// PROJECT DUURZAAMHEID
TEKSTPRODUCTlE
EDDY BUlTING
I FOTOGRAnE
BOUWNEXT EN EDDY BUlTING " TEKENWERK HENK HEUSINKVELD
Passiefhuizen met centrale houtsnipperkachel Het resort Landgoed Oosterhout bestaat uit passiefhuizen met duurzame materialen en een duurzaam installatieconcept. Veertig cm dikke isolatie, drievoudig glas, balansventilatie, buitenzonwering en een houtsnipperkachel zorgen voor een prettig binnenklimaat. Onder de rook van Nijmegen verrijzen op een landgoed zes woningen van het Generatie Wooncomplex Landgoed Oosterhout (GWLO). De drie particuliere opdrachtgevers wilden bouwen volgens de principes van het passiefhuis. Daarvoor is een team van specialisten gevormd, die op basis van een lean-samenwerking mét elkaar het ontwerp en uitvoeringsproces doorlopen. Efficiency is het credo. Het nsb-casco is geprefabriceerd door VDM Woningen uit Drogeham, dat onder meer bij het bekroonde passiefhuis-renovatieproject De Kroeven in Roosendaal al veel ervaringen opdeed. Door de prefabricage konden leidingschachten en installatieruimten al ruim van tevoren in het ontwerp worden verwerkt en werd tot op detailniveau invulling gegeven aan de forse isolatie-eisen. De 40 cm dikke dampopen houtskeletgevel met ademende cellulose is nog niet veel in Nederland toegepast, zegt Rob van der Hoek van VDM. In de woningen ligt extreme focus op kierdichting. Het kloppend hart van de verwarming, ventilatie en tapwatervoorziening wordt gevormd door een Duits balansventilatiesysteem met warmterugwinning en een houtsnipperkachel.
40 11 BOUWWERELD
De drie woningen worden gecertificeerd door het Duitse Passivhaus Institut Darmstadt en behalen daarmee met gemak het hoogste energielabel (A+). De gevels en daken kennen een Re-waarde van 10. "Het is een fabel dat binnen deze manier van bouwen de rol van de installaties en installateur marginaal is. Sterker nog: die is van levensbelang", zegt Clarence Rose van Azimut Bouwbureau/Bouwnext. Zij is als gecertificeerd passiefhuisspecialist betrokken bij de ruim 8 jaar durende ontwikkeling van dit project. Snoeihout Het goed geïsoleerde passiefhuis wordt in Nederland door de geringe warmtevraag normaliter voorzien van een systeem met ventilatie-WTW met na-verwarmer, gecombineerd met een warmtebron met geringe capaciteit. De warmtapwaterbehoefte bepaalt de capaciteit van de hoge temperatuuropwekker. In Oosterhout is geen gasaansluiting aanwezig, op het landgoed is wel veel bos en dus snoeihout. Voor het warmtapwater en het piekvermogen voor verwarming is daarom in een bijgebouw een
Het hsb-casco is dusdanig voorbereid dat binnen twee dagen een volledig casco staat. De elementen zijn uiteraard zwaar qeïsoieerd.
Particuliere passiefhuizen /I Locatie: Resort Landgoed
Oosterhout
II Opdrachtgever: particulier II Bouwperiode: in aanbouw
houtsnipperkachel van KWB Multifire (50 kW) opgesteld, met hiernaast een buffervat van 1400 liter. Als brandstof dienen versnipperde populieren en snoeihout afkomstig van het landgoed: CO2-neutraal stoken dus. De bewoners zullen de opslag naast de ketelruimte maximaal twee keer per jaar moeten vullen. Een wormwiel transporteert de houtsnippers van de opslag naar de brander.
Zonnecollectoren De warmte wordt door een gesloten ringleidingsysteem van geïsoleerde duoleidingen van Uponor onder de grond naar de woningen getransporteerd en retour richting boiler. Bouwbegeleider Oskar Oldeman (Promantor/Bouwnext): "De retourleiding heeft ook een temperatuur van circa 50 oe, waardoor het lonend is de ringleiding constant op hoge temperatuur te houden." De warmte wordt afgedragen aan een boiler in de woning, die afhankelijk van de bewoning een capaciteit tot 200 liter heeft. Op de toekomstige kapschuur is op het zuidelijke dakvlak rekening gehouden met plaatsing van zonnecollectoren, zodat in de toekomst het water in het centrale vat via de zon kan worden verwarmd. Dit maakt de houtkachel op zich een relatief dure installatie, maar de opdrachtgever hecht volgens Oldeman waarde aan enerzijds een volwaardige back-up en anderzijds een ecologisch verantwoorde oplossing voor het landgoed. Guido van Houdt, directievoerder van Ariëns Vastgoedonderhoud: "We hebben voorgerekend dat verwarming en warm water nu respectievelijk 2 en 6 euro per maand gaan kosten." Eenmaal met de zonnecollectoren op het dak zou over het hele jaar bekeken het in bedrijf houden van de ringleiding wel eens het leeuwendeel van de minimale energierekening kunnen gaan vormen.
Radiatoren Hoewel de balansventilatie met WTW en naverwarmer in combinatie met de bezonning kan volstaan voor de warmtevraag, zijn in de woningen toch radiatoren geplaatst, tot drie per woning. "Voor de momenten dat er in die ruimte net even iets meer warmte wordt gevraagd, een nadrukkelijke comfortwens van de opdrachtgever", geeft Oskar Oldeman aan. "Je moetje voorstellen dat kinderen deuren laten openstaan, of ouderen behoefte hebben aan een warme stralingsbron. Daar anticiperen we al op. Want alle passiefhuis-principes ten spijt: in een woning wonen
Detail van gevel en kozijn. De gevel bestaat uit een 40 cm dik dampopen element dat gevuld
IS
met cellulose.
BOU
RELD 11 41
// PROJECT DUURZAAMHEID
11/ De WTW-umt met rechts de 120 literboiler 2 I/ De populieren rn de omgeVing gaven zoveel pollen af. dat de aanvoerkanalen sneller vervuilden dan verwacht. Daarom IS een kast met voorfilter geplaatst Door het glazen kijkgat kan eenvoudig gecheckt worden hoe VUIl de luchtfilters zijn.
1 De woningen
be-
vatten elk tot 22 dempers die ervoor zorgen dat de gelUIdsoverdracht compartimenten
tussen verdlepmgen
en
zo laag mogelijk is. 4 // Alle
mogelijke warmtelekken
moeten dicht. Dus
ook de wanddozen zijn voorzien van rubberen afdichtmg.
De gelsoleerde duoleidmg
van
Uponor Aanvoer en retour van de nngleiding die het ketelhUiS met de wonmgen
4
42/1BO
RELD
verbindt.
mensen en hun gedrag bepaalt voor een deel het succes van een binnen klimaatinstallatie." Duitse knowhow Het team van specialisten teert op veel knowhow uit de Duitse markt, waar het passiefhuis-principe verder doorontwikkeld is dan in Nederland. Vandaar dat Babel & Partners, een Duits installatiebedrijf, is betrokken. Jörg Benning, directeur van Babel & Partners, adviseerde op basis van ervaring de WTW-unit Novus 450 van Paul. In ons land relatief onbekend, maar gelauwerd in passiefhuis-kringen als meest efficiënte WTW op de markt. Dit komt door de gepatenteerde onderhoudsarme kunststof tegenstroomkanaalwarmtewisselaar. "Met dit toestel wordt 93% van de warmte behouden, maar wordt wel 10 keer per dag de volledige inhoud van de woning ververst. Bovendien kunnen we door kanalendiameters tot 180 mm een luchtsnelheid van lager dan 1 mis realiseren." Hiermee wil de installateur stromingsgeluid voorkomen, een veel genoemde klacht bij balansventilatie. Benning: "In Nederland worden doorgaans kleinere diameters toegepast, waardoor de snelheden omhoog gaan. Dat heeft gevolgen voor het energieverbruik, maar kan bovenal zorgen voor geluidshinder. Als men zich stoort aan de installatiegeluiden, gaat de stekker eruit en juist dat moeten we voorkomen." Geluiddempers Het projectteam wil op het gebied van wooncomfort en binnenklimaatjuist het beste van het beste: de eisen aan de installatie zijn vastgelegd in een prestatieafspraak. De balansventilatie mag niet te horen zijn in de verblijfsruimtes (onder 25 dB(A)).Mede daarom zijn in elke woning 22 dempers geplaatst die geluidsoverdracht moeten beperken. In de zomer zorgt passieve koeling voor aangename temperaturen. De balansventilatie brengt via een bypass 's nachts koele nachtlucht het gebouw binnen. De hele woning kan - in de zomer zonder energieverlies maar ook niet gefilterd - tevens op een natuurlijke manier worden gespuid. Doorvoeren Belangrijke warmtelekken in een extreem geïsoleerd passiefhuis zijn de bouwkundige thermische onderbrekingen en lei-
Het ketelhuIs met houtsnipperkachel. stookseizoen
Achtenn het 'schuurtje' kan een voorraad snoeihout
voor één
worden opgeslagen
dingdoorvoeren. Door de lean-aanpak zijn mogelijke lekken in een vroeg stadium besproken met betrokken partijen. Het aantalleidingdoorvoeren door de warme schil is extreem gereduceerd. Zo zijn er rioolbeluchters toegepast in plaats van dakdoorvoeren. Leidingen door de schil zijn voorzien van speciale afdichtingen, zoals afdekplaten en manchetten. Deze zorgen voor kierdichtheid. Ook zijn speciale wandcontactdozen toegepast, waar rubberen afdichtingen moeten voorkomen dat er lucht lekt door de buitengevel. Leidingwerk voor onder meer domotica kon vroegtijdig in het nsb-casco worden verwerkt. Oskar Oldeman: "Ook hier geldt: samenspel tussen disciplines en daarvoor is de lean-werkwijze ideaal. En ook hier gaat in de uitvoering het nodige fout. Maar partijen worden gedwongen om gezamenlijk een oplossing te vinden. Want de prestatieafspraak van het passiefhuis staat als een huis." Als onderdeel van de certificering wordt met behulp van thermografie, blowerdoortesten en rookproeven de luchtdichtheid van de woning gemonitord en hersteld waar nodig.
Belangrijke warmtelekken zijn de leidingdoorvoeren en de bouwkundige doorbrekingen BO
ERELD 11 43
// PROJECT DUURZAAMHEID
Projectgegevens /I Locatie: Resort Landgoed Oosterhout, Van Boetzelaerstraat, Nijmegen /I Opdrachtgevers: particulier, gwlo.nl// Directievoering/lean-planning: Ariëns Vastgoed Onderhoud, Nijmegen, ariens.nl// Ontwerp: Pieter Wagter, Krijger & Wagter Architecten, Buren, krijgeren wagter.nl// Bouwkundig advies: Azimut Bouwbureau. Ede (Bouwnext), bouwnext.nl// Bouwbegeleiding: Promantor, Ede (Bouwnext), bouwnext.nl// Fundering/metselwerk: Van Campen Bouw, Zethem. vancampenbouwgroep.nl// Hsb-casco: VDM Woningen, Drogeham, vdm.nl//lnstallatie: Babel & Partner, Bocholt (Dl, babel-partner.de // Houtsnipperkachel: KWB Multifire via Atechpro, Barneveld, atechpro.nl// Elektra: Hoogveld Elektra, Gendt, hoogveld elektra.nl// Domotica: EGT, Lent, e-g-t.nl// Bouwperiode: in aanbouw 1
400
t-100---t3C>t--150-r--120-t--·175----t
-----+1
Stucwerk Bluclad Dampopen OHF-plaat 15mm I-liggers Cellulose
Geluiddempend waterslagprofiel Stucstopprofiel OSB 22mm Stelklos
Open stootvoeg
GIpskartonplaat OSB15mm
KOZIJNDETAIL
VERTICAAL
15mm
Voeg donkergrijs. verdiept
. . . . .
.I ••••.••
,!
~ ••••••••
, •••••••
~ •••••••••
" ••••••••
u •••••••
o»,
Gipskartonplaat OSB15mm
15mm
~ ,
I
I-liggers
l__ ,U_'Ul;
.
: ••••••••••••
FUNDERlNGSDETAlL
44I1BO
RELD
;UUU_
u •••••••••••••
•••••
.
_ ••••• "
KOZIJNDETAIL
HORIZONTAAL
1:10
