Missie vandaag Opstellen voor de honderdste verjaardag van mgr. Jan Van Cauwelaert
Samengesteld door Henri Derroitte, Benoit Lannoo en Eric Manhaeghe Voorwoord van mgr. Leon Lemmens en nawoord van Laurent kardinaal Monsengwo Pasinya
Ten geleide: missie vandaag Benoit Lannoo
“Het zijn anderen die het gedaan hebben, ik was niet alleen.” Mgr. Jan Van Cauwelaert zegt dit vaker nu hij honderd wordt. Hij meent het. Het missionaire elan dat de missiebisschop bezielt, heeft hij altijd met anderen gedeeld. Zijn evangelische vreugde, minzame scherpzinnigheid en tomeloze energie hebben duizenden mensen geïnspireerd en op hun beurt in beweging gezet, in Congo, in Vlaanderen, wereldwijd. Het had dus geen zin als eerbetoon nog eens bij de figuur van de emeritus-bisschop van het Congolese Inongo alleen stil te staan. Dat is al eens uitvoering gebeurd en de eeuweling trekt niet graag exclusieve aandacht naar zich toe.1 Maar de vroegere biografen van Jan Van Cauwelaert – de toenmalige aartsbisschop Laurent Monsengwo Pasinya van het Oost-Congolese Kisangani en Basile Mpoto – hebben vijftien jaar geleden al ruimschoots aangetoond dat de Antwerpse scheutist altijd ‘een herder met een visie’ is geweest. Waarom dan niet eens aan bevoorrechte getuigen, aan verschillende ervaringsdeskundigen en aan specialisten van exegetische, spirituele, missiologische, ecclesiologische, theologische en sociaal-christelijke kwesties allerhande de vraag stellen waar we nu op al hun onderscheiden terreinen met dat visionaire – lees: missionaire – gedachtengoed van en à la Van Cauwelaert staan? Dat blijkt destijds ook het opzet geweest te zijn van het mooie bundeltje Het zout van de aarde, dat naar aanleiding van Van Cauwelaerts tachtigste verjaardag werd samengesteld.2 Toenmalig voorzitter Aurelien Thijs van Pax Christi Vlaanderen verwoordde het zo: “Ook al staan we vol bewondering over de voorbije jaren en de belangrijke inbreng die bisschop Jan heeft gehad, toch willen we in de eerste plaats iets vertellen over de toekomst. Wat is onze opdracht 9
voor morgen rond thema’s als strijd en inkeer, gerechtigheid en vrede, missionering en ontwikkeling?”3 Moest al dat werk dan per se worden overgedaan? Toch wel. Want in de Nederlandse taal die Van Cauwelaert zo dierbaar is, dateert het laatste overzicht voor het ruime publiek van de vragen en inzichten die missiologen bezighouden – het verslagboek van het missiecolloquium Missie: einde of begin?4 dat in november 1992 in Leuven werd opgezet – intussen van meer dan twintig jaar geleden. En al is er in de Franstalige wereld wel wat meer missiologisch onderzoek gepubliceerd – onder meer via het missiologische tijdschrift Spiritus5 –, ook in het Frans zijn de recentste overzichten voor het grote publiek – zoals het zeer toegankelijke werk van emeritus-aartsbisschop Henri Teissier van de Algerijnse hoofdstad Algiers6, de Franse vertaling van het opus magnum van de Zuid-Afrikaanse lutheraan David J. Bosch7, de standaardwerken van Henri Derroitte8 of het missiologisch woordenboek van de Association Francophone Œcuménique de Missiologie9 – intussen respectievelijk een dertig-, twintig- of tiental jaar oud.10 Nu is er in die twee decennia zowel in de wereld, in de kerk als in hun onderlinge relaties, toch een en ander veranderd. De wereld werd grondig geglobaliseerd. Voor een deel van de wereldbevolking is het niet langer ondenkbaar om ‘straks’ even naar de andere kant van de planeet te trekken, daar een en ander te doen en daarna rustig weer huiswaarts te vliegen. Het merendeel van de mensheid krijgt via internet en sociale media de dagelijkse indruk inderdaad in een – op zijn minst virtuele – ‘global village’ te leven. Maar voor een ander – het grootste? – deel van de aardbewoners zorgen de wereldwijde ‘interdependentie’ van globale economie en cultuur ervoor dat ze meer dan ooit tevoren geïsoleerd raken. De katholieke – dit is: universele – kerk vormt met lichte voorsprong de grootste en met ruime voorsprong de invloedrijkste godsdienstige gemeenschap ter wereld, tot spijt van al wie – vooral in het geseculariseerde Westen – haar dat benijdt. Maar terwijl enerzijds het evangelie en de evangelische bewogenheid van de kerk in het Westen niet langer op een maatschappelijke consensus kunnen rekenen, en anderzijds allerlei neo-conservatieve protestantse of assertieve militante minderheden binnen andere wereldgodsdiensten als de islam, het boeddhisme en het hindoeïsme, de kerk wat in het defensief dringen, beseft zij meer dan ooit tevoren dat ze zich minder op zichzelf moet terugplooien en dat zij haar zending in de wereld weer centraal in haar zelfverstaan dient te situeren.
10
TEN GELEIDE: MISSIE VANDAAG
Maar hoe doet de kerk dat precies? Hoe beleven de individuele gelovigen, de christelijke gemeenschappen die we – in Noord en Zuid – lokale kerken noemen en de universele kerk, hun missie vandaag? Mgr. Jan Van Cauwelaert tovert steevast een fijne glimlach rond de lippen als je hem eraan herinnert dat hij zijn honderdste verjaardag mag vieren terwijl de kerk – zijn geliefde kerk – met de nieuwe, tweehonderd zesenzestigste bisschop van Rome opnieuw volop inzet op haar missionaire elan. En de kerk doet dat meer bepaald door de nadruk te leggen op een evangelisatie “door vreugde gekenmerkt”, zoals Franciscus het in de aanhef van zijn recente ‘post-synodale apostolische exhortatie’ – of ‘aansporing van de paus op basis van de werkzaamheden van de bisschoppensynode’ – Evangelii Gaudium meteen meegeeft.11 Een mooier verjaardagsgeschenk dan deze missionaire vreugdekreet van de nieuwe paus, had de honderdjarige missiebisschop Jan Van Cauwelaert wellicht nooit kunnen dromen.
TEN GELEIDE: MISSIE VANDAAG
11
Inhoud
Voorwoord 5 Leon Lemmens Ten geleide: missie vandaag Benoit Lannoo
Scheut in historisch perspectief Eric Manhaeghe Groet vanuit Scheut Jef Matton Narratieve biografie van Jan Van Cauwelaert Benoit Lannoo
9
13 26 29
Nonkel Jan: ere-Lombekenaar Rik van Cauwelaert de Wyels
43
Jan Van Cauwelaert en Vaticanum II Mathijs Lamberigts
47
Groet uit Rome Timothy W. Atkin Missie en vredesopbouw in het leven van bisschop Jan Jo Hanssens
286
58 61
Over de oecumene Over het huwelijk in Afrika Over samenwerking en verantwoordelijkheid Over het conciliaire elan in de kerk
72 75 77 78
Jona: parabel voor een missionaire kerk Hendrik Hoet
81
Hulde en getuigenis Philippe Nkiere Kena Een spiritualiteit van de christelijke broederlijkheid Philippe Nkiere Kena Missie en inculturatie Marcel Villers Authentiek geloof leidt tot inzet Michel Coppin
93 95 107 120
Missionair discours voor een nieuw missiologisch tijdperk 123 Henri Derroitte
Een missionaire bisschop Johan Bonny Het christendom en andere godsdiensten in het licht van ‘Nostra Aetate’ Michael L. Fitzgerald Vanuit de Congolese bisschoppenconferentie Nicolas Djomo Lola
137
141
154
De autofinanciering van de lokale kerken Jan Dumon
157
Identiteit en vorming van de priester Édouard Tsimba Ngoma
171
INHOUD
287
Felicitaties vanuit Schilde Marcel Peeters
179
De legitimiteit van de leken in de zending van de kerk Alzirinha Souza
181
De profetie van de diaconie Bernadette Broeckx
192
Waaier met flash-backs uit Chili Katie Van Cauwelaert Missie: dienst aan ontwikkelingssamenwerking? Of omgekeerd? Marc Van Laere Het koninkrijk Gods in en over ruimtelijke grenzen heen Xavier Dijon Gedreven voor wereldwijde solidariteit Sabine de Bethune Paus Franciscus en de missionaire bekering van de kerk Jan De Volder Iemand om van te leren Catherine De Ryck
201
205 215 225 229 238
De kerk in dienst van Gods missie Eric Manhaeghe
241
Nawoord Laurent kardinaal Monsengwo Pasinya
253
Noten
257
Personalia 277 Dankwoord 284
288
INHOUD
