.”. Bij geen van de jongeren hebben de pleegouders het gezag. Voor belangrijke zaken dient de (gezins-)voogd en/of ouders toestemming te geven. Sommige jongeren geven aan dat zij hier weinig van meekrijgen, omdat bijvoorbeeld hun pleegouders hiervoor contact opnemen met de (gezins-)voogd. Dit geldt ook voor een jongere (16) waarbij het gezag bij haar voogd ligt, al kan zij zich het volgende nog wel herinneren: “Ik weet nog wel volgens mij heel lang geleden, dat was dan nog op de basisschool, dat ik bijvoorbeeld zoiets als Hyves wilde want iedereen had dat en zo en dan ja daar was ze [pleegmoeder] dan toch niet zeker over of zo of ze dat wel moest doen en dat ze dat dan wel eerst aan de voogd vroeg en zo.”. Er is ook een jongere (17) die binnenkort met haar pleegouders op vakantie gaat. Hiervoor moet ze eerst toestemming vragen aan de voogd: “Ik vind dat onzin. Ik bedoel ik ben geen gevangene ofzo die gaat vluchten naar een ander land en nooit weer terug komt ofzo, het is gewoon een vakantie en daar doen ze dan best wel moeilijk over.”. Later geeft ze aan dat ze het ook wel snapt dat haar voogd soms over dingen moet beslissen, zoals over het interview dat zij heeft binnen dit onderzoek. Ook een andere jongere (15) kan zich nog herinneren dat hij toestemming nodig had voor een vakantie en dat dit lang duurde. Hij moest ook een keer ’s avonds geopereerd worden en toen konden ze zijn voogd niet bereiken. Eén jongere (15) vertelt dat zij op dit moment een gezinsvoogd heeft en dat zij vroeger een voogd had. Ze merkt met name het verschil in het krijgen van toestemming: “Ja (naam voogd) was meer zeg maar op mij gericht want ja daar ging het ook om en die was ook zeg maar meer, als het echt heel snel moest dan was het ook heel snel geregeld. En (naam gezinsvoogd) is meer van ja die moet eerst weer toestemming hebben van m'n ouders. Want ja het is een gezinsvoogd en m'n ouders hebben nog gezag dus ja. Helaas is dat wel jammer. Anders kon (naam voogd) gewoon een beslissing maken. Dat is wel jammer dat dat niet meer kan.”. Er zijn twee jongeren (15 en 15) waarvan de pleegouders de afspraak hebben met de voogd dat zij besluiten mogen nemen, als ze dit maar doorgeven aan de voogd. Als laatste geeft een jongere (15) aan wat zij vindt dat er moet gebeuren als een jongere het niet eens is met een jeugdhulpverlener: “Ik denk dat ze dan wel een beetje naar ons moeten luisteren. Want het is toch onze mening en het gaat wel om ons.”.

6.5 Continuïteit van de plaatsing 6.5.1 Stabiliteit Acht jongeren hebben één of meerdere overplaatsingen meegemaakt. Degenen met de meeste wisselingen zijn jongeren die op dit moment in een gezinshuis wonen. Eén jongere (12) heeft in zeven jaar tijd vier overplaatsingen gehad. Hij heeft op drie verschillende groepen gewoond en woont sinds 2,5 maand in zijn tweede gezinshuis. De redenen voor de overplaatsingen zijn niet duidelijk, maar de jongere vertelt wel dat er meerdere groepen op het terrein werden gesloten. Hij vertelt dat hij het niet leuk vindt dat hij zo vaak verhuisd is, omdat hij telkens opnieuw moet wennen. Twee jongeren zijn beiden twee keer gewisseld van woonplek. Eén jongere (15) woonde eerst bij haar opa en oma en daarna tijdelijk op een groep voordat ze in het gezinshuis kwam wonen. De andere jongere (12) heeft, voordat hij in het gezinshuis kwam, in twee andere pleeggezinnen gewoond. Bij het eerste pleeggezin moest hij plotseling weg. Hij geeft aan dat dit kwam omdat hij niet goed sliep in het pleeggezin. Bij het tweede pleeggezin wilde hij zelf liever weg, omdat hij het te rustig vond. Drie

32

jongeren woonden tijdelijk binnen hun netwerk. De ene jongere moest weg bij haar zus omdat het haar niet lukte om, naast de zorg voor haar eigen kinderen, ook voor haar zusje te zorgen. De andere twee jongeren zaten samen bij een vriendin van hun moeder. Vanwege gezondheidsproblemen van de vriendin konden ze daar niet blijven wonen. Ook is er een jongere (15) die eerst in een tijdelijk crisispleeggezin heeft gewoond voordat zij op vijfjarige leeftijd in het gezinshuis kwam. De laatste jongere (18) woonde in een pleeggezin, maar daar ging het niet goed waardoor hij bij zijn vakantiepleeggezin is komen wonen. 6.5.2 Zekerheid over verblijf Het ervaren van zekerheid door jongeren over de plaatsing gaat zowel over de zekerheid over hun verblijf bij hun pleegouders (‘Ik kan hier blijven wonen’) als over het hebben van zekerheid dat ze wel of niet meer terug gaan naar hun eigen ouders. Acht jongeren geven aan dat het hen vrijwel vanaf het begin af aan duidelijk was dat zij niet meer terug zouden gaan naar hun ouders en ook dat zij bij hun pleeg- of gezinshuisouders konden blijven wonen. Eén jongere (12) vertelt: “…ik wist dat ik hier niet meer weg zou gaan waarschijnlijk. Dat ik niet meer terug kon naar m'n ouders want m'n moeder kan gewoon niet zo heel goed voor mij zorgen. Bovendien zou ik dan naar (plaatsnaam) moeten verhuizen, dat vind ik een beetje te ver.”. Ze is ook nooit bang geweest dat ze weg zou moeten. Ze legt uit wat ze daarvan vindt: “Wel normaal. Ik woon hier. Ik heb het goed hier, ik ga hier niet weg. En ik wil ook niet op een groep gaan wonen.”. Een andere jongere (15) vertelt dat ze als vijfjarig kind zelf terug wilde naar haar vorige (crisis)pleeggezin. Het was voor haar wel zeker dat ze in het huidige gezinshuis kon blijven. Haar pleegzus is op dertienjarige leeftijd in het gezinshuis komen wonen. Haar was op de groep verteld dat ze in het gezinshuis waar ze zou gaan wonen kon blijven. Een andere jongere (17) geeft aan dat zij nooit bang is geweest dat ze weg zou moeten, ondanks dat er meerdere rechtszaken zijn geweest en haar ouders haar weer terug wilden. Doordat zij ernstig verwaarloosd werd bij haar ouders was het voor haar duidelijk dat ze niet meer terug zou gaan. Ook wist ze dat ze bij haar pleegouders kon blijven: “Ik wist dat ze ons hielden als eigen kinderen dus. En je, je stuurt je eigen kinderen niet weg dus.”. Ook is er een jongere (15) waarvan zijn ouders buiten beeld zijn geraakt, waardoor hij nooit het idee heeft gehad dat hij terug zou gaan. Een andere jongere (12) die al twee keer van woonplek is gewisseld woont nu ongeveer drie jaar in een gezinshuis. Het was voor hem vanaf het begin al duidelijk dat hij hier kon blijven. Een andere jongere (18) grapt dat zijn pleegmoeder er wel eens mee heeft ‘gedreigd’ dat hij op straat werd gezet toen hij stiekem een tatoeage had laten zetten. Bij vijf jongeren is het niet altijd duidelijk geweest of zij in het pleeggezin zouden blijven of dat zij terug zouden gaan naar hun ouders. Bij één jongere (17) was het in het begin niet duidelijk of ze samen met haar zusje kon blijven. Ze was tien jaar toen ze bij haar opa en oma kwam wonen. Op haar twaalfde is er een rechtszaak geweest en toen is vastgesteld dat ze niet meer terug ging naar haar moeder. Bij twee andere zusjes (13 en 16) was het in het begin nog onduidelijk of ze weer terug zouden gaan naar hun moeder. De oudste zus vertelt: “Het was wel altijd zo, er kwamen dan nog van die rechtszaken en zo [..] dat onze moeder weer wilde dat we bij haar kwamen wonen. Maar ja eigenlijk wisten we gewoon altijd wel van, nou daar gaan ze toch mee instemmen, zo van we blijven hier.”. Deze zekerheid ervoer ze pas echt toen ze in het pleeggezin woonde, daarvoor woonde ze samen met haar zusje tijdelijk in een netwerkpleeggezin. Een andere jongere (18) woont van jongs af aan in het pleeggezin, maar is tussentijds wel twee keer terug geweest naar zijn moeder. Hij vertelt: “Ja toen ik klein was toen nou ja volgens mij probeerde mijn moeder nogal een paar keer terug te krijgen als ze een nieuwe vriend had en zo. [Ik weet nog wel] dat ik wel bang was dat ik weg zou moeten gaan en ik ben dus ook weg geweest zeg maar.” . Een jongere (14) die bij zijn oma woont geeft aan niet bang te zijn dat hij niet bij zijn oma kan blijven. Er is wel een keer sprake van geweest dat hij terug zou gaan naar zijn moeder, omdat zijn moeder dit wilde: “Ja mama had dat gevraagd, of ik er over nadenken wou. Dus toen heb ik gewoon ‘ja’ gezegd, wat ik achteraf nooit had moeten zeggen. Achteraf had ik gewoon moeten zeggen van ‘nee’.”. Hij twijfelde op dat moment, maar zijn omgeving zei tegen hem dat hij het niet moest doen omdat hij goed zat bij zijn oma. Een andere jongere (18) was bijna tien jaar toen hij in het pleeggezin kwam. Het was voor hem in het begin niet zeker of hij in het pleeggezin kon blijven. Hij vertelt dat hij eerst wist dat hij een paar

33

maanden kon blijven, toen een half jaar en toen een jaar. Ondanks dat zijn pleegouders aangeven dat hij kan blijven vindt hij het moeilijk om daarop te vertrouwen: “Dat heb ik altijd wel gehad, ook al was het niet nodig. Zeggen ze me ook nog steeds, maar dat is iets van mijzelf, dat is gewoon soort van bindings-, verlatingsangst iets van eerder weet je wel. Maar in principe denk ik daar normaal gesproken niet bij na, dat is alleen als wij een ruzie krijgen bijvoorbeeld dat ik dan denk: ‘O straks moeten ze me weg hebben of zo’ maar dat gebeurt niet, dat hoeven ze ook niet.”. Bij één jongere is het op dit moment nog niet duidelijk of hij in het gezinshuis kan blijven wonen. Hij heeft al een aantal wisselingen meegemaakt en hij woont er nog maar 2,5 maand. Ook zijn er twee jongeren (14 en 17) die een periode hebben gekend waarin het moeilijk ging in het pleeggezin vanwege hun gedrag. Eén daarvan (17) is tijdelijk naar een time-out plek geweest. Ze vertelt: “Dat is als je een héle grote mond hebt en je je niet kan gedragen.”. De andere jongere is voor een behandeling zes weken naar het buitenland geweest. 6.5.3 Wisseling pleegbroers / -zussen Vijf jongeren spreken over de wisseling van pleegbroers of -zussen in het pleeggezin of gezinshuis. Eén jongere (12) woont sinds twee jaar in het gezinshuis en heeft één wisseling meegemaakt. Ook vertrekt er binnenkort weer een pleegbroer, legt ze uit. De reden voor zijn vertrek is dat hij niet goed op kan schieten met de gezinshuisouders. Ze zegt: “Komen wel steeds nieuwe kinderen, maar dat vind ik leuk. Ik hoop niet dat (naam pleegzusje) weggaat want met haar kan ik het goed vinden.”. Ook bij een jongere (15) in een ander gezinshuis is er sprake geweest van een wisseling. Ze vertelt dat er een meisje is weggegaan en dat er weer eentje bij is gekomen. Een andere jongere (18) vertelt dat er al meerdere wisselingen zijn geweest in het pleeggezin waar hij woont. Zijn pleegouders vangen ook soms kinderen tijdelijk op. Dit geldt ook voor een jongere (17) uit een ander pleeggezin: “Mijn ouders die hebben altijd opvangkindjes gehad. En meestal blijven ze dan voor een jaar of half jaar. En dan heb je soms heel, heel soms heb je een geval dat het niet anders kan, dat ze anderhalf jaar blijven [..] omdat het geen gezin, geen perfect gezin voor hun is. Maar dat kunnen baby's van geboorte tot anderhalf jaar zijn, het kunnen kinderen van tien jaar zijn, alle leeftijden hebben ze wel gehad dus.”. Bij de vraag wat ze vindt van deze wisselingen zegt ze: “Ja ik heb er nooit moeite mee gehad. Het is voor mij heel normaal natuurlijk, maar voor iemand anders is het raar natuurlijk of niet te begrijpen, maar voor mij is het heel normaal geweest.”.

6.6 Veiligheid Het onderwerp veiligheid werd door een aantal jongeren als lastig ervaren. Sommige jongeren moesten daardoor wat langer nadenken bij de vragen die over veiligheid gingen en anderen konden er niet altijd een antwoord op geven. Eén jongere (12) vertelt dat ze de vraag over veiligheid in het gezinshuis het lastigst vond van het hele gesprek: “…die vraag die heb ik volgens mij in een enquête wel eens gehad maar dan heb ik een meerkeuze antwoord, dus dat is wel wat anders, nu moet ik er zelf een antwoord op geven.”. Ook een andere jongere legt uit waarom ze het een moeilijk onderwerp vond: “Ik heb er nooit echt over nagedacht, over het punt veilig. Als ja meestal als je je ergens thuis voelt dan, dan denk je daar ook niet over na.”. 6.6.1 Betekenis ‘je veilig voelen’ Aan de jongeren is gevraagd wat zij verstaan onder ‘je veilig voelen’. Eén jongere (15) legt uit wat dit volgens haar betekent: “Gewoon zekerheid hebben van dat niet iets gebeurt wat je niet wil. Gewoon dat ineens iemand voor de deur staat en zegt van: 'Ja ik kom die en die weer ophalen'. [..] dat er zekerheid is van ja je blijft hier en er gebeurt gewoon niks.”. Ook een andere jongere (18) vindt zekerheid belangrijk: “Ja je moet wel op één plek blijven gewoon zo lang mogelijk [..]. Dan voel je je het meest veilig.”. Ook zegt een jongere (12) dat ‘je veilig voelen’ voor hem inhoudt dat hij weet dat er iemand achter hem staat. Een andere jongere vindt dit ook: “..niet dat je bang hoeft te zijn of zo maar dat je gewoon weet dat er iemand voor je is.“. Er is ook een jongere (18) die zich veilig voelt als hij de situatie zelf in handen heeft. Hij geeft aan dat hij het moeilijk vindt om dit aan

34

iemand anders over te laten. Wat jongeren verder noemen is: een eigen plek hebben, niet gepest worden, je op je gemak voelen en beschermd zijn. Drie jongeren geven aan dat zij zich wel eens onveilig hebben gevoeld. Eén jongere (15) voelde zich niet veilig in de klas, omdat haar klasgenoten niet fijn omgingen met haar en haar vriendin. Ook geeft een jongere (12) aan dat zij zich in het gezinshuis niet altijd veilig voelt door haar pleegbroertje: “…want (naam pleegbroertje) die was altijd erg agressief dus dat was dan niet zo heel erg veilig […] hij heeft een keer zijn muur kapot getrapt. Hij gaat dan heel erg schelden en soms gewoon slaan en dingen kapot maken.”. Een andere jongere (18) zegt dat hij zich wel eens onveilig voelt omdat hij vaak achterdochtig is en niet snel iemand vertrouwt. 6.6.2 Steun zoeken Een aantal jongeren vertelt over naar wie ze toe gaan als ze steun nodig hebben. Eén jongere (16) kan terecht bij haar pleegmoeder en vertelt daar alles aan. Twee jongeren geven ook aan dat zij naar hun pleeg- of gezinshuismoeder toe gaan als ze ergens mee zitten. Eén daarvan (18) zegt dat zijn pleegmoeder hem goed moed in kan spreken. Ook gaat hij voor sommige dingen naar zijn vrienden. Een andere jongere (17) gaat ook naar haar vriendinnen toe als ze ergens mee zit. Dit doet ze ook bij haar oma. Ze vertelt dat ze ook wel eens naar een psycholoog is geweest, maar dat ze het niet fijn vond om met een onbekende te praten. Drie jongeren vertellen dat zij niet zo gauw naar iemand toe zouden gaan maar dat ze eerder steun bij zichzelf zoeken. Eén jongere (12) vertelt wat ze doet als ze ergens mee zit: “Meestal ga ik dan gewoon op mijn kamer zitten. Heb ik niet zo heel vaak. Soms voel ik me wel eens even niet zo prettig maar dan is het ook snel weer over.”. Een andere jongere (18) vertelt dat hij zelf op zoek gaat naar oplossingen. De laatste tijd merkt hij dat hij niet goed in zijn vel zit en dat dingen van vroeger opspelen. Hij ziet in dat hij dit niet alleen kan oplossen en dat hij hier hulp bij nodig heeft. De derde jongere (15) vertelt: “…ik zit nog steeds wel best wel vaak op mezelf, dat ik gewoon zelf dingen op wil lossen, maar dan raak ik alleen nog maar meer in de knoop en dat is totaal niet handig. Ik weet dat ik moet praten maar ik doe het niet altijd.”. Er is ook een jongere (13) die aangeeft waar kinderen volgens haar het beste naar toe kunnen gaan als ze ergens mee zitten: “Vrienden, sowieso, want volwassenen die reageren altijd of te bezorgd of te ongeïnteresseerd. En kinderen die snappen het gewoon meer omdat het echt leeftijdsgenoten zijn. Dus daarom vind ik ook als mensen iets met je willen bespreken, als volwassenen, dan ja ik vind altijd gewoon dan moeten ze ook door hebben dat ze niet een kind zijn en dat ze dat ook minder snappen dan.”. 6.6.3 Veiligheid bieden door pleegouders en gezinshuisouders Zes jongeren hebben aangegeven hoe zij denken dat pleegouders het beste veiligheid kunnen bieden aan pleegkinderen. Twee jongeren (15 en 15) geven aan dat het belangrijk is dat pleegouders het kind de ruimte geven om een band op te bouwen. Pleegouders moeten zich niet opdringen, maar het contact af laten hangen van het kind. Ze moeten wel aandacht geven en laten zien dat ze er voor het kind zijn. Ook vindt een jongere (18) dat pleegouders open moeten zijn naar een jongere. Daarmee geven ze aan dat de jongere zelf ook open kan zijn over bijvoorbeeld zijn of haar problemen. Een andere jongere (12) geeft haar eigen situatie als voorbeeld. Zij voelt zich soms onveilig omdat haar pleegbroertje agressief kan zijn. Haar gezinshuisouders hebben besloten dat hij op een andere plek moet wonen waardoor het waarschijnlijk veiliger wordt. Ook vinden twee jongeren (13 en 15) het belangrijk dat pleegouders afspraken nakomen en consequent zijn. Eén daarvan (13) vindt daarnaast dat pleegouders goed moeten kunnen luisteren en uitleg moeten geven over dingen. 6.6.4 Op veiligheid letten door jeugdhulpverleners Aan de jongeren is gevraagd hoe zij denken dat jeugdhulpverleners het beste op de veiligheid van pleeg- of gezinshuiskinderen kunnen letten. Een aantal jongeren geven aan dat ze begrijpen dat jeugdhulpverleners daar op moeten letten, maar dat dit tegelijkertijd een lastig opgave is waarvoor zij niet direct een oplossing kunnen bedenken:

35

Jongere (16) “Nou ik weet eigenlijk niet of je dat echt kunt, hoe je dat kunt weten. Ik bedoel, want je hebt ook natuurlijk heel vaak dat als iemand langs komt, dan doet iedereen anders of zo en dan weet je niet hoe het echt is. [..]. Ik bedoel dat is net een beetje zoals, als bijvoorbeeld, als je mishandeld wordt of zo dat dat, van de buitenkant zie je dat dan meestal niet.” Jongere (18) “Je kan niet vragen van hoe het gaat. [..] stel het is een kind van zes is ofzo, dan zouden, ik zeg maar wat, die pleegouders dat kind gewoon in kunnen fluisteren, dingen [..], ja voor de rest kan je dat als hulpverlener niet heel goed inschatten want je weet nooit wat er hier echt thuis gebeurt. Ze kunnen wel vragen van: “Ja hoe gaat het hier?”. Dat doen ze bij mij ook altijd, zo’n veiligheidsonderzoek, maar ik kan alles zeggen.” Jongere (18) “Ik weet niet of je daar heel veel aan kunt doen, als ze dat zelf niet aangeven. Ja, aan de ene kant zeg ik, je kan wel met ze in gesprek gaan maar niet iedereen die zegt dat direct [..]. Ik weet het niet joh, hoe je dat het beste kunt aanpakken.”. Er zijn ook een aantal jongeren die een idee hebben over hoe jeugdhulpverleners het beste op veiligheid kunnen letten. Eén jongere (15) zegt dat het belangrijk is dat de jeugdhulpverlener een goede band opbouwt met het kind, zodat deze het idee heeft dat hij of zij altijd bij de jeugdhulpverlener terecht kan. Een andere jongere (15) zegt dat je moet proberen om met het kind te praten, maar jezelf niet opdringen of boos worden als het kind iets vertelt. Ook is er een jongere (17) die aangeeft hoe je het beste het gesprek kan aangaan met een kind: “…ook vooral het kind meenemen, uit huis zeg maar, om buiten te praten zeg maar. Want meestal, nou ja ik heb daar dan geen last van, maar misschien zijn er sommige jongeren die er met de ouders erbij het niet willen vertellen of dat ze in ieder geval in de buurt zijn, dat ze daar niet willen over praten.”. Een andere jongere (18) vindt dat de voogd moet afspreken met bijvoorbeeld de pleegzorgbegeleider dat hij of zij de contacten doet met het pleegkind en de pleegouders, als de voogd daar zelf geen tijd voor heeft. Er is ook een jongere (15) die aangeeft dat hij begrijpt dat die gesprekken er moeten zijn, met name in het begin, maar hij vindt het ook belangrijk dat je kan aangeven als je dat niet meer nodig hebt. Hij zit zelf bijvoorbeeld al acht jaar in het pleeggezin en vindt die gesprekken voor hemzelf overbodig. Twee jongeren (13 en 18) vinden dat als er zorgelijke signalen zijn, deze serieus genomen moeten worden maar dat ze niet direct als waarheid moeten worden aangenomen. Het is volgens hen belangrijk om eerst met zowel pleegouders als het pleegkind te praten over wat er aan de hand is. Een andere jongere (14) vindt dit ook en geeft zijn eigen situatie als voorbeeld: “Nou ja wat ik dan zal doen is gewoon, net als wat ik had, een coach instellen die gewoon bij dat pleeggezin komt en dan, dat is wat ik zou doen hoor, ik weet niet, maar een coach die hun komt helpen en ondersteunen met ja, met het kind dat zeg maar. En dan later kijken van wat is nou echt het probleem wat hier achter zit en wat gaan we daar aan doen en wat kunnen we daar aan doen.”. Er is ook een jongere (17) die veel ideeën heeft over hoe jeugdhulpverleners dit het beste kunnen aanpakken. Zij vindt dat er aan de start, of als er problemen zijn, minimaal eenmaal per maand een gesprek moet zijn met pleegkinderen en pleegouders, apart van elkaar. Daarnaast zegt ze: “En een vaste voogd behouden. Dat je gewoon, desnoods om de vijf jaar dan een andere voogd krijgt. Desnoods dat, maar niet om het jaar of twee jaar, dat is denk ik te kort als je in een slechte situatie zit. Want je moet wel je voogd vertrouwen, kunnen vertrouwen, als je een probleem hebt.”. Ook is het belangrijk dat kinderen wordt geleerd dat ze zelf aangeven wat ze willen en welke hulp ze hierbij nodig hebben. Als kinderen spreken over problemen in het gezin, dan moet dit serieus worden genomen maar er moet ook gekeken worden of het kind de waarheid spreekt. Het komt namelijk voor dat kinderen iets verzinnen om aandacht te krijgen. Blijven praten met kinderen vindt ze erg belangrijk.

36

6.7 School Alle jongeren volgen op dit moment een vorm van onderwijs: basisonderwijs, middelbaar onderwijs of een opleiding. Vrijwel alle jongeren geven aan dat het goed gaat op school. De meeste jongeren noemen ook als toekomstidee dat ze een diploma willen halen. De beroepen die de jongeren later willen beoefenen zijn onder andere: dierenarts, automonteur, meubelmaker met een eigen bedrijf, politieagent, eigen kledingwinkel of militair. Eén jongere (12) heeft op dit moment problemen op school. Hij heeft vanwege zijn gedrag moeten wisselen van school en hij zit nu op een school waar hij extra begeleiding krijgt. Hij is hier sinds een paar weken begonnen en geeft aan al een aantal keer ruzie te hebben gehad met leraren en ook met een leerling. Ook heeft zijn oma een brief ontvangen waarin staat dat hij al veel schooluren gemist heeft. De jongere spreekt zich negatief uit over de school waar hij op zit, en dan met name de leraren. Vier andere jongeren hebben in het verleden wel eens problemen gehad op school. Een jongere (12) vertelt: “…ik was op de basisschool best agressief en ik kon niet zo goed met andere kinderen opschieten. Ik had toen maar één vriendin en toen hadden ze besloten dat ik een rugzak heb.”. Bij de vraag wat het hebben van een rugzak inhoudt legt ze uit: “Dat ik extra begeleiding nodig heb ofzo, omdat ze (lees: lerares) dacht dat het op de middelbare school niet goed zou gaan.”. Ze is dit jaar begonnen op het middelbaar onderwijs en ze vertelt dat het nu goed gaat. Een andere jongere (13) maakte haar huiswerk niet altijd en er was een kans dat ze moest afstromen. Haar pleegmoeder moest op gesprek komen op school. Het gaat nu goed met haar op school omdat ze meer haar best doet. Een jongere (18) die volgend jaar naar de universiteit gaat vertelt dat toen hij twaalf was het een periode slecht met hem ging. In die tijd is hij afgestroomd naar het VMBO. Hij legt uit hoe dit kwam: “Nou, foute vrienden en het boeide me allemaal niet meer zoveel. Vond school niks aan en ik dacht niet na over dat de toekomst wel belangrijk is.” Er is ook een jongere (15) die een vervelende tijd heeft gekend op school vanwege haar klasgenoten: “Toen stond ik eigenlijk d'r alleen voor met één van mijn vriendinnen en ja we hadden heel weinig contact met de klas en zo en we voelden ons daar gewoon niet veilig en ook gewoon niet prettig over hoe daar met ons om gegaan werd maar”. Ze zit nu in een andere klas en dat vindt ze fijn. Een aantal jongeren vertelt over een persoon op school waar ze naar toe zouden kunnen gaan als ze een probleem hebben. Eén jongere (12) had op de basisschool een intern begeleider waar ze gesprekken mee had. Ze vond haar niet aardig. Nu zit ze op de middelbare school en daar heeft ze ook een intern begeleider. Die vindt ze wel aardig. Ze zegt: “Meestal praat hij over hoe het gaat op school, een tijdje, en dan gaan we een spelletje doen.”. Het gaat nu ook beter met haar. Dit komt volgens haar niet per se door de intern begeleider maar omdat ze eerder één leraar had waar ze niet goed mee overweg kon en nu heeft ze meerdere leraren. Een andere jongere (17) vertelt over een vertrouwenspersoon op haar school: “Ja daar heb ik zelf niks mee, maar ja het, bij een klasgenoot van mij hielp dat wel heel erg. Dus dat is echt ook per persoon, persoonlijk ook, of je dat wil of niet. Of je daar open voor staat of niet.”. Ook een andere jongere (16) vertelt: “Nou ze hebben het altijd wel over een vertrouwenspersoon op school maar ik heb nooit het idee gehad als ik echt een probleem heb dat ik dan naar diegene toe ga”. Een andere jongere (15) heeft ook een vertrouwenspersoon op school waar ze wel eens mee gepraat heeft. Ze geeft aan dat ze begrijpt dat niet iedereen dat nodig heeft. Alleen als er bijvoorbeeld iets speelt en je het niet direct aan iemand anders kwijt kan, kan je naar de vertrouwenspersoon op school gaan. Een andere jongere (18) heeft een studieloopbaanbegeleider op school, maar die vindt hij niet goed. Hij vindt dat je als mentor goed op de hoogte moet zijn van de situatie van de jongeren uit je klas. Twee andere jongeren (15 en 15) hebben een mentor die ze leuk vinden. Eén daarvan zou daar naar toe gaan als er iets is. Vrijwel alle jongeren geven aan dat hun omgeving ervan op de hoogte is dat zij in een pleeggezin of gezinshuis wonen. Het verschilt per jongere of en hoe vaak zij er over praten met bijvoorbeeld klasgenoten. Eén jongere (12) geeft aan dat zijn klasgenoten weten dat hij in een gezinshuis woont, maar dat ze hier verder nooit over praten. Dit geldt ook voor een andere jongere (16), maar zij geeft erbij aan dat ze er geen geheim van maakt.

37

Drie jongeren vertellen dat hun klasgenoten allemaal weten dat ze in een pleeggezin of gezinshuis wonen en dat ze het er ook regelmatig over hebben. Eén jongere (15) vertelt: “En daar gaat het gewoon over en dan is het weer een keer 'ja nou oké, nu zet ik het onderwerp stop en gaan we weer over iets anders praten'. Want de hele tijd over jezelf praten dat klinkt ook zo raar.”. Een andere jongere (13) heeft het er ook met haar klasgenoten over en zegt erbij: “Alleen leraren volgens mij niet, maar die, dat gaat hun ook niet echt aan.”. Een derde jongere vertelt dat ze in groep 2 een spreekbeurt heeft gehouden over de pleegzorg. Ook geeft een aantal jongeren aan dat ze open zijn over bijvoorbeeld de reden dat ze niet bij hun ouders kunnen wonen, maar dat ze de echte persoonlijke dingen alleen met hun vrienden bespreken. Eén jongere (18) vertelt: “Als je het vroeg dan [..] vertelde ik je, maar ik zou het nooit uit mezelf vertellen eigenlijk. Ik loop er niet zo open mee, van zo'n bordje of op m'n voorhoofd 'ik ben pleegkind'.”. Dit geldt ook voor twee andere jongeren. Een aantal jongeren vertelt dat zij in het verleden wel eens gewisseld zijn van school. Het wordt niet bij iedere jongere duidelijk hoe zij deze wisseling ervaren hebben. Eén jongere (14) vertelt wel over zijn ervaring: “Als je van een katholieke school, of van een christelijke school naar een openbare school gaat en dan weer naar een christelijke school en dan weer naar een openbare, dat is wel heel erg raar, hele andere wisseling.”. Sommige jongeren geven aan dat zij vanuit hun pleeg- of gezinshuisouders ondersteuning krijgen bij hun schoolgang. Deze ondersteuning bestaat uit: het stimuleren van de jongere, helpen bij huiswerk of de verantwoordelijkheid bij de jongere laten. Met één jongere (18) ging het een periode slecht op school en hij was afgestroomd naar een lager niveau. Hij vertelt hoe zijn pleegouders hem hebben geholpen: “Nou zij hebben gezegd van, als jij niet leert dan haal je zelf een onvoldoende. Dus dan heb jij zelf later een probleem. Nou ja toen dacht ik wel van oh ja shit, maar zij hebben nooit gezegd jij gaat nu leren. Dus ik moest het wel altijd zelf doen, het moest wel uit mezelf komen anders heeft het volgens mij ook echt niet, dan wil je het niet zelf zeg maar, dus ik vind dat wel chill altijd.”.

6.8 18+ en nazorg 6.8.1 Wonen na achttien jaar Vier jongeren geven aan dat zij verwachten dat zij na hun achttiende jaar op zichzelf gaan wonen. Eén jongere (12) zegt: “…dat is mij ook verteld dat je meestal zeventien-en-een-half op kamers gaat zodat je daar vast aan kan wennen en dan ga je op je achttiende [..] studeren.”. Een andere jongere (13) geeft dit ook aan. Zij legt uit dat de pleegzorg dan stopt. Haar zus (16) zegt dat ze volgend jaar uit huis gaat, niet omdat ze dat graag wil, maar omdat ze dan in een andere stad gaat studeren. Eén jongere (14) geeft aan dat hij zelf graag rond die leeftijd op kamers wil. Een andere jongere (15) denkt nu dat ze op haar achttiende op zichzelf gaat maar zegt ook: “…ik weet niet of ik dan wel op m'n eigen benen kan staan, dat zien we dan wel weer en anders dan blijf ik nog wel gewoon langer.”. Vijf jongeren geven aan dat ze waarschijnlijk na hun achttiende jaar bij hun pleeg- of gezinshuisouders blijven wonen. Eén jongere (15) legt uit: “…puur omdat ik van mezelf weet dat ik er dan nog niet helemaal klaar voor ben. Dat kan ik nu al voorspellen.”. Dit geldt ook voor haar pleegzus (15). Drie jongeren laten het er van afhangen wanneer ze hun opleiding hebben afgerond of werk hebben gevonden. Eén daarvan (17) legt uit: “…pas als ik mijn opleiding heb afgerond en gewoon aan het werk ben en zo en geld verdien. Als ik gewoon in staat ben om een huisje te huren en voor mezelf kan zorgen. Ja ik kan wel voor mezelf zorgen, daar niet van, maar dat 't gewoon financieel en zo allemaal goed is om op mezelf te gaan wonen. En er zitten ja heel veel jongeren zitten bij mij op school, die wonen zeg maar op kamers zelf en dan hoor je dat zelf amper kunnen rondkomen en zo. Nou bij het idee alleen al...”.

38

Drie jongeren zijn op dit moment achttien jaar en zij wonen alle drie nog bij hun pleegouders. Ze weten nog niet precies wanneer ze op zichzelf willen gaan wonen. Met twee twaalfjarige jongeren is niet gesproken over waar zij denken dat ze na hun achttiende gaan wonen. 6.8.2 Einde jeugdzorgmaatregel Bij de meeste jongeren eindigt de jeugdzorgmaatregel als zij achttien jaar zijn. Aan de oudere jongeren is gevraagd wat zij van die leeftijd vinden. Vijf jongeren zeggen dat zij achttien jaar een goede leeftijd vinden. Eén jongere (17) legt uit waarom: “Nou ja ik vind het wel een goede leeftijd op zich want je bent dan toch wel volwassen en nou ja volgens de wet en nou ja ik vind dat dat wel goed is omdat ja je wil toch niet je leven lang aan jeugdzorg vast blijven zitten. En voordat je achttien wordt, wordt alles goed geregeld, wat je wil en zo en wat er gaat gebeuren als je straks achttien bent dus dat wordt allemaal heel goed geregeld en je wordt allemaal op voorbereid dus.”. Ook een andere jongere (13) legt uit waarom zij dat vindt: “Want dan ben je eigenlijk ook volwassen dus kun je zelf gewoon dingen doen want je kan niet je hele leven bij je pleegouders of ouders wonen dan word je ook niet echt zelfstandig.”. De andere jongeren vinden dit ook. Eén jongere (18) zegt wel dat hij het jammer vindt dat zijn pleegouders nu geen vergoeding meer krijgen. Er is ook een jongere (18) die deze leeftijdsgrens voor zichzelf goed vindt, maar denkt dat dit niet voor iedereen geldt. Voor sommige jongeren zal er volgens hem een uitzondering gemaakt moeten worden, bijvoorbeeld voor jongeren die op latere leeftijd in een pleeggezin zijn komen wonen. Dat vindt een andere jongere (18) ook. ste Hij zegt dat jongeren die op een groep hebben gewoond begeleiding tot hun 21 moeten kunnen krijgen. Vier jongeren geven aan dat zij achttien jaar te jong vinden. De reden die zij hiervoor geven is dat jongeren rond die leeftijd vaak nog niet op hun eigen benen kunnen staan. Ze hebben meestal nog geen baan en kunnen nog niet alles zelf regelen, zoals verzekeringen. Eén jongere (15) denkt dat veel jongeren die zelfstandigheid wel leuk lijkt, maar dat het ook vaak fout gaat omdat ze dat nog niet aankunnen. Een andere jongere (15) zegt dat hij vindt dat hij geluk heeft dat hij bij zijn pleegouders kan blijven wonen na zijn achttiende, totdat hij er zelf klaar voor is: “Want ik geloof niet dat elk kind die achttien wordt zichzelf kan redden.”. Hij vertelt dat hij anders begeleid zou moeten wonen en dat ziet hij niet zitten. 6.8.3 Voorbereiden op zelfstandigheid Aan de jongeren is gevraagd wat zij onder zelfstandigheid verstaan. De volgende punten werden genoemd:  Op jezelf wonen; Jongere (18): “Nou als je echt zelfstandig bent dan woon je op je zelf.”  Zelf kunnen koken;  Een (bij)baan hebben;  Je eigen financiën regelen; Jongere (18): “Ik probeer wel gewoon m’n studie zelf te betalen zonder te lenen.”  Zelf dingen ondernemen; Jongere (13): “Ik ga zelf heel vaak naar de stad.”  Je eigen grenzen kennen. Jongere (17): “Ik weet wel waar mijn grenzen liggen en wat ik wel en wat ik niet kan doen.”. Aan de jongeren is gevraagd wat hun pleeg- en gezinshuisouders doen om jongeren voor te bereiden op zelfstandigheid. Eén jongere (18) legt uit dat zijn pleegouders hem niet straffen als hij iets verkeerd doet, maar dat ze hem zelf de gevolgen laten ervaren. Hij leert op die manier verantwoordelijk te zijn. Een andere jongere (18) geeft aan dat hij wordt gestimuleerd om dingen zelfstandig te regelen, maar dat zijn pleegouders bijspringen als het nog niet lukt. Als voorbeeld noemt hij het afsluiten van een zorgverzekering. Weer een andere jongere (17) legt uit hoe het in het gezinshuis gaat: “..het begint altijd met je eigen kamer opruimen, eigen was doen, eigen bed opruimen en zo, het is nu al gewoon normaal. En ja leren met geld omgaan, daar heb ik nog wel moeite mee maar ja dat leer ik vanzelf.”. Er is ook een jongere die zelfstandiger wordt doordat

39

ze alleen thuis mag blijven als haar pleegouders een tijdje weg gaan. Dit geldt ook voor twee pleegzusjes (15 en 15) die in de vakantie alleen thuis mogen blijven als hun gezinshuismoeder weggaat met de andere pleegkinderen. Twee jongeren (17 en 18) geven aan dat hun pleegouders hen niet hoeven te stimuleren, omdat ze het zelf al kunnen of leren. Er is ook gevraagd wat pleeg- of gezinshuisouders nog meer zouden kunnen doen om zelfstandigheid te stimuleren. Eén jongere (15) vindt het belangrijk om op tijd te beginnen met voorbereiden: “Ja wij zijn er nu ook mee bezig, met dingen zoals eigen kasboekje met kleedgeld en eigen kamer schoonmaken. Op een gegeven moment ook de was draaien. Dat soort dingen. Gewoon van, gewoon vroeg goed beginnen en dan zoiets van ja dan ga je maar gewoon wat vroeger beginnen en dan leer je het zelf ook al een beetje.”. Een andere jongere (15) denkt dat het goed is als pleegouders uitleggen wat je later allemaal moet kunnen en wat je daarvoor nodig hebt. Ook vindt een jongere (13) dat pleegouders kinderen zelf dingen moeten laten ondernemen, zodat ze zelfstandiger worden. Er is ook een jongere (18) die van mening is dat pleegouders jongeren meer moeten loslaten naarmate zij ouder worden. Pleegouders moeten daarbij wel blijven aangeven als ze iets niet goed vinden, maar hen niet iets verbieden. Zij moeten jongeren zelf van hun eigen fouten laten leren. Een andere jongere (18) denkt dat pleegouders geen invloed kunnen uitoefenen op zelfstandig worden. Dit moeten jongeren volgens hem zelf leren als ze op zichzelf wonen. Op de vraag wat jeugdhulpverleners zouden kunnen doen om jongeren zelfstandiger te maken zegt één jongere (18) dat zij uitleg en ondersteuning kunnen bieden bij belangrijke zaken, zoals als het afsluiten van verzekeringen. Dat hebben zijn voogd en pleegzorgwerker ook bij hem gedaan. Zij gaven hem de tip om naar een website te gaan waar hij alles op kon vinden over 18+. Ook een andere jongere (17) krijgt extra begeleiding omdat ze bijna achttien jaar wordt en nog zaken moet regelen. Deze hulp is voor haar ingezet omdat haar pleegouders niet precies weten hoe alles in zijn werk gaat. Een andere jongere (18) vindt dat jeugdhulpverleners jongeren moeten stimuleren om zelf te gaan nadenken over wat ze willen. Jongeren zijn op een leeftijd dat je ze niet meer iets kan voorschrijven. Je kan jongeren wel stimuleren door met ze te praten over wat hun dromen, doelen en passies zijn. 6.8.4 Gewoon zijn Een laatste thema dat vaak naar voren kwam in de gesprekken met jongeren was ‘gewoon’ of ‘normaal’ zijn. Deze jongere (15) vertelt bijvoorbeeld wat zij zegt tegen leeftijdsgenoten als ze nieuwsgierig zijn naar haar achtergrond: “Ze vragen wel heel veel en zo en dan zeg ik gewoon, ja ik ben ook gewoon normaal..”. Daarnaast geven vijf jongeren aan dat zij hun pleeggezin ervaren als een ‘normaal gezin’. Eén jongere (18) legt uit: “Ik leef hier ook gewoon m'n normale leventje. Ik heb ook nooit het gevoel gehad dat ik in [..] een ander gezin woon dan anderen.”. Ook een andere jongere (18) ervaart dit en vertelt hoe hij zijn pleegbroers- en zussen ziet: “..die zijn allemaal helemaal vanaf jongs af aan [..] hier gekomen, dus het is eigenlijk gewoon een normaal gezin, zoals iedereen. [..] ja we zien elkaar ook gewoon allemaal als zussen en broers.”. Sommige jongeren geven expliciet aan dat zij zich niet anders voelen dan andere jongeren. Zij kunnen hier wel aan herinnerd worden als bijvoorbeeld een pleegzorgbegeleider langskomt die met ze wil praten. Een laatste jongere (15) maakt de vergelijking tussen pleegkinderen en kinderen die bij hun biologische ouders wonen: “We zijn nog steeds gewoon kinderen. Alleen met een andere achtergrond, maar ja we zijn nog steeds kinderen, jongeren.”. Ze spreekt daarnaast de wens uit om op dezelfde manier behandeld te worden.

7. Discussie In dit hoofdstuk worden bovengenoemde resultaten geïnterpreteerd en vergeleken met bestaande literatuur rondom de acht thema’s - zie literatuuronderzoek Bosma, Jurriens en Klijnman (2015). Daarnaast worden de sterke kanten en de beperkingen van zowel het onderzoek als de ontwikkeling van het instrument belicht. Als laatste worden er aanbevelingen gedaan voor de implementatie van het instrument en mogelijk vervolgonderzoek.

40

7.1 Gezinsvorm Bij de meeste jongeren is bekend wat de reden is dat zij niet meer bij hun ouder(s) kunnen wonen. Hierin is wel een verschil merkbaar tussen hoe gedetailleerd deze kennis is. Het merendeel van de jongeren weet vrij gedetailleerd te beschrijven welke problemen er in hun vroegere thuissituatie speelden. Er zijn echter ook een aantal jongeren die dit alleen globaal beschrijven (‘Onze moeder kon niet voor ons zorgen.‘). Het is mogelijk dat zij het lastig vinden om daarover te vertellen. Er zijn ook twee jongeren die aangeven dat zij nog met vragen zitten. Zij lijken het vervelend te vinden dat ze hier (nog) geen antwoord op hebben gekregen en dat ze er zelf naar moeten vragen. Dit komt overeen met het onderzoek van Van Beek en Rutjes (2013) waarbij pleegkinderen aangeven het erg te vinden als zij onvoldoende geïnformeerd worden over de reden van de uithuisplaatsing. Jongeren die in een pleeggezin of gezinshuis wonen lijken het belangrijk te vinden dat hun mening serieus wordt genomen door volwassenen, ook als zij jonger zijn. Het gaat dan bijvoorbeeld om het aangeven van hun voorkeur qua woonplek of het geven van hun mening na de kennismaking met een pleeggezin of gezinshuis. Het mogen geven van een mening hoeft niet in alle gevallen te betekenen dat zij ook ‘gelijk krijgen’. In sommige gevallen kan er anders besloten worden en dit lijken jongeren te kunnen begrijpen, mits zij hierover uitleg krijgen. Door een aantal jongeren wordt duidelijk gerapporteerd dat weinig uitleg krijgen over de plaatsing in een pleeggezin of gezinshuis voor verwarring en onzekerheid kan zorgen. Het merendeel van de jongeren is echter op verschillende wijzen voorbereid op de overplaatsing, bijvoorbeeld middels een kennismaking. Dit wordt ook gerapporteerd in het onderzoek van Singer, Uzozie en Zeijlmans (2012). Hierbij spreken pleegkinderen een enkele keer over het betrekken van hun ouder(s) bij de plaatsing. In dit onderzoek heeft één jongere aangegeven dat haar ouders mochten mee beslissen over een geschikte woonplek. Verder waren geen van de ouders aanwezig bij een eventuele kennismaking. In de Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C wordt gesteld dat een goede voorbereiding belangrijk is en dat, indien mogelijk, ouders betrokken worden bij zowel het afscheid, het wennen als de plaatsing zelf (Van Beek & Rutjes, 2013). Het verschil in wennen in het pleeggezin of gezinshuis is met name zichtbaar tussen jongeren die binnen hun netwerk verblijven en jongeren die bij een onbekend gezin wonen. De twee jongeren die binnen hun netwerk geplaatst zijn, noemen met name dat zij moesten wennen aan de veranderende rol van grootouder naar opvoeder. Jongeren die bij onbekenden kwamen wonen noemen onder andere dat zij moesten wennen aan het hebben van (meerdere) pleegbroers of -zussen, andere regels en gewoontes, het missen van familie en wonen in een andere buurt. Hierbij is geen duidelijk verschil zichtbaar tussen jongeren die in een pleeggezin wonen of in een gezinshuis. De meeste jongeren vertellen dat hun ouders het op dit moment geaccepteerd lijken te hebben dat ze in een pleeggezin of gezinshuis wonen, maar dat dit niet altijd zo is geweest. Uit hun verhalen blijkt dat het lastig is voor een jongere als een ouder niet achter de plaatsing staat. Wanneer deze acceptatie er wel is, dan kan dit een positieve invloed hebben op de band met de jongere, de onderlinge samenwerking en de inspraak die ouders hebben. In de literatuur worden vaker de voordelen genoemd voor het plaatsen van biologische broers en -zussen samen, dan de voordelen voor het scheiden (Miron, Sujan & Middleton, 2013). Ondanks dat niet alle jongeren in dit onderzoek samen wonen met hun broer of zus en zij dit ook niet allemaal als gemis ervaren, zijn zij wel van mening dat biologische broers en zussen samen geplaatst moeten worden als dit mogelijk is.

7.2 Begeleiding Begeleiding van pleeg- en gezinshuisouders De aard van de relatie van een pleegkind en zijn pleegouders is de meest bepalende factor voor de positieve ontwikkeling van een pleegkind (Van den Bergh & Weterings, 2010). In dit onderzoek geven alle jongeren hun pleeg- of gezinshuisouders een hoge waardering (8 - 10) voor hoe zij zijn als opvoeders. Wat zij waarderen aan hun pleeg- of gezinshuisouders is dat ze zorgzaam, aardig en liefdevol zijn, dat ze samen leuke dingen doen en dat ze bij hen terecht kunnen als er iets is. Ook wordt er genoemd dat ze goed kunnen luisteren, hen de ruimte geven, stimuleren en ondersteunen. Daarnaast vinden sommige jongeren het goed dat er soms regels worden

41

gesteld en dat er goed rekening wordt gehouden met iemands specifieke behoeften. In ander onderzoek komt ook naar voren dat jeugdigen over het algemeen positief zijn over hun pleeg- of gezinshuisouders (Van Beek & Rutjes, 2013; Sarti & Neijboer, 2011). Zij voelen zich vaak vertrouwd met hen en serieus genomen. Er zijn twee thema’s die vaak worden genoemd door de jongeren wanneer het gaat om de begeleiding vanuit pleeg- of gezinshuisouders, namelijk een ‘normale’ ouder zijn en eigen kinderen hetzelfde behandelen als pleegkinderen. Veel jongeren spreken over het zijn of willen zijn van een ‘normaal’ gezin en het hebben van een ‘normale’ ouder. Ook wordt het belangrijk gevonden dat pleeg- of gezinshuisouders hetzelfde met hen omgaan als met de andere kinderen in het gezin. Het lijkt er op dat wanneer de jongeren spreken over een gelijke behandeling, zij met name bedoelen dat een pleegkind het gevoel moet krijgen dat hij of zij erbij hoort in plaats van exact dezelfde benadering te krijgen. Maaskant en Reinders (2013) noemen ook dat kinderen in de meeste gevallen er goed mee omgaan dat voor elk kind andere regels gelden. Begeleiding van jeugdhulpverleners Polkki, Vornanen, Pursiainen en Riikonen (2012) geven aan dat de jeugdzorg een complex systeem is en daardoor vaak moeilijk te begrijpen is voor kinderen of jongeren. Daarbij wordt de informatie niet altijd afgestemd op de leeftijd of het niveau van het kind. Deze complexiteit wordt ook in dit onderzoek duidelijk doordat er onder de jongeren een groot verschil is qua kennis over de rol van een voogd, een gezinsvoogd of een pleegzorgbegeleider. Een groot deel van de jongeren weet niet precies met wie zij de gesprekken hebben en wie waarvoor verantwoordelijk is. In het onderzoek van Sarti en Neijboer (2011) geven de kinderen die in een gezinshuis wonen aan dat zij wisselend tevreden zijn over de begeleiding van hun voogd of gezinsvoogd. In de meeste gevallen staat de (gezins-)voogd verder van de jeugdige af en is er geen sprake van een vertrouwensband. Ook in dit onderzoek wordt door sommige jongeren het contact met hun (gezins-)voogd omschreven als ‘een formaliteit’ of ‘oppervlakkig’. Er is met name contact over praktische zaken zoals het regelen van een paspoort, het declareren van boeken voor school of het zetten van een handtekening. Een kleiner deel van de jongeren omschrijft de band als goed en heeft het gevoel dat ze bij hun (gezins-)voogd terecht kunnen. Sommige jongeren geven aan dat zij een betere band hadden met een vorige (gezins-)voogd en dat zij het jammer vinden dat hij of zij vertrokken is. Met name de mate van betrokkenheid noemen zij als verschil tussen de (gezins-) voogden. Over het algemeen zijn de jongeren tevreden over het contact dat zij hebben met hun pleegzorgbegeleider. Sommige jongeren geven wel aan dat hun voorkeur uitgaat naar een bepaalde pleegzorgbegeleider, wanneer zij meerdere pleegzorgbegeleiders hebben gehad. Als positief noemen zij dat hun pleegzorgbegeleider begrip en interesse toont, contact zoekt, afspraken nakomt, grappig is of dezelfde interesse heeft. Door de jongeren worden de volgende eigenschappen of vaardigheden genoemd die zij belangrijk vinden voor een jeugdhulpverlener: luisteren naar de mening van de jongere, er zijn als je ze nodig hebt, samen leuke dingen doen, afspraken nakomen, een band opbouwen met zowel pleegkind als pleegouders, gevoel voor humor hebben, rustig en behulpzaam zijn. Dit komt overeen met andere onderzoeken naar het perspectief van pleegkinderen betreffende de bejegening van jeugdhulpverleners (Van Beek en Buinink, 2012). Ook noemt een aantal jongeren in dit onderzoek dat zij het fijn zouden vinden als het contact met een jeugdhulpverlener wordt afgestemd op de behoefte van de jongere. Dit komt ook naar voren in het onderzoek Van Beek en Hameetman (1998), waarbij pleegkinderen aangeven dat dit per situatie verschillend kan zijn en dat zij moeten kunnen aangeven als ze liever geen contact hebben met een hulpverlener. De jongeren spreken over minder wisselingen bij hun pleegzorgbegeleider dan bij hun (gezins-)voogd. Op één jongere na hebben alle jongeren een of meerdere wisselingen van (gezins-)voogd meegemaakt. De meeste jongeren vinden het vervelend wanneer er gewisseld wordt van (gezins-)voogd, omdat zij hun verhaal opnieuw moeten doen en iemand nog niet vertrouwen. Zij zijn van mening dat het met name slecht is voor een pleegkind als het nog maar net in een pleeggezin of gezinshuis woont of als het niet goed gaat in het gezin. Ook Strolin-Goltzman, Kollar en Trinkle (2010) vonden in hun studie dat wisselingen voor instabiliteit en

42

wantrouwen kunnen zorgen. Een klein aantal pleegkinderen ervaarden de wisseling echter als een tweede kans.

7.3 Duidelijkheid over de (nabije) toekomst Het wel of niet verkrijgen van duidelijkheid kan gaan over de reden van de uithuisplaatsing, over de nieuwe woonplek, over de periode dat een kind in het pleeggezin of gezinshuis kan blijven wonen, of het perspectief wel of niet bij ouders thuis ligt en of een kind anders in het huidige pleeggezin of gezinshuis kan blijven. Jongeren geven expliciet of impliciet aan dat zij het prettig en belangrijk vinden dat volwassenen eerlijk en duidelijk zijn over hun situatie. Van Beek en Buinink (2006) noemen dat dit met name bij pleegkinderen een belangrijk thema is, aangezien zij afhankelijk zijn van volwassenen en in het verleden vaak op een vervelende manier hebben ervaren wat machteloosheid en afhankelijkheid is. Ondanks dat vrijwel alle jongeren op dit moment duidelijkheid hebben over hun nabije toekomst, hebben een aantal jongeren zich in het verleden wel zorgen gemaakt of ze in het pleeggezin of gezinshuis konden blijven. Bijvoorbeeld omdat hun ouders graag wilden dat zij terug kwamen of omdat er nog geen juridische zekerheid was. Uit een aantal verhalen wordt duidelijk dat wanneer een jongere niet zeker is of was over zijn of haar verblijf, hij of zij moeilijker in de verre toekomst kan kijken. Sommige jongeren geven expliciet aan dat zij behoefte hebben of hadden aan meer duidelijkheid vanuit jeugdhulpverleners. Voor dit onderwerp is ook aandacht in de eerder genoemde Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C, waarbij één van de standaarden is: ‘Jeugdigen en hun familie worden goed geïnformeerd’ (Van Beek & Rutjes, 2013).

7.4 Samenwerking Op drie jongeren na hebben alle jongeren op dit moment contact met tenminste één ouder. Als een jongere alleen contact heeft met één ouder dan is dit meestal de moeder. Ook uit andere onderzoeken blijkt dat een groter deel van de pleegkinderen vaker contact heeft met hun moeder dan hun vader (Brugman & Slagter, 2011; Strijker, 2009; Wubs, 2012). Dit geldt eveneens voor kinderen die in een gezinshuis wonen (Gardeniers & De Vries, 2011). Het contact dat jongeren hebben met hun ouder(s) wisselt van wekelijkse bezoeken tot alleen contact via de sociale media. Wanneer jongeren geen contact hebben met hun ouder(s) dan is dat omdat zij hier zelf voor gekozen hebben, jeugdzorg het (destijds) stop heeft gezet of omdat een ouder in het buitenland woont. De meeste jongeren lijken op dit moment tevreden over hun inbreng wat betreft de vorm en frequentie van het contact met hun ouder(s). De samenwerking tussen de jongeren, hun ouders, pleeg- of gezinshuisouders en jeugdhulpverleners wordt op verschillende manieren beschreven. Sommige jongeren spreken over goed contact tussen pleeg- of gezinshuisouders en ouders, waarbij hun ouders soms op bezoek komen in het pleeggezin of gezinshuis. Wanneer jongeren spreken over een slechte samenwerking dan ligt dit volgens hen met name aan ouders of aan de voogd. Slechts één jongere vertelt dat alle betrokkenen bij elkaar komen voor een jaarlijks evaluatiegesprek. Dit terwijl het belang van een bijeenkomst met alle betrokkenen onderstreept wordt in de Richtlijn Pleegzorg (de Baat, van den Bergh & de Lange, 2015). Er wordt aanbevolen om een zorgteam op te stellen met alle direct betrokkenen waarbij, indien mogelijk, het kind aansluit. Een goede samenwerking is immers van belang voor de positieve ontwikkeling van een kind en de stabiliteit van de plaatsing. Bij de meeste jongeren ligt het gezag bij hun voogd of bij hun ouders en gezinsvoogd. Voor belangrijke zaken dient de (gezins-)voogd en/of ouders toestemming te geven. Sommige jongeren geven aan dat zij hier weinig van meekrijgen, omdat bijvoorbeeld hun pleegouders hiervoor contact opnemen met de (gezins-)voogd. Sommige jongeren geven ook voorbeelden van situaties waarin het als vervelend werd ervaren dat er eerst toestemming nodig is, bijvoorbeeld voor een reis naar het buitenland. Dit komt ook naar voren in onderzoek van Sinclair, Wilson en Gibbs (2001) waarbij pleegkinderen aangeven dat pleegouders meer zeggenschap zouden moeten krijgen over bepaalde zaken, bijvoorbeeld over het uit logeren gaan.

7.5 Continuïteit van de plaatsing Acht jongeren hebben één of meerdere overplaatsingen meegemaakt. Degenen met de meeste wisselingen zijn jongeren die op dit moment in een gezinshuis wonen. In ander onderzoek komt naar voren dat 23% van de

43

kinderen die in een gezinshuis wonen geen eerdere overplaatsing hebben meegemaakt tegenover 20% tot 55% van de pleegkinderen (Gardeniers & de Vries, 2011; Van den Berg & Weterings, 2010). De redenen voor een overplaatsing in dit onderzoek zijn: het pleegkind wilde zelf naar een andere plek, de plaatsing verliep niet goed, het netwerk kon het pleegkind niet langdurig opvangen of een groep werd gesloten. Een overplaatsing wordt door de jongeren vrijwel altijd als negatief ervaren. Ook wanneer deze wens vanuit de jongere zelf kwam en/of de overplaatsing werd voorbereid. Acht jongeren geven aan dat het hen vrijwel vanaf het begin af aan duidelijk was dat zij niet meer terug zouden gaan naar hun ouders en ook dat zij bij hun pleeg- of gezinshuisouders konden blijven wonen. Bij zes jongeren is het niet altijd duidelijk geweest of zij in het pleeggezin zouden blijven of dat zij terug zouden gaan naar hun ouders. Dit was onduidelijk omdat er nog geen juridische zekerheid was of omdat ouders graag wilden dat hun kind weer bij hen kwam wonen. Maaskant en Reinders (2013) geven aan dat deze onduidelijkheid kinderen onzekerheid kan geven over hun bestaan. Dit is met name het geval wanneer er sprake is van een ondertoezichtstelling en er jaarlijks bekeken wordt of deze verlengd moet worden

7.6 Veiligheid De jongeren verstaan het volgende onder ‘je veilig voelen’: de zekerheid hebben dat er niet iets gebeurt wat je niet wilt, dat je op een vaste plek kan blijven wonen, dat iemand je ondersteunt, dat je de situatie zelf in handen hebt, dat je niet gepest wordt, beschermd bent en dat je je op je gemak voelt. Een aantal jongeren vertelt over naar wie ze toe gaan als ze steun nodig hebben. Het meest vaak worden vrienden of de pleeg- of gezinshuismoeder genoemd. In het onderzoek van Schutte (2012) worden deze steunfiguren ook het vaakst genoemd door pleegkinderen. Ook zijn er jongeren die niet naar iemand toe gaan, maar het zelf willen oplossen. De meeste jongeren vinden het lastig om te bedenken hoe jeugdhulpverleners het beste op de veiligheid van jongeren kunnen letten. Een aantal jongeren is van mening dat het niet mogelijk is om hier op te letten, omdat een jeugdhulpverlener nooit echt goed zicht krijgt op de situatie. Kinderen en jongeren durven bijvoorbeeld niet de waarheid te vertellen als zij zich niet veilig voelen. Er zijn ook jongeren die van mening zijn dat dit wel mogelijk is. Volgens hen zouden jeugdhulpverleners het volgende kunnen doen: een band opbouwen met het kind, praten met het kind zonder zichzelf op te dringen en regelmatig een gesprek hebben zonder dat daar andere volwassenen bij zijn. Ook wordt er genoemd dat er een vaste hulpverlener voor het kind is, dus dat de pleegzorgbegeleider en (gezins-)voogd afstemmen wie de contacten doet. Hierbij is het belangrijk dat er geen, of niet teveel, wisselingen zijn van hulpverleners. Jongeren zien dit tegelijk als een dilemma, aangezien hier vaak sprake van is.

7.7 School Alle jongeren volgen op dit moment een vorm van onderwijs en de meesten geven aan dat het goed gaat op school. Eén jongere heeft op dit moment problemen op school en vier jongeren hebben dit in het verleden gehad. De genoemde problemen zijn: agressief gedrag, spijbelen, ruzie met leraren en leerlingen, moeilijk contact maken met andere kinderen, huiswerk niet maken, door verkeerde vrienden geen motivatie meer hebben voor school of zich niet veilig voelen in de klas. Het is niet duidelijk geworden of en hoe deze problemen op school van invloed waren of samenhingen met de plaatsing. Twee jongeren vertellen dat zij gewisseld zijn van school en dat zij hier erg aan moesten wennen. Door de andere jongeren is hier niet over gesproken. Dat is opvallend, aangezien acht jongeren een overplaatsing hebben gekend en in onderzoek de samenhang wordt gevonden tussen schoolwisselingen en het oplopen van een leerachterstand (Zima, Bussing, Freeman, Yang, Belin & Forness, 2000). Vrijwel alle jongeren geven aan dat hun klasgenoten ervan op de hoogte zijn dat zij in een pleeggezin of gezinshuis wonen. Het verschilt per jongere of en hoe vaak zij er over praten met hun klasgenoten. Sommige jongeren zijn er direct open over, door bijvoorbeeld een spreekbeurt te geven. Andere jongeren praten er alleen over als iemand er naar vraagt. Er wordt door de jongeren niet gesproken over in hoeverre leerkrachten op de hoogte zijn van de situatie. Slechts één jongere vertelt dat haar leraren hier niets van hoeven te weten.

44

Maaskant en Reinders (2013) beschrijven echter de belangrijke rol die een leerkracht kan hebben door in de klas aandacht te schenken aan het onderwerp pleegzorg zonder het kind in een uitzonderingspositie te zetten.

7.8 18+ en nazorg Vier jongeren geven aan dat zij verwachten dat zij na hun achttiende jaar op zichzelf gaan wonen. Zij verwachten dit bijvoorbeeld omdat de pleegzorg op hun achttiende jaar stopt, omdat ze ergens anders gaan studeren of omdat ze dan graag op zichzelf willen wonen. De drie jongeren die achttien jaar zijn en nog bij hun pleegouders wonen, wonen hier allemaal al voor een langere tijd. Op één jongere na geven de jongeren in de leeftijd van 17 en 18 jaar aan dat hun voogd meer in beeld kwam vlak voordat zij de achttien jaar naderden. Hun voogd hielp hen met name met regelzaken voor na hun meerderjarigheid. Niet alle jongeren hadden hier behoefte aan. Op de vraag wat jeugdhulpverleners zouden kunnen doen om jongeren zelfstandiger te maken geven de jongeren aan: uitleg en ondersteuning bieden bij belangrijke zaken, zoals als het afsluiten van verzekeringen, mogelijk extra begeleiding inzetten, jongeren stimuleren om zelf te gaan nadenken over wat ze willen door met ze te praten over wat hun dromen, doelen en passies zijn. Deze punten worden ook in de Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C beschreven, met daarbij ook aandacht voor het investeren in de relaties met familie en het sociale netwerk van de jongere (Van Beek & Rutjes, 2013). Door de jongeren wordt wisselend gedacht over het stoppen van de jeugdzorgmaatregel wanneer een jongere 18 jaar wordt. Sommigen vinden dat een goede leeftijd, omdat dan verwacht mag worden dat een jongere zelfstandig genoeg is. Anderen denken dat een jongere nog hulp nodig heeft, omdat hij of zij meestal nog niet zelfstandig genoeg is. Er zijn ook jongeren die het per situatie verschillend vinden. Hermanns (2010) e pleit er voor om de grens van 18 jaar los te laten en er standaard van uit te gaan dat jeugdzorg tot 23 jaar nodig is. Per kind kan bekeken worden of hier wel of niet van afgeweken wordt, bijvoorbeeld door de maatregel eerder te beëindigen. De jongeren zijn van mening dat pleeg- of gezinshuisouders hen het beste kunnen voorbereiden op zelfstandigheid door hen: niet te straffen maar zelf de gevolgen te laten ervaren, te stimuleren om dingen zelf te regelen en bij te springen als het nog niet lukt, geen dingen verbieden maar wel blijven aangeven dat zij er anders over denken. Ook het op tijd te beginnen met voorbereiden zou helpen, bijvoorbeeld door kinderen taken te laten doen in huis die passen bij de leeftijd. Naarmate kinderen ouder worden zullen pleeg- of gezinshuisouders hen meer los moeten laten door ze bijvoorbeeld een middag alleen thuis laten. Twee jongeren denken dat pleegouders weinig invloed kunnen uitoefenen op zelfstandig worden. Dit moeten jongeren volgens hen zelf leren.

7.9 Gewoon zijn Een laatste thema wat vaak naar voren kwam in de gesprekken met jongeren was ‘gewoon’ of ‘normaal’ zijn. Met name de jongeren die in een pleeggezin wonen geven aan dat zij het gezin als ‘ normaal’ beschouwen. Vrijwel alle jongeren voelen zich net als andere jongeren en willen graag op die manier benaderd worden. Ook Van Beek en Rutjes (2009) vonden dat jeugdigen er niet voortdurend aan herinnerd willen worden dat zij uitzonderlijke dingen hebben meegemaakt.

7.10 Sterke punten en beperkingen Wat dit onderzoek sterk maakt is dat het niet alleen een onderzoek is over en voor pleeg- en gezinshuisjongeren, maar ook samen met hen. Er is getracht om de jongeren zoveel als mogelijk te betrekken bij het gehele onderzoeksproces. Het gaat immers om hun beleving en mening. Voorafgaand aan de dataverzameling zijn de methoden besproken met een jongere die in een pleeggezin heeft gewoond. Deze jongere heeft een kritische blik geworpen op de informatiefolder, de wijze waarop de jongeren benaderd zouden worden en de interviewleidraad. Na de afronding van de interviews zijn de bevindingen samengevat en teruggekoppeld aan de geïnterviewde jongeren. De uitkomsten van de interviews dienden als input voor de thema’s in de app. Deze thema’s, in de vorm van een vraag of stelling, zijn voorgelegd aan een groep jongeren die deelnamen aan het onderzoek. Na de gegeven feedback is de conceptversie voor de app ontwikkeld. Deze

45

versie is op de lanceringsdag aan een breder publiek getoond. Op deze dag hadden jongeren die in een pleeggezin of gezinshuis wonen een actieve rol. Zij gaven onder andere workshops over het gebruik van de app. Daarnaast is de gegeven feedback verwerkt en doorgevoerd in de versie voor de pilotfase. Bij het benaderen van jongeren voor deelname aan het onderzoek, stond de mening van de jongere centraal. Er waren, naast de jongere, meerdere personen die geïnformeerd moesten worden of toestemming moesten geven. Er is voor gekozen om eerst de jongere te benaderen met de vraag voor deelname. Pas wanneer een jongere wilde deelnemen, is er contact opgenomen met andere betrokkenen. Het is niet voorgekomen dat wanneer een jongere aangaf mee te willen doen, een gezagsdrager hier niet mee akkoord ging. Mede door de toevalstrekking is er een goede verdeling ontstaan qua achtergrondkenmerken zoals geslacht, leeftijd of type plaatsing. Gedurende het onderzoek is getracht om zo dicht mogelijk bij het verhaal van de jongere te blijven. Bij de data-analyse is er voortdurend heen en weer bewogen tussen de beschrijving van de resultaten en de individuele interviews. De bevindingen zijn zo beschrijvend mogelijk gedaan, zodat de uniciteit van ieders verhaal behouden bleef. Ook door het gebruik van citaten is geprobeerd recht te doen aan de persoonlijke verhalen van de jongeren, waarbij rekening is gehouden met hun anonimiteit. Voortkomend uit het onderzoek is een instrument, een app, ontwikkeld die naar verwachting aansluit bij jongeren. Hopelijk draagt zowel het onderzoek als het ontwikkelde instrument er aan bij dat jongeren - nog meer- weten dat hun mening telt en dat deze serieus wordt genomen. De voornaamste beperkingen van het onderzoek komen voort uit de beperkte tijd die er beschikbaar was. Er moesten afwegingen gemaakt worden om enerzijds het onderzoek in een korte periode af te ronden en anderzijds aandacht te houden voor de betrouwbaarheid en validiteit. Het doel was om 15 jongeren te interviewen, waardoor niet meer dan één interview per jongere mogelijk was. Dit betekende dat de interviewer in een korte tijd een sfeer moest creëren waarin een jongere zich veilig genoeg voelde om te vertellen over zijn of haar persoonlijke leven. Ook is er voor gekozen om niet de individuele uitkomsten met de jongeren te bespreken, maar alleen de uitkomsten van alle jongeren samen. Gezien de vele onderwerpen die in de interviews aan bod kwamen, was het niet altijd mogelijk om alle thema’s te bespreken of er diep op in te gaan. Hierdoor dienen de resultaten voorzichtig geïnterpreteerd te worden. Als slechts een aantal jongeren iets gezegd hebben over een thema, betekent het niet direct dat de andere jongeren er geen mening over hebben of het tegenovergestelde denken. Door de keuze van de onderzoekmethoden is er hoogstwaarschijnlijk een groep jongeren uitgesloten die verbaal of cognitief minder sterk is. Omdat alleen jongeren in het onderzoek betrokken zijn, zijn bepaalde thema’s retrospectief van aard. Wanneer een jongere langere tijd in het pleeggezin of gezinshuis woont, dan verschilt het of hij of zij zich bepaalde gebeurtenissen of gevoelens nog herinnert, bijvoorbeeld als het gaat om het wennen in een pleeggezin of gezinshuis. Vanuit de interviews zijn per thema verschillende onderwerpen naar voren gekomen. Gezien de grote hoeveelheid thema’s was er een selectie nodig die terug kon komen in de app. Deze selectie is samen met een aantal jongeren gemaakt. Tijdens de lanceringsdag is echter gebleken dat de hoeveelheid vragen nog steeds te veel werd bevonden. Bij de laatste selectie zijn geen jongeren betrokken geweest, maar is het de keuze van de onderzoeker geweest. Deze afweging is gemaakt vanwege de beperkte tijd voor de start van de pilotfase en omdat in de pilotfase een grotere groep jongeren hun mening kunnen geven over de inhoud en gebruik van de app.

7.11 Aanbevelingen In deze paragraaf worden zowel aanbevelingen voor vervolgonderzoek als voor de verdere implementatie van het instrument gedaan. Het onderzoek en het uiteindelijke instrument is ontwikkeld voor en door jongeren. De stem van jongere kinderen blijft echter onderbelicht, terwijl zij net zo goed recht hebben op het geven van hun mening als jongeren. Dit geldt eveneens voor jongeren die verbaal of cognitief zwak zijn. Voor hen is dit instrument waarschijnlijk niet of minder geschikt. Beide groepen zijn wellicht de meeste kwetsbare in de pleeg-

46

of gezinshuiszorg en het is aan onderzoekers en andere professionals de taak om hier aandacht voor te hebben. In dit onderzoek konden jongeren kiezen voor een persoonlijk interview en/of deelname aan een focusgroep. Bij alle jongeren ging de voorkeur uit naar een interview. Nadien stonden ook een aantal jongeren open om in groepsverband over de inhoud van de app te spreken. Gezien de beperkte tijd was er geen ruimte meer voor het uitdiepen van thema’s in focusgroepen. Voor vervolgonderzoek zou dit interessant en wenselijk zijn. Daarbij zouden ook niet-verbale methoden gebruikt kunnen worden die aansluiten bij de interesses en belevingswereld van kinderen en jongeren. In dit onderzoek was het mogelijk om één gesprek met een jongere te voeren. Voor verder onderzoek zou het een aanbeveling zijn om meerdere gesprekken met jongeren te voeren, zodat er meer een vertrouwensband ontstaat en bepaalde thema’s uitgediept kunnen worden die in een eerder gesprek naar voren zijn gekomen. Er kan mogelijk ook beter inzicht worden verkregen in waarom een jongere bepaalde uitspraken doet. Daarnaast zou het interessant zijn om een jongere over een langere periode te volgen, zodat eventuele ontwikkelingen in meningen en behoeften zichtbaar worden. De vooraf opgestelde thema’s hebben gemaakt dat er richting werd gegeven aan de interviews waardoor de gesprekken veel bruikbare informatie hebben opgeleverd. Anderzijds ontstaat hierbij het risico dat bepaalde thema’s onderbelicht blijven, die door jongeren wel interessant worden bevonden. Bijvoorbeeld onderwerpen die kunnen veranderen door de tijdgeest, zoals het gebruik van sociale media. In volgend onderzoek zou de keuze gemaakt kunnen worden om de jongeren meer te betrekken bij wat voor hen relevante thema’s zijn als het gaat om hun welzijn en behoeften. In de literatuur is er over het algemeen veel bekend over de thema’s die richting hebben gegeven aan dit onderzoek. Echter niet alle onderzoeken zijn opgezet vanuit het perspectief van pleeg- of gezinshuiskinderen zelf. Bijvoorbeeld als het gaat over het perspectief van kinderen op de invloed van school, buiten de schoolprestaties om, of hun beleving van veiligheid. Ook is er minder bekend over de beleving van gezinshuiskinderen op het gebied van welzijn. Met name door het groeiend aantal kinderen in gezinshuizen is het Interessant om deze groep verder te onderzoeken en hierbij te kijken wat de mogelijke overeenkomsten en verschillen zijn met kinderen in pleeggezinnen. Het onderzoek heeft, naast de ontwikkeling van de app, waardevolle informatie opgeleverd over het perspectief van jongeren op hun welzijn en behoeften. Deze informatie zouden professionals kunnen inzetten om in hun begeleiding nog meer aan te sluiten bij wat jongeren belangrijk vinden. Op dit moment is de pilotfase gestart in de gemeenten Leiden en Tilburg. Wanneer de input van jongeren verkregen is, dan dient deze zorgvuldig verwerkt te worden en eventuele verbeteringen doorgevoerd. In de pilotfase ontvangen de jongeren een beloning, waardoor zij mogelijk meer gemotiveerd zijn om de app te gebruiken. In de verdere invoering bij andere gemeenten is het met name afhankelijk van de pleegzorg- of gezinsbegeleider of de jongere benaderd en geënthousiasmeerd wordt. Wanneer een aantal begeleiders de noodzaak er niet van inziet, worden mogelijk bepaalde jongeren uitgesloten. Hier dient aandacht voor te zijn door onder andere goede informatievoorziening aan gezinshuis- en pleegzorgorganisaties. Na de invoering is het belangrijk dat het inzetten van het instrument voor gemeenten niet vrijblijvend wordt. Er zal gemonitord moeten worden of gemeenten ook daadwerkelijk de uitkomsten serieus nemen en er mee aan de slag gaan. Daarnaast leveren de uitkomsten niet alleen bruikbare en waardevolle informatie op voor de gemeenten, ook voor de betrokken jeugdhulporganisaties is het van belang. Om deze reden zal de dialoog gestimuleerd moeten worden, zodat hier binnen de hele jeugdhulpketen aandacht voor is en blijft.

8. Conclusie In het onderzoek stond het perspectief van jongeren in pleeggezinnen en gezinshuizen centraal betreffende hun welzijn en behoeften aan zorg en begeleiding. 15 jongeren zijn gevraagd hun ervaringen te delen of hun mening te geven aan de hand van acht opgestelde thema’s. In de gesprekken die gevoerd zijn met de jongeren is duidelijk geworden dat zij zich lijken te herkennen in de thema’s. Alle thema’s konden met de jongeren besproken worden, waarbij het per jongere verschilde welke thema’s op de voorgrond stonden. Wederom is

47

duidelijk geworden dat wanneer er op een geïnteresseerde en respectvolle manier wordt geluisterd naar jongeren die in een pleeggezin of gezinshuis wonen, zij heel goed in staat zijn om te vertellen over hun ervaringen en behoeften. In de resultaten zijn geen grote verschillen zichtbaar tussen jongeren die in een pleeggezin of in een gezinshuis wonen. De verschillen die er gevonden zijn gaan over het aantal wisselingen van woonplek en het contact met een jeugdhulpverlener. Jongeren in gezinshuizen hebben vaak meer wisselingen meegemaakt ten opzichte van pleegjongeren. Ook hebben zij met name contact met hun (gezins-)voogd en jongeren in pleeggezinnen met hun pleegzorgbegeleider. Over bepaalde thema’s wordt verschillend gedacht door de jongeren, bijvoorbeeld als het gaat over het wonen bij bekenden of onbekenden, de acceptatie van het wonen in een pleeggezin of gezinshuis of het letten op veiligheid door jeugdhulpverleners. Er zijn echter ook een aantal behoeften zichtbaar geworden die voor alle jongeren gelden, namelijk de behoefte aan duidelijkheid, continuïteit en stabiliteit. Daarnaast geven alle jongeren aan, ieder op zijn of haar manier, dat zij het belangrijk vinden dat er naar hun mening gevraagd en geluisterd wordt. Hierbij lijken zij over het algemeen goed te begrijpen dat het mogen geven van hun mening niet gelijk staat aan het ‘gelijk krijgen’. Wel vinden zij het belangrijk dat ze betrokken worden bij beslissingen die hen aangaan en dat hun mening telt. Bijvoorbeeld als het gaat over de bezoeken met hun ouders of de kennismaking met het pleeggezin of gezinshuis. Het is duidelijk dat de pleeg- of gezinshuisouders een belangrijke rol spelen in het leven van de jongeren. Zij zijn positief over de manier waarop hun pleeg- of gezinshuisouders met hen omgaan en voelen zich over het algemeen vertrouwd bij hen. De jongeren zijn wisselend tevreden over de betrokken jeugdhulpverleners, waarbij zij over het algemeen positiever zijn over het contact met hun pleegzorgbegeleider dan hun (gezins-)voogd. Wat de jongeren belangrijk lijken te vinden in de begeleiding vanuit jeugdhulpverleners is dat zij betrokken zijn en dat de contacten worden afgestemd op hun behoeften. Ook is het belangrijk dat de jeugdhulpverlener betrouwbaar is en er continuïteit is in de begeleiding, zodat er een vertrouwensband kan ontstaan. Ondanks dat de meeste jongeren een complexe voorgeschiedenis hebben en in een bijzondere situatie zitten, voelen zij zich vaak net als andere jongeren van hun leeftijd. Zij lijken het dan ook prettig te vinden om op die manier behandeld en benaderd te worden.

48

Referenties Baat, M. de, Bergh, P. van den & Lange, M. de (2015). Richtlijn pleegzorg. Utrecht: NJI, NIP, NVO, NVMW. Baat, M. de & Berg-le Clerq, T. (2013). Wat werkt in gezinshuizen? Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Beek, F. van & Buinink, J. (2006). Ze doen het voor mij. Kinderen en jongeren over de jeugdbescherming. Amsterdam: SWP Beek, F. van & Hameetman, M. (1998). Hoe ze er gewoon voor mij zijn. Pleegkinder Kwaliteitscriteria t.a.v. de pleegzorg. Voorhout: WESP onderzoek. Beek, F. van & Rutjes, L. (2009). Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C. Wat kinderen en jongeren belangrijk vinden als ze niet thuis wonen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Ben-Arieh, A. (2005). Where are the children? Children’s role in measuring and monitoring their well-being. Social Indicators Research, 74, 573-596. Bergh, P.M. van den & Weterings, A. (2010). De ontwikkeling van kinderen in een pleeggezin. In P.M. Bergh, van den & A.M. Weterings (Red.), Pleegzorg in perspectief. Ontwikkelingen in theorie en praktijk (pp. 57 – 81). Assen: Van Gorcum. Bosma, A., Jurriens, A. & Klijnman, M.E. (2015). Hoe gaat het nu met jou? Onderzoek naar indicatoren om het welbevinden van pleegkinderen in kaart te brengen (Bachelorthese). Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Braun, V. & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3:2, 77-101. Brugman, E. & Slagter, K. (2011). ‘Door de ogen van een pleegkind’. Een kwalitatief onderzoek naar de ervaringen en bevindingen van kinderen in een pleeggezin. (Masterthese). Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Clark, A. , & Statham, J. (2005). Listening to young children. Experts in their own lives. Adoption & Fostering, 29, 45-56. Danby, S. J., Ewing, L., & Thorpe, K. J. (2011). The novice researcher : interviewing young children. Qualitative Enquiry, 17, 74‐84. Dedding, C., Jurrius, K., Moonen, X., Rutjes, L. (2013). Jongeren en jongeren actief in wetenschappelijk onderzoek. Ethiek, methoden, resultaten en onderzoek met en door jeugd. Tiel: Uitgeverij Lannoo Campus. Eerste Kamer der Staten-Generaal (2013). Regels over de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor preventie, ondersteuning, hulp en zorg aan jeugdigen en ouders bij opgroei- en opvoedingsproblemen, psychische problemen en stoornissen (Jeugdwet). ’s Gravenhage: Eerste Kamer. Flick, U. (2014). An introduction to qualitative research (Fifth edition). London: Sage Publications. Fox, A., & Berrick, J. D. (2007). A response to no one ever asked us: A review of children’s experiences in out-of home care. Child and Adolescent Social Work Journal, 24, 23-51.

49

Gardeniers, M. & de Vries, A. (2012). Continuïteit in gezinshuizen. Ervaring gezinshuisouders en onderzoeksgegeven verzameld. De Glind: Rudolphstichting & Gezinshuis.com. Gezinspiratieplein (2014). Factsheet Gezinshuizen, de aantallen in 2014. De Glind: Gezinspiratieplein. Goodyer, A. (2011). Child-Centred Foster Care. A Rights-Based Model for Practice. London: Jessica Kingsley Publishers. Grietens, H. (2011). Kleine stemmen, grote verhalen!? Over pleegkinderen in orthopedagogisch onderzoek. Antwerpen: Garant. Hermanns, J. (2010). Pleegkinderen op weg naar volwassenheid. In P.M. Bergh, van den & A.M. Weterings (Red.), Pleegzorg in perspectief. Ontwikkelingen in theorie en praktijk (pp. 105 – 112). Assen: Van Gorcum. Holland, S. (2009). Listening to children in care: A review of methodological and theoretical approaches to understanding looked after children’s perspectives. Children & Society, 23, 226-235. Leeson, C. (2014). Asking difficult questions: Exploring research methods with children on painful issues. International Journal of Research & Method in Education, 37, 206-222. Maaskant, A. & Reinders, A. (2013). Pleegkinderen. Opvoeding, begeleiding en zorg. Houten: LannooCampus. Meuwissen, I. (2011). Een landelijke sectorverkenning. Kenmerken van en opvoeding binnen gezinshuizen. Masterthesis Universiteit Utrecht. De Glind/Utrecht: Rudolphstichting/Universiteit Utrecht. Miron, D., Sujan, A. & Middleton, M. (2013). Considering the best interests of infants in foster care placed separately from their siblings. Children and Youth Services Review 35(9), 1385-1392. Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco. Pöllki, P., Vornanen, R., Pursiainen, M. & Riikonen, M. (2012). Children's participation in child-protection processes as experienced by foster children and social workers. Child Care in Practice, 18(2), 107-125. Pleegzorg Nederland (2013). Factsheet pleegzorg 2013. Utrecht: Pleegzorg Nederland. Sarti, A. & Neijboer, D. (2011). Dat voelt als een thuis voor mij. De gezinshuizen met de kwaliteitsstandaarden jeugdzorg Q4C getoetst. Amsterdam: Stichting Alexander. Schutte, A.S. (2012). Pleegjongeren aan het woord. Kwalitatief onderzoek naar de steun die jongeren in de pleegzorg ontvangen vanuit hun sociale netwerk (Masterthese). Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Sellick, C. (2006). From famine to feast. A review of the foster care research literature. Children & Society, 20, 67-74. Sinclair, I., Wilson, K. & Gibbs, I. (2001). ‘A life more ordinary’ What children want from foster placements. Adoption & Fostering, 25, 4. Singer, E., Uzozie, A. & Zeijlmans, K. (2012). Nooit meer zo alleen. Wennen in een pleeggezin. Amsterdam: Stichting Alexander & Universiteit van Amsterdam.

50

Strijker, J. (2009). Kennisboek pleegzorg. Utrecht: Stili Novi. Strolin-Goltzman, J., Kollar, S. & Trinkle, J. (2010). Listening to the voices of children in foster care: Youths speak out about child welfare workforce turnover and selection. Social Work, 55(1), 47-53. United Nations (1989). Convention on the Rights of the Child (UNCRC). New York: United Nations. United Nations (2010). Guidelines for the Alternative Care of Children. Resolutie aangenomen door de Algemene Vergadering op 20 november 2009. Online beschikbaar: http://www.unicef.org/protection/alternative_care_Guidelines-English(2).pdf Van Manen, C.O. (2015). Mijn andere thuis. Een handreiking voor gemeenten. Leiden: Stichting Kinderpostzegels Nederland. Verhulst, P.J. & Lamberts, H. (2015). Bijdragen van een individuele respondent. Vergelijking van de informatie verkregen via een diepte-interview en een focusgroep. KWALON (18) 1, 5-8. Winter, K. (2010). The perspectives of young children in care about their circumstances and implications for social work practice. Child & Family Social Work, 15, 186-195. Wubs, S.D. (2012). Puber en pleegkind zijn. Een kwalitatief onderzoek naar de ervaring en beleving van jongeren. (Master these). Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Zima, B.T., Bussing, R., Freeman, S., Yang, X., Belin, T. R. & Forness, S.R. (2000). Behavior problems, academic skill delays and school failure among schoolaged children in foster care: Their relationship to placement characteristics. Journal of Child and Family Studies, 9, 87–103.

51

BIJLAGEN I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX.

Wervingsbrief jongeren Toestemmingsbrief pleegouders Informatieve brief pleegouders Toestemmingsbrief voogd Informatieve brief gezinsvoogd Toestemmingsbrief ouders Flyer jongeren Informed consent-formulier Interviewleidraad

52

I.

Wervingsbrief jongeren

Groningen, (datum)

Beste (naam pleegkind), Wij zijn bezig met het maken van een ‘app’ voor jongeren die in een pleeggezin of gezinshuis wonen. Hiermee kunnen jongeren laten weten hoe het met ze gaat en wat ze belangrijk vinden in het gezin waar zij wonen, op school of in de begeleiding die ze krijgen. Ook kunnen ze aangeven wat ze misschien nog missen. De mensen die de zorg in Nederland regelen weten dan wat er goed gaat of wat er nog beter kan. Voor het maken van deze ‘app’ hebben we jullie ervaringen nodig! We hebben de mensen van (naam organisatie) gevraagd om uit hun lijst met namen van pleegkinderen er op toeval een aantal te selecteren. Daar ben jij bij! We willen heel graag met jou in gesprek gaan over wat jouw ervaringen zijn in het gezin waar je woont of in de begeleiding die je krijgt. Lijkt het je leuk om ons te helpen? Dan kan dat door een persoonlijk gesprek of een groepsgesprek met andere pleegkinderen van jouw leeftijd. Je mag zelf kiezen wat je het liefste wilt. (Naam onderzoeker) zal dat gesprek met jou doen. Dit kan op de plek en op een tijdstip dat jou het beste uitkomt. Op de vragen kun je géén fout antwoord geven, het gaat ons erom wat jij vindt. We zijn heel benieuwd naar jouw verhaal! (Naam onderzoeker) belt je op (datum), dan kan je vertellen of je ons wilt helpen. Ook als je nog vragen hebt kan je die stellen. We zullen dan ook (naam gezagsdrager) even vragen of zij het goed vinden dat we met jou in gesprek gaan. We hebben tegen (namen pleegouders) gezegd dat jij deze brief hebt gekregen. In de folder die is mee gestuurd staat nog meer informatie. Groeten, Floor Schutte, Janine Wubs & Hans Grietens Universiteit van Groningen

53

II.

Toestemmingsbrief pleegouders

Betreft: Deelname onderzoek (naam pleegkind) Groningen, (datum)

Geachte heer en mevrouw (naam), Vanuit Stichting Kinderpostzegels Nederland is begin dit jaar het project ‘Mijn andere thuis’ gestart. Het project heeft als doel dat gemeenten goed zicht krijgen op het welzijn en de behoeften van kinderen die niet thuis kunnen wonen. Door te luisteren naar hun stem kunnen zij zich verplaatsen in de leefwereld van de jongeren en hun hulpaanbod mogelijk (meer) passend maken. Vanuit het project is de universiteit van Groningen gestart met het ontwikkelen van een monitoringsinstrument voor kinderen in de pleeg- en gezinshuiszorg. Met dit instrument, in de vorm van een ‘app’, kunnen pleegkinderen aangeven hoe het met hen gaat en wat zij belangrijk vinden in de zorg of begeleiding die ze krijgen. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Floor Schutte, onder de begeleiding van professor Hans Grietens. Ook is er een student-assistent betrokken bij het onderzoek, Janine Wubs. Voor de ontwikkeling van de ‘app’ willen we kinderen die in pleeggezinnen en gezinshuizen wonen betrekken. We vragen aan pleegkinderen in de leeftijd 12 tot 18 jaar of ze willen vertellen over hun ervaringen. Dit zijn pleegkinderen van verschillende organisaties. De thema’s waar het onderzoek zich op richt zijn onder andere de ervaringen van jongeren in het pleeggezin, de begeleiding vanuit de pleegzorg, hun toekomstperspectief en hun schoolgang. We hebben (naam pleegjongere) vandaag een brief gestuurd met de vraag of hij/zij wil deelnemen aan het onderzoek. Dat kan door een persoonlijk of een groepsgesprek met leeftijdsgenoten. Dit gesprek zal zijn met (naam onderzoeker). (Naam onderzoeker) neemt op (datum) telefonisch contact met (naam pleegjongere) op om te informeren of hij/zij wil meewerken aan het onderzoek. Mocht (naam pleegjongere) mee willen werken dan zal ook aan u toestemming worden gevraagd. Vanzelfsprekend zullen de gegevens zeer vertrouwelijk worden verwerkt en na gebruik worden vernietigd. We hopen u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u altijd contact opnemen met Floor Schutte. Met vriendelijke groet, Floor Schutte, onderzoeker Hans Grietens, hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen Janine Wubs, student-assistent Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Afdeling Orthopedagogiek Tel: (050) 363 6596 E- mail: [email protected]

54

III.

Informatieve brief pleegouders

Betreft: Deelname onderzoek (naam pleegkind) Groningen, (datum)

Geachte heer en mevrouw (naam), Vanuit Stichting Kinderpostzegels Nederland is begin dit jaar het project ‘Mijn andere thuis’ gestart. Het project heeft als doel dat gemeenten goed zicht krijgen op het welzijn en de behoeften van kinderen die niet thuis kunnen wonen. Door te luisteren naar hun stem kunnen zij zich verplaatsen in de leefwereld van de jongeren en hun hulpaanbod mogelijk (meer) passend maken. Vanuit het project is de universiteit van Groningen gestart met het ontwikkelen van een monitoringsinstrument voor kinderen in de pleeg- en gezinshuiszorg. Met dit instrument, in de vorm van een ‘app’, kunnen pleegkinderen aangeven hoe het met hen gaat en wat zij belangrijk vinden in de zorg of begeleiding die ze krijgen. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Floor Schutte, onder de begeleiding van professor Hans Grietens. Ook is er een student-assistent betrokken bij het onderzoek, Janine Wubs. Voor de ontwikkeling van de ‘app’ willen we kinderen die in pleeggezinnen en gezinshuizen wonen betrekken. We vragen aan pleegkinderen in de leeftijd 12 tot 18 jaar of ze willen vertellen over hun ervaringen. Dit zijn pleegkinderen van verschillende organisaties. De thema’s waar het onderzoek zich op richt zijn onder andere de ervaringen van jongeren in het pleeggezin, de begeleiding vanuit de pleegzorg, hun toekomstperspectief en hun schoolgang. We hebben (naam pleegjongere) vandaag een brief gestuurd met de vraag of hij/zij wil deelnemen aan het onderzoek. Dat kan door een persoonlijk of een groepsgesprek met leeftijdsgenoten. Dit gesprek zal zijn met (naam onderzoeker). (Naam onderzoeker) neemt op (datum) telefonisch contact met (naam pleegjongere) op om te informeren of hij/zij wil meewerken aan het onderzoek. Daarna zal ook (naam gezagsdrager) om toestemming worden gevraagd. Vanzelfsprekend zullen de gegevens zeer vertrouwelijk worden verwerkt en na gebruik worden vernietigd. We hopen u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u altijd contact opnemen met Floor Schutte. Met vriendelijke groet, Floor Schutte, onderzoeker Hans Grietens, hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen Janine Wubs, student-assistent Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Afdeling Orthopedagogiek Tel: (050) 363 6596 E- mail: [email protected]

Betreft: Deelname onderzoek (naam pleegkind) 55

IV.

Toestemmingsbrief voogd

Betreft: Deelname onderzoek (naam pleegkind) Groningen, (datum)

Geachte heer / mevrouw (naam), Vanuit Stichting Kinderpostzegels Nederland is begin dit jaar het project ‘Mijn andere thuis’ gestart. Het project heeft als doel dat gemeenten goed zicht krijgen op het welzijn en de behoeften van kinderen die niet thuis kunnen wonen. Door te luisteren naar hun stem kunnen zij zich verplaatsen in de leefwereld van de jongeren en hun hulpaanbod mogelijk (meer) passend maken. Vanuit het project is de universiteit van Groningen gestart met het ontwikkelen van een monitoringsinstrument voor kinderen in de pleeg- en gezinshuiszorg. Met dit instrument, in de vorm van een ‘app’, kunnen pleegkinderen aangeven hoe het met hen gaat en wat zij belangrijk vinden in de zorg of begeleiding die ze krijgen. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Floor Schutte, onder de begeleiding van professor Hans Grietens. Ook is er een student-assistent betrokken bij het onderzoek, Janine Wubs. Voor de ontwikkeling van de ‘app’ willen we kinderen die in pleeggezinnen en gezinshuizen wonen betrekken. We vragen aan pleegkinderen in de leeftijd 12 tot 18 jaar of ze willen vertellen over hun ervaringen. Dit zijn pleegkinderen van verschillende organisaties. De thema’s waar het onderzoek zich op richt zijn onder andere de ervaringen van jongeren in het pleeggezin, de begeleiding vanuit de pleegzorg, hun toekomstperspectief en hun schoolgang. We hebben (naam pleegjongere) vandaag een brief gestuurd met de vraag of hij/zij wil deelnemen aan het onderzoek. Dat kan door een persoonlijk of een groepsgesprek met leeftijdsgenoten. Dit gesprek zal zijn met (naam onderzoeker). (Naam onderzoeker) neemt binnenkort telefonisch contact met (naam pleegjongere) op om te informeren of hij/zij wil meewerken aan het onderzoek. Mocht (naam pleegjongere) mee willen werken dan zal ook aan u toestemming worden gevraagd. Vanzelfsprekend zullen de gegevens zeer vertrouwelijk worden verwerkt en na gebruik worden vernietigd. We hopen u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u altijd contact opnemen met Floor Schutte. Met vriendelijke groet, Floor Schutte, onderzoeker Hans Grietens, hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen Janine Wubs, student-assistent Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Afdeling Orthopedagogiek Tel: (050) 363 6596 E- mail: [email protected]

56

V.

Informatieve brief gezinsvoogd

Betreft: Deelname onderzoek (naam pleegkind) Groningen, (datum)

Geachte heer / mevrouw (naam), Vanuit Stichting Kinderpostzegels Nederland is begin dit jaar het project ‘Mijn andere thuis’ gestart. Het project heeft als doel dat gemeenten goed zicht krijgen op het welzijn en de behoeften van kinderen die niet thuis kunnen wonen. Door te luisteren naar hun stem kunnen zij zich verplaatsen in de leefwereld van de jongeren en hun hulpaanbod mogelijk (meer) passend maken. Vanuit het project is de universiteit van Groningen gestart met het ontwikkelen van een monitoringsinstrument voor kinderen in de pleeg- en gezinshuiszorg. Met dit instrument, in de vorm van een ‘app’, kunnen pleegkinderen aangeven hoe het met hen gaat en wat zij belangrijk vinden in de zorg of begeleiding die ze krijgen. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Floor Schutte, onder de begeleiding van professor Hans Grietens. Ook is er een student-assistent betrokken bij het onderzoek, Janine Wubs. Voor de ontwikkeling van de ‘app’ willen we kinderen die in pleeggezinnen en gezinshuizen wonen betrekken. We vragen aan pleegkinderen in de leeftijd 12 tot 18 jaar of ze willen vertellen over hun ervaringen. Dit zijn pleegkinderen van verschillende organisaties. De thema’s waar het onderzoek zich op richt zijn onder andere de ervaringen van jongeren in het pleeggezin, de begeleiding vanuit de pleegzorg, hun toekomstperspectief en hun schoolgang. We hebben (naam pleegjongere) vandaag een brief gestuurd met de vraag of hij/zij wil deelnemen aan het onderzoek. Dat kan door een persoonlijk of een groepsgesprek met leeftijdsgenoten. Dit gesprek zal zijn met (naam onderzoeker). (Naam onderzoeker) neemt binnenkort telefonisch contact met (naam pleegjongere) op om te informeren of hij/zij wil meewerken aan het onderzoek. Daarna zal ook (naam gezagsdrager) om toestemming worden gevraagd. Vanzelfsprekend zullen de gegevens zeer vertrouwelijk worden verwerkt en na gebruik worden vernietigd. We hopen u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u altijd contact opnemen met Floor Schutte. Met vriendelijke groet, Floor Schutte, onderzoeker Hans Grietens, hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen Janine Wubs, student-assistent Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Afdeling Orthopedagogiek Tel: (050) 363 6596 E- mail: [email protected]

Betreft: Deelname onderzoek (naam pleegkind) 57

VI.

Toestemmingsbrief ouders

Betreft: Deelname onderzoek (naam pleegkind) Groningen, (datum)

Geachte heer en mevrouw (naam), Vanuit Stichting Kinderpostzegels Nederland is begin dit jaar het project ‘Mijn andere thuis’ gestart. Het project heeft als doel dat gemeenten goed zicht krijgen op het welzijn en de behoeften van kinderen die niet thuis kunnen wonen. Door te luisteren naar hun stem kunnen zij zich verplaatsen in de leefwereld van de jongeren en hun hulpaanbod mogelijk (meer) passend maken. Vanuit het project is de universiteit van Groningen gestart met het ontwikkelen van een monitoringsinstrument voor kinderen in de pleeg- en gezinshuiszorg. Met dit instrument, in de vorm van een ‘app’, kunnen pleegkinderen aangeven hoe het met hen gaat en wat zij belangrijk vinden in de zorg of begeleiding die ze krijgen. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Floor Schutte, onder de begeleiding van professor Hans Grietens. Ook is er een student-assistent betrokken bij het onderzoek, Janine Wubs. Voor de ontwikkeling van de ‘app’ willen we kinderen die in pleeggezinnen en gezinshuizen wonen betrekken. We vragen aan pleegkinderen in de leeftijd 12 tot 18 jaar of ze willen vertellen over hun ervaringen. Dit zijn pleegkinderen van verschillende organisaties. De thema’s waar het onderzoek zich op richt zijn onder andere de ervaringen van jongeren in het pleeggezin, de begeleiding vanuit de pleegzorg, hun toekomstperspectief en hun schoolgang. We hebben (naam pleegjongere) vandaag een brief gestuurd met de vraag of hij/zij wil deelnemen aan het onderzoek. Dat kan door een persoonlijk of een groepsgesprek met leeftijdsgenoten. Dit gesprek zal zijn met (naam onderzoeker). (Naam onderzoeker) neemt binnenkort telefonisch contact met (naam pleegjongere) op om te informeren of hij/zij wil meewerken aan het onderzoek. Mocht (naam pleegjongere) mee willen werken dan zal ook aan u toestemming worden gevraagd. Vanzelfsprekend zullen de gegevens zeer vertrouwelijk worden verwerkt en na gebruik worden vernietigd. We hopen u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u altijd contact opnemen met Floor Schutte. Met vriendelijke groet, Floor Schutte, onderzoeker Hans Grietens, hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen Janine Wubs, student-assistent Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Afdeling Orthopedagogiek Tel: (050) 363 6596 E- mail: [email protected]

58

VII.

Flyer jongeren

59

VIII.

Informed consent-formulier

GEÏNFORMEERDE TOESTEMMING Ik vind het goed dat ik in gesprek ga met

Mij is verteld dat ik zelf mag weten of ik mee doe en dat ik altijd mag stoppen als ik wil. Ik mag ook tegen de onderzoeker zeggen dat mijn verhaal toch niet gebruikt mag worden in het onderzoek dat heet: Mijn Andere Thuis De volgende dingen zijn aan mij uitgelegd: 1. Het doel van dit onderzoek is om een app te maken voor jongeren die in een pleeggezin of gezinshuis wonen. Met deze app weten de mensen die de zorg in Nederland regelen hoe het met de jongeren gaat en wat ze belangrijk vinden in het gezin of de begeleiding die ze krijgen. Door dat ik help in dit onderzoek komen de onderzoekers meer te weten over: wat de ervaringen van jongeren zijn die in een pleeggezin of gezinshuis wonen en wat zij belangrijk vinden in de zorg en begeleiding die ze krijgen. 2. Er zal mij gevraagd worden om te praten over een aantal thema’s zoals hoe het op school gaat, wat mijn ervaringen zijn in het gezinshuis, hoe het was voor ik in het gezinshuis kwam wonen en hoe ik mijn toekomst zie. 3. Het gesprek dat ik heb met de onderzoeker zal ongeveer een uur duren. 4. Ik vind het goed dat mijn gesprek met de onderzoeker wordt opgenomen op een recorder. Als de onderzoeker de opname uitgetypt heeft, wordt het bandje gewist. 5. De dingen die ik vertel of laat zien aan de onderzoeker zijn alleen voor de onderzoekers. Mijn naam, plaatsnamen en andere namen worden niet gebruikt in het onderzoek. Ik ben daardoor zo anoniem mogelijk in het onderzoek. Alleen als de onderzoeker denkt dat er met mij, of andere kinderen iets gebeurt wat niet mag van de wet mag zij met dit met iemand bespreken. 6. Als ik vragen heb over het onderzoek, zal de onderzoeker deze altijd beantwoorden.

Datum:

Handtekening onderzoeker:

Datum:

Handtekening participant:

60

IX.

Interviewleidraad

Opening “Ik heb je gevraagd of je met mij wilt praten over jouw ervaringen in de pleegzorg. Volwassenen weten niet hoe het is om als kind in een pleeggezin/gezinshuis te wonen. Vandaar dat we jou en andere jongeren hebben gevraagd, aangezien jullie expert zijn op dat gebied. We gaan met dit onderzoek niet alleen serieus naar jullie luisteren, maar willen ook echt iets met jullie ideeën en meningen gaan doen. Zoals je ook in de brief hebt kunnen lezen, gaan we jullie verhalen gebruiken om een app te maken waarmee jongeren in de pleeg- en gezinshuiszorg kunnen aangeven hoe het met ze gaat en wat ze belangrijk vinden in de zorg en begeleiding. De mensen die de pleegzorg in Nederland regelen weten dan wat er al goed gaat, maar ook of er misschien iets beter kan. Wat belangrijk is bij dit gesprek is dat je nooit een fout antwoord kunt geven, want het gaat om jouw verhaal en die vinden we juist heel erg belangrijk. Als je even wilt stoppen of je snapt iets niet helemaal dan kun je dat tijdens het gesprek gewoon zeggen. Ook als je ergens liever geen antwoord op wilt geven dan mag je dat zeggen. Alles wat je vertelt is vertrouwelijk; ik zal het met niemand delen en je naam komt ook niet in het rapport te staan. Als er iets wordt gezegd wat niet mag volgens de wet, dan kan het nodig zijn dat ik het toch aan iemand vertel. Dit zal ik altijd eerst met jou bespreken. Vind je het goed als ik het gesprek opneem? Mocht je tussendoor je toch bedenken, mag je dat aangeven of zelf het apparaat uitzetten (voordoen hoe dat moet). Ik zou je willen vragen of je dit formulier wil ondertekenen, zodat het voor iedereen duidelijk is wat we afgesproken hebben.” 

Wat vind je van het idee dat wij een app willen maken voor jongeren die in pleeggezinnen of gezinshuizen wonen?



Je hebt aangegeven dat het je leuk lijkt om mee te doen met het onderzoek. Kan je ook uitleggen waarom je dat vindt?

Introductie  Om te beginnen zal ik mijzelf even voorstellen (naam, leeftijd, hobby’s, werk). Kan jij ook iets over jezelf vertellen? Heb je ook hobby’s? 

Kun je voor mij tekenen/opschrijven hoe je pleeggezin / gezinshuis en verdere gezinssituatie er uit ziet? (tekenen bij 12 - 15 jaar; stamboom bij 16-18 jaar). Zijn er nog meer belangrijke personen die hier bij horen?



Hoe lang woon je al in een pleeggezin / gezinshuis?



Kende je je pleegouders / gezinshuisouders al voordat je in het gezin kwam wonen?



Hoe noem jij je pleegouders / gezinshuisouders? - Hoe heb je het liefst dat ik jouw pleegouders / gezinshuisouders noem?

N.B. Hierna spreken we over pleegouders en pleeggezin. In het gesprek kan dit aangepast worden in gezinshuisouders en gezinshuis. Mogelijkheid bij jongeren tot 16 jaar: “Ik wil graag over een aantal onderwerpen met je praten. Sommige jongeren vinden het fijn als ik gewoon de vragen stel en andere kinderen vinden het fijn als ze weten over welke onderwerpen we gaan praten. Ik heb de

onderwerpen op een kaartje gezet. Jij mag bepalen of je liever zelf de onderwerpen kiest of dat ik dat doe. Als er een onderwerp bij staat waar je niet over wil praten, dan mag dat ook.” MIJN PLEEGGEZIN 

Als jij je pleegouders een cijfer zou mogen geven voor hoe zij zijn als pleegouder, welk cijfer zou jij dan geven? Wat maakt dat je dit cijfer geeft?



Kun je nog wat meer over je pleegouders vertellen? - Hoe is jullie band? (uitleggen wat band is als een jongere dit niet weet) - Doen jullie wel eens leuks dingen samen? Zoals? - Over welke dingen kunnen jullie goed praten? - Krijg je wel eens hulp van je pleegouders? Zo ja, bij wat?



Wat vind je goede eigenschappen van je pleegouders?



Gelden er regels bij jullie thuis? Zo ja, welke regels?



Moet jij wel eens klusjes / taken doen in huis? Zo ja, wat voor taken? Wat vind je daarvan?



Weet je nog hoe je de eerste week in het pleeggezin vond? - Waar moest je het meest aan wennen? Wat heeft je toen geholpen?

 Welke eigenschappen zouden pleegouders volgens jou moeten hebben? Wanneer de jongere het lastig vindt hier antwoord op te geven, kun je wondervraag hier misschien gebruiken. ‘Stel je wordt morgen wakker en je hebt opeens de perfecte pleegouders/het perfecte pleeggezin. Zouden er dan dingen anders zijn dan nu? En wat zou er dan anders zijn?’ 

Wat zouden pleegouders volgens jou beter niet kunnen doen?

Gezinsvorm  Voordat je bij je pleegouders kwam wonen, mocht je toen aangeven in wat voor gezin je het liefste wilde wonen? - Zo ja, hoe vond je dat? - Zo nee, had je dat graag gewild? 

Zijn er voor jou dingen veranderd in je woonsituatie nadat je bij je pleegouders kwam wonen? - Zo ja, kun je daar voorbeelden van geven en hoe heb je dat ervaren?



Wat vind je er van dat je in een pleeggezin woont? - Zijn er dingen die je er leuk / minder leuk aan vindt?



Is jou ook verteld waarom je in een pleeggezin woont? - Zo ja, wie heeft jou dat verteld? Wat vond je daar van? - Zo nee, hoe vind je dat?



Als een jongere eerder heeft aangegeven pleegbrusjes te hebben: Hoe vind je het om met andere kinderen in het gezin te wonen? Wat vind je er fijn/ minder fijn aan?

1

-

Vind je dat jouw pleegouders op dezelfde manier met jou omgaan als met (naam pleegbrusjes)?



Wat betekent volgens jou ‘je ergens thuis voelen’? - Wat kunnen pleegouders volgens jou doen om je ergens thuis te laten voelen? - Waaraan kan je volgens jou merken dat er een goede ‘klik’ is tussen pleegouders en een pleegkind?



Is er iets waar hulpverleners volgens jou rekening mee zouden moeten houden als ze een kind bij een pleeggezin te plaatsen?



Sommige kinderen wonen bij mensen die ze kennen, bijvoorbeeld bij familie, en andere kinderen wonen bij mensen die ze van te voren nog niet kenden. Denk jij ook dat één van de twee beter is voor een kind? Zo ja, welke? En zo nee, waarom maakt dit volgens jou geen verschil?

Continuïteit van plaatsing  Heb je wel eens een overplaatsing naar een ander pleeggezin meegemaakt? Zo ja: - Kan je mij vertellen hoe je die overplaatsing hebt ervaren? - Ben je voorbereid op deze verandering en wat vond je daarvan? - Zijn er dingen geweest voor, tijdens of na de verplaatsing die je graag anders had gewild? Zo ja, waar zou volgens jou dan rekening mee gehouden moeten worden? Zo nee: - Waar moeten hulpverleners volgens jou rekening mee houden als ze een kind over plaatsen naar een ander pleeggezin? 

Ben je ooit bang geweest dat je weg zou moeten uit het pleeggezin? - Zo ja, wat maakte dat je je angstig/onzeker voelde? - Zo nee, wat maakt dat je hier nooit bang voor bent geweest?

BEGELEIDING PLEEGZORG Begeleiding professionals  Weet je wie jouw pleegzorgbegeleider is?  En (gezins)voogd?  Heb je ook contact met andere hulpverleners / mensen van de jeugdzorg?  Weet je wat het verschil is tussen een (gezins)voogd en een pleegzorgbegeleider? 

Hoe vaak heb je contact met je (gezins)voogd / pleegzorgbegeleider? Vind je dit voldoende?

 

Welk cijfer zou je je gezinsvoogd geven? Wat maakt dat je dit cijfer geeft? Welk cijfer zou je je pleegzorgwerker geven? Wat maakt dat je dit cijfer geeft?



Wat bespreekt jouw (gezins)voogd / pleegzorgbegeleider met jou? - Ben je hier tevreden over?



Doe je wel eens iets leuks met je pleegzorgbegeleider / (gezins)voogd? - Zo ja, wat vind je daarvan?

2

-

Zo nee, zou je dat graag willen?



Kan jij bij (naam hulpverlener) aangeven als er iets is dat je graag wilt? - Wat vind je daar van?



Heb je meerdere pleegzorgwerkers / (gezins)voogden gehad? - Wat vind je daar van?



Heb je ook contact (gehad) met andere pleegkinderen? - Zo nee, zou je dit graag willen? - Zo ja, hoe vind je dat?



Wat doet volgens jou een goede hulpverlener? Hier eventueel ook de wondervraag toepassen wanneer de jongere het lastig vindt om hier antwoord op te geven. - Wat vind je belangrijke eigenschappen van een goede hulpverlener? - Zijn er ook dingen die hulpverleners niet zouden moeten doen volgens jou?

TOEKOMST Duidelijkheid over toekomstperspectief  Toen je net in het pleeggezin kwam wonen, wist je toen hoe lang je daar zou blijven? - Zo ja, wie heeft jou dat verteld? Wat vond je daarvan? - Zo nee, wat vond je daar van? 

Is het je duidelijk hoe de komende jaren tot je 18e eruit gaan zien? - En daarna?



Toen je net in een pleeggezin kwam, hoe hoopte je toen dat je toekomst eruit zou zien?



Hoe hoop je nu dat je toekomst eruit zal zien?

Voorbereiding op zelfstandigheid  Als je 18 bent kan de pleegzorgmaatregel stoppen, wat vind je daarvan? - Vind je dat een goede leeftijd?  

Kijk je ergens naar uit als je 18 wordt? Kijk je ergens tegenop als je 18 wordt?



Als je over een paar jaar 18 bent, waar denk je dat je dan gaat wonen?



Denk je dat je nog contact houdt met je pleegouders? Pleegbrusjes?

Bij jongeren vanaf 16 jaar  Kun je mij uitleggen wat voor jou zelfstandigheid betekent? (uitleggen wat zelfstandigheid kan betekenen) 

Helpen jouw pleegouders je om zelfstandig te worden? Hoe doen ze dat dan?



Hoe kunnen je pleegouders jou het beste helpen om je voor te bereiden op zelfstandigheid?

3



Hoe kunnen hulpverleners jou het beste helpen om je voor te bereiden op zelfstandigheid?

SAMENWERKING Samenwerking  Heb je contact met je vader en/of moeder? - Hoe ziet dit contact er uit? - Ben je tevreden over hoe vaak je contact hebt met je ouder(s)? - Hoe zou je de band met je ouders omschrijven? 

Heb je mogen aangeven hoe vaak je je ouder(s) wilt zien?



Hoe vinden je ouders het denk je dat je bij pleegouders woont?



Praat je wel eens met je pleegouders over je biologische ouders? - En met je biologische ouders over je pleegouders?



Heb je nog contact met broers en/of zusjes? Zo ja, hoe vaak? - Hoe vind je dat?



Als er brusjes zijn die ook in het pleeggezin wonen: Wat vind je ervan dat je brusje bij jou in het gezin woont? Als er brusjes zijn die in een ander pleeggezin wonen: Wat vind je ervan dat je brusje in een ander gezin woont? Had je graag gezien dat jullie samen in hetzelfde pleeggezin konden wonen? - Vind je dat broertjes en/of zusjes bij elkaar in hetzelfde gezin geplaatst zouden moeten worden?



Hoe vind je de samenwerking tussen je ouders, pleegouders en hulpverleners?



Hebben jullie wel eens een overleg met z’n allen?

Heb je ook nog contact met andere familieleden, zoals grootouders of ooms en tantes? - Zo ja, hoe vind je dat? -

Zo nee, zou je dit wel graag willen?

VEILIGHEID 

Wat betekent ‘je veilig voelen’ voor jou? Als een jongere niet precies weet wat ‘je veilig voelen is’: bijvoorbeeld dat je naar iemand toe kan als er iets is of dat er een fijne sfeer is thuis.



Kan je mij proberen uit te leggen wat veiligheid in het pleeggezin voor jou betekent?



Wat maakt dat je je veilig voelt in het pleeggezin? - Heb je je wel eens onveilig gevoeld (mag ook buiten het pleeggezin)? Wil je daar meer over vertellen?



Wat kunnen pleegouders volgens jou het beste doen, zodat je ze gaat vertrouwen?

4



Als je verdrietig of bang bent, laat je dit dan aan je pleegouders weten? - Hoe was dat in het begin, toen je net in het pleeggezin kwam?



Naar wie ga je toe wanneer je ergens mee zit? (eventueel verwijzen naar eerder gemaakte tekening/stamboom?) - Wat doet die persoon om jou te helpen?



Helaas hebben niet alle kinderen het fijn in het pleeggezin waar ze wonen. Hoe kunnen de mensen van de jeugdzorg volgens jou het beste letten op de veiligheid van een kind?

SCHOOL + VRIJE TIJD School  Hoe gaat het op school? - Welke vakken vind je makkelijk/moeilijk? 

Heb je het daar naar je zin? - Hoe komt het dat je het daar wel/niet naar je zin hebt?



Vind jij school belangrijk?



Wat zou je later willen worden?



Heb je van school moeten wisselen toen je bij jouw pleeggezin kwam? - Zo ja, hoe vond je dit? - Heb je vaker van school moeten wisselen?



Helpen jouw pleegouders je met school? - Op welke manier doen zij dit wel / niet?



Weten de kinderen uit jouw klas dat je in een pleeggezin woont?



Is er iemand op school waar je naar toe kan als er iets is?



Wat doe je in je vrije tijd?



Heb je vrienden? - Wat voor dingen doe je zoal met je vrienden?



Praat je met je vrienden over dat je in een pleeggezin woont? - Zo ja, helpt dit jou? - Zo nee, heb je daar behoefte aan?

Reflectie (alleen bij pilotinterviews)  Wat vond je van het interview?  Waren er ook vragen die je goed / leuk vond?  Waren er vragen die je lastig vond?

5

 

Hoe vond je het werken met kaartjes? Waren er nog dingen die volgens jou anders / beter konden?

6