%"
0?'; &% 967" "%563$ 13%11%%3& &663 #616"3))# ,?7'%71 .)7 >/35= @0?'; 8));1 &% 3/?81% ?7 +?<7 !66#& "361%3 8%1 &%7;(%%:&?"% 2567+%7 -))3?7 ?7$ #638)1?% :?"1 65"%$ 2:)"%74 *% .638%7 &% 3/?81%2 -))3 !?< ?7 "%&)'!1%7 36/1%2 &663!%%7 ;)7 :65%74@
/+-.).*',( &'!'#0,$
C )+.PL/P% CR07
70
P+QSPM/'+
Noem hem geen Rain Man omdat hij zo een reeks van duizend getallen oplepelt. Rick de Jong (43) oefent gewoon hard voor de prestigieuze titel van geheugengrootmeester. ‘Ik heb een gemiddeld geheugen. Toevallig weet ik hoe ik het moet gebruiken.’ tekst A @ : :=4 5= < : 1 = 4 foto’s 1= : D @: 3 1I : ?2 5 6
&%! "%*%)"%' (%%#!%$
MET ZIJN HANDEN VOOR ZIJN GEZICHT zit Rick de Jong aan de eettafel in zijn appartement in Oss. Voor hem ligt een geschud spel kaarten, dat hij zojuist vluchtig heeft doorgekeken. Zijn elleboog rust tegen een eierwekker. Hij mompelt dat hij zich moet concentreren. ‘Ik loop mijn geheugenroute na, in gedachten ben ik nu in mijn ouderlijk huis.’ Seconden gaan voorbij, dan laat hij zijn armen zakken, zijn blik is gespannen. Hij pakt de bovenste kaart van de stapel, de rug naar hem toegekeerd zodat hij de voorkant niet kan zien. ‘Dit is een ruiten vrouw.’ Hij controleert de afbeelding voorop, knikt vluchtig ter bevestiging van zichzelf en gaat de rest van de stapel af. Het lijkt alsof hij door de speelkaarten heen kijkt. ‘Dit is de schoppen boer, dit is de ruiten aas en dit is de klaveren acht.’
De Jong – griffiemedewerker bij de rechtbank Oost-Brabant – heeft de volgorde van het gehusselde kaartspel razendsnel uit zijn hoofd geleerd. De eierwekker geeft de tijd aan die hij daarvoor nodig had: 1 minuut 46. Het is slechts een opwarmertje voor de Brabander die opgroeide in de Verenigde Staten. Iedere middag neemt hij plaats aan zijn eettafel om zijn geheugen te trainen, niet voor de lol, maar toegewijd als een topsporter, gehuld in doodse stilte, vaak met zijn handen voor zijn ogen om prikkels van buitenaf te weren. Nu eens memoriseert hij kaartspellen, ‘eentje is eigenlijk te makkelijk, ik kan er meerdere tegelijk onthouden’, dan weer stampt hij binnen een kwartier getallenreeksen in zijn hoofd, ‘een paar honderd cijfers’, of prent hij tientallen namen en gezichten in zijn geheugen →
>+M TL!!+PF KSP!OEOM++!G @+T !+TO #/T !//P ++T .+Q+P#M //TM/" '+M/""+T STM&SL,+T9 @B+"OF .PL''+M$+O #LTT+T &+"Q+T S! ,/M //TM/" M+ K+P!++PF ,+P+T9 @+T ,//PK/T %O &+M TL!!+PF KSP!OEOM++!9 A+ -%$)+PO #P%$'+T ++T .++",9 A+ C %O .%$KSSP.++", ++T BJ//T +T ,+ ( %O ++T K"/'9 @+T '+M/" JSP,M STM&SL,+T /"O ++T -S!.%T/M%+ K/T .++",+T9 C( %O ,/T ++T BJ//T !+M ++T K"/'9 R V ++T ./" S) P%T' 0 V ++T Q+T C V ++T BJ//T 7 V "%QQ+T ( V ++T K"/' 8 V ++T B++Q//P,$+ H V S"%)/TM+TO"LP) ; V .SS!+P/T' N V OT++LJQSQ * V ++T ./""ST //T ++T MSLJM$+
7F
:.!*R QRM&QL+*R !*M ).RM.N%* B*M QRM&QL+*R K.R R.!*R -%$ '*G E%,&M*R %N QQ# **R QR+*O+**" QP &*M 2> C*&*L'*R9 6%,# +* ?QR' '*G -OL%#M &%*OKQQO **R M*,&R%*#3 J..O-%$ $* $* ).RM.G N%* +* KO%$* "QQP !Q*M ".M*R9 1%$R O*,QO+ %N (; R.!*R9 AIR+*OG &."K* N,&QQ"#".N +LN/3 -%RR*R 08 !%G RLM*R9 A@R !%$R &QQ)+ ,O*V*O %# **R EQ QPK.""*R+ !QG '*"%$# -**"+ K.R %*!.R+9 DLN NM*"H %*!.R+ &**M 6%$RG K%N3 +.R NM*" $* $* +%* P*ONQQR KQQO M*OJ%$" &%$ %R +* O%G K%*O +* 6%$R EJ*!M *R **R K%N %R E%$R !QR+ &**)M9 D.M %N EQ/R '*# -**"+3 +.M &*M $* !*M**R J**O M* -%RR*R E." N,&%*M*R ."N $* &*! J**O E%*M9/
‘ik zou de namen van een schoolklas binnen een kwartier kunnen onthouden’. Op de rechtbank werkt hij tijdelijk halve dagen. ‘Ik kan daardoor vier tot zes uur per dag oefenen.’ WERELDRANGLIJST Zijn trainingsarbeid staat in het teken van een titel waarop hij al jaren jacht maakt: die van geheugengrootmeester. Wereldwijd zijn er slechts 122 mensen die zich zo mogen noemen en enkele honderden die er hun best voor doen. Deze ‘geheugenatleten’ bestrijden elkaar op internationale toernooien en een heuse wereldranglijst, waarop De Jong plaats 207 inneemt. Om in aanmerking te komen voor het geheugengrootmeesterschap moet hij voldoen aan drie schijnbaar bovenmenselijke eisen: binnen twee minuten de volgorde van een pak kaarten uit zijn hoofd leren, binnen een uur een reeks van duizend getallen onthouden en in een uur nog eens tien gehusselde
O*PQOM.'*
pakken kaarten memoriseren. ‘Zeven jaar geleden las ik in een boek voor het eerst een stukje over geheugenatleten die deze hoeveelheden informatie konden onthouden. Onmogelijk, dacht ik toen.’ Maar de passage liet hem niet los, zijn nieuwsgierigheid werd aangewakkerd door de orkaan van informatie waarmee hij worstelt op de rechtbank en in zijn vrije tijd. ‘Bij mijn werk moet ik constant informatie opzoeken in dikke dossiers en onthouden, ik volg daarnaast cursussen en studies in mijn vrije tijd en lees graag boeken waarvan ik wat wil opsteken. Op een gegeven moment dacht ik: nu ga ik toch eens meer uitzoeken over die geheugenatleten.’ Sindsdien is er veel veranderd. Aan zijn eettafel is het De Jong al een paar keer gelukt om aan de voorwaarden voor het geheugengrootmeesterschap te voldoen. Maar een geheugengrootmeester moet en public presteren, tijdens een toernooi, controleerbaar voor juryleden van de wereldgeheugensportbond, de World Memory Sports Council. Over ruim een week heeft hij een nieuwe kans op de titel tijdens het WK Geheugen in Londen, de belangrijkste wedstrijd voor geheugenatleten. ‘Maar op toernooien presteer ik vaak minder’, zegt hij. ‘De juryleden lopen daar langs je tafel, je hoort het gekraak van hun schoenen en het gepiep van stoelen. Ik raak dan uit mijn concentratie en presteer minder. En dat terwijl ik inmiddels alle geheugentechnieken onder de knie heb.’ De Jong ‘ontgrendelde’ zijn geheugen toen hij meer ging lezen over geheugenatleten en de basistechniek ontdekte, waarmee ze tot hun prestaties komen. Die methode is volgens de overlevering ruim 2.500 jaar geleden ontstaan toen de oud-Griekse poëet Simonides van Keos een groot diner met tientallen gasten bijwoonde in een paleis in Thessalia. Tijdens het eten werd hij naar buiten geroepen omdat een ruiter een boodschap voor hem had, en juist op dat moment stortte het paleis in. Onmiddellijk werd Simonides gevraagd wie er allemaal onder het puin lagen, maar de dichter kon zich dat niet meer herin-
4Q"#N#O.RM =.'.E%R*
:QQ%M !**O $* N"*LM*"N #J%$M< 1%$R '*&*L'*RG M*,&R%*#*R QQ# RLMM%' KQQO !*RG N*R +%* K..# &LR N"*LM*"N #J%$M E%$R< :*"NQR D*""%N3 R.M%G QR.." '*&*L'*RG #.!P%Q*R %R +* 4*O*R%'+* 5M.M*R3 +*R#M K.R J*"9 4Q"'*RN &*! K*OG '*M*R J* K..# J..O J* QRE* N"*LG M*"N #LRR*R K%RG +*R3 Q!+.M J* E* '*+.,&M*"QQN R**O"*''*R9 AD..OQ! +Q* %# K..# %*MN '*#N KQQO+.M %# !%$R N"*LM*"N J*'"*'3 Q! !%$R &*ON*R*R M* .,M%K*O*R/3 N,&O%$)M &%$ QP E%$R J*-N%M*9 A@# N". !*G E*") -%$KQQO-**"+ M*'*R !%$R KQQOG &QQ)+9 D%* &.R+*G "%R' &*O%RR*O %# !* ".M*O RQ' *R +..OG +QQO QQ# J..O %# !%$R N"*LM*"N R**OG "*'9/
neren. Totdat hij een ingeving kreeg, zich op de ruïne concentreerde, in gedachten het paleis weer opbouwde en het beeld van de eetzaal opriep. Door zich de lange eettafel voor te stellen, herinnerde hij zich de verschillende gerechten die de gasten hadden gegeten en ook wie er achter welk bord had gezeten. BIEFSTUK OP DE STOEP ‘Het koppelen van dingen die je wilt onthouden aan een bepaalde plek, is een erg goede manier om je geheugen een soort wegenkaart te geven voor herinneringen’, zegt Jaap Murre. Hij is hoogleraar neuropsychologie, gespecialiseerd in het geheugen, werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Deze methode werkt niet alleen bij geheugenatleten, iedereen zou er zijn voordeel mee kunnen doen’, zegt hij. Het menselijk geheugen focust zich volgens de wetenschapper op het grote geheel: details onthoud je wel, maar de hersenen hebben een ‘bladwijzer’ nodig om ze op het juiste moment op te roepen. ‘Als je in de winkel staat en je boodschappenlijstje bent vergeten, wéét je wel dat je boter moet kopen, je kunt er alleen niet opkomen’, zegt Murre. ‘Door de boodschappen niet op een lijstje te schrijven, maar ze in gedachten op de juiste volgorde neer te leggen op een plek die je in gedachten kunt nalopen, zoals Simonides deed, kun je die herinneringen systematisch oproepen. Het is alsof je er een soort weggetje langs legt.’ Rick de Jong heeft zo’n geheugenroute aangelegd in zijn ouderlijk huis. Wanneer hij iets in zijn hoofd wil prenten, loopt hij in gedachten over de oprit naar de voordeur, door de gang, de trap op, via zijn jongensslaapkamer en de badkamer terug naar de keuken. ‘Bij het maken van een boodschappenlijst zet ik bijvoorbeeld een bief-
))
! "$&#+'#* !%()
wondert. Wanneer hij bij het memoriseren van kaarten zijn geheugenroute afgaat, komt hij in gedachten een bonte stoet van personen tegen: ‘Bijvoorbeeld Steve Nash op de trap met een basketbal en Ruud later met een speer op de trap. Dan weet ik: eerst komt de schoppen aas, dan de ruiten boer.’ Het lijkt een onnavolgbare en omslachtige methode, maar voor De Jong is het inmiddels een automatisme. ‘Natuurlijk, het kost maanden voordat je kaarten of cijfers automatisch gaat associёren met personen. Maar it pays off. Je geheugen wordt een spons die veel meer informatie opzuigt, het zorgt ervoor dat ik veel beter kan presteren.’ Hoogleraar Murre beaamt dat. Hij verbaast zich erover dat de methoden van geheugenatleten niet op scholen wordt onderwezen. ‘Scholieren moeten vaak rijtjes data leren, of woordjes in andere talen, maar de kunst van het onthouden leren ze niet.’ Tot in de Renaissance gebeurde dat wel: het vak memoria stond op het curriculum van elke school. ‘Daarbij werd je geleerd hoe je grote hoeveelheden informatie in je geheugen kon opslaan met de methoden die nu door geheugenatleten worden gebruikt. Voor mij is het onbegrijpelijk dat die kennis verdwenen lijkt uit het onderwijs.’
Wereldwijd zijn er 122 mensen die zich geheugengrootmeester mogen noemen en enkele honderden die er hun best voor doen
stuk op de stoep voor de deur, een pak melk in de gang, aardappelen op de trap en een blik erwten in de badkuip. Die beelden blijven hangen. Als ik de route naloop, weet ik ze meteen weer.’ Maar om extreme hoeveelheden cijfers of speelkaarten te memoriseren, gaat De Jong nog een stap verder met het prikkelen van zijn verbeelding. ‘Kaarten lijken te veel op elkaar om goed te onthouden, daarom staat elke speelkaart bij mij voor een kennis die een actie uitvoert. De ruiten boer is bijvoorbeeld Ruud, een vriend van basketbal, die een speer gooit.’ De schoppen aas slaat hij op als Steve Nash, een basketbalspeler die hij be-
NEDERLANDS RECORD Niet dat De Jong nooit meer een foutje maakt. Als hij zich even later buigt over de laatste kaarten van de stapel die hij binnen 1 minuut 46 uit zijn hoofd heeft geleerd, schudt hij zijn hoofd. ‘Deze kan ik me niet meer herinneren.’ Hij wrijft door zijn haar. ‘Dit gebeurt me vaker als er andere mensen bij zijn, ik ben dan toch meer gespannen. Ik baal hiervan. Het liefst zou ik na zo’n miskleun meteen weer opnieuw beginnen, als een soort straftraining.’ Met het naderende WK Geheugen in zijn achterhoofd, praat hij zichzelf moed in. ‘Ik weet dat ik het in me heb om geheugengrootmeester te worden.’ Hij doelt op een Nederlands record dat hij vorig jaar verbrak toen hij in het bijzijn van een tv-ploeg 1.750 decimalen van het wiskundig getal pi uit zijn hoofd citeerde. ‘Ik kan dus echt wel onder druk presteren.’ Toch twijfelt hij over zijn trainingsme- →
thoden. Hij kijkt naar de hoek van de tafel, die is bezaaid met een slordige hoop oefenmateriaal: papieren met getallenreeksen, lijsten met namen en fotootjes en nog veel meer kaartspellen, met elastiek bij elkaar gebonden. Naast de tafel hangt een basketbalkorf aan de muur, een aandenken aan het coachen van basketbalteams. ‘Misschien moet ik in openbare ruimten gaan oefenen om aan omgevingsgeluiden te wennen en aan de aanwezigheid van andere mensen. Ik zou spullen kunnen meenemen naar een koffietentje of een restaurant.’ Vaak mijdt De Jong mensen, om zijn geheugen te ontzien. Telefoontjes van kennissen die hem uitnodigen voor een stapavondje wimpelt hij af. ‘Over twee weken is het WK, ik kan nu echt niet drinken.’ Zijn vrienden komt hij in deze tijd vaker tegen op zijn geheugenroutes dan in het echt. De meesten weten van zijn hobby en waarderen zijn gedrevenheid, maar spottende reacties krijgt hij ook. ‘Als je het op een verjaardag vertelt, beginnen mensen vaak over Rain Man, de film over die autistische man. Dat vind ik vervelend. Ik heb geen afwijking, sterker nog: ik heb een heel gemiddeld geheugen. Toevallig weet ik goed hoe ik het moet gebruiken, maar dat zou iedereen kunnen leren.’ 1000 GETALLEN Dat niet iedereen zin heeft om zich elke dag urenlang op te sluiten met kaartspellen en getallenreeksen, begrijpt hij ook wel. ‘Ik ben zelf erg competitief van aard, tegen het extreme aan. Als ik word gegrepen door een bepaalde bezigheid, wil ik het maximaal haalbare bereiken, boven de massa uitstijgen, dat is altijd al zo geweest.’ Hij verwijst naar zijn andere hobby – basketbal – en zijn loopbaan als coach in die sport. ‘Ik heb het hoogste trainersdiploma gehaald, daar heb ik ook veel moeite voor gedaan. Maar ik ben vrouwencoach en er zijn in Nederland bijna geen teams die op hoog niveau spelen. Dat steekt wel
H+IJHE0'+
5%K.J,+G JKE&JD? ,+K- &+E KD!!+H? CJH!G>GE++! ;+K I%K.J,+ %K $+ '+&+D'+K IH+KE+K2 '00E GK+""+H 0"G $+ .%$)+HG +K "+EE+HG J!CJH!E EJE /++"? ,+K7 4%.# ,+ 9JK' H00,E &+E KD!!+H? CJH!G>GE++! 00K7 <00H/%$ GE00E +"# '+E0" CJJH ++K /++", ,0E /%$ ,+ CJH! I0GE7 :;+K F GE00E /%$CJJH/++", CJJH ++K GK++DB? IJI2 ++K @ CJJH ++K J"%)0KE+KG"DH)71 A"G $+ ++K I%K.J,+ !J+E JKE&JD,+K2 #DK $+ ,+ CJH!+K C0K ,+ .%$)+HG .J!? /%K+H+K EJE ++K 'HJJE /++",7 :F 7*@@ %G /%$CJJH? /++", ++K GK++DB? IJI !+E ++K /0""JK %K =%$K &0K,+K B00H EB++ J"%)0KE+K K00GE GE00K71
‘Misschien moet ik in openbare ruimten gaan oefenen om aan omgevingsgeluiden te wennen en aan de aanwezigheid van andere mensen’
3J"#G#H0KE 80'0=%K+
bij kunnen helpen.’ Maar eerst neemt hij gas terug. Hoe dichter hij bij een kampioenschap komt, hoe minder hij zich in het geheugenpaleis van routes en personen begeeft dat hij in zijn gedachten heeft opgebouwd. ‘In de laatste dagen voor een toernooi, moeten mijn geheugenroutes schoon blijven’, zegt hij. ‘Als ik dan ga trainen met kaarten, vervuil ik een route met allerlei beelden van personen die in mijn geheugen kunnen blijven hangen en tijdens de wedstrijd voor verwarring zorgen.’
eens.’ In de geheugensport kan hij wel acteren op een wereldpodium. ‘Ik ben alleen afhankelijk van mezelf, dat bevalt goed. Ik zou het zelfs best full-time willen doen, cursussen willen geven.’ Ondertussen opent hij de voordeur. Een klein deel van zijn geheugentraining speelt zich op straat af. De Jong maakt voorafgaand aan toernooien lange wandelingen door de omgeving van Oss, speurend naar routes met markante punten die hij later in zijn hoofd kan nalopen. ‘Als je 1.000 getallen moet onthouden, heb je niet genoeg aan een route door een huis, ik heb tientallen geheugenroutes die ik één voor één kan nalopen om me alle getallen te herinneren.’ Het vinden van een goede omgeving is niet eenvoudig. Hij schudt zijn hoofd bij een weg met lantaarnpalen en loopt door. ‘Nee, die staan overal, ik zoek naar iets bijzonders, een route moet je bijblijven.’ Bij een rij winkelkarretjes voor een supermarkt blijft hij staan. ‘Ja, hier zou ik kunnen beginnen.’ Hij wijst naar een speeltuintje en een autoweg met een zebradpad. ‘Ik zou in gedachten wat speelkaarten op de glijbaan en het zebrapad kunnen leggen. Dat blijft wel hangen.’ Tijdens de wandeling dwalen de gedachten van De Jong een paar keer af. Het lukt hem niet om het foutje bij het memoriseren van het kaartspel van zich af te zetten. Hij begint over een mental coach. ‘Misschien ben ik te veel gefocust op mijn omgeving, moet ik me op een andere manier concentreren. Er zijn vast mensen die me daar-
VERGETEN Een week later. Het WK Geheugen is achter de rug en dat wat De Jong al een beetje vreesde, is gebeurd. Hij is de titel van geheugengrootmeester misgelopen omdat hij zich niet kon afsluiten voor de omgeving. ‘Het begint een trend te worden’, laat hij teleurgesteld per telefoon weten. ‘Een deelnemer uit India zat schuin voor me met zijn voet te tikken, in gedachten verzonken. Ik ergerde me daaraan toen ik bezig was om tien kaartspellen te memoriseren. Ik raakte uit mijn flow en heb mijn score op dat onderdeel volledig verpest.’ Toch ziet hij ook lichtpuntjes. In het tweede deel van het toernooi was hij in staat om zijn ergernis over zijn wanprestatie van zich af te zetten. Hij eindigde uiteindelijk als 25ste van de 48 deelnemers. Bij het onderdeel speed cards, waarbij slechts één pak kaarten zo snel mogelijk moet worden onthouden, zette hij een persoonlijk record neer: 74,66 seconden. De Jong komt langzamerhand tot een nieuw inzicht: een geheugenkampioen moet ook dingen kunnen vergeten. ‘Mijn omgeving dus, maar ook mijn frustratie als het even niet lukt.’ Zijn spartaanse trainingsschema zal hij pas over enkele maanden hervatten als zijn volgende toernooi op het programma staat: het Amerikaans kampioenschap in New York. Naar een mental coach is hij inmiddels actief op zoek. ‘En niet alleen om mijn concentratie te verbeteren. Een coach kan mij van een afstandje bekijken en af en toe zeggen: nu is het genoeg geweest Rick, vergeet die geheugentraining even en ga iets anders doen, ontspan je.’
→
6(
