1 VAN MENTORSCHAP TOT NALATENSCHAP Mevrouw mr M.I. Loof, notaris bij Westvest Netwerk Notarissen, Westvest 38, 2611 AZ Delft, telefoon 015 2191999,
[email protected] De wet zegt: als je 18 jaar bent dan ben je meerderjarig en daarmee ´handelingsbekwaam´. Dat betekent dat je zonder toestemming van ouders of anderen zelf je leven in kunt richten zoals jij dat zelf wilt, je kunt b.v. trouwen, een huis kopen en een hypotheek afsluiten of wat dan ook. Maar er zijn ook kinderen die daar helemaal niet, of niet helemaal, toe in staat zijn. Kinderen die door een lichamelijke of geestelijke beperking niet voor zichzelf kunnen e zorgen. Nu zijn het over het algemeen de ouders die tot de 18 verjaardag van hun kind deze zorg overnemen. e Maar na die 18 verjaardag is er geen juridische basis meer om dat te doen, en hebben de ouders geen zeggenschap meer over hun kinderen, tenzij zij dit wettelijk regelen. De wet geeft ons verschillende mogelijkheden die we kunnen inzetten, afhankelijk van de benodigde zorg. 1. Mentorschap 2. Meerderjarigenbewind 3. Curatele 4. Testament
1.
Mentorschap
Voor wie? De wet zegt: Indien een meerderjarige als gevolg van zijn geestelijke of lichamelijke toestand tijdelijk of duurzaam niet is staat is of bemoeilijkt wordt zijn belangen van niet-vermogensrechtelijke aard zelf behoorlijk waar te nemen, kan de kantonrechter te zijnen behoeve een mentorschap instellen. Dat is een mond vol, waar gaat het om: Mentorschap Voor wie: - geestelijke of lichamelijke toestand - tijdelijk of duurzaam - niet-vermogensrechtelijke aard Kort gezegd gaat het hier niet over de financiën en bezittingen, maar over de persoon zelf, over beslissingen van persoonlijke aard, zoals verzorging, verpleging, medicijngebruik, opname in ziekenhuis of verpleegtehuis, medische behandelingen e.d. Door wie - betrokkene zelf - partner of verdere familie - voogd, curator, bewindvoerder - instelling Wie wordt mentor - wens betrokkene heeft voorkeur - partner of verdere familie - bewindvoerder - ander Verdere familie: bij voorkeur een van de ouders, kinderen, broers of zussen. Als de betrokkene vervolgens zelf trouwt dan kan ieder verzoeken dat deze het mentorschap overneemt. Wie kan geen mentor zijn - handelingsonbekwamen - zij die zelf een mentor hebben - rechtspersonen - directe hulpverlener - leiding of direct betrokken personeel instelling Beëindiging mentorschap Via de kantonrechter - iemand kan weer zelf zijn belangen behartigen - mentorschap wordt vervangen door curatele - door tijdsverloop bij tijdelijk mentorschap - bij overlijden Westvest Netwerk Notarissen
2 Mentorschap hoeft niet altijd voor onbepaalde tijd te zijn, iemand kan ook tijdelijk niet in staat zijn om goed voor zichzelf te zorgen. Iemand die een mentor heeft blijft wel handelingsbekwaam, mag dus b.v. zelf wel een testament maken. Een mentorschap kan overigens ook al aangevraagd worden voordat uw kind 18 wordt, als te verwachten is dat deze criteria op hem of haar van toepassing zijn nadat uw kind meerderjarig is. U hoeft daarop dus niet te wachten. Wat is nu de taak van een mentor? In grote lijnen komt het er op neer dat een mentor beslissingen neemt op het persoonlijke vlak, gaat dus niet over de financiën. Dit zijn dus taken op het gebied van persoonlijke verzorging, verpleging, behandeling, opname ziekenhuis of verzorgingstehuis, begeleiding, omgang met anderen. De betrokkene kan niet meer zelf hierover beslissen, maar heeft de toestemming van de mentor nodig. Een mentor treedt dus eigenlijk op als vertegenwoordiger van de betrokkene. De mentor kan ook optreden als hij denkt dat er in de zorg fouten worden gemaakt. Een zorgplan of behandelingsplan heeft ook de toestemming van de mentor nodig. Maar dit is niet absoluut, b.v. bij levensbeëindiging heeft de mentor alleen een adviserende rol. Degene die een mentor heeft, blijft handelingsbekwaam, kan dus zelf in principe zijn financiële zaken behartigen. Het mentorschap is gericht op samenwerking tussen de mentor en de betrokkene. De mentor heeft daarbij de plicht om de persoon zelf zoveel mogelijk te laten beslissen en diens zelfstandigheid te bevorderen.
Westvest Netwerk Notarissen
3 2.
Meerderjarigenbewind
De wet zegt: Indien een meerderjarige als gevolg van zijn geestelijke of lichamelijke toestand tijdelijk of duurzaam niet is staat is ten volle zijn belangen van vermogensrechtelijke aard zelf behoorlijk waar te nemen, kan de kantonrechter instellen etc... Meerderjarigenbewind Voor wie - geestelijke of lichamlijke toestand - tijdelijk of duurzaam - vermogensrechtelijke aard Bij bewind gaat het dus, in tegenstelling tot het mentorschap, duidelijk wel om de financiën en bezittingen. De bewindvoerder neemt het beheer over de financiën en bezittingen over van de onder bewind gestelde. Door wie - betrokkene zelf - partner of verdere familie - voogd, curator, mentor - instelling Wie wordt bewindvoerder - wens betrokkene heeft voorkeur - partner of verdere familie - rechtspersoon - ander Verdere familie bij voorkeur een van de ouders, kinderen, broers of zussen. Als de betrokkene vervolgens zelf trouwt dan kan ieder verzoeken dat deze het mentorschap overneemt. Wie kan geen bewindvoerder zijn - handelingsonbekwamen - zij die zelf onder bewind staan - failliet of schuldsanering Beëindiging bewind Via de kantonrechter - iemand kan weer zelf zijn belangen behartigen - bewind wordt vervangen door curatele - door tijdsverloop bij tijdelijk bewind - bij overlijden Het bewind wordt ingesteld voor meerderjarigen die deels of in het geheel niet in staat zijn hun financiën te regelen en heeft twee belangrijke gevolgen: 1. de onder bewind gestelde verliest voor een belangrijk deel zijn vrijheid om zelfstandig te handelen op financieel gebied. 2. tegelijkertijd worden er een of meerdere bewindvoerders benoemt om de onder bewind gestelde te vertegenwoordigen en diens financiele belangen te behartigen. Het idee hierachter is samenwerking tussen onder bewind gestelde en bewindvoerder. Lukt dit niet of is dit niet mogelijk, dan is tussenkomst van de kantonrechter nodig. Wat doet nu een bewindvoerder? Als iemand tot bewindvoerder benoemd is, dan moet hij een beschrijving maken van de onder bewind gestelde goederen en die bij de rechtbank inleveren. Als de totale waarde onder de 11.250,- euro is, dan kan hij volstaan met een verklaring hierover. Daarnaast moet hij een bewindsrekening openen en eventueel bewind inschrijven in openbare registers (b.v. bij onroerend goed).
Westvest Netwerk Notarissen
4 De bewindvoerder heeft als taak de goederen te beheren, d.w.z. hij moet zorgen dat alles wat onder bewind gesteld is in stand blijft en goed wordt geëxploiteerd. Ook moet hij een goede administratie bijhouden. Moet er b.v. voor zorgen dat geld goed wordt belegd, dat rente op tijd wordt bijgeschreven en een huis goed wordt onderhouden. Maar bovenal moet hij de financiën regelen, b.v. belastingaangifte doen, bijstand aanvragen of een PGB. Hij moet er ook voor zorgen dat de inkomsten van de onder bewind gestelde allereerst gebruikt worden voor zijn verzorging. De bewindvoerder mag het onder bewind gestelde vermogen doelmatig beleggen, maar alleen voor zover dit niet besteed hoeft te worden aan een voldoende verzorging van de onder bewind gestelde. Uitgaven, besteed aan een voldoende verzorging gaan dus altijd voor. De bewindvoerder vertegenwoordigt de onder bewind gestelde en mag handelingen verrichten die noodzakelijk, nuttig of wenselijk zijn, in het belang van de onder bewind gestelde. Mag dus b.v. huursubsidie aanvragen of een verzoek om toepassing van de schuldsaneringsregeling indienen. Taak is niet duidelijk omschreven in de wet, maar voor een aantal zaken moet de bewindvoerder toestemming van de onder bewind gestelde hebben. Lukt dit niet, omdat deze geen toestemming wil geven of dit niet kan, dan is een machtiging van de kantonrechter nodig. Het gaat hier om zaken als b.v. - beschikken over onder bewind gestelde goederen, b.v. verkopen van een huis waarvan de onder bewind gestelde eigenaar is; - aannemen van een gift of een legaat waaraan voorwaarden zijn verbonden - geld lenen Positie van derden. Een meerderjarigenbewind wordt niet gepubliceerd. Wanneer nu een onder bewindgestelde toch dingen doet waarvoor hij toestemming had moeten hebben van de bewindvoerder, dan worden derden te goeder trouw beschermd. B.v. hij verkoopt iets of hij leent geld---> een derde te goeder trouw wordt beschermd. Wist hij echter of kon hij weten dat de verkoper onder bewind stond, dan heeft hij geen bescherming. Toezicht op de bewindvoerder De kantonrechter houdt toezicht op de bewindvoerder. In de regel moet deze jaarlijks rekening en verantwoording afleggen aan de kantonrechter. De kantonrechter kan hiervan afwijken, b.v. als de partner bewindvoerder is, of als het een bewind van beperkte omvang betreft. De taak van de bewindvoerder eindigt: - bij het eindigen van het bewind - bij zijn overlijden - door ontslag door de rechtbank op eigen verzoek of om dwingende redenen, b.v. wanneer de bewindvoerder zijn werk niet goed doet. Meerderjarigenbewind In 1982 ingevoerd ter bescherming van meerderjarigen. Wel enige kritiekpunten van het huidige systeem: Taak en bevoegdheden van de bewindvoerder zijn niet duidelijk geformuleerd in de wet Positie van derden en schuldeisers is in een aantal gevallen zo sterk, dat de bescherming eigenlijk een wassen neus kan zijn.
Westvest Netwerk Notarissen
5 3.
Curatele
Voor wie - geestelijke stoornis, - al dan niet met tussenpozen - niet in staat zijn belangen waar te nemen Plus b.v. wegens verkwisting of drankmisbruik, maar dat is nu niet aan de orde. Bij curatele gaat het dus duidelijk wel om de financiën en bezittingen, de curandus wordt handelingsonbekwaam, hij MAG niet meer handelen. Door wie - betrokkene zelf - partner of verdere familie - voogd, - openbaar ministerie Wie wordt curator - wens betrokkene heeft voorkeur - partner of verdere familie - ander Verdere familie bij voorkeur een van de ouders, kinderen, broers of zussen. Als de betrokkene vervolgens zelf trouwt dan kan ieder verzoeken dat deze het curatorschap overneemt. Beëindiging curatele Via de kantonrechter - iemand kan weer zelf zijn belangen behartigen - curatele wordt vervangen door bewind en/of mentorschap - bij overlijden Evenals het meerderjarigenbewind is de curatele gericht op bescherming op financieel gebied, maar de wijze waarop die bescherming wordt geregeld en de omvang van die bescherming is zeer verschillend. Curatele maakt de curandus handelingsonbekwaam, hij MAG niet handelen, richt zich dus op de persoon, terwijl het meerderjarigenbewind zich op de goederen richt. We zeggen wel eens: curatele legt de handen aan banden, bewind doet de portemonee dicht. In beide gevallen kan de meerderjarige niet meer voor hem nadelige handelingen verrichten en heeft hij toestemming of medewerking van de bewindvoerder of de curator nodig. Drie belangrijke kenmerken van curatele: 1. hij wordt handelingsonbekwaam 2. publicatie in twee dagbladen en de staatscourant 3. registratie in het landelijk curateleregister (rechtbank Den Haag) Derdenbescherming: curator kan een beroep doen op de onbekwaamheid van de curandus en de handeling ongedaan maken. Vermogen van de curandus blijft in stand en neemt alleen af als de curator daarmee accoord gaat. Derdenbescherming is dus veel beperkter. Globaal gezegd zou je kunnen zeggen dat het meerderjarigenbewind het meest geschikt is voor meerderjarigen die vooral vertegenwoordigd moeten worden, die zelf niet of nauwelijks in staat zijn om voor zich zelf schadelijke financiele beslissingen te nemen. Bij curatele is het doel primair of een meerderjarige te beschermen tegen zichzelf. Samenvattend: Mentorschap – bewindvoering – curatele Drie rechtsfiguren met verschillende gevolgen. Maar waar doe je als ouders verstandig aan? Wat moet je nu doen? Van belang is dat u zich afvraagt waarvoor u kiest. Wat wilt u bereiken? Curatele gaat het verst, want een curandus mag over bijna niets meer zelfstandig beslissen, hij is handelingsonbegwaam, hij MAG niets. Dit is een optie als iemand totaal niet meer de gevolgen van zijn handelen kan overzien.
Westvest Netwerk Notarissen
6 Vaak is een dergelijk drastische maatregel niet nodig en kunt u volstaan met het aanvragen van bewindvoering of mentorschap. De ander blijft dan handelingsbekwaam, mag b.v. zelf een testament maken. Een bewind richt zich met name op het beheer van de financiën, een mentorschap op de persoon.Bewind is een financiële maatregel. Als echter iemand niet meer over zijn persoonlijke zaken kan beslissen, dan ligt de keuze voor een mentorschap meer voor de hand. Beloning 1-5 procent, maar kantonrechter houdt rekening met de draagkracht van de betrokkene. Nieuwe wetgeving op komst met onder andere: - duidelijker taakafbakening bewindvoerder - kwaliteitseisen voor professionele bewindvoerders Voor mentorschap, bewindvoering en curatele heeft u in beginsel de notaris niet nodig; u kunt zelf een verzoekschrift bij de rechter indienen.
4.
Testament
Nu zorgen voor later Voor een testament gaat u naar de notaris, die u adviseert over de mogelijkheden, die natuurlijk helemaal afhankelijk zijn van wat u wilt bereiken. Hoe kun je je kind beschermen na je overlijden? Als u geen testament heeft, dan regelt de wet de verdeling van uw nalatenschap en dat komt er op neer dat: Als u als eerste ouder overlijdt, dan gaat de hele nalatenschap naar uw partner en krijgen alle kinderen ieder een gelijk deel in een geldvordering op die langstlevende ouder, die ze pas op kunnen eisen na diens overlijden en in een aantal specifieke gevallen. Overlijdt u als laatste ouder, dan krijgen de kinderen ieder een gelijk deel, maar soms is dit niet de bedoeling, b.v. als uw kind daar geen belang bij heeft, omdat er door anderen voor hem of haar in financieel opzicht gezorgd wordt. Dit is natuurlijk een zeer persoonlijke zaak, waarbij een groot aantal factoren een rol kunnen spelen. B.v. wat is de financiële behoefte van uw kind, wat heeft hij of zij nodig, hoe groot is uw eigen vermogen, zijn er meer kinderen. Een aantal mogelijkheden, zodat u per testament de erfdelen van uw kinderen kunt aanpassen - u onterft uw kind - uw kind ontvangt zijn legitieme portie - de tweetrapsmaking - vruchtgebruik - u wijst een opvolgend mentor voor uw kind aan - u wijst een opvolgend bewindvoerder voor uw kind aan In die laatste twee gevallen zal de kantonrechter rekening houden met uw wens, maar is geen garantie. Delft, 15 november 2010/mlo
Westvest Netwerk Notarissen
