Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer. Databank Effectieve sociale interventies

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer Databank Effectieve sociale interventies

Deze methodebeschrijving is gemaakt door: E. Botjes Vereniging EigenKrachtWijzer [email protected] 06 1304 9254 www.eigenkrachtwijzer.nl Eef Botjes is manager van de Ontwikkeling & Beheer van de Vereniging EigenKrachtWijzer. Tevens ontwikkelaar van de methode. september 2013 Voor meer methodebeschrijvingen en eventuele vragen en/of reacties kun je terecht bij: www.movisie.nl/effectievesocialeinterventies. Deze methodebeschrijving is mede mogelijk gemaakt door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Het werkblad dat gebruikt is voor het maken van deze methodebeschrijving, is deels gebaseerd op het Werkblad beschrijving interventie van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en het RIVM.

2 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

Inhoudsopgave Inleiding: leeswijzer

04

Samenvatting

06

1.

Beschrijving methode 1.1 Probleemomschrijving 1.2 Doel van de methode 1.3 Doelgroep van de methode 1.4 Indicaties en contra-indicaties 1.5 Aanpak 1.6 Materiaal 1.7 Uitvoerende organisaties 1.8 Benodigde competenties van de uitvoerder 1.9 Overige randvoorwaarden 1.10 Overeenkomsten en verschillen met andere interventies 1.11 Contactgegevens ontwikkelaar

10 10 11 11 12 12 17 17 18 18 19 20

2.

Onderbouwing 2.1 De ontwikkelgeschiedenis van de methode 2.2 Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak

21 21 23

3.

Onderzoek naar praktijkervaringen 3.1 Praktijkervaringen van de uitvoerder 3.2 Praktijkervaringen van de cliënt/burger 3.3 Praktijkvoorbeeld

25 26 26 27

4.

Effectonderzoek 4.1 Directe aanwijzingen voor de effectiviteit 4.2 Indirecte aanwijzingen voor de effectiviteit

29 29 31

5.

Conclusies 5.1 Samenvatting werkzame elementen 5.2 Samenvatting effectonderzoek

32 32 32

6

Verantwoording 6.1 Zoeken en selecteren van literatuur 6.2 Literatuur

33 33 33

Bijlage 1: Toelichting effectonderzoek Bijlage 2: Overzicht onderzoeken en de hoofdkenmerken Bijlage 3: Methodologische kenmerken en resultaten effectonderzoeken

34 36 38

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 3

Inleiding: leeswijzer Professionals en burgers worden in de sociale sector geconfronteerd met een wirwar aan informatie waar ze een weg in moeten vinden. Die informatie is vaak versnipperd en daardoor weinig toegankelijk. In de Databank Effectieve sociale Interventies brengen wij methoden waarmee in de sociale sector gewerkt wordt, bij elkaar. De methodebeschrijvingen geven een zo volledig mogelijk beeld van alle beschikbare informatie over een methode. Als hulpverlener, actief burger of vrijwilliger kunt u hiermee vaststellen of de methode geschikt is voor de situatie waarin u of uw organisatie iets wil doen. Als gemeente kunt u zich op de hoogte stellen van de methoden die er zijn en wat er bekend is over de effectiviteit. Op basis daarvan kunt u met organisaties in uw gemeente in gesprek gaan over de inzet van deze methoden. Indien u besluit om met de methode aan de slag te gaan, verwijzen we u naar de ontwikkelaar voor het handboek en eventuele andere beschikbare materialen. De methodebeschrijving is opgebouwd langs vier lijnen. Onderdeel 1 van dit document beschrijft de methode zelf, zoals de doelen, de doelgroep en de aanpak. Onderdeel 2 laat de onderbouwing van de methode zien: de visies, theorieën en wetenschappelijke onderzoeken die de ontwikkelaar heeft gebruikt bij het ontwikkelen van de methode. Onderdeel 3 geeft zicht op de praktijkervaringen van de uitvoerder en de cliënt/burger met de methode. Onderdeel 4 geeft inzicht in wat er wetenschappelijk bekend is over de effectiviteit van de methode. De methodebeschrijving is in nauwe samenwerking met de ontwikkelaar van de methode tot stand gekomen. Zo levert de ontwikkelaar informatie aan en geeft deze feedback op het concept en toestemming voor publicatie. Soms schrijft de ontwikkelaar zelf de methodebeschrijving, dan biedt MOVISIE begeleiding en geeft zij feedback. De methode wordt uitgebreid in kaart gebracht. Dit kan de ontwikkelaar op zijn beurt een impuls geven voor verdere ontwikkeling van de methode. Een methode staat dus niet stil, de methodebeschrijvingen zullen dan ook regelmatig worden herzien. De methodebeschrijving is gebaseerd op een systematische zoektocht naar informatie. Bij die zoektocht werken de medewerker die de methodebeschrijving maakt en een informatiespecialist van de afdeling kennisstromen van MOVISIE intensief samen. Bij het zoeken van informatie over methoden zijn doorgaans de volgende zoekstrategieën toegepast: het inwinnen van informatie bij de ontwikkelaar, uitvoerende instanties en/of eventuele onderzoekers van de methode, het doorzoeken van Nederlandse en/of internationale databanken, het checken van referenties van reeds gevonden informatiemateriaal en een internet deskresearch. De verantwoording van de toegepaste zoekstrategieën is in beknopte zin terug te vinden in onderdeel 6.1. De zoekgeschiedenis is in uitgebreidere vorm vastgelegd in een hiertoe ontwikkelde flowchart, die is opgenomen in het archief van MOVISIE. Het relevante gevonden materiaal is terug te vinden in het literatuuroverzicht in onderdeel 6.2. Bij het effectonderzoek (onderdeel 4) wordt onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte aanwijzingen voor effectiviteit. Een toelichting op dit onderscheid vindt u in bijlage 1. Om de tekst in de methodebeschrijving zelf laagdrempelig te houden, worden de belangrijkste onderzoekskenmerken en resultaten zoveel mogelijk in woorden beschreven. De achterliggende cijfers vindt u in bijlage 3 en verder.


Wij wensen u veel inspiratie bij het lezen van deze methodebeschrijving. Wij hopen dat u zich hiermee een goed beeld kunt vormen van wat deze methode u te bieden heeft.


Samenvatting

1. Beschrijving methode Doel Het doel van de EigenKrachtWijzer (EKW) is het ondersteunen van burgers en hulpverleners bij vraagverheldering over wonen, werken, welzijn en zorg en het zelfstandig vinden van oplossingen voor hun vraag. Doelgroep De EigenKrachtWijzer is primair bedoeld voor alle burgers van een gemeente. De secundaire doelgroep bestaat uit hulpverleners/professionals. Aanpak De EigenKrachtWijzer is een digitaal instrument voor vraagverheldering op de terreinen wonen, werken, welzijn en zorg. Het instrument bestaat uit een vragenlijst en oplossingssuggesties die burgers helpen bij het vinden van oplossingen voor het verbeteren van hun leefsituatie. De EKW bevat een sociale kaart voor een specifieke gemeente. De methode EKW bestaat uit twee onderdelen: (1) de wijze waarop primair de burger maar tevens hulpverleners/professionals de EKW kunnen gebruiken en (2) de implementatie van de EKW bij een gemeente. De burger doorloopt de vragenlijst zelfstandig of met hulp. De EKW bestaat uit vijftien modules op het gebied van wonen, werken, welzijn en zorg. Na het doorlopen van de vragenlijst kan de burger zelf met de oplossingen van zijn of haar keuze aan de slag gaan. Dat kan soms betekenen dat zij zelf actie moeten ondernemen om contact te zoeken met een organisatie. De burger kan bij sommige organisaties dat contact al direct in de EKW initiëren door het invullen van een contactformulier dat per e-mail naar de betreffende organisatie wordt verstuurd. De implementatie van de EKW bij een gemeente vindt gefaseerd plaats: (1) implementatie EKW voor burgers; (2) implementatie EKW voor professionals; (3) doorgeleidingsmogelijkheid naar organisaties voor burgers; (4) integratie in werkprocessen en andere backoffice systemen. Het pakket wordt specifiek op de behoefte van de gemeente afgestemd. Iedere gemeente die lid is van de Vereniging EigenKrachtWijzer krijgt een eigen URL waarop de applicatie beschikbaar is, in de vormgeving van de EigenKrachtWijzer. In de regel zal dit zijn: www.eigenkrachtwijzerGEMEENTENAAM.nl. Materiaal Er zijn gemeentespecifieke EKW-websites voor de leden van de Vereniging EKW. Voor leden is ook de volgende informatie beschikbaar.


 ‘Implementatieplan EKW bij Gemeenten’ (2012) (zie 1.5).  Gemeente specifieke websites EigenKrachtWijzer.  Promotiemateriaal voor burgers in een gemeente bestaande uit een flyer, posters, een advertentietekst en een button voor gebruik op een website. Op de website van de Vereniging EigenKrachtWijzer (www.eigenkrachtwijzer.nl) is de volgende informatie beschikbaar (en te downloaden).  Informatie over de Vereniging EKW, waaronder de statuten, uitleg over het instrument en nieuws.  Brochure van de Vereniging EigenKrachtWijzer. Uitvoerende organisaties De uitvoerende organisaties van de EigenKrachtWijzer zijn gemeenten. Zij zetten de EKW in voor hun burgers. Ontwikkelaar Vereniging EigenKrachtWijzer [email protected] 06 13 04 92 54 www.eigenkrachtwijzer.nl Contactpersoon Dhr. E. (Eef) Botjes 06 13 04 92 54 [email protected]

2. Onderbouwing De methode EigenKrachtWijzer is ontstaan uit een beleidsvisie die gebaseerd is op het stimuleren van zelfredzaamheid (eigen kracht) van burgers. Deze beleidsvisie is vooral door het project De Kanteling van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) uitgewerkt. Kenmerkend voor deze nieuwe visie/benadering is dat professionals in gesprek gaan met burgers en dat zij in dat gesprek gezamenlijk bepalen wat de behoefte aan ondersteuning is en in hoeverre de burger ondersteuning vanuit het eigen netwerk kan inzetten. Het (opnieuw) stimuleren van burgerkracht vormt hierbij een belangrijk motief (zie ook de RMO-publicatie ‘Burgerkracht: De toekomst van het sociaal werk in Nederland’, De Boer & Van der Lans, 2011). De EKW volgt deze gedachtegang. De vraagverheldering via de vragenlijst functioneert als het ware als een gesprek met een professional/hulpverlener en daagt de burger uit na te denken over zijn/haar situatie en mogelijke oplossingen.


3. Onderzoek naar praktijkervaringen Praktijkervaringen van de uitvoerder 1. Uit onderzoek in de gemeente Almere naar de kosten en baten van De Kanteling blijkt dat de EKW een sterk en bij de inwoners populair instrument is in De Kanteling en ook substantieel bijdraagt aan de realisatie van de noodzakelijke bezuinigingen. De EKW helpt inwoners hun eigen mogelijkheden te verkennen (Botjes, 2012). Praktijkervaringen van de burger 2. Uit wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van de EKW bij ouderen in 2011 (Portegijs, De Rooij & Scheffer, nog te publiceren) blijkt dat de onderwerpen die in de EKW worden aangeboden aansluiten bij de problematiek van ouderen. De EKW wordt gebruiksvriendelijk bevonden en de vragen over het algemeen duidelijk. De geboden oplossingen konden veel deelnemers zich niet meer herinneren of ze waren minder tevreden over de geboden oplossingen. 3. Uit een enquête onder gebruikers van de EKW (Vereniging EigenKrachtWijzer, 2012) komt naar voren dat de EKW vooral via verwijzing door een professional gevonden wordt (61%). Een ruime meerderheid beoordeelt de EKW als ‘uitstekend’ of ‘goed’ (65%), 28% geeft het oordeel ‘matig’ en 7% oordeelt ‘slecht’. Eenzelfde oordeel wordt gegeven over de geboden oplossingssuggesties: 60% oordeelt ‘verrassend’ of ‘nuttig’, 28% oordeelt ‘matig of te beperkt’ en 12% oordeelt ‘slecht’. 4. Uit de implementaties in enkele gemeenten blijkt dat de EKW vooral voor de burgers en de consulenten (Wmo / Schuldhulpverlening, Sociale zaken) van de gemeente toegevoegde waarde heeft. Ketenpartners vinden het een nuttige aanpak, maar zijn minder geneigd de aanpak toe te passen omdat zij vaak al een eigen methode hanteren (Botjes, ongepubliceerd).

4. Effectonderzoek In 2011 heeft het Academisch Medisch Centrum Amsterdam in het kader van het Nationaal Programma Ouderenzorg een wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de EigenKrachtWijzer bij ouderen (Portegijs et al., nog te publiceren). Het merendeel van de deelnemers is positief over de EKW. Het gemiddelde rapportcijfer is een 7. Samenvattend kan gesteld worden dat de EKW helpt bij de bewustwording van problemen en behoeften van ouderen en een goed middel is om specifieke behoeften en problemen van ouderen vast te stellen. Ondersteuning door welzijns- of vrijwilligersorganisaties bij het invullen van de EKW maakt het voor ouderen gemakkelijker om het instrument te gebruiken en via de EKW gezamenlijk tot oplossingen te komen. De onderzoekers hebben niet kunnen vaststellen of het gebruik van de EKW de kwaliteit van leven van de deelnemers heeft verbeterd. Dit geldt ook voor de verbeteringen in het doen van dagelijkse activiteiten en voor de afname van gevoelens van eenzaamheid. Na zes maanden blijkt dat het gebruik van voorzieningen niet is afgenomen. Bij de deelnemers die de EKW


hebben ingevuld is wel het aantal problemen afgenomen.

5. Samenvatting werkzame elementen  De EigenKrachtWijzer is via internet 24/7 beschikbaar.  Een breed scala aan onderwerpen gericht op participatie: de EKW bevat vijftien onderwerpen die alle relevant zijn voor het stimuleren van participatie van burgers in de samenleving.  Laagdrempelig en een duidelijke vraagstelling: de EKW is goed zelfstandig in te vullen en de vragen in de EKW worden als duidelijk ervaren.  De EKW stimuleert zelfredzaamheid en helpt problemen oplossen: door de opbouw en de vraagverheldering worden gebruikers aan het denken gezet over hun situatie en staan ze open voor meerdere oplossingsrichtingen.  Generiek toepasbaar: de vraagverheldering en de landelijke oplossingssuggesties zijn generiek toepasbaar voor iedere gemeente.  De oplossingssuggesties zijn op regioniveau.


1. Beschrijving methode

De beschrijving van de methode is gebaseerd op de volgende informatie:  de website van de Vereniging EigenKrachtWijzer (www.eigenkrachtwijzer.nl)  de gemeentespecifieke websites (zie bijvoorbeeld www.eigenkrachtwijzeralmere.nl)  Implementatieplan EKW bij Gemeenten, geschreven door E. Botjes in samenwerkingmet ZoomBIM, uitgegeven in 2012 door Vereniging EigenKrachtWijzer en ZoomBIM. Als voor specifieke onderdelen in de beschrijving aanvullende informatiebronnen van de ontwikkelaar worden gebruikt, dan worden verwijzingen opgenomen in de tekst.

1.1 Probleemomschrijving Vele jaren zijn de beperkingen van burger en het ‘opheffen’ van die beperkingen door hulpverleners als uitgangspunt genomen in de aanpak van zorg en welzijn. Hierdoor is een claimgerichte en afhankelijke attitude ontstaan bij burgers en is de aanspraak op bijvoorbeeld gemeentelijke voorzieningen de afgelopen jaren sterk toegenomen. Een gevolg hiervan is dat enerzijds de zelfredzaamheid van de burger is afgenomen en anderzijds de kosten van de hulpverlening (onder andere Wmo, AWBZ) sterk zijn toegenomen. Deze ontwikkeling is aan het einde van het vorige decennium politiek onderkend en heeft geleid tot beleidsvisies in het kader van een meer participatieve insteek van de Wmo, AWBZ en sociaal beleid. Centraal hierbij staat een omslag van claim- en aanbodgericht werken (gericht op het verstrekken van voorzieningen en hulpmiddelen) naar vraag- en resultaatgericht werken (gericht op participatie en zelfredzaamheid). Het uitgangspunt van de vernieuwing ligt bij de burgers zelf. De uiteindelijke doelstelling is dat zij beter en/of langer kunnen blijven meedoen in de samenleving. Een dergelijke omslag, kanteling genoemd, vraagt in veel gemeenten om ingrijpende veranderingen, zowel in de interne organisatie als in de relatie met burgers en partnerorganisaties. Gemeenten zullen in de komende periode moeten bezuinigen, waarschijnlijk ook op maatschappelijke ondersteuning. Hoewel kantelen geen oplossing is voor geldtekort in de Wmo, kan de nieuwe manier van werken wel behulpzaam zijn bij stellen van (financiële) prioriteiten. De focus van een gemeente verschuift van het verstrekken van (individuele) voorzieningen naar vraagverheldering en het ontwikkelen van nieuwe oplossingen. Gemeenten worstelen met het vormgeven van deze nieuwe wijze van dienstverlening. Er is behoefte aan instrumenten die zowel de burger als de professionals ondersteunen in het proces van vraagverheldering en het vinden van oplossingen (sociale kaartinformatie).


1.2 Doel van de methode Het doel van de EigenKrachtWijzer is het ondersteunen van burgers en hulpverleners met vraagverheldering over wonen, werken, welzijn en zorg en het zelfstandig vinden van oplossingen voor hun vraag. De EKW heeft daartoe de volgende subdoelen.  Het stimuleren van het zelfoplossend vermogen en het inzetten van het eigen netwerk door burgers bij het vinden van oplossingen voor hun vraagstelling.  Per gemeente, per situatie een scala aan oplossingssuggesties (organisaties, producten, diensten, informatie) bieden uit diverse sociale kaarten, waaruit de burger en de hulpverlener een keuze kunnen maken.  Voor geselecteerde oplossingen een contactverzoek aanmaken, waarna de desbetreffende organisatie contact opneemt met de burger.  De mogelijkheid om het verslag van de vraagverheldering digitaal ter beschikking te stellen aan een organisatie, als voorbereiding op het gesprek.  Het stimuleren van organisaties om burgers te ondersteunen bij het invullen van de EKW. Naam van de methode De naam van de methode, EigenKrachtWijzer, refereert aan:  het stimuleren van eigen kracht van burgers  het wijzen op eigen krachtvoorbeelden tijdens het proces van vraagverheldering  het wijzer worden over de eigen situatie en mogelijke oplossingen door het doorlopen van de methode.

1.3 Doelgroep van de methode De EKW is primair bedoeld voor alle burgers van een gemeente. Zij kunnen het instrument zelfstandig of met hulp van een naaste of hulpverlener gebruiken. De secundaire doelgroep bestaat uit hulpverleners/professionals. Zij kunnen het instrument gebruiken als ondersteuning bij het voeren van een gesprek met een (potentiele) cliënt op basis van vraagverheldering, in het bijzonder over onderwerpen die niet tot hun primaire aandachtsgebied behoren. Bovendien krijgen de professionals via de EKW direct de beschikking over een sociale kaart.


1.4 Indicaties en contra-indicaties In de documentatie over de methode worden geen specifieke indicatie- of contraindicatiecriteria gegeven.

1.5 Aanpak De aanpak van de EigenKrachtWijzer bestaat uit twee onderdelen. Ten eerste de wijze waarop primair de burger maar tevens hulpverleners/professionals de EKW kunnen gebruiken en ten tweede de implementatie van de EigenKrachtWijzer bij een gemeente. A. Gebruik van de EKW door de burger en de hulpverlener/professional De EigenKrachtWijzer is een digitaal instrument voor vraagverheldering op de terreinen wonen, werken, welzijn en zorg. Het instrument bestaat uit vragenlijsten die bezoekers helpen bij het vinden van oplossingen voor het verbeteren van hun leefsituatie. Na het invullen van de vragenlijst op een website krijgt de burger een overzicht van organisaties in de gemeente die hem of haar verder kunnen helpen. De EKW is primair gemaakt voor burgers, maar kan ook door professionals worden gebruikt. Bijvoorbeeld bij de voorbereiding van of tijdens een gesprek met een burger naar aanleiding van een doorgeleiding, of wanneer een burger wordt begeleid bij het invullen van de EKW als hij/of zij daarom heeft gevraagd. De website De EigenKrachtWijzer is voor de burger te vinden op de website van de gemeente. Door op het EKW-icoon te klikken, komt de burger hier terecht. Op de website kan de burger (1) informatie lezen over de EKW, de visie en de vragenlijst, (2) de vragenlijst invullen en (3) hulp aanvragen bij het invullen van de vragenlijst. Op de website treft de burger een instructiefilm aan, maar de site leidt de burger ook door de methode. Ook tijdens het doorlopen van de EKW kan de burger instructiefilms bekijken. Het invullen van de vragenlijst De EKW bestaat uit vijftien modules (sets vragenlijsten) op het gebied van wonen, werken, welzijn en zorg. Iedere gemeente bepaalt zelf welke van de vijftien modules in het EKW-portaal opgenomen worden. Een overzicht van de modules: 1. Communiceren: verkennen van de mate waarin spreken, lezen, schrijven in het dagelijks leven tot problemen leidt. 2. Talent: verkennen van aanwezige talenten en de mogelijke inzet daarvan voor anderen bepalen. 3. Veiligheid: verkennen van de mate waarin de veiligheid thuis, buitenshuis en in het verkeer


in het dagelijks leven tot problemen leidt. 4. Sociale contacten: verkennen van de mate waarin eenzaamheid of problemen met het aangaan van sociale contacten tot problemen leiden. 5. Wonen: verkennen van de mate waarin de woonsituatie of de buurt tot problemen leidt. 6. Gezondheid: verkennen van de mate waarin de gezondheid of beperkingen tot problemen leiden. 7. Zelfverzorging: verkennen van de mate waarin men beperkingen ervaart bij de zelfverzorging. 8. Mobiliteit: verkennen van de mate waarin men beperkingen ervaart in de mobiliteit binnenshuis, in de buurt of over grotere afstanden. 9. Huishouden: verkennen van de mate waarin men beperkingen ervaart in het zelfstandig uitvoeren van het huishouden. 10. Mantelzorg ontvangen: verkennen van de mate waarin de mantelzorg die iemand ontvangt voorziet in de behoefte. 11. Mantelzorg geven: verkennen van de mate waarin de mantelzorg die iemand aan anderen geeft tot problemen leidt bij de mantelzorger. 12. Financiën: verkennen van de mate waarin de financiële situatie tot problemen leidt. 13. Gezin en opvoeding: verkennen van de mate waarin de huiselijke situatie (partner, kinderen) tot problemen leidt. 14. Werk: verkennen van de mate waarin er behoefte is aan werk of vergelijkbare activiteiten (dagbesteding). 15. Leren: verkennen van de mate waarin gebrek aan scholing een probleem is. Het invullen van de EKW gebeurt in principe anoniem. Als de burger een inlogaccount aanmaakt, blijven de gegevens voor een bepaalde periode bewaard op de EKW-site. De burger kan ‘zijn/haar’ EKW-dossier opnieuw benaderen door in te loggen en eventueel opnieuw onderwerpen doorlopen. Als het account langere tijd niet wordt gebruikt, krijgt de burger een email met de vraag of het account gehandhaafd moet blijven. Als dat niet het geval is, worden alle gegevens verwijderd. Oplossingsmogelijkheden Na het doorlopen van de vragenlijst op de website krijgt de burger een overzicht van oplossingssuggesties: producten en/of diensten die geleverd worden door organisaties en instellingen in de gemeente. De burger kan zelf met de oplossingen van zijn of haar keuze aan de slag gaan. Dat kan soms betekenen dat zij zelf actie moeten ondernemen om contact te zoeken met een organisatie. De burger kan bij sommige organisaties dat contact al direct in de EKW initiëren, door een contactformulier in te vullen dat per e-mail naar de betreffende organisatie wordt verstuurd. De burger kan daarbij de organisatie (expliciet) toestemming geven haar EKW-dossier in te zien. Alleen de betreffende organisatie kan het rapport bekijken. De organisatie neemt vervolgens contact op met de burger voor een afspraak. Omdat zij al over informatie beschikken, kan het gesprek als het ware ‘warm’ van start gaan. Evaluatie De burger wordt na het invullen van de EKW gevraagd een enquête in te vullen. De resultaten van de enquête gaan naar de contactpersoon van de gemeente. Op basis van deze informatie


krijgen de gemeente en de vereniging inzicht in de ervaringen van burgers met de EKW. Als een burger NAW-gegevens heeft vermeld in de enquête, kan de contactpersoon eventueel contact leggen met de burger voor het geven van een toelichting op vragen of voor nadere informatie over de ervaringen van de burger met de EKW (zie ook hoofdstuk 3). B. Implementatie EigenKrachtWijzer bij een gemeente Organisatie Burgers van een gemeente kunnen gebruik maken van de EKW nadat hun gemeente lid is geworden van de Vereniging EigenKrachtWijzer. Het College van B&W besluit over het lidmaatschap. Na dit besluit stelt de Vereniging EKW, in samenwerking met ZoomBIM en de gemeente, een implementatieplan op. In dit plan komen alle hierna beschreven aspecten aan de orde en worden keuzes gemaakt over de fasering, de gewenste functionaliteit van de EKW en de benodigde ondersteuning. Fases De implementatie van de EKW vindt gefaseerd plaats. Per fase neemt de functionaliteit van de EKW toe, maar niet iedere gemeente zal alle fasen doorlopen omdat er vooralsnog voor een ‘beperkte’ functionaliteit kan worden gekozen. Een volledige implementatie van de EigenKrachtWijzer omvat de volgende vier fasen: 1. 2. 3. 4.

Implementatie van de EKW voor burgers Implementatie van de EKW voor professionals Doorgeleidingsmogelijkheid naar organisaties voor burgers Integratie in werkprocessen en andere backoffice systemen.

Fase 1, ‘De Burger EKW’, is het basisonderdeel dat altijd bij het aangaan van het lidmaatschap van de Vereniging EKW zal worden geïmplementeerd. Aangeraden wordt om ‘De Burger EKW’ eerst succesvol geïmplementeerd te hebben, voordat de overige fasen worden geïmplementeerd. Zo kan eerst kennis en ervaring worden opgedaan over en met de EKW, kunnen burgers er gebruik van maken en kan worden geïnventariseerd waar behoefte aan is binnen de gemeente, aangezien de andere fasen vaak ‘maatwerk’ bevatten. In elke fase zijn er standaardonderdelen en optionele aanvullende onderdelen. Het totale af te nemen pakket wordt specifiek op de behoefte van de gemeente afgestemd. Hierna worden de fases afzonderlijk toegelicht. Fase 1: implementatie EKW voor burgers De implementatie van fase 1 vraagt een doorlooptijd van ongeveer twee maanden. Iedere gemeente die lid is van de Vereniging EKW krijgt de beschikking over de basisversie van het vraagverhelderingsinstrument. Deze basisversie biedt alle functionaliteiten die nodig zijn voor een goed werkend systeem. Standaard: Basisinrichting van het portaal Iedere gemeente die lid is van de Vereniging EKW krijgt één URL waarop de applicatie


beschikbaar is, in de vormgeving van de EigenKrachtWijzer. In de regel zal dit zijn www.eigenkrachtwijzerGEMEENTENAAM.nl (zie bijvoorbeeld www.eigenkrachtwijzeralmere.nl). Standaard: vijftien EKW-modules De EKW bestaat uit vijftien modules op het gebied van wonen, werken, welzijn en zorg (zie onderdeel A). Standaard: initiële vulling en beheertool voor oplossingendatabase De oplossingssuggesties zijn opgeslagen in de zogenoemde oplossingendatabase van de EKW en gekoppeld aan de relevante situaties van de EKW. Standaard is de oplossingendatabase gevuld met landelijke oplossingen. Per gemeente moeten de producten, activiteiten en diensten van lokale organisaties en instellingen aan de database worden toegevoegd. Standaard: koppeling met de GGD, MEE en/of G!DS sociale kaart Door middel van een bestaande koppeling met sociale kaarten van de GGD, MEE en/of G!DS kunnen de gegevens direct overgenomen worden in de oplossingendatabase van de EKW. De informatie uit deze sociale kaarten kan gebruikt worden om de burger die de vraagverheldering heeft doorlopen te voorzien van oplossingssuggesties, maar het beheer van de inhoud en dus het up-to-date houden van de informatie blijft bij de betreffende leverancier. Standaard: managementinformatie – Google Analytics Voor het verzamelen van gegevens over het gebruik van de EKW wordt Google Analytics gebruikt. Standaard: beschikking hebben over promotie- en basismateriaal voor communicatie Ieder lid van de Vereniging EKW kan gebruik maken van een standaard promotiekit in de huisstijl van de EKW, bestaande uit een flyer, posters, een advertentietekst en een button voor gebruik op een website. De basisversie kan worden uitgebreid met aanvullende onderdelen die kunnen ondersteunen bij het in gebruik hebben van de EKW. Aanvullend: koppeling met andere sociale kaarten Als een gemeente al een eigen digitale sociale kaart heeft, anders dan GGD, MEE of G!DS, dan is het waardevol om ook deze informatie beschikbaar te krijgen in de EKW. Aanvullend: training ‘Hulp bieden bij invullen EKW’ Via de EKW kan de burger om hulp vragen bij het invullen van de online vragenlijst. Deze service is standaard opgenomen op de website. De gemeente maakt hiervoor afspraken met mensen en/of een organisatie (of organisaties) die deze ondersteuning gaan verlenen. Voor deze organisaties en/of vrijwilligers kan de vereniging een training verzorgen: ‘Hulp bieden bij invullen EKW’. Fase 2: implementatie EKW voor professionals De professionele EKW beschikt over de volgende basisfunctionaliteiten.


 Direct zoeken in de oplossingendatabase; deze geeft toegang tot oplossingen uit gekoppelde sociale kaarten (indien van toepassing), landelijke oplossingen en handmatig toegevoegde oplossingen van de betreffende gemeente.  De beheertool van de oplossingendatabase.  Snel adviesfunctie: per module wordt een beperkt aantal vragen gesteld en vervolgens worden oplossingssuggesties getoond.  De EKW-versie voor professionals bevat per module dezelfde vraagstructuur als de EKWburgerversie. De vragen worden echter niet per pagina getoond maar direct onder elkaar opgebouwd. Deze versie is in het bijzonder geschikt voor een gesprek via de telefoon met een cliënt. Standaard: implementatie professionele EKW De basisimplementatie van de professionele versie bestaat uit:  afspraken maken over welke organisaties toegang krijgen tot de professionele EKW  het technisch toevoegen van de professionele EKW aan de applicatie  het uitgeven van inlogaccounts voor professionals. Fase 3: doorgeleidingsmogelijkheid naar organisaties voor burgers Het doel van de implementatie van fase 3 is tweeledig. Ten eerste wordt voor de burger het contact leggen met organisaties vergemakkelijkt (drempelverlagende werking) en ten tweede kan de organisatie zich goed voorbereiden en hoeft de burger zijn of haar verhaal niet nogmaals te vertellen. Om deze stap mogelijk te maken, is het van belang dat ketenpartners betrokken worden bij de EKW. Tijdens de implementatie van fase 3 wordt het proces van het direct contact kunnen leggen met ketenpartners (de doorgeleiding) ingericht, waarbij rekening wordt gehouden met de wensen en mogelijkheden van de gemeente. Standaard: implementatie betrekken ketenpartners In overleg met de gemeente en ketenpartners wordt bepaald wat er allemaal komt kijken bij dit onderdeel en komen onder andere de volgende vragen aan bod.  Welke organisaties/ ketenpartners worden betrokken voor de directe doorgeleidingen in de EigenKrachtWijzer?  Wie binnen de organisaties gaat de informatie uit het EKW-dossier gebruiken?  Hoe gaat de informatie uit het EKW-dossier gebruikt worden? Fase 4: integratie in werkprocessen Deze fase bestaat volledig uit additionele items bovenop het basispakket: Alle extra functionaliteiten zijn erop gericht om de mogelijkheden van het systeem breder in te zetten en de professional te ondersteunen in het begeleidingsproces om de burger zo zelfstandig mogelijk te laten leven. Communicatie De burger wordt op de volgende manieren op de hoogte gesteld van de EKW.  De gemeente en ketenpartners hebben op hun balies EKW-flyers staan.


 In de lokale media worden advertenties geplaatst.  In wijkcentra worden demonstraties gegeven en/of krijgen burgers de gelegenheid om de EKW in te vullen.

1.6 Materiaal Voor leden is de volgende informatie beschikbaar:  Implementatieplan EKW bij Gemeenten (zie 1.5). Dit plan wordt per gemeente op maat gemaakt.  EigenKrachtWijzer heeft gemeentespecifieke websites voor de leden van de Vereniging EKW. Iedere gemeente die lid is van deze vereniging, krijgt één URL waarop de applicatie beschikbaar is, in de vormgeving van de EigenKrachtWijzer. In de regel zal dit zijn www.eigenkrachtwijzerGEMEENTENAAM.nl (zie bijvoorbeeld www.eigenkrachtwijzeralmere.nl).  Promotiemateriaal voor burgers in een gemeente bestaande uit een flyer, posters, een advertentietekst en een button voor gebruik op een website. Op de website van de Vereniging EKW is de volgende informatie beschikbaar (en te downloaden).  Informatie over de Vereniging EKW, waaronder de statuten, uitleg over het instrument en nieuws.  Brochure van de Vereniging EKW: informatie over de EKW, achtergrond, kenmerken, over de vereniging, lidmaatschap en implementatie. De brochure wordt uitgereikt op congressen, tijdens presentaties/lezingen en op verzoek toegestuurd. Er wordt ook gebruik gemaakt van Twitter: @eigenkrachtwzr met recent nieuws over ontwikkelingen van de EKW.

1.7 Uitvoerende organisaties De uitvoerende organisaties van de EKW zijn gemeenten. Zij zetten het instrument in voor hun burgers. Op dit moment hebben de gemeenten Almere, Schijndel, Leeuwarden, Bergen en Maastricht een EKW. De gemeenten Eijsden-Margraten, Wijchen en Weert staan aan het begin van het implementatieproces. Circa 40 andere gemeenten overwegen de EKW ter beschikking te stellen aan hun inwoners. Gemeenten kunnen ook met hun ketenpartners, zoals welzijns- en vrijwilligersorganisaties, afspraken maken over hun ondersteunende rol bij de inzet van de EKW. Denk hierbij aan


verwijzen naar de site en ondersteuning bij het invullen van de EKW (zie 1.5, ook fase 3).

1.8 Benodigde competenties van de uitvoerder Gemeenten zijn de uitvoerders van de EKW, in samenwerking met de Vereniging EKW. Binnen de gemeente wordt een projectleider aangewezen voor de implementatie. Het inzetten van de EKW vraagt om een beleidsafweging. In hoeverre past de methode bij het dienstverleningsconcept van de gemeente? Sluit de methode aan bij de beleidsontwikkeling op het gebied van bijvoorbeeld welzijn en sociale zaken? Het lidmaatschap van de vereniging en het inzetten van de EKW vergt een gedegen voorstel voor besluitvorming in het college van B&W. Dit vraagt competenties die passen bij een (senior) beleidsadviseur maatschappelijke ontwikkeling/sociale zaken. Beheerder Het beheren van de oplossingssuggesties (zie 1.5, fase 1) vergt een korte instructie. De beheerder beoordeelt tevens de relevantie van (nieuwe) oplossingen voor bepaalde situaties (bijvoorbeeld verslaving). De beheerder moet kennis hebben van het aandachtsgebied, dan wel collega’s of ketenpartners met deze expertise kunnen mobiliseren/raadplegen. Dit vraagt kennis van het werkveld op hbo-niveau, communicatieve vaardigheden en besluitvaardigheid. Ondersteuners Van professionals of vrijwilligers die burgers ondersteunen bij het doorlopen van de EKW, wordt een faciliterende rol of houding gevraagd.

1.9 Overige randvoorwaarden Lidmaatschap en kosten Lidmaatschap van de Vereniging EKW is een voorwaarde voor gemeenten om gebruik te kunnen maken van de methode. Het lidmaatschap kost € 0,25 per inwoner per jaar. Eenmalig komen daar implementatiekosten bij voor onder andere het samenstellen van de oplossingendatabase (zie 1.5, fase 1). Deze kosten bedragen ten minste € 7.500. Het basispakket wordt verder uit de contributiebijdragen gefinancierd. Voor de aanvullende onderdelen geldt een additionele bijdrage in de kosten, die vooraf geoffreerd wordt (zie 1.5, fase 1).


Kwaliteitsbewaking De methode is continu in ontwikkeling. Gebruikers reageren via het invullen van een enquête of via het melden van suggesties, opmerkingen en fouten tijdens het gebruik van de EKW. Deze reacties worden beoordeeld, incidenten worden direct in behandeling genomen. Op basis van deze informatie krijgen de gemeente en de Vereniging EKW inzicht in de ervaringen van burgers. Exploitatie, beheer, onderhoud en verdere ontwikkeling van de EKW worden gewaarborgd in de Vereniging EKW. Deze vereniging heeft een gebruikersgroep samengesteld (zie 2.1), bestaande uit vertegenwoordigers van deelnemende gemeenten, waarin de ervaringen met de EKW worden gedeeld en gewenste ontwikkelingen in gang worden gezet. Er is een Service Level Agreement afgesloten met de technisch en functioneel beheerder van de EKW: ZoomBim. In deze overeenkomst zijn performanceafspraken gemaakt en respons- en oplostijden afgesproken voor het oplossen van incidenten. Aanwijzen contactpers(o)on(en) gemeente Binnen elke deelnemende gemeente is het wenselijk om één persoon verantwoordelijk te maken voor het beleid ten aanzien van de oplossingendatabase en andere beleidskeuzes die gemaakt moeten worden tijdens en na de implementatie van de EKW. Het projectteam bestaat minimaal uit één contactpersoon van de gemeente en de projectleider van de Vereniging EKW. Zij zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor een goede implementatie van de EKW bij de gemeente. Na de implementatie moeten twee rollen belegd zijn in de gemeentelijke organisatie:  een eindverantwoordelijke voor het onderhouden van de oplossingendatabase  een contactpersoon voor de helpdesk; technische ondersteuning zal ZoomBIM voor haar rekening nemen maar voor inhoudelijke vragen van burgers zal naar de contactpersoon van de gemeente verwezen worden.

1.10 Overeenkomsten en verschillen met andere interventies Tegelijk met de ontwikkeling van de EigenKrachtWijzer is Regelhulp ontstaan. Regelhulp is ontwikkeld door het ministerie van VWS en heeft net als de EKW gemeenten en haar inwoners als doelgroep. De insteek van de instrumenten is verschillend en daarom kunnen zij beide prima naast elkaar bestaan. Gemeenten maken ook gebruik van beide instrumenten. Onderstaand wordt Regelhulp kort beschreven en worden de verschillen met de EKW aangegeven. Regelhulp Regelhulp is een landelijke digitale wegwijzer van de overheid voor iedereen die op zoek is naar zorg of ondersteuning. Regelhulp richt zich op cliënten en mensen in hun omgeving


(mantelzorgers, familieleden, enzovoort) en op ouders/verzorgers van kinderen tot ongeveer 18 jaar. Het webportaal van Regelhulp bevat actuele informatie op het gebied van zorg, welzijn, opvoeden & opgroeien en sociale zekerheid. Samenwerkende organisaties zijn onder andere gemeenten, CIZ, UWV en SVB. Daarnaast zijn vele organisaties betrokken bij de totstandkoming van de inhoud. Overeenkomsten Zowel Regelhulp als de EigenKrachtWijzer zijn digitale vraagverhelderingsinstrumenten die mensen inzicht geven in hun persoonlijke situatie. Beide zijn beschikbaar voor gebruik door gemeenten. Beide instrumenten bieden informatie en oplossingssuggesties voor problemen op diverse levensgebieden. Verschillen Regelhulp is landelijk, de EigenKrachtWijzer is lokaal. De EKW helpt mensen via uitgebreide vraagverheldering hun hulpvragen en situatie in kaart te brengen. Regelhulp biedt een compacte vraagverheldering die mensen inzicht geeft in hun mogelijkheden om mee te doen in de samenleving, aan het werk te blijven en voldoende zorg te krijgen. Regelhulp en de EigenKrachtWijzer staan los van elkaar, maar vullen elkaar wel aan. Een bezoeker van de EKW kan daar tot de conclusie komen dat meer informatie nodig is over bijvoorbeeld regelgeving. Dan is een verwijzing naar Regelhulp, met zijn informatie- en wegwijzerfunctie, zinvol. Een bezoeker van Regelhulp kan het advies krijgen om het netwerk in de eigen omgeving in kaart te brengen. Dan is een doorschakeling naar de EKW zinvol, waar die persoon geholpen wordt om na te denken over zijn netwerk en om dat netwerk in te schakelen voor hulp. De EigenKrachtWijzer en Regelhulp hebben onvoldoende overeenkomsten om effectonderzoeken naar Regelhulp als indirect wetenschappelijk bewijs voor de EKW mee te nemen.

1.11 Contactgegevens ontwikkelaar Vereniging EigenKrachtWijzer Tormentil 38 8445 RE Heerenveen [email protected] www.eigenkrachtwijzer.nl Contactpersoon Dhr. E. (Eef) Botjes 06 13 04 92 54 [email protected]


2. Onderbouwing

2.1 De ontwikkelgeschiedenis van de methode In 2007 heeft de gemeente Almere het initiatief genomen om, samen met maatschappelijke partners, een vragenlijst te ontwikkelen voor een integrale intake van cliënten. Vertegenwoordigers van diverse organisaties waren betrokken, zoals:  gemeentelijke afdelingen, zoals Maatschappelijke ontwikkeling (Wmo) en Sociale zaken (werk & inkomen, schuldhulpverlening)  GGD Flevoland  MEE IJsseloevers  Welzijnsorganisatie de Schoor  WMO-raad  Vrijwilligers-en mantelzorgcentrale Almere  Triade (zorgorganisatie voor mensen met een verstandelijke, meervoudige, sociale of psychiatrische beperking)  Zorggroep Almere (23 gezondheidscentra)  Kwintes (ondersteunt mensen met langdurige psychische problemen). Er is een vragenlijst ontwikkeld met 20 onderwerpen, in totaal 70 pagina’s. Deze vragenlijst is begin 2008 door de GGD gepubliceerd. In de praktijk bleek de papieren versie niet werkbaar bij een intake. Inmiddels was de gemeente Almere een pilotgemeente geworden voor het project De Kanteling van de VNG (zie ook www.vng.nl). De Wmo gaat in haar nieuwe benadering uit van een gekantelde aanpak van ondersteuning: het compensatiebeginsel. Het VNG-project De Kanteling helpt en stimuleert gemeenten hierbij. Vanuit die gedachte paste het beter om de vragenlijst om te bouwen naar een instrument voor vraagverheldering voor de inwoners van Almere. Burgers zouden met dit instrument hun eigen situatie in kaart kunnen brengen. Bovendien moest het instrument niet alleen vragen bevatten, maar ook voorbeelden van eigen kracht tonen; voorbeelden van de wijze waarop iemand zelf een oplossing had gevonden voor een probleem. Nadat een burger een vragenlijst had doorlopen, moest hij/zij ook een beknopt overzicht krijgen van oplossingssuggesties die pasten bij de problematiek. Deze methode zou primair voor de burger zijn, maar ook toepasbaar zijn als intake-instrument voor professionals. Daarmee was het idee voor de EigenKrachtWijzer geboren. Met dezelfde partners als waarmee de vragenlijst was opgesteld, is vervolgens in workshopverband intensief gewerkt aan de ombouw van de vragenlijst naar het vraagverhelderingsinstrument EigenKrachtWijzer, inclusief eigenkrachtvoorbeelden en oplossingssuggesties. ZoomBIM beschikte over de technologie om het instrument vorm te geven. Tussenversies van de EKW werden door de ketenpartners getest. Voor het genereren van oplossingssuggesties zijn koppelingen gebouwd tussen de EKW en de sociale kaarten van GGD Flevoland en MEE IJsseloevers.


In het voorjaar van 2010 was het instrument gereed voor gebruik door burgers Gedurende het eerste jaar is de EKW op basis van gebruikerservaringen geoptimaliseerd. Het gebruik van de EKW door inwoners is geobserveerd, zowel tijdens de ondersteuning van ouderen als bij het gebruik van de EKW in wijkcentra In Almere. In het kader van de ondersteuning bij het invullen van de EKW zijn twaalf laptops ingezet, waarmee de professionals van de betrokken organisaties mensen thuis hielpen met het invullen. Exploitatie, beheer, onderhoud en verdere ontwikkeling van de EigenKrachtWijzer vraagt om samenwerking van gemeenten. Deze samenwerking waarborgt ook de continuïteit van het instrument en zorgt voor een bestendige financiering voor exploitatie, beheer en ontwikkeling van de EKW. De samenwerking heeft vorm gekregen in verenigingsverband. De Vereniging EigenKrachtWijzer is op 13 april 2011 opgericht door de wethouder van de gemeente Almere, Ineke Smidt en de ontwikkelaar van de methode, Eef Botjes. De vereniging heeft een gebruikersgroep samengesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van de deelnemende gemeenten. Deze groep richt zich op de doorontwikkeling van het instrument. Sinds de oprichting van de vereniging zijn er zes gemeenten lid geworden:  Almere  Schijndel: 1 november 2011  Leeuwarden: 1 maart 2012  Bergen: 1 januari 2013  Maastricht: 1 maart 2013  Eijsden-Margraten: 1 augustus 2013*  Wychen: 1 augustus 2013*  Weert: 1 september 2013* * naar verwachting Doorontwikkeling Op basis van enquêteresultaten van EKW-gebruikers (91) in de periode januari 2011 tot september 2012 en observaties in Almere zijn er verbeteringen aangebracht in de functionaliteit, zowel qua content als qua techniek. We noemen de volgende voorbeelden. 1. December 2010-april 2011: er zijn twee modules ontwikkeld (separaat project): “Mezelf ontwikkelen door Werk en andere activiteiten” en “Mezelf ontwikkelen door het volgen van onderwijs”. De eerstgenoemde module gaat ook over dagbesteding, wat relevant kan zijn voor ouderen. 2. December 2011: er zijn instructiefilmpjes toegevoegd. Daarnaast zijn op initiatief van enkele leden (Almere, Schijndel en Leeuwarden) en ervaringen uit de implementaties de volgende ontwikkelingen gestart. 1. AWBZ-begeleiding: de huidige vijftien modules van de EigenKrachtWijzer zijn getoetst op geschiktheid voor de AWBZ-begeleiding. Conclusie is dat de modules de AWBZproblematiek voldoende omvatten, maar dat de vraagverheldering van sommige modules mogelijk wat meer toegespitst moet worden op de AWBZ. Inmiddels is er een werkgroep vanuit de drie gemeenten gevormd die hiermee aan de slag gaat. 2. Sociale kaart: er is bij gemeenten grote behoefte aan een sociale kaart met informatie op


stadsdeel-/wijkniveau. Momenteel wordt binnen de EKW een database ontwikkeld met landelijke en lokale oplossingssuggesties, die gevuld wordt vanuit bestaande sociale kaarten (dus niet een nieuwe sociale kaart, maar informatie samenbrengen uit elders verzamelde en beheerde bronnen). De Vereniging EKW heeft afspraken met de GGD, MEE en G!ds gemaakt over het gebruik van hun informatie in de EKW-database. Daarnaast kan lokale informatie, bijvoorbeeld een activiteitenoverzicht van een wijkcentrum, ingelezen worden in de database. Op deze manier krijgen gemeenten via de EKW de beschikking over een geïntegreerde sociale kaart. Dit is niet alleen handig voor de EKW-gebruikers, maar ook voor professionals die snel een oplossingssuggestie willen vinden. Deze groep heeft daar grote behoefte aan in het kader van De Kanteling, te meer omdat zij op dit moment vooral kennis hebben van gemeentelijke voorzieningen en niet van algemene, lokale voorzieningen. De EKW-versie voor professionals voorziet hierin. 3. Sneller naar oplossingssuggesties: het proces van vraagverheldering naar oplossingssuggesties wordt geoptimaliseerd. Sommige modules bestaan uit meerdere submodules (bijvoorbeeld: veiligheid gaat over de thuissituatie, buiten en in het verkeer). Indien alle submodules relevant zijn, worden die nu eerst volledig doorlopen voordat er oplossingssuggesties worden getoond. Dat wordt veranderd. Als iemand een submodule heeft doorlopen, verschijnen er direct oplossingssuggesties. Naar verwachting zullen deze aanpassingen, met name nummer 2 (sociale kaartinformatie) de EKW aantrekkelijker maken voor het gebruik door professionals.

2.2 Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak De methode EigenKrachtWijzer is ontstaan uit een beleidsvisie die gebaseerd was op het stimuleren van zelfredzaamheid (eigen kracht) van burgers. Deze beleidsvisie is vooral door het project De Kanteling van de VNG uitgewerkt. (Zie ook http://www.vng.nl/onderwerpenindex/maatschappelijke-ondersteuning/wmo-project-dekanteling). De Wmo gaat in haar nieuwe benadering uit van een gekantelde aanpak van ondersteuning: het compensatiebeginsel. Burgers hebben niet langer recht op een bepaalde voorziening bij een indicatiestelling, ze hebben recht op ondersteuning om zelfstandig te blijven wonen en deel te nemen aan de maatschappij. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de compensatie van de beperkingen als gevolg waarvan de zelfredzaamheid afneemt en de bewoner niet meer volledig kan deelnemen aan de maatschappij (=compensatieplicht). Hoe die compensatie eruit moet zien, is niet omschreven in de wet. Het resultaat van de compensatie is wat telt. Gemeenten zijn vrij in de manier waarop ze de compensatieplicht invullen. Kenmerkend voor de nieuwe benadering is dat professionals in gesprek gaan met burgers en in samen met hem of haar bepalen wat de behoefte aan ondersteuning is en in hoeverre de burger ondersteuning vanuit het eigen netwerk kan inzetten. Het (opnieuw) stimuleren van burgerkracht vormt hierbij een belangrijk motief (De Boer & Van der Lans, 2011).


De EKW volgt deze gedachtegang. De vraagverheldering functioneert als het ware als een gesprek met een professional/hulpverlener en daagt de burger uit na te denken over zijn/haar situatie en mogelijke oplossingen.


3. Onderzoek naar praktijkervaringen

De hieronder beschreven praktijkervaringen van de professional en cliënt/burger zijn gebaseerd op de volgende publicaties. 1. Gemeente bespaart met Kanteling Wmo, geschreven door Eef Botjes, gepubliceerd op de website van de VNG in 2012 (B). In het artikel worden de uitkomsten van het onderzoek door de gemeente Almere naar de kosten en baten van De Kanteling beschreven. De invoering van de EigenKrachtWijzer is één van de zeventien maatregelen die genomen is om het proces van de kanteling te stimuleren. In het onderzoek is getracht om de financiële effecten van de totale gekantelde werkwijze binnen de gemeente in kaart te brengen. Hiertoe is begin 2011 een business case opgesteld. Voor een periode van vijf jaar (2011-2015) is op basis van de zeventien maatregelen berekend welke kosten gemaakt moesten worden voor de realisatie van de kanteling. 2. Onderzoek bij ouderen in Almere, geschreven door Dr. Erja Portegijs, Dr. Sophia de Rooij en Dr. Alice Scheffer van het Academisch Medisch Centrum Amsterdam in het kader van het Nationaal Programma Ouderenzorg (nog te publiceren). Zie hoofdstuk 4 voor een beschrijving van het onderzoek. 3. De EigenKrachtWijzer voor en door gemeenten, geschreven door Eef Botjes in 2012 (A), als brochure te downloaden op de website van de Vereniging EigenKrachtWijzer (www.eigenkrachtwijzer.nl) & Enquêteresultaten EigenKrachtWijzer geschreven door Eef Botjes in 2012, ongepubliceerd. In de periode januari 2011 tot september 2012 hebben 91 gebruikers van de EigenKrachtWijzer Almere een online enquête ingevuld na afloop van het invullen van de vragenlijst. Dit is 13% van de gebruikers die de modules van de EKW volledig hebben doorlopen. In de enquête worden enkele vragen gesteld en wordt de gelegenheid geboden opmerkingen te plaatsen en/of suggesties te doen over  wat de EKW-gebruiker van de EKW vindt  hoe de EKW-gebruiker de EKW-site heeft gevonden  of de EKW-gebruiker de EKW zelfstandig of met hulp heeft ingevuld  wat de EKW-gebruiker vindt van de oplossingssuggesties (incl. eventuele toelichting)  of de EKW-gebruiker nog op- of aanmerkingen en eventueel suggesties heeft. Op basis van de reacties (opmerkingen/suggesties) in deze enquêtes wordt enerzijds getoetst in hoeverre de EigenKrachtWijzer voldoet aan haar doelstellingen (vraagverheldering, versterken inzicht in eigen situatie, oplossingen bieden) en anderzijds worden suggesties voor verbeteringen geïnventariseerd. Tevens is het gebruik van de EKW door tien inwoners van Almere tussen de 50 en 70 jaar


geobserveerd in drie wijkcentra. De observatie vond zowel tijdens de ondersteuning van EKWgebruikers bij het invullen plaats als bij het gebruik van de EKW in de wijkcentra. 4. Evaluatie van implementaties van EKW bij gemeenten, geschreven door Eef Botjes, ongepubliceerd. Een derde bron voor praktijkervaringen vormen de implementaties van de EKW bij gemeenten. Op basis van de ervaringen met de implementaties in Almere, Schijndel en Leeuwarden, ontstaat er een steeds beter beeld van de meest effectieve wijze van implementatie. Het implementatieplan wordt hierop aangepast. De aanpassingen zijn gebaseerd op evaluatiegesprekken met de bovengenoemde gemeenten.

3.1 Praktijkervaringen van de uitvoerder Gemeente bespaart met Kanteling Wmo Uit een eerste evaluatie van de business case over het jaar 2011 kwam een financieel gunstig beeld naar voren. De bezuinigingsopbrengst van De Kanteling is in 2011 namelijk groter geweest dan verwacht. De netto besparingen bedragen € 1 miljoen (€ 142.650 verwacht) bij een gelijkblijvend niveau van voorzieningen. Dat is een besparing van 6,2% op de totale Wmokosten. De belangrijkste verklaring voor deze resultaten is het effect van de verbeterde en vernieuwde werkwijze bij het Wmo-loket, waaronder het ‘EigenKracht-gesprek’ bij alle nieuwe aanvragen, en de inzet van de EigenKrachtWijzer. Het effect van de EigenKrachtWijzer op de totale bezuinigingen wordt door de gemeente Almere op 30% geschat. Zo is het aantal beschikkingen dat voor ondersteuning wordt toegekend ten opzichte van 2010 met 11% afgenomen.

3.2 Praktijkervaringen van de cliënt/burger Toegankelijkheid EKW Uit de enquêteresultaten (Botjes, 2012 A) komt naar voren dat de EKW vooral via verwijzing door een professional wordt gevonden (61%), een kwart vindt de EKW via een flyer of publicatie en 14% vindt de EKW via een zoekmachine (Google, et cetera). De EKW wordt overwegend als gebruiksvriendelijk beoordeeld, 18% van de ondervraagden vindt dat niet. Ook vinden deelnemers de vragen in de EKW over het algemeen duidelijk (Portegijs et al., nog te publiceren). Uit de enquêteresultaten (Botjes, 2012 A) blijkt dat een groot percentage van de


geënquêteerden de EKW zelfstandig invult (69%), 31% doet dat met hulp. Beoordeling EKW De EigenKrachtWijzer wordt goed beoordeeld. Uit het onderzoek van Portegijs et al. (nog te publiceren) blijkt dat het merendeel van de deelnemers overwegend positief is over het invullen: gemiddeld scoort de EKW een waarderingscijfer 7. Vier op de vijf deelnemers vindt het doorlopen van de EigenKrachtWijzer zinvol of nuttig en de onderwerpen die worden aangeboden sluiten aan bij de problematiek van ouderen. Ruim 30% van de deelnemers zou de EigenKrachtWijzer aanbevelen aan een ander. Uit de enquêteresultaten (Botjes, 2012 A) komt naar voren dat een ruime meerderheid de EKW beoordeelt als ‘uitstekend’ of ‘goed’, 28% geeft het oordeel ‘matig’ en 7% oordeelt ‘slecht’. Een vergelijkbaar oordeel wordt gegeven over de geboden oplossingssuggesties: 60% oordeelt ‘verassend’ of ‘nuttig’, 28% oordeelt ‘matig of te beperkt’ en 12% oordeelt ‘slecht’. Uit de implementaties in de gemeenten Almere, Schijndel en Leeuwarden (Botjes, ongepubliceerd) blijkt dat de EKW vooral voor de burgers en de consulenten (Wmo/Schuldhulpverlening, Sociale zaken) van de gemeente toegevoegde waarde heeft. Ketenpartners vinden het een nuttige methode, maar zijn minder geneigd de aanpak toe te passen omdat zij vaak al een eigen methode hanteren. Met de ontwikkeling van sociale (wijk)teams in gemeenten zal het belang van de EKW mogelijk weer toenemen voor ketenpartners. Zij gaan dan namelijk intensiever samenwerken met gemeentelijke medewerkers en de EKW kan dan een onderdeel zijn van het werkproces in het team. Uit het onderzoek van Portegijs et al. (nog te publiceren) blijkt tot slot dat veel deelnemers zich de geboden oplossingen niet meer konden herinneren of minder tevreden waren over de geboden oplossingen. Aan een uitbreiding en verbetering van de adviezen wordt inmiddels gewerkt door de gemeente Almere. Vijfentwintig ouderen die ondersteuning hebben gehad bij het invullen van de EKW, lijken positiever dan degenen die dat zelfstandig hebben gedaan.

3.3 Praktijkvoorbeeld Praktijkvoorbeeld 1 Mevrouw Jansen krijgt steeds meer problemen met beheren van haar financiën. Haar man is overleden en hij deed altijd de boekhouding. Nu staat zij er alleen voor. Haar kinderen helpen haar af en toe orde op zaken te brengen, maar eigenlijk wil ze niet van hen afhankelijk zijn. Wat kan ze daaraan doen? In het plaatselijke nieuwsblad ziet ze een advertentie over de EigenKrachtWijzer. Ze heeft een computer en besluit de site op te zoeken. Op de site zie ze het onderwerp: “Ik wil beter zicht op mijn financiële situatie”. Dat sluit helemaal aan op haar probleem. Ze doorloopt de vragen over haar financiële situatie, tot welke problemen haar situatie leiden, wat ze daar zelf al aan heeft gedaan en welke ondersteuning ze nodig heeft. Tussendoor krijgt ze tips van andere mensen


die een oplossing hebben gevonden voor een vergelijkbaar probleem. Aan het eind van de vragen krijgt ze een mooi overzicht van haar vragen en antwoorden. Bovendien ziet ze een aantal suggesties voor mogelijke oplossingen. Ze ziet een cursus Budgetvaardigheden: Uitkomen met je inkomen, die bij het ROC wordt gegeven. Een andere suggestie komt van een vrijwilligersorganisatie, die over deskundigen beschikt die samen met mevrouw Jansen haar administratie op orde willen brengen. Mevrouw Jansen besluit eerst contact te leggen met deze vrijwilligersorganisatie. Via de EigenKrachtWijzer kan ze direct een contactformulier invullen. Ze besluit ook de samenvatting van vragen en antwoorden ter beschikking te stellen aan de organisatie, zodat ze daar al weten wat haar situatie is. Na twee dagen wordt ze op het in het contactformulier aangeven tijdstip gebeld door iemand van de organisatie en wordt er een afspraak gemaakt voor een huisbezoek van een (vrijwillige) financieel deskundige bij mevrouw Jansen. Ze belt trots haar kinderen op met dit goede bericht. Praktijkvoorbeeld 2 EigenKrachtWijzer Almere http://www.youtube.com/watch?v=vJwURs9ZSwg Praktijkvoorbeeld 3 Animatiefilm mevrouw Bos http://proto.blago.net/ekw_burgerversie/demo_burger.html


4. Effectonderzoek

4.1 Directe aanwijzingen voor de effectiviteit Onderzoek bij ouderen in Almere, geschreven door Dr. Erja Portegijs, Dr. Sophia de Rooij en Dr. Alice Scheffer van het Academisch Medisch Centrum Amsterdam in het kader van het Nationaal Programma Ouderenzorg (nog te publiceren). De resultaten van dit onderzoek zullen worden gepubliceerd in de vorm van twee artikelen met de volgende werktitels.  Ervaringen en effect van de EigenKrachtWijzer, een digitaal instrument, bij Almeerse ouderen (te publiceren in een nationaal wetenschappelijk tijdschrift).  Scientific evaluation of an implementation of an internet-based instrument at older persons; lessons learned (te publiceren in een internationaal wetenschappelijk tijdschrift). Opzet onderzoek In dit onderzoek, dat is uitgevoerd binnen het Nationaal Programma Ouderenzorg, werd onderzocht of het doorlopen van de EKW er inderdaad toe leidt dat ouderen meer inzicht krijgen in hun mogelijkheden om zelf diverse hulpbronnen te activeren. De vraag is of ouderen vooraf aan het invullen van de EKW andere ondersteuningsbehoeften en oplossingen benoemen dan na het doorlopen van de EKW. De studie is uitgevoerd in de periode november 2010 tot augustus 2012. Om de effecten van het doorlopen van de EigenKrachtWijzer over een langere periode te kunnen meten, zijn in een studie twee groepen ouderen uit de gemeente Almere met elkaar vergeleken. Door loting werd de helft van de ouderen toegewezen voor deelname aan de interventiegroep en de andere helft aan de controlegroep. De ouderen in de interventiegroep zijn uitgenodigd de EKW in te vullen, de ouderen in de controlegroep kregen dit aanbod niet. De controlegroep is belangrijk om onderscheid te kunnen maken tussen ’normale’ veranderingen die optreden bij ouderen over een langere periode en veranderingen die optreden door het invullen van de EKW. Doelgroep De doelgroep voor deelname aan het onderzoek bestond uit oudere cliënten (65 jaar en ouder) van vijf verschillende welzijnsorganisaties in de gemeente Almere. Er zijn 710 ouderen uitgenodigd deel te nemen aan het onderzoek. Van deze 710 ouderen waren 218 ouderen geïnteresseerd in deelname aan het onderzoek. Alle deelnemers hebben in totaal drie keer een vragenlijst van het AMC ontvangen. De deelnemers zijn gerandomiseerd in twee groepen: 109 ouderen zijn uitgenodigd de EKW in te vullen en 109 ouderen kwamen in de controlegroep. Metingen Om het effect van het invullen van de interventie te kunnen meten, is gebruik gemaakt van een aantal gestandaardiseerde meetinstrumenten die werden afgenomen voor de interventie (1e


vragenlijst - T0), binnen twee weken na het invullen van de EKW en naar de controlegroep ongeveer vier weken na invullen van de eerste vragenlijst (2e vragenlijst - T1) en zes maanden na de interventie (3e vragenlijst - T6). Deze vragenlijsten brachten de situatie van de ouderen en hun functioneren in kaart en inventariseerden mogelijke beperkingen en problemen op lichamelijk, functioneel en sociaal vlak. De verwachting was dat eventuele veranderingen naar aanleiding van het invullen van de EKW binnen zes maanden zichtbaar zou zijn. De meetinstrumenten:  De Euroqol, afgekort de EQ-5D+C: gezondheidstoestand en het geheugen  Impact op Participatie en Autonomie (IPA)  De Jong Gierveld Eenzaamheidsschaal  De Katz-ADL index vragenlijst: activiteiten in het dagelijks leven. De ouderen in de interventiegroep zijn uitgenodigd de EKW in te vullen in de periode van maart tot en met juni 2011. Aan ouderen die de EKW niet zelfstandig (alleen of met hulp van een naaste) konden of wilden invullen via het internet, is ondersteuning aangeboden van daartoe getrainde vrijwilligers van het ondersteuningsteam. Deze ondersteuning maakte het mogelijk ook ouderen die onbekend zijn met het internet te includeren in het onderzoek. Van de 109 deelnemers in de interventiegroep hebben 60 de 2e vragenlijst ingevuld en 83 de 3e vragenlijst. Van de interventiegroep hebben 60 ouderen aangegeven de EKW te hebben ingevuld, 35 ouderen hebben dat zelfstandig gedaan, 25 ouderen met ondersteuning. Van deze groep is van 55 personen een digitale samenvatting van de EKW ontvangen. Van de 109 deelnemers in de controlegroep hebben 100 de 2e vragenlijst ingevuld en 88 de 3e vragenlijst. Een punt van aandacht is dat slechts ruim de helft van de interventiegroep de EKW ook daadwerkelijk ingevuld heeft. Vergelijkbaar met landelijke cijfers (44% van de ouderen van 65 jaar en ouder kan zelfstandig met een computer omgaan), gaf bijna de helft van de deelnemende ouderen op baseline aan onbekend te zijn met het internet of er geen gebruik van te maken. Om deze groep ouderen de EKW te kunnen laten invullen, is ondersteuning aangeboden. Dit bleek echter niet voldoende om te zorgen voor een hoge deelname aan de EKW. Veertien ouderen die een reden aangaven voor het niet invullen van de EKW hebben, ondanks de geboden ondersteuning, het niet hebben van een computer en/of internet als reden genoemd voor het niet invullen van de EKW. Effectanalyse Op de gestandaardiseerde uitkomstmaten van deze studie heeft de interventie geen statistisch significant effect gehad (zie voor het cijfermateriaal bijlage 3, onderdeel E). De meerwaarde van de EKW voor de oudere is dus niet bewezen als het gaat om kwaliteit van leven, beperkingen in dagelijkse activiteiten en gevoelens van eenzaamheid. Ook heeft er geen statistisch significante verschuiving plaatsgevonden in gebruik van voorzieningen (verschil 1e en 3e vragenlijst), zoals thuiszorg en ouderenvervoer of sociale activiteiten. Op het IPA onderdeel mobiliteit binnenshuis bleek dat de autonomie in de interventiegroep meer was afgenomen dan in de controlegroep (GEE interactie: p=0.07). Eenzelfde trend was zichtbaar voor mobiliteit en dagelijkse activiteiten, echter, deze verschillen waren niet statistisch


significant. Wij hebben in dit onderzoek ook een aantal open vragen over ervaren problemen en behoeften opgenomen. Uit voorlopige analyses blijkt dat het aantal genoemde probleemgebieden afgeleid uit open vragen (geen gestandaardiseerde uitkomstmaat) wel meer afnam in de interventiegroep dan in de controlegroep. Dit wordt nog nader onderzocht. De in de EKW benoemde problemen hebben een grote overeenstemming met de problemen die de ouderen in het algemeen ervaren. Tevens lijkt het invullen van de EKW eraan bij te dragen dat ouderen zich meer bewust worden van hun beperkingen. Het advies voortkomend uit de EKW biedt echter onvoldoende oplossing voor het probleem. Dit blijkt mede uit het feit dat de meeste deelnemers zich het gegeven advies niet konden herinneren of dit niet toereikend vonden. Het merendeel van de deelnemers was echter overwegend positief over het invullen van de EKW: gemiddeld scoort het instrument een waarderingscijfer 7. Kosteneffectiviteit Er zijn geen gegevens beschikbaar over de kosteneffectiviteit.

4.2 Indirecte aanwijzingen voor de effectiviteit De ontwikkelaar voert geen onderzoek aan naar soortgelijke methoden, noch in Nederland, noch in het buitenland. Dergelijke onderzoeken zijn evenmin gevonden bij de door MOVISIE uitgevoerde literatuursearches (zie 6.1).


5. Conclusies

5.1 Samenvatting werkzame elementen  De EigenKrachtWijzer is via internet 24/7 beschikbaar (1, 3).  En breed scala aan onderwerpen gericht op participatie: de EKW bevat vijftien onderwerpen die alle relevant zijn voor het stimuleren van participatie van burgers in de samenleving (1, 2, 3).  Laagdrempelig en een duidelijke vraagstelling: de EKW is goed zelfstandig in te vullen en de vragen in de EKW worden als duidelijk ervaren (2, 3).  De EKW stimuleert zelfredzaamheid en helpt problemen oplossen: door de opbouw van de vraagverheldering worden gebruikers aan het denken gezet over hun situatie en staan ze open voor meerdere oplossingsrichtingen (3).  Generiek toepasbare methode voor gemeenten: de vraagverheldering en de landelijke oplossingssuggesties zijn generiek toepasbaar voor ieder gemeente (3).  De oplossingssuggesties zijn op regioniveau (3).

5.2 Samenvatting effectonderzoek Uit effectonderzoek (A) dat in 2011 door het Academisch Medisch Centrum Amsterdam is gedaan (Portegijs et al., ongepubliceerd) blijkt dat de meerwaarde van de EKW voor de oudere niet is bewezen als het gaat om verbetering van de kwaliteit van leven. Dit geldt ook voor de verbeteringen in het doen van dagelijkse activiteiten en voor de afname van gevoelens van eenzaamheid. Na zes maanden blijkt dat het gebruik van voorzieningen niet is afgenomen. Bij de deelnemers die de EKW hebben ingevuld, is wel het aantal problemen afgenomen.


6. Verantwoording

6.1 Zoeken en selecteren van literatuur Zoekvraag en zoektermen Wat is bekend over de praktijkervaringen met en de effectiviteit van de methode EigenKrachtWIjzer ten behoeve van het ondersteunen van burgers en hulpverleners met vraagverheldering over wonen, werken, welzijn en zorg en het zelfstandig vinden van oplossingen voor hun vraag?  Beschikbaar materiaal is opgevraagde bij de ontwikkelaars.  Er is gezocht in meerdere databanken: o MOVISIE o PiCarta o NARCIS o HBO Kennisbank o Google Scholar  Internet research  De referenties van het reeds gevonden materiaal zijn gecheckt. Selecteren van literatuur In de search is geen aanvullende literatuur gevonden.

6.2 Literatuur Boer, N. de & Lans, J. van der (2011). Burgerkracht. De toekomst van het sociaal werk in Nederland. Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. Botjes, E. (2012 A). De EigenKrachtWijzer voor en door gemeenten. Heerenveen: EigenKrachtWijzer. Botjes, E. (2012 B). Gemeente bespaart met Kanteling Wmo. http://www.vng.nl/onderwerpenindex/maatschappelijke-ondersteuning/nieuws/gemeentebespaart-met-kanteling-wmo Portegijs, E., Rooi, S. de & Scheffer, A. (nog te publiceren). Onderzoek bij ouderen in Almere. Amsterdam: Academisch Medisch Centrum. Vereniging EigenKrachtWijzer, ZoomBim (2012). Implementatieplan EKW bij Gemeenten. Vereniging EigenKrachtWijzer, ZoomBim.


Bijlage 1 – Toelichting effectonderzoek

Voor het vaststellen van de effectiviteit van methoden (onderdeel 4 van het werkblad) wordt het onderzoek hiernaar systematisch in kaart gebracht (bijlagen 2 en 3).

Directe en indirecte aanwijzingen voor effectiviteit Er zijn twee typen aanwijzingen voor de effectiviteit van een methode:  Directe aanwijzingen. Resultaten uit onderzoek die betrekking hebben op precies die methode die in het onderhavige document is beschreven.  Indirecte aanwijzingen. Resultaten uit onderzoek naar andere methoden met hetzelfde doel en dezelfde doelgroep en aanpak. Deze worden hier verder aangeduid als ‘soortgelijke methoden’. Het gaat hier om: • resultaten uit onderzoek naar buitenlandse versies van de methode (zoals Motivational interviewing, de Amerikaanse variant van de Nederlandse Motiverende gespreksvoering of de Amerikaanse ABCD-methode als voorloper van de Nederlandse ABCD-methode) • resultaten uit onderzoek naar de effectiviteit van Nederlandse methoden die tot hetzelfde type of dezelfde ‘familie’ behoren (zoals de Nederlandse activeringsmethoden die alle gebaseerd zijn op Supported employment of de methode Samenwerking tegen agressie, een op Turkse en Marokkaanse plegers van huiselijk geweld gerichte versie van de methode Niet meer door het lint). Soms zijn er onvoldoende directe aanwijzingen of kunnen relevante indirecte aanwijzingen de directe aanwijzingen ondersteunen. Bij de selectie van soortgelijke methoden is maatgevend in hoeverre de methode in de kern overeenkomt met de beschreven methode. Wanneer dit niet duidelijk is of wanneer de methode te zeer verschilt, is er geen sprake van een soortgelijke methode en dus ook niet van indirect bewijs voor effect. Wanneer een methode veelvuldig is onderzocht, is het aantal primaire onderzoeken soms te groot om binnen het kader van Effectieve sociale interventies te analyseren. Veelal zijn de primaire onderzoeken dan al geanalyseerd in reviews en metastudies. In dat geval gebruiken we de informatie uit deze overzichtsstudies. We volstaan dan met een globale analyse van de effectiviteit zoals gebleken uit de overzichtsstudies. Dit vullen we eventueel aan met een meer uitgebreide analyse van de (recente) primaire studies die (nog) niet in de overzichtsstudies zijn opgenomen.

Kenmerken effectonderzoek Bij onderdeel 4 van het werkblad gaan we ervan uit dat er sprake is van een effectonderzoek wanneer er ten minste een nameting heeft plaats gevonden die een cijfermatige indicatie geeft van het effect van een methode. Onderzoek naar de door professionals, burgers en/of cliënten ervaren effectiviteit van een methode nemen we mee in onderdeel 3 van het werkblad.


Het methodologische gewicht van het effectonderzoek en de resultaten daarvan wordt onder meer bepaald door de aanwezigheid van een voor- en nameting, een controlegroep, de willekeurige samenstelling daarvan, de modelgetrouwheid van de methode en de uitvoering van een followupmeting. Het methodologische gewicht varieert van ‘licht’ effectonderzoek (monitoring- of veranderingsonderzoek) tot ‘zwaar’ effectonderzoek (Randomized Controlled Trial ofwel RCTonderzoek) en diverse vormen daar tussenin. Hoe ‘zwaarder’ het effectonderzoek, hoe ‘harder’ de uitspraken over de effectiviteit zijn. Dit wil niet zeggen dat er altijd gekozen moet worden voor zo zwaar mogelijk effectonderzoek. Welk type effectonderzoek het meest passend is, hangt af van de kenmerken en het ontwikkelingsstadium van de methode en de beschikbare financiële middelen. Monitoring wordt alleen meegenomen als ‘effectonderzoek’ wanneer het een cijfermatige indicatie geeft van de behaalde resultaten met betrekking tot de doelen van de methoden. Bijvoorbeeld: bij buurtbemiddeling gaat het bij het monitoren om het aantal geslaagde bemiddelingen afgezet tegen het totaal aantal bemiddelingen dat heeft plaatsgevonden. Het gaat hier niet om tevredenheidonderzoek, dit hoort bij deel 3. Bijlage 3 geeft een stapsgewijze uiteenzetting van de kenmerken per onderzoek en geeft een typering van de onderzoeksopzet. Het gaat daarbij om het objectief beschrijven van de kenmerken (onderdelen B t/m D).

Gemeten effecten In een tabel (bijlage 3, onderdeel E) worden de onderzoeksresultaten cijfermatig gepresenteerd. De onderzoeksresultaten kunnen aanwijzingen geven voor positieve, geen of negatieve effecten. Uitkomstmaten Effectonderzoeken beantwoorden een beperkt aantal vragen. De gestelde vragen worden aangeduid als ‘uitkomstmaten’. Alleen op deze uitkomstmaten wordt een effect gemeten. Er kan alleen iets over effect gezegd worden voor zover het betrekking heeft op één van de onderzochte uitkomstmaten. In bijlage 3 wordt het effect dan ook per uitkomstmaat aangegeven. Effectgrootte De mate waarin een resultaat als positief is aan te merken, is mede afhankelijk van de effectgrootte. Tot voor kort werd het effect van een methode vooral uitgedrukt in een statistisch significant verschil tussen voor- en nameting, of tussen voor- en nameting en follow-up, of tussen de nameting van de experimentele groep en de controlegroep. Een probleem bij deze aanpak is dat grote verschilscores in kleine groepen vaak niet significant zijn. Bij grote groepen kunnen heel kleine verschillen weliswaar als zeer significant uit de bus komen, maar praktisch gezien van weinig waarde zijn. De laatste jaren wordt er vaak voor gekozen om naast de statistische significantie ook de zogeheten effectgrootte d (‘effectsize’, ook wel aangeduid met ES) te rapporteren. Dit is een index die aangeeft hoe groot het waargenomen verschil is tussen voor- en nameting of tussen de experimentele (interventie-) en controlegroep. In sommige onderzoeksrapporten worden andere effectmaten gebruikt. In deze methodebeschrijving worden de effectmaten overgenomen uit de oorspronkelijke onderzoeksrapporten.


Bijlage 2 – Overzicht onderzoeken en de hoofdkenmerken Onderzoeken naar praktijkervaringen (deel 3) Methode

Onderzoek 1

Onderzoek 2

Onderzoek 3

Titel rapport

Gemeente bespaart met

De EigenKracht Wijzer voor en door gemeenten en Enquêteresultaten EKW

Evaluatie van

Kanteling Wmo

implementaties van EKW bij gemeenten

Auteur

Eef Botjes

Eef Botjes

Eef Botjes

Jaar

2012

2012

2012

Onderzoeks-

Wat zijn de kosten en de

Hoe beoordelen de

Wat zijn de

vraag

baten van De Kanteling

gebruikers de EKW?

praktijkervaringen met

in de gemeente Almere?

de implementatie van de EKW in gemeenten?

In het onderzoek

n.v.t. (het gaat om een

Burgers uit de gemeente

betrokken

business case)

Almere die de EKW

doelgroep Aantal

Gemeenten

hebben doorlopen n.v.t

91

3

geïncludeerde subjecten (n)

Effectonderzoeken (deel 4) Methode

Onderzoek 1

Titel rapport

Onderzoek bij ouderen in Almere

Auteur

Dr. Erja Portegijs, Dr. Sophia de Rooij en Dr. Alice Scheffer

Jaar

Nog te publiceren

Onderzochte

Benoemen ouderen vooraf aan het invullen van de EKW andere

doelen

ondersteuningsbehoeften dan na het doorlopen van de EKW en kunnen zij andere oplossingen benoemen na het invullen van de EKW?

In het onderzoek

Cliënten van 65 jaar en ouder van vijf verschillende welzijnsorganisaties in de

betrokken

gemeente Almere

doelgroep


Aantal

218

geïncludeerde subjecten (n) Typering

A

onderzoeksopzet ( zie bijlage 3)


Bijlage 3 – Methodologische kenmerken en resultaten effectonderzoeken Geef met dit formulier van elk effectonderzoek een aparte beknopte beschrijving.

A. Naam effectonderzoek: Portegijs, E., Rooi, S. de & Scheffer, A. (nog te publiceren). Onderzoek bij ouderen in Almere. Amsterdam: Academisch Medisch Centrum.

B. Waar en waarover het onderzoek is uitgevoerd Kruis ja of nee aan.

Ja 1

Het onderzoek betreft de hier beschreven Nederlandse methode

Nee

X

(en niet een andere, soortgelijke methode of een buitenlandse variant).

C. Typering methodologische kenmerken van het onderzoek Kruis voor elke uitspraak die waar is het hokje aan. Kruis in de overige gevallen (nee, niet van toepassing, onbekend, twijfel) geen hokje aan.

1

De meting is (mede) gericht op doelgroep, doelen en bijbehorende veronderstelde

X

determinanten van de interventie. 2

Er is een voormeting (voorafgaand aan / bij de start van de interventie).

X

3

Er is een nameting (aan het einde van de interventie).

X

4

De resultaten zijn met een statistische techniek geanalyseerd en op significantie getoetst.

X

5

De resultaten hebben een praktische relevantie.

X

6

Het onderzoek is uitgevoerd in een situatie die vergelijkbaar is met de dagelijkse praktijk van

X

de uitvoering van de interventie (´externe validiteit´).

7

Er is minimaal zes maanden na einde interventie een follow-up.

X

8

Er is een experimentele en een controleconditie.

X

9

De experimentele en de controlegroep zijn at random samengesteld.

X


Typering opzet Kruis aan van welk type de opzet is op basis van de aangekruiste antwoorden in het bovenstaande schema. Alle antwoorden in de aangegeven range moeten aangekruist zijn.

Z

Geen van de onderstaande alternatieven

F

Monitoring

1,3

5-6

E

Veranderingsonderzoek

1-4

5-6

D

Onderzoek met (quasi-)experimenteel design

1-4

(7) (7)

8

(9)

8

(9)

(niet in de praktijk) C

Onderzoek met (quasi-)experimenteel design in de praktijk

1-4

5-6

1-4

5-6

7

8

1-4

5-6

7

8

(zonder follow-up) B

Onderzoek met quasi-experimenteel design in de praktijk en met follow-up

X

A

Onderzoek met experimenteel design in de praktijk en met

9

follow-up

Typering overige methodologische kenmerken Kruis voor elke uitspraak die waar is het hokje aan. Kruis in de overige gevallen (nee, niet van toepassing, onbekend, twijfel) geen hokje aan.

X

11

Er is een controlegroep zonder interventie met de methode en/of met de gebruikelijke zorg.

12

Er is een controlegroep met interventie met een gespecificeerde andere, duidelijk gespecificeerde methode.

13

Het design bevat een herhaalde N=1-opzet met een baseline-controleconditie: onderzoek waarbij herhaalde metingen worden verricht bij één cliënt om na te gaan of er sprake is van vooruitgang op de gestelde doelen.

X

14

Het onderzoek is uitgevoerd door anderen dan de ontwikkelaars of de aanbieders van de methode.

X

15

De uitval/non-respons van subjecten tussen de meetmomenten is gespecificeerd (omvang en specifieke eigenschappen).

X

16

De representativiteit van de geïncludeerde subjecten is bepaald.

X

17

De implementatiegetrouwheid is bepaald (i.e. nagegaan is wat de mate is waarin het protocol, de handleiding of de methodiek getrouw is gevolgd - ook wel behandelingsintegriteit, ‘treatment integrity’ of ‘fidelity’ genoemd).


C. Eventuele toelichting op scores onder C Tabel 1 Basiskarakteristieken interventie- en controlegroep Interventiegroep

Controlegroep

(n=109)

(n=109)

Demografie Leeftijd (jaar, gem.,sd) Vrouw, n (%)

77.47 (7.4) 67 (61.5)

77.29 (7.0) 70 (34.2)

Sociale status, n (%) Getrouwd / samenwonend Weduwe / weduwnaar / gescheiden Alleenstaand

56 (51.4) 49 (44.9) 4 (3.7)

60 (55.0) 43 (39.5) 6 (5.5)

p-waarde

0.85 0.67

0.82 Woonsituatie, n (%) Zelfstandig wonend, alleen Zelfstandig wonend, met anderen Verzorgingshuis Onbekend

53 (48.6) 50 (45. 9) 2 (1.8) 4 (3.7)

55 (50.5) 54 (49.5)

0.35 Beoordeling gezondheidstoestand, n (%) Uitstekend Erg goed Goed Redelijk Slecht

1 (0.9) 5 (4.6) 34 (31.2) 55 (50.5) 14 (12.8)

2 (1.8) 4 (3.7) 31 (28.4) 49 (45.0) 23 (21.1) 0.54

Ervaren kwaliteit van leven EQ-5D+C (mediaan, IQR) Cijfer kwaliteit van leven (gem, sd) Hulp in de thuissituatie, n (%) Persoonlijke hulp: Voldoende hulp Behoefte aan extra hulp Geen hulp, maar wel behoefte Geen behoefte Onbekend Huishoudelijke hulp: Voldoende hulp Behoefte aan extra hulp Geen hulp, maar wel behoefte Geen behoefte Onbekend Gebruik thuiszorg Persoonlijke verzorging Huishoudelijke hulp Taken en bezigheden dagelijks leven KATZ-15 (mediaan, IQR))

0.69 (0.35-0.81) 6.8 (1.17)

0.73 (0,35-0.81)

6.60 (1.59)

0.76 0.30

42 (38.5) 7 (6.4) 2 (1.8) 55 (50.5) 3 (2.8)

27 (24.8) 9 (8.4) 5 (4.6) 66 (60.6) 2 (1.8)

0.12

79 (72.5) 13 (11.9) 1 (0.9) 15 (13.8) 1 (0.9)

74 (67.9) 12 (11.0) 2 (1.8) 19 (17.4) 2 (1.8)

0.80

66 (33.0) 69 (63.3)

26 (23.9) 70 (64.2)

0.94 0.54

1 (0-3)

1 (0-3)

0.55


>>vervolg

Eenzaamheid (mediaan, range) Eenzaamheid Emotionele eenzaamheid Sociale eenzaamheid

Interventiegroep

Controlegroep

(n=109)

(n=109)

p-waarde

6 (0-11) 3 (0-6) 3 (0-5)

6 (0-11) 3 (0-6) 3 (0-5)

0.678 0.472 0.594

7 (2-11) 11 (7-15) 9( 6-12) 10 (7-14)

7 (0-10) 11 (7-17) 9 (5-13) 10 (7-13)

0.07 0.91 0.50 0.34

2 (0-7)

1 (0-6)

0.01

13 (11.9) 42 (38.5) 51 (46.8) 3 (2.8)

13 (11.9) 37 (33.9) 59 (54.1) ---

0.65

1 (1.9) 11 (21.6) 11 (21.6) 28 (54.9) ---

2 (3.4) 8 (13.6) 11 (18.6) 37 (62.7) 1 (1.7)

0.66

Rekruterende organisatie, n (%) Servicepunt Z Zorggroep Almere VMCA Stichting De Schoor Leger des Heils

43 (39.4) 14 (12.8) 38 (34.9) 8 (7.3) 6 (5.5)

47 (43.1) 13 (11.9) 37 (33.9) 8 (7.3) 4 (3.7)

0.96

Methode van invullen EKW Zelfstandig Met ondersteuning Onbekend

17 (15.6) 27 (24.8) 65 (59.6)

IPA Mobiliteit binnenshuis (mediaan, IQR) Rol in familie (mediaan, IQR) Mobiliteit buitenshuis (mediaan, IQR) Sociale contacten en relaties (mediaan, IQR) Ervaren problemen en behoeften (mediaan, IQR) Internet, n (%) Gebruik internet Onbekendheid met internet Geen gebruik Wel gebruik internet Onbekend Frequentie gebruik internet Jaarlijks Maandelijks Wekelijks Dagelijks Onbekend

E. Overzicht van het effect per uitkomstmaat Onderzoek 1

Uitkomstmaat 1

Uitkomstmaat 2

Uitkomstmaat 3

Uitkomstmaat 4

Omschrijving

Gezondheidstoestand

Participatie en autonomie

Eenzaamheid

ADLafhankelijkheid

uitkomstmaat*


Meetinstrument**

(1) Euroqol, afgekort de EQ5D+C

(2) Impact op Participatie en Autonomie (IPA)

De Jong Gierveld Eenzaamheidssc haal

(4) Activiteiten van het dagelijks leven (KATZ-15)

Effectsize ***

De Euroqol (EQ5D+C) is een gestandaardiseer d instrument, dat de gezondheidstoest and in vijf dimensies meet (mobiliteit, zelfzorg, dagelijkse activiteiten, pijn/ongemak en angst/depressie) en daarnaast het geheugen. Elke dimensie bestaat uit één item waarbij drie niveaus worden onderscheiden (geen problemen, weinig problemen, veel problemen). Een zesde item meet de waardering van de eigen gezondheidstoestand op een visueel analoge schaal (thermometer). Uit deze zes items kan voor een individu een gewogen gezondheidsinde x worden afgeleid

Met de IPAvragenlijst worden twee verschillende aspecten van participatie en autonomie geëvalueerd. Ten eerste kan men met de IPA belemmeringen in participatie en autonomie kwantificeren. Hiertoe bevat de IPA 32 items verdeeld over vijf domeinen (autonomie binnenshuis, familierol, autonomie buitenshuis, sociale relaties en werk en opleiding). Ten tweede kan men met de IPA mogelijke ervaren problemen in de participatie evalueren.

Eenzaamheid is een als negatief ervaren verschil tussen de relaties zoals men die heeft en de relaties zoals men zich die wenst. De Eenzaamheidssc haal van De Jong Gierveld is de meest gebruikte schaal om eenzaamheid te meten. Deze schaal bestaat uit elf uitspraken over aspecten die te maken hebben met eenzaamheid maar waarin het woord ‘eenzaam’ of ‘eenzaamheid’ niet voorkomt. Vijf van de elf uitspraken zijn positief geformuleerd en geven uitdrukking aan gevoelens van sociale inbedding, het ergens bij horen (sociale eenzaamheid). De zes negatief geformuleerde uitspraken gaan over gevoelens van verlatenheid

De Katz-ADL index vragenlijst is een gevalideerde 15item schaal die de onafhankelijkheid van een persoon in het uitvoeren van basis- en instrumentele taken van het dagelijks leven meet. ADLafhankelijkheid wordt gemeten aan de hand van het aantal beperkingen (een hogere score betekent een slechtere functionele status)


en het gemis van een gehechtheidrelati e (emotionele eenzaamheid) *

Waarop is effect gemeten

**

Met welk instrument is effect gemeten, bv. vragenlijst x

***

Voor het meten van effecten kunnen verschillende maten gebruikt worden; neem hier de in het

desbetreffende onderzoek gebruikte effectmaten over. Zie voor toelichting: bijlage 1. Let op: Deze tabel mag ook vervangen worden door oorspronkelijke tabel(len) met onderzoeksresultaten uit het effectonderzoek.

F. Eventuele toelichting op scores onder E Tabel 2. Ervaring met EKW zelfstandig

ondersteuning

onbekend

totaal

<1 uur

11

12

7

30

1-2 uur

2

10

5

17

>2 uur

0

1

0

1

Weet niet

1

0

3

4

Duidelijk

5

14

5

24

Soms duidelijk

8

5

7

20

Onduidelijk

0

2

1

3

Geen mening

1

1

2

4

Eens

4

8

6

18

Gedeeltelijk eens

8

9

4

21

Oneens

2

2

4

8

Eens

5

8

5

18

Gedeeltelijk eens

6

8

5

19

Oneens

2

2

4

8

Eens

6

7

5

18

Gedeeltelijk eens

5

9

4

18

Oneens

3

3

4

10

Duur invullen EKW

Duidelijkheid vragen

EKW is eenvoudig in te vullen

EKW is gebruiksvriendelijk

Tevreden met EKW


zelfstandig

ondersteuning

onbekend

totaal

Eens

4

7

3

14

Gedeeltelijk eens

4

5

5

14

Oneens

4

8

5

17

Eens

6

1

2

9

Gedeeltelijk eens

3

7

7

17

Oneens

5

11

4

20

Eens

4

9

7

20

Gedeeltelijk eens

5

7

4

16

Oneens

5

2

3

10

7, 4-8

7, 2-8

7, 2-8

>> vervolg

EKW aanbevelen aan anderen

Invullen EKW kost veel tijd

Het is zinvol om EKW in te vullen

Rapportcijfer EKW Rapportcijfer EKW (mediaan, range) <6

4

4

3

11

≥6

7

17

8

32

Vooraf bepaald

6

4

4

14

Iemand hielp

2

2

2

6

Ondersteuningsteam

1

10

0

11

Anders

2

6

8

16

Ja

7

11

9

27

Nee

4

9

5

18

Ja

4

0

1

5

Nee

8

20

12

40

Ja

2

11

1

14

Nee

12

7

8

27

Weet niet

0

2

5

7

Onderwerpen bepaald

Behandelde onderwerpen EKW zijn belangrijk

Onderwerpen gemist

Advies gekregen


Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer. Databank Effectieve sociale interventies

Recommend Documents