Editie 11:
Schulden
Per Jaar Beter Na meer dan 25 jaar onderhandelen en redetwisten over het oplossen van de armoede in de wereld heeft de wereld acht doelstellingen opgesteld die door alle leden van de Verenigde Naties, door de Wereldbank en door de Wereldhandelsorganisatie worden onderschreven: de Millennium Development Goals (de millenniumdoelen). De wereld moet er in 2015 een stuk beter voorstaan dan in het vergelijkingsjaar 1990. Op 8 concreet aangegeven terreinen en met heldere meetpunten. Elk jaar brengen de landen rapport uit over de gemaakte vorderingen. En dan zou het 'per jaar beter' moeten gaan. Met behulp van 'Per Jaar Beter' controleren leerlingen of dat ook zo is,. Zijn we op de goede weg? Gaan we de millenniumdoelen op tijd halen? In de werkbladen en op de bijbehorende webstek vinden ze de opdrachten én de benodigde informatie. * * * *
Wat is het doel? Wat was de situatie in 1990? Hoe is de situatie nu? Gaan we het doel in 2015 halen?
‘Per Jaar Beter’
is een project van:
Centrum voor Mondiaal Onderwijs
Centre for International Development Issues Nijmegen
Per Jaar Beter komt tot stand met financiële ondersteuning van de Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling
© 2008 – CMO
editie 11
werkbladen
___Schulden_______
Schulden houden de ontwikkelingslanden arm
Wereldwijd leven 1,2 miljard mensen van minder dan een dollar per dag. Dat is 75 keer de hele Nederlandse bevolking! 113 Miljoen kinderen gaan niet naar school. Jaarlijks sterven 11 miljoen kinderen jonger dan vijf jaar. En meer dan een miljard mensen heeft geen toegang tot veilig drinkwater. Deze problemen komen ondermeer voort uit de enorme schulden van ontwikkelingslanden. Landen konden in het verleden makkelijk leningen krijgen en de rente was laag. Maar in de jaren tachtig van de vorige eeuw schiet de rente omhoog. De aflossingen en de rente zijn zo hoog geworden, dat de ontwikkelingslanden nauwelijks geld meer overhouden om te investeren in eenvoudige basisvoorzieningen zoals gezond drinkwater, onderwijs, of gezondheidszorg. De landen in de Derde Wereld betalen per jaar zelfs méér aan aflossingen en rente dan ze aan ontwikkelingshulp van de rijke landen ontvangen. De totale buitenlandse schuld van de armste landen bedraagt meer dan 400 miljard dollar (€ 400.000.000.000). Aan rente en aflossing betalen ze samen 77 miljoen dollar per dag! Er gaan wereldwijd stemmen op om schulden van ontwikkelingslanden kwijt te schelden, zodat ze echt aan ontwikkeling kunnen gaan doen. In de millenniumdoelen is dan ook de volgende afspraak opgenomen: Rijke Westen
Derde Wereld
• We lossen de schuldproblemen van ontwikkelingslanden op. De VN willen met dit millenniumdoel ervoor zorgen dat landen meer geld overhouden voor armoedebestrijding en de aanplak van problemen in hun eigen land. Daartoe wordt ondermeer (een deel van) de schulden kwijtgescholden.
Gaan de landen de doelstellingen op tijd halen? Dat is wat jullie gaan onderzoeken! Wat is er al bereikt in de landen? Wat moet er nog gedaan worden in de race om de doelstellingen te gaan halen? Je vindt op de volgende werkbladen en de bijbehorende internetpagina’s informatie over Bolivia, Marokko, Oeganda en India, onze PerJaar-Beter-landen. Vier ontwikkelingslanden die overeenkomsten hebben, maar vooral grote verschillen. Ook de rol van Nederland komt aan bod: wat doet Nederland om ontwikkelingslanden te helpen bij het halen van de millenniumdoelen? Lees de werkbladen goed door. Je vindt er telkens stukjes tekst met een verwijzing naar de website voor meer informatie. Elke landenbeschrijving eindigt met de hoofdvraag. Op bladzijde 13 en 14 kun je het onderzoek uitwerken.
_________________________________________________________________________1
editie 11
___Schulden_______
werkbladen
Bolivia & Schuld • Het gaat goed in Bolivia Over de jaren heen heeft Bolivia veel geld geleend. Zoveel, dat alleen al het betalen van de rente het land arm houdt. Het is dan ook goed nieuws als twee grote bankinstellingen besluiten om de schulden kwijt te schelden. Ze doen dit omdat de regering van Bolivia een plan heeft opgesteld om de armoede in het land te bestrijden. In 2007 is er van de ongeveer 13 miljard dollar schuld die het land had nog 2.1 miljard dollar schuld over.
Op het grafiekje hierboven zie je dat de schuld in 2007 zo’n 35 procent van het Bruto Nationaal Product bedraagt. In 2004 was dat nog 70 procent.
Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
Twee vliegen in één klap! Bolivia is één van de eerste landen die gebruik maakt van een bijzondere manier van schuldenverlichting: natuur in ruil voor geld (Swap for Nature). In 1987 tekent het land een contract met een internationale natuurbeschermingsorganisatie. Ze belooft een groot natuurgebied te beschermen. In ruil daarvoor krijgt het een kwijtschelding van $650.000. Dat is natuurlijk maar een schijntje in vergelijk met de miljardenschuld die het land heeft. Maar alle beetjes helpen. Bovendien is het plan dat de lokale mensen die in het natuurgebied leven, betrokken worden in het beheer van bun woonomgeving. Het zal dan niet meer mogelijk zijn dat grote houtbedrijven de bomen kappen en er met het geld vandoor gaan. Er mag wel worden gekapt en verkocht, maar niet teveel en dan alleen door mensen die in het bos wonen. Zo wordt door schuldenverlichting armoede bestreden en belangrijk natuurgebied beschermd. Slingeraap in de bossen van Bolivia
• Het gaat slecht in Bolivia De schuldenvermindering gaat hand in hand met de verbetering van de economie. Bovendien wordt er ook goed verdient aan de export van olie en gas. Dus het zou mogelijk moeten zijn om uit de schulden te komen. Maar in 2008 breken er rellen uit. President Morales wil de inkomsten van gas eerlijker over de bevolking verdelen. Daar zijn de gasproducerende departementen (waar de rijkere mensen wonen) mordicus tegen. De arme mensen zijn er natuurlijk voor! Beide groepen staan lijnrecht tegenover elkaar. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
Protest in Camiri, één van de gasproducerende departementen.
_________________________________________________________________________2
editie 11
___Schulden_______
werkbladen
• Bolivia - Schulden Zal het president Morales lukken om Bolivia uit de armoede te trekken? De schuldenverlichting van de Wereldbank en de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank (IDB) geven een steuntje in de rug. Maar om uit de armoede te komen, moet er worden geïnvesteerd. In wegen bijvoorbeeld en de aanleg van een elektriciteitnet. Dat geld is er niet. Dus sluit Bolivia nieuwe leningen af met de Intern–Amerikaanse Ontwikkelingsbank, met buurland Brazilië en met de nieuw opgerichte Bank van het Zuiden. Deze laatste bank moet de ZuidAmerikaanse landen minder afhankelijk maken van leningen van westerse bankinstellingen. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
Morales en de directeur van IDB tijdens de feestelijke ondertekening van het leencontract.
Een bedelaar op een troon van goud……….. Vreemd eigenlijk, Bolivia is schatrijk aan grondstoffen. Hoe komt het dat het land zoveel schulden heeft? Dit is het verhaal: In de 15de eeuw zetten de Spanjaarden voet aan land. Ze likten hun vingers af bij zoveel rijkdom: goud en zilver lagen vrijwel voor het oprapen. En dat deden ze dan ook. Stelselmatig werd het land geplunderd: het goud en zilver verdwenen naar Spanje. De inheemse mensen kregen geen cent. Later werd er ook tin gevonden en nog later en olie en gas. Ook die grondstoffen werden geëxporteerd. Van de inkomsten profiteerden alleen een groepje steeds rijker wordende Bolivianen en buitenlandse maatschappijen. Ondertussen werd de Boliviaanse bevolking steeds armer. De rijken zaten daar niet over in. Ze besteedden hun geld onder andere aan kerken. In de kathedraal in Sucre staat een madonna. Ze is bedekt met goud, zilver en diamanten. Volgens zeggen zò waardevol dat daarmee de staatsschuld zou kunnen worden afbetaald. Niet voor niets merkte een geschiedkundige eens op: “Bolivia is een bedelaar op een troon van goud” .
Opdracht: het onderzoek In de Millenniumverklaring gaat millenniumdoel 8 onder meer over de buitenlandse schulden van ontwikkelingslanden: 8. Zijn de schuldproblemen van Bolivia in 2015 opgelost? Zie voor uitleg en deelvragen pagina 11 en 12 van deze werkbladen.
_________________________________________________________________________3
editie 11
___Schulden_______
werkbladen
Marokko & Schuld • Het gaat goed in Marokko Marokko heeft twee sterke troeven in handen als het gaat om het stimuleren van zijn uitvoer. 1) Het ligt van alle landen in Afrika het dichtst bij Europa en dat kan een grote afzetmarkt worden. 2) De lonen zijn in Marokko lager dan in Europa waardoor bedrijven in Marokko goed kunnen concurreren met Europese bedrijven. De regering maakt de buitenlandse handel vrijer en maakt het voor buitenlandse bedrijven aantrekkelijker om vestigingen op te zetten in Marokko. Die bedrijven spekken de belastingkas van het land. Marokko ontvangt bovendien geld van Marokkanen die in het buitenland wonen. Goed nieuws is ook dat tussen 1998 en 2008 de gemiddelde rente over leningen uit het buitenland is gedaald.
Marokkaanse arbeiders zijn goedkoper dan hun Europese collega’s
Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
Kwijtschelding schuld voor hulp na aardbeving Op 24 februari 2004 wordt noordelijk Marokko getroffen door een aardbeving. Vooral in de provincie al Hoceima is de schade enorm. Italië komt Marokko te hulp om de gevolgen van de ramp aan te pakken. Op 10 mei 2004 sluiten de twee landen hierover een akkoord. Marokko hoeft 20 miljoen euro van zijn schuld aan Italië niet terug te betalen. Met het geld dat Marokko hiermee uitspaart, laat de Marokkaanse regering 42 openbare gebouwen herstellen die schade hebben opgelopen bij de aardbeving; daaronder zijn scholen, gezondheidscentra en opvangcentra voor vrouwen en kinderen. Ook laat de regering vijftien woonwijken opknappen die illegaal zijn gebouwd en waar de voorzieningen gebrekkig zijn. Bij elkaar wonen daar 4500 gezinnen. Zo krijgen woningen aansluiting op water en stroom en er worden goede wegen in en uit de wijken aangelegd. Ten slotte laat Marokko van dit geld beschadigde wegen repareren en nieuwe aanleggen. Daardoor wordt de stad Al Hoceima beter bereikbaar vanuit andere steden • Het gaat slecht in Marokko Marokko moet het grootste deel van de energiedragers die in het land zelf verbruikt worden, invoeren, vooral olie. Stijgt de prijs van olie, dan kost het meer geld om aan voldoende energie te komen. Van de totale uitvoer maakt één product een belangrijk deel uit: fosfaat. Daalt de prijs ervan, dan levert de uitvoer minder op. Om de zoveel jaar mislukken de oogsten in Marokko. Dan moet het land voedsel in het buitenland kopen. Het geld dat daaraan besteed wordt, gaat ten koste van andere projecten die armoede moeten tegengaan.
Fosfaatwinning
Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
_________________________________________________________________________4
editie 11
___Schulden_______
werkbladen
• Marokko - Schulden Het is voor Marokko niet altijd makkelijk om alle rente en aflossingen van zijn schulden te betalen. De landbouw is vaak niet in staat voldoende op te brengen om de hele bevolking te voeden. Als dat gebeurt, moet er voor veel geld voedsel worden ingevoerd. Ook de invoer van brandstoffen (vooral olie) kost handenvol geld. De regering heeft geprobeerd de inkomsten uit de export te verhogen. Zo zijn er grootschalige landbouwbedrijven opgezet voor de teelt van exportgewassen. De industrie is met het oog op export hervormd, vooral de textielindustrie bloeide daardoor op. Maar door al die inspanninExport van sinaasappelen gen ging Marokko bijna failliet. De regering weet op aanwijzingen van IMF en Wereldbank de buitenlandse schulden en het begrotingstekort de afgelopen jaren binnen de perken te krijgen en te houden. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp. Lening voor ontwikkeling van regenafhankelijke landbouw In 2003 geeft de Wereldbank een lening aan de Marokkaanse regering van 26,8 miljoen dollar (18 miljoen euro) voor het Plan van Aanpak voor de Ontwikkeling van het Platteland 2020 van de Marokkaanse regering. De lening is gericht op de ontwikkeling van regenafhankelijke landbouw. Dit houdt onder meer in dat er verbeteringen worden aangebracht in irrigatiesystemen juist minder van regen afhankelijk te maken. Het project wordt uitgevoerd door het Marokkaanse ministerie van Landbouw en Plattelandsontwikkeling. De Wereldbank steunt de landbouw in Marokko, omdat bijna de helft van de bevolking (meer dan 30 miljoen) op het platteland woont. Bovendien werkt bijna de helft van de beroepsbevolking in de landbouw en levert die sector een groot aandeel in het BNP van Marokko (17% ). Ten Irrigatiekanaal slotte hangt het in grote mate af van de opbrengst van hun akkers hoeveel plattelandsgezinnen verdienen. De afgelopen tientallen jaren is Marokko vaak getroffen door droogte. Dan is de opbrengst schraal en verdienen de gezinnen weinig. Dan wordt de armoede op het platteland groter en ook het verschil tussen het relatief arme platteland en de relatief welvarende stedelijke gebieden.
Opdracht: het onderzoek In de Millenniumverklaring gaat millenniumdoel 8 onder meer over de buitenlandse schulden van ontwikkelingslanden: 8. Zijn de schuldproblemen van Marokko in 2015 opgelost? Zie voor uitleg en deelvragen pagina 11 en 12 van deze werkbladen.
_________________________________________________________________________5
editie 11
werkbladen
___Schulden_______
Oeganda & Schuld • Het gaat goed in Oeganda Rond 1997 maakt de regering een begin met een armoedebestrijdingsplan. Ze gaat er zo voorvarend mee aan de slag, dat de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds in 1998 besluiten om Oeganda een schuldenvermindering te geven. In 2002 bereikt Oeganda het afgesproken voltooiingspunt en volgt er weer een schuldenverlichting. Daarmee raakt het land 70% van haar schulden kwijt. In 2006 –na weer een schuldenvermindering- is Oeganda bijna 90% van haar schulden kwijt. Het vrijgekomen geld wordt onder andere besteed aan een opknapbeurt voor scholen.
Basisschool Kiko is opgeknapt met het vrijgekomen geld
Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
Schulden hebben is slavernij Het Oeganda Schulden Netwerk (ook bekend als Jubilee Plus Uganda) bestaat uit ruim 100 Oegandese organisaties, van groot tot klein. Onder het motto Schulden hebben is slavernij komt ze op voor schuldvermindering voor arme landen. Ze is dus blij dat Oeganda inderdaad veel schuldvermindering heeft gekregen. Nu is het de zorg van het netwerk dat het vrijgekomen geld ook alle mensen in het land ten goede komt. Ze houdt in de gaten of het geld daadwerkelijk aan projecten besteed wordt die armoede bestrijden. Verder wil ze ook dat de mensen mee kunnen beslissen aan welke projecten geld wordt toegekend. Daarom traint ze mensen in de dorpen bijvoorbeeld hoe een voorstel in te dienen. Er wordt ook besproken hoe voorkomen kan worden dat geld in de zakken van politici en plaatselijke leiders verdwijnt.
• Het gaat slecht in Oeganda Oeganda scoort hoog op de lijst van de meest corrupte landen in Afrika, 17de op een totaal van 44 landen. Met corruptie wordt bedoeld dat de mensen geld in eigen zak steken of makkelijk om te kopen zijn. Het geld van de schuldverlichting moet ten goede komen aan armoedebestrijding. Maar het gebeurt regelmatig dat politici en lokale leiders geld in hun eigen portemonnee stoppen. Corruptie is strafbaar, maar corrupte leiders worden zelden gestraft. Een ander probleem is dat Oeganda (nog) geen goedwerkend belastingsysteem heeft. In Nederland worden met belastinggeld allerlei voorzieningen betaald. Daar heeft Oeganda geen geld voor. Toch hebben de mensen voorzieningen nodig. Dus moet Oeganda weer geld van rijke landen lenen. Die schuld moet wel weer worden afbetaald. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
We balen van corruptie!
_________________________________________________________________________6
editie 11
___Schulden_______
• Oeganda - Schulden Om schulden te kunnen betalen (en te voorkomen natuurlijk) is het belangrijk dat een land geld verdient. Dat kan bijvoorbeeld met de verkoop van producten naar het buitenland. In Oeganda werd er in de koloniale periode een begin gemaakt met de export van koffie en thee. Met deze gewassen verdiende Oeganda inderdaad een tijdje geld. Maar door een burgeroorlog in het land en dalende koffieprijzen in de wereld liepen de inkomsten sterk terug. Oeganda is nu druk bezig met de productie van andere exportproducten. Ze willen niet meer afhankelijk zijn van koffie en thee alleen.
werkbladen
Theeplukkers in een theeplantage
Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
Een exportproduct met een geschiedenis: Uganda Waragi Er bestaat geen volk of ze heeft wel een traditioneel alcoholische drankje ontwikkeld. Zo ook de Oegandezen. Al van oudsher stoken ze van gierst of mais enguli, een soort jenever met een alcoholpercentage van 40. Toen de Engelse kolonisten het drankje proefden, vonden ze het zo sterk dat ze het war gin (oorlogsgin) noemden. Die naam burgerde langzamerhand in, waarbij war gin werd verbasterd tot waragi. Waragi werd thuis in de achtertuin gebrouwen en het kwam geregeld voor dat de ketel ontplofte. Ook kwam er vaak ondeugdelijke, giftige waragi op de markt. Kortom, er vielen behoorlijk wat slachtoffers. In 1965 werd de ‘Enguliwet’ aangenomen die bepaalde dat alleen erkende thuisbrouwers waragi mochten stoken. Een Oegandees staatsbedrijf kocht deze waragi dan op, keurde het brouwsel en bracht het vervolgens op de markt als Uganda Waragi. Tegenwoordig neemt elke toerist wel een fles waragi mee naar huis als souvenir. Uganda Waragi is op weg een belangrijk exportproduct te worden.
Opdracht: het onderzoek In de Millenniumverklaring gaat millenniumdoel 8 onder meer over de buitenlandse schulden van ontwikkelingslanden: 8. Zijn de schuldproblemen van Oeganda in 2015 opgelost? Zie voor uitleg en deelvragen pagina 11 en 12 van deze werkbladen.
_________________________________________________________________________7
editie 11
___Schulden_______
werkbladen
India & Schuld • Het gaat goed in India De laatste jaren is het India gelukt om de overheidsuitgaven te verminderen. Daardoor kan de regering meer geld vrijmaken voor Nationale Werkgarantie Programma’s, die vooral bedoeld zijn voor armoedebestrijding op het platteland. Nederland heeft India rente op de uitstaande schuld aan Nederland kwijtgescholden. In ruil daarvoor zet India sociale programma’s op ten behoeve van de armen en voor bescherming van het milieu. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
In 1957, nu meer dan vijftig jaar geleden, is in India een beroemde film gemaakt. Deze heet in het Hindi (de voornaamste taal in India) Bharat Mata (in het Engels: Mother India). Op nogal dramatische wijze, en misschien nu wel een beetje oubollig voor onze tijd, wordt het verhaal uitgebeeld. Hoofdpersoon is de krachtige vrouw Radha, die veel last heeft van de torenhoge leningen van landheer en geldwoekeraar Sukhilala. Zij moet veel op het land werken en driekwart van de opbrengsten gaat op aan de schulden. Tegelijkertijd weet ze haar mededorpelingen te overtuigen om samen de handen ineen te slaan; zo wordt er door hun inspanningen een irrigatiekanaal geopend. Bij deze gebeurtenis kijkt Radha terug op haar verleden en haar huwelijk. Zij heeft niet kunnen vermijden dat haar jongste zoon wraak neemt door de jongste dochter van Sukhilala te ontvoeren, waarbij hij omgekomen is. De film wil India hoop geven dat met eer en fatsoen respect valt te verdienen en zo onafhankelijk te worden van de machtige landheren en (andere) geldwoekeraars. • Het gaat slecht in India India wil de roepie, de nationale munt, volledig inwisselbaar maken. Er is dan geen vaste wisselkoers ten opzichte van andere munten. Geld kan dan gemakkelijker in en uit de Indiase economie stromen en het zou investeerders en beleggers aantrekken. Als reden voert de regering aan dat de Indiase geldreserves voldoende zijn om voorlopig alle rekeningen voor geïmporteerde goederen te betalen. De kortlopende vorderingen zijn nu nog maar 6,7% van de totale buitenlandse schuld, tegenover meer dan 10% in 1991. Tegenstanders zeggen dat deze maatregel India onnodig kwetsbaar maakt. Rijke Indiërs investeren of beleggen dan hun geld in het buitenland en buitenlandse bedrijven in India kunnen dan al hun winsten vrij wegsluizen. Dit heet kapitaalvlucht. Daardoor zou India gedwongen zijn om meer geld te gaan lenen, en vooral de arme bevolking wordt er door gedupeerd. India zou er volgens deze critici beter aan doen om de economie geleidelijk aan te hervormen zoals het nu al vijftien jaar doet. India moet het begrotingstekort en de inflatie verder terugdringen, en de Indiase banken moeten niet meteen al hun klanten uitsluiten als die hun leningen nog even niet kunnen terugbetalen. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
_________________________________________________________________________8
editie 11
___Schulden_______
werkbladen
• India - Schulden India heeft bij de internationale gemeenschap (regeringen, Wereldbank, IMF en commerciële banken) enorme bedragen geleend. Het geld is niet altijd goed besteedt. Zo ging er enorm veel geld naar grote ontwikkelingsprojecten (zoals de aanleg van een stuwdam), waardoor er nog maar weinig geld overbleef voor zaken als onderwijs en gezondheidszorg. Om voor nog meer leningen in aanmerking te komen, moest India haar markten openstellen voor buitenlandse bedrijven. De Indiase kleine boeren zijn daarvan de dupe. Zij kunnen moeilijk concurreren met buitenlandse bedrijven en velen hebben zich diep in de schulden moeten steken. Een kleine boerin aan het werk Een deel van de schulden is India kwijtgescholden, onder voorwaarde dat India het vrijgekomen geld (= geld dat niet meer aan rente en aflossing hoeft te worden betaald) gebruikt voor armoedebestrijding. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.
Een ondragelijke schuldenlast Harkishanpura is een van de vele onbekende dorpen in het district Bathinda in de staat Punjab in Noordwest-India. In januari 2001 kondigde de dorpsraad aan dat het dorp te koop stond. Een uniek geval, want dit was voor het eerst. Ook andere dorpen volgden snel, zoals Dorli in de deelstaat Maharashtra, met 270 inwoners, 500 stuks vee en bijna 250 hectare landbouwgrond, plus een schuld per inwoner van 30.000 roepie (700 euro). Maar het kan nog veel gekker. In Chingapur werden de president van India en de eerste minister uitgenodigd om een complete markt voor mensennieren te openen. De dorpelingen konden hun oplopende rekeningen niet meer betalen en besloten tot massale verkoop van nieren en soms ook andere lichaamsorganen. In naburige dorpen is de ellende al even groot. Het lijkt erop dat India als 's werelds grootste democratie er niet door geschokt is. Ook was er geen publieke woede toen eerdere rapporten aantoonden dat 65 van de 243 boeren in de Vidhrabha-streek nog verder gingen en een einde aan hun leven maakten, terwijl hun schulden vaak niet meer dan 8.000 roepie (175 euro) bedroegen.
Opdracht: het onderzoek In de Millenniumverklaring gaat millenniumdoel 8 onder meer over de buitenlandse schulden van ontwikkelingslanden: 8. Zijn de schuldproblemen van India in 2015 opgelost? Zie voor uitleg en deelvragen pagina 11 en 12 van deze werkbladen.
_________________________________________________________________________9
editie 11
___Schulden_______
werkbladen
Wat doet Nederland? Nederland heeft in 2004 als eerste ontwikkelde land een uitgebreid rapport* over de eigen inzet rondom millenniumdoel 8 opgesteld. Hierin legt de regering verantwoording af over de wijze waarop Nederland wil bijdragen aan de realisatie van de millenniumdoelen. In dat rapport, maar ook in het MDG8-Rapport* uit 2006, gaat de Nederlandse overheid ondermeer in op de schuldenproblematiek. De Nederlandse regering richt zich op kwijtschelding van schulden van de armste landen. Voor schuldverlichting reserveert de regering zo’n 5%10% (dat verschilt jaarlijks) van het totale budget voor ontwikkelingssamenwerking (5% is meer dan 200 miljoen euro). Het grootste deel van het Nederlandse geld gaat naar het HIPC-initiatief. HIPC staat voor Heavily Indebted Poor Countries. Vrij vertaald is dat: Initiatief gericht op de armste landen met hoge schulden. Het gaat om landen die zo’n torenhoge schuld hebben en zoveel aan rente en aflossing moeten terugbetalen, dat ze bijna geen geld meer overhouden voor andere zaken als onderwijs en gezondheidszorg. Deze landen kunnen tot 90% van hun schulden kwijtgescholden krijgen. Daar zijn wel voorwaarden aan verbonden: ze moeten goede plannen maken die gericht zijn op armoedebestrijding. Het geld dat ze besparen op rente en aflossing moeten ze reserveren voor de uitvoering van die plannen. Ze moeten met de uitvoering van die plannen alvast beginnen en zo aantonen dat ze de plannen ook kunnen waarmaken. Als dat allemaal goed gaat bereiken ze na drie jaar het ‘voltooiingspunt’ of ‘eindpunt’. De voorlopige kwijtschelding van schulden wordt dan omgezet in een definitieve kwijtschelding. Twee van de vier PerJaarBeter-landen profiteren hiervan: Bolivia en Oeganda. Nederland doet mee met het HIPC-initiatief en is lid van het IMF (Internationaal Monetair Fonds) en de Wereldbank. Nederland beslist dus mee over kwijtschelding door deze organisaties. Maar een land mag meer doen: een land mag ook in een rechtstreeks overleg met andere landen schulden kwijtschelden. En dat doet Nederland ook volop. Verschillende ontwikkelingslanden hebben schulden aan Nederland, samen voor zo’n 3,8 miljard euro. Verschillende landen die daarover rente moeten betalen, krijgen de rente kwijtgescholden door Nederland. Het enige PerJaarBeter-land dat hiervan profiteert is India. Landen hebben geen schulden uitstaan bij particuliere organisaties. Zij doen dan ook niet aan kwijtschelding van schulden. Maar er zijn wel diverse organisaties die zich inzetten voor kwijtschelding van schulden. Zij vinden dat regeringen, banken, IMF en Wereldbank te weinig schulden kwijtschelden. De belangrijkste Nederlandse organisatie die oproept om meer schulden kwijt te schelden is Jubilee 2000. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies Nederland. * Beide rapporten zijn te downloaden vanaf de website van PerJaarBeter
________________________________________________________________________10
editie 11
___Schulden_______
werkbladen
Opdracht: het onderzoek Het oplossen van het schuldenvraagstuk is onderdeel van het achtste millenniumdoel: 8. Voor 2015 lossen we de schuldproblemen van ontwikkelingslanden op. Voor de meeste millenniumdoelen hebben de VN per land aangegeven wat er moet gebeuren om het millenniumdoel te halen. Zo moet extreme armoede in 2015 met 50% zijn verminderd ten opzichte van de situatie in 1990. Voor de schuldenproblematiek zijn dergelijke streefcijfers niet in de millenniumdoelen opgenomen. Wel verwijzen de millenniumdoelen naar afspraken die landen met grote schulden kunnen maken met IMF en Wereldbank.
Op een muur in New York kun je de nationale schuld van de VS aflezen. Inmiddels ligt die schuld al boven de 9 biljoen dollar (een biljoen is duizend miljard). Omgerekend per Amerikaans gezin (2 ouders en 2 kinderen) is dat bijna honderdduizend dollar. Ook in Berlijn is zo’n schuldklok te vinden voor de Duitse nationale schuld. Toch zijn schulden in de ontwikkelde landen een veel minder groot probleem, zolang er maar genoeg verdiend wordt en banken leningen blijven verstrekken.
Op de website http://www.cmo.nl/pjb/ vind je de millenniumdoelen, de meetpunten (oftewel: prestatie-indicatoren), achtergrondinformatie en verhalen van wat schulden in het dagelijks leven van arme mensen teweegbrengen. Niet van alle landen in de wereld, maar van de vier landen die jullie gaan onderzoeken: Bolivia, India, Marokko en Oeganda. Vragen bij doelstelling 8: • Heeft het land besloten om met hulp van IMF en Wereldbank in ruil voor het kwijtschelden van schulden speciale armoedebestrijdingsplannen op te zetten? • Zo ja, heeft het land dan al het afgesproken ‘voltooiingspunt’* bereikt en hoeveel is het land al kwijtgescholden? • Welke percentage van de exportopbrengsten is het land kwijt aan rente en aflossing van schulden? Zit daar een stijgende of dalende lijn in?
* zie de website van PerJaarBeter voor uitleg over het ‘voltooiingspunt’
Rondom de schuldenproblematiek zijn er drie prestatie-indicatoren. Twee daarvan zijn specifiek voor de armste landen die afspraken hebben gemaakt over het kwijtschelden van schulden in ruil voor het opstellen en uitvoeren van armoedebestrijdingsplannen. De derde prestatie-indicator bekijkt welk percentage landen van hun exportinkomsten kwijt zijn aan rente en aflossing. Daaraan gekoppeld is natuurlijk dat hoe meer ze kwijt zijn, hoe minder ze overhouden voor de aanpak van problemen in onderwijs, gezondheidszorg, infrastructuur (aanleg van wegen en bruggen) e.d.
________________________________________________________________________11
editie 11
werkbladen
___Schulden_______
De antwoorden op de deelvragen geven een goed beeld van de vorderingen in de afgelopen jaren. Trek de lijn door naar 2015 en dan kun je waarschijnlijk wel voorspellen of de millenniumdoelen wel of niet gehaald gaan worden. Vergeet niet je conclusie met goede argumenten te ondersteunen! Antwoorden op de deelvragen: . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
Conclusies hoofdvragen (met argumenten). De kans is groot/klein dat in 2015 de schuldproblematiek van Bolivia/Marokko/ Oeganda/India is opgelost. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
Presentatie Zoek een goede vorm om de resultaten van het onderzoek aan anderen te presenteren. Je kunt ervoor kiezen er een spreekbeurt van te maken, of een powerpointpresentatie. Het zou in de vorm van een artikel (voor bijvoorbeeld de schoolkrant) kunnen, of een pagina voor een (school)website. Misschien kun je iets met affiches of met een fototentoonstelling? Zie voor meer suggesties de bijlage op pag. 13-14.
________________________________________________________________________12
editie 11
___Schulden_______
werkbladen
BIJLAGE Suggesties voor presentaties De vorm waarin jullie de resultaten van jullie onderzoek kunt presenteren, is geheel vrij. We geven hieronder een overzicht van mogelijke presentatievormen, zoveel mogelijk toegespitst op het thema ‘Schulden’. Je kunt natuurlijk ook combinaties van verschillende vormen gebruiken. Aan jullie de keus. Hoorspel, rollenspel of drama ‘Schulden’ is een vrij abstracte problematiek. Je kunt het thema heel goed duidelijk maken via een hoorspel, rollenspel of drama. Je kunt bijvoorbeeld in 2015 terugkijken naar de situatie van nu waarin je land zoveel rente en aflossing moest betalen dat er geen geld was voor onderwijs of gezondheidszorg. Wat zou het voor jouw leven betekend hebben als er geen schuldverlichting-voor-armoedebestrijdingruilprogramma’s waren gekomen? Had jij dan wel naar school kunnen gaan of had je die ziekte waarvoor je in het ziekenhuis hebt gelegen dan wel overleefd?
Fotopresentatie of fotoverslag Beelden zeggen vaak meer dan duizend woorden. Met foto’s kun je heel goed de gevolgen van schulden laten zien: gebrek aan onderwijs, gebrek aan gezondheidszorg enz. Let erop dat je in teksten en foto’s wel een link legt met de rente en aflossing van schulden, anders wordt het meer een onderwijs– of gezondheidszorgthema dan een schuldenthema. Powerpointpresentatie Niets lijkt zo makkelijk als een powerpointpresentatie. Je kunt daarin bijvoorbeeld vrij gemakkelijk allerlei grafieken (met hoogte van de schuld en aflossing) verwerken. Zorg er wel voor dat je een goede afwisseling hebt met teksten en foto’s. En als je grafieken gebruikt, wissel die dan af met concrete verhalen over de invloed van schulden op het dagelijks leven van mensen, anders wordt het zo saai.
Rap of lied Jullie kunnen jullie mening of conclusies ook verwoorden in een lied of rap.
________________________________________________________________________13
editie 11
___Schulden_______
werkbladen
Reeks stellingen Je kunt ook je eindpresentatie toelichten aan de hand van een aantal stellingen. Bijvoorbeeld: * Het aflossen van schulden mag nooit ten koste gaan van de gezondheid en het welzijn van de inwoners van een land. * Ontwikkelingslanden zijn meer geld kwijt aan rente en aflossing dan ze in hulp van het rijke westen terugkrijgen. Ze zouden daarom meteen moeten stoppen met terugbetalen van hun schulden. Gastles Je kunt je eindpresentatie ook doen in de vorm van een gastles die je zelf aan je klasgenoten geeft. Je kunt daarvoor bovenstaande stellingen gebruiken. Of een tekst met vragen en opdrachten maken. Zorg er wel voor dat je zelf alle antwoorden op die vragen en opdrachten kent. Website Op Kennisnet vinden jullie een handig hulpmiddel om een website te maken: de Websitemaker. Hiermee kunnen jullie al snel een website in elkaar zetten. Kijk op: http://wesitemaker.scholier.kennisnet.nl/. Denk van tevoren goed na over wat jullie kwijt willen op de website. En over de vormgeving. Op beeldscherm lezen is lastig dus maak de teksten niet te lang en hou de zinnen kort. Jullie kunnen links aanbrengen naar websites die meer informatie geven. En misschien kunnen jullie er animaties of filmpjes aan toevoegen?
Collage + mondelinge toelichting Een goede collage is niet makkelijk te maken. Je moet maar net de foto’s vinden die bij je verhaal aansluiten. Zeker bij het thema ‘schulden’ of ‘schuldverlichting’ kan dat wel eens moeilijk zijn. Dat wat je niet kunt vinden, kun je ook kwijt in een mondelinge toelichting.
Dit zijn enkele voorbeelden van mogelijke presentatievormen. Misschien bedenken jullie zelf een hele andere. Een spreekbeurt of een verzonnen verhaal over schulden en schuldverlichting waarin jullie de conclusies verwerken! Aan jullie de keus om en een spannende presentatie te bedenken waarin jullie conclusies goed naar voren komen. Succes!
________________________________________________________________________14
editie 11
___Schulden_______
handleiding
VOOR LEERKRACHTEN Projectopzet Per Jaar Beter bestaat uit twee onderdelen die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn: 1.
de werkbladen (op papier) met informatie over het betreffende millenniumdoel, de situatie in de vier landen en de activiteiten van Nederland op dit vlak. In de werkbladen staan de onderzoeksopdrachten geformuleerd, die leerlingen groepsgewijs moeten uitvoeren, één land per groep.
2.
de website (http://www.cmo.nl/pjb/) met: a. b. c. d. e. f. g. h. i. j.
aanvullende informatie over millenniumdoelen, aanvullende informatie over prestatie-indicatoren, de positieve ontwikkelingen per land, de te nemen hindernissen per land, concrete verhalen van mensen in het zuiden, de gegevens per land op elk van de relevante prestatie-indicatoren, algemene en specifieke landeninformatie, interactieve elementen als ‘vraag het de deskundige’ en e-mailformulieren, verwijzingen, de downloadpagina.
Verschenen en nog te verschijnen edities 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Onderwijs. Armoede. Toegang tot veilig drinkwater. Kindersterfte. Eerlijk handel. Leefomstandigheden van krottenwijkbewoners. Hiv/aids. Duurzame ontwikkeling en natuurlijke hulpbronnen. Moederzorg. Malaria. Schuldenvraagstuk. Overdracht van nieuwe technologieën.
Doelgroep Leerlingen van de basisvorming in het voortgezet onderwijs (12-15 jaar) en hun Leerkrachten. De verschillende edities sluiten aan bij de vakken biologie (domein ‘mensen in hun omgeving’), aardrijkskunde (domein ‘De wereld’) en economie (domein ‘de leerling als burger’). Daarbij sluit Per Jaar Beter goed aan bij het TVS-model (toepassing, vaardigheden en samenhang), gezien het feit dat leerlingen zelfstandig onderzoek moeten doen en eigen conclusies moeten trekken.
________________________________________________________________________15
editie 11
___Schulden_______
handleiding
Doelstellingen •
Leerlingen verdiepen zich in één of meer millenniumdoelstellingen. Aan de hand van concrete casestudies bekijken leerlingen de situatie in een land in Noord-Afrika, een land in Zuidelijk Afrika, een land in Azië of een land in Latijns-Amerika.
•
Daarnaast leerlingen wat Nederland aan het bereiken van de millenniumdoelstelling bijdraagt.
•
Leerlingen onderzoeken zelfstandig de indicatoren die bij de betreffende millennium-doelstelling horen.
•
Leerlingen trekken zelf hun conclusies of de millenniumdoelstelling(en), op onderdelen en in zijn totaliteit, gehaald gaan worden.
Werkwijze Verdeel de klas in vier groepen, naar analogie van de vier landen. Als de groepen te groot worden, kunt u twee groepen ook onafhankelijk van elkaar aan hetzelfde land laten werken. Laat elke groep aan de slag gaan met inleidend werkblad 1. Vervolgens gaat de groep die zich bezig gaat met Bolivia aan de slag met de werkbladen 2 en 3, de groep voor Marokko met de werkbladen 4 en 5, de groep voor Oeganda met de werkbladen 6 en 7 en de groep voor India met de werkbladen 8 en 9. De teksten op de werkbladen vormen slechts een inleiding op het thema. Meer informatie kunnen de groepen vinden op de internetsite van het project: http://www.cmo.nl/pjb/ Daar vinden de leerlingen achtergrondinformatie over het land dat ze gaan onderzoeken, de successen en de hindernissen die het land ondervindt bij zijn streven om het betreffende millenniumdoel te gaan halen en verhalen die weergeven welke uitwerking dat streven heeft op het dagelijkse leven van de mensen in dat land. Alle groepen lezen ter vergelijking met hun eigen land werkblad 10 over wat Nederland op het terrein van millenniumdoelen doet. Het onderzoek doen de groepen allemaal aan de hand van werkblad 11. Het verslag en de presentatie aan de hand van werkblad 12. Werkbladen 13 en 14 dienen als bijlage en geven de leerlingen suggesties voor mogelijke presentatievormen. De al genoemde website geeft ook achtergrondinformatie en nieuws rondom de millenniumdoelen en bruikbare externe links.
________________________________________________________________________16
editie 11
___Schulden_______
handleiding
Deel van de openingspagina van de Per jaar Beter-website: http://www.cmo.nl/pjb/
E-mail-attendering
Het Centrum voor Mondiaal Onderwijs biedt u de mogelijkheid om geïnformeerd te worden over het verschijnen van nieuwe edities van Per Jaar Beter. Het enige dat u daarvoor hoeft te doen is een e-mail te sturen naar
[email protected] met als onderwerp ‘Houd mij op de hoogte van het verschijnen van nieuwe edities van Per Jaar Beter’.
________________________________________________________________________17
editie 11
___Schulden_______
handleiding
Evaluatieformulier 1. Het gebruik van een editie van Per Jaar Beter • Hoe vaak gebruikt u Per Jaar Beter? • Hoe gebruikt u Per Jaar Beter? Als onderdeel van een reguliere les Als een speciale les geheel gewijd aan het onderwerp van PJB Anders: • Gebruikt u de aangereikte lessuggesties of ontwikkelt u (ook) eigen lessuggesties? Ik gebruik de aangereikte lessuggesties (onderzoeksopdracht) Ik gebruik ook eigen lessuggesties Ik gebruik alleen eigen lessuggesties 2. Redenen om Per Jaar Beter te gebruiken • Graag aanvinken wat voor u van toepassing is: Aandacht in de media Actualiteit van het onderwerp Sluit aan bij het niveau van mijn leerlingen Sluit aan bij de thema’s waarmee ik in de klas bezig ben Sluit aan bij het curriculum Anders: 3. Impact op de leerlingen • Vinden leerlingen het leuk om met PJB te werken? • Zo ja, waarom? • Bieden de PJB’s leerlingen de gelegenheid om een link te leggen tussen hun eigen leven en dat van mensen in het Zuiden? Hoe? • In welke mate kunnen leerlingen de denkbeelden en vaardigheden die ze ontwikkelen door te werken met PJB ook toepassen op andere verhalen/lessen over het Zuiden? • In welke mate verandert het werken met PJB de beeldvorming over het Zuiden? • Denkt u dat uw leerlingen meer geïnteresseerd zijn in het zoeken van aanvullende informatie over het Zuiden? • Zijn er enige tastbare resultaten die het resultaat zijn van het werken met PJB? 4. Enkele andere kwesties • Laat u exemplaren van PJB aan andere docenten zien? Gebruiken zij die ook? • Gebruikt u de informatie van de bijbehorende website? • Wijst u leerlingen op het bestaan van de website? 5. Enkele stellingen • Welke van de volgende stellingen kunt u onderschrijven? Werken met PJB heeft me meer vertrouwd gemaakt met derdewereldzaken Werken met PJB heeft mijn kennis van derdewereldzaken vergroot Werken met PJB heeft me aangezet tot het zoeken van aanvullende informatie/lesmateriaal over het Zuiden Werkende met PJB heb ik kennis kunnen nemen van verschillende standpunten en getuigenissen uit het Zuiden Geen van bovenstaande, aangezien ik al goed op de hoogte was van derdewereldzaken
Dit evaluatieformulier is ook als Word-document te downloaden vanaf de website: http://www.cmo.nl/pjb/
________________________________________________________________________18
