METRO POOL FORUM 2014

Publiek forum over de metropolitane ontwikkeling van Nederland

METRO POOL FORUM 2014

Programmaboekje

Vereniging Deltametropool 1

M ETR O P O O L FO R UM

Vereniging Deltametropool is een onafhankelijke ledenorganisatie die door onderzoek en debat de ontwikkeling van metropolitaan Nederland bevordert. Draag bij, word lid!

2

Pakhuis De Zwijger Amsterdam

Maandag 30 juni 2014

3


Programma

14.30 uur

Plenair programma

15.00 uur

Deelsessies: Mobiliteit en de Stad | Meeting room (2e etage) Internationaal | Grote zaal (2e etage) Nieuwe stedelijke vitaliteit | Expo (1e etage)

!

16.30 uur

Vervolg plenair programma

17.00 uur

Borrel

Mobiliteit en de stad Meeting room (2e etage) | voorzitter: Pepijn van Wijmen | rapporteur: Miriam Ram Frank Menger

DE DELTAMETROPOOL EN HAAR ONTWIKKELING IN VERBONDENHEID MET ANDERE EUROPESE REGIO’S

Rob van der Bijl &

METROPOLITAN ACCESSIBILITY AND

Arjen van Susteren

CONNECTIVITY

Marloes Hoogerbrugge

BORROWED SIZE & INTERNE BEREIKBAARHEID

Leonie Janssen-Jansen &

BELEIDSGESTUURD BEWIJS LEIDT TOT TOD-

Nick Smit

TUNNELVISIE

Thecla van Dijk & Martin Knuijt Mart

E-CITY: I OPPORTUNITIES FOR E-MOBILITY IN N URBA URBAN U DEVELOPMENT

P R O G R A MMA

Metropolitane ontwikkeling in internationaal perspectief Grote zaal (2e etage) " #$%&'

%*"$* Juliane Kürschner & Julian Jansen

METROPOLITAN GOVERNANCE IN EUROPA: LESSEN UIT DE EUROPESE PRAKTIJK

David van Keulen

DENKEND AAN EU NEDERSTAD

Danny Edwards

OOG OP HET OOSTEN: METROPOLIA SILESIA

Jeroen Saris, Jaap Modder &

NEDERLAND: HET ZUIDELIJK PERSPECTIEF

Wouter Veldhuis Tim van der Avoird

EEN KWESTIE VAN PRINCIPES: STURING BINNEN EEN POLYCENTRISCH STEDELIJK NETWERK

Nieuwe Stedelijke Vitaliteit Expo (1e etage) | voorzitter: Cees van Boven | rapporteur: Yvonne Rijpers Eric Smaling (2e kamer)

DE OMGEVINGSWET: ONE SIZE FITS ALL?

Stephan Sliepenbeek

MAKING VITALITY 21ST CENTURY

Mattijs van ‘t Hoff

ONTWERPEN AAN ECONOMISCHE INTERACTIEMILIEUS

Martin Aarts &

PLAN VAN AANPAK ROTTERDAM WORLD PORT

Menno Huijs

CITY

Letty Reimerink

INNOVATIEVE TRANSPORTVORMEN OVERBRUGGEN KLOOF

+ $ Workspace (2e etage) |voorzitter: Paul Langeweg | rapporteur: Merten Nefs Arjan Harbers & Kristin Jensen

PARKRANDEN VERZILVEREN

Manita Koop, Velda Lodders & Jop Hellegers

DE KANS VOOR DE DELTAMETROPOOL: VAN WENS NAAR REALISATIE

Susanne Kuijpers, Toine Cooijmans, MIDDEN-DELFLAND: LANDSCHAPPELIJKE Marja van Bijsterveldt & PAREL ONDER GROTE DRUK Alex Ouwehand Cees van der Veeken & Peter Veenstra

DE TAPIJTSTAD IS GEEN PROBLEEM MAAR OPLOSSING

Jandirk Hoekstra

GEZAMENLIJK WERKEN AAN KWALITEIT IN HET MRA-LANDSCHAP


Metropool Forum 2014 Paul Gerretsen

#$ $ # " $ 9$$ " ; $ #$8 " #$8 ;$9 9

"$ " < $$ Deltametropool belanden. Want ook dat is belangrijk: de vereniging " $9#$ =$8= "$ $ #$ # $9#$ , 9" de vereniging biedt iedereen een uitgelezen kans om niet alleen zijn of $> $

$9 9$ ?

9$> $ " $8 Dat Vereniging Deltametropool vernieuwt blijkt uit de recente wis$ $ = $9" #$A $$"

F $ " /" <=! $9 bestuursleden. Daarbij volgt binnenkort ook een nieuw werkprogramma voor de komende jaren. En ook uw bijdragen kunnen mede vorm geven aan deze agenda. *$8$- / $ H" $" 9$ $J $$$" < $$ * $ &$ ?9$8 $#$$ $8 $9 centrum van debat over de stedelijke en metropolitane ontwikkeling

* 9$ &$ ?9$8 " =$" $ $=$

I N LE I D I N G

Zo is er recentelijk onder meer samengewerkt bij de organisatie van een Metropolitan Fieldtrip naar Boekarest. Deze verkennings$$" $ 9$$ == " $ $

$8" # 9 = " * $ zullen er nog meer trips en activiteiten volgen. O $8$9 "$$ # $ " $#$8 "$Q%

Deelsessie 1 – -OT U+ U+;*+XUH* De +; ;* Deelsessie 2 – -+U[O&O UH;+O;U FF+ ;' ;

;U+[;HU O;HH&+[X&+AU +/ Deelsessie 3 – ; +\+XU+*+ ]F+< UH U+ U Deelsessie 4 – H;*XA,H&HU+[+;+AO;O- +

In elke sessie is één van de bestuursleden van de vereniging voor#$ 9 $ $8"$ "# ^^ " 8$X _ 9" J merkingen. ;$89 9$ " " $$ $8 9" 9 $= %9 $`


8

S ST Het beter bereikbaar maken van meer stedelijke massa kan agglomeratievoordelen opleveren. Wat zijn de belangrijkste agglomeratiemechanismen? Wat zijn de consequenties daarvan op het vlak van ruimte en mobiliteit? Welke impact heeft de veranderende mobiliteit op onze metropool en haar netwerk? Locatie: Meeting room (2e etage) 9


De Deltametropool en 9$$ $ "J = $ + $ Q Frank Menger Kijkend naar de ontwikkelingen van de laatste decen $ * rand van Europa te liggen. *$ " " ]#J ren Gordijn. Een ander manco blijkt de "= $$ " + *$ $ [=$ =$ $ *$ Rijnvallei. Heeft de Deltametropool wel voldoende oog voor de gele banaan? * $# " &$8 ,= 9 # -$

middenin liggen. Maar kijken we naar " $ -$

$

Europees perspectief dan blijft men te" $ [=$-$ Deltametropool straks niet de aanslui$ y $9{ " + },=$" ,= Berlijn met de oude industriegebieden $ X U~$ } $ $ " over na te denken is de volgende opmer$ % y, 9 ; J; J $ $ $=" =$$$$ $ "$8$ "+ $ Q$8 {*$ $ $$ y "=$ J {$"$$ ' $

H$ + 9$8$ $ =" $ J 10

$$ $ " "$ $ =$ * 9J dig met de Duitse Metropolregionen Bremen+Oldenburg en Hamburg te "=$ " " -J tropolregion Hamburg ligt ook nog de bekende Öresundregion. Dit is een punt waarop de Deltametropool in ontwik$ =$8 =$8" = -J tropolregion Frankfurt Main of Berlin Brandenburg. * "= $ - $ $ *$J land doordat de focus te veel op de [$ J[$H " + $ $8 # / $8 *$ "

trend te ontdekken tussen de Metropoolregionen en de zogenaamde Second Tier Cities. Een van de ontwikkelingen "

$ $ # 9 *$ / $8 de grote metropolen er beter voor staan 9$ "= $ X U$ A$$ " $ ]$ 9$$ " J $$8 *$ = $8$ " $$8J "$ - J

M OB I LI TE I T E N D E STA D

$ - = voorbeeld van deze strategie is de ICE UT$ -~ De bouw van deze HSL verbinding brengt de reistijd per trein terug van zeven naar vier reisuren. We praten wel over een afstand van dik 700 kilometer T$8 -~ T$8 J 9$$ " ^ 9 J $ $ J tra tussen de grote metropolen. In tal " $$ ; $ =$ $ 9$J $ " * 9 J roepen dat Nederland te klein is voor HSL. Maar vergeten we niet iets? Ons =$ "" kijkend naar de oostgrens. De Europese HSL kaart toont dit goed aan. Wil de *

$

$$= $ = $ 9$ $$8 $8 *=$8$ voor de knooppuntontwikkeling in Euro $X$ # $$8/ / J -$ H #$8 #$ 9$ $$8" ,X" Voor de verdere ontwikkeling van * # $ focus in een straal van ruwweg 700 ki " X$ $ Daarbij zullen de andere Metropolregionen in Duitsland in effectieve reistijd =$

"$ $ H J gatief voorbeeld kan de reistijd tussen X$ ,== 9 *# " =$ J $8 H&$8! kost momenteel 5 uur en 23 minuten. Prima vergelijking gezien de afstand. * $$8$U J gelijk is: 3 uur en 17 minuten.

$ ,X"=$ $ " levensbelang. Dit beredeneerd vanuit $ $" $J =$=$ " J stand. Onze Deltametropool zal in feite $ $ " $ $ 9#$8 X $ -$

[ X$ " $ =$8J " = " -~

" " " X$ " * X -~ $ #$8$ $ $ = $8 J $$8 *$$ # 9O ; ?$$ < -~ J #$8 - J polregionen binnen vier uur per trein te bereiken. Dit op afstanden van circa 500 $ < $ -~ 9 " $

Midden- en Oost-Europa. Dit wordt ook niet waargenomen in onze Deltametro * 9 "$8 =$ * $ #$ & Bratislava en Budapest. $ $8 # *J metropool in dit bredere perspectief te plaatsen? Wat moeten we doen om de $$ = " $ } < # $ reistijden van meer dan twee uur nog 9" "$ nationale stedelijke agglomeraties en de Deltametropool? Dit zou binnen een $9 $ "$$ $=$$ " $ J $$8 9 "

grotere internationale verbindingen die 9$ " X$

Frank Menger is initiatiefnemer van de Noordzeespoorcorridor: www. noordzeespoorcorridor.eu

$ + #$8

ook voor metropool ontwikkeling verder 11


- $ $=$$

$"$ Rob van der Bijl & H8 " X

In de Randstad staan verbindingen onder druk en laat de be$=$" $8=$ 9 " "$ # !==

we ons daarom de afgelopen jaren drie " $8% " $ O<} TJ mert de ruimtelijke structuur van de Randstad een goed functionerend OV 9} F ; bestuurlijke drukte die beperkend is " 9$ " O< netwerk? # =$8 - / J $ 9 "$8$ tussen Randstad en Parijs. - $ =$ $8 $ Q

J $ 9$8# 9 =" aldus dienst te doen als referenties voor

$ 9 =$ ? #$8 $

- $ HQ< XJ ! $ = = =$" "JJ der en data-raamwerk. Uit deze studie =$8 9 =

$$

9 $J $ $ $8 $J $ H#$>! $ $$ +J ! $$ H$! vergelijkend onderzoek naar de investe$ $ $8 $ H&&- al. 2011-2012) is er daarom voor gekozen om uitsluitend Europese casussen te # "$8$

Q$ ""$ kader van 100 bij 100 km voor metro $ =$ 12

=$8 " $8 $ Q " H#$$ H$ zouden uiteraard andere afmetingen moeten worden gekozen). Bij wijze van vingeroefening zijn vooralsnog een beperkt aantal metropolen en stedelijke $ Q $" $ # 9

&$8 [ $"$8HJ [ * , F J

-! , # #$ " #$8

om de casussen uit te breiden met bij" = [$ J[

<[$$8$ Q *=$ -$ -$ -~ X Investeringen in de Randstad (20002020) zijn omgerekend per inwoner in omvang min of meer gelijk aan die in &$8 ;$9 $> "=$ $ J $ 9 $ Randstad vrijwel niet aangelegd. Daar "= $ " "" [ $8 $" niet of nauwelijks. In Parijs wordt daar juist nadrukkelijk aan gewerkt. In de Randstad wordt gemiddeld minder van O<=$ $ &$8 & $ 9 = "$ OV-reizigerskilometers in Parijs ruim # " $ [ J stad. *[ $ patroon met tal van verspreid liggende (en kleinere) stedelijke centra. Hier wo-


$ $8 , railnetwerk van de Randstad voorziet vooral in interstedelijke verbindingen. *$ &J rijs waar 12 miljoen mensen in een compact gebied wonen met één stedelijke &$8! $ " *$ in de Randstad en Parijs wordt uiteraard sterk bepaald door de ruimtelijke structuur (en vice versa). Maar doordat een groot deel van de infrastructuur in [ =$ $8=$ # $ =$8 $" =J $=$ $ 9 $ [ J stad kleiner dan in Parijs. Voor de metropool Parijs bestaat er = $8 [^$ / Q < [ J =# Q = 9 $ $ $" # * $ " O< $ $ &$8 " " $ 9 9 O<J $$ $ $" stedelijk-regionaal OV. De Randstad is = $ via meerdere OV-autoriteiten (provin$ $ Q $ $$! " $* " =$

[ #$8 $$ $8 " [$8 $ #$ #$8 &$8 " " # $ " OV-autoriteiten aldaar. De nadelen van niet-stedelijk gefocuste investeringen in combinatie met een bestuurlijke complexiteit in de Randstad worden bevestigd in recent onderzoek naar de landzijdige bereikbaar$ " " X$ < T$8 ! X$ $ 9$9 $ [ $=$8 H $ netwerk (wegen en OV) is onvoldoende ontwikkeld en er ontbreken internationale treinverbindingen. De twee grote " " &$8 $ $ in de metropool. De kansen voor metro $ " #$8 13

groter in de Randstad. Nog lopend onderzoek naar o.a. de Randstad en Parijs (Van der Bijl en van X ! 9$8 " $ $ $ =$ 9 [ $8$J onale netwerken (wegen en OV) veelal samenvallen met lokale of juist natio 9 $$" " $ 9 #$*=$8$ " =$" O<$ [ =$8 " " investeringen en exploitaties recentelijk $ "$ "9J ting de komende jaren nog verder zal krimpen. Daar staat een toenemende investeringsinspanning van Parijs tegenover. !O #= [ J&$8Q$=J # " H8 " X

" - $ HQ &=$J ! # O< " [ #$8 $8 $ Q $ $ $ J

$Q" H&&-[ =" T$8HJ 8 " X J!$ " ; ' $ Q # X$ $ 9 Q" [ = " T$8 #$8$ =$=$ " X$ $ " < + J /< $# X$$ Q!<$ geanticipeerd op nog lopend onderzoek naar me 99$8 9 &$8 [ = " T$8 H8 " X /" 2014). Rob van der Bijl is stedebouwkundige en al vele jaren onafhankelijk adviseur, onderzoeker, ontwerper en publicist. Hij werkt op het snijvlak van stedebouw, mobiliteit, technologie en cultuur. Arjen is ook stedebouwkundige en bekend van zijn Metropolitan World Atlas. Momenteel is hij programmaleider Stedelijke Innovatie & Smart Cities bij het Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie van de Hogeschool Rotterdam.


Borrowed size & Interne =$=$ Marloes Hoogerbrugge Op welke manier kunnen steden gelegen in een metropool$ $ " =$8$} "J

$$ "$$ = 9$#! $ "

# $"

elkaar lenen (borrowed function)? Om draagvlak en functies " $$ =$=$" $ = *$ $ # $ $ =$=$ van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. Borrowed size & function De 24 gemeenten in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) staan " $$ $$ die in de regio aanwezig is optimaal te = * $ $8 J " $ $8 $ 9 J ners genereren. De regio kent al een = 9$$8 $ # J * $ J rakter van de regio zijn de functies niet $ ^^ #$8 # verspreid over meerdere steden. De steden zijn dus op elkaar aangewezen en lenen onderling functies van elkaar. Ter $$% [$ #

bioscoop. De inwoners van de stad maken gebruik van de bioscoop in Rotterdam. Ridderkerk leent dus een functie van Rotterdam (borrowed function) en [ $$ massa van Ridderkerk (borrowed size). Zonder de bezoekers uit de omliggende [ $ $ zoveel bioscopen geteld.

14

Interne bereikbaarheid De mate waarin steden functies en draagvlak van elkaar kunnen lenen wordt voor een belangrijk deel bepaald $ =$=$ ' =$=$ $$8

zorgen namelijk voor een lagere drempel om gebruik te maken van de voorzieningen in een andere stad. Dit biedt steden $8$ $ = " " #$ $ > Op deze manier kunnen de inwoners " $ " $8 9$$ J waardig voorzieningenniveau. Snellere verbindingen zorgen naast een groter draagvlak van stedelijke functies ook voor een grotere arbeidsmarkt. Er zijn immers binnen dezelfde reistijd meer banen bereikbaar. Metropoolregio Rotterdam Den Haag *-[*,#$# J $ $ J gebieden van de regio te bereiken zijn y=$

"= $$8 " $ { X$ T$=J

M OBI LI TE I T E N D E STA D

$ <" $$ - J

$ [ * , ! ; # 8 $" \ $"$$\ Planbureau voor de Leefomgeving en U $ \ $"$$ * $ $ J =$=$" +

$ $ Q & $ #$8 mogelijke verbindingen tussen de ge $ =? #$8 gemeenten die onderdeel uitmaken van -[*, "$ $J ren met elkaar verbonden. Op basis van Google Maps data kan per verbinding $ 9 om van de ene gemeente naar de andere te reizen (reistijd in minuten) en welke afstand er dan wordt afgelegd (reisafstand in kilometers). \$ " -[*, naar voren dat de gemiddelde reisafstand met de auto 30 kilometer is en dat de gemiddelde reis 26 minuten duurt. Het afzetten van de reisafstand tegen $$8$ #$$ J $> $ " "=$ $ T "=$ $ =$8" = "$ 9 #"=$ J $ }* #$ steden in de MRDH relatief goed met elkaar verbonden zijn en dat met name de $ $ J "=$ $

*$$ bijzonder voor de verbindingen tussen de gemeenten die onderdeel uitmaken " 9"$ $ Q Onderzoek functionele integratie ;$ =$=$ 9 $ # =J $=$ ="" meegenomen. De reistijden per auto en openbaar vervoer zijn goede indicatoren voor de functionele integratie binnen een metropoolregio. Zeker als er $ 9 frequentie van de openbaar vervoers15

"=$ $ $> $" verbindingen over de weg wordt gecor$" $8* =$ # $8$ de functionele integratie van de MRDH in Europees perspectief te plaatsen. Maar de resultaten kunnen ook afgezet 9 $ =$=$ " - $ H O =$ " # $ #$

"J $ 9 # " $ Q $ =$=$ $ = * $ $ J ressant om te onderzoeken of er samen $ $ $ J tegratie en de culturele en institutionele $ $" $ T$

J derzoek zijn namelijk ook voor culturele en institutionele integratie indicatoren vastgesteld.

! " ! ! # !

$

Marloes Hoogerbrugge werkt als onderzoeker bij de Technische Universiteit Delft, Faculteit Bouwkunde, Sectie Stedelijke en Regionale Ontwikkeling. Zij is hier betrokken bij het Kennis voor Krachtige Steden onderzoek “Netwerken, Agglomeraties en Polycentrische Metropolitane Gebieden: nieuwe perspectieven voor verbeterde economische prestatie”. Daarnaast werkt Marloes als projectleider bij Platform31.

M ET R O P O O L FO R UM

Beleidsgestuurd bewijs leidt tot TOD- tunnelvisie Leonie Janssen - Jansen & Nick Smit F

9$$ $ $9=##9 $

" J"=$ , "$ 8 " 9$ $9 = 9 = J drukt om nieuwe stedelijke ontwikkelingen te concenteren op de best bereik= $ " O< <[O-J[A " [$8J "$ O< T [ & "$ $ ; J, <J $$ * - < \ [ ! O grote labels waar je moeilijk tegen kunt #$8 # # 9$$

welvaartsgroei wordt knooppuntontwikkeling – ook wel Transit-oriented Development genoemd – gepromoot. Verder wordt ingezet op snellere en betere "=$ $ " $ $ = $8 #$8 " " " J

, = 9 $#Q $$ =##9 = 8 H % ! y$

$ + = ' 9A J $ 9 $$ $ =

$"$ scale for functioning of a modern econo== 9$ $# { =$9 "$ " $8 J 9 #$ $ perspectief voor nieuw succes door meer snel-bereikbare stedelijke massa te cre ;$ =$ " " $9J king. 16

In de Zaancorridor wordt bijvoorbeeld $ # $" $ "$ - # y $" $ spoor wordt pas rendabel als er genoeg activiteiten rondom de stations aan9#$ #$8 $#$ { (Provincie Noord-Holland & Vereniging * % ! , - &J= "" % y* 9$$ " $ =$ =$8 J ter: de knooppunten worden dankzij de $" $ = =$= maar de kansen die dit biedt voor wonin 9 $ " #$ $

worden nog onvoldoende benut. Juist nu "$ " $ $8" $$ miljardeninvesteringen in stations en $ "$ *

9 9 > 9 J 9= " $ $8 $ =$

J $8$$ =$= $ =$8" #$ $ {+$ $8J deninvestering geweest in OV de afge 8 9$ $ =$8= =$

$8 =$= $$9 $, $} Een belangrijke en genegeerde reden daarvoor is dat de knooppuntontwikkelingdiscussie gebaseerd is op =$ =9$8Q $ " =9$8 =$Q $J$ "$ " "$ J= $!

M OBI LI TE I T E N D E STA D

] J] U !T$$ $ = = "$ $8 "=J UO*$ = $J $ $ "$$ * $ $ $ $8 =$ wel bezwaarlijk is is dat de koppeling 9$8$ = =J $ =9$8Q " $J tiekloos gekopieerd wordt in een klein kringetje. Een voorbeeld is de vraag naar woningen in de centrumstedelijke woonmilieus in de Zaancorridor. Het O<T[ %! op basis van onderzoek van Companen !% y* ? $ $ $ J "

" 9 = $ $$ {*-&QJ =$$% ! "9$8 " <J = 9 QJA

9 %y*" met name om woningen in centrummi$% "

#$8

=$=$ 9$$ J $ =$8

" # = { - < \%! %y* kansen voor wonen in de Zaancorridor $ $ $8$${ H#

veel vraag is naar stedelijke milieus. + $" # zijn anders. Companen (2012: 73-74) $8% y* $ $ = $ gemeente Zaanstad op de lange termijn = " $8 = 9 9 ? " ^^ $ $ $ $% "$ = ! =J $$ J$89 J $$ # $ plannen opgenomen woningen in dat $${ #$ ! < $ # % y ? $

"

$ J$89 $$J 9 O % y< ? $ 17

" "

$ J stedelijk-pluswoonmilieu gewenst. De =$ $" $ " ? " # "$89 $$ $ $ " H! =$ $ # " H$ J $8 $ " $ $$ " ? $! >J

${ + $ Q $=$!$#$ $ H 8$ U+ <++ $$ $ $ centrum-stedelijke plus milieu. Voor de knooppuntontwikkelingdis$ #$8" =$8# $ $ " dat de vraag naar stedelijke woonmilieus op knooppuntlocaties meer een be$9 $ =9$8 H#$ " $ " J " " Q $#$ $ # $ $8 $$$ "$"

J 9$$ $$ $ J

$$ $>

" UO*J

"$$ 9$8 juist verbreding in denken nodig is. Het gebrek aan integratie van kennis is wel$ = $ J tie tussen OV en ontwikkelingen. Doorgaan op dit spoor brengt daarom geen $

"$$ UO*

$ 9 `

Leonie Janssen-Jansen en Nick Smit zijn respectievelijk universitair hoofddocent en docent-onderzoeker Planologie aan de Universiteit van Amsterdam. Nick Smit richt zich in zijn promotie-onderzoek op deze integratie van kennis en de verbreding van de TOD-benadering.


+JA$JO

$$ +J- =$$$ \= Development U" *$8-$ F $8 X "" $ $ 9$J $ 9$$" "$ + $9= =$$$ energie en ruimte levert direct kwaliteit =$8$8! 9$$

=$ " +J$ " J komst. Door nu na te denken over de " "" 9 " J 9 " # 9$$ gemist wordt. Urgentie * =$$ =$$$ =" #$8 $ *9$$" # steden staat onder druk. Het Rijksin$" < # $ -$$ [ <-! $$ ;J land jaarlijks enige duizenden mensen `! leven door kortdurende blootstelling $ 8 O J " " "$ 8 $ $ $" J $ " [ <- Dat verkeer een belangrijke rol speelt in = " onze steden is daardoor evident. $8 "" $ ; "$#$" $ $8 , "$ AOJ$ "= 9$J $ $ " 9 #$8 $ $8 " $ 18

brandstoffen. Daartoe wordt er door de "$ =$8" " J $ " $ " $ 9$$ " $ "" J middelen. Het resultaat van deze aan $ $ $8 J 8 " genomen. Mede ook door de doelstelling " [$8 "$ $ $ " $ $ ; 9== ;$ #$8 er ruim 30.000. Er moeten dus nogal 9 Q=$8 8 Impact nieuwe mobiliteit Het slaan van de brug tussen ambitie 9$8$" , $J ni-act. Het noopt tot nadenken wat dit " # = " $ $8 meest merkbaar zijn. Veel Nederland $ "$ $ $$$" "9 # $

=$ $ $ " ontwikkeling en de focus op een groen $ $8 $ #$ $

9" # 9$$

$ $89*$$ $#$ $ $ # $ J U9$8 9$8 " gaat over de impact van de verande =$$$ #$ $8 de organisatie van onze steden. Op dit


moment is er vanuit de ruimtelijke plan $ 9$ $ " $ " =$$J teit op de ruimtelijke ordening.

zijn bestemmingsplanregels vrijer toepasbaar wat kan leiden tot een optimale functiemenging en programmering van stedelijke aders.

Nieuwe coalities * $9 9$$ J ter niet alleen over een andere vorm " $" #$ $ " " $ de impact is groter. Een veranderende =$$$ $ # $$ $

de ruimtelijke organisatie van onze steden. Een integrale benadering van ener$ =$$$ $=$ $ =$$ " * $ $ $$J atieven die op een indirecte manier de $ $" "" J nen versnellen.

% ! ! * $ +JA$Q #$ 9 $J

$" $"" =J kent en gaat verder dan de presentatie " $ $ " "" , $ = = " J $8$$ $ =$$J $ $ " $" $ Q "$"$ " =#$

=$=$ $ in ruimte en duiding wie energie produ 9$ X $ Q J

$$8 " $"$ $" % =9 " $8 $

Zo levert de bundeling van energieuitwisseling voor de stad nieuwe knopen op. Veel voorzieningen zijn gekoppeld aan deze energie-knopen waardoor $9 $> $ $ ontstaan. Ze vormen een belangrijke basis van waar uit veel dagelijkse routines verlopen. Wanneer de stad als regisseur zou optreden bij de positionering van dergelijke voorzieningen voor +J =$$ "

$ $$ $89 ? $ $ " J= =$ J

= $ " tot waar traditionele brandstof voertuigen mogen komen. Deze nieuwe brand J=! =$

$9 " J $8 " "" $8 H " " = J bied worden aangepast op dit nieuwe mobiliteitsconcept. De grote brede verkeersaders in steden kunnen smaller en geoptimaliseerd worden. Met de ruimte die vrijkomt door geoptimaliseerde verkeersroutes kan de stad intensiveren of de leefomgeving verbeteren. Daarnaast 19

;$9 9$$ =$ " $ =$$$ " een ruimtelijke strategie. Voorkomen moet worden dat deze nieuwe ontwikkeling alleen maar als een sprawl in de * " mobiliteit maakt dat steden optimaal

8

" # $9 9$$ 9$$ J $

$ # " J! ontwikkelingslocaties.

OKRA houdt zich bezig met het ontwerpen van stedelijk Nederland, zowel als kader voor de ontwikkeling van de bebouwing als de inrichting van de ruimte zelf. Het werkveld bevindt zich op het vlak van de landschapsarchitectuur en de stedenbouw. In het ontwerp zelf willen we onze fascinatie voor het veelkleurige (stads-) landschap laten spreken. Het mozaïek van sferen in en buiten de stad biedt inspiratie en aanknopingspunten om van elke plek en opgave iets bijzonders te maken.


20

Afzonderlijk zijn de Nederlandse steden de middelmatige broertjes binnen de Europese familie. Echter als stedelijk veld spelen we in de top league. In tegenstelling tot de Nederlandse steden herorganiseren andere middelgrote Europese steden hun regio’s en investeren in regionale projecten om zo hun positie in Europa en de wereld te versterken. Hierdoor mist Nederland steeds meer internationale economische kansen. Welke strategieën of instrumenten kunnen worden ingezet om het tij nog tijdig te keren? Locatie: Grote Zaal (2e etage)

AN

PE E 21


Metropolitan governance in europa: Lessen uit de europese praktijk ]$ F~ ]$ ]

* $ 9$$ " $ = $ " $8 $

niet op administratieve grenzen. OESO onderzoek gebaseerd op deze agglomeraties laat zien dat zowel " $ " Q # $ $ =$8

$"$$" $ = J 9 $#Q &$8 # = = " $8J den aan. Recent OECD onderzoek laat " $ J ductiviteit van steden zien. *$8 $"$$ directe invloed op de nationale econo$ $ T$8 "$8$ $ J $8 = $8 =$8 deze productiviteit beïnvloed kan wor < $ O+XO J derzoek gedaan naar de productiviteit " $ =$

$ $ =$ # / $ \= H /\HQ! Dit onderzoek toont aan dat de pro$"$$" /\H J $ $$8 omvang in aantal inwoners toeneemt. Er geldt dus dat een bepaalde stede$8$ == $ 9 J

$"$$ U 9== $8 J $ = =$8 =$8$ "

/\H + $$ $ 22

9#$$ " /\H# $=$

straal van 300 kilometer de productivi$ " + = $ productiviteit kan beperken is de bestuurlijke fragmentatie: een agglomeratie met twee keer zoveel gemeentes "$8= productiviteitsverlies oplopend tot 6%. Door een effectief bestuurs- of afstem$ # $ "9 *$$ ligt dus in deze zogenaamde ‘governanQ Praktijkonderzoek van EUROCITIES en METREX toont bandbreedte voor metropoolvorming aan: Niet alleen O+XO # =$J ceerd naar governance in metropoolre$ Q O +\[OA U +X 9 " + -+U[+

9" + $ Q == $ Q # *$ # -H H - $ H$ H$ !$ $ de OESO gebaseerd is op – in de netwer =$="$ de conclusies van de OESO. X 9$ " J $ Q$ + "$ de terreinen die de OESO aanwijst als mogelijk oorzaken van productiviteits-

MET R OPOL ITA NE ONT WIK K E LI N G I N I N TE R N ATI O N A A L P E R S P E C TI E F

$ $ % =$$$ $ $ 9$$ $J lijke ordening. De laatste jaren is een $$8$8$ #$ $ overleg- of bestuursvormen. Dit wordt " $ " $

$ =$ $ / $8 $> en Finland. Hierbij worden ook nieuwe +\J$ # U$ $ " Q U ! =$ 9$ =$

/\HQ =" =$8" =$ & Onderzoek van de Dienst Ruimtelij O $ H deze bestuursvormen altijd aangepast zijn aan de lokale situatie: ondanks een

$ 9 #$8"$ # =$8" = $

*$ 9 " 9 J $ Q $ 9$ $8" $ $"$= J - $ Q"$ " J $ #$8 $ 9 9$8 =" #$8 9 $$ $ J $8 =$-J == =$8 !$ Q dat zij eigen projecten op gebied van $ $ uitvoeren die bijdragen aan de identiteit #$=$" $ In relatie tot de Nederlandse discus$$ $8 # = J # " "$J len en dat oplossingen gevonden moeten worden vanuit de lokale context. De = = " $8 aan dat er veel meer mogelijk is dan wat op dit moment alleen in de discussie rond formele of informele samenwerking naar voren komt. ' * $ $ " J onderzoek van de OESO leggen bloot dat er voor Nederland geen andere optie $ " " J

$" * 23

$$ $" " $$

$ Q $=$8 de productiviteit van Nederland als ge ; $

$" =$8$ " $ , " = 9J$#Q ! $ $=$8 $ J $ " " " zelf. 3. Zorg voor een afstemmingsstruc 8$ $" $ negatieve effecten van de complexiteit $" *=9$8# $" J liggende onderzoek zijn overduidelijk: $ " Q $J

$ =$8 $"$$ $ van stedelijke agglomeraties. Zoals de Europese Unie nu inzet op $8 ;J # $8 $ =$8 $ $" O = $ groei van de steden te kunnen benut 9# 9" # " $ " $

=$8$" #$8$ Q^

# = $ " $ $8$ Q

Juliane Kürschner, Senior planoloog bij DRO Amsterdam. Expert op gebied van Europese regionale ontwikkeling, metropoolsamenwerking en EU territoriale dimensie. Vicepresident van METREX, betrokken bij het Ruhrgebied en de STEP 2025 Wenen. Julian Jansen, Senior Planoloog en Demograaf bij DRO Amsterdam. Expert op gebied van demografie, socio-economische ontwikkelingen en woningmarkt. METREX vertegenwoordiger bij EU stad-land verhoudingen en territoriale cohesie.


Denkend aan EU Nederstad David van Keulen Nederland is in 200 jaar uitgegroeid tot een stadstaat. *9= $ $$ " water én oorlog is bijzaak geworden. Onze nieuwe strijd $ # $ $ = O

$$ " ;+\ 9 =$8" =

vraagt een andere manier van denken én doen. Een pakket bestuurlijke maatregelen en politiek moed zijn nodig om in ;+\9"" #$ = ; ; #J staat met bijna 17 miljoen inwoners in " ; J+ $

" $9 Een megapolis met een toppositie op 9 $ " 21e eeuw. Deze nieuwe metropool is een keuze van bestuurders en politici. Het vraagt durf en lange termijn visie om ; " F J ninkrijk der Nederlanden naar de stadstaat Nederstad.EU. Vaarwel Nederland! T$ 9 ; moderne bestuurlijke kaart van Neder H"#" / J rijk werd de geest van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden verdreven. Bottum-up sturing werd ingeruild voor een straffe top-down benadering. Met de landing in 1813 van de Prins " O 8 $ X" $ 9

$ / "J $ , F $ $8 ; Q 9 $< $ $ $

$ 24

U =$ $8;J $ "$ $ =$8 " $ J nitief vast. ;8#$8 " $ J [$8 & "$ $ ' J ten vrijwel ongewijzigd. Nederland is in $ $8 = " $ $$$ " 9J werken en de wederopbouw. De laatste 8 $$8 " J lutie plaats gevonden: aanleg van snel9 $=$ " "# $ < ;+ J $ =$8" $ = 9 , $

; $ $ + 9 $ ;J derland is een grote stad geworden. Een " 9 $8 $$ U -=$ New York en Sao Paulo. Een uitdaging voor politiek en bestuur. De strijd tegen vijandige buren is met de komst van de Europese Unie ge $8 9 $ $8 $# J ;8 $J


; #$8 $ " %$#$ " $ + $ $9 We maken immers meer afspraken in Brussel dan in Den Haag. Daarnaast is Nederland zo complex georganiseerd 9 " =$ J =$8 $ Een stad managen is anders dan een land besturen. Het is omdenken: ideolo$=$8 " $ De burger wil gewoon een oplossing voor

= $#$8 =$8" =% J

" $9$$ illegaliteit en woonoverlast. Het zijn

$" $ J den opgelost moeten worden. Helaas durven wij nog niet te kiezen " " , doet ons denken aan de periode van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden met sterke steden en zwakke ommelanden. Nationale bestuurders #$8 ="9$8 J delijke bestuurders willen vooral gaan " $ = , $ niet een strijd tussen bestuurders. Het $ 8$ # $8 J # $ $ = "$$ $9 metropoolbestuur gaan bouwen. Hen$ - # #$8 $ ,$ J

$ , Q" $ =J = " )! * $+,Nederstad.EU is een nieuwe manier " "; %$^^

$8 $ $ J *=# Q " $$ , $ [ J $ =#$ " 9 == $ ;+\ metronetwerk van de wereld: top verbindingen tussen knooppunten Om te komen tot Nederstad.EU is een andere manier van denken én doen nodig. Za25

$8 $ Enkele aanbevelingen om te komen tot Nederstad.EU: • aantal gemeenten wordt. gelijk aan * " == tot 130. De 12 provincies worden inge$ $ Q £ =$8 $ 9 J den overgedragen aan gemeenten of me $ Q £ $ Q== $8 de Duitse Bundesländer een grote vrij$" $$8J $=J leid. • verkeer & verstedelijking wordt " 9 $8$ " J $ Q • belastinggebied voor gemeenten 9 "$ " $8

/$ %" =J lastingdruk (totale belastingdruk mag niet verder stijgen). ; $$ eeuwen kunnen bestaan door een geza $8 $8 9 J $$ *$$ " 9 $ + = " "$$$O # $9$8$"

$ %A$ ?$JH$ $8 H$ - # +

[$ J[ / en Vlaamse Ruit) kunnen we een geza $8 $ $ J rele strijd voeren tegen megacities in de wereld. Welvaart voor onze kinderen is $9= `

David van Keulen gelooft in de stad! Hij is bestuurskundige en werkzaam bij de gemeente Den Haag. Na zijn studies heeft hij de Master of Strategic Urban Studies afgerond bij het NSOB. Hier heeft hij onderzoek gedaan naar het ontstaan van polycentrische metropoolregio´s.


O % Metropolia Silesia *

+9 De belangstelling voor de Deltametropool is momenteel ta O"$ #$ $

$" # 9$ =$

$

$ $ Q ; = 9 $ ;J "= 9* "$J $ ;$ ^^ $" # O $ J $

$ de grote nieuwbouwwoede toegeslagen. Hier liggen de Vinexwijken en de nieuwe 9 $# #9J $8 $ $ $8$ weefsel zijn verankerd. En van veel van $ $=$8 $

$# " $ * J=" $$ J " $ ; #9 J tionerende middengrid: Het netwerkniveau tussen snelweg en woonstraat $ %*= "$ "9 de regionale verbindingen. Hoewel Eu $ $=$ $ 9 $ $" moderne Nederlandse ontwerpen bestuurspraktijk een weinig productieve J$ " $ # J $ H $8 " 9 $# " $8$ " $ 9$ 9 9 "^^ 9$ niet. -8$$ $" =$ " $8 leven. Economie en stedelijk leven vin $9 $9" J 26

$ = $ "_9 9 , "$ $ In de Nederlandse ruimtelijke planning $ 9 $ J # $J $8" = = H $ J $9} Het voormalige Oost-Europa is mo ^^ $$8 $ $ = $ 9$

de ontwikkelingen inmiddels soms al vooruitlopen op die in West-Europa. De #$=$ " $ ; $ #$ =" O J+ wordt vooral bepaald door traditionele " $$ $$ De afgelopen jaren is wel enig vergelijkend warenonderzoek gedaan tussen Oost- en West-Europese steden en $ Q*$ 9 J $ " 9J * 9$$ $ " J $ O = $89 J mera om te draaien: Wat kunnen wij in ; " = $ Oost-Europa? +^ " $#=$ $ $ X$#$ - *$


is een sterk verstedelijkt gebied rond F 9$ '$9$ $ #$ " & *# $ J 9 =" $ Q & #$ #$# # 9 "

Midden-Europa. Het kerngebied is in oppervlak en inwonertal vrijwel gelijk aan onze Noord- of Zuidvleugel. Maar geen één van de deelnemende gemeen "$8 " inwoners. Over Borrowed Size gespro ` Het kerngebied is nu explosief in 9$$ F 9$ J $ " " & $ 9 $ $8 "= 9 $ # 8 #$ 9

J 9 $ X 9" " $J 9" "$ $ J

$8J " #_ 9$ +

$ $>

Dit middengrid is de laatste jaren sterk " $9 " # = backbone van verdere ruimtelijke inte$ $ 9$$ U " =%H$8 $ U98 X$

regionaal tramnet dat met 26 lijnen 13 "=$ *$ 9 $ $ = J $9%H# $8 J $ $ $8 8 =

Vanuit locale urgentie werd zo gebouwd $ $< " $ aanpak was dat er daadwerkelijk iets = #$8 #$=% + 8 $ "$ = J breken van enkele cruciale links en een " = $$

, 9 $8 zeer intensief gebruikt en er is nu einde$8^^ $ = 27

We kunnen dus iets leren van Sile#$>-9 $$ #$8

9$$ #$ $8#

kunnen inzetten vraagt een vergelijkende studie. =$

$>

$ $ " $ $$8J $J $ $ $ # 9 $ $=$8 $

"$" =8$"

9 Vervolgens inventariseren welke so$J $ Q $ J tropolitane netwerk in beide metropolen en in diverse contexten weet te genereren. We presenteren daarmee een staalkaart van ruimtelijke projecten in Sile#$>$ $ $>J $ _ = $ " $ $ "$8J $ " $8 "

betekenen. En we laten al ontwerpend #$ 8 $ * J pool invulling aan zou kunnen geven. $9$ $ # "

de grond te krijgen?

Danny Edwards [Amsterdam, 1961] is als stedebouwer sinds jaar en dag gefocust op de bestaande stad. De poëzie van het stadsleven ruimte voor ontplooiing bieden in projecten van beton en asfalt is zijn passie. Hij stelt daarbij centraal dat grondige kennis van de grammatica van het stratennetwerk een onmisbare factor is voor het vinden van sociaaleconomisch duurzame oplossingen. Danny Edwards heeft drie kinderen, rijdt motor en is supporter van de mooiste voetbalclub ter wereld.


Nederland: Het zuidelijke perspectief ] X$] - <$ ; [ 9 $

" 9 9 " T$

$9

"$ $ $$8 $*$ Q 9$8" ?$$8 $ $

9 # A "% 9

$9 =$?$$8 $"

" 9 $$8 $J tuur. * $

$ $ $ $ $ =

$ $J $ ; == lange termijn nog veel groeipotentieel. , $ < " "$ HX- $ $" " =; " =$8$ $ $J groeid tot één van de belangrijkste spe$ $$ $

8 #" $8 ; HX-$"=$8"$$$J

$

$ $"$$

+$ " $ $ $ planning beter bekend als de Brainport. * $ " J $

$ $ $ $ $$ +$ " "$ $$8 $J "#$ eeuw vooral in de Randstad ontwikkelde [ " X$ J 9= $8 J ten naar de rest van de wereld. De grote vraag is welk effect de opkomst van de Brainport op de constellatie van de 28

[ $8

$9 $$8 $ te vinden dat in de toekomst mee kan spelen met de belangrijkste Global Metropolitan Regions? $9 =$?$J $8 $ " " en ontwerpen aan de ruimtelijke en $ " J $

$¤ $ $ maakindustrie voor de Nederlandse

$ $ 9 $

zijn positionering in de Europese context? . ! Het ontwerpend regionaal onderzoek is toegespitst op dat wat nieuw is: de erkenning dat de Brainport essentieel is voor de verdere ontwikkeling van de [ J $ $8 Zuidelijk perspectief centraal en verkennen de consequenties van dit nieuwe ge#$" $" 9 onderzoek. Centraal staat de vraag:

MET R OPOL ITA NE ONT WIKK E LI N G I N I N TE R N ATI O N A A L P E R S P E C TIE F

9 $9 =$ ?$J $8 $" "

ontwerpen aan de ruimtelijke en econo$" $

$ $ $ $ J $" ; $J $ 9 $ #$8 $$J onering in de Europese context? Het zuidelijk perspectief levert drie

$9#$ % 1. Het Zuidelijk Perspectief geeft een 9$

$ $J $ $ T$

$J H J\J* T J+$ " $ $ $ J gen krijgt de functionele interactie en de clustervorming een veel zwaarder accent * + Q $$ " Brainport biedt een veelvoud aan kansen om de perifere ligging van de Rand ," X$ ! $ + $ $ $ $ J "=$ $ *~ en Brussel aanzienlijk te verbeteren / 0

* H$" [$ 9 $ $ ontwerpend onderzoek opgevat als een

$9 $ 9 $ $ " $"Q = J ring. Daarmee bedoelen we dat de attrac$" # " " # 9

J $8 $$ $ $" "$ 9

9 = O 9 kan daarvoor een belangrijk instrument zijn. Er is politieke wil voor nodig om in de wereldtop van de kenniseconomie te kunnen meedoen en daarnaast zijn er vormen voor nodig die passen bij de $$8 9$8$ $$J

$8 " $

van Nederland. Adaptief ontwerpend onderzoek Het project verloopt in drie fasen: em-

$$ 9 = T J $" 9$8 $ $ " "$$ $ 9 9 $ 9 #

$$ " &**$ 9$ Design as politics , # #$ J $8=$ [+OX8 $ moment wordt opgestart door de Minis$" +? -; " Zuidvleugel en Brainport. Hierdoor ont"$8$ " $ =$8 9$8 " J $ $8 $$ #$ 9 9 =$8 " $ $$ agenda. Het proces krijgt een sterk in$ "

8 # "$ $ $ " $ $$ interactie plaatsvinden met de ‘triple $Q " =$8"

$$ J lingen en bestuur. Daarnaast zal de pu=$$$# 9 J interesseerde burgers en de vakwereld. ' #$

$ $ $ =

9$ $$ $ = $ worden gestimuleerd. De doelgroep voor de discussie bestaat op de eerste plaats $ $ =$8" "$ $$ "9

Jeroen Saris, oprichter de Stad bv, auteur van de Grenzeloze regio, Regionale samenwerking, Het Metropolitane Debat, voormalig bestuurder Regio Amsterdam. Jaap Modder, oprichter Brainville, Partner BCI, Hoofdredacteur S+RO, voorheen voorzitter Stadsregio Arnhem Nijmegen. Wouter Veldhuis, MUST Stedenbouw, docent Academie van Bouwkunst Rotterdam, auteur van vele studies over regio’s.

29


Een kwestie van principes: Sturing binnen een

$$8 netwerk U$" H" $ T= =$$ + " J

$J $

"$$ Q= O $ 9 $ J $ $8 9 $ T= 9$ netwerk van elkaar aanvullende steden met een goed vestigings- en leefklimaat. - 8 $ 9 van min of meer gelijkwaardige steden? Inspiratie uit de Portland metropolitan T= $

$ =$8 9$ de juiste keuzes te maken op basis van $$ " $ $ Brabant groeide als een traditioneel $ "$ $ "" $ $> " $ $ J $$ $ landsdeel. Ook kent de provincie een $

$$ $ " $ $$ " J $ 9$8$ $ begin van de twintigste eeuw. Inmid T= #$ 9 9 $" ; [ T= $" [J gional Innovation Scoreboard een innovation leader. Hoewel maar 15 procent " ; $ T= 9 wordt 33 procent van de Nederlandse private R&D-investeringen in de provincie gedaan. T= $ #$ 30

de spelregels in de mondiale economie $ #$8 " * $ van de toekomst is er een van sterke $ Q $8 $ en netwerken. In 2001 beseften de vijf T= +$ " U$=T* T , ! #$8$" #$ $

zijn om op Nederlandse of Europese "$ X met de provincie werd een bestuurlijke samenwerking opgezet: BrabantStad. * 9$ $ J " # $8 == kende later ook een gezamenlijk investeringsprogramma waarbij geïnvesteerd werd in individuele projecten in de vijf steden. Inmiddels staat de versterking van $8 9 $ J riteitenlijstje van BrabantStad. Uit een " $$" T= X in internationaal perspectief is gebleken 9 $ "$ #$ " J glomeraties. Ook is de (interne en ex ! =$=$ " 9 onder de maat en ligt er een opgave $ " J " *$ = $ tot een gezamenlijke en gedeelde visie $8 9% T=

MET R OPOL ITA NE ONT WIKK E LI N G I N I N TE R N ATI O N A A L P E R S P E C TIE F

top kennis- en innovatieregio verster 9$ "=$ " $ $ $8 # $ !

$ T= #

complementair stedelijk netwerk en een = $> "J "" J *#$8 $9 =$ $" $8 8 $ $=$8 9TJ = X " $8 #$

#"$$ $ } # J $" $ $"

deze visie werd inspiratie gevonden in een aanpak binnen Greater Portland aan de westkust van de Verenigde Staten. In die aanpak nodigt de metropolitane "$ " J $$ " $ $ J $8 $ 9 $ dragen die zorgen voor een versterking " $ =$" =$

$ "$$$ "" 9$$ =J = #$ "$$" $J $ " $ $ 9=$8 $ $ ! $ T= $" $ Q% "$J taliteit van toplocaties voor bedrijven $ $8$ van de stedelijke centra en de aanwezig$ " $ " #$ $

" $8 9 < #$8 "$8 $ J $ < $ "$$$ " J gende principes: ¥ X$ =$8 $J =$ # =$ " [$8 T= =$ ¥ X$ =$ $ " kennisintensieve ontwikkeling en ‘pro$Q " $ =$ J nen één gebied ¥ ? " $ $ " 9== =$

31

9" $ " J $$ ¥ ? " $ $J ting Veel van de geformuleerde principes zijn niet nieuw. De geformuleerde zin " $ $ #$$8 9 $ $ 9$$ " 9#$8 *#$$ J binatie van principes. Vooral ontwikke$ $ =$ $ " $ $ " =$8 9$$ " 9 + $8 " werken met principes is dat ze iets zeg "9 !9 $ " , $"$8 $ $8 $ $ #$8 $

invulling aan te geven. De principes vormen inmiddels een goede basis om met andere partijen " " J 9$$ " $8 9 $

Brabant en welke bijdragen zij daarin

9$ " H "J den gebruiken we de principes zelf om $$ " #$ =$J 9$$ =$8" = $J

O< 9 $ $$

te stellen binnen lopende plannen of

8 + $$ =$8 9 je partners kunt mobiliseren om met $ $ 9 % # 8" commitment en selectiviteit? Hoe orga $8 9$ om meerjarige investeringen? Meer info via www.brabantstad.nl. Tim van der Avoird is ruimtelijke strateeg bij de provincie NoordBrabant. Hij treedt op als ruimtelijk adviseur van het stedelijk netwerk BrabantStad en is betrokken bij het opstellen van de RuimtelijkEconomische OntwikkelStrategie voor de Noordvleugel, Zuidvleugel en Brainport-regio Eindhoven.


32

De metropool is continu in verandering, op weg naar nieuwe verhalen, nieuwe gebruiken en nieuwe functies. Hoe ziet de stad van de toekomst eruit? Wat zijn de verschillende milieus die hier een plek in krijgen en hoe worden deze vormgegeven en ingepast? Wat voert de boventoon: visie, of instrumenten? Locatie: Expo (1e etage)

U

33


De omgevingswet: One size fits all?

Eric Smaling

*O"$ 9 $¦$ 9 " $ $ X# " , + $ " " J $"=$ $ 9$9"$ =$ " $$8 $ #$$ $

$ $ $ " $A$$J 9-" U9F " "#9 J $$ =$$ = #$8 Waar de interesse van de gemiddelde =$ O"$ 9$$

$ " $ 9 $ "

$ $$ #$8 $8J $ == = =#9 #$$ 9$8 $# $%O"$ J 9 ; 9$8 $8$ # U9 F = $ " #9 # '#$ $9$8 " 9"

$J ren leggen in de samenleving om tot een afgewogen oordeel te komen. Het gaat namelijk over de instrumenten die be 9$$

"" " J ="9 $ $# zien. Het risico bestaat dat de nadruk vrij snel zal komen te liggen op de in %=$ # $9 #$ 9$8# " =$$ $ zaken opnemen in algemene maatrege " = $ $$>$ J 9 = waar over gaat. 34

Ik denk dat voorafgaand aan deze discussie wij met vergrootglazen van "$ #

moeten afspeuren om relevante patronen per regio goed in de vingers te krijgen. , "

$8 stoelt voor een niet onaanzienlijk deel " $ = $ bij de directe woonomgeving. Dat kan 9 " 9$88=J $ == $ $9 Q* $$8 $$ #$8 $ $ 9 krimp toeslaat of toe zal slaan en aan de andere kant de magneetfunctie die de Randstad en steden als Groningen en ;$8 == 8 Een zinvolle discussie voorafgaand = $ " O"$ J 9 # " vierkante kilometers van Nederland. , =$8 $$8 $ $ # $ J $ =$8$ " _$ J

NIEUWE STE D E LI J K E VI TA LI TE I T

gebruik (landbouw + industrie + ver;J =$ J $ 9$ 9$ $

" $J

9$

$ " " 9 !<J gen die we ons kunnen stellen zijn: , #$ =$ uit? Waar komen we vandaan en waar 9 "9 9$$ J 9 J J $= =$$$} 2. Hoe ziet de grondexploitatie van de toekomst eruit? Hoe actief moet een "$ 9$ #$8 J markt? 3. Hoe zijn vraag naar en aanbod van 9 $ 9$

en bedrijventerreinen beter met elkaar in overeenstemming te brengen dan de 8 "$9} "$ $$89$$ 9 8 overlaten aan burgerinitiatief (of een mengvorm)? 5. Welke wettelijke instrumenten zijn nodig? Wat functioneerde goed en 9 $}, " Q # J "$Q#$ $ 9"$ } Kortom: de instrumentenvraag komt

$ $8 $8"$ $ $ "$ == + $ J $" 99$8# " " " = over generieke wettelijke instrumenten. Bijvoorbeeld door te leren van de P-10 $ J

" $ T T J O , F X$! ruimtelijke uitdagingen kennen zij en #$8 $ } - ? / $ " ! " J 9 } #$8 $$ Q $ " , = $ 9 " J 35

$ " < $> $ " komen te staan met windmolens? Welke $$8 $ O J' J

$ $ J regio wordt? Hoe kunnen de Parkstad "

=$8$" -$ H } $ $" = " U9$ X 9 H T O '

*$= " H} ,=J ben Rotterdammers straks geen gierend gebrek aan groen na aanleg van T =

" $ " H -$ J*_ verder volplempen van Ridderkerk en T J$=J drijventerreinen? Een Omgevingswet die gestoeld is "#

$ $ ;J " $$8 $

" #$8 '#$ # $ $ dit vakterrein moeten we die kans niet laten lopen. Sinds minister Dekker valt 9 Q$8$" " $$8 $ Ruimtelijke ordening is een kunstvorm 8 # " H 9 de kans laten lopen de Omgevingswet = # "# J

$ $"$$9 ; ^^

$ =Q

Eric Smaling (1957) studeerde bodemkunde aan de Universiteit Wageningen en promoveerde op het thema Bodemvruchtbaarheid in Afrika. Hij werkte in de jaren 80 in Indonesië en Kenia en daarna bij (de voorlopers van) Alterra. Vanaf 1998 was hij hoogleraar bodemkunde (Wageningen) en duurzame landbouw (Twente). Vanaf 2007 was hij voor de SP lid van de Eerste Kamer en sinds 2013 van de Tweede Kamer. Zijn portefeuilles zijn energie, milieu, water, ruimtelijke ordening en ontwikkelingssamenwerking.


-$ "$$ X X$ = y* 9 $8 " # - 9 $ # " =" " #$8

9 ;9 =$ X 9" #"$ 9

{X#$ T 8$ !

* $ $ "J $ $?$8$8 9 gegeven op trends en bewegingen bin $ $$ $J lijke domein. Ook nu en in de toekomst zal de regio weer een antwoord weten te vinden op nieuwe ontwikkelingen. Maar $ $# " "$$$$J ting geven aan de trends die de stad van de toekomst zullen vormen. Eén van de voornaamste kwaliteiten is de diversi$ $ "9" $ " # "$ +

waarborging van deze diversiteit en de onderlinge kruisbestuiving staat vandaag de dag onder druk.

U=$8 # van de afgelopen 20 jaar en je kan con " J ten vrijwel onmogelijk is geworden in stedelijke (woon)milieus. De daarbij = $8 $ 9 "" $ J $" #$ $ functies die gerelateerd waren aan vrije tijdsbesteding.

- " $ $> revolutie is er een begin gemaakt met " " $ =$J ten de stad. De oorzaak daarvan lag mede daarin dat de productie veel overlast veroorzaakte in de vorm van geluid en stank.

- 8 #$ 9 $ " " $$$ " $ H" " J " $ $9 J

$$$9$ 9 $ $

" $$8 $ $8$8J $ $ $"9$8 $ = &$ $ $J functionele buurten komen leeg te staan en worden monofunctioneel. De daarbij = $"$$$ $J aal bindende factoren verdwijnen.

Gedurende de daaropvolgende mo $$ #$8 =$8= $$$ " $ tussen produceren en wonen binnen een milieu nog verder bemoeilijkt.

Een ander fenomeen is de grote leegstand van kantoorgebouwen. Door over $ " = 9 nieuwe werken en een veranderende dienstensector staan veel kantoren leeg.

36


Kijkend naar de ontwikkelingen zullen deze in de toekomst niet meer op de traditionele manier gebruikt worden. * $$ $ $ " geconcentreerd rond regionale openbaar vervoersknooppunten en zijn nu nog monofunctioneel geprogrammeerd. Denk $=$8 "$ " X $8 en Hoofddorp. H $ =$$

=$8 = $ $$ # 9$ $$ #$

we dat de consument op zoek gaat naar alternatieven. Lokale producten winnen aan populariteit. De opkomst van de su -H[§U$ " = van. In deze supermarkt worden voornamelijk regionale producten aangeboden. O #$ 8 $>

van producten opkomt. Zo kan je op de 9=$ " H$ # 8 J menstellen zodat je een eigen uniek ontwerp krijgt. Een ander voorbeeld is

de opkomst van de website ETSY. Hier worden producten aangeboden die vaak $ " 9 J ceerd worden en waarbij ieder artikel een unica is. Tegelijkertijd zie je ook 9$ " = $9 = '$ $ y;

" =yJJ $ &$?9$8 J $ y/$" H= $ T{ " $ 8 $ $ HJ J; 9 Door deze ontwikkelingen met elkaar "=$ $8$ rond knooppunten nieuwe interactiemi$ > 9=$

9

en maken samenkomen. Op deze manier =$8" $ J $> 9 " $"$$ J $ $ "9" $ gegarandeerd.

Stephan Sliepenbeek is eigenaar van Buro Ruimte. Buro Ruimte is een multidisciplinair ontwerpbureau dat stedenbouw, openbare ruimte, interieur en kunst combineert. Vanuit een conceptuele benadering ontwikkelt Buro Ruimte visies en ontwerpen waarin de ruimtelijke ervaring centraal staat, dit in relatie tot de gebruiker en de ruimtelijke context. Stephan Sliepenbeek studeert op dit moment af aan de Academie van bouwkunst op het onderwerp transformaties van binnenstedelijke gebieden tot woon-/maakmilieus. 37


Ontwerpen aan econo$$ $$$ Mattijs van ‘t Hoff

- $ $ Q #$8 $ " $ $"$J $$ =$9O =$

#$ Q =$8" $ $%

$ J

$ " $ $ $$$ 9=$8 " " $$ $8$" =$8$J "$$* $ 9 $$ J $$$

$ Q $ $" Kennisintensieve bedrijven cluste $ $8$ Q" 9J glomeratie- en urbanisatievoordelen die #$8 O =$

#J $ Q $ " J $ " =$8" $ J ties door de aanwezige locatiefactoren. De kennis- en diensten-economie vraagt om andere vestigingsplaatsen dan de traditionele werklocaties die lange tijd leidend zijn geweest.

milieus zijn de locaties die ruimtelijke $ $ $ $$J onele factoren bevatten die de interactie =" O =$" # = $$$ "$ $ %

+ Interactiemilieus zijn gebieden met voorzieningen voor ontmoeting tussen personen en voor uitwisseling van goe $ $ $ -J $, $ *, - Q (2012). In de kennis- en diensteneconomie is interactie en uitwisseling van informatie en kennis een belangrijke voor9" $ 9$$ Deze interactie betreft zowel de ‘local =##Q$ $ $ $ Q# J T! $ =" + $ $ $J 38

I. Centrumgebieden T$

#$8 J $ =$8" " #$J ningen bij uitstek een plek voor ontmoe$ $9$$ < $$ $ ontwikkeling is de binnenstad van ouds 9 " =$8" #$ Van belang is verder dat een concentratie van bedrijven aantrekkend werkt en dat er in de binnenstadstructuur ontmoetingsplekken aanwezig zijn. II. (Internationale) Knooppunten Knooppunten van infrastructuur en dan met name die van internationale verbindingen zijn de plekken waar in $ J ment- en salesfuncties vestigen. De $8 " $ $ ! $9$$ #$8 $ < $ $ " #$8


$9$ $ #$"$J $ " ,XJ$ " #$$ $ $ $$$ III. Innovatielocaties * $ Q

Q $

"$ $$Q% zijn de locaties van onderzoek en ont9$$ " $9

$ $> Veelal gelegen in de luwte van de stede$8 $ $ $ zijn deze locaties de plek waar de kruisbestuiving en interactie tussen kennis # $ " 9 9 $ "Q $ J menwerking. IV. Maak- en Creatieve Districten O 9 = $J we maakindustrie (o.a. 3D-printing) zijn onderdeel van de creatieve kennisecono$ < $ =$8" $ " belang dat ze zowel lokale onderlinge == $ $ netwerken voor inspiratie en trendwat$ + $$$

"$ " $8 J $=$ $" $Q

culturele broedplaatsen). O 9$$ " $ $ J teractiemilieus is niet vanuit een tabula $$ # " J $ =

locaties doorontwikkeld moeten worden. < = $=$8#$8 9#$$ J $ =$8" $ J sen bieden om uit te bouwen tot interactiemilieus. Vanuit deze kiem kan de ruimtelijke structuur worden geoptimaliseerd parallel aan de ontwikkeling van $J$ Discussie Focus op vestigingsplaatsfactoren van bedrijven is van belang om de eco $ $ " $ Q " ;$ $$ $" 9 $$ =$=$ = 39

$ $ $ interactiemilieus te stimuleren. Voor ontwikkeling in metropoolregio-ver= #$8 $ = % 1. Regionale afstemming Op niveau van de metropoolregio zal er afstemming moeten plaatsvinden om J = " $ $ $$$ in de regio: geen onderlinge concurrentie maar een samenwerking om vanuit = 9 $#Q " draagvlak. Dit vraagt om een sterke governance van de metropoolregio. 2. Differentiatie van milieus + $ $$$ $ #$8$ $ De metropoolregio dient over voldoende "$>$$ #$8 =$

"$#$8 =$8 $ + $ $$ $ J actiemilieus leidt tot een grotere diver$$" $9J "$Q 3. Ontwikkelen vanuit de kiem Er moet gestuurd worden op de ontwikkeling van de plekken die de beste == #$ 9$

tot een interactiemilieu. Een belangrijk aspect is de (bestaande) vestiging van instituten en bedrijven die als kiem kunnen fungeren om van daaruit een evolutionair traject te volgen. Deze loca$# $ 9 niet vanuit een gebiedsontwikkelings $ " ! " $ $ " $ $ J teractiemilieu (de kenniswerker). Mattijs van ‘t Hoff is stedenbouwkundige en stadseconoom, werkzaam op het raakvlak van stedelijke ontwikkeling en economie. Hij werkt als ontwerper en onderzoeker zowel zelfstandig als met andere bureaus samen (o.a. Stipo).


Plan van aanpak Rotterdam World Port A$ -$ H-

,$8 Er is een grote urgentie om de verbindingen tussen de ste$8

$J $ $ " $ " H9$$ [ $ $ $ $ $

$

"$" & A$+ $8$ #

$9 $ " =$8" 9 uiteindelijk de beste garantie is voor een toekomstbesten$ 9$$ " " Doelstelling In de concurrentiestrijd met andere ' = $ $ =$8

van binnenlandse en buitenlandse in"$ [ =J " $ $$ [ wordt in binnen- en buitenland door menigeen geassocieerd met één van de $ 9"

ter wereld. Er zijn legio kansen om dit $ $ $ toekomst te versterken en te vernieu9 9 # Q $ ^ 9=$ " [ J

$9 ""$^ J $8$ " [ in te wonen en werken wordt vergroot. Eén van de belangrijke uitgangspunten =$8 $ " J $$ $ $

"$J 9$ O# $ [ %y* $# " " $ # {, # 40

verbinding sterker te maken. Oftewel om regionale samenwerkingsverbanden " 9

vooral met de betrokken partijen. De vraag die daarbij gesteld moet 9 $ 9$ # $ 9 , " " # $ # 9 "$ J 9$ =#$8 , =$8 " =$8"

$$ $ $ $ =$ J

$

# $ infrastructuren. Hierbij wordt kennis niet alleen door individuele bedrijven $ #

$ door interactie van de kenniswerkers in de regio door diverse ontmoetingsplaatsen tot innovatie. <" = J " y[ " J { $

"$ $$ Daarbij moet duidelijk worden welke samenwerkingsverbanden kunnen wor " 9 "$


9 " " X $$8 $

$ $ =$8" 9$8 "$!

$9 =$ " $

"$ J

$ =$ " J ductie een meer dan cruciale rol spelen $ " $ Urgentie Juist nu is er een grote urgentie om "=$ $ " " ,$$= $ $ " [ " $$$ $ $$ 9 J

$ ! =$ $8 + de sectoren groeien de laatste jaren nog 9$ $"$$"$ $ " $9$ 9 $*$ komt doordat de meeste sectoren aan $ #$8 " #J " ,$9 = dat de sterke Rotterdamse sectoren allemaal volwassen sectoren zijn. , $$ $ $ $8 = *$ " " $ 9

duurzame transitie. De Rotterdamse " $$ $ $ # innoveren om in de toekomst de concur-

$$8 "

"$$" =J $ "# J " $9 " [ J damse sectoren. Om tot deze duurzame $$ #$8

$ $"$ $$#$$ $ ="$ * $

"$ J " $" J #$8 $! "=$ $ " J

$9 $ "$ # 8$ $ J

$ *$ > $8$ $=$89$$"$$ 8$ " J #$8 $" O+A* X U;O $"$$" H 9 Het goede nieuws is dat zowel de " $=" 9 *"9" $ " neemt toe en er ontstaat een ondeelbaar $ * $$" $ " " 9$$ " $ $ " sterke concurrentiepositie en stad en " 9$ $ J $ $ $ een sterk merk: Rotterdam World Port A$

ir. Martin Aarts was als stedenbouwkundige betrokken bij de wederopbouw van de Rotterdamse binnenstad. Vanaf 2004 als hoofd RO bij de uitvoering van de Stadsvisie en recent verantwoordelijk voor de Q of L agenda van Rotterdam. Dr. Menno Huijs is gepromoveerd op het Nederlandse Mainportbeleid. Recent werkzaam bij de gemeente Rotterdam, waar hij werkt aan de ontwikkeling en uitvoering van strategieën om optimale synergie tussen stad en haven te creëren. 41


Innovatieve transportvormen overbruggen kloof [$$

"$9$ $$8# 8$ $9 te bedenken. Soms is de kunst om voor iets bestaands een nieuwe toepassing te vinden. Dat deden ze in de Colombiaanse stad Medellin waar ze kabelbanen bouwden en zelfs $ 9$8 $J ten. Voor wie deze nieuwe transportvormen vanuit een J= =$8"= $ += $9$$ 9 Een kabelbaan kan net zo goed be9 $ 9$ J toeristen naar de sneeuw vervoeren. + = $ J $ 9$ " A $<$ =9 "

eenvoudige onderkomen tegen de berg$ -9== 9J van de eerste in 2004 in gebruik werd $$

$9 == J eenvolgende burgemeesters in Medellin internationaal naam gemaakt. Onlangs

-$ #$8 \= / 9 $#

=# " $ =$ maakten om een ritje in de kabelbaan of op de roltrap te maken. $ 9 stemmen van de criticasters steeds luider. Er wordt gesproken over prestige 8 9 = 42

" $ $ $==

-9== #$

"J tieve transportvormen nu concreet opgeleverd? Medellin is nog steeds de stad $ "$ $

Colombia. Uit diverse studies blijkt dat $$ "9 = $H $ $ "$ " stations van de kabelbaan is iets meer =$8"$$ T " $ #$8

zowel de kabelbaan als de roltrap niet " "

je vraagtekens zetten of de opbrengsten wel opwegen tegen de kosten. De roltrap # Q ¨$8 ==J

$# Q ¨$8 kilometer. * $$$ == U$8J $8$ #$= welke positieve effecten de kabelbaan en " 9^== $8 $ 8 # J 9 $8 $8 "


9 9 =$8*=9 9 " gezien als volwaardige burgers. Ze tellen weer mee. Er wordt in ze geïnvesteerd. Medellin maakte daarin radicale keuzes. Het meeste geld ging naar de armste wijken. Niet alleen in de vorm " $9 "" " $ " $ =$ =$=$ $ van kleine ondernemers en allerlei so$ 8 *##$8 " $ 8 " # makkelijke weg van de criminaliteit ver$# - $9 9 ook letterlijk de weg geopend voor allerlei instanties die nu projecten in de wijk opzetten.

# == 9$$ 9 terug. Hoeveel is dat waard? Kun je dat $ J= $ }

,$ " 8$ De meest fundamentele problemen van 9 $ $$ $$ $J liteit zijn niet van vandaag op morgen verdwenen. Er is meer nodig om de men $" $ 8 J 9 " " $

" U$8$8=$ $ #$ =J woners zijn die rond de roltrap wonen. ? Q #

$"$ $ " ' Q + $ #$8

# $ " $

kwaliteit van leven is wel verbeterd. ? # $ "#9 $8 $ " ## J $8% == "$8 = "$ 9 #$8

Q ? " #$ 9 "$$

" $ $ #$ 9$8 " " < komen er mensen uit andere delen van de stad en zelfs andere delen van de we 9$8 9$89" J ger niemand durfde te komen. Vol trots laten ze de kabelbaan of de spectaculaire roltrap zien. Veel mensen die anders = $J $ 9

9 ?"$ 43

In Nederland – natuurlijk niet te vergelijken met Colombia – wint de discussie over de gedeelde stad en de toene $ $8 ook steeds meer terrein. Ook jongeren $ H $

9$8 9$8$ H$

=" $=$J ¦-$$

9$8 #=

9$ " A =$$ komt de kabelbaan uit Zwitserland via A =$ $ H #9J ven jongeren uit de westelijke tuinsteden straks samen met nieuwsgierige $ $ = 9 J $ " "9= " H # 9$8#$ O + $! 8 geven een aardig idee: J % =\\A&O" J % =\$,AH"©

Letty Reimerink is (stads)psycholoog, procesbegeleider en onderzoeker. Ze werkt het liefst in stedelijke ontwikkelingstrajecten. Daarnaast schrijft ze over steden, migratie en mondialisering. In 2008 verscheen van haar het boek ‘Grenzenloos wonen - Europa verhuist’. Momenteel doet zij onderzoek naar de sociaal-economische effecten van de openlucht roltrap in Medellin (Colombia).


44

De overgangszone tussen stad en land wordt steeds belangrijker voor levering van groenblauwe diensten aan de stad en productie van lokaal voedsel en de wateropgave wordt in de lage deltametropool cruciaal. Wie is verantwoordelijk voor de optimale ontwikkeling van deze organisatorisch gefragmenteerde overgangsgebieden? Hoe kunnen nieuwe inzichten in waterbeheer gekoppeld worden aan ruimtelijk economische kansen van het oppervlaktewater, zoals recreatie, transport en drinkwater? Locatie: Workspace (2e etage)

S A SC

45


Parkranden verzilveren H8 ,=F$$ ]

Uit onderzoek blijkt dat onroerend goed dat langs een open $ 9 J ; #$ 9 9$89 $ = 9$ aan parken grenst. Parken zijn vaak omzoomd met zware $ ="$ #$ " =$8" $ 9$ " $ 8 #$

$ "" $$ =$8 $8 J " $8=$ H # = 9 =$¦ " =$=$ " " " " *$ #$8 $ " # 9

,9#$8 8 wordt niet verzilverd. ! Wat is dan een park dat goed is ingebed in zijn omgeving? Is dit iets dat $8 A & + [$ $=$8$X $ Gentse Citadelpark? Intensief gebruik # == 9$ als verlengstuk van de woningen? Of #$8 $

=$ " 8$} * H JH A A Wannsee? #$8 geen van de parken in Rotterdam en in mindere mate in Den Haag kan tippen $= " , Rotterdamse Museumpark ligt welis9 9 _ " $89J %" #$ $ ,&=$8+ 9 ^^ #$8_ $8 46

9$9$ ##$ $O =# J $ $" <

F$ &F$ T

^^ $8 Dat zijn gemiste kansen want juist de woningen die aan een park of water # == 9$ stedelijk gebied. Het is dan ook opvallend dat som$ #$8 # door relatief laagwaardige functies zo " $ " J tuinen en bedrijventerreinen. Het lijkt alsof parken in de twintigste eeuw als #9 $ $ 9 = 9 op afstand van de woningen moesten worden gepland. Het zijn de reststuk " $ J functie werden gegund. ! X == $J $ ^^ $8 ? #$8

vaak opgenomen in een green belt met als doel om stedelijke uitbreiding te " 9 Groenblauwe Slinger of al eerder de

" Q'" 9 $

L A NDSC H A P, WATE R & E C O N O MI E

om te voorkomen dat Den Haag aan Rotterdam zou groeien. Zoetermeer is voor een groot deel omzoomd met parken. Zo 9 vindt er wel ‘leapfrog development‘

9$ # 9$J $ "#$8" groene buffer gaan plaatsvinden. Hierdoor wordt veel mobiliteit gegenereerd " = J * " $ " 9 9 $ " " $ 1 Veel provinciale recreatiegebieden #$8 $ $ 9Q tussen de weilanden en op grote afstand " =$, = [ J T $ T 9 ' bedoeld allemaal om te voorkomen dat $ <9 -= $8 $ = #$8 $ ,T U$ ? $> 9

Casa del Campo. Ze grenzen immers

$ $ afstand van de steden en zijn nauwelijks = "" =$ * == 8" #$=$ 9 #

geen woonwijken aan. ; $$ " 9 9J ken in de ruimtelijke ordening en ste = 9 $$ =8 9 # $$ 9 J den gekeken naar de afgezonderde positie van recreatiegebieden en parken. Parken zijn nu vaak een gunstig bijproduct van een instrument om stadsuit=$$ " " "

$= # $ " $=$ vervuilde grond werd aangelegd. Waar ="$ #$ $ 9 $ " "

van stedelijke functies zodat er weder#$8 8 #$8 " == 9$

stad? 47

Uit onderzoeken blijkt weliswaar dat " =# =# #

gunstigere ligging van de parken niet in 9 $ ;$ J ke van een gemiste kans voor enerzijds de waarde van woningen en anderzijds =$=$ $ "$$J $" De besproken voorbeelden zijn kenmerkend voor de Nederlandse omgang $=$ #$8

"$8= " =J =" $ #$ " Er zijn natuurlijk ook goede voor= # [ <$ J wijk Nesselande. Hier zijn woningen $ $ ?" $J # = 99 " $ #9 $ " $#$ # "$ O, T -$" 9 $ =J bouwing staat. Het Rotterdamse Branco van Dantzigpark is eveneens een goed voorbeeld waarbij een park omzoomd 9 $ $> = $J denis van de recreatiegebieden en par " #$ H

#$8 == $ maar we menen dat er kansen gemist worden. In de 21ste eeuw worden er nog $ `

Arjan Harbers is stedenbouwkundige en eigenaar van Topotronic. Daarnaast is hij verbonden aan het PBL en redacteur bij S+RO. Kristin Jensen is eigenaar van Morgenstad. Daarnaast werkt zij als stedenbouwkundige voor KCAP en Topotronic.


De kans voor de Deltametropool: van wens naar realisatie - $F < ] , < $$ [$ # #$ $ " =" van waterrecreatie en watergebonden economie. Het doel is "$9$ $ $ " "$9"=$ "9 $8 ruimtelijke kwaliteit van de Randstad te versterken. Dit doen wij ondermeer door mee te =$8"$ J jecten in de regio. In 2012 is er vanuit , " *_ =$

J ve ‘Recreatieve Verbindingen over WaQ $ "

aantal steigers. Eén van de belangstel 9 ,J berg Vlietzigt aan de Vliet. Hij wilde al $ $8 $ 9 =$ =$ J $8 J nen open afstappen. Nu klinkt dit niet "$8 $$8$$ $8

= $8 *9" $8 $ $$8 9 9 $$ $ gebied precies verantwoordelijk was voor welk deel van de steiger. Na lang en zeer intensief overleg tussen Vereniging Regio Water en de provincie Zuid, " *_ [$89$8 J 9 , $ $= Witteveen+Bos en ondernemers zoals de eigenaren van de Salonboot en Herberg Vlietzigt werd er stukje bij beetje vooruitgang geboekt totdat er dus op de Vliet 48

tussen Rotterdam - Delft - Rijswijk - Den Haag weer een extra open afstapplaats 9 \$ $ " = " toenadering er nog moet komen tussen "$ $8 " niet precies duidelijk was wie wat deed en waarom. Er was nog geen integrale benadering om de vaarroutes te verbe < $$ [$ onder meer voor gezorgd dat gemeenten $ =$8 #$8 # 9 kan worden samengewerkt in de toekomst. Uiteindelijk zijn er ook nog andere initiatieven uit voortgekomen om de samenwerking verder te verbeteren =$" 9$*J naast kunnen andere ondernemers die ook een Witte-pump-proof steiger willen laten aanleggen nu een blauwdruk " " 8$$$ J $8$J J Q$ feestelijk geopend bij Herberg Vlietzigt. De eerste steiger is een succes: niet alleen kunnen inwoners en recreanten gebruik maken van de extra open af

#$8


ook extra banen bijgekomen bij Herberg Vlietzigt. Door gezamenlijke investering en inspanning is dit mogelijk gemaakt en zijn meer arrangementen geboekt "= _$= Het uiteindelijke doel is om een netwerk " $J J Q $ =$8 J #

per rondvaartboot naar bruiloften en partijen kunnen varen. Dit levert ook " $ 9$ " J

$ meer mensen gebruik kunnen maken van voorzieningen en dus eerder even aanleggen bij een restaurant om iets te eten en drinken. + " =$

, " *_ $ # 9 $ $ J 9 $ $ ! toeristen als recreanten uit de wijde om"$ "$ $ $ 99

8 , " *_

"

# $8 landelijk en tuinbouwgebieden en de na " $=$8

=" O dit te kunnen bereiken moeten er verbindingen worden gemaakt tussen de "$ "9 $ $ *=$8 $ 9$ J re belemmeringen die op dit moment op de vaarwegen aanwezig zijn moeten op" 9 " $ $ 9 $ # #$8 # " $$8 " $ =$

$$ J

" *" 9 van vaarwegen binnen de metropoolregio verbeterd worden. Zonder belemme$ 9 9 $ = 9 9 # " 9 en kunnen zij er veel meer plezier van == < $$ [$ # " "$ $8 =$

=$ 9 =9 ,$=$8 " " =J 49

gen. Later dit jaar wordt ook begonnen " O T =$8 $ $ J nen recreanten met sloepen en andere grotere boten weer gebruik maken van " ; $ #$ " [$8 JX$ ^^ $"=$#$ uitstrekt van Den Haag tot Rotterdam. Water overstijgt nu eenmaal de gemeentegrenzen en daarom zet Vereniging [$ #$ $ $

$ =$=" "$ $8 =$8 brengen en de samenwerking te verbeteren. Op deze manier zijn ingrepen in =$# "= " 99 " $J brugopeningstijden of eenduidige routeinformatie effectiever omdat de maatregelen regiobreed worden genomen en $ = #$8 " watersporter en recreant. De metropoolregio gaat er alleen maar op vooruit als de recreatieve ver=$ $ " 9 "= 9 H " $ =$ J

" # $

" $ " * gebruikers zelf omdat zij een gemakkelijke route kunnen volgen en de ruimte$8 9$$ " =$ $ J noeg moet zijn om de gebruiker vast te \$ 9 J $ 9$ = J $8 9 $ =$

9" gemeente en ondernemers mee kunnen

Manita Koop is directeur van de Vereniging Regio water, Velda Lodders is als office manager werkzaam voor Vereniging Regio Water en Jop Hellegers is als beleidsmedewerker werkzaam bij Vereniging Regio Water.


Midden-Delfland:

$8 onder grote druk X

F$8 U $ A $8 -8" T$8" HO9

, $ 9$ J = " " waarin ook een weg wordt aangelegd. F $ $ 9$"#$ $

$$ ""$ J = Q $ =$8 $ J $ = $8 % $ $ "$ $ " [ -$ J*_ $ $

stedelijk gebied en glastuinbouw en vervult daarom een belangrijke functie als groene long voor bijna 2 miljoen stedelingen. Het levert belangrijke groenblauwe $ =$8" = " recreatie en de wateropgave. Evenals de productie van lokaal en duurzaam voed 9 " wordt. Ondanks deze belangrijke waarden en functies komen er veel bedreigin -$ J*_ 9 $ stukje Randstad. In de Zuidvleugel is de groene ruim " = 9=$$

" -$ J*_ * = "$ [$8=J ferzonebeleid en de reconstructiewet. Deze wet is afgerond en de bufferzones #$8 " $ =$ de druk op de ruimte is gebleven. Zo 9 H -$ J *_ #$8

" " 9$ #$J $8" -$ J*_ $8 50

T =

O [ J U,H$

" $ 8$

passagiersaantallen bijna te verdubbelen. Daar bovenop komt nog een snel9 $8HH*$#$8

-$ J*_ De Blankenburgtunnel zou de Beneluxtunnel moeten ontlasten. Maar al " $ # $$ "$ " ª miljard rendabel. Uit onderzoeken blijkt dat de groei van de automobiliteit sinds # O $$

J $89 #=$

door. De poging die gedaan wordt om de Blankenburgtunnel beter in te passen in $=$8 $$ J < 9" ª$8 wordt maar € 25 miljoen uitgetrokken voor inpassing. Binnen deze krappe ka " J $ $" 9 dit geld uitgegeven moet worden. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu 9$ $=$=

= "$= =$=$ " -$ J *_ $ " = "

$8 $" 9 * $ =$8 $ 9


$ " -$ J*_ "#9 als groene long. Een zesbaanssnelweg $$ H verkeersplein midden in de polder zal = $ < J wege de verdiscontering nemen de eco $ = " " 9 is daarentegen blijvend en vermindert niet gedurende de jaren. , " $=$8 bouwprojecten in de Zuidvleugel van de [ # U9-" H*JX$ $" #$8$ # Q project sectoraal en alleen vanuit econo$ = * $ =$$# = $ $J telijke ingreep los te zien van de omgevingskwaliteit. Bij deze projecten werd # " $ Q

9=$8 9 "J king van economie en leefomgevings9$$ $ T$8 de Blankenburgtunnel is een dergelijke

" =$ $ $ $$ , $$ = $>$ 9 J le realisatie is té dominant. Het is nog niet te laat: de Blankenburgtunnel ligt er nog lang niet. De natuur- en bewonersorganisaties zijn tegenstander van de aanleg van de Blankenburgtunnel. -$9 $ #$8 $ $ #

$8 #$8 $$ op een manier te doen die de aanwezige

$8J$"J J pelijke waarden respecteert en daarmee J "$$ $" $ " ? Q

# tot stand kunnen komen door opstarting van een gebiedsontwikkelingsproces. , # #$=$8 $ = # " 9 -$ J*_ ?$

omvatten omdat de effecten van de weg $ =$ = #$8 51

Het doel is dan om tot een totaalpakket $ $ 9 # te komen die leiden tot een vooruitgang " =$ Dit kan leiden tot maatregelen die - 89 % $ T J =

-$J J*_ ?$ , 9 =% $ 9$ = " " waarin ook een weg wordt aangelegd. Bij de Blankenburgtunnel kan een parallel getrokken worden met Madrid. ,$ = =

ambitieus plan om met een snelweg niet alleen een verkeersprobleem op te los =$"=J teren. Dat kon door de weg in een tun

dak. Deze plannen kwamen de bestuurder eerst op kritiek te staan. Het ging meer geld kosten. Deze bestuurder zette door en maakte zijn ambities waar. Nu 9 $8 "9$8$ 9 -$ #$8 Q project zo veel mooier en aangenamer is geworden. Bij de Blankenburgtunnel % 9 9 =$$ en kwaliteit. Van een verdere aantasting met groter wordende gevolgen voor -$ J*_ =$ J wikkeling met extra waarde voor zowel $ in dit deel van de Randstad.

Susanne Kuijpers is regisseur Natuur, Landschap en Ruimte bij Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland. Alex Ouwehand is directeur van deze organisatie. Toine Cooijmans is medewerker extern beleid bij Natuurmonumenten in Zuid-Holland. Marja van Bijsterveldt is voorzitter van de Midden-Delfland Vereniging.


De Tapijtstad is geen probleem maar oplossing Cees van der Veeken & Peter Veenstra * U $8 $ = " % "9"

$8 = ? $ $$; 9 9

meer zijn. Deze omkering van stad en land wordt door planologen betreurd. Het surplus " 9=" $ 9 $ == 9 ; $8 $ Q8$ J trekkelijk? Nederland Carpetland Willem Jan Neutelings tekent in "$$ " 9 - J

$ * J, [ & 9=$ 8$ " " "

9 = 8 kijken. Een derde blik is nodig om de $> $ #$ *$J zelfde sensatie is 24 jaar later daadwer$8$ "" %U $8J metropool van Willem Jan Neutelings is gerealiseerd: Kassen liggen naast <$ = 8 9$ & #$8 $

9$ " $ +

$ $ $ " $$ " =$ $ onbedoeld zo gekomen is. De vraag die " $%$U $8 J bleem of juist een oplossing? & " "$ " [ ' , U $8 =$ " " J $# "$ ; J 52

T= 9 U $8 $9

$ 9$8$ , 8 #$ 9 " J mers en burgers wordt omgezet in pla $ J

$89" %" =$ J$ $ # " $8 $9 J

$$ = $8 ecologie langs beken en lanen tot in de steden en dorpen. Onze meest succesvol$8$ Q#$8

$ $ $8$ " $J een toegankelijk. Is de Nederlandse $8 $ ^ $ " $$99$8"

H$ ==} 2

! ! $ De Metropoolregio Den Haag-Rotter $ =

U # " $ 9 " == $ 9 *# $ J 9 8$ " 9

== % [ $ [ X" $ * U $8 $ 9#$ $ ="$ tegelijk een non-lieu. De inwoner van [ " $

$ $8 8 9 9$8 #$8 "$ $ J


%[ $$ J $ $8 en omgeven met grootstedelijke groen 9 $X" $ $ $ * , $ #$J # U $8 =$8 9$8 $ $$" =J langrijke kwaliteit. 32 4 $ ) 5 $ Rotterdam en Den Haag delen een "$" =$

9 9J gen en twee metrolijnen. En enorme # $ $J

9$ #$ $ $ $J ' ," -$ J*_ , $ ^^ $ [ # $ 9 + $ $ =% $ met weinig lasten. De tapijtconditie is $

$" $ % $ <$ $8 == veel van de randgemeenten van Rot * , # &$8 $ H= 9 $J 9 9$8 $=$J den gebouwd. De grote steden zelf blij" =9$8 "J $# $$ =$ =$ Het is tijd om deze stad-landrelaties te 246 * $ # " $$ van bestemmingen in de Tapijtstad " 9 # =$ "=$ %$ J " $8 ;J98$ " 9" 9 $88 9 ]$$J $ $8 $ $ $ steden en dorpen. Het nieuwe prestige 9 $ # #$ $9= 9 $ $9 _$8 " +

" = $ X$ $ " ;J $ 9 " # =$ =$ $

lokt. Dit maakt de - ideale- Tapijtstad 53

$8%$ $$

$ H $ J bouwers om de nieuwe randen en lijnen zorgvuldig te verbinden. 72 8 % % schap , $ U $8 9 $T= $ = H$ T= == OH HT /HH # J $8 T= $8 =J deerd. In Brabant is de EHS overeind =" $ gestaag. Hoewel veel uitbreidingsplan 9 $ $ " J 8 -$ # "$ "J 9 $ " $

$ = Q,=" 9 H $ ="$

" U $8 $ $8 " X $X 9Q "$

$8 J gaande structuren. Het Tapijt is nieuw $ = U $8 == " % ontwerp juist aan die randen 3] Tapijten zijn informeel: onderne #$8 " "$ " $$ $

stromen.

Cees van der Veeken en Peter Veenstra zijn medeoprichters van LOLA landscape architects en winnaars van de Rotterdam Maaskantprijs 2013. Ontwerp en onderzoek aan het hedendaagse landschap verrichten zij vanuit de regionale schaal. Dat beïnvloedt niet alleen gerealiseerde werken, zoals de Dwaalster te Tytsjerk (2014), maar ook publicaties als de Stadsrandenatlas Zuid-Holland en het projectatelier voor het IABR 2014: een wandtapijt van 12m lang van de provincie Noord-Brabant.


Gezamenlijk werken aan 9$$$ -[HJ Jandirk Hoekstra * $ $" $ # "$ 9$$ $ 9$ *=$8 $ = $8 $ 9 " $ $ " - [$ H-[H!O$=$8 $ $ 9$" $ $$$ " 9$$ $ " -[H*$$ =$J $ F9$$= $9 " " -[HJ Q , " -[H

$+9 9 $$8 8 uiteenlopend qua formaat en door ver$ $8 < 9 #

8 " $ = J $ $ " J

*=$8 $ " te kijken naar de grotere context waarin 8 #$ = # $8 8 =$8

9$$ " J - =$8" $ " -[H verstedelijking en groei aan recreanten $ 9 J

, $ $ een steeds diversere vraag beantwoor * =$ 9$$"

vormen wordt een factor van betekenis. Om trefzeker in uitvoeringsproQ

#$8 $ " 54

= $" " -[H $ == 9 afzonderlijke (compensatie- en mitiga$! 8 $ -[HJ " diverse partijen een bijdrage vormen. * =$8 " -J $ $ " = = "$$ - $ $ # Q -[HJ $ " $ bij de ontwikkeling van projecten als in $$ $ *= F9J $$= $9 " " -[HJ Q=$ " $ J $ " -[H "$$$ laten winnen en voor te bereiden op de ,$= " $ == $ $J $$ " 8 $ -[HJ 9$8 slag kunnen gaan met de kwaliteit van = $8 van de leefomgeving.


Het instrument bestaat uit twee on % F9$$=

bouwdoos. - "$ $8 $ $$ " ] $ , & J "$ $H"$[$$8F9$$ gewerkt aan een Kwaliteitsbeeld voor - $ *J =$8 " = "$$ " -[H" Het Kwaliteitsbeeld is ontwikkeld op =$" $J en gebiedsspecialisten in oktober en november van 2013. Vertegenwoordigers " "$ $ $ 9J

" = $$ =$" 9J!$ $ $ $ $J $$" $ 9 J bij aanwezig. Op basis van de ateliers #$8 " "$8Q $J ven opgesteld en is een vijftal principes = $99 Q ?" $ #$$ de opgaven en kansen bij ruimtelijke ontwikkeling en kunnen bestuurders en " 9 $ " " belangenorganisaties en andere initi$ =$8 " keuzes. De perspectieven en principes " F9$$=

,$= $ F9J $$= $ = groep betrokkenen verder te werken aan de verbetering en versterking van -[HJ O $8$8 $ $$ $$$"

8 *$ [$$8 O $ " H = 9J doos met speelkaarten en een speelbord 9$, " $ " $9$ J " " $ $$$"

8J $ -[HJ , $

$ # te spreken en grip te krijgen op de ver$ = $$

gebied aanwezig zijn. U$8 -[HJ$ = = $ spel. Daarbij bleek de bouwdoos een ef$" $ $Q J $ " ! -[HJ #$= = = * 9$ =$=$ " instrument (Kwaliteitsbeeld en bouw ! 9 $ 8 "J 9$8$ 9$ $ -[HJ"= $

projecten toe te passen.

Jandirk Hoekstra is per 1 maart 2012 door de provincie Noord-Holland benoemd als Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit (PARK) voor een periode van 3 jaar. Hij is directeur van H+N+S Landschapsarchitecten, leidt het Atelier Kustkwaliteit, en leidde eerder ontwerpateliers rond ruimtelijke kwaliteit in de provincies Overijssel en Noord-Brabant. Daarnaast is hij gastdocent Landschapsarchitectuur aan universiteiten in binnen- en buitenland. 55


56

Publiek forum over de metropolitane ontwikkeling van Nederland

E

57


AUTEURS

Martin Aarts

Tim van der Avoird

Rob van der Bijl

PLAN VAN AANPAK:

EEN KWESTIE VAN

METROPOLITAN

ROTTERDAM WORLD PORT CITY

PRINCIPES: STURING BINNEN EEN POLYCEN-

ACCESSIBILITY AND CONNECTIVITY

TRISCH STEDELIJK NETWERK

Marja van Bijsterveld

Toine Cooijman

Thecla van Dijk

MIDDEN-DELFLAND: LANDSCHAPPELIJKE

MIDDEN-DELFLAND: LANDSCHAPPELIJKE

E-CITY: OPPORTUNITIES FOR E-MOBILITY IN

PAREL ONDER GROTE DRUK

PAREL ONDER GROTE DRUK

URBAN DEVELOPMENT

58

A UTE UR S

Danny Edwards

Arjan Harbers

Jop Hellegers

OOG OP HET OOSTEN: METROPOLIA SILESIA


DE KANS VOOR DE DELTAMETROPOOL: VAN WENS NAAR REALISATIE

Jandirk Hoekstra

Mattijs van ‘t Hoff

Marloes Hoogerbrugge

GEZAMENLIJK WERKEN AAN KWALITEIT IN HET MRA-LANDSCHAP

ONTWERPEN AAN ECONOMISCHE INTERACTIE-

BORROWED SIZE & INTERNE BEREIKBAAR-

MILIEUS

HEID

59


Menno Huijs

Julian Jansen

Leonie Janssen-Jansen

PLAN VAN AANPAK:

METROPOLITAN GOVER-

BELEIDSGESTUURD

ROTTERDAM WORLD PORT CITY

NANCE IN EUROPA: LESSEN UIT DE

BEWIJS LEIDT TOT TODTUNNELVISIE

EUROPESE PRAKTIJK

Kristin Jensen

David van Keulen

Martin Knuijt


DENKEND AAN EU NEDERSTAD

E-CITY: OPPORTUNITIES FOR E-MOBILITY IN URBAN DEVELOPMENT

60

A UTE UR S

Manita Koop

Susanne Kuijpers

Juliane Kürschner

DE KANS VAN DE DELTA-

MIDDEN-DELFLAND:

METROPOLITAN GOVER-

METROPOOL: VAN WENS NAAR REALISATIE

LANDSCHAPPELIJKE PAREL ONDER GROTE

NANCE IN EUROPA: LESSEN UIT DE

DRUK

EUROPESE PRAKTIJK

Velda Lodders

Frank Menger

Jaap Modder

DE KANS VAN DE DELTAMETROPOOL: VAN WENS NAAR REALISATIE

DE DELTAMETROPOOL EN HAAR ONTWIKKELING IN

NEDERLAND: HET ZUIDERLIJK

VERBONDENHEID MET ANDERE EUROPESE

PERSPECTIEF

REGIO’S

61


Alex Ouwehand

Letty Reimerink

Jeroen Saris

DE KANS VAN DE DELTA-

INNOVATIEVE TRANS-

NEDERLAND:

METROPOOL: VAN WENS NAAR REALISATIE

PORTVORMEN OVERBRUGGEN KLOOF

HET ZUIDERLIJK PERSPECTIEF

Stephan Sliepenbeek

Eric Smaling

Nick Smit

MAKING VITALITY 21ST CENTURY

DE OMGEVINGSWET: ONE SIZE FITS ALL?

BELEIDSGESTUURD BEWIJS LEIDT TOT TODTUNNELVISIE

62

A UTE UR S

Arjen van Susteren

Cees van der Veeke

Peter Veenstra

METROPOLITAN

DE TAPIJTSTAD IS GEEN

DE TAPIJTSTAD IS GEEN

ACCESSIBILITY AND CONNECTIVITY

PROBLEEM MAAR OPLOSSING

PROBLEEM MAAR OPLOSSING

Wouter Veldhuis NEDERLAND: HET ZUIDERLIJK PERSPECTIEF

63


64

v o

65


66

67

I NST M ETR I T UOTPIOOONE L L FO E RLUM E DE N

68

METRO POOL FORUM 2014

Recommend Documents