MENSEN DIE VERANDERINGEN IN GANG ZETTEN. Een reis van Guatemala naar Mexico stad Schilderij van kantoor Mijn naam is Frank van Eenbergen en sinds 1987 ben ik verbonden met Mensen met een Missie, het vroegere CMC. In 1988 vertrok ik, met mijn familie, als CMC-uitgezondene naar Ecuador om te gaan werken bij de radio in het bisdom van monseñor Proaño, een van de grote bisschoppen die de bevrijdingstheologie vorm en inhoud gaven. Voor mij was die persoon en de bevrijdingstheologie een blijvende inspiratiebron. Ik ben daar ook nooit meer van afgekomen! Vanaf 1996 werk ik op het kantoor van Mensen met een Missie, eerst in Oegstgeest en daarna in Den Haag, en om de band niet te verliezen met het dagelijkse leven in Latijns Amerika en de mensen waar het allemaal om draait, heb ik mij op kantoor ook omringd met gewone en minder gewone Latijns Amerikanen, want alleen papier is ook maar papier, ik wil de mensen daarachter nooit uit het oog verliezen. En daarom, als ik opkijk van mijn computer, hangt dit schilderij recht boven mijn scherm, vijf vrouwen en twee mannen van de Puruhuas, met hun voeten in het zand bewerken zij de grond en schuifelen van plant naar plant. Zij gaan liefdevol om met hun Pacha Mama, moeder aarde, zodat zij hen leven geeft. Ik wil liefdevol met hen omgaan, omdat zij Mensen met een Missie leven geven. Daarnaast staat in een hoekje nog een soort boompje met een afbeelding van Mons. Romero, een Salvadoraanse bisschop die met zijn leven betaald heeft voor de strijd voor gerechtigheid die hij wilde voor de meest armen en die ook een groot pleitbezorger was van de bevrijdingstheologie. Deze gewone ongewone krachtige mensen zijn mijn dagelijkse band met Latijns Amerika. Zij zijn het die zin geven aan het verwerken van al die papieren aanvragen. Zij maken dat ik bescheiden blijf en begrip op kan blijven brengen voor hun situatie die 10.000 kilometer verderop ligt, die ik niet dagelijks leef, en die in elk geval veel minder rooskleurig is dan mijn situatie. Zij laten mij dagelijks beseffen dat mijn werk dienstbaar moet zijn aan hen, en dat het een voorrecht is om samen met deze mensen op te mogen trekken. Een extra impuls krijg ik als ik hen ga bezoeken, twee maal per jaar reis ik naar Guatemala en Mexico en probeer ik zo veel mogelijk partners en de mensen te bezoeken. Ontzettend leerzaam en altijd weer een verdieping van je kennis en natuurlijk doe je ook altijd weer bijzondere nieuwe ervaringen op. Dit geeft je ook de kracht om op kantoor door te gaan. Graag neem ik jullie mee op zo’n werkbezoek en gaan we op enkele plekken stoppen om het levensverhaal van enkele mensen te leren kennen. Levensverhalen die het werk van mensen met een Missie en AMA kleur geven en die altijd weer laten zien hoe belangrijk het voor hen en ons is dat wij samen met hen optrekken. Maar allereerst, waar gaan we naartoe. Ik zei al dat mijn werkgebied in Mexico en Guatemala is, achter mij de kaart van deze regio. Het is en regio die voor mij nog het meest gekenmerkt wordt door haar geografische ligging. Het is het kruispunt van Noord Amerika, Zuid Amerika en Oost Europa. De doorgangsweg voor migranten en drugs uit Zuid en Midden Amerika. De doorgangsweg voor vrouwen uit Oost Europa. De doorgangsweg voor wapens uit Noord Amerika. De georganiseerde misdaad is er dan ook zeer sterk en dit betreft zowel de drugshandel, de wapenhandel als de mensen/vrouwenhandel. De aanwezigheid van dit alles maakt de regio tot een van de meest gevaarlijke van de wereld. Het is ook een regio met heel veel inheemse volkeren waaronder de Maya’s. De rechten van de inheemse volkeren worden met voeten getreden, zeker wanneer er grote
economische belangen in het geding zijn (mijnbouw, stuwmeren voor elektriciteit, palmolieplantages, etc.), omdat die belangen bijna altijd van buitenlandse ondernemingen zijn die hun “vrienden” hebben in de overheid (corruptie). Zij worden gediscrimineerd en de armoede neemt alleen maar toe, ondanks dat Mexico een rijk land is. Zowel in Guatemala als Mexico lopen mensen grote risico’s en zijn zij blootgesteld aan allerlei gevaren. Mensen met een Missie/AMA wil daar aanwezig zijn om die mensen te steunen in de opbouw van een menswaardig leven dat een toekomst biedt aan allen. We starten in de auto en gaan via Quetzaltenango naar San Martin en Zuñil en vervolgens naar Huehuetenango en Los Santos. We steken de grens over naar Mexico, komen in San Cristobal de las Casas en Acteal. We reizen door naar Cuernavaca en eindigen in Mexico stad. De kracht van een inheems leider Het eerste deel zit ik in de auto bij Edgar Ramirez. Edgar is 52 jaar, indiaans en hij werkt part time bij een organisatie die steun ontvangt van Mensen met een Missie. Zijn leven kun je samenvatten als een leven van een vrijgemaakte slaaf tot een volwaardig en zelfstandig lid van de gemeenschap. Edgar vertelde dat hij geboren is op een koffieplantage in het Noordoostelijk deel van Guatemala. Hij weet nog dat zijn vader de eigenaar van de plantage op zijn schouders moest dragen, opdat die man geen vieze schoenen kreeg. Bij zijn geboorte heeft hij zijn Spaanse naam gekregen van de beheerder van de koffieplantage. Het geven van de naam aan een kind was het recht van de eigenaar van de plantage en niet het recht van de ouders. Edgar had ook geluk gehad want hij heeft naar school kunnen gaan. Hij was op zijn achttiende al leider van de gemeenschap en stond voor moeilijke beslissingen, omdat de vuile oorlog in volle gang was. Die zoals we weten aan ongeveer 200.000 veelal indianen het leven heeft gekost. Na de middelbare school heeft hij rechten gestudeerd. Deels betaald door diezelfde eigenaar van de plantage. Waarom? Niemand die dat weet! Is dit ook een les?? Edgar is, ondanks dat hij in Guatemala stad is gaan wonen, nog steeds verbonden met zijn eigen volk van de Maya’s. Hij is ook nog steeds trots op zijn afkomst en identiteit. Hij voelt ook nog steeds een verantwoordelijkheid voor zijn volk en andere minder bedeelden. Hij staat inheemse gemeenschappen in juridische zaken bij om hun recht te halen en te krijgen. Edgar laat mij zien dat het onmogelijke mogelijk is en dat, met hulp van anderen en zijn gemeenschap, hij in één leven zich vrij kon maken en van een slaaf tot een volledig vrij en zelfstandig mens kon ontwikkelen. Het leert mij dat het wel wat tijd duurt, maar dat iets wat onmogelijk lijkt, toch mogelijk is. Hieraan denk ik ook als ik een niet zo goed geformuleerd project binnenkrijg met een voorstel dat onmogelijk lijkt, maar dat misschien ook wel iets heel moois voort kan brengen. De kracht van een jonge Maya Mam vrouw Na enige uren asfalt, inclusief gaten, komen we in San Martin, vlak bij Quetzaltenango. Mensen met een Missie kreeg het verzoek om een kleine bijdrage te geven aan een collectief van betrokken leken die het jongerenpastoraat in de Maya mam regio weer nieuw leven in wilde blazen. De jongeren waren “vergeten” en hun toekomst zag er somber uit. Migratie naar de stad, geen werk, jeugdbendes, prostitutie, drugshandel, criminaliteit? Niet bepaald aanlokkelijke alternatieven. Maar deze jongeren willen werken aan de toekomst, in jongeren investeren, hen organiseren. Vaagheid was troef. En er was nog niets, buiten de ideeën, de energie en de inzet van deze groep geïnspireerde mensen. Wat denk je dan? Als je het zaad geen water geeft, zal het ook niet groeien. En dus geef je hen je vertrouwen en neem je het risico dat het mislukt, wetende dat je handelt in een missionaire lijn en ik maakte dus gebruik van de mogelijkheden die AMA donoren voor ons werk bieden. Hoop geven is ook iets wat wij moeten doen. En het vertrouwen werd niet beschaamd, de hoop die je (misschien wel tegen beter weten in) had, werd bewaarheid en binnen drie jaar ontstond er een brede jongerenbeweging. De eerste leiders en leidsters staan al op en Violetta Ramirez is er
een van. In bijna geen tijd groeide zij uit van een schuchter inheems meisje tot een leidster van die jongerenbeweging die uit tientallen groepen en duizend jongeren bestaat. En weet u wat het goede is, zij is niet de enige. Uit diezelfde conflict regio komt een van de oprichters van het collectief, pater Angel Vicente Diaz. De kracht van een priester Pater Angel is zelf ook een Maya Mam, hij is een gerespecteerd man. Een Oostenrijkse priester heeft hem aangezet om priester te worden en zo geschiedde. Hij is gevormd door de bevrijdingstheologie. Samenleving en geloof komen bij hem bij elkaar. Zelf drukt hij dat zo uit: “In de ene hand heb je de krant en in de andere hand de Bijbel”. Hij komt samen met de armen op voor gerechtigheid. Hij spreekt zich uit tegen de mijnbouwbedrijven die de omgeving vergiftigen en al het water gebruiken en vervuilen. Hij bracht niet alleen de armen in beweging, maar ook de machtigen. Zijn kracht werd doorgegeven door de eigenaren van de onderneming, aan hun “vriend” in de regering die het besprak met zijn “broer” de bisschop en dat leidde tot overplaatsing van pater Angel. Probleem opgelost. Wanneer je kiest voor de armen, én je je publiekelijk uitspreekt, heeft dat een prijs. Tegen de stroom inroeien heeft een prijs. Hij leerde mij dat je tegenslagen moet incasseren en dat je altijd weer kansen krijgt om opnieuw te beginnen. Zijn prijs voor verzet tegen de uitbuiting van de arme bevolking door mijnbouwondernemingen en de overheid aan te klagen was, dat hij door de bisschop verplaatst werd naar een andere regio, met een ander inheems volk en met een andere taal. Hij past zich aan de omstandigheden aan, maar laat zijn principes en zijn missionaire manier van werken niet los, dat vind ik knap en bewonderenswaardig en daarom is ook hij voor mij een voorbeeld en daarom steunt Mensen met een Missie hem zonder te twijfelen met geld van AMA bij de opbouw van het jongerenpastoraat in Zuñil. De kracht van enkele bisschoppen binnen de kerk Ze bestaan nog! Progressieve bisschoppen, die kiezen voor de armen, zich dienstbaar opstellen en die samen met de armen strijden voor een rechtvaardige samenleving. Monseñor Ramazini staat hier voor de bisschoppen als Oscar Romero, Leonidas Proaño, Sergio Mendez Arceo, monseñor Gerardi en monseñor Ruiz en nog vele anderen. Voor mij zijn ook zij een bron van inspiratie omdat zij staan voor een kerk die opkomt voor de armen en politiek stelling neemt. Die inclusief denkt en niemand uitsluit. Een kerk die bevrijding nastreeft en wil komen tot een werkelijk humanisme. Concreet geven zij mij ook criteria om aanvragen te beoordelen en goed of af te keuren, want ook dat is mijn taak. Terug naar de meer gewone mensen. De kracht van de familie Wat was de situatie. Ik was uitgenodigd voor een bijeenkomst georganiseerd door een vrouwenorganisatie, een partner van Mensen met een Missie en AMA. De organisatie zet zich in voor de bestrijding van huiselijk geweld en voor de versterking van vrouwen. Je komt binnen en er zitten dertig vrouwen om de tafel om jou, als enige man in de zaal, te overtuigen van hoe goed en nodig het wel niet is dat je de organisatie steunt. Hieraan ben ik niet gewend, en dus kijk ik maar eens goed rond. Ze valt meteen op, een vrouw van middelbare leeftijd die iets uitstraalt. Zij zit daar, rug recht, trotse blik, niet arrogant, maar ze is er wel: Francisca. Het is een inheemse vrouw uit de aldea, gemeenschap Los Santos, enkele uurtjes lopen van Huehuetenango, bus, die komt er niet. Francisca is op haar zestiende getrouwd en heeft elf kinderen. Tijdens de bijeenkomst kwamen er enkele prachtige uitspraken uit haar mond die ik met jullie wil delen: “Wij (vrouwen) maken “machistos” van onze mannen, wij staan niet toe dat ze vrouwentaken doen”
“Ik greep de hand van mijn man om affectie te tonen, zodat ook hij het aan iedereen kon laten zien”. Op de vraag van haar man waarom ze zo rebels was, antwoord Francisca: “Jij hebt mij zo rebels gemaakt door de manier waarop je mij behandelt”. Naast haar zaten twee jongere vrouwen, dat bleken haar dochters te zijn, 23 en 18 jaar, die al jaren met hun moeder naar bijeenkomsten gaan en daar samen ontzettend veel leren en die stralen van trots als hun moeder een inbreng in de gesprekken heeft. De jongste, Paola, amper 18 jaar, modern gekleed en op de vraag of zij zich Maya voelt wordt volmondig ja geantwoord. “Ik voel me niet alleen Maya, ik ben Maya, ik spreek de taal, ik leef de gewoontes en tradities. Ik ben een Maya samen met mijn familie. Voor mij een voorbeeld van een krachtige familie en mijn wantrouwen ten opzichte van het project is weg, deze vrouwen blijven niet als zij er niet iets leren. De tijd vliegt en we gaan de grens met Mexico over. MEXICO De kracht van een vrouwencollectief We komen aan in San Cristobal de las Casas, hoofdstad van de deelstaat Chiapas en een zeer conflict gebied, waar drugs-, wapen en mensenhandel bij elkaar komen. Daarnaast zijn er nog grote mijnbouw- en ecotoerismeprojecten en lopen er overheidsprogramma’s die de bevolking verdelen. In deze lastige situatie werkt de coördinatie van het vrouwenwerk van het bisdom. Deze coördinatie is in handen van vier krachtige vrouwen, een religieuze, María del Carmen en drie leken, Estela, Josefina en María. Vrouwen die zelf zijn voortgekomen uit christelijke basisgroepen. Twintig jaar geleden zijn zij begonnen, gesteund door monseñor Ruíz én vanaf het begin door AMA/Mensen met een Missie. Twintig jaar volhouden en doorzetten heeft geleid tot een brede sterke vrouwenbeweging waarbij jaarlijks honderd vrouwen worden getraind die hun kennis en ervaring weer doorgeven aan 900 gemeenschappen in vier taalgebieden. Ook hier wordt de krant en de Bijbel gecombineerd gebruikt, samenleving en geloof worden aan elkaar gekoppeld. De situatie van de vrouwen in de dorpen, in hun families en in hun organisaties is sterk verbeterd. Ze zijn nu veel meer volwaardige leden van de samenleving. En wat misschien wel belangrijker is, de relaties tussen man en vrouw in de familie zijn veranderd. Zij hebben mij geleerd de waarde in te zien van het aangaan van langer lopende processen, dat je vol moet houden, door moet gaan met een bepaalde volharding. En als je dat op kunt brengen, dan krijg je mooie resultaten. De kracht van een vrouw Soila Luna woont in Cuernavaca, een stad in de buurt van Mexico stad, een stad in oorlog, omdat 4 drugskartels de macht over de stad willen krijgen. Deze stad is bron van de berichten die over Mexico in de Nederlandse kranten verschijnen, doden en verdwijningen zijn aan de orde van de dag. In rustigere tijden werkte in deze stad Gerardo Thijssen, een Nederlandse missionaris en Soila was zijn secretaresse. Gerardo heeft een nationale mensenrechtenprijs opgestart, om aandacht te vragen voor de gewone mensen die zich inzetten voor mensenrechten. De prijs is er om mensen te motiveren en te stimuleren. Als een klein initiatief begonnen is deze prijs uitgegroeid tot een instituut, waarbij 42 organisaties de uitreiking van de prijs steunen. Gerardo Thijssen is een aantal jaren geleden gestorven en Soila nam zijn taken over. In het begin moest zij wennen, zoals ze dat zelf zegt. In korte tijd is zij uitgegroeid tot de spil van de organisatie, ze beweegt zich op alle niveaus en is “van den duvel en zijn moer” niet bang. Soila is een spin in het web van kleine organisaties en wat ze doet is allerlei mensen en groepen in beweging zetten, van een buurtcomité die de wijk wil verbeteren, tot allerlei basisgemeenschappen. Maar ook politieke bewegingen die opkomen voor hun omgeving en de strijd aanbinden met grote vervuilende bedrijven. Of opkomen tegen corrupte overheden die de veiligheid van de burgers niet willen garanderen, juist omdat de stad oorlogsgebied is. Inspirerend om te zien hoe een vrouw zo actief is in allerlei verbanden of netwerken en door her en der aan touwtjes te
trekken mensen in beweging krijgt. Voor mij laat dat zien wat ook Mensen met een Missie en AMA doen, mensen verbinden, stimuleren en in hun kracht brengen. Dat is toch heel mooi werk! De kracht van de uitgezondenen Een jonge blanke vrouw die in Chiapas werkt bij een van de partners van Mensen met een Missie en AMA. Onherkenbaar, omdat zij voor mij die jonge Nederlandse uitgezondenen vertegenwoordigt die in de voetsporen van de missionarissen zijn getreden. Zij kiezen er voor om een tijdlang hun luxe leven in Nederland op te geven en zich dienstbaar op te stellen voor de mensen in Azië, Afrika of Latijns Amerika. Zij zijn de menselijke uitdrukking van internationale solidariteit en hun aanwezigheid betekent heel veel voor lokale gemeenschappen en groepen. Hun aanwezigheid is de erkenning van de problematiek van mensen, uitgezondenen geven daar aandacht aan, zijn een luisterend oor en zij vertegenwoordigen de wereld in dat ver van de harde weg af gelegen dorp. Hun aanwezigheid maakt mensen sterker en zij kunnen net dat extra zetje geven dat nodig is om mensen zelf het initiatief te laten nemen om op te komen voor de erkenning van hun rechten, om toegang tot grond te krijgen of om waterbronnen niet te laten verkopen aan bedrijven, waardoor ze zelf geen toegang tot water meer hebben. Natuurlijk werken zij ook aan de versterking van mensen en de partners van Mensen met een Missie en AMA, maar hun aanwezigheid is minstens zo belangrijk. Mij motiveert het om altijd weer te zoeken naar goede mensen, die bij ons passen en die een tijdlang naar het Zuiden willen gaan. Soms lijkt het wel of uitgezondenen minstens zo belangrijk zijn als de financiering van projecten. Zij laten mij zien dat ik nooit die menselijke kant en het belang van ontmoeting moet vergeten. Krachtenbundeling Tja, en daar staan ze dan met zijn allen. Allemaal bijzondere gewone mensen die volop in beweging zijn en beweging in gang zetten. Allemaal mensen die in hun concrete handelen hun geloof laten spreken. Een geloof dat bevrijding en sociale verandering betekent. Een geloof dat het onmogelijke mogelijk gaat maken. Mensen die zo’n rotsvaste overtuiging hebben dat het onmogelijke mogelijk wordt. Deze overtuiging, dit geloof zet al die mensen en mij in beweging. Dit rotsvaste geloof van al die mensen, dat geeft ook mij de kracht om hier tegen de steeds zakelijker wordende stroom van ontwikkelingssamenwerking in te roeien en de stroom van missionaire internationale samenwerking inhoud te blijven geven. Dat kan, maar dan hebben we ook nog wel een beetje uw hulp nodig om al die mensen die geloven dat het onmogelijke mogelijk is, om die te blijven ondersteunen. Dank u wel. Frank van Eenbergen Mensen met een Missie
