michelle obama Bezige Michelle Obama1e.indd :39:45

michelle obama

Bezige Michelle Obama1e.indd 1

05-01-2009 12:39:45


05-01-2009 12:39:45

Michelle Obama Een biografie

Liza Mundy

Vertaling Petra van der Eerden, Miebeth van Horn en Pon Ruiter

de bezige bij amsterdam 2009


05-01-2009 12:39:45

Copyright © 2008 Liza Mundy Copyright Nederlandse vertaling © 2009 Petra van der Eerden, Miebeth van Horn en Pon Ruiter Oorspronkelijke titel Michelle. A biography Oorspronkelijke uitgever Simon & Schuster Omslagontwerp Studio Jan de Boer Auteursfoto Kwaku Alston Vormgeving binnenwerk Peter Verwey, Heemstede Druk Hooiberg, Deventer isbn 978 90 234 4122 9 nur 680 www.debezigebij.nl


05-01-2009 12:39:46

Ter nagedachtenis aan mijn grootvader, A.E.S. Stephens


05-01-2009 12:39:46


05-01-2009 12:39:46

Proloog

Op een koude januarimorgen in 1964 begon Fraser Robinson, een jonge inwoner van Chicago, aan zijn eerste werkdag voor het waterleidingbedrijf van de stad. Robinson was achtentwintig, stevig gebouwd, atletisch, intelligent en opgewekt van aard. Officieel was hij ‘medewerker algemene dienst’, maar in feite was hij een soort huismeester. Hij moest vloeren en trappenhuizen vegen en dweilen in het hoofdgebouw, kranen poetsen, wastafels schoonmaken, vuilnisbakken legen, afval opruimen, vrachtwagens laden en lossen en chemisch afval opruimen. Het enige wat officieel voor deze baan vereist was, was ‘motivatie om dit werk te doen’ en het vermogen om zware lichamelijke arbeid te verrichten. Het salaris bedroeg 479 dollar per maand. Het was geen hoogstaand werk, maar het was beter dan veel alternatieven. Werken voor de overheid betekende een vaste aanstelling, en je kreeg ook vakantiedagen en bouwde pensioen op. In deze tijd werd nog zoveel op huidskleur gediscrimineerd dat iedereen het doodgewoon vond. Een jonge Afro-Amerikaan die de middelbare school gedaan had, mocht dus niet mopperen als hij aan de gang mocht met een dweil en een vorkheftruck. De baan kwam op een gunstig ogenblik. Op 17 januari 1964, drie dagen nadat Fraser Robinson was begonnen, bracht zijn vrouw Marian hun tweede kind ter wereld. Het was een meisje. 


05-01-2009 12:39:46

Hun zoon Craig was anderhalf jaar eerder geboren. Ze noemden haar Michelle LaVaughn. LaVaughn was de voornaam van Frasers moeder. De Robinsons vernoemden kinderen graag naar familieleden, een traditie die het belang benadrukte van familiebanden en continuïteit. Fraser was wel de gewoonste naam die in de familie voorkwam. Fraser Robinson was officieel de derde generatie die zo heette. Hij was vernoemd naar zijn vader en zijn grootvader, een arbeider met maar één arm, die in 1936 was overleden. Deze Fraser Robinson sr. was in 1884 geboren in Georgetown, een stad aan de kust van South Carolina, bijna een generatie nadat aan de Burgeroorlog, en daarmee aan slavernij, een einde was gekomen. De meeste Afro-Amerikaanse gezinnen stamden af van slaven die hadden gewerkt op de plantages waarop vele jaren lang het grootste deel van de Amerikaanse rijst werd verbouwd. Op een gegeven ogenblik had zelfs vijfentachtig procent van de bevolking daar uit slaven bestaan. Toen de twintigste eeuw nog jong was, was deze eerste Fraser Robinson getrouwd met Rosa Ella Cohen. Ze kregen vier kinderen: Zenobia, Verdelle, Thomas en Fraser. Sommige Robinsons bleven in Georgetown – er wonen er nog steeds veel – maar nog voor het 1934 werd, pakte Fraser zijn spullen bij elkaar en verhuisde zoals heel veel anderen naar het noordwesten, waar dankzij de nieuwe industrieën daar werkkrachten zeer welkom waren. Hij koos voor Chicago. De derde Fraser Robinson die die naam droeg, was geboren in Cook County, waaruit legendarisch veel politiek talent afkomstig is. Hij raakte betrokken bij de befaamde politieke organisatie van de stad, en zou zich hier erg op zijn gemak gaan voelen. ‘De grote uittocht’ is het wel genoemd. Zwarte Amerikanen trokken over een periode van vijftig jaar massaal weg uit Mis


05-01-2009 12:39:46

sissippi, Alabama, Georgia en North en South Carolina en zouden vele steden in het noorden en de Midwest een ander aanzien geven. Chicago was daar maar een van. In totaal verlieten zeven miljoen Afro-Amerikanen huis en haard op het platteland om hun heil te zoeken in wat zij als het beloofde land zagen. De stroom migranten zwol nog aan tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen minder Europeanen naar het zich snel industrialiserende Amerika konden verhuizen en in het noorden een tekort aan arbeidskrachten ontstond bij staalfabrieken, slachterijen, spoorwegen en andere takken van nijverheid. Vóór de oorlog wilden die vaak geen Afro-Amerikanen hebben. Werkgevers zeiden dat die onbetrouwbaar en ongedisciplineerd waren. Nu waren ze van harte welkom. In Chicago was er veel werk in of bij de South Side, een gebied langs Lake Michigan in het oosten en het eigenlijke Chicago, de Loop, in het noorden. In South Side woonde je dicht bij de fabrieken, spooremplacementen, slachterijen en vleesverwerkende bedrijven. Er waren woonwijken voor arbeiders, maar ook voor mensen met een redelijk hoog inkomen. Zo waren hechte gemeenschappen ontstaan van Ierse katholieken, Duitse joden, Polen, Litouwers, Tsjechen en Slowaken. De toestromende Afro-Amerikanen uit het zuiden vonden vooral huizen in een strook land ten zuiden van de stad, op enige afstand van blanke woonwijken. Toen er steeds meer zwarten kwamen wonen, ontvluchtten sommige blanken South Side helemaal en trokken naar het noordelijke deel van de stad. Anderen bleven, in buurten die zorgvuldig blank gehouden werden. In heel Chicago ontstonden zo strak op huidskleur gesegregeerde buurten. Dit systeem zou lange tijd blijven bestaan, omdat het gesteund werd door met elkaar samenspannende politici, hypotheekbanken, bewoners en makelaars. Tot in de jaren zestig 


05-01-2009 12:39:46

werd Chicago, en terecht, een van de meest gesegregeerde steden van Amerika genoemd, en de stad deed zijn best om dat zo te houden. Toch bood Chicago een Afro-Amerikaan meer economische mogelijkheden en een beter leven dan het Zuiden. Dat was ongetwijfeld de reden dat Fraser Robinsons vader besloot erheen te gaan. Er was meer werkgelegenheid dan in South Carolina, en dat werk betaalde ook nog eens beter. Aangespoord door de Chicago Defender, een invloedrijke zwarte krant, waren zwarte Amerikanen tientallen jaren lang naar Chicago getrokken, soms omdat daar werk was, soms omdat er al familie woonde, en soms om beide redenen. Verdelle, de zus van Fraser Robinsons vader, verhuisde bijvoorbeeld naar Chicago omdat haar broer er al woonde. Dat bevestigde haar zoon Capers Funnye jr., die zijn nichtje Michelle Robinson goed zou leren kennen. Michelle had in de hele stad familie, zowel van vaderskant als van die van haar moeder, Marian Shields. Uiteindelijk zou een half miljoen Afro-Amerikanen uit het zuiden naar Chicago trekken. In 2000 maakten zwarte Amerikanen zevenendertig procent uit van de bevolking, terwijl dat in het begin twee procent was geweest. De meesten vestigden zich in de South Side, al gingen anderen ook meer naar het westen wonen. De twee gebieden groeiden naar elkaar toe en aan elkaar vast, zodat een L ontstond, die nu een van de grootste aaneengesloten zwarte woongebieden van het land vormt. Veel mensen van buiten Chicago zien de South Side als arm, zwart en crimineel. Maar de South Side is in werkelijkheid al heel lang een economisch zeer gedifferentieerd gebied, met een bloeiende cultuur. De White Sox hebben er hun stadion, de prestigieuze University of Chicago is er gevestigd, en de wijk Bridgeport maakt er 


05-01-2009 12:39:46

deel van uit, een Iers-Amerikaanse buurt waar Richard J. Daley woonde, de burgemeester en onbetwist de baas van de stad van 1955 tot zijn dood in 1976. Maar toen steeds meer zwarten in Chicago kwamen wonen, deed het stadsbestuur er alles aan om ervoor te zorgen dat zwarte kinderen les kregen in overvolle scholen en dat hun ouders in overvolle buurten belandden. Een nieuwe snelweg, de Dan Ryan, werd zelfs zó verlegd dat het asfalt en het verkeer een zwarte buurt afsloten. Kinderen werd geleerd in welke buurten ze welkom waren en in welke niet. Het was belangrijk om dat te weten. In 1919 ging een jonge zwarte man zwemmen in Lake Michigan, op een strand dat bestemd was voor Afro-Amerikanen. Hij dreef per ongeluk af tot hij in een deel van het meer kwam dat voor blanken was gereserveerd. Bij de rassenrellen die volgden, kwamen bijna veertig mensen om, zwart en blank. Binnen de grenzen van de Afro-Amerikaanse woonenclaves ontwikkelde zich niettemin een rijke stadscultuur met internationale invloeden. De South Side gaf de wereld de blues van Muddy Waters, de boeken van Richard Wright, de poëzie van Gwendolyn Brooks, de presidentiële ambitie van Jesse Jackson. Het waren uitgesproken bijdragen van mensen die wel werden gediscrimineerd, maar die zich tegen de verdrukking in wijdden aan muziek, literatuur, andere kunstvormen en politiek. Zo ontstond ook een gevoel van samenhang en solidariteit. Binnen de South Side ontstond een gemeenschap die Bronzeville werd genoemd. In de jaren veertig zeiden mensen vaak dat als een zwarte bewoner van Chicago op de hoek ging staan van 47th Street en South Park (later omgedoopt tot Martin Luther King Jr. Drive) hij binnen zes minuten iemand zag die hij of zij kende. 


05-01-2009 12:39:46

Zes maanden nadat Michelle LaVaughn Robinson was geboren, werd de Civil Rights Act ondertekend door president Lyndon Johnson. Daarmee werd discriminatie in door de overheid gesubsidieerde huisvesting verboden. Daardoor, en door latere maatregelen, kregen gezinnen zoals het hare een kans op een beter huis. Het ging geleidelijk en niet zonder conflicten, maar toen Michelle een klein meisje was, kon het gezin verhuizen naar een buurt waar daarvoor alleen blanken mochten wonen. Binnen een paar jaar zou de hele buurt zwart worden, omdat blanke gezinnen wegtrokken. Zo raakte Michelle betrokken bij het zoveelste hoofdstuk in de geschiedenis van de Verenigde Staten, een hoofdstuk waarin zwarten steeds betere banen en huizen wisten te bemachtigen en blanken wegvluchtten naar buitenwijken en voorsteden. Je zou dus kunnen zeggen dat op de januaridag dat Michelle LaVaughn Robinson werd geboren, ze al behoorlijk wat had meegemaakt. Haar voorouders waren vele generaties lang getekend door wantoestanden, maar hadden die doorstaan en zelf vormgegeven aan hun leven. Ze hadden de slavernij achter zich gelaten en waren naar een nieuw land getrokken, een land vol beloften. Voor een deel waren die hol gebleken, maar ze zouden dat land een ander aanzicht geven en het hun land gaan noemen. De dag dat ze werd geboren, belichaamde Michelle Robinson de unieke combinatie van discriminatie en kansen benutten, van armoede en die te boven komen, van gepakt worden en aanpakken die zo kenmerkend is voor de geschiedenis van zwart Amerika. Voor de geschiedenis van heel Amerika. Haar jeugd zou een afspiegeling zijn van de ontwikkeling die het land doormaakte. Als volwassene zou ze die mede vorm helpen geven. 


05-01-2009 12:39:47

Haar leven is een Amerikaans verhaal. Een verhaal dat, zegt ze zelf, niet vaak genoeg is verteld. ‘Jan heeft me gevraagd om u even bij te praten over hoe het met ons gezin gaat,’ zegt Michelle Obama, nu vierenveertig, elegant en fit. Ze staat in een balzaal in McCormick Place, een enorm congrescentrum dat burgemeester Daley heeft laten bouwen langs Lake Michigan. Het is een spelonkachtig gebouw, ingesloten door snelwegen, in een soort niemandsland ten zuiden van het centrum. In de zaal zitten vooral vrouwen. Ze zijn hier voor een lunch om geld in te zamelen voor Jan Schakowsky, een Democratisch Congreslid. Ze vertegenwoordigt een groot deel van de North Side van Chicago en ook wat voorsteden, waaronder Evanston en Skokie. Het is mei 2008. Bijna tweeduizend inwoners van Chicago zijn hier om Schakowsky te steunen en om Michelle Obama te horen spreken. Ze begint met te vertellen hoe het bij haar thuis gaat. Want de mensen in de zaal zien haar wat minder vaak dan vroeger. Michelle Obama, afgestudeerd aan de prestigieuze Princeton University en de Harvard Law School, is nu jurist, moeder en heeft een leidinggevende positie in de gezondheidszorg. Daarnaast is ze de vrouw van senator Barack Obama, die uit het niets omhoog is gekomen en nu als eerste Afro-Amerikaan een goede kans maakt op het presidentschap. De vrouwen in de zaal zijn elegant en rijk, zwart en blank, en sommigen horen bij Michelle Obama’s nu behoorlijk chique kennissenkring. Veel van hen wonen in de stad, waar een heel netwerk van werkende vrouwen is ontstaan die elkaar steunen. Sommigen wonen in Hyde Park, de welvarende en goed geïntegreerde wijk in South Side waar Michelle en Barack Obama al sinds hun trouwen in 1992 wonen 


05-01-2009 12:39:47

en waar zij en hun twee dochters Sasha en Malia vertrouwde en populaire figuren zijn geworden. Barack Obama doet bijvoorbeeld weleens mee met het jaarlijkse pannenkoekenontbijt dat elk voorjaar bij de Hyde Park Neighborhood Club wordt gehouden. Dan staat hij met een koksmuts op achter de koekenpannen. De Obama’s wonen in een fraai neo-Georgian huis dat deel uitmaakt van een hele rij uit het begin van de twintigste eeuw. Als vrienden van Michelle langsrijden, zien ze haar soms bezig om haar kinderen te leren fietsen. Meestal stappen ze dan uit om haar even te knuffelen. Als ze zegt dat ze in dagen niet thuis gegeten heeft, rijden ze meteen naar huis om iets voor haar te koken. ‘Mijn rugdekking,’ zegt ze weleens van haar hechte groep vriendinnen en medeouders. Als ouders aan de University of Chicago Laboratory Schools de taken verdelen voor een picknick, maken ze het de Obama’s makkelijk door iets te vragen wat weinig of geen tijd kost, zoals borden. Maar het blijft toch een bijdrage. Michelle is ver gekomen sinds haar voorouders in een barre tocht naar Amerika zijn gevoerd. Er zijn zelfs aanzienlijke verschillen met haar jeugd in een semigeïntegreerd Chicago. Maar ook in een ander opzicht heeft ze een lange weg afgelegd. Aan het begin van de politieke carrière van haar man was Michelle, zoals ze nog steeds vaak zegt, politiek nogal ambivalent. Een keer heeft ze zelfs gezegd dat politiek voor haar tijdverspilling was. Nu is ze een van de pijlers van Baracks carrière en voert ze net zo intensief campagne als hij. Bij toespraken zoals deze praat ze betrokken en met gezag over zaken die te maken hebben met vrouwen en kinderen. Ze heeft gezegd dat de relatie tussen werk en gezin een van haar prioriteiten wordt als ze in het Witte Huis zou komen te wonen. Ze wil kijken of de overheid het gezin


05-01-2009 12:39:47

nen met werkende ouders gemakkelijker kan maken, of er meer ouderschapsverlof kan worden gegeven, meer dagen waarop een ouder thuis kan blijven bij een ziek kind of mee kan naar een concert of een balletuitvoering. In elke toespraak maakt ze duidelijk dat de politieke carrière van haar man grote offers vraagt van de rest van het gezin en vertelt ze hoe moeilijk het voor haar is om daarin een evenwicht te vinden. In een interview dat verder weinig aandacht trok, schatte Michelle Obama dat haar man het afgelopen jaar maar tien dagen vrij had gehad en bij zijn gezin had kunnen zijn. Dat betekent dus dat Barack Obama 355 dagen geen tijd had en dat Michelle elke dag weer de kinderen uit bed haalde en moest zorgen dat ze klaarstonden om naar school te gaan, en daarna nog tijd en energie moest zien te vinden voor haar eigen werk en leven. Ze is geen martelaarstype dat dit soort dingen verdraagt zonder er ooit iets over te zeggen. Deze dag vertelt ze een anekdote over een reisje dat ze pas met zijn vieren maakten. ‘Iemand vroeg Malia, onze oudste dochter, wat ze het leukste vond van het weekend, en ze zei: “Dat mijn vader dan thuis is.” Dat vond ik hartverscheurend.’ Maar ze zegt ook waarom ze haar man het groene licht heeft gegeven voor zijn campagne. Ze vindt dat kinderen, alle kinderen, niet alleen de hare, recht hebben op voorzieningen die hun zicht bieden op een gezonde toekomst. Ze heeft het over de problemen waarmee alleenstaande moeders te maken hebben, over de gebrekkige gezondheidszorg en de benzineprijs en de angst en onzekerheid waarin gezinnen van militairen vaak verkeren. Door daarover te praten, versterkt ze de geloofwaardigheid van haar man tegenover moeders en alle vrouwen en maakt ze hun duidelijk dat Obama net als zij wil dat ze meer tijd kunnen besteden aan de mensen die hen liefhebben en nodig hebben. ‘Elke 


05-01-2009 12:39:47

ochtend als ik wakker word, vraag ik me weer af hoe ik het kleine wonder moet verrichten dat nodig is om de dag door te komen,’ zegt ze vaak. Ze doet ook ander essentieel politiek werk. Haar belangrijkste taak is Barack Obama uitleggen. Daar is ze geweldig goed in. De kern van haar taak is hem een menselijk gezicht te geven, hem normaal te maken. ‘Wie is Barack Obama als man en als vader?’ vroeg ze tijdens de voorverkiezingen. ‘Hoe zit hij in elkaar? Wat voor waarden heeft hij?’ Natuurlijk is het traditioneel de taak van de vrouw van een politicus om de deugden van haar man te accentueren en zo bewondering voor hem te wekken bij het publiek. Maar de taak van Michelle Obama is anders, omdat Barack zo’n complexe achtergrond heeft. Vaak vertelt ze haar gehoor dat ze toen ze voor het eerst iets over hem hoorde er voetstoots van uitging dat het een rare vent zou zijn. Hij was op Hawaii geboren, als zoon van een meisje van achttien uit Kansas en een Afrikaanse student van begin twintig, die kort na de geboorte moeder en kind in de steek liet, en daarna opgevoed op Hawaii en Indonesië, soms door zijn moeder, maar meestal door de ouders van zijn moeder, die in de Midwest wonen. Formeel gezien is hij half blank, half zwart, maar in zijn boek Dreams from My Father noemt hij zich ‘een zwarte Amerikaan’ en ‘een zwarte man met een gekke naam’. Maar als Michelle over hem praat, is het een doodgewone vent die het leuk vindt om uit eten te gaan en een filmpje te pakken en dan weer naar zijn meisjes te gaan. ‘Als hij half zoveel geeft om dit land als om zijn eigen kinderen komt het allemaal best goed,’ zei ze in Butte, Montana. ‘Hij is opgegroeid bij zijn grootmoeder. Die woont in Kansas. Daar snipperen ze augurken door de tonijn heen,’ vertelde ze 


05-01-2009 12:39:47

tegen de Chicago Sun-Times. ‘De gesprekken die we aan de keukentafel voeren, doen we met de kerst in haar huis over. Zo veel verschillen zijn er niet.’ En natuurlijk neemt ze hem ook de maat. In het begin van de campagne vertelde ze dat haar man vergeet de boter in de koelkast te zetten of het brood op te ruimen en dat hij af en toe mist als hij zijn sokken in de wasmand wil gooien. ‘Het is een begaafd man, maar uiteindelijk is het gewoon een man,’ is een gevleugelde zin van haar geworden. In 2005, toen hij zijn zetel in de Senaat had gewonnen en nog tijdens zijn campagne befaamd was geworden door zijn toespraak bij de Democratische Conventie van 2004, wandelden ze samen door Washington. ‘Misschien doet hij op een dag wel iets wat al deze aandacht rechtvaardigt,’ zei ze tegen een journalist. Ze krijgt vaak het verwijt dat ze hard is, maar verweert zich daartegen door te zeggen dat ze onrealistische verwachtingen wil temperen. ‘Het enige wat ik hier in Illinois vertel,’ zei ze in 2004, tijdens zijn campagne voor de Senaat, ‘is dat Barack geen messias is. Dat wil ik in het hele land verkondigen en als ik de kans krijg, zal ik dat doen ook.’ Het is een boodschap die, of hij nou redelijk is of niet, van kiezers dezelfde loyaliteit vraagt die Michelle als echtgenote moet opbrengen. ‘Er zijn veel mensen die alles wat ze willen, alles waarvoor ze bang zijn en alles waarop ze hopen bij hem neer willen leggen. Maar in het leven gaat het niet zo, en in de politiek al helemaal niet,’ hield ze haar publiek voor. ‘Je moet hem altijd steunen, door dik en dun.’ Haar boodschap is subtiel. Ik ben een harde, veeleisende tante. Als ik met zijn tekortkomingen kan leven, dan kunt u het ook. En als ik zijn diplomatieke talent onderken, dan kunt u dat ook. Haar broer Craig vertelt vaak dat Michelle heel kieskeurig was 


05-01-2009 12:39:47

als het om vriendjes ging. Toen Barack op het toneel verscheen, ging Craig er meteen van uit dat ook hij snel zou worden afgedankt. Dat ze hem niet afdankte, zegt Craig, had een goede reden: ‘Het was een intelligente vent, die niet deed of hij intelligenter was dan een ander. Dat was punt een. En hij was lang en hij wist hoe hij met mijn zus om moest gaan.’ Dat, zegt Craig, is op zich al iets wat iemand geschikt maakt voor het presidentschap. ‘Ik zie het zo voor me, Barack in gesprek met mensen met grote ego’s, senatoren, hoge gasten uit het buitenland, en volgens mij krijgt hij ze allemaal op één lijn. Ik wil het presidentschap niet onbelangrijker voorstellen dan het is, maar het is voor een groot deel met mensen om kunnen gaan, diplomatiek kunnen zijn.’ Ook op andere manieren is Michelle nuttig. Toen Barack werd afgeschilderd als cultureel elitair, kon ze praten over het arbeidersmilieu waaruit ze zelf afkomstig was. Dat doet ze trouwens regelmatig. ‘We hadden vier lepels,’ zei ze met een stalen gezicht tegen een geïmponeerde Stephen Colbert toen ze in zijn programma zat. Hij had haar voor de grap gevraagd hoeveel kinderen er bij haar thuis met een zilveren lepel in de mond geboren waren. ‘En toen kreeg mijn vader opslag en daarna hadden we er vijf.’ Dankzij haar kan Obama het over familiewaarden hebben, ook al vergt hij veel van zijn eigen gezin. Meer dan eens heeft Obama in opvallende toespraken op Vaderdag jonge zwarte mannen aangespoord om beter voor hun gezin te zorgen, en zijn teleurstelling uitgesproken over het feit dat velen kinderen verwekken en hen dan in de steek laten. Een van de redenen dat hij dan geloofwaardig overkomt, is het feit dat hij en Michelle ondanks zijn frequente afwezigheid, haar eigen werk en de eisen die het openbare leven aan hen stelt, hun relatie stabiel en intact hebben weten te houden. 


05-01-2009 12:39:47

Verder versterkt ze zijn aantrekkingskracht op zwarte Amerikanen omdat niet zijn leven, maar het hare het klassieke AfroAmerikaanse succesverhaal is. In een toespraak die ze in 2007 in South Carolina hield, had ze het over ‘de sluier van het onmogelijke die ons tegenhoudt, en onze kinderen, die ons laat wachten op een kans die misschien nooit komt. Dat is de bittere nalatenschap van racisme en discriminatie en onderdrukking in dit land. Een nalatenschap die ons allen kwelt.’ Opvallend aan Michelle Obama is dat ze in deze zaal in Chicago veel genegenheid oproept en dat ze tegelijkertijd zo controversieel is geworden in de wereld daarbuiten. Haar vrienden, en ze heeft er vele, houden van haar en verdedigen haar hartstochtelijk, deels ook omdat ze zelf trouw is in haar vriendschappen. Maar er zitten verschillen in hoe ze wordt gezien door haar intimi en de indruk die ze op de buitenwereld maakt. Volgens een peiling van juli 2008 had dertig procent van het publiek een gunstige, en vijfendertig procent een minder gunstige indruk van haar. Zowel de negatieve als de positieve percentages waren hoger dan die van Cindy McCain, de vrouw van John McCain. Uit de peiling bleek dat ze bekender is dan Cindy McCain. Dat is niet vreemd, want ze staat veel meer in de belangstelling. In 2008 bleek uit een rapport van het Pew Research Center dat ze vier keer zoveel aandacht van de media kreeg als Cindy McCain. Uit het rapport bleek ook dat ze voor Republikeinen onsympathieker is dan McCain is voor Democraten, en dat ze bij Democraten meer sympathie oproept dan McCain bij Republikeinen. Ze roept dus zowel enthousiaste als zeer sceptische reacties op. Verbeten rechtse tegenstanders van Obama hebben haar al een tijdje op de korrel. Als je de politiek uitbeeldt als een veldslag zou je kunnen zeggen dat die tegenstanders haar zien als het equiva


05-01-2009 12:39:48

lent van Obama’s zwakke linkerflank. Critici namen meteen al een werkstuk onder vuur dat ze op Princeton schreef toen ze net twintig was. Het onderwerp van de scriptie is ras en identiteit op een chique campus in de jaren zeventig en tachtig. In het stuk vraagt ze zich onder meer af waarom door de cultuur die op een campus heerst zwarte studenten ertoe worden gebracht om alleen met rasgenoten contact te zoeken. Het werd aangevallen als separatistisch en een te simpele voorstelling van zaken. In februari 2008 beging ze een vergissing door dit te zeggen: ‘Voor het eerst van mijn leven ben ik trots op mijn land omdat het erop lijkt dat hoop weer een kans maakt.’ Ze heeft Amerika ‘bekrompen’ genoemd, en ‘een land dat wordt geregeerd door angst’. Toch is door critici gezegd dat uitgerekend Michelle Obama een voorbeeld is van wat Amerika te bieden heeft, een bewijs voor de eindeloze mogelijkheden van het land. Ze zeggen dat ze is afgestudeerd aan niet een, maar twee prestigieuze universiteiten, dat ze op een groot advocatenkantoor heeft gewerkt en tonnen per jaar heeft verdiend met een project om de ziekenhuizen van de University of Chicago een betere relatie te laten krijgen met de gemeenschap. Moet het land zich schamen voor wat het haar gegeven heeft? ‘Amerika’s ongelukkigste miljonair,’ noemde een criticus haar. ‘Mevrouw Zeurpiet,’ zei het conservatieve tijdschrift National Review. Net toen haar tegenstanders bloed roken, moest Obama alle banden verbreken met Jeremiah Wright, de predikant die Michelle en Barack had getrouwd en hun dochters had gedoopt, nadat er beelden van Wright in de openbaarheid waren gekomen waarin hij ‘God vervloeke Amerika’ riep en met wilde beschuldigingen kwam dat de regering binnen de zwarte gemeenschap opzettelijk aids verspreidde. In een poging om via Wright en Mi


05-01-2009 12:39:48

chelle twijfel te zaaien over Obama’s liefde voor zijn vaderland, kwamen tegenstanders met overigens onbewezen vermoedens dat Obama lidmaat was van de kerk van Wright omdat een gefrustreerde Michelle hem daarheen had meegetroond. Volgens anderen had juist de verstandige, no-nonsense-Michelle de moed gehad om te zeggen dat het tijd werd de banden met Wright te verbreken. In mei 2008 stuurde een andere groep tegenstanders een al evenzeer onbewezen gerucht de wereld in, namelijk dat er een opname bestond waarin Michelle het woord whitey gebruikte, een scheldwoord voor een blanke. Of misschien zei ze wel why’d he, wat hetzelfde klinkt. Wat zou het ook. Het werd aan Barack Obama gevraagd en die ontkende het in alle toonaarden. In de media werden aanvallen gedaan die puur racistisch van aard waren. Ongelooflijk, maar waar: het zeer rechtse Fox News noemde haar ‘Obama’s Baby Mama’, een term voor een vriendinnetje van losse zeden. Maar de vragen over haar gebrek aan waardering voor haar eigen maatschappelijke succes snijden meer hout. In toespraken verwijst ze keer op keer naar mensen die het niet goed doen, terwijl ze zelden verwijst naar haar eigen geschiedenis, terwijl die er toch een is van succes en benutte kansen. Het lijkt wel of ze haar leven ziet als de uitzondering die de regel bevestigt. ‘Voor de meeste mensen is het leven nu moeilijker dan toen ik nog een meisje was. En dat is zo geworden onder Republikeinse én Democratische regeringen. Het maakte niet uit wie er in het Witte Huis zat,’ heeft ze gezegd. ‘Dus als je hard wilt maken dat je het ergens in de afgelopen decennia makkelijk hebt gehad, be my guest.’ Maar er is niemand die zegt dat vooruitkomen in de maatschappij makkelijk is, alleen dat het kan. 


05-01-2009 12:39:48

Vaak vertelt ze een anekdote over haar eigen gevoel dat het toch nooit wat zou worden: een meisje van tien in South Carolina dat op haar afkwam en zei dat als Obama won, dat ‘historisch’ zou zijn. Toen Michelle vroeg wat het meisje daarmee bedoelde, zei die: ‘Dat betekent dat ook ik dan van alles kan.’ Daarna begon ze te huilen. Elke keer dat Michelle dit verhaal vertelt, projecteert ze een massa emoties op een klein meisje. Zou zo’n meisje echt weten hoe het is om naar een ‘kansarme school’ te gaan, waar ze niet voldoende prikkels krijgt? ‘Weet u waarom ik weet wat dat meisje voelt?’ vroeg ze tijdens een toespraak in Rhode Island. ‘Omdat ik dat meisje ben. Ik hoor hier eigenlijk niet te staan.’ In haar ijver om een brug te slaan naar de middle class, projecteert ze soms haar eigen ervaringen op mensen wier leven in weinig of niets lijkt op het hare. In april 2008 praatte ze meelevend met Cheryl en Mike Fisher, die zich zorgen maakten over ontslagen bij Amtrak, waar Mike machinist is. De Fishers vertelden dat als Mike werd ontslagen ze wel naar Chicago konden, maar dat ze dat niet wilden, omdat ze in de buurt van hun familie wilden blijven wonen. Michelle zei dat ze om dezelfde reden niet naar Washington wilde verhuizen toen Barack tot senator was gekozen. ‘Veel mensen zeiden: nu ga je natuurlijk naar Washington. Maar dat gebeurt niet. Ik heb hier mijn netwerkje. Mijn moeder, mijn vriendinnen… Dat laat je toch allemaal in de steek.’ Naar de hoofdstad verhuizen omdat haar man tot senator was gekozen, stond voor haar gelijk aan verhuizen naar een andere stad omdat je was ontslagen en een andere baan zocht. In 2007 verdienden de Obama’s 4,7 miljoen dollar. Toch klaagt ze er in toespraken over hoe duur balletlessen en zomerkampen zijn. Ze kan hooghartig en slachtofferig overkomen. Over de carrière van haar man heeft ze weleens gezegd: ‘Wie wil er 


05-01-2009 12:39:48

nou zoiets? Dan ben je toch niet goed bij je hoofd? Barack kan een veel gemakkelijker leven leiden, welvarend, en zonder al die kritiek. Daar heeft hij niet voor gekozen. Soms denk ik dan: wat is er eigenlijk mis met je?’ De leiding van Obama’s verkiezingscampagne probeert haar rijk geschakeerde persoonlijkheid politiek te benutten door interviews te regelen met bladen en televisieprogramma’s die haar welgezind zijn. Daar laat ze het vlotte gevoel voor humor zien dat haar vriendinnen zo goed van haar kennen, en blijkt haar vertrouwen in haar uiterlijk. (Ze gaat elke vrijdag naar de kapper en laat dan ook haar nagels doen.) Een scherpzinnige commentator merkte op dat de campagneleiding haar minder hard en bedreigend wilde laten overkomen door haar meisjesachtiger en conventioneel vrouwelijk te laten lijken. ‘Het is leuk om er mooi uit te zien,’ zei ze tegen haar bewonderende gesprekspartners bij The View, een opmerking die niet alleen onweerlegbaar is, maar ook een stuk minder bijterig dan ‘politiek is tijdverspilling’. In zekere zin is dat bijstellen van haar image geslaagd. Duizenden vrouwen gingen op jacht naar de jurk met het blaadjespatroon die ze tijdens het interview aanhad. Een zwart-witte jurk, trouwens. Meteen begonnen allerlei blogs te zoemen: wilde ze daar iets mee zeggen over integratie? De hele campagne heeft Michelle Obama gezegd dat ze het frustrerend vond dat de mensen zo’n verkeerde indruk van haar hebben. ‘Ik wil met wie het ook is mijn hele leven doornemen,’ zei ze in juni 2008 tegen The New York Times, en ze voegde eraan toe dat als je vijf minuten met haar praatte, je wel wist dat ze nooit van haar leven whitey zou zeggen. Maar de stemgerechtigden moeten zelf maar zien uit te zoeken wat voor iemand Michelle eigenlijk is. Voor een deel komt dat doordat sinds haar 


05-01-2009 12:39:48

controversiële uitspraken de campagneleiding strakker bepaalt wat ze zegt en waar ze dat zegt. In de zomer van 2007 schreef ik voor The Washington Post een analyse van Obama’s snelle politieke carrière. De campagneleiding regelde een gesprek met Michelle, die openhartig vertelde over haar beslissing om ja te zeggen tegen zijn gooi naar het presidentschap en rake dingen zei over wat hem in korte tijd zoveel faam had bezorgd. Ik heb toen ook gesproken met haar broer, Craig Robinson, met Barack Obama zelf, met vrienden van hem en leden van zijn politieke team. In 2008 benaderde ik de campagneleiding of ze mee wilden werken aan een boek over Michelle. Ik zei dat Michelle een boeiende figuur was, dat haar leven in veel opzichten een afspiegeling was van wat er in de Amerikaanse samenleving was gebeurd en dat de kiezers erg benieuwd naar haar waren omdat ze een nieuwkomer was in de politiek en niemand veel van haar wist. Dit keer wilde de campagneleiding niet meewerken aan een gesprek met haar, en probeerde ook haar kennissen te bewerken om dat niet te doen. Gelukkig waren toch nog zo veel mensen die haar kenden wel bereid om te praten dat ik hopelijk een compleet en afgerond portret heb kunnen schrijven. Wie is Michelle Obama? In vele opzichten denkt ze ouderwets. Het is een vrouw die graag een traditioneel gezin om de tafel ziet zitten en die zich op de eerste plaats als moeder beschouwt. Ze heeft een snel, scherp gevoel voor humor. Het leukste onderdeel van campagne voeren vindt ze kinderen voorlezen, wat ze goed doet, en met veel plezier. Maar ze wil per se een belangrijke rol spelen in de campagne van haar man en sinds het allereerste begin, de voorverkiezingen in Iowa, is ze onafgebroken actief als zijn belangrijkste adviseur en plaatsvervanger. Voor ze toestemde in zijn gooi naar het presidentschap, wilde ze eerst met zijn 


05-01-2009 12:39:48

michelle obama Bezige Michelle Obama1e.indd :39:45

Recommend Documents