Meten van milieuprestaties door middel van milieuprestatie-indicatoren en continu verbeteren van milieuprestaties Dirk Weydts Centexbel een gezamenlijk initiatief van:
met steun van:
Bepalen van significante milieu-aspecten en criteria voor de keuze van geschikte milieuprestatie-indicatoren Kiezen en meten/berekenen van performantie-indicatoren, voorbeelden
EPE Milieuperformantie-evaluatie
Environmental performance evaluation (EPE): -Identificeren van de milieuaspecten -Bepalen van de significante milieuaspecten -Opstellen van criteria voor het meten van milieuperformantie (milieuprestatie-indicatoren) -Evalueren van de milieuperformantie aan de hand van de prestatie-indicatoren Leidraad: ISO 14031:1999
Milieu-aspecten en -effecten
Milieu-aspecten Onderdeel van de activiteiten, producten of diensten van een organisatie dat in wisselwerking staan met het milieu
Milieu-effecten Elke gunstige dan wel ongunstige verandering in het milieu, die geheel of gedeeltelijk een gevolg is van de milieuaspecten van een organisatie
Milieu-aspecten & effecten Luchtemissie
behandeling zuivering recyclage
grondstoffen hulpstoffen energie water
INPUT
geluid
PRODUCTIE PROCESSEN trillingen
bodemverontreiniging
afval bijproducten afgewerkte producten
OUTPUT afvalwater behandeling / zuivering
hergebruik
afvalwaterlozing
Milieu-aspecten en -effecten
Significante milieu-aspecten Aspecten die belangrijke effecten (kunnen) hebben
Beheerste milieu-effecten Aspecten die onder controle zijn/gehouden(kunnen) worden periodieke metingen, geen overschrijding (beheersen) drempelwaarden/norm, preventieve maatregelen: opleiding, inkuiping, …
Milieuanalyse bron EMAS
Beoordeling van het belang van milieuaspecten, rekening houden met: - de potentie om schade aan het milieu toe te brengen; - de kwetsbaarheid van het plaatselijke, regionale of mondiale milieu; - de omvang, het aantal, de frequentie en de omkeerbaarheid van het aspect of effect; - het bestaan van relevante milieuwetgeving en de voorschriften daarvan; - het belang voor de stakeholders en de werknemers van de organisatie
Directe milieu-aspecten bron EMAS Directe milieuaspecten zijn verbonden aan activiteiten, producten en diensten van de organisatie zelf, waarover zij directe beheerscontrole heeft: - de wettelijke eisen en de grenswaarden in vergunningen; - de uitstoot in de lucht; - de lozing in water; - de productie, de recycling, het hergebruik, het vervoer en de verwijdering van vast en ander afval, incl. gevaarlijk afval; - het gebruik en de verontreiniging van de bodem; - het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en grondstoffen (inclusief energie); - gebruik van toevoegingen, hulpvoorzieningen en halffabrikaten; - de lokale overlast (geluid, trillingen, stank, stof, visuele hinder, enz.); - vervoerskwesties (zowel voor goederen als voor diensten); - de risico’s van milieuongevallen en -effecten die zich voordoen of waarschijnlijk zullen voordoen ten gevolge van incidenten, ongevallen en mogelijke noodsituaties; - de effecten op de biodiversiteit
Indirecte milieu-aspecten bron EMAS Indirecte milieuaspecten kunnen een gevolg zijn van de interactie van een organisatie met derden die tot op redelijke hoogte kan worden beïnvloed door de organisatie - aspecten in verband met de levenscyclus van een product (ontwerp, ontwikkeling, verpakking, transport, gebruik en afvalverwerking of -verwijdering); - investeringen, kredietverlening en verzekeringsdiensten; - nieuwe markten; - de keuze en samenstelling van diensten (bijv. vervoer of catering); - administratieve en planningsbeslissingen; - de samenstelling van het assortiment; - de milieuprestaties en praktijken van contractanten, subcontractanten en leveranciers
ISO 14031
-Leidraad voor de bepaling van milieuprestaties -Hoe uitwerken van een indicatorenset: keuze en hoe uitdrukken? -Communicatie
ISO 14001 Systematiek voor de evaluatie van milieuperformantie
PDCA-cirkel
Plan Do Check Act
Continu verbeteren volgens ISO 14001 (bron ISO 14001)
PDCA binnen ISO 14031 Plan-fase: milieuaspectenanalyse Vastleggen milieuaspecten, bepalen significante milieuaspecten Vormen basis van milieubeleid en milieudoelstellingen (kwalitatieve en kwantitatieve)
Do-fase: feed-back geven aan de medewerkers, periodieke info over evolutie performantie-indicatoren
Kwantitatieve milieudoelstellingen = performantie-indicatoren Meten is weten Evenwichtige indicatorenset Act-fase: afwegen gegevens t.o.v. doelstelling, nagaan halen doelstelling en correctieve maatregelen, ? keuze andere indicator, communicatie
Check-fase: vastleggen verantwoordelijke, meetfrequentie, meetmethode, ev. calibratie en registratie van de gegevens
ISO 14031
De systematiek van de evaluatie van de eigen milieuperformantie volgens ISO 14031 (bron : ISO 14031)
Keuze indicatorenset (ISO 14031) Basis: significante milieuaspecten vastleggen door milieuaspectenanalyse uit te voeren:
-aard en omvang van gebruikte grondstoffen, afvalstoffen en energie -emissies -risico’s verbonden aan de organisatie -toestand van het milieu -mogelijkheid tot het zich voordoen van incidenten -wetgeving en andere eisen die de organisatie onderschrijft Bepalen van de milieudoelstellingen: kwantificeerbare milieudoelstellingen vormen de performantie-indicatoren
Keuze indicatorenset (ISO 14031) PLAN-fase Environmental Performance Indicators (EPI)
opgesplitst in
Management Performance Indicator (MPI)
Operational Performance Indicator (OPI)
In kaart brengen inspanningen management tot beperken van de milieu-impact van de organisatie Informatie over de milieuimpact van de eigen activiteiten (inputs-outputs)
Keuze indicatorenset (ISO 14031) PLAN-fase Environmental Performance Indicators (EPI)
opgesplitst in
Management Performance Indicator (MPI)
Operational Performance Indicator (OPI)
Environmental Condition Indicator (ECI) Informatie over de toestand van het milieu (lokaal tot globaal). Belangrijk bij rechtstreeks verband milieu-impact van de organisatie en toestand milieu In kaart brengen inspanningen management tot beperken van de milieu-impact van de organisatie Informatie over de milieuimpact van de eigen activiteiten (inputs-outputs)
Keuze indicatorenset (ISO 14031) voorbeelden Environmental Performance Indicators (EPI)
Environmental Condition Indicator (ECI) Peil sokkelwater
opgesplitst in
Totale emissie broeikasgassen Concentratie zware metalen in het oppervlaktewater
Management Performance Indicator (MPI)
Uren milieuopleiding Aantal milieu-incidenten Grootte van milieu-investeringen
Operational Performance Indicator (OPI)
Afval per eenheid geproduceerd Energie per eenheid geproduceerd
Keuze indicatorenset (ISO 14031) voorbeeld grondwaterproblematiek Environmental Performance Indicators (EPI)
Environmental Condition Indicator (ECI) Peil sokkelwater
opgesplitst in
Management Performance Indicator (MPI)
Operational Performance Indicator (OPI)
Graad van aanvullen van het sokkelwater
Budget besteed aan technologische aanpassingen tot reductie van het sokkelwaterverbruik Sokkelwaterverbruik/dag Sokkelwaterverbruik/geproduce erde hoeveelheid
Voorbeelden van performantieindicatoren Operating Performance Indicator (OPI)
Management Performance Indicator (MPI)
Environmental Condition Indicator (ECI)
Raw material used per unit of product (kg/unit)
Environmental costs or budget ($/year)
Contaminant concentrations in ambient air (µg/m3)
Energy used annually per unit of product (MJ/1000 L product)
Percentage of environmental targets achieved (%)
Frequency of photochemical smog events (#/year)
Energy conserved (MJ)
Number employees trained (% #trained/to be trained)
Contaminant concentration in ground- or surface water (mg/L)
Number of emergency events or unplanned shutdowns (#/year)
Number of audit findings (#)
Change in groundwater level (m)
Hours of preventive maintenance (hours/year)
Number of audit findings addressed (#)
Number of coliform bacteria per liter of potable water
Average fuel consumption of vehicle fleet (L/100 km)
Time spent to correct audit findings (person-hours)
Contaminant concentration in surface soil (mg/kg)
Percentage of product content that can be recycled (%)
Number of environmental incidents (#/year)
Area of contaminated land rehabilitated (hectares/year)
Voorbeelden van performantieindicatoren Operating Performance Indicator (OPI)
Management Performance Indicator (MPI)
Environmental Condition Indicator (ECI)
Hazardous waste generated per unit of product (kg/unit)
Time spent responding to environmental incidents (person-hours per year)
Concentration of a contaminant in the tissue of a specific local species (µg/kg)
Emissions of specific pollutants to air (tonnes CO2/year)
Number of complaints from public or employees (#/year)
Population of an specific animal species within a defined area (#/m2)
Noise measured at specific receptor (dB)
Number of fines or violation notices (#/year)
Increase in algae blooms (%)
Wastewater discharged per unit of product (1000 L/unit)
Number of suppliers contacted about environmental management (#/year)
Number of hospital admissions for asthma during smog season (#/year)
Hazardous waste eliminated by pollution prevention (kg/year)
Cost of pollution prevention projects ($/year)
Number of fish deaths in a specific watercourse (#/year)
Number of days air emissions limits were exceeded (days/year)
Management levels with specific environmental responsibilities (#)
Employee blood lead levels (µg/100 mL)
Indicatoren (EPE) hoe uitdrukken? Absolute waarden: basisinformatie bv. hoeveelheid geloosde stof, uitgedrukt in ton Relatieve waarden: basisinformatie uitgedrukt of vergeleken met een andere parameter bv. tijd, geproduceerde hoeveelheid. Hoeveelheid geloosde stof/ton geproduceerd eindproduct Geïndexeerde informatie: bv. geloosde hoeveelheid stof voor 2009 uitgedrukt in % t.o.v. het referentiejaar Samengevoegde indicatoren: combinatie van zelfde type informatie, afkomstig van verschillende bronnen bv. geloosde hoeveelheid van een stof voor 2009 afkomstig van het geheel van installaties Gewogen indicatoren: informatie wordt gewijzigd door middel van een factor die rekening houdt met het belang ervan
Selectie indicatoren (EPE) belang van stakeholders Organisatie loost gezuiverd afvalwater in een oppervlaktewater: CZV, BZV, ZS, N en P
Overheid (IMJV): hoeveelheid verontreinigende stof geloosd per jaar VMM en vergunningsverlenende overheid: concentratie van de verontreinigende stof (mg/l) Directie of consument: hoeveelheid verontreinigende stof geloosd per geproduceerde eenheid (g/ton) Directie of investeerder(s): wijziging in hoeveelheid verontreinigende stof geloosd per jaar t.o.v. de investering in minder verontreinigende technologie
Rapportering EPE en communicatie Beschrijven van de milieuperformantie van een organisatie Voordelen: - Hulp tot het voldoen aan de milieudoelstellingen - Sensibilisatie en dialoog inzake milieuprioriteiten en criteria van milieuperformantie van de organisatie - Aantonen van de geleverde inspanningen (continue verbeteringen) - Evaluatie milieuaspectenanalyseen bijsturen
- interne rapportering en communicatie - externe rapportering en communicatie
ECI gebruikt bij EPD EPD Environmental Product Declaration
LCA levenscyclusanalyse: milieu-impact nagaan van een productcategorie in verschillende fases: -Productie -Plaatsing -Onderhoud incl. einde levensfase
ECI gebruikt bij EPD ECI
eenheid
Primaire energie, niet hernieuwbaar
MJ/m²
Primaire energie, hernieuwbaar
MJ/m²
Broeikasgaspotentieel (GWP 100)
kg CO2-equiv./m²
Ozonafbouwpotentieel (ODP)
kg R11-equiv./m²
Verzuringspotentieel (AP) of (zuurequivalent potentieel)
kg SO2-equiv./m² of (Zeq/m²)
Eutroficatiepotentieel (NP)
kg PO4-equiv./m²
Vorming van foto-oxidantia (POCP)
kg etheen-equiv./m²
ECI gebruikt bij EPD
Broeikaspotentieel (GWP) Voor de stoffen die een serre-effect veroorzaken wordt de parameter Global Warming Potential (GWP) bepaald. De klimaatverandering wordt hierbij ingeschat voor een tijdshorizon van 100 jaar. Het is een relatieve maat, die het aardopwarmingsvermogen van een broeikasgas aangeeft vergeleken met dat van CO2; het opwarmingsvermogen in een periode van 100 jaar van 1 kg van het gas ten opzichte van 1 kg CO2. Ozonafbouwpotentieel (ODP) Ozon Depletion Potential De vermindering aan stratosferische ozon wordt in de eerste plaats veroorzaakt door de chloorfluorkkoolwaterstoffen (CFK’s en HCFK’s)) en door enkele chlooren broomkoolwaterstoffen (o.a. methylbromide en gebromeerde koolwaterstoffen-halonen). Als referentiestof wordt voor de ozonafbraak R11 gebruikt (ODP=1).
ECI gebruikt bij EPD
Verzuringspotentieel (AP) Het verzuringspotentieel van gewassen en gronden (Acidification Potential) geeft aan in welke mate een stof verzurend werkt. Het betreft wateroplosbare zuren die als zure regen vallen. De verschillende emissies binnen deze categorie worden uitgedrukt in SO2-equivalenten. Potentiele zuurequivalenten: 1 zuurequivalent = 1 mol H+. Eutroficatiepotentieel (NP) Onder eutroficatie verstaat men de invloed van een overschot aan meststoffen in bodem en water. Daarbij worden stoffen die stikstof en fosfor bevatten in rekening gebracht. Het Nutrification Potential (NP) geeft de potentiële bijdrage tot de productie van biomassa weer. Dit wordt uitgedrukt in fosfaat (PO4)equivalenten. Vorming van foto-oxidantia (POCP) Zomersmog wordt veroorzaakt door de vorming van foto-oxidantia in de onderste troposfeer. Hoofdzakelijk wordt de zomersmog veroorzaakt door de reactie van koolwaterstoffen met stikstofoxiden (NOx) onder invloed van licht. Deze waarde wordt uitgedrukt in kg ethyleen-equivalent welke in de troposfeer ontstaat.
OPI’s bij KMO’s OPI’s worden best gemeten (waterverbruik, energieverbruik, …) op deelstromen Kostprijs meetinstrumenten, personeel, opleiding, … KMO’s: OPI’s kunnen ook berekend worden aan de hand van theoretische formules
Voorbeeld natte veredeling-milieueffecten Proces
Milieueffect
Opmerking
Ontsterken
Zeer hoge BZV (> 50%)
Wassen
Hoge BZV (20-30%) en CZV Toxiciteit van surfactanten Energie- en waterverbruik
Bleken
AOX bij chlorietbleek Hulpmiddelen Energie- en waterverbruik Hoge CZV-belasting (> 30%) en BZV (1020%)
Geen probleem met AOX bij peroxidebleek
Merceriseren
Hoge alkaliniteit
Niet algemeen toegepast
Verven
Hoge CZV-belasting (> 30%) en BZV (1020%)
Milieueffect sterk afh. toegepaste verftechniek
Drukken
VOC en ureum Energieverbruik (fixatie) Waterverbruik (dye printing)
vnl. gasvormige emissies
Finishen
VOC, ureum en formaldehyde Hoog energieverbruik Chemicaliën
Milieueffect sterk afhankelijk type finishing
Wassen/spoelen
Hoog verbruik aan water en energie
Drogen
Hoog energieverbruik
Voorbeeld natte veredeling-keuze OPI in functie van de milieu-effecten Indicator
eenheid
Specifiek waterverbruik Specifiek energieverbruik Specifiek chemicaliënverbruik
l/kg fabric MJ/kg fabric kg chemicaliën/kg fabric
Andere OPI: -kg CZV geloosd/kg fabric -Specifiek primair energieverbruik (MJ/kg), mogelijk op splitsen in oorsprong hernieuwbare en niet hernieuwbare energie
Voorbeeld natte veredeling-OPI – specifiek waterverbruik-berekening Waterverbruik
recht evenredig met
LR x N Σ∆T
LR: vlotverhouding N: aantal passages ∆ T: temperatuursverschil opwarmen bad per processtap
Specifiek waterverbruik Qt= N x LR Qt: specifiek waterverbruik (l/kg) N: aantal passages LR: vlotverhouding (l/kg)
Voorbeeld OPI specifiek waterverbruik- verbeteringen Toegepaste verbetervoorstellen:
-Daling vlotverhouding 9:1 -Daling restvochtgehalte 70%
7:1 55% (vacuümtechniek)
-Warmteterugwinning baden temp. > 50°C -Herverven 4%
1%
Voorbeeld OPI specifiek waterverbruik
Check en Actfase EPE dient periodiek herzien te worden: managementsbeoordeling (revue):
- Vooruitgang inzake milieuprestaties (OPI, MPI, ECI) - Evaluatie van de criteria voor het vastleggen van de indicatorenset - Evaluatie van de gekozen prestatie-indicatoren - Gegevensbronnen, wijze van verzameling van data en de kwaliteit van de bekomen gegevens - Evaluatie van de verkregen voordelen en rentabiliteit van de organisatie
ISO 14001 Systematiek voor de evaluatie van milieuperformantie
PDCA-cirkel
Plan Do Check Act
Continu verbeteren volgens ISO 14001 (bron ISO 14001)
