Met lege handen
Met lege handen
In deze brochure vind je een overzicht van verschillende onderwerpen waar je mee te maken krijgt na het overlijden van je baby. Er is ruimte opengelaten om je eigen aantekeningen te kunnen maken.
Tekst: Claudia Geenen Jeannet Admiraal Vormgeving: c Miranda Smit van Keulen
Mede mogelijk gemaakt door: Kleur Kinderuitvaart (www.kleurkinderuitvaart.nl) Jeannet Admiraal Kinderuitvaartbegeleiding (www.kinderuitvaartbegeleiding.nl) Kunst van Herinnering (www.kunstvanherinnering.nl)
Deze brochure is met veel zorg samengesteld. De schrijvers kunnen niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele fouten in deze brochure.
Op deze brochure is het auteursrecht van toepassing c 2015 Met lege handen
Als je baby tijdens of kort na de zwangerschap overlijdt.
Inleiding Afscheid nemen van je kindje dat je net hebt leren kennen, lijkt een onmogelijke taak. Je belandt in een achtbaan van emoties. Emoties die je overmannen. Verdriet omdat je baby niet meer leeft, boosheid om wat er gebeurd is en machteloosheid over de vraag: hoe nu verder? We bieden in deze brochure informatie aan over de eerste dagen na het overlijden. Wat kan je allemaal doen? Waar moet je aan denken? Wat moet er geregeld worden? We zoeken naar antwoorden in deze brochure. We proberen met je mee te denken. Deze brochure is mede tot stand gekomen dankzij adviezen en meedenken van ouders die dezelfde situatie hebben meegemaakt. De hulp en de steun uit je directe omgeving heb je het meeste nodig. Deze brochure is niet meer dan een aanvulling op gesprekken die je met je partner, familie, vrienden, arts, verloskundige en verpleegkundigen hebt. Naast je eigen emoties is er verdriet van anderen: je partner, eventuele andere kinderen, familie en vrienden. Ook dit onderwerp krijgt aandacht in deze brochure.
Keuzes maken
Keuzes maken Wanneer je baby is overleden moet je beslissingen nemen en keuzes maken. Wil ik mijn kindje laten cremeren of begraven? Wie mogen bij het afscheid aanwezig zijn? Wil je alles zelf regelen? Wie kun je vragen voor advies of begeleiding om het afscheid te organiseren? Waar wil je afscheid nemen? Waar verblijft je baby tot aan de uitvaart? Wat is het beschikbare budget? Al deze vragen roepen weer nieuwe emoties op. Kleertjes Je mag natuurlijk aan te kleden. Je Maar je kunt ook vragen of ze een
mee helpen om je baby in te smeren met babylotion en kunt zelf voor een mutsje, wikkeldoek of kleertjes zorgen. aan de verpleegkundige of de (kinder)uitvaartondernemer wikkeldoek of kleertjes hebben.
Waar verblijft je baby tot aan de uitvaart Er zijn verschillende mogelijkheden; je kunt je baby mee naar huis nemen, naar een uitvaartcentrum brengen of in het ziekenhuis laten. Een combinatie hiervan is ook mogelijk. De keuze is aan jou. Koeling Als je besluit je baby mee naar huis te nemen is het belangrijk dat je kindje gekoeld wordt. Je kunt via een (kinder)uitvaartondernemer een koeling speciaal voor baby’s huren. Maar je kunt ook met koelelementen je baby koelen. Leg je baby in een koele kamer. Misschien wil je jouw baby in de wieg leggen die al klaarstond. Natuurlijk kan dat.
e en n k a Ma ruk va n afd etje e vo andje h
Nog meer keuzes maken Begraven of cremeren Begraven of cremeren is een keuze die je zelf maakt. Begraven kan over het algemeen in elke gemeente. Een grafje kun je kopen of huren. Vaak kun je een plekje kiezen op het algemene gedeelte of op het kindergedeelte van de begraafplaats. Als je kiest voor cremeren ben je vrij in de keuze van het crematorium. Een crematie is vaak goedkoper dan een begrafenis. Meestal kun je een maand na de crematie de as van je baby ophalen bij het crematorium. Van de as kun je een sieraad laten maken, je kunt het laten verstrooien, mee naar huis nemen of in een urnenwand plaatsen. Misschien bedenk je zelf nog je eigen speciale bestemming. Om te begraven of te cremeren kun je kiezen voor een mandje of kistje. Kaarten Na het overlijden van je baby kun je het geboortekaartje dat je hebt uitgezocht gebruiken als rouwkaartje. Ook zijn er speciale babyrouwkaartjes. Het is belangrijk om je omgeving te informeren over het overlijden van je baby. Het maakt het makkelijker om dan over je baby te praten. Uitvaart in jouw stijl Bij kinderen hoort kleur. Voor het afscheid van je baby kun je kiezen welke kleur bij jullie past. Ook kun je de door jou gekozen afbeelding en kleur terug laten komen op bijvoorbeeld de kaart en het kistje. Het afscheid kan helemaal worden vormgegeven in jouw eigen stijl.
Nog meer keuzes maken
e ijf jtes r h Sc ach ged op
nog meer keuzes EnEn nog meer keuzes maken Afscheidsbijeenkomst Met wie en waar wil je afscheid nemen? Ook hierbij is veel mogelijk. Maar doe wat goed voelt. De afscheidsbijeenkomst kan ingevuld worden zoals jij dat wilt: een persoonlijk woord, gedicht, muziek, kaarsen aansteken of gezamenlijk zingen. Bedenk of je een schriftelijke (of persoonlijke) condoleance wilt. De bijeenkomst kan thuis plaats vinden maar ook in een kerk, ontmoetingscentrum, dorpszaal, zaal van het crematorium, locatie op de begraafplaats of in een restaurant. Foto’s en of geluidsopnames Wil je foto’s laten maken in de dagen voor of tijdens de uitvaart? Je kunt een vriend of familielid vragen of een professionele (uitvaart)fotograaf inhuren. Vervoer Je mag je baby in je eigen auto vervoeren met de bijbehorende papieren van het ziekenhuis. Er is ook de mogelijkheid om een (kinder)rouwauto te huren. Kosten Een uitvaart kost geld. Hoeveel geld hangt af van je keuzes. Informeer bij je verzekeringsmaatschappij welke kosten je kunt declareren. Je (kinder)uitvaartondernemer kan dit ook voor je uitzoeken. Een mooie uitvaart hoeft niet duur te zijn. Draaiboek Maak een draaiboek voor de dag van de uitvaart om voor jezelf overzicht te houden; wie, wat, waar en hoe?
En nog meer keuzes maken
s je i t Waudget? b
Thuis en dan.....
Thuis en dan..... Je bent weer thuis. Thuiskomen is moeilijk. Je beseft steeds meer dat je verder moet zonder je baby. Naast het lege gevoel ben je ook nog kraamvrouw met alle ongemakken van dien. Lichamelijke reacties Veel voorkomende klachten van vrouwen die hetzelfde hebben meegemaakt zijn: slaapproblemen, eetproblemen: geen eetlust of juist enorme eetlust, hoofdpijn, buikpijn, onrust, niet stil kunnen zitten, voortdurende vermoeidheid en terugkomende huilbuien en somberheid. Daarnaast zijn er de normale lichamelijke ongemakken na een bevalling. Naweeen, pijn van de hechtingen en gestuwde borsten ervaren veel vrouwen als zinloos en extra pijnlijk. Je partner Als moeder van een baby die tijdens of kort na de zwangerschap overlijdt, ben je vaak niet in staat om te helpen bij praktische zaken die geregeld moeten worden. Veel taken komen daarom bij je partner terecht. Jij als kraamvrouw en je partner ervaren emoties vaak op verschillende manieren en momenten. Probeer met elkaar te praten en elkaar tot steun te zijn in het verdriet, de leegte en het gemis. Rouwen is voor iedereen anders. Broertjes en zusjes Kinderen voelen dat je verdriet hebt. Ze buiten dit verdriet houden kan onzekerheid en schuldgevoel veroorzaken. Meestal hebben broertjes en zusjes uitgekeken naar de komst van hun nieuwe broertje of zusje. Het is goed om met hen over de dood te praten en bij het afscheid te betrekken. Vertel je kind op eenvoudige wijze wat er gebeurd is. Vertel hoe jij je voelt en laat je kind vertellen hoe hij of zij zich voelt. Ga vragen niet uit de weg en probeer ze zo eerlijk mogelijk te beantwoorden. Familie, vrienden en kennissen Als je weer thuis bent verwacht je steun en troost. Toch vinden familieleden, vrienden, buurtgenoten en collega’s het veelal moeilijk om het gesprek te beginnen over je verlies. Sommige mensen gaan je mijden omdat ze niet weten wat ze moeten zeggen. Kraamzorg Je hebt recht op kraamzorg wanneer je baby overleden is na 20 of meer weken zwangerschap. Er bestaat gespecialiseerde kraamzorg, een kraamverzorgende die opgeleid is om in gezinnen te werken waar een baby overleden is.
lt voe g n en wi Stu nloos jnlijk zi a pi extr
Wat schrijft de wet voor Bij een zwangerschap korter dan 24 weken: Bij een zwangerschapsduur korter dan 24 weken hoef je geen aangifte van geboorte te doen, tenzij je baby langer dan 24 uur geleefd heeft. Aangifte doen mag wel en je baby kan ook bijgeschreven worden in het trouwboekje. Het is niet wettelijk verplicht je baby te begraven of cremeren. Het mag maar hoeft niet. Wil je jouw baby laten cremeren of begraven dan heb je een bevestigingsformulier van de verloskundige of gynaecoloog nodig waarop vermeld staat dat de zwangerschap minder dan 24 weken heeft geduurd. Je baby mag in het ziekenhuis blijven. Het ziekenhuis zorgt er dan voor dat je baby gecremeerd wordt in een crematorium. Je kunt niet aanwezig zijn tijdens deze crematie. Wel kun je navragen of de crematie heeft plaatsgevonden. Het is ook niet mogelijk om de as van je baby te krijgen als je voor deze mogelijkheid kiest. Het verstrooien van de as gebeurt vaak op het strooiveld bij het crematorium. Bij een zwangerschap langer dan 24 weken: Als je baby na een zwangerschapstermijn van 24 weken of meer wordt geboren, ben je verplicht om aangifte te doen bij de burgerlijke stand in de plaats waar je baby geboren is. Overlijdt je baby, dan moet er ook aangifte van overlijden gedaan worden bij de burgerlijke stand in de plaats waar je baby overleden is. Bij een dood geboren baby doe je aangifte van levenloos geboren. Bij overlijden kort nadat je baby levend is geboren, doe je aangifte van geboorte en aangifte van overlijden. Je kunt je kindje laten bijschrijven in je trouwboekje. Je kunt als ouder zelf de aangifte doen maar de (kinder)uitvaartbegeleider of iemand die bij de bevalling is geweest kan dit ook voor je doen. Binnen de wettelijke termijnen mag je zelf bepalen wanneer de uitvaart plaats vindt. Die termijnen zijn: vanaf 36 uur na de geboorte en binnen zes werkdagen na het overlijden. Uiteraard moet er overlegd worden wanneer er gelegenheid bij begraafplaats of crematorium voor een uitvaart. Alleen in uitzonderlijke situaties kan de termijn waarbinnen de uitvaart plaats moet vinden veranderd worden. De wet schrijft voor dat het op gepaste wijze moet gebeuren. De verantwoordelijkheid voor de uitvaart ligt bij de ouders. Een (kinder)uitvaartondernemer kan veel voor je regelen als je er zelf niet toe in staat bent. De (kinder)uitvaartondernemer kan op creatieve en betrokken wijze je wensen en ideeen omzetten in een persoonlijk afscheid. Je bent vrij om de (kinder)uitvaartondernemer te kiezen die je wilt, ook al heb je een uitvaartverzekering ergens anders afgesloten.
Wat schrijft de wet voor
e Wi de t doengifte? aa
Dag van de uitvaart
Dag van de uitvaart
Vandaag neem je definitief afscheid van je baby. Een dag vol emoties. Knuffel nog met je baby of houd hem/haar nog even goed vast voordat je het kistje of mandje sluit. Neem hier de tijd voor. Luister vooral naar je gevoel. Als er nog een ander kind in het gezin is, zorg ervoor dat hij of zij ook aandacht krijgt op deze emotionele dag. Vergeet niet een knuffel of geliefd speelgoed van hem of haar mee te nemen. Sluiten van het kistje of mandje Voor veel ouders is dit het definitieve moment van afscheid nemen. Een moment dat je eigenlijk zo lang mogelijk wilt uitstellen. Het kan troostend zijn om dit moment samen met eventueel andere kinderen, familie en vrienden te doen. Door het samen doen voel je de verbondenheid van het afscheid. Het delen in het verdriet. Afsluiting En dan volgt echt het onvermijdelijke afscheid. Bij een crematie neem je afscheid bij het kistje of mandje in de aula. Je draagt je baby over aan een medewerker van het crematorium. Bij een begrafenis draag je jouw baby naar het grafje. Bij het grafje kun je op eigen wijze afscheid nemen door muziek te spelen, een lied te zingen, bloemen te strooien, bellen te blazen of juist een moment van stilte. Als je ertoe in staat bent kun je zelf het kistje of mandje in het grafje plaatsen en dichtscheppen. Na het afscheid kun je met dierbare familieleden en vrienden samen komen om jullie verdriet te delen.
akt a e m s? Wi foto’ de
Herinneringen
Herinneringen Bewaren, bewaren, bewaren Je kunt een herinneringsboek maken van je baby. In dit boek kun je allerlei tastbare herinneringen plakken. Denk bijvoorbeeld aan: foto’s, naamkaartje uit het ziekenhuis, ontvangen brieven en kaarten, tekeningen van andere kinderen, een dagboekje, kopie van de geboorteaangifte, kopieen uit het medische dossier, hand en/of voetafdrukjes en een haarlokje. Probeer zoveel mogelijk spulletjes te bewaren van je baby. Alles wat tastbaar is maakt dat je baby heeft bestaan. Schrijven voorkomt het risico van vergeten Het is niet vreemd dat er de eerste dagen na het overlijden van je kindje heel veel langs je heen gaat. Probeer een dagboekje bij te houden. Op die manier kun je later alles nog eens rustig doorlezen en blijf je niet met het gevoel zitten van: Wat is er allemaal gebeurd? Foto’s Misschien vind je het maken van foto’s van je overleden baby een eng en raar idee. Toch leert de ervaring dat het goed is foto’s te maken. Je overleden baby is voor jou een kindje dat echt bestaan heeft. Foto’s zijn daarbij een tastbare en waardevolle herinnering. Stichting ’Make a Memory’ fotografeert op verzoek van ouders en via bemiddeling van zorgprofessionals ernstig zieke, terminale en overleden kinderen vanaf 23 weken zwangerschap tot en met zeventien jaar. Mocht je nu geen foto’s willen hebben, laat ze toch door iemand maken. De foto’s kunnen worden bewaard. Mocht je er later toch behoefte aan hebben, dan kun je ze alsnog krijgen. Hand- en voetafdrukjes In het ziekenhuis worden vaak al hand- en of voetafdrukjes gemaakt. Het kleine handje of voetje wordt gekleurd met een stempelkussen en op een kaartje gedrukt. Vaak zijn ouders hier nog blijer mee dan met foto’s omdat dit kaartje in contact is geweest met hun baby. Van een afdrukje kun je ook een sieraad laten maken. Je kunt ook in gips een afdruk laten maken. Soms wordt dit al in het ziekenhuis voor je gedaan.
e e f d an j j i l B v am by na ba men e no
En nu verder
En nu verder
De uitvaart is achter de rug en nu begint het rouwen. Rouwen is hard werken. Iedereen uit verdriet op zijn of haar eigen wijze. Het is belangrijk vooral met je partner in gesprek te blijven en de verschillende manieren van omgaan met verdriet te respecteren. Het is goed om te laten zien hoe jij je voelt. Door je verdriet te delen met anderen kan het makkelijker zijn dit te dragen. Het is normaal dat stemmingen sterk kunnen wisselen, van verdrietig of schuldig tot kwaad of laconiek. Sommige ouders willen voortdurend over hun verdriet en de baby praten. Andere ouders willen dit juist niet en trekken zich helemaal terug. Weer anderen kunnen alleen maar huilen. Huilen is een goede manier om gevoelens te uiten die te sterk zijn om voor je te houden of onder woorden te brengen. Niet altijd is het mogelijk zelf de rouw te doorworstelen en is professionele hulp nodig. Bespreek dit met je huisarts. Op internet is veel informatie te vinden Wil je over specifieke onderwerpen nog meer lezen, raadpleeg internet: Vereniging Ouders van een Overleden Kind Contactgroep rondom het verlies van een kind Hulp en advies bij overlijden Ondersteuning voor kinderen en jongeren bij overlijden Boeken speciaal voor rouwverwerking Contactgroep zwangerschapsbeeindiging bij kinderen met een ernstige aandoening Jaarlijkse herdenking van overleden kinderen
vook.nl lieveengeltjes.nl landelijksteunpuntrouw.nl achterderegenboog.nl rouwboeken.nl SCZB.nl wereldlichtjesdag.nl
ag: tjesd e h c li d eld Wer e twee in elk ndag r zo embe dec
