Mengen, roeren en scheiden 31 maart 2011

DAG VAN HET LABORATORIUMONDERWIJS

Mengen, roeren en scheiden 31 maart 2011 Je wordt van harte uitgenodigd om deel te nemen aan de landelijke dag van het laboratoriumonderwijs. Een dag van “ voor elkaar en door elkaar”. De workshops komen nagenoeg allemaal van onszelf en we kunnen dus spreken van een hele dag collegiaal netwerken. De dag vindt plaats in hotel Mitland in Utrecht. Na een inleiding van John van der Willik over het verleden, het heden en de toekomst van het laboratoriumonderwijs zijn er drie sessies workshops en kennisdeling, gescheiden door een korte lunch. Alle sessies duren 5 kwartier. We sluiten natuurlijk af met een borrel. Anne van Gameren zorgt er samen met een collega van de MBO-raad voor dat de dag op rolletjes gaat lopen en ze heeft daar zin in!

Programma van de dag 09.30 – 10.00 10.00 – 10.05 10.05 – 10.30 10.45 12.00 13.15 14.45 16.00

– – – – –

12.00 13.15 14.30 16.00 17.00

Inloop + aanmelding Opening Inleiding “Verleden, heden en toekomst van het Laboratoriumonderwijs” door John van der Willik 1e ronde workshops lunch 2e ronde workshops 3e ronde kennisdeling afsluitende borrel

We hopen dat jullie allemaal in grote getale komen. Het belooft een mooie dag te worden. Met vriendelijke groet, Tini Bouwman Voorzitter Ondercommissie Laboratoriumtechniek

2

WORKSHOPS Eerste ronde 10.45 – 12.00 uur Workshop 1 Promotie van Labtechniek: Stichting C3 Een goede promotie van labtechniek is belangrijk voor de instroom van studenten. Stichting C3 (Communicatie Centrum Chemie) helpt hierbij. C3 promoot chemie en haar opleidingen en beroepen onder jongeren. Binnen het project “Exact wat je zoekt!” maakt C3 voorlichtings- en lesmaterialen, waarin jongeren aan jongeren vertellen over hun werk als laborant en/of de opleiding labtechniek. Uit de Chemical Factory komen lesmaterialen voor het vmbo met daarin proeven waarbij kennismaking met het beroep laborant centraal staat. Deze proeven zijn uitermate geschikt als doeactiviteit tijdens open dagen en andere wervingsactiviteiten. Kom naar de workshop en maak kennis met de promotieactiviteiten van C3, doe een proef uit het lesmateriaal en draag ideeën aan om de opleiding MBO laboratoriumtechniek nog beter te promoten. Workshop 2 Masterclass “Flow chemie – van Wetenschap naar industrie naar onderwijs: Kasper Koch (FutureChemistry Holding BV) Interactieve workshop. Flow chemie is een andere benadering van chemie: je pompt op gecontroleerde wijze de stoffen bij elkaar, dit gebeurt in een microreactor. Een microreactor is niet veel groter dan een usb-stick, gemaakt van glas met daarin kleine kanaaltjes zo groot als een menselijke haar. Door deze kanaaltjes kunnen chemische stoffen gepompt worden. Terwijl de chemicaliën hier doorheen stromen reageren ze met elkaar. Het is dus een continu proces, oftewel: flow. Voordeel van deze methode is de controleerbaarheid ervan. Deze controleerbaarheid maakt de chemie zuiniger, efficiënter en veiliger. In de workshop zal naast de theorie en mogelijkheden van flow chemie ook worden ingegaan om de implementatie in het onderwijs. Workshop 3 On-line leren bij het labonderwijs: Eus van Hove (ROC Midden Nederland) De laboratoriumschool in Utrecht heeft de laptop op de boekenlijst geplaatst. Dit schooljaar nemen alle eerstejaars elke dag hun eigen laptop mee naar school. Wat ging er mis? Maar vooral wat gaat er goed? Wat zijn de voordelen van laptops in het Lab? En wat vinden de leerlingen er zelf van? Eus wil de ervaringen met de introductie van Laptops in het Lab graag met u delen. Workshop 4 Nederlandse taal op de werkvloer: Antoine Calis (ontwikkelaar kwalificatiedossiers bij Kenniscentrum PMLF) Het document Leren, Loopbaan en Burgerschap (LLB) en het kwalificatiedossier (volgens het nieuwe format) geven samen aan wat verwacht wordt van iemand met een mbo-diploma. Naast de generieke eisen voor Taal (en Rekenen) die geformuleerd staan in het document LLB is er ook sprake van taaleisen op de werkvloer. Communicatie, zowel schriftelijk als mondeling, speelt een belangrijke rol binnen de Laboratoriumwereld. Van de laborant wordt 3

steeds vaker een pro-actieve houding verwacht ten aanzien van het geven van informatie en steeds meer vervult communicatie binnen de industrie een belangrijke rol. Welke taalhandelingen zijn er reeds verwerkt in de werkprocessen en prestatie-indicatoren in het kwalificatiedossier? Komt dit overeen met de opgestelde LLB-niveaus? Gezamenlijk wordt gekeken naar het Meijerink Referentiekader voor de Nederlandse taal. De niveaus worden ghekoppeld aan de “taalhandelingen”die reeds verwoord zijn in het kwalificatiedossier. Op deze manier wordt inzichtelijk gemaakt “hoe”. Workshop 5 Autisme op het ROC van Twente: Linda Fokkert (Dienstencentrum Ambulante begeleiding Attendiz – ROC van Twente) De afdeling laboratorium en procestechniek van het ROC van Twente begeleidt al een aantal jaren studenten met een vorm van autisme, waarbij er samengewerkt wordt met een ambulant begeleider. Iedere student met autisme is uniek en verschillend, waarbij de begeleiding zoveel mogelijk afgestemd wordt op de student. In deze workshop willen we u een beeld schetsen van de problematiek, die we de afgelopen jaren tegen zijn gekomen op het gebied van o.a. competentiegericht onderwijs, stage, samenwerken, presentaties en angsten bij jongeren. Daarnaast willen we u inzicht geven in de manier waarop we om zijn gegaan met deze problemen, wat heeft gewerkt en geleid tot succes. We willen de succesverhalen met u delen, maar ook reëel zijn over wanneer het niet is gelukt om een student met diploma van school te laten gaan. Workshop 6 Projecten in chemieonderwijs: Dré van Ekeren (ROC De Leijgraaf) Hoofddoel van de workshop is om te komen tot een uitwisseling van chemie praktijkprogramma’s. De laboratoriumopleiding van de Leijgraaf heeft veel tijd gestoken in het actualiseren van het onderwijs om met name in de practicumprogramma’s contextrijke onderwerpen aan te bieden. Dat is enerzijds gebeurd door het maken van thematische leereenheden, anderzijds zijn er multidisciplinaire projecten ontwikkeld waarin de chemische analyse een belangrijke rol speelt. Er zal een presentatie worden gegeven van de aanpak en de inhoud van het chemieonderwijs bij de Leijgraaf. Daarnaast zal er ruimte voor onderlinge discussie en informatie worden ingeruimd. Het doel is om aan het einde van de workshop een beginpunt te creëren om te komen tot een uitwisseling van schoolpracticum programma’s voor laboratoriumopleidingen die daar zelf ook een actieve bijdrage aan willen leveren. Workshop 7 Bioinformatica: José Aker en Brenda v.d. Rijt (docenten Life Science van RijnIJssel) Biochemische technieken (DNA- en eiwitanalyses) leveren steeds meer data op die je met speciale programma’s moet analyseren en interpreteren. DNA sequentie-vergelijkingen, mutatieanalyse en primer-design spelen een belangrijke rol bij DNA-technieken als PCR en sequencing. Bij eiwitanalyses wordt gekeken of eiwitten verwant zijn aan elkaar, dezelfde domeinen hebben, op dezelfde plaats in cellen of het organisme tot expressie komen en of ze in andere organismen ook voorkomen en dezelfde functie hebben. Om aan deze informatie te komen heb je databases nodig en bioinformatica om met deze informatie te kunnen werken. MLO-leerlingen Life Science (biotechnologisch analist) krijgen tijdens hun stage steeds vaker te maken met Bioinformatica en daarom is het belangrijk om deze trend in het curriculum in te passen. Tijdens deze workshop maakt u kennis met verschillende technieken die gebruikt kunnen worden om DNA-sequenties te vergelijken en verwante eiwitten op te sporen.

4

WORKSHOPS

Tweede ronde 13.15 – 14.30 uur Workshop 8 Promotie van labtechniek: Stichting C3 Zie voor de inhoud workshop 1. Workshop 9 Masterclass “Flow chemie – van Wetenschap naar industrie naar onderwijs: Kasper Koch (FutureChemistry Holding BV Zie voor de inhoud workshop 2. Workshop 10 Werken met producten van het Consortium en Kwalificerend beoordelen: Ans Bossink/Wilma Timmerije/Nanne Kamerbeek/Arnolda de Nooij (ROC van Twente en ROC Leiden) Een aantal laboratoriumscholen werkt met producten van het Consortium Beroepsonderwijs: gezamenlijk ontwikkeld en geschreven materiaal in de vorm van projectwijzers. De producten worden voortdurend geëvalueerd en bijgesteld, waarbij elke school zijn bijdrage levert. Er is daarnaast ruimte voor eigen invulling van de school. Aan de hand van de kwalificatiedossiers zijn de diverse leerlijnen integraal weggezet, ook burgerschap, taal en rekenen. Bij de producten is een eigen, ontwikkelingsgerichte, beoordelingssystematiek ontwikkeld met een kwalificerende beoordeling aan het eind van de opleiding. Workshop 11 Hoe zwaar moet je zijn om niet te licht bevonden te worden?: Els Willart, Suzanne v.d. Broek en Elly Nagelmaeker (RijnIJssel) Veel studenten met een stoornis in het autistisch spectrum hebben de laatste jaren de weg gevonden naar de laboratoriumopleiding van RijnIJssel. Dat vraagt een andere expertise. Kan de student een roerig roc aan? Kan het onderwijzend team de begeleiding van deze studenten aan? Hoe werkt LGF? 5 Jaar geleden startte het KAIRO-project, een unieke samenwerking tussen een aantal opleidingen van RijnIJssel en het Leo Kannerhuis; een instituut waar mensen met een autistische stoornis gediagnosticeerd en begeleid worden. In deze workshop wordt een korte uiteenzetting gegeven over: wat is autisme? Op welke wijze krijgt de student in beeld tot welke beperkingen zijn handicap leidt? Wat zijn de sterke kanten? Hoe reageren de “gewone” en autistische studenten op elkaar? Hoe zijn de schoolresultaten op een reguliere opleiding met beperkte hulp? Wat zijn onze successen en valkuilen? Welke rol speelt het KAIRO project. De workshop geeft antwoord op deze vragen!

5

Workshop 12 Docentstages: Rob van der Vijver (ROC Zeeland) Rob heeft 3 opeenvolgende jaren een docentstage gevolgd en hij wil graag zijn persoonlijke ervaringen tijdens deze docentstages met ons delen. Waarom een docentstage, wat levert het op en nog veel meer vragen, die tijdens de workshop aan de orde komen. Workshop 13 Zo wendbaar als een zwaluw…..? Aansluiting MLO-HLO: Anneke Bosgraaf (Noorderpoort College) Na het behalen van het MLO-diploma niveau 4 willen veel gediplomeerden “hogerop”. In een speciaal opgezette module in het 4e leerjaar kan de MLO-leerling (van zowel de biomedische, als van de chemische richting) kennis maken met de manbier van werken/studeren op het HLO. Hierdoor kunnen ze bewuster de keuze maken voor het HLO (of een andere HBOopleiding) dan wel op zoek gaan naar een baan op niveau. Workshop 14 WINA in het CGO: Jos Vervoort (ROC Eindhoven) Jos werkt met een methode die de studenten ondersteunt bij het zelf regisseren van zijn leerproces door middel van handige tools. Hij wil deze tools graag met ons delen.

6

RONDE KENNISDELEN

Derde ronde 14.45 – 16.00 uur

1. Begeleiden van studenten: Gertjan Visse (Radius College) In deze ronde gaan we kennis delen op het gebied van het begeleiden van studenten. We hebben daar allemaal onze ervaringen mee en procedures ontwikkeld. Het gaat in deze sessie niet om “zorgstudenten” maar om het reguliere proces van begeleiden. De rondes kennisdeling staan in het teken van halen en brengen, dus als je aan deze ronde meedoet graag je ervaring meenemen, zowel in je hoofd als op papier. 2. Doorstroom van niveau 3 naar 4: Ankie Boelema (Friesland College) In deze ronde gaan we kennis delen rondom de ervaringen die we hebben met studenten van niveau 3 die doorstromen naar niveau 4. Van een aantal studenten weten/vermoeden we dat ze aan hun plafond zitten, maar ze willen zo graag. Geef je ze een kans, of….. De rondes kennisdeling staan in het teken van halen en brengen, dus als je aan deze ronde meedoet graag je ervaring meenemen, zowel in je hoofd als op papier. 3. Rekenen: Ton Beemster en Bert Stigter (Nova College) We zijn allemaal op zoek naar een goede invulling van het (algemeen) rekenonderwijs binnen onze opleidingen. Verwacht geen “best-practice”, maar wel een prikkelende discussie met een aantal collega’s over dit onderwerp. De rondes kennisdeling staan in het teken van halen en brengen, dus als je aan deze ronde meedoet graag je ervaring meenemen, zowel in je hoofd als op papier. 4. PR-ideeën: Martin Frös (Leeuwenborgh Opleidingen) In deze ronde gaan we kennis delen op het gebied van PR. We hebben als laboratoriumopleidingen de laatste jaren in zwaar weer gezeten wat betreft instroom. Elke opleiding steekt er elk jaar weer veel energie in om te proberen het tij te keren. Dat gaat niet vanzelf, maar toch….. heel voorzichtig zien we een kentering in de instroom. Wat doen we allemaal om dit te bereiken? De rondes kennisdeling staan in het teken van halen en brengen, dus als je aan deze ronde meedoet graag je ervaring meenemen, zowel in je hoofd als op papier. 5. BPV-structuur (BPV-protocol): Jan van Boekel ( Rijn IJssel) In deze ronde gaan we kennis delen op het gebied van BPV, de inrichting van de BPV, de samenwerking met de bedrijven, het begeleiden van studenten in de BPV. Landelijk is er een BPV-protocol ontwikkeld voor onze sector. Werken we daar al mee en hoe zijn de ervaringen? De rondes kennisdeling staan in het teken van halen en brengen, dus als je aan deze ronde meedoet graag je ervaring meenemen, zowel in je hoofd als op papier. 7

6. Beoordelingsstructuur (formatief): Helga van Atteveld (ROC Eindhoven) In deze ronde gaan we kennisdelen rondom de beoordeling van studenten. We hebben allemaal onze eigen methodiek ontwikkeld. Ontwikkelingsgericht beoordelen: wanneer mag een student verder in de opleiding, wanneer niet, hoe ontwikkelt de student competenties, hoe beoordeel je ze. De rondes kennisdeling staan in het teken van halen en brengen, dus als je aan deze ronde meedoet graag je ervaring meenemen, zowel in je hoofd als op papier. 7. Werkproces begeleiden van stagiaires: Antoine Calis (ontwikkelaar kwalificatiedossiers bij Kenniscentrum PMLF) In deze ronde gaan we kennis delen rondom het werkproces: “begeleiden en beoordelen van leerlingen/stagiaires”. We ervaren dit als een moeilijk werkproces: moeilijk uit te voeren, moeilijk te beoordelen. Hoe kunnen we hier toch vorm aan geven? Zijn er scholen, die dit concreet hebben uitgewerkt? De rondes kennisdeling staan in het teken van halen en brengen, dus als je aan deze ronde meedoet graag je ervaring meenemen, zowel in je hoofd als op papier.

8

Mitland Hotel Utrecht - Bereikbaarheid met de auto VANUIT BREDA Volg de A27 richting 'Ring Utrecht (Oost) / Hilversum / Almere' Ter hoogte van Utrecht de borden 'VEEMARKT' aanhouden. U neemt de afslag 'VEEMARKT' (afrit 30). Bij de stoplichten op de T-splitsing linksaf onder het viaduct door. Rechts passeert u een 'Pico Bello' benzinestation. De eerstkomende rotonde helemaal rondrijden, u rijdt dus weer in dezelfde richting als waar u vandaan kwam. Direct na de rotonde (ca. 70 meter) de eerste weg rechts. Op de T-splitsing weer rechts. Dit is de Ariënslaan. Na ca. 300 meter ligt hotel Mitland aan uw linkerhand. VANUIT ‘S-HERTOGENBOSCH Ruim 10 km vóór Utrecht, bij kruispunt ‘Everdingen’ (splitsing van de A27 en de A2), de borden 'Utrecht / Almere (A27)' volgen. U blijft op de A27 tot u ter hoogte van Utrecht de borden 'VEEMARKT' ziet. Zie verder de beschrijving ‘VANUIT BREDA’. VANUIT AMSTERDAM U volgt de A2 tot knooppunt 'Oudenrijn'. Vervolgens de borden 'Ring Utrecht' aanhouden. U komt dan op de A12. Ook daar de borden 'Ring Utrecht' aanhouden. Bij het knooppunt Lunetten volgt u de borden 'Ring Utrecht / Amersfoort / Hilversum (A27)'. Zie verder de beschrijving ‘VANUIT BREDA’. VANUIT DEN HAAG U volgt de A12 tot het knooppunt 'Lunetten'. U neemt de afslag 'Ring Utrecht / Amersfoort / Hilversum (A27)'. Op de A27 volgt u de borden 'Veemarkt'. Zie verder de beschrijving ‘VANUIT BREDA’. VANUIT HILVERSUM De A27 richting Utrecht. Ter hoogte van Utrecht (afrit 30) richting 'Veemarkt, Centrum, de Bilt'. Bij de stoplichten naar rechts richting 'Veemarkt, Centrum'. Rechts passeert u een 'Pico Bello' benzinestation. De eerstkomende rotonde helemaal rondrijden, u rijdt dus weer in dezelfde richting als waar u vandaan kwam. Direct na de rotonde (ca. 70 meter) de eerste weg rechts. Op de T-splitsing weer rechts. Dit is de Ariënslaan. Na ca. 300 meter ligt hotel Mitland aan uw linkerhand. VANUIT AMERSFOORT De A28 richting Utrecht. Volg bij Utrecht de borden 'Ring Utrecht (Noord) / Veemarkt / Hilversum (A27)'. U neemt de afslag 'VEEMARKT' (afrit 30) Zie verder de beschrijving ‘VANUIT BREDA’ VANUIT ARNHEM Vanaf de A12 richting 'Ring Utrecht (Oost) / Hilversum (A27)'. Op de A27 volgt u de borden 'VEEMARKT'. Zie verder de beschrijving ‘VANUIT BREDA’.

Mitland Hotel Utrecht ARIËNSLAAN 1 3573 PT UTRECHT NEDERLAND TEL +31 (0)30-2715824 FAX +31 (0)30-2719003

9

Mitland Hotel Utrecht - Bereikbaarheid met openbaar vervoer VANAF AMSTERDAM SCHIPHOL • Er vertrekt ongeveer iedere 15 minuten een trein naar Utrecht CS VANAF UTRECHT CENTRAAL STATION • LIJN 4 Richting: F. Andrealaan of • LIJN 11 Richting: De Uithof / AZU; Vertrektijd bussen: iedere 10 minuten van 07:00 tot 24:00 uur • Halte 'Oorsprongpark' • Spoorwegovergang oversteken • Eerste straat links (Buys Ballotstraat). • Aan het einde rechts (Cornelis Houtmanstraat). • Rechtdoor onder het viaduct door (Ariënslaan). • Hotel Mitland na ca. 50 meter aan de rechter kant

Mitland Hotel Utrecht Jaarbeurs Centraal Station Universiteit De Uithof Domtoren VVV

10