MEMORANDUM Van: Mr. J. A. G. baron de Vos van Steenwijk Aan;
a
Onkerw'erp: F r a n k r i j k , Europa en h e t Westen: o f w e l , het c o n t i n e n t a l e s t e l s e l M nieuwe s t i j l .
ÜEU (Bn v.Geen)
)e p e r s c o n f e r e n t i e v a n G e n e r a a l de G a u l l e op 14 j l / j f n u a r i j l . en h e t op 22 j a n u a r i j l . t o t s t a n d gekomen F r a n s - D u i t s e V e r d r a g maken een a n a l y s e v a n de F r a n s e p o l i t i e k i n h e t b i j z o n d e r met b e t r e k k i n g t o t Europa en h e t Westen o p p o r t u u n , ook a l i s h e t nog t e v r o e g om aan een d e r g e l i j k e a n a l y s e c o n c l u s i e s t e v e r b i n d e n v o o r h e t v e r d e r e b e l e i d van N e d e r l a n d t . a . v . de E u r o p e s e p r o b l e m a t i e k . In deze n o t a z u l l e n a c h t e r e e n v o l g e n s k o r t e b e schouwingen worden g e w i j d a a n : d o e l en m e t h o d i e k v a n de p o l i t i e k v a n de G e n e r a a l ; de gang v a n zaken m.b.t. de t o t s t a n d k o m i n g van het F r a n s - D u i t s e V e r d r a g t e g e n de a c h t e r g r o n d v a n de algemene E u r o p e s e p o l i t i e k ; het w e i g e r e n v a n de B r i t s e t o e t r e d i n g , om t e n s l o t t e t e b e s l u i t e n met e n i g e algemene o p m e r k i n g e n .
G e n e r a a l de G a u l l e z i e t de w e r e l d g e s c h i e d e n i s a l s een r i v a l i t e i t t u s s e n g r o t e mogendheden. De i d e ologieën, de s t a a t s v o r m e n , de r e v o l u t i e s z i j n v e r s c h i j n s e l e n van v o o r b i j g a a n d e a a r d , z i j s p e l e n een r o l maar d i e i s s e c u n d a i r . De v o l k e n , de n a t i e s b l i j v e n . Van deze n a t i e s i s F r a n k r i j k geroepen een r o l van g r o o t h e i d t e s p e l e n . D i t i s h e t wat eens i n de F r a n se p e r s i s a a n g e d u i d a l s " l ' o b s e s s i o n du r a n g " . I n het e e r s t e d e e l v a n z i j n Mémoires z e g t de G a u l l e b i j v o o r b e e l d l a F r a n c e e s t vouée à une destinée éminente et exceptionnelle...créée pour des succès achevés ou des m a l h e u r s e x e m p l a i r e s . E l l e ne peut être l a F r a n c e sans l a g r a n d e u r . A l s g r o t e mogendheden i n het W e s t e l i j k e kamp z i e t de G a u l l e de V e r e n i g d e S t a t e n , Groot-Britannië en Frankrijk. I n h e t O o s t e l i j k e kamp R u s l a n d en C h i n a . De g r o o t h e i d v a n F r a n k r i j k d i e n t op tweeërlei w i j z e t e blijken.
Onderwerp:
— 2 —
Z i j moet door de W e s t e l i j k e g r o t e mo_ g e l i j k e worden beschouwd. Z i j moet een dominerende r o l s p e l e n i n E u r o p a . Men kan d i t l a a t s t e ook zo f o r m u l e r e n : i n Europa ( o v e r de v r a a g w e l k E u r o p a de G a u l l e b e d o e l t l a t e r meer) mag geen macht b e s t a a n d i e de Frarise p o s i t i e i n de schaduw s t e l t ; d i t mogen noch de V e r e n i g d e S t a t e n z i j n , noch een andere Europese g r o t e mogendheid, noch een s u p r a - n a t i o n a l e i n s t e l l i n g , waardoor de F r a n s e stem zou kunnen worden o v e r s t e m d . Thans e e r s t een e n k e l woord over de methodiek d i e de G a u l l e aanwendt b i j het n a s t r e v e n van z i j n d o e l . H i j i s e r z i c h van bewust dat d i t d o e l n i e t v a n daag o f morgen v a l t t e b e r e i k e n , doch h e t i s t h a s de t i j d voor F r a n k r i j k "de v i s e r l o i n et de v i s e r h a u t " . Z i j n d o e l b l i j f t h e t z e l f d e maar b i j de keuze van z i j n wegen, s e c u n d a i r e d o e l e n en m i d d e l e n i s de G a u l l e s t e e d s s o e p e l g e w e e s t . B l e e k een weg n i e t meer begaanbaar o f b l e e k een s e c u n d a i r d o e l n i e t b e r e i k b a a r dan l i e t h i j het v a l l e n en z o c h t een a n d e r . H i j h e e f t deze s c h i j n b a r e w i s s e l v a l l i g h e i d z o v e e l m o g e l i j k t r a c h t e n t e v e r b e r g e n door i n z i j n p e r s c o n f e r e n t i e s en r e d e v o e r i n g e n hoogdravende termen t e b e z i g e n d i e , b i j nader o n d e r z o e k , s t e e d s v o o r tweeërlei u i t l e g v a t b a a r b l e k e n . Het i s kenmerkend v o o r de p o l i t i e k van de G a u l l e dat h i j z o v e e l m o g e l i j k wegen openhoudt, z i c h z e l f er nimmer t o e l a a t v e r l e i d e n een d e u r , a l s c h i j n t d i e minder a a n t r e k k e l i j k , t e s l u i t e n . H i j i s dan ook een m e e s t e r g e b l e k e n i n h e t a c h t e r a f r e c h t v a a r d i g e n van een b e l e i d en het doen voorkomen a l s o f een b e r e i k t r e s u l t a a t datgene i s wat h i j van den b e g i n n e aan nastreeft. Kenmerkend h i e r v o o r i s b i j v o o r b e e l d z i j n Algerijnse politiek. H i j h e e f t nimmer na 1958 p r e c i e s gezegd waar h i j heen w i l d e . V e r m o e d e l i j k s t o n d hem t o e n een A l g e r i j n s e o n a f h a n k e l i j k h e i d t e g e n , maar h i j h e e f t a l t i j d r e k e n i n g gehouden met de m o g e l i j k h e i d dat de omstandigheden een andere u i t w e g n i e t m o g e l i j k zouden^maken en t e n s l o t t e h e e f t h i j met de f o r m u l e "l'Algérie algérienne" van p e r s c o n f e r e n t i e t o t p e r s c o n f e r e n t i e en van moeizame o n d e r h a n d e l i n g t o t m o e i zame o n d e r h a n d e l i n g het l a n d met de Sahara n a a r de ona f h a n k e l i j k h e i d gevoerd. Een ander v o o r b e e l d i s z i j n h o u d i n g t . o . v . de Europese p o l i t i e k en i n het b i j z o n d e r F r a n k r i j k ' s g r o t e n a b u u r s t a t e n , D u i t s l a n d en E n g e l a n d . Dat F r a n k r i j k i n Europa een l e i d e n d e r o l zou s p e l e n was,
A. G. baron de Vos van Steenwijk
g e l i j k boven gezwgd, v o o r hem een v a s t s t a a n d f e i t . H i j zag i n Europa ( d e e l I I I van z i j n Mémoires) " l ' u n e des t r o i s p u i s s a n c e s planétaires e t , s ' i l f a u t un j o u r l ' a r b i t r e e n t r e l e s deux camps soviétique e t a n g l o saxon". Maar w e l k Europa had h i j op het oog? K o r t na de o o r l o g l e e k z i j n b l i k meer n a a r E n g e l a n d dan n a a r D u i t s l a n d t e gaan. H i j toonde z i c h een v o o r s t a n d e r van de a f s c h e i d i n g van R i j n l a n d en het S a a r g e b i e d en v e r k o n d i g d e o p e n l i j k dat; de B o n d s r e p u b l i e k een b e g i n was van een nieuw D u i t s R i j k en z i c h op k o r t e t e r m i j n met O o s t - D u i t s l a n d zou v e r e n i g e n . Temens kon u i t z i j n u i t l a t i n g e n worden opgemaakt, dat het E u r o p a waaraan h i j v o o r F r a n k r i j k ' s p o s i t i e d a c h t , zou worden g e g r o e p e e r d orn een F r a n s - B r i t s e samenwerking H i e r b i j zouden worden b e t r o k k e n de l a n d e n van WestEuropa en, n a d a t h e t S o v i e t r u s s i s c h e s y s t e e m v o l d o e n d e zou z i j n geëvolueerd, de g e d e s a t e l i s e e r d e l a n d e n van O o s t - E u r o p a met name P o l e n en h e t v e r n i e u w d e R u s l a n d . D i t a l l e s h e e f t hem e c h t e r n i e t b e l e t i n de l a a t s t e j a r e n nauwe a a n s l u i t i n g t e zoeken b i j - een n i e t met O o s t - D u i t s l a n d v e r e n i g d - W e s t - D u i t s l a n d en z i c h a f t e wenden van h e t V e r e n i g d K o n i n k r i j k . I n s t r i j d dus met z i j n v r o e g e r e u i t l a t i n g e n ? J a , t e n z i j men b e s e f t dat het p r i m a i r e d o e l , een s t e r k E u r o p a w a a r i n F r a n k r i j de e e r s t e r o l s p e e l t i n het l i c h t van g e w i j z i g d e oms t a n d i g h e d e n i s g e b l e v e n en a l l e e n o n v e r a n d e r d l a n g s andere wegen w o r d t n a g e s t r e e f d . Deze v o o r b e e l d e n z i j n a a n g e h a a l d om t e a d s t r u e r e n dat men b i j het b e o o r d e l e n v a n u i t l a t i n g e n van de G a u l l e v o o r z i c h t i g moet z i j n . Zijn persconferenties hebben t e n d o e l i n v e r h e v e n s t i j l aan het F r a n s e v o l k mede t e d e l e n w e l k e s t a p p e n i n de n a a s t e toekomst op h e t g e b i e d van de b u i t e n l a n d s e p o l i t i e k z u l l e n worden g e z e t . Z i j n u i t l a t i n g e n z i j n e c h t e r zo gekozen d a t , g e l i j k gezegd, de meest v o o r de hand l i g g e n d e c o n c l u s i e n i e t s t e e d s de j u i s t e b e h o e f t t e z i j n . Zijn uitl a t i n g e n i n het p u b l i e k z i j n dan ook n i e t de b e s t e bronnen v o o r een b e o o r d e l i n g van z i j n b e l e i d . Men z a l s t e e d s t e r u g moeten gaan n a a r de a c h t e r g r o n d en t r a c h t e n z i j n woorden t e t o e t s e n aan de p o l i t i e k e concept i e s d i e men b e t e r u i t z i j n v r o e g e r e g e s c h r i f t e n en daden kan d e d u c e r e n . Een van de punten d i e t o t m i s v e r s t a n d i n de l a a t s t e j a r e n a a n l e i d i n g hebben gegeven: o f de G a u l l e nu het V.K. w e l i n Europa w i l hebben o f n i e t . Dat h i j
Onderwerp:
-
4
-
d i t na 1958 n i e t meer w e n s e l i j k vond i s v o o r de hand l i g g e n d , omdat h i j t o e n v i a de z i c h s t e e d s o n t w i k k e l e n d e gemeenschappen een andere m o g e l i j k h e i d z a g . Gezegd h e e f t h i j het e c h t e r n o o i t . I n augustus i960 z e i d e h i j t o t de N e d e r l a n d s e M i n i s t e r s over d i t onderwerp: "Ah, on peut t o u j o u r s espérer". H i j g a f e c h t e r t e v e n s t e kennen aan de v e r v u l l i n g van d i e hoop n i e t te geloven. Werd h i e r b o v e n een u i t e e n z e t t i n g gegeven omtrent de waarde d i e men moet toekennen aan u i t l a t i n g e n van de G a u l l e en de v e r h o u d i n g van d i e Ä N . u i t l a t i n g e n t o t de g r o t e r e p o l i t i e k e c o n c e p t i e s van h e t F r a n s e S t a a t s h o o f d , w a a r b i j met name aan z i j n p e r s c o n f e r e n t i e s de b e t e k e n i s d i e n t t e woöden gegeven van een medium om b i j h e t p u b l i e k de i n d r u k t e wekken dat het d a g e l i j k s e b e l e i d op l o g i s c h e w i j z e v o o r t v l o e i t u i t de g r o t e en v a s t / ^ s t a a n d e b e g i n s e l e n , zo moge t h a n s een v e r d e r e a n a l y s e v o l g e n van de G a u l l i s t i s c h e p o l i t i e k met b e t r e k k i n g t o t _ E u r o p a . _
^
Z o a l s h i e r v o r e n r e e d s werd a a n g e s t i p t s t r e e f t de G a u l l i s t i s c h e p o l i t i e k twee d o e l e i n d e n na, t.w. een p o s i t i e a l s w e r e l d m a c h t op één n i v e a u met het V e r e n i g d K o n i n k r i j k , de V e r e n i g d e S t a t e n en de b e i d e c o m m u n i s t i s c h e g r o o t m a c h t e n R u s l a n d en C h i n a en i n nauwe samenhang h i e r m e d e de v o r m i n g van een V e r e n i g d E u r o p a onder F r a n s e hegemonie. Na aan de macht t e z i j n gekomen was een e e r s t e s t a p i n deze r i c h t i n g h e t memorandum van 24 september I 9 5 8 , w a a r b i j de G a u l l e aan de b e i d e andere W e s t e l i j k e g r o t e mogendheden een h e r v o r m i n g van de A t l a n t i s c h e s t r u c t u u r a a n h a n g i g maakte en een g e l i j k e p l a a t s v o o r F r a n k r i j k o p e i s t e b i j h e t b e p a l e n van de p o l i t i e k en s t r a t e g i e i n h e t b o n d g e n o o t s c h a p . H i j teoegde h i e r a a n t o e d a t , i n d i e n z i j n v o o r s t e l l e n n i e t i n overweging zouden worden genomen " l a F r a n c e suspend l e développement de sa p a r t i c i p a t i o n à l ' a l l i a n c e a t l a n t i q u e jusqu^à p r i s e en considération de ces p r o p o s i t i o n s " . Gelijk bekend g i n g e n de b e i d e andere machten h i e r o p ' n i e t i n . D i t b r a c h t de G a u l l e e r t o e e n e r z i j d s i n de NAVO l i j d e l i j k v e r z e t t e p l e g e n en a n d e r z i j d s het z w a a r t e punt van z i j n b e l e i d t e v e r l e g g e n naar het E u r o p e s e vlak. Toen h i j aan de macht kwam t r o f h i j de d r i e Europese gemeenschappen aan i n v o l l e s t a a t van ont-_ wikkeling. Tevoren had h i j deze s t e e d s met m i n a c h t i n g en wantrouwen beschouwd. Van de K.S.G. had h i j gezegd "ce méli-mélo de charbon et d ' a c i e r , un combinat quelquonque s u s p e c t " . Toch zag h i j met z i j n p o l i t i e k
Onderwerp:
_
5
_
r e a l i s m e r e e d s s p o e d i g i n dat onder b e p a a l d e o m s t a n d i g heden z i j n d o e l e i n d e n zouden kunnen voorden b e v o r d e r d v i a de b e s t a a n d e gemeenschappen. H i e r was immers een g e o r g a n i s e e r d E u r o p a . N o d i g was s l e c h t s dat de F r a n s e hegemonie z i c h i n d i t k a d e r zou kunnen doen gelden. M.a.w. F r a n k r i j k zou z i j n r o l a l s b e l a n g r i j k s t mogendheid moeten kunnen s p e l e n , onbelemmerd aoor wat men dan noemde s u p r a - n a t i o n a l e o r g a n e n . Een andere voorwaarde was dat het g e o r g a n i s e e r d Europa op z i c h z e l f zou s t a a n en n i e t een secundaire d e e l g e n o o t zou z i j n i n een g r o t e r e , n a m e l i j k A t l a n t i s c h e , gemeenschap ( w e l k e n a a r de G a u l l i s t i s c h e v i s i e nu eenmaal onder A m e r i k a a n s e p r e p o n d e r a n t i e s t a a t ) . I n d i e g e d a c h t e n g a n g p a s t e een v e r d e r e u i t b o u w van het k l e i n e E u r o p a met een p o l i t i e k e o r g a n i s a t i e , een politieke unie. Deze zou i n de e e r s t e p l a a t s moeten b e l e t t e n dat de B o n d s r e p u b l i e k i n een v e r k e e r d e r i c h t i n g zou a f g l i j d e n . D i k w i j l s i s d a a r b i j gedacht dat de G a u l l i s t i s c h e v i s i e met d i t a f g l i j d e n d a c h t aan de S o v i e t - U n i e . D i t i s z e k e r mede h e t g e v a l geweest, maar b e l a n g r i j k e r was dat de G a u l l e w i l d e voorkomen dat W e s t - D u i t s l a n d t e s t e r k gebonden zou worden aan de Verenigde Staten. I n d i e n d i t d o e l werd b e r e i k t zou het zonder v e e l m o e i t e m o g e l i j k z i j n de andere k l e i n e r e l a n d e n eveneens t e b i n d e n en t e b e l e t t e n op d r i f t t e g e r a k e n i n de r i c h t i n g van het g r o t e A t l a n t i s c h e verband. H i e r deed de G a u l l e dus een b e g i n s e l k e u z e , w e l k e hem deed a f s t a p p e n van de g e d a c h t e dat een Europa zou kunnen worden gevormd rondom een F r a n s - B r i t s e samenwerking. U i t g e s p r o k e n w e r d d i t nog n i e t , maar er v o l g de i n toenemende mate een distanciëring van het V e r e n i g d K o n i n k r i j k . D e s a l n i e t t e m i n werd op de h i e r v o r e n g e s c h e t s t e G a u l l i s t i s c h e w i j z e de m o g e l i j k h e i d v a n e e n b e t r e k k e n van de B r i t t e n i n Europa nimmer g e h e e l u i t g e s l o t e n , z u l k s t o t de l a a t s t e p e r s c o n f e r e n t i e van 14 j a n u a r i . I n deze o p t i e k moet men de o n t w i k k e l i n g van de j a r e n na 1958 z i e n . I n de zomer van 1959 g e s p r e k van de G a u l l e met de I t a l i a a n s e R e g e r i n g , c o n s u l t a t i e s met de r e g e r i n g e n van de andere l a n d e n van de Zes i n I 9 6 0 , t e n s l o t t e uitmondende i n de b e i d e t o p c o n f e r e n t i e s van f e b r u a r i en j u l i 1 9 6 I . Van F r a n s e z i j d e werd h i e r b i j g e s t r e e f d n a a r het vormen van een p o l i t i e k e u n i e , w e l k e e n e r z i j d s l o s zou s t a a n van het A t l a n t i s c h e bondgenootschap ( v e r w i j z i n g n a a r de NAVO werd door
Onderwerp:
_ 5 _
de F r a n s e n s t e e d s afgewezen) en welke t e v e n s de Europese gemeenschappen o n d e r g e s c h i k t zou maken aan de c o n f e r e n t i e v a n Europese r e g e r i n g e n waardoor de s u p r a - n a t i o n a l e o r g a n i s a t i e van Europa t o t h e t tweede p l a n werd t e r u g g e d r o n g e n . Het N e d e r l a n d s e b e l e i d t . a . v . d i t F r a n s e s t r e v e n i s bekend. A a n v a n k e l i j k i s g e t r a c h t een Europese samenwerking s l e c h t s t e z i e n met B r i t s e d e e l n e m i n g . Toen r e e d s i n h e t b e g i n b l e e k d a t de andere v i j f p a r t n e r s h i e r n i e t op i n w i l d e n gaan omdat nog n i e t v o o r z i e n was o f , en zo j a wanneer Groot-Britannië zou deelnemen aan de gemeenschappen, i s medegewerkt aan de v o r m i n g van een p o l i t i e k e u n i e m i t s j u i s t de F r a n s e d e s i d e r a t a n i e t zouden worden v e r w e z e n l i j k t , m i t s m.a.w. de band met de NAVÛ werd gehandhaafd en de comp e t e n t i e v a n de gemeenschappen o n a a n g e t a s t b l e v e n . Toen i n een l a t e r s t a d i u m de o n d e r h a n d e l i n g e n met Groot-Britannië o v e r t o e t r e d i n g t o t E.E.G. e n z . begonnen, i s v a n N e d e r l a n d s e z i j d e g e s t e l d d a t e e r s t z e k e r h e i d omtrent de ( g e o g r a f i s c h e ) u i t g e s t r e k t h e i d v a n h e t g e o r g a n i s e e r d e Europa d i e n d e t e b e s t a a n a l v o r e n s men z i c h o m t r e n t de o r g a n i s a t i e z e l v e z o u kunnen u i t s p r e k e n : een Europa met Groot-Britannië z o u e s s e n t i e e l v e r s c h i l l e n d d i e n e n t e z i j n v a n een Europa zonder h e t Verenigd K o n i n k r i j k ; i n het l a a t s t e g e v a l diende v i a een s u p r a - n a t i o n a a l organisme de n o d i g e g a r a n t i e s v o o r o n a f h a n k e l i j k h e i d v a n h e t t e v o e r e n b e l e i d t e worden verkregen. Het i s bekend dat i n de r e g e r i n g s c o n f e r e n t i e v a n maart en a p r i l 1962 t e n s l o t t e i s b e s l o t e n de zaak v a n een Europese u n i e op t e s c h o r t e n t o t t i j d en w i j l z e k e r h e i d omtrent de t o e t r e d i n g van E n g e l a n d z o u z i j n verkregen. De G a u l l e , z i e n d e d a t h i j nu eenmaal n i e t "1'Europ. à S i x " kon k r i j g e n , i s e r t o e n t o e overgegaan om, v o l g e n s de u i t d r u k k i n g v a n M i n i s t e r Spaak, "1*Europe à Deux/' na t e s t r e v e n . D i theeft tenslotte geleid t o t h e t F r a n c o - D u i t s V e r d r a g van 22 d e z e r , waarvan de t e k s t grossó modo geen andere i s dan wat s t e e d s v a n F r a n s e z i j d e i s v o o r g e s t e l d i n de o n d e r h a n d e l i n g e n v o o r een politieke unie. P a r a l l e l met de h i e r b o v e n g e s c h e t s t e o n t w i k k e l i n g i n z a k e een e v e n t u e l e p o l i t i e k e u n i e hebben d e _ t o e - _ t r e d i n g s o n d e r h a n d e l i n g e n met h e t V e r e n i g d K o n i n k r i j k g e l o p e n . I n de aanvang v a n deze n o t a werd r e e d s gezegd d a t met de G a u l l i s t i s c h e p o l i t i e k e c o n c e p t i e de
- -
MEMORANDUM A. G. baron de Vos van Steenwijk
- 7 -
gedachte n i e t s t r o o k t van een andere g r o t e mogendheid b i n n e n h e t g e o r g a n i s e e r d e E u r o p a . Deze zou immers"een t e g e n w i c h t en een n e u t r a l i s e r e n d e i n v l o e d t . a . v . F r a n k r i j k vormen. Het l i j d t dan ook geen t w i j f e l d a t de G e n e r a a l , t o e n h i j eenmaal i n h e t Europa van de Zes het m i d d e l meende t e ontwaren v o o r h e t s c h r a g e n van de F a n s e m a c h t s p o s i t i e i n de w e r e l d , w e i n i g sympathie had v o o r een t o e t r e d i n g v a n Groot-Britannië. Toch h e e f t h i j d i t nimmer met z o v e e l woorden gezegd, a l t h a n s t o t 14 j a n u a r i j l . V e r m o e d e l i j k h e e f t h i j s t e e d s gedacht d a t de o n d e r h a n d e l i n g e n t e B r u s s e l en de b e l a n g e n waarmede de B r i t t e n r e k e n i n g moesten houden v a n z e l f deze t o e t r e d i n g zouden f r u s t r e r e n . Vandaar d a t de F r a n s e l i j n s t e e d s was: de B r i t t e n z i j n welkom, m i t s z i j a l l e s a a n v a a r d e n wat i n en k r a c h t e n s de v e r d r a g e n i s vastgelegd. Op s p e c t a c u l a i r e w i j z e h e e f t de G a u l l e op z i j n p e r s c o n f e r e n t i e v a n 14 j a n u a r i j l . deze h o u d i n g l a t e n v a r e n en z o n d e r meer v e r k l a a r d d a t h e t V e r e n i g d K o n i n k r i j k nog n i e t r i j p was om d e e l u i t t e maken v a n de E u r o p e s e gemeenschappen. H i e r o n d e r v o l g e n een tweet a l citaten u i t z i j n persconferentie: r
"Le Traité de Rome a été c o n c l u e n t r e s i x E t a t s q u i , économiquement p a r l a n t , s o n t , en somme, de même nature. Q u ' i l s ' a g i s s e de l e u r p r o d u c t i o n i n d u s t r i e l l e ou a g r i c o l e , de l e u r s échanges extérieurs, de l e u r s habitud.es e t de l e u r s clientèles c o m m e r c i a l e s , de l e u r s c o n d i t i o n s de v i e et de t r a v a i l , i l y a e n t r e eux beaucoup p l u s de r e s s e m b l a n c e s que de différences. D ' a i l l e u r s , i l s s o n t c o n t i g u s , i l s s'interpénétrent, i l s se p r o l o n g e n t l e s uns l e s a u t r e s p a r l e u r s communications. Le f a i t de l e s g r o u p e r et de l e s l i e r e n t r e eux de t e l l e façon que ce q u ' i l s o n t à p r o d u i r e , à a c h e t e r , à v e n d r e , à consommer, i l s l e p r o d u i s e n t , l'achètent, l e v e n d e n t , l e consomment de préférence dans l e u r p r o p r e ensemble, e s t donc conforme aux réalités. ", en " L ' A n g l e t e r r e en e f f e t e s t i n s u l a i r e , m a r i t i m e , liée p a r s e s échanges, s e s marchés, son r a v i t a i l l e m e n t , aux pays l e s p l u s d i v e r s e t souvent l e s p l u s l o i n t a i n s . E l l e e x e r c e une activité e s s e n t i e l l e m e n t i n d u s t r i e l l e et c o m m e r c i a l e et très peu a g r i c o l e . E l l e a, dans
Onderwerp:
— 3
-
t o u t son t r a v a i l , des h a b i t u d e s et des t r a d i t i o n s très marquées, très o r i g i n a l e s . Bref, i a nature, l a structUE, l a conjoncture, q u i sont p r o p r es à l ' A n g l e t e r r e , diffèrent de c e l l e ; des a u t r e s c o n t i n e n t a u x . " . Men kan op d i t moment n i e t met s t e l l i g h e i d zeggen w e l k e m o t i e v e n de G e n e r a a l e r t o e hebben g e b r a c h t op zo een d r a s t i s c h e w i j z e van k o e r s t e v e r a n d e r e n , daarmede n i e t s l e c h t s de B r i t t e n t e g e n z i c h i n het harnas j a g e n d , maar ook h e t r i s i c o l o p e n d van een d u i d e l i j k e r s p l i t s i n g i n de Z e s . Z o a l s zo d i k w i j l s z a l ook h i e r w e l een samenspel van k r a c h t e n hebben gewerkt. Het b e s e f dat A d e n a u e r ' s K a n s e l i e r s c h a p nog s l e c h t s enk e l e maanden z a l d u r e n en het f e i t dat de onderhandel i n g e n op k o r t e t e r m i j n t o t een r e s u l t a a t schenen t e z u l l e n l e i d e n , z u l l e n hun i n v l o e d hebben gehad. Bel a n g r i j k e r i s v e r m o e d e l i j k de r o l geweest van de A m e r i k a a n s - B r i t s e overeenkomst van Nassau i n z a k e het vormen van een m u l t i l a t e r a l e n u c l e a i r e N A V O - s t r i j d macht. M i s s c h i e n i s h e t nog n i e t z o z e e r d i e o v e r e e n komst z e l f geweest a l s w e l het f e i t dat Kennedy en M a c M i l l a n door het r i c h t e n van een u i t n o d i g i n g aan de G a u l l e om d e e l t e nemen aan het vormen van deze m u l t i l a t e r a l e s t r i j d m a c h t de G e n e r a a l hebben genoodzaakt op k o r t e t e r m i j n k l e u r t e bekennen. Het i s bekend dat de G a u l l e e r een h e k e l aan h e e f t om door anderen t e worden gedwongen z i c h d u i d e l i j k u i t t e s p r e k e n en d i t i s h i e r g e b e u r d . De B r i t t e n en Amerikanen hebben hem i n de p o s i t i e g e b r a c h t , w a a r i n h i j n i e t andes kon doen dan neen zeggen. Hoe d i t ook z i j , de p e s c o n f e r e n t i e van de G a u l l e b e t e k e n t dat h i j aan de B r i t t e n meded e e l d e dat z i j n i e t welkom waren i n het E u r o p a , z o a l s de G a u l l e z i c h d i t d e n k t .
E r i s een o r g a n i s c h v e r b a n d t u s s e n het FRansD u i t s e a c c o o r d en het w i j z e n van de deur aan E n g e l a n d . Deze twee f e i t e n v l o e i e n v o o r t u i t d e z e l f d e p o l i t i e k e c o n c e p t i e : een c o n t i n e n t a a l s t e l s e l i n een Europa onder F r a n s e l e i d i n g , a f g e s n e d e n van Amerikaanse beïnvloeding o f b e v o o g d i n g , een E u r o p a dat een z e l f s t a n d i g b l o k i n de NAVO moet z i j n en t e g e l e g e n e r t i j d een z e l f s t a n d i ge macht ( a r b i t e r ) t u s s e n de V e r e n i g d e S t a t e n en de U.S.S.R. moet kunnen z i j n .
Onderwerp:
~~ 9 —
Het i s nog t e v r o e g om a l l e c o n s e q u e n t i e s v a n de b e i d e genoemde f e i t e n t e o v e r z i e n , doch h e t kan v a n b e t e k e n i s z i j n r e e d s thans op e n k e l e a s p e c t e n i n t e gaan. Wat z a l de b e t e k e n i s z i j n v a n h e t F r a n s - D u i t s e accoord? Het i s d u i d e l i j k d a t h i e r i n v o o r D u i t s l a n d w e i n i g z i t . De B o n d s r e p u b l i e k kon n a t u u r l i j k n i e t de t o e g e s t o k e n hand w e i g e r e n . Het i s n i e t i n de p o s i t i e om z u l k s t e doen, v o o r a l n i e t wanneer men bedenkt dat F r a n k r i j k i n de l a a t s t e garen de meest s t a n d v a s t i g e s t e u n heeft gegeven aan de D u i t s e p o l i t i e k met b e t r e k k i n g t o t B e r l i j n en de h e r e n i g i n g . Dat h e t v e r d r a g nieuwe v o o r d e l e n aan D u i t s l a n d z a l o p l e v e r e n i s n i e t t e verwachten. De D u i t s e r s weten t e goed d a t hun u i t e i n d e l i j k e v e i l i g h e i d , alsmede hun e n i g e kans op h e r e n i g i n g b i j de V e r e n i g d e S t a t e n l i g g e n . Voor de G a u l l e b e t e k e n t h e t v e r d r a g een s u c c e s . Het i s i n z i j n ogen een e e r s t e s t a p i n de r i c h t i n g v a n h e t door hem gewenste c o n t i n e n t a a l k l e i n - E u r o p a onder z i j n leiding. H i j meent de B o n d s r e p u b l i e k t h a n s aan d i t b e l e i d t e hebben gebonden. Hiermede i s e c h t e r de zaak nog n i e t a f g e d a a n . De B o n d s r e p u b l i e k h e e f t s t e e d s vermeden een keuze t e doen t u s s e n P a r i j s en W a s h i n g t o n . Deze k e u z e k a n t h a n s n i e t v e r a f meer zijn. Naarmate de F r a n s e p o l i t i e k z i c h i n de NAVO en e l d e r s s t e e d s m i n d e r A t l a n t i s c h en s t e e d s meer a n t i - A m e r i k a a n s z a l t o n e n , z a l h e t v o o r de B o n d s r e p u b l i e k m o e i l i j k e r worden de k e u z e t e ontgaan en h e t i s t e v e r w a c h t e n d a t op den duur de o p v o l g e r s v a n Adenauer v a n hun v o o r k e u r v o o r de V e r e n i g d e S t a t e n z u l l e n doen b l i j k e n . G e l u k t h e t de G a u l l i s t i s c h e pol i t i e k n i e t de keuze i n t e g e n o v e r g e s t e l d e z i n t e bew e r k e n , dan z a l h e t v e r d r a g b l i j k e n een w i n d e i t e zijn._ De h o u d i n g v a n de V e r e n i g d e S t a t e n met b e t r e k k i n g t o t de G a u l l i s t i s c h e p o l i t i e k b e g i n t i n toenemende mate d u i d e l i j k e r t e worden. Z i j hebben a a n v a n k e l i j k en w e l r e e d s v a n v o o r 1958 een b i j z o n d e r w e l w i l l e n d e h o u d i n g t e n o p z i c h t e v a n de G e n e r a a l ingenomen, z u l k s mede op i n s t i g a t i e v a n de A m e r i k a a n s e Ambassadeur t e Parijs. H i e r b i j z a t de g e d a c h t e v o o r d a t men met een man a l s de G a u l l e geen a n g s t behoefde t e hebben v o o r een m o g e l i j k v o l k s f r o n t - r e g e r i n g (waarop de kansen trouwens n i e t e r g g r o o t s c h e n e n ) , t e r x v i j l een s t a b i e l en economisch b l o e i e n d F r a n k r i j k een f a c t o r v a n s t a b i l i t e i t i n Europa b e l o o f d e t e worden. L a a t , t e l a a t
Onderwerp:
_ 10
-
w a a r s c h i j n l i j k , o n t d e k t e de R e g e r i n g Kennedy d a t d i t i n d e r d a a d b l o e i e n d e F r a n k r i j k doende i s een Europa t e o r g a n i s e r e n d a t de c o h e s i e v a n h e t A t l a n t i s c h bondgenootschap i n g s g g e v a a r d r e i g d e t e b r e n g e n , een A t l a n t i c p a r t n e r s h i p d r e i g d e a f t e w i j z e n en s t r e v e n d e i s n a a r " e e n Europa d a t op economische a u t a r c h i e u i t i s . Te l a a t d r i n g t h e t i n z i c h t t h a n s door d a t wanneer de G a u l l e spreekt^van Europa d i t n i e t het Europa i s dat èn Europeanen èn Amerikanen hebben gewenst, doch s l e c h t s een Europa d a t i n wezen de s t a a r t moet vormen van de m a j e s t u e u z e h o o g v l i e g e r aan de S e i n e . De A m e r i k a n e n z i e n met g r o t e b e z o r g d h e i d d a t een G a u l l i s t i s c h continentaal klein-Europa niet bereid z a l z i j n t o t een e q u a l p a r t n e r s h i p i n A t l a n t i s c h v e r band. Het s u c c e s v a n de p o l i t i e k , z o a l s d i e i n de "Trade E x p a n s i a n A c t " i s v o o r z i e n , w o r d t i n de waags c h a a l g e s t e l d . Z i j v o o r z i e n ook i n de NAVO een s t e e d s k r a c h t i g e r l i j d e l i j k v e r z e t v a n F r a n k r i j k en de mogel i j k h e i d v a n r e c h t s t r e e k s c o n t a c t t u s s e n P a r i j s en Moskou. D i t a l l e s maakt d a t de Amerikanen i n de t o e komst een s t e e d s k r a c h t i g e r a n t i - G a u l l i s t i s c h b e l e i d z u l l e n v o l g e n en z e l f s w e l l i c h t zouden kunnen komen t o t wat Joseph A l s o p h e e f t genoemd: "War t o t h e k n i f e with the General". Door a l l e s heen s p e e l t de v r a a g een r o l o f de G a u l l e b e z i g i s v a n u i t de p o s i t i e v a n een troisième f o r c e , d i e h i j h e e f t opgebouwd, z i c h t e v e r s t a a n met Moskou. Het i s prematuur h i e r o p een d e f i n i t i e f antwoord t e geven. Wat zou de G e n e r a a l aan h e t K r e m l i n kunnen b i e d e n , t e n z i j door de o p o f f e r i n g v a n de b e l a n g e n v a n de B o n d s r e p u b l i e k ? Aan de andere kant i s h i j e r k e n n e l i j k v o o r beducht d a t de Amerikanen t o t een " d e a l " i n z a k e Europa z u l l e n komen met de R u s s e n . Het i s bekend, d a t de Gaulle steeds " Y a l t a " i n gedachten h e e f t . Z e k e r i s dok d a t de Russen met g r o t e b e l a n g s t e l l i n g z i j n b e l e i d v o l g e n en d a t z i j onderkennen d a t het F a n s - D u i t s e a c c o o r d i n l a a t s t e a n a l y s e een a n t i Amerikaanse z e t v a n de G a u l l e b e t e k e n t v e e l e e r dan i e t s anders. Ook o n t g a a t h e t hem n i e t , d a t h e t u i t b a n n e n v a n Groot-Britannië een e r n s t i g e c r i s i s i n de W e s t e l i j k e w e r e l d o n t k e t e n t , d i e de c o h e s i e v a n de NAVO e r n s t i g i n gevaar b r e n g t . r
De c o n c l u s i e s ran bovenstaande analyse van de h u i dige Franse Europese p o l i t i e k kunnen - hoewel z i j i n verband met het n i e t a l t i j d d u i d e l i j k z i j n van de bedoel i n g e n van het Franse S t a a t s h o o f d een zeker h y p o t h e t i s c h karakter behouden - a l s v o l g t worden geformuleerd: 1. de Franse p o l i t i e k s t r e e f t naar een o r g a n i s a t i e van een c o n t i n e n t a a l Europa, d a a r b i j voortbouwend op de b a s i s van de bestaande gemeenschappen; 2. i n d i t Europa moet F r a n k r i j k met behulp van de Bondsrepubliek de l e i d i n g hebben; 3. het Franse s t r e v e n naar een l e i d e n d e p o s i t i e i n het georganiseerde Europa brengt g r o t e gevaren mee voor de bestaande gemeenschappen, zowel door het weren van andere V/esteuropese s t a t e n a l s door Franse pogingen de gemeenschappen t e denatureren voor eigen doeleinden (beïnvloeding van de o n a f h a n k e l i j k e organ e n , poging de gemeenschappen door een p o l i t i e k e unie t e overkoepelen)» Het Franse s t r e v e n l e i d t t o t een Europa met een " c o n t i n e n t a a l s t e l s e l nieuwe s t i j l " ; 4. de G a u l l e z i e t Europa a l s een troisième f o r c e tussen de Verenigde S t a t e n en de U.S.-S.R»; 5. i n d i t Europa i s voor het Verenigd K o n i n k r i j k geen p l a a t s , w i j l z u l k s de l e i d e n d e p o s i t i e v a n ^ F r a n k r i j k i n g e v a a r z o u brengen en - n a a r G a u l l i s t i s c h e v i s i e - de i n v l o e d van de Verenigde S t a t e n i n Europa t o t g e l d i n g z o u brengen; 6. het F r a n s - D u i t s e accoord i s een succes v o o r de G a u l l e i n d i e n h i j e r i n s l a a g t Bonn t e doen opteren v o o r P a r i j s i . p . v . v o o r Washington; het heeft i n l a a t s t e r e s s o r t een anti-Arie r i k a an s e s t r e k k i n g , Slnagt h i j n i e t , dan z a l het v e r d r a g een l e d i g e dop blijken t e zijn, 7. de F a n s e p o l i t i e k i s e r op u i t Europa i n de NAVO a l s b l o k te l a t e n optreden met d e s r u p t i e v e g e volgen v o o r de a l l i a n t i e ; r
8. de G a u l l e s l u i t de m o g e l i j k h e i d n i e t u i t dat hi.i en n i e t Kennedy een r e g e l i n g over de grote u i t staande vragen met de Russen z a l k u n n e n nastreven.
11 -
Onderwerp :
De c o n c l u s i e s van bovenstaande a n a l y s e van de h u i d i g e F r a n s e Europese p o l i t i e k kunnen - hoewel z i j i n verband met h e t n i e t a l t i j d d u i d e l i j k z i j n van de bedoel i n g e n van h e t F r a n s e S t a a t s h o o f d een z e k e r h y p o t h e t i s c h k a r a k t e r behouden - a l s v o l g t worden g e f o r m u l e e r d : 1. de F r a n s e p o l i t i e k s t r e e f t naar een o r g a n i s a t i e van een c o n t i n e n t a a l E u r o p a , d a a r b i j voortbouwend OD de b a s i s van de b e s t a a n d e gemeenschappen; 2. i n d i t Europa moet F r a n k r i j k met b e h u l p v a n de B o n d s r e p u b l i e k de l e i d i n g hebben; 3. h e t F r a n s e s t r e v e n n a a r een l e i d e n d e p o s i t i e i n h e t g e o r g a n i s e e r d e Europa b r e n g t g r o t e g e v a r e n mee v o o r de b e s t a a n d e gemeenschappen, zowel door h e t weren van andere Westeuropese s t a t e n a l s door F r a n s e pog i n g e n de gemeenschappen t e d e n a t u r e r e n v o o r e i g e n d o e l e i n d e n (beïnvloeding v a n de o n a f h a n k e l i j k e o r g a nen, p o g i n g de gemeenschappen door een p o l i t i e k e u n i e te overkoepelen}. Het F r a n s e s t r e v e n l e i d t t o t een Europa met een " c o n t i n e n t a a l s t e l s e l nieuwe s t i j l " ; 4. de G a u l l e z i e t Europa a l s een troisième f o r c e t u s s e n de V e r e n i g d e S t a t e n en de U.S.3.R.; 5. i n d i t Europa i s voor het Verenigd K o n i n k r i j k geen p l a a t s , w i j l z u l k s de l e i d e n d e p o s i t i e v a n F r a n k r i j k i n g e v a a r zou b r e n g e n en - n a a r G a u l l i s t i s c h e v i s i e . . - de i n v l o e d v a n de V e r e n i g d e S t a t e n i n Europa t o t g e l d i n g zou b r e n g e n ; 6. h e t F r a n s - D u i t s e a c c o o r d i s een s u c c e s v o o r de G a u l l e i n d i e n h i j e r i n s l a a g t Bonn t e doen o p t e r e n voor P a r i j s i . p . v . voor Washington; het heeft i n l a a t s t e r e s s o r t een a n t i - A m e r i k a a n s e s t r e k k i n g . S l a a g t h i j n i e t , dan z a l h e t v e r d r a g een l e d i g e dop blijken te zijn. 7. de F a n s e p o l i t i e k i s e r op u i t Europa i n de NAVO a l s b l o k t e l a t e n o p t r e d e n rnet d e s r u p t i e v e gev o l g e n v o o r de a l l i a n t i e ; r
8. de G a u l l e s l u i t de m o g e l i j k h e i d n i e t u i t d a t h i j en n i e t Kennedy een r e g e l i n g o v e r de g r o t e u i t staande v r a g e n met de Russen z a l kunnen n a s t r e v e n .
