november/december 2011 - nummer
6
Magazine van het IKON Pastoraat
Met in dit nummer o.a.: De Wereld De blik van de ander om door te geven Klein mevrouwtje... column Liever wegkijken?
6
J aa rg a ng 5 2 • nov e mb e r- d e c e mb e r 2 0 1 1
Inhoudsopgave
de wereld
de wereld
De blik van de ander De pastores v a n h et IKON P a s t ora a t ( v . l . n. r. ) Judith va n d er W er f, Bara v a n P e l t , B ra m Gra ndi a
Lieve lezers, In het IKON-huis genieten we nog steeds van de opluchting dat ons werk ongehinderd door kan gaan dankzij de financiële steun die we van alle kanten ontvingen. Nu weer verder met ons werk. We zijn druk bezig met het voorbereiden van de Ontmoetingsdag waar we met loyaliteit en schaamte aan de slag gaan. Serieus en met een knipoog van herkenning. In theorieën en in speelse werkvormen als dans, muziek en meditatie. Het hoofdartikel in dit nummer gaat dus (opnieuw) over de schaamte. Het wil het licht werpen op een aspect wat we niet zo direct willen zien. Schaamte is ook de erkenning van de blik van de ander op ons leven. Daar kunnen we iets mee. Het is een vorm van in-relatie-zijn waar we mee om moeten leren gaan. Als dit blad in de deur valt heeft u nog een week de tijd om zich voor onze ontmoetingsdag op te geven. Mailt u ons, dat gaat het snelst. Maar telefoneren kan ook - tot vrijdagochtend 4 november. Bonny helpt u dan door de keuze van de workshops heen. We wensen u een goede herfst. De trui gaat weer aan en de verwarming omhoog. Maar laat u zich vooral niet terneerslaan door het vallen van de bladeren. Want wat daarna komt: ijs en sneeuw heeft ook zo zijn charme. O ja - heeft u misschien nog een gedenkwaardige ansichtkaart voor op de achterkant? U doet ons, die
door Bara van Pelt
pagina 3|4|5
gedicht
‘Klaagliedjes’ van Judith Herzberg
pagina 6
om door te geven
Klein mevrouwtje
door Mirjam Nieboer
pagina 7
judith in gesprek met
Deugden en ondeugden
pagina 8
Ontmoetingsdag 5 november
Loyaliteit en schaamte
team IKON Pastoraat
pagina 9
column
Liever wegkijken?
door Bram Grandia
pagina 10
er een ontvangen met de post – en de lezers die de rubriek zeer waarderen, er werkelijk een plezier mee. Bijgesloten vindt u de acceptgiro voor het nieuwe jaar. Goed nieuws daarbij is dat we het abonnementsgeld niet hoefden verhogen. Wellicht zien we u op de ontmoetingsdag, anders groeten wij u hartelijk vanuit het winderige Hilversum Namens het pastorale team
Colofon Het IKON Pastoraat is er voor mensen die willen praten over wat hen ten diepste bezig houdt in hun leven. De drie IKON-pastores
zijn op werkdagen ‘s ochtends bereikbaar per telefoon en per mail. Mensen is het blad van het IKON Pastoraat. Het verschijnt zes maal per jaar. Abonnementsprijs: s 8 Eindredactie: Bara van Pelt Bureauredactie: Bonny Rem
Contactgegevens: IKON Pastoraat Postbus 10009 1201 DA Hilversum
Bezoekadres: Bergweg 16 1217 SE Hilversum T 035-6215555
www.ikonpastoraat.nl Email:
[email protected] rek.: 631000
Ontwerp: Creatie op de Mac bv, Hilversum Druk: Van der Weij bv, Hilversum Bron foto’s: iStockphoto, Bettina Traas, IKON
Mensen wordt uitgegeven in grootletter en ingesproken op daisy CD-rom. Tel: 0341-565499
De blik
van de ander Schaamte is de meest primaire menselijke emotie. Het is de blik van de buitenwereld die je iets vertelt wat je liever verborgen houdt. Volgens sociologen voert het verlies van maatschappelijke status de schaamtelijst aan. De armoede in een gezin wordt angstvallig verborgen gehouden; de man die is ontslagen gaat nog iedere dag om negen uur de deur uit om geen argwaan te wekken. Het levert prachtige literatuur en geestige televisieseries op.
door Bara van Pelt
Wie kent niet ‘Keeping up appearances’, waarin mevrouw Bucket (Emmer) de telefoon opneemt: ‘The Bouquét - residence, Lady of the House speaking…..’ Doodsbang is ze dat de buurt zal zien hoe eenvoudig en ordinair haar vader, twee zussen en haar zwager Onslow zijn. Hoe gek en extreem Hyacinth ook is, er zijn altijd momenten van herkenning in de serie. Omdat je jezelf ook geschaamd hebt voor een familielid, voor je ouders toen je jong was. En je ontkomt er nauwelijks aan dat ook bij het ouder worden de schaamte niet ontbreekt. Onlangs las ik een prachtige roman van Nadine Gordimer, een Zuid-Afrikaanse schrijfster. Het boek gaat over een blank gezin. Zij is arts, hij heeft een leidinggevende functie in een bedrijf. Ze hebben een zoon van 23 die architect is. Dan krijgen ze het bericht dat hij in de cel zit op verdenking van moord. Aanvankelijk willen ze het verhaal niet geloven. Langzaam dringt het tot ze door dat hij inderdaad zijn huisgenoot heeft vermoord. ‘Harald en Claudia koesteren nu, allebei een kwaadaardige wrok tegen hun zoon, hoewel het even onmogelijk leek dat zo’n gevoel in
Schaamte en de Ander... Wat is
hen kon bestaan als dat hun zoon het in zich had om iemand te doden. De wrok is beschamend. Iets wat beschamend is, kun je niet met elkaar delen. Iets wat beschamend is, isoleert. Maar de kunst om met die wrok om te gaan, zal komen, moet komen, voor allebei afzonderlijk.’…
Ha, ha Als het over schaamte gaat zijn wij zelf een uitstekende bron om hierover te praten. Wie kent geen gevoelens van schaamte? Een man vertelt het volgende: ‘Toen ik een jaar of vier was, was er een meisje - Anita - waar ik verliefd op was. Op een woensdag ging ik met mijn zus bij iemand spelen waar dat meisje ook was. We waren tikkertje aan het spelen toen mijn zus opeens riep: ‘Hij is verliefd op Anita.’ Ik voelde me natuurlijk heel erg opgelaten. Opeens riep een ander meisje: ” Ha, ha, je melk kookt over.” Ik begreep eerst helemaal niet wat ze bedoelde. Toen zag ik iedereen kijken naar mijn broek. Ik had een korte broek aan, eigenlijk een belachelijk kort broekje waar een stukje van mijn onderbroek uit kwam. Mijn zus begon aan die onderbroek te trekken zodat die er nog meer onderuit kwam en zij riep met de anderen mee: ‘Ha, ha, je melk kookt over. Ik vond het verschrikkelijk.’ Er zijn heel veel soorten schaamte. En dezelfde schaamtevolle gebeurtenis wordt door ieder mens anders beleefd. Het verhaal over de overkokende melk past meer bij iemand die in een conventioneel gezin is opgevoed dan door iemand die opgevoed is in een hippiekolonie waar de kinderen zomers bloot buiten lopen. Het is eerder denkbaar in Nederland dan in Afrika. De beleving van schaamte verschilt naar het soort gezin waarin je bent opgegroeid, maar ook de buurt en het land bepalen de aard en de mate waarin we ons schamen. Eer of geweten Volgens veel sociologen moeten we een verschil maken tussen schaamte en schuld-culturen. Zo is de cultuur van de oude Grieken doordrenkt van m e n s e n pagina 4/5
het begrip eer. Alles draait erom dat je dapper en onverschrokken bent in het gevecht. Opgeven is het verlies van eer. Liever de dood dan schaamtevol te sterven. Heel anders is de schaamte in onze voorbeelden. Het echtpaar dat zich schaamt over hun zoon die een moord heeft gepleegd heeft te maken met ons geweten dat ons geleerd heeft dat het slecht is om iemand te doden.
Schaamte en de Ander Schaamte heeft dus iets te maken met gewetensvorming. Mensen die een slecht ontwikkeld geweten hebben kennen geen schaamtegevoel. Diep asociale mensen schamen zich haast nergens voor. Dat heeft iets te maken met hun onvermogen zich aan anderen te binden. De filosoof Sartre schreef het volgende: ‘De schaamte is het besef van de zondeval (…) van het feit dat ik ben gevallen in de wereld, midden tussen de dingen, en dat ik de hulp van een ander nodig heb om te zijn wat ik ben’. Nu zijn we de schaamte op het spoor. De schaamte heeft de Ander nodig die ons op iets wijst, wat we zelf ook wel weten, maar dat door het zien van die ander tot een schaamtevolle gebeurtenis wordt. We hebben de ander nodig voor het besef van onze eigen identiteit. De ander geeft niet alleen hulp, maar bepaalt ook mijn grenzen. De begeerte om de grenzen van het bestaan te overschrijden, wordt beperkt door het zien of gezien worden van de ander. In het verhaal van de zondeval is die ander, de Ander met een hoofdletter: God. We bevinden ons in de hof van Eden. En ja: alles ja alles is de mens toegestaan, maar niet dat ene, niet dat eten van de boom van Goed en Kwaad. En dan overschrijdt de mens die grens. Zij eten toch van die boom. En ziet God het. Een trouwe makker in het
bestaan ziet ons van een kant die wij niet willen. En de reactie van Adam en Eva is er een van: schaamte. Onmiddellijk bedekken zij hun lichaam met kleding. Maar als God hen vraagt hoe het kwam dat zij van de boom aten wijzen zij de verantwoordelijkheid af. Adam wijst naar Eva: zij heeft mij de appel gegeven. En Eva wijst naar de slang: het was niet Eva, maar het was de slang die haar heeft verleid. Vanaf nu moeten zij leren zelf verantwoording nemen. Daar gaat het vanaf het begin in de hele bijbel over. Sartre vat het verhaal over de zondeval op als een theorie over het besef van de individuele persoon in diens relatie met de al bestaande wereld. Een besef dat voor Sartre samenvalt met het gevoel of de emotie schaamte. Schaamte is het gevoel dat ontstaat als men beseft dat men hulpeloos is (gevallen is) en de hulp van een ander nodig heeft. Alcoholprobleem Nog een herkenbaar verhaal over schaamte. Een wat oudere man vertelt over zijn alcoholprobleem. ‘Mijn alcoholprobleem heb ik heel lang weggestopt. Nu ook weer: alcoholprobleem schrijf ik, maar ik ben gewoon een alcoholist, maar dat kan ik niet toegeven. Ik heb geen respect meer voor mezelf. Mijn huisarts wilde dat ik naar een kliniek ging, maar dat wilde ik niet. Ik was bang tussen allemaal junks en alcoholisten terecht te komen, daar hoor ik niet thuis. Mijn zoon kwam langs, ik was vergeten dat hij zou komen. Hij zag al die flessen en zei dat dit echt niet meer
kon. Ik schaamde me dat hij die flessen zag. Hij geneerde zich voor mij, dat kon ik zien, maar hij zag ook dat ik me schaamde, dat was nog erger. Ik schaamde me steeds.’ Wat opvalt aan dit verhaal is de dubbele, gespiegelde schaamte. De blik van de ander treft hen. Hun identiteit, hun zelfrespect, hun trots wordt negatief getroffen door de blik van de ander. Maar die blik kan alleen maar treffen als het ‘slachtoffer’ die blik ziet, dus ook zelf kijkt. De blikken moeten elkaar op een of ander manier kruisen, anders lijkt er geen schaamte te kunnen plaatsvinden. Erkenning van onze kwetsbaarheid Schaamte maakt ons kwetsbaar. Het liefst ontlopen we wat ons een schaamtegevoel geeft, want dat gevoel is pijnlijk en benauwend. Voor sommige mensen is het zo pijnlijk dat ze zich terugtrekken uit de wereld, alles doen om de moeilijke confrontatie met anderen uit de weg te gaan. Maar hoe kom je van je schaamte af? Door er met liefde naar te kijken. Door tegen jezelf te zeggen: ’Kom op, het is het ergste niet. Ja, misschien heb je gefaald… Heb je iets stoms gedaan of gezegd. Maar je zegt ook wel eens waardevolle dingen…’ Te eenvoudig? Ja en nee. Beter is natuurlijk dat de ander het zegt. Maar soms is die ander er niet – dan moet je in gesprek met jezelf. Met het deel van jezelf dat afkeurt en kritisch is. Daarnaast heeft het zin om schaamte eens van de positieve kant te bekijken. Schaamte is ook een symbool van wederzijdse betrokkenheid. Ja zeker: het herinnert ons aan verdeeldheid en vervreemding. Maar dat is deel van onze levens. Als we het gebroken karakter van het leven niet erkennen leveren we ons over aan destructieve krachten. Aan teneergeslagenheid en depressie. Schaamte - hoe gek het ook klinkt - zal altijd nodig zijn. Als teken van respect - respect voor de behoefte aan bescherming - en als teken van onze gevoeligheid voor datgene wat bedekt moet worden. |
gedicht
Om door te geven
Matteüs 6: 25-27
Wie van jullie kan door zich zorgen te maken ook maar één el aan zijn lengte toevoegen?
Mirjam Nieboer
Klein mevrouwtje Een huis hoort te zingen maar ons huis zwijgt. De ramen hangen scheef in de gerimpelde kozijnen, ze zijn beslagen, één veeg en je ziet weer even wat zien had kunnen zijn. De deuren klemmen, kieren, de klink is al gesmolten, of verijst en als ik in- of uitga klaagt, kreunt het hout zoals een vastgebonden dier dat nauwte niet meer uithoudt. Judith Herzberg: Klaagliedjes De Harmonie, 2011
Het zou een huis kunnen zijn in iedere stad die door droogte of oorlog verlaten is. Leeg, de bewoners weggetrokken. Er valt niets meer te zoeken. Het leven dat zich nog laat horen nodigt niet uit tot blijven, een nieuw begin. Alleen dromen brengen je er terug, of moet ik zeggen nachtmerries? De stad, het huis is als een vrouw, een man van wie de geliefde is weggevallen. De taal van de rouw moet nog geleerd, het terugblikken op goede en kwade dagen, erkennen van wat is, van nacht en dag. Zoveel ligt door elkaar. En wat als taal en werkelijkheid niet op elkaar passen, elkaar zelfs tegenspreken? Het duurt voor er een bestaanbare weg naar morgen is. Het zou zomaar een huis kunnen zijn in een willekeurige stad. Maar dit huis is Jeruzalem, stad van hoop en dromen van vrede en even zo vele jammerklachten. Zeventig keer verwoest en weer opgebouwd. Al zwijgt het huis en zijn de ramen beslagen, één veeg is voldoende om - door het vuil heen – iets van zicht te hebben, aarzelend uitzicht. Ondanks alles appelleert het huis aan die hoop op toekomst, aan ruimte om te leven voor mens en dier. Veertig jaar na haar bundel Liefdesliedjes, over Hooglied, reikt Judith Herzberg ons haar Klaagliedjes aan over Jeruzalem. Ze zijn een interpretatie van de eerste verzen van het bijbelboek Klaagliederen. Geen mooi weer verhaal, maar een zoektocht hoe het zo gekomen is, vol wrang verdriet en dichtbije hoop. Een doordenkertje in deze maand van gedenken. Judith van der Werf
m e n s e n pagina 6/7
Hoofd IKON Wat kunnen kinderen toch ontwapenend zijn. Niets kan me zo raken als een Communicatie kind dat vol enthousiasme op iemand afholt. Als ik zo’n tafereeltje zie, krijg ik subiet een brok in mijn keel. Na het tv-programma ‘Hello, Goodbye’ kun je me dan ook opdweilen. Helaas heb ik zelf geen kinderen. Wel heb ik met ontzettend veel plezier mijn zus geholpen bij het grootbrengen van haar twee zoons. Ik zorgde vaak voor hen als ze onregelmatige diensten had of een paar dagen weg moest. Ook gingen we zestien jaar lang iedere zomer met z’n allen op vakantie, tot de heren hun eigen plan trokken Er wordt tegenwoordig nogal geschermd met dure trainingen die je leven in balans moeten brengen of je carrière in een flow. Maar als je met kleine kinderen omgaat, heb je dat helemaal niet nodig, heb ik gemerkt. In het nú leven, bijvoorbeeld, gaat helemaal vanzelf. Kleine kinderen denken niet voor- of achteruit, voor hen is er alleen dit moment. Plezier beleven aan alledaagse dingen? Peuters zijn er de beste leermeesters in. Mijn jongste neefje Bas, nu een boom van een kerel, kraaide en zwaaide altijd verheugd naar alles wat bewoog. Van lieverlee ging je zelf ook meedoen. Dág poes, dág kever, dag buurman, dááág bus. Met zo’n kind aan je hand schaam je je nergens voor en het leuke is: iedereen zwaait terug. De diepste levenswijsheid kreeg ik ooit van een jongetje van een jaar of drie. Het was in een Wereldwinkel. Ik neusde wat rond op zoek naar een cadeautje, net als zijn moeder. Het mannetje in kwestie stond wat om zich heen te kijken, tot hij mij ontdekte. Nu ben ik met mijn 153 cm nogal klein van stuk en dat gaf hem blijkbaar te denken. Want wat was ik nou: een kind of een groot mens? Hij dreutelde wat om mij heen, monsterde me grondig, keek eens naar zijn moeder en toen weer naar mij, en na wat aarzelen en draaien kwam het hoge woord eruit: ‘Ben jij een héél klein mevrouwtje?’ Hij keek me met zijn grote, vragende ogen aan. Ik vond het meteen een buitengewoon rake typering. ‘Ja hoor, dat ben ik!’, zei ik en lachte hem vol overtuiging toe. Hij moest er even over denken, knikte dat hij het begreep en huppelde met een tevreden glimlach naar zijn moeder. Voor hem was de kous af, zijn wereldbeeld was weer rond. Steeds als ik aan dit voorval denk, word ik warm van binnen en voel ik me ten diepste bevestigd in mijn bestaan. Daar kan toch geen goeroe tegenop?
snel opgeven judith in gesprek met
Regenboogkerk te Hilversum Ontmoetingsdag over Loyaliteit en Schaamte
Op 5 november
Deugden en ondeugden De Burcht van Berlage
Nederigheid is niet een deugd die veel mensen aanspreekt. Het heeft een ouderwetse beet. Meestal wordt het geassocieerd met jezelf klein maken en wegcijferen. Zelfverloochening past vandaag niet meer. Wat míj trekt in nederigheid is dat er een beweging in zit, even een buigen van het hoofd, een gebaar naar de grond. In het Latijn wordt nederigheid weergegeven met het woord humilitas. Daar schuilt het woord humus in, aarde, stof. Het doet mij denken aan een klein joods verhaal dat rabbi Bunam vertelt: Een mens heeft altijd twee zakken in zijn pak. In de ene zitten de woorden ‘stof en as ben ik’, in de andere de woorden ‘om mij werd de wereld geschapen’. Een mens beweegt zich als het ware tussen het een en het ander, vergelijkbaar met een ladder waar je op en af kunt gaan.
De Open Monumentendag brengt mij in het net gerestaureerde vakbondsgebouw van de diamantarbeiders in Amsterdam, de Burcht van Berlage. In het gebouw, waar nu de FNV samenkomt, maakte Adriaan Roland Holst de schilderingen. De teksten werden hem aangereikt door zijn vrouw Henriëtte. Klim je de trappen naar omhoog, dan wordt het er steeds lichter. Het geheel ademt een sfeer van opwaarts, omhoog de harten, van verlichting en verheffing van het gewone volk. Boven in de nok van het gebouw is de bibliotheek gevestigd. Gaat het beneden om goede voeding en waardige arbeidsvoorwaarden, boven huist de voeding voor de geest. Die trap omhoog is het beeld voor het op weg zijn naar het hogere, onze bestemming. Maar de trap staat ook voor de inspanning, het werken aan jezelf dat nodig is om hogerop te komen.
In geestelijke begeleiding is de beweging andersom. Hier wordt het beeld van de trap of de ladder juist gebruikt vanwege de afdaling. Het afdalen in en vertrouwd raken met de eigen aardsheid. Menswording, incarnatie. Je zou deze afdaling kunnen omschrijven als de moed om alles wat zich aandient in het gewone leven en in onszelf, ook fouten en mislukkingen, onder ogen te zien en te erkennen: dit ben ik en geen ander. Het is juist die erkenning - dat je met lege handen staat in een wereld die niet maakbaar blijkt - die je openbreekt voor deemoed, voor zoiets als genade, zegt Anselm Grün. Dat je er zijn mag en je aanvaard mag weten. Zulke deemoed of anders gezegd: nederigheid kun je niet bewerkstelligen. Dat komt als het ware naar je toe. Judith van der Werf
Ik zou vertellen over mijn goudvis in de buurt van vijf minuten wel wat krap voor mijn goudvis. Maar toen ik daar eindelijk stond met al die ogen op mij gericht, ging mijn mond wel even open, maar viel toen langzaam dicht.
Onze Ontmoetingsdagen kennen een lange traditie. Ernstige thema’s die op verschillende manieren worden belicht en aangeraakt. Op serieuze manier, maar ook via een creatieve weg. Ook dit jaar weer, rond de woorden loyaliteit en schaamte: serieus maar ook met een lach Dansen we in de workshop van Susanne Tennekes. Zingen we met cantrix Catrien Posthumus Meyjes luchtige en roerende liederen om onszelf en de slotviering kracht bij te zetten. Praten we door met derden. Bram Grandia praat door met twee prominente Dutchbatters over Srebenica. Ilse van Velzen praat door over haar film ‘ Weapon of War‘, die laat zien dat je de wereld kunt veranderen. Exegetiseren we en mediteren we met een stukje bijbeltekst als leidraad in workshops van Bas van de Berg en Judith v.d. Werf. Lezen we gedichten die grappig zijn en ontroerend. Als er tijd over is maken we naar aanleiding van het leukste, mooiste gedicht een Haiku, o.l.v. Bara van Pelt. Gaan we de diepte in met rituelen o.l.v Corja Menken-Bekius, docent pastoraat of ‘dagboekschrijvend’, met Els Doeleman, docent Creatief schrijven; of pratend met Marianne Thans, therapeut en contextueel pastoraat opleider; of met Jeannette Moolhuizen van de stichting Vrouwen Pastoraat Seksueel Geweld over sexueel misbruik en ontmoeten we elkaar.
Theo Olthuis uit: Een steen zweeft over water, Ploegsma 2002
U kunt zich tot vrijdagochtend 4 november opgeven door te bellen naar het IKONpastoraat 035-6215555. U kunt ook na raadpleging van de website uzelf opgeven via de mail:
[email protected] Een blik op de vorige Mensen biedt u een uitgebreid programma.
Spreekbeurt
detail
IKON Pastoraat radiodiensten
13 november ‘Wij zijn de eersten niet’ is het thema van de studioviering op. In deze dienst staan geloofsgetuigen centraal, gidsen op de weg van geloof, hoop en liefde. In de dienst klinken teksten van Niek Schuman, uit ‘wij zijn de eersten niet’. Voorgangers: prof. Dr. N.A. Schuman en Bram Grandia.
20 november. Deze zondag is de laatste zondag van het kerkelijk jaar. Deze studioviering sluit aan bij het gedenken van de gestorvenen met als thema: ‘Verzwegen verhalen, verborgen verleden’. Voorganger Judith van der Werf. Cor Ardesch is organist en begeleidt de cantorij Sura Cantat o.l.v. Catrien Posthumus Meijes. Deze dienst is in 2010 opgenomen en eerder uitgezonden. 18 december Op de laatste adventszondag, 18 december hoort u Bara van Pelt uit de Grote Kerk in Naarden. ‘Ik zie, ik zie wat jij niet ziet’: hoe een visioen je op de been brengt en een lach tovert waar er maar weinig te lachen valt. Alle uitzendingen: zondags Radio 5, om 10.07u. na de IKOON van de week (10.02u.) Indien u preken wilt bestellen: belt u met IKON 035 672 71 03.
m e n s e n pagina 8/9
column
Liever wegkijken? Twan Huys heeft de Sonja Barend-award gewonnen met zijn interview van ex-luitenant-kolonel Thom Karremans. In dit in augustus van dit jaar uitgezonden gesprek zien we een teleurgestelde Karremans. ‘Had ik het anders kunnen doen?’
‘Dagelijks denk ik er aan terug. Niet gefrustreerd, uiterst teleurgesteld in het ministerie van defensie.’ ‘Alleen teleurgesteld in anderen?’ ‘Ja, maar ik noem geen namen..’ ‘Niet teleurgesteld in uzelf?’ ‘Nee.. had je het beter kunnen doen? Ja, ja, als.. Ik voel me verantwoordelijk, ik ben teleurgesteld in een aantal mensen. In mezelf? Ik had misschien eerder initiatief moeten nemen om naar Nova te gaan. Had je meer kunnen doen? Achteraf ja.. achteraf, beter.. .’ Thom Karremans vertelt dat dit het ergste is wat hij heeft meegemaakt. Hij heeft de dood in de ogen gekeken, de lucht geroken. Ik zie hem, en de beelden van de teleurgestelde overste Karremans vermengen zich met de beelden van de intimiderende generaal Mladic en het afscheidsfeestje dat Mladic Karremans later bereidde. Ik voel plaatsvervangende schaamte. Hoe kon het zover komen? Hoe was het mogelijk dat onder het toeziend oog van Dutchbatters 8000 mannen geselecteerd werden voor de dood? Waar was de internationale gemeenschap? Over o.a. die vragen spreek ik op de Ontmoetingsdag op 5 november met twee mensen die in Srebrenica waren in 1995, legerarts Gerry Kremer en Adje Anakotta die daar als ‘hospik’ werkte. Hoe ga je als volk, als land om met zo’n zwarte bladzijde? Als volk word je ook geraakt in je zelfbeeld. Dat geldt ook voor de massamoord in Rawagedeh in 1947.
m e n s e n pagina 10/11
Die is ontkend en kleiner gemaakt. Ik voel me deel van het Nederlandse volk. Ik voel schaamte achteraf. Ik was er niet persoonlijk bij, maar ik ben wel Nederlands staatsburger. Ik lees dat de koningin en veel Kamerleden vorig jaar de laatste overlevende van het bloedbad weigerden te ontvangen. Hij wilde alleen maar een hand geven. Hij wilde geen wraak, maar herstel . Verzwijgen van wat gebeurd is, werkt destructief. Dat geldt ook voor een volk. Ik zie iets positiefs in het feit dat de Nederlandse staat recent is veroordeeld voor Rawagedeh. Er is recht gesproken. Ons land kan zo zichzelf weer onder ogen komen door toe te geven dat er grof onrecht is gedaan. Vervolgens een hand uitsteken naar de familie van de slachtoffers en herstelbetalingen doen. In de indrukwekkende documentaire ‘Weapon of war’ (te zien op 5 november op de Ontmoetingsdag) zien we een Kongolese soldaat die met een begeleider de vrouw opzoekt die hij verkracht heeft. Hij durft haar nauwelijks onder ogen te komen. Hij vertelt haar dat hij inziet wat hij haar heeft aangedaan. Hij geeft haar een klein varkentje. Het is een begin van herstel. Hij kan haar en zichzelf weer onder ogen komen. Hij is de schaamte niet voorbij, maar heeft in de ontmoeting de ban van de schaamte doorbroken. Bram Grandia
Beluister columns van Bram Grandia via De Andere Wereld, uitzending op Radio 5 zondagmiddag om 16.00 u. Of lees ze via www.ikonpastoraat.nl of www.deanderewereld.nl
Tips 1 5 november/december
nov 13: Voorstelling St. Maarten en de Muizenkoningin. In deze voorstelling voor alle leeftijden ontmoeten Sint Maarten en Sint Geertrui elkaar. Er wordt lustig gefantaseerd. Waarom wordt Sint Geertrui de muizenkoningin genoemd? Met Riëtte Beurmanjer (dans), Piet van der
2 3
Camp (acrobatiek), Brigit de Klerk (zang,
blokfluit) en Gonny van der Maten(orgel).
Voorstelling om 14.30 en 16.00u. Lutherse
Kerk, Hamburgstraat te Utrecht. Entree vrij
nov.26: Henry Nouwen lezing met pastor G. Pipinato uit Kenia en M. Jansen, hoogleraar missiologie in Utrecht. Thema: ‘Verbinden en bouwen’. Org: Stem in de Stad i.s.m. H. Nouwen Stichting. Loc: Janskerk, Janskerkhof te Utrecht. 19.30 - 21.30u. Vrije toegang met collecte.
[email protected] of 023 - 5342891
nov. 26: Meditatieve viering rond Brood en Wijn in Alkmaar met gebruik maken van verstilling, beelden, muziek, zang, beweging, gericht op het ervaren van de goddelijke vonk in onszelf. Rituelen worden zo in ere hersteld. Kosten: Een vrije bijdrage.
4
www.deblauwedecade.nl
072 - 5611053, 19.00 tot 20.30u
dec.2: Kracht van spiritualiteit van vrouwen. Aan de hand van het boek van Joke Litjens (begeleidster) ‘De reis naar binnen’ vertellen twaalf vrouwen uit verschillende christelijke tradities over hun weg. Over God, stilte en durven staan voor wat waardevol is. Ze geven een handvat om de reis naar binnen te vervolgen.
dec.8: Søren Kierkegaard lezen. Zijn werk cirkelt rond de vraag wat het betekent mens te zijn. Deze originele denker stelt je de vraag: wie ben jij? Hoe leef jij? Zijn denken is nauw met zijn leven verbonden. Ter kennismaking lezen we enkele teksten van zijn hand. 10.30 - 16.30u. t35,-
6
www.laverna.nl 020 - 346 75 30
Derkinderenstraat 82 te Amsterdam
dec. 23 t/m 26: Kerstmis in de sfeer van Priorij Emmaus te Maarssen. De viering van de liturgie bepaalt het ritme van deze dagen. Een uitnodiging tot stil zijn bij het geheim van de menswording van God. Met ontmoeting en samenzijn, met alleenzijn en stilte. In het Koetshuis en de Vanaf 10.30u. Einde: 14.00u. Priorij.
7
t185,- , 0346 - 562146
www.priorijemmaus.nl
dec. 26: Kerstfeestvreugde: Tweede kerstdag opent De Spil haar deuren voor mensen die het leuk vinden om niet alleen thuis te zitten en kerst echt te vieren. Met ontmoeting, vieren en samen eten. Kosten: een zelfbereid gerecht of drankje en een eigen creatieve bijdrage in de vorm van een gedicht, verhaal, dans of wat dan ook in de sfeer van kerst. Met 15 mensen is de ruimte gevuld. Wees welkom van 16.00u. tot 21.00u.
8
10.00 tot 16.30u. t35,-
www.abdijvanegmond.nl/benedictushof Egmond-Binnen 072 - 506 1415
interviews met internationale denkers uit de tv-serie en veel aanvullend materiaal. Met politicoloog Dominique Moïsi, publicist Ian Buruma, filosofe Susan Neiman, dichteres Antjie Krog en filosoof Charles Taylor, wereldburgers die een krachtig tegengif bieden voor populisme en onbehagen.
9 10
Prijs t29,95, via de boekhandel en via www.lemniscaat.nl
DVDtip: De dvd van de serie ‘LUX: Grote denkers over de toekomst’ is nog te koop bij de IKON. Maak hiervoor t15,- over op rek 606.000
t.n.v. IKON, Hilversum o.v.v. ‘LUX denkers’ + postcode en huisnummer
Boekentip: ‘Dietrich Bonhoeffer, een thematisch dagboek’. Bonhoeffer’s revolutionaire gedachten over God, geloof, kerk en leven gaan hand in hand met zijn uitingen van persoonlijke vroomheid. 366 tekstfragmenten beslaan de breedte en diepte van zijn gedachtewereld. Bij Bonhoeffer hangt alles met elkaar samen; daarom een systematische rangschikking waar mogelijk. Elke maand een bepaald thema met inleiding. Samensteller Gerard Dekker www.uitgeverijmeinema.nl
www.averbode.com/religie
079 - 362 82 82,
!
www.retraitecentrum.nl
ISBN: 9789021143002, t25,-
0184 - 652895 Peursumseweg 57,
Elk jaar rond de kerstdagen vliegt Wilde Ganzen voor het werk van het IKON Pastoraat. Zo ook in 2011. Via TV en radio zijn de spotjes te bekijken en te beluisteren. Ze laten zien waar het IKON Pastoraat voor staat en voor gaat. Onze hartelijk dank voor uw betrokkenheid en steun!
www.tussenherbergenklooster.nl
3381 KT Giessenburg
Boekentip: Grote denkers over de toekomst. Bij de tv-serie ‘LUX: Grote denkers over de toekomst’ van de IKON is nu een gelijknamig boek verschenen. Een rijk geïllustreerde uitgave met een bewerking van de
Bonny Rem, medewerker IKON Pastoraat
Groeten uit…
Wilt u ook een ansichtkaart met een grappig of ontroerend verhaal plaatsen? Dan kunt u uw verhaal en kaart opsturen naar Bonny Rem-Veldstra: IKON Pastoraat, Postbus 10009, 1201 DA Hilversum W e z u l l e n z o r gv u l di g o m g aa n m e t u w i n z e n di n g e n e n u w a n s i c h t k aart r e to u r n e r e n .
Mijn ouders leerden elkaar vlak na de oorlog kennen en verloofden zich in 1948. Mijn vader volgde zijn opleiding tot brigadier bij de Rijkspolitie ver van huis en het contact bestond in die tijd voornamelijk uit kaarten en brieven. De kaart die hierbij is afgedrukt is er zo een. ‘‘k Doe morgen examen in Rotterdam. Verder alles kits. Zo mogelijk schrijf ik morgenavond. Je Dirk.’ In 1950 trouwden ze - zie bijgaand gelukstelegram - en vorig jaar september vierden ze hun 60-jarig huwelijksfeest. In april van dit jaar overleed mijn vader. Zijn laatste jaren had hij de ziekte van Alzheimer en werd hij heel liefdevol door mijn moeder verzorgd. Ik houd dierbare herinneringen aan hun trouwdagen die altijd gevierd werden - het was ook bijna altijd mooi weer op 27 september - en gelukkig is ook de mijlpaal van 60 jaar nog gehaald. Dochter Ria Reitsma