Meting van de economische en sociaalculturele impact van de musea van Nord-Pas de Calais SusTRIP – “Sustainable Tourism Research and Intelligence Partnership” Februari 2012
Contact Julie Bataille Observatorium voor de economie Comité Régional de Tourisme Nord-Pas de Calais 6, place Mendès France - BP 99 F-59028 LILLE Cedex Frankrijk
[email protected] Partners:
Synthese van de studie Inleiding en bedoeling van de studie De impact van musea moet worden geëvalueerd
2
De regio Nord-Pas de Calais heeft de eer om voor Frankrijk over een recordaantal musea te beschikken. De verkozenen en burgers zien het museum zonder enige twijfel als een oord waar cultuur, vorming, kennis en herinnering verenigd zijn, volgens de thema's die er aan bod komen: geschiedenis, erfgoed, schone kunsten, wetenschap, techniek, tradities en levenskunst. Vanuit een nauwe betrokkenheid voert het museum tal van vernieuwende acties voor bepaalde doelgroepen (scholieren, mensen in moeilijkheden, gedetineerden, immigranten, mensen in het ziekenhuis, ...) en werkt het samen met maatschappelijke werkers en sociale bemiddelaars. Museumbeheer is een discipline die een zekere kennis vereist en waarvoor onderricht bestaat. De prestaties van een museum in termen van bezoekersaantallen, financiën en sociale acties worden gemeten en het kan beschikken over de meest geavanceerde beheersinstrumenten. Welke impact heeft het museum echter op het gebied dat het beslaat? Welke voordelen biedt het voor het grondgebied op economisch vlak? Welke zijn de heilzame gevolgen op sociaal en cultureel vlak? Iedereen voelt misschien wel aan dat deze impact reëel is, maar er cijfergegevens op plakken is geen sinecure.
Realisatie van een eerste studie in 2006 In het kader van een Interreg IIIA-programma 2004-2006 maakte het Comité Régional du Tourisme van Nord-Pas de Calais [CRT], in samenwerking met de Association des Conservateurs de Musées (Vereniging van museumconservatoren), een eerste studie van de economische en sociaal-culturele impact van musea. Zo kon worden nagegaan welke economische gevolgen 17 musea uit de regio hadden.
De wens om op een werkbare manier een echt meetinstrument in te voeren In het kader van het Interreg IV A-programma 2009-2012 wilden het CRT en de Association des Conservateurs de Musées op basis van de vorige studie een meetinstrument voor zelfbeoordeling van de impact opbouwen, dat dan ter beschikking zou staan van elk museum in de regio1. Deze opdracht werd toevertrouwd aan het kabinet Astarté. In de toekomst zal dit instrument de gesprekken tussen de musea en de gemeenschappen aanvullen, ongeacht of strikt budgettaire en financiële thema's aan bod komen, of eerder politieke, sociale en culturele onderwerpen worden aangekaart. De indicatoren die het instrument oplevert, vormen voor elk museum afzonderlijk, maar ook voor het geheel van musea, werkmiddelen die helpen bij: kennisverwerving, verbetering, ontwikkeling, besluitvorming.
Methodologie Een studie in drie fasen De studie bestaat uit de volgende fasen: concept van de aanpak voor het meetinstrument, de operationele invoering ervan in testmusea en de aanpassing ervan. Aan de studie, die liep van januari tot december 2011, werkten mee:
1
Musea met het label "Musée de France", namelijk 48 musea in 2011.
SusTRIP Meting van de economische en sociaal-culturele impact van de musea van Nord-Pas de Calais - Synthese
-
3 technische comités, bestaande uit het CRT en de Association des Conservateurs de Musées, 2 stuurgroepen, bestaande uit vertegenwoordigers van de regio, 25 personen die elk afzonderlijk werden ondervraagd (zie lijst in de bijlage), 6 musea die zich kandidaat hadden gesteld om de aanpak te testen. In een periode van zes maanden werden meer dan 24 vergaderingen georganiseerd ter begeleiding van de testmusea.
Periode waarin de musea werden begeleid Tijdens de testperiode voor het impactmeetinstrument werden de ingezamelde gegevens gecontroleerd en verwerkt. Op basis van een lijst met voorstellen voor criteria werden zes musea uitgekozen en aangeschreven om deel te nemen aan de test. Elk museum werd gevraagd om economische, sociaal-culturele gegevens en media te verzamelen en ze in de tool in te voeren of te kopiëren. De gegevens werden ingezameld bij: -
boekhoudingen, communicatiediensten, bezoekers, door bij de ticketverkoop consequent naar de reden voor hun bezoek te peilen, doelgroepen, door een specifieke enquête.
Aan elk van de musea werden vier halve dagen besteed, met tal van e-mails en telefoontjes.
Belangrijkste resultaten en conclusies Wat we onder impact verstaan Impact is een gevolg en geen resultaat van de exploitatie. Een gevolg is geen resultaat: een museum kan een evenwichtige resultaatrekening hebben, maar op het grondgebied geen economische impact hebben, bijvoorbeeld als het zijn aankopen buiten het grondgebied doet, of als het personeel op een ander grondgebied woont. Omgekeerd is het mogelijk dat een museum zijn kwantatieve doelstellingen (bv. aantal scholieren) niet haalt, maar wel een zeer positieve sociale impact heeft, dankzij zijn educatieve acties of door integratie, acties waar het gemotiveerd en bekwaam voor is. Dat betekent dat de meting op langere termijn moet worden beoordeeld.
Aard van de impact De impact van het museum wordt op drie niveaus beschouwd: Een museum met veel economische impact op een bepaald grondgebied, is een museum dat rijkdom teweegbrengt (rijkdom voor de lokale onderneming, koopkracht voor de lokale bevolking, fiscaliteit en middelen voor de lokale gemeenschappen). Een museum met veel sociaal-culturele impact creëert met zijn acties weldaden in termen van tevredenheid, welzijn en zelfrespect (effecten, veranderingen, vermogen om zichzelf te projecteren, te ontplooien, voornemens). Media-impact slaat op de immateriële gevolgen in verband met spontane en positieve kennis van het grondgebied, dankzij de mediacontacten die door het museum tot stand werden gebracht.
Impactgebieden Met het impactgebied van het museum wordt op drie geografische niveaus rekening gehouden:
SusTRIP Meting van de economische en sociaal-culturele impact van de musea van Nord-Pas de Calais - Synthese
3
Lokaal impactgebied: de tewerkstellingszones (zoals ze werden gedefinieerd door het Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques) 2 worden voorgesteld als relevant lokaal gebied voor de berekeningen. De indeling stemt in grote lijnen overeen met de groeperingen van gemeenschappen of gemeenschappen van agglomeraties en streken. Het voordeel van deze keuze is dat we beschikken over een gebied waar de economische aantrekkelijkheid (dynamiek van de arbeidsmarkt, mobiliteit van mensen, schoolbezoek, ...) wordt uitgedrukt in statistieken opgesteld door het INSEE voor dit type van perimeter. 4
De perimeterkeuze voor het lokale gebied kan echter voor elk van de musea worden aangepast. Het principe blijft echter wel dat een perimeter wordt gekozen die een veelvoud is van tewerkstellingszones. Gebied met impactt op het niveau van het departement of de regio: de impact van een museum op zijn regio is voor één enkel museum niet bijzonder groot. Het heeft echter wel betekenis als de regionale impact van alle musea wordt samengevoegd. Met het departement als gebied wordt eveneens rekening gehouden, ook al is dat minder relevant, gezien de geografische configuratie van beide departementen. Het impactgebied wordt bepaald door de lijst van gemeenten, geïdentificeerd door hun postcode.
Methode voor het meten van de impact De economische impact wordt gemeten door de beheersgegevens van elk museum te herwerken. Er wordt rekening gehouden met: -
de uitgaven van het museum op het grondgebied (investeringen, werking); de lonen die aan de ter plaatse wonende werknemers worden uitbetaald, met aftrek van de financieringen afkomstig van binnen het grondgebied (lokale subsidies); de uitgaven van de bezoekers van het museum buiten het museum (horeca, ...);
De netto toegevoegde waarde op het grondgebied wordt berekend door middel van de meerwaardepercentages. De sociaal-culturele impact wordt gemeten door de bezoekers en gebruikers van het museum consequent te bevragen, om na te gaan welke voordelen zij zien (gemeten met een index). De voordelen van het museum voor de persoon worden beoordeeld door een enquête te houden bij: -
bezoekers van het museum; kinderen die aan een activiteit van het museum deelnemen (begeleiders, leerkrachten of ouders worden ondervraagd); volwassenen en jongeren die aan een activiteit van het museum deelnemen.
De bezoekers of deelnemers zijn afkomstig van de regio Nord-Pas de Calais. Voor elke categorie (persoonlijke tevredenheid, saamhorigheid, openheid en nieuwe praktijken, creatie en vernieuwing) werden vragen opgesteld en geklasseerd om beetje bij beetje de nagestreefde effecten te beoordelen. Voor elke vraag plaatst de enquêteur het antwoord op een meetschaal van 1 tot 4 punten (de meting steunt op een waardering geuit door de bezoeker en geïnterpreteerd door de ondervrager).
2
Een tewerkstellingszone is een geografische ruimte waar de meeste actieve personen wonen en werken en waar vestigingen het gros van hun arbeidskrachten kunnen vinden om de arbeidsplaatsen in te vullen.
SusTRIP Meting van de economische en sociaal-culturele impact van de musea van Nord-Pas de Calais - Synthese
De media-impact is het resultaat van een kwantitatieve analyse van de mate waarin een museum in een bepaalde periode in de media aanwezig is (gevaloriseerd door de gelijkgestelde waarde in reclameboodschappen).
De resultaten De economische impact wordt uitgedrukt in de vorm van een waardebedrag, meting van de rijkdom die door het museum is ontstaan. De sociaal-culturele impact heeft de vorm van een index van waarde 1 (weinig impact) tot 4 (sterke impact), meting van de teweeggebrachte voordelen. De media-impact heeft de vorm van een waardebedrag, meting van de promotielast die op het grondgebied werd vermeden.
Frequentie van de resultaten De metingen worden het hele jaar door uitgevoerd. De resultaten worden één keer per jaar weergegeven op basis van de jaaractiviteit.
Ondersteuning van de impactmeting De economische, sociaal-culturele en media-impact worden nu met een Excel-tool gemeten. In die tool moeten gegevens (bedragen, resultaten van enquêtes, ...) worden ingegeven in een reeks tabellen. Vervolgens verwerkt het deze gegevens en gebruikt het ze om de impact van het museum op het lokale gebied (tewerkstellingszones), op het departement en op de regio te berekenen. De bron zijn statistische gegevens die steunen op enquêtes en regionale databanken. Deze laatste gegevens kunnen worden geüpdatet.
Aanpak getest en gevalideerd De musea waren uitermate gemotiveerd en hebben zich tijdens de hele periode ingezet (onthaal, bewakers, sprekers, tussenkomende partijen, ...) om resultaten te boeken. De economische gegevens van de verschillende diensten konden zonder moeite worden verzameld. Sommige musea hebben geen interne middelen om de enquête uit te voeren (slechts enkele dagen per jaar). Sommige musea vonden dat de aanpak zwaar doorwoog en een ware last betekende (tijd/personeel). Dat bevestigt hoe belangrijk het is dat het museum wordt begeleid. De musea waren bijzonder geïnteresseerd in de sociaal-culturele en mediabenaderingen. Sommige musea uitten de vrees dat de economische impact voor hen negatief zou kunnen zijn. Dankzij de conclusies van de testperiode kon het instrument worden aangepast en kon de haalbaarheid van de aanpak worden bewezen.
Voor een praktische en evolutieve aanpak De effectieve invoering van de impactmeting in elk museum van de regio is vernieuwend en experimenteel. De voorgestelde aanpak is minimalistisch, "robuust" en wordt op methodologisch en technisch vlak bevestigd zodat hij concreet in de musea kan worden ingevoerd. De gebruikers kunnen het instrument mettertijd verfijnen, verbeteren en aanpassen.
Bibliografie Economisch - Evaluation de l’impact économique, social, environnemental et media des grands événements sportifs et culturels au Royaume-Uni, Event Impacts (wwww.eventimpacts.com)
SusTRIP Meting van de economische en sociaal-culturele impact van de musea van Nord-Pas de Calais - Synthese
5
6
(Evaluatie van de economische, sociale, milieu- en media-impact van grote sport- en cultuurevenementen in het Verenigd Koninkrijk) Etude nationale des retombées économiques du patrimoine (Nationale studie van de economische weerslag van het erfgoed), Frans Ministerie van Cultuur, juni 2007 Le Modèle d’impact économique pour les arts et le patrimoine (MIEAP) (Het economische impactmodel voor kunst en erfgoed), Canada La mesure de l’impact économique d’un événement touristique (Meting van de economische impact van een touristisch evenement), DGCIS, 2010 Les premiers principes de l’analyse d’impact économique local d’une activité culturelle (De eerste principes voor de analyse van de lokale economische impact van een culturele activiteit), Yann Nicolas, Culture Méthodes (DEPS, Frans Ministerie van Cultuur), april 2007
Sociaal-cultureel - Evaluation de l’impact économique, social, environnemental et media des grands événements sportifs et culturels au Royaume-Uni, Event Impacts (wwww.eventimpacts.com) (Evaluatie van de economische, sociale, milieu- en media-impact van grote sport- en cultuurevenementen in het Verenigd Koninkrijk) - OESO (De alternatieve welzijnsindicatoren, 2006; Welzijnsindicator, 2011; ...) - Commissie voor de meting van economische prestaties en sociale vooruitgang, Stigliztrapport, 2009
Inlichtingen van de partners – Uitwisselen van informatie De musea zijn unaniem te vinden voor een deelname aan het project Alle deelnemers bevestigden dat ze belangstelling hadden voor het project, om meer bepaald de plaats van de musea in het lokale en regionale beleid te verstevigen. De musea toonden ook zeer veel belangstelling voor de studie. De conservatoren waren zeer enthousiast en ook de "technici" waren gemotiveerd. Sommige musea hadden enkele bedenkingen: -
-
beschikbaarheid van de personele middelen (mobilisatie van het personeel voor het inzamelen van de gegevens het hele jaar door) en van de technische middelen (sommige musea hadden moeite om boekhoudkundige gegevens te verzamelen of enquêtes uit te voeren). evaluatie van de sociaal-culturele impact (gevolgen zijn moeilijk in te schatten). Toch beklemtoonden ze dat deze indicatoren nut hebben, om de musea bij de gemeenschappen meer zichtbaarheid te geven, om ze te positioneren, te vergelijken en te doen evolueren.
SusTRIP Meting van de economische en sociaal-culturele impact van de musea van Nord-Pas de Calais - Synthese
