memorandum amateurkunstensector
De kracht van kunst 8 p8 Vrijstelling leenrecht 1 p3 Verbindend werken over domeinen heen
9 p8 Inzetten op internationale netwerking & samenwerking
2 p4 10 p9 Kunst van Stimuleren jongs af aan van diversiteit 3 p5 & inclusie Afstemmen 11 p10 met het deelArtistiek actief tijds kunstouder worden onderwijs p11 4 p5 12 Zuurstof voor Competenties innovatie verzilveren p12 5 p6 13 Oog voor Sterk vrijwilligerswerk individuele kunstenaars 6 p6 & alternatieve Gediversifieerd groepsvorming lokaal 14 p13 cultuurbeleid Onderzoek, 7 p7 valorisatie & media-aanVooruitziend dacht infrastructuurbeleid 15 p13 Investeren in amateurkunsten Centrum voor Beeldexpressie, Creatief Schrijven, Danspunt, Koor&Stem, KunstwerkT, Muziekmozaïek, Opendoek, Poppunt, Vlamo
Forum voor Amateurkunsten
memorandum De amateurkunstensector heeft een grote slagkracht zowel op het vlak van schaalgrootte, impact als kwaliteit. Onze missie is creativiteit ondersteunen en stimuleren. Naast het artistieke en de kracht van kunstbeoefening an sich, speelt de sociale dimensie een cruciale rol die rijkdom en kleur geeft aan de samenleving. Bovendien zijn amateurkunstenaars vaak de aanjagers van nieuwe creatieve ideeën. De amateurkunstensector slaagde er de voorbije jaren in verder te professionaliseren, te verbreden en allianties aan te gaan over beleidsdomeinen heen. In de komende beleidsperiode is er nood aan het bestendigen en verdiepen van wat er is, en tegelijk het creëren van ruimte voor vernieuwing en ontwikkeling. Uitdaging is om zowel de bestaande achterban te bedienen als vernieuwend te werken en nieuwe doelgroepen te bereiken. Dit kunnen we alleen realiseren met de blijvende steun en valorisatie vanuit diverse overheidsniveaus. In dit memorandum -naar aanleiding van de Vlaamse, federale en Europese verkiezingen in mei 2014- schuiven we graag vijftien punten naar voor waar we in de toekomst extra aandacht voor vragen en waarover we graag in dialoog gaan met beleidsmakers.
De kracht van kunst
als vrijwilliger en hebben een groot sociaal vangnet; amateurkunstenaars zijn minder individualistisch en meer solidair dan de doorsnee bevolking; de meerderheid (36%) geeft jaarlijks 250 tot 1.000 euro uit i.f.v. amateurkunstbeoefening; een vijfde (22%) spendeert op jaarbasis zelfs meer dan 1.000 euro. Gemiddeld besteedt een amateurkunstenaar 7,6 uur per week aan de uitoefening van z’n creatieve hobby, bijna een volledige werkdag dus. Het beheersen van creatieve skills vraagt dan ook veel geduld, oefening en toewijding. Een kwart is artistiek opgeleid, grotendeels binnen het deeltijds kunstonderwijs (25%) maar evenzeer buiten het onderwijscircuit (20%). Opvallend is ook dat bijna 40% twee of meerdere kunstdisciplines beoefent en een grote meerderheid met zijn artistieke prestaties voor een groot publiek naar buiten komt. Naast sympathie voor de makers is artistieke belangstelling voor het getoonde werk een grote bezoekmotivatie5. De meeste beoefenaars kwamen met hun discipline in contact via optredens, toonmomenten of evenementen. Verder is amateurkunst sterk ingebed in de gezinscontext. Ontspanning is de voornaamste reden voor kunstbeoefening, op de voet gevolgd door zelfontwikkeling, de uitdaging om bij te leren en samenzijn met gelijkgezinden. Verscheidenheid
Amateurkunstenaars zijn niet te vatten in één categorie. Amateurkunst overstijgt leeftijd en is vaak intergenerationeel. Bovendien heeft elke kunstenaar z’n eigen profiel: van sociaal dier tot ultrakunstzinnig artiest, van traditie-minded tot experimenteel-innovatief, van ontluikend talent tot ambitieuze duizendpoot, van hoogopgeleid tot minder geschoold, van stedelijke hardcore cultuurparticipant tot verbindend figuur op het platteland... Deze veelzijdige spagaat vergt een intensieve ondersteuning op maat. Kunstbeoefening gebeurt bovendien over een breed scala aan kunstvormen en -disciplines heen. Artistieke expressie heeft steeds een eigen identiteit en eigenzinnige dynamiek. We willen amateurkunst in al z’n vormen en gedaanten ondersteunen en stimuleren en zetten hiervoor een divers aanbod aan advies, tools en kansen uit voor amateurAmateurkunsten liggen mee aan de basis kunstenaars en -groepen. van de creatieve industrieën zoals grafische vormgeving, redactiewerk, beeldcultuur, Ambitie gebruik maken van professionele opnamestudio’s, beroep doen op regisseurs, compoDe voorbije tien jaar heeft de amateurnisten,… Zonder creatievelingen geen creatieve industrieën. Amateurkunstenaars zor- kunstensector zich met stip op de kaart gen op vele manieren voor een economische gezet. De hoge participatiecijfers 6, de return. In de rand van de kunstbeoefening si- uitgebreide waaier aan ondersteuningstueren zich ontelbare activiteiten die verband vormen en dienstverlening, een steeds houden met het economisch systeem. Denk professionelere aanpak, aandacht voor maar aan de aankoop van instrumenten, een kwaliteit in al haar aspecten, het vaker geglas drinken of uit eten gaan na repetities, vraagd worden als deskundige partner in uitgaven aan merchandising, babysit, bijwo- samenwerkingsverbanden of overlegstrucnen van voorstellingen, vervoer… turen en de groeiende media-aandacht, zijn daar een tastbaar bewijs van. De amateurkunstensector is goed op dreef. We Ze zijn met veel, zijn bereid uitersten op te zoeken, grende amateurkunstenaars zen te verleggen, taboes te doorbreken. Kortom, de drang om verder te bouwen Onderzoek van KULeuven en UGent2 op de fundamenten van vandaag is groot; geeft aan dat één op drie Vlamingen in de uitdagingen zijn legio7. de vrije tijd kunsten beoefent. Dit is een onvermoed deelnemerspotentieel dat nog Amateurkunstenaars naar ongekende vele opportuniteiten biedt. Enkele vaststel- hoogtes brengen. Dit is onze uitdaging. lingen uit de studie ‘Amateurkunsten in Onze passie. Afgelopen jaren heeft de secBeeld Gebracht’3: amateurkunstenaars zijn tor hard gewerkt. Nu is er nood aan veranopvallend jong (71% van de 14- tot 17-jarigen kering en verdieping. Om dit te realiseren beoefent kunst4), maar tegelijk te vinden in is visieontwikkeling en sterke continuïteit alle leeftijdsgroepen; ze zetten zich vaak in in het beleid van groot belang. De maatschappelijke én economische waarde van het actief bezig zijn met kunst is enorm. Kunstbeoefening bevordert het welzijn. Het ontwikkelt talent en versterkt de eigenwaarde, brengt beoefenaars in contact met anderen en maakt hen onderdeel van een sociaal netwerk1. Als effecten zien we de groei binnen de eigen kunstdiscipline en de persoonlijke groei. Creatief bezig zijn geeft mensen houvast en een zekere trots. Het is daarom belangrijk in mensen te investeren. Bovendien draagt amateurkunst bij tot de ontwikkeling van organisatorische, leiderschaps- en samenwerkingscapaciteiten. Deze output is een verrijking van het brede publieke domein. Amateurkunstenaars dragen bij tot een hechte gemeenschap waarbij het groepsgebeuren, de vaak bijzondere groepssamenstelling en het actief engagement kenmerkend zijn.
2
memorandum
1
Verbindend werken over domeinen heen
Amateurkunsten gaan vele vormen van symbiose aan. Het is belangrijk het artistieke te verbinden met andere domeinen in de samenleving. Bij het uitzetten van toekomstbakens wil de amateurkunstensector zelf initiatieven ontwikkelen, vanuit een breed perspectief en los van enige verkokering. We kijken de toekomst met open vizier tegemoet en staan open voor creatieve dwarsverbanden. Van overheden verwachten we niet anders. Amateurkunsten linken met kunsten, erfgoed, circus, jeugd, lokaal cultuurbeleid, onderwijs, deeltijds kunstonderwijs, kunsten cultuureducatie, sociaal-cultureel volwassenenwerk,... Met al deze domeinen leggen we verbanden. Het artistieke moet ook inherent deel uitmaken van de leefwereld waarin kinderen en jongeren groot worden. Op amateurkunst staat geen leeftijd. De conceptnota ‘Groeien in Cultuur’ die cultuureducatie over de beleidsdomeinen jeugd en cultuur samenbrengt, onderschrijven we graag. Gezamenlijke strategische beleidskaders, een gedeelde missie en sterke afstemming tussen beleidsdomeinen sterkt ons in onze opdracht om kunstbeoefening te ondersteunen van jong tot oud. Amateurkunstenorganisaties zijn vragende partij voor een structurele ondersteuning van hun kinderen- en jongerenwerking. We juichen de Vlaamse beleidsprioiteit ‘verhoging van aandacht voor jeugdcultuur’ op lokaal niveau en de bovenlokale projecten ter bevordering van de artistieke expressie in jeugdhuizen meer dan toe.
3
memorandum
amateur
kunsten
De amateurkunstensector engageert zich om verder constructief samen te werken met de professionele kunstenwereld, onder meer door de realisatie van cocreaties en coproducties. Heel wat amateurkunstenaars bevinden zich in de ‘semiprofessionele’ zone. Velen bereiken een hoog artistiek niveau; sommigen hebben zelfs professionele ambities. Zij hebben nood aan specifieke ondersteuning en waar nodig toeleiding tot het professionele kunstenveld. In de toekomst willen we ons sterker richten op beleidsdomeinen als welzijn, innovatie, economie, sociale zaken, toerisme, sport… We willen graag in dialoog gaan, geïnformeerd worden over projectsubsidies zodat cross-overs tussen verschillende domeinen evidenter worden, we van elkaar kunnen leren en elkaar kunnen versterken.
2
Kunst van jongs af aan
Kleuter- en basisonderwijs zijn cruciale partners in het ontdekken van artistieke talenten en het toeleiden van leerlingen naar artistieke opleidingen buiten het dagonderwijs. Hier en daar zijn al samenwerkingen opgezet, maar een structurele verankering laat op zich wachten. CANON Cultuurcel kan hierin een prominente rol opnemen. Creativiteit en innovatie zijn in toenemende mate cruciaal voor de economie en snel veranderende samenleving. Kunst vervult een essentiële rol in de ontwikkeling van doorslaggevende skills. Kunsteducatie heeft een gunstige invloed op motivatie, zelfzekerheid en sociale competenties van leerlingen en leert hen beter samenwerken en communiceren8. Daarom alleen al verdient kunst een volwaardige plaats in het (basis)onderwijs. In een tijd waarin het hele onderwijssysteem grondig wordt hervormd, verdienen creatief schrijven en muzische vorming meer dan ooit een prominente plaats. Daarnaast pleit de amateurkunstensector voor kunsteducatie en een gedegen kennis van amateurkunsten in artistieke, sociale, pedagogische, … opleidingen en de lerarenopleidingen. Heel wat afstudeerrichtingen in het hoger onderwijs hebben te weinig zicht op de sector amateurkunsten. Bij de herziening van studieprogramma’s kan hier allicht worden bijgestuurd. Het bijbrengen van specifieke competenties voor het werken met verschillende doelgroepen is eveneens een aandachtspunt.
4
memorandum
Poppunt — Leaf People, Popfolio Awards 2010 © Femke Leemans
3
Afstemmen met het deeltijds kunstonderwijs
Elke kunstdiscipline vergt vaardigheden. Die kan je opdoen in een formele structuur of een informele setting. Het verenigingsleven en lessituaties worden geconfronteerd met veranderende voorkeuren zoals lossere omgangs- en organisatievormen. Ook de digitalisering heeft impact: feedback via communities, snelle kennisoverdracht, nieuwe productiewijzen, enz. Informele organisatievormen als workshops, korte cursussen, digitale leeromgevingen of open ateliers winnen terrein op formelere lessituaties. Daarnaast wint coaching aan belang t.a.v. pure kennisoverdracht9. Alternatieve leercontexten zijn dus meer dan ooit belangrijk. De link tussen het deeltijds kunstonderwijs en amateurkunsten, als formele en informele leeromgevingen, willen we versterken. Enerzijds vervolmaken amateurkunstenaars zich in het deeltijds kunstonderwijs (instroom) en anderzijds komt het gros van de leerlingen in het amateurkunstenveld, de kunstbeoefening in de vrije tijd terecht (uitstroom). Dikwijls is een individu in beide contexten tegelijk actief. De veelheid aan ‘uitstroom’ betekent een enorme uitdaging voor de amateurkunstenorganisaties. Hen omarmen, ondersteuning op maat bieden en de nodige prikkels blijven geven, behoort tot de core business van de amateurkunstensector. Daarom willen we onze sector duidelijker zichtbaar maken voor geïnteresseerden. Methodologische vernieuwing verdient stimulansen via pilots en experimenten. En de informele leercontext moet meer dan ooit naar waarde worden geschat.
4
Competenties verzilveren
Amateurkunstenaars leren graag bij. Vele amateurkunstenaars doen competenties op door in de vrije tijd samen kunst te beoefenen, activiteiten te organiseren e.d. De competenties die mensen binnen onze sector verwerven zijn niet alleen artistiek van aard, maar gaan veel breder: sociale competenties, geletterdheid, mediawijsheid, administratie,... Van groot belang is een EVC-beleid dat al deze competenties waardeert en valoriseert. We pleiten ervoor dat opgedane kennis, vaardigheden en attitudes stevige verankering krijgen buiten de vrijetijdssfeer. Een degelijk waarderingsbeleid geeft een formele erkenning en valorisatie aan competenties. Concreet betekent dit dat amateurkunstenaars op basis van hun deskundigheid (en niet enkel op basis van diploma) als cultuureducator aan de slag kunnen en zelfs als leerkracht in het deeltijds kunstonderwijs. Meer dan ooit is er immers binnen de onderwijscontext nood aan coaches en inspirators.
5
memorandum
Creatief Schrijven © Mickey Verbeeck
In de amateurkunstensector zijn vele begeleiders aan het werk: als docent, choreograaf, dirigent, enz. Kunstenaars die bereid zijn met groepen aan de slag te gaan, krijgen echter heel ongelijke vergoedingen en bouwen vaak weinig sociale zekerheid op. Wanneer we willen dat groepen kwaliteitsvolle begeleiding krijgen, dan is het belangrijk om sterke begeleiders in te schakelen. Een correcte, gelijkmatige en behoorlijke vergoeding maakt daar deel van uit, ook al situeren veel van deze initiatieven zich in de vrijetijdssfeer. Een eenduidig statuut ‘begeleider kunstbeoefenaar’ is een stevige basis. Een raamwerk voor correcte vergoedingen kan een betere verloning mogelijk maken (bv. door het aantal toegestane prestaties per jaar te verhogen).
5
Sterk vrijwilligerswerk
De overheid kan het maatschappelijk engagement rond kunst en cultuur stimuleren. Bevorderen dat zoveel mogelijk mensen zich engageren om zelf initiatief te ontplooien op basis van eigen ideeën en behoeften behoort tot de opdracht. Een betere omkadering van vrijwilligers is daarom wenselijk. Meer middelen om lokale en/of regionale initiatieven en werkingen te begeleiden en financieren zijn nodig wil de sector haar vrijwilligerswerking op punt zetten. De koppeling van professionele inzet aan gestructureerd vrijwilligerswerk is immers niet altijd even evident. Het is een uitdaging vrijwillige medewerkers mee te laten evolueren in een veranderende organisatiestructuur. Een volwaardig vrijwilligersbeleid dringt zich meer en meer op. Vrijwilligers motiveren, binden, inbedden in de missie en visie van een organisatie vraagt tijd en middelen.
6
Gediversifieerd lokaal cultuurbeleid
Blijf investeren in wat leeft aan de basis 10. Dit geldt naast het lokale niveau evengoed voor bovenlokale initiatieven. De mobiliteit neemt toe. Heel wat amateurkunstenaars zijn (ook) in naburige gemeenten actief of werken op intergemeentelijk vlak samen. Daarom moet intens worden nagedacht over de ondersteuning van regionale activiteiten. Ook na de interne staatshervorming blijft de rol van provincies cruciaal. Festivals, wedstrijden, projecten en overige ondersteuningsmechanismen stimuleren de veelheid en kwaliteit in het amateurkunstenveld. We blijven rekenen op de coördinerende en initiërende houding vanuit de provincies.
6
memorandum
Danspunt — Danscie Vigelandt © Fabian Keersmaekers
In grootsteden zijn amateurkunstenaars op een specifieke manier aanwezig. Denk maar aan de veelheid van beoefenaars, een ruim netwerk, de aantrekkingskracht op creatieve geesten, interactiemogelijkheden met professionele kunstenaars en kunsthuizen, enz. Grootsteden zijn vaak pioniers in het amateurkunstenbeleid. Zij verdienen daarom extra aandacht, beweegruimte en voldoende steun om hun opdracht naar behoren uit te voeren. Anderzijds mogen dunbevolkte gebieden zeker niet uit het oog worden verloren. Ook zij worden geconfronteerd met eigen wetmatigheden die actieve kunstbeoefening of kunsteducatie wel eens in de weg staan. De ondersteuning van amateurkunstenaars vergt naargelang de geografische context een specifieke aanpak. Daar moeten ook overheden zich van bewust zijn door een gediversifieerd beleid uit te tekenen. Het ideaal is dat groepen en kunstenaars zich vanuit twee hoeken ondersteund weten: door het lokaal cultuur beleid en door de landelijk erkende amateurkunstenorganisaties. Een belangrijk gegeven hierin is het inzetten op informatiedoorstroming en het voeren van grootschalige campagnes rond gemeenschappelijke inhouden. Ook de rol van de cultuurbeleidscoördinator als verbindende factor blijft hierin belangrijk. Samenwerkingen, vooral formats met uitrolmogelijkheden in andere steden of gemeenten, verdienen een duwtje in de rug. En (beginnende) artiesten en kunstenaars moeten absoluut een plek (blijven) krijgen in cultuur- of gemeenschapscentra.
7
Vooruitziend infrastructuurbeleid
We vragen bij de invulling van de ruimtelijke ordening aandacht voor publieke ruimte en culturele voorzieningen. De aanwezigheid en kwaliteit ervan bieden immers een gemeenschappelijk actieterrein. Amateurkunstenaars hebben (free-)zones nodig waar talenten (tijdelijk) hun creativiteit kunnen botvieren. Denk bijvoorbeeld aan een kunstproject n.a.v. herbestemming of afbraak van een gebouw. Omkaderende randvoorwaarden zijn noodzakelijk, zoals het toegankelijk maken van panden voor creatievelingen. Bij renovatie of nieuwbouw denken we aan een cofinancieringsbeleid tussen lokale en Vlaamse overheid. In functie van creatieve industrieën is het nodig broedplaatsen te creëren. Heel wat amateurkunstenaars signaleren dat ze moeilijk geschikte, betaalbare en vlot toegankelijke infrastructuur vinden om te creëren, te repeteren, tentoon te stellen of op te treden.
7
memorandum
Centrum voor Beeldexpressie — Triatlon © Jens Mollenvanger
Nochtans is er een vrij groot aanbod voorhanden. Vraag en aanbod moeten meer op elkaar worden afgestemd. Gedeelde infrastructuur heeft sterke kiemen in zich zoals respect voor elkaars werking of kruisbestuiving. Infrastructuur delen over sectoren heen (scholen, geschikte sportaccommodatie, jeugdhuizen, OCMW-zalen, woonzorgcentra, gemeenschapscentra, bibliotheken, enz.) verdient zonder meer aanbeveling en ondersteuning. Bij de her- of nevenbestemming van kerken vragen we uitdrukkelijk om de sociaal-culturele invulling impulsen te geven. Een culturele zone met bijzondere aandacht voor kunst en een cultureel-maatschappelijke functie heeft immers een meerwaarde voor de (lokale) gemeenschap. De amateurkunstensector is vragende partij om meer na te denken over de toekomstige vormgeving van het religieus patrimonium. Private personen of commerciële instanties beschikken dikwijls over interessante accommodatie, maar vragen soms te hoge huurprijzen. Hier zou een compensatieregeling vanuit de overheid een belangrijke tegemoetkoming kunnen betekenen, te meer met het oog op het voorkomen van leegstand.
8
Vrijstelling leenrecht
De amateurkunstensector dringt aan op een vrijstelling van vergoeding voor uitleningen voor de amateurkunstenorganisaties binnen het KB leenrecht. Dergelijke vrijstelling is meer dan wenselijk, aangezien de documentatiecentra van de amateurkunstenorganisaties een culturele en educatieve opdracht hebben. Het ter beschikking stellen van informatie en documentatie aan amateurkunstenaars behoort tot de opdracht van amateurkunstenorganisaties.
9
Inzetten op internationale netwerking & samenwerking
De amateurkunsten moeten meer tools in handen krijgen om zich te positioneren op de internationale kaart. Uitwisseling met andere praktijken en culturen werkt immers verrijkend. We zoeken op verschillende niveaus steun voor de verdere uitbouw van Amateo, European Network for Active Participation in Cultural Activities. Vanuit Vlaanderen willen we een trekkende rol opnemen in dit netwerk, het secretariaat van dit netwerk faciliteren en inves-
8
memorandum
Koor&Stem — Pluis het uit
teren in het aantrekken van nieuwe partnerlanden. Dit is enkel mogelijk met financiële steun van Vlaanderen en/of Europa. Vanuit ditzelfde netwerk worden ook mogelijkheden afgetast rond het opzetten van pan-Europees vergelijkend kwantitatief onderzoek. Het Vlaamse amateurkunstenlandschap heeft heel wat te bieden en verdient steun als internationaal ‘exportproduct’. Internationale mobiliteit, uitwisseling en projectmatige samenwerking over landsgrenzen heen is een must. Een grondige evaluatie en bijsturing van de internationale projectwerking vanuit een langetermijnvisie dringt zich op. In het Europees cultuurprogramma vinden we graag zichtbare accenten rond (amateur)kunsten terug. We zijn immers met veel die vorm geven aan kunst en cultuur. Vanuit hun gemeenschappelijke interesse kunnen amateurkunstenaars bruggen slaan over de landsgrenzen heen. Europese subsidies kunnen het verschil maken op vlak van diversiteit, toegankelijkheid en kwaliteit. We hopen dat het Europees beleid zuurstof geeft aan cultuur en verder investeert in datgene wat ons bindt, en ook ruimte biedt voor ontwikkeling en onderzoek rond cultuurparticipatie en -beleving. Zodoende kunnen we met Europese steunmaatregelen vaker allianties sluiten over de landsgrenzen heen. De Week van de Amateurkunsten (WAK) gaat in 2014 haar 19de editie tegemoet. Deze sterke traditie omvat jaarlijks om en bij de 700 activiteiten. Nederland, Groot-Brittannië en Zweden lieten zich inspireren door de Vlaamse format en traden in ons voetspoor met een eigen WAK. De ambities reiken intussen verder. We vragen de financiële steun van Europa om in 2014-2015 werk te maken van een gezamenlijk concept.
10
Stimuleren van diversiteit & inclusie
De samenleving laat zich kenmerken door toenemende superdiversiteit. De verscheidenheid aan culturen houdt nieuwe mogelijkheden in voor de amateurkunstensector. Werken aan interculturaliteit en etnisch-culturele diversiteit vergt echter intensieve inspanningen, bv. op het vlak van contacten en uitwisseling, verhoogde aandacht en kennisuitwisseling, toeleiding en steun op maat. De minderhedensector en de migrantenfederaties in de sociaal-culturele volwassenensector kunnen hiervoor worden benaderd, maar we merken dat het water soms (te) diep is. Een evidentere link met deze sectoren zou wenselijk zijn. Verder bouwen
9
memorandum
kunstwerkt — Hannelore Van Dijck
op de ervaringen van, of samenwerken met grootsteden waar de ‘vermenging’ van de populatie zich sneller doorzet11, is een andere mogelijkheid. Interactie tussen culturen moet verder worden aangemoedigd. Competente mensen aantrekken die weten hoe we deze bruggen kunnen bouwen is een must. Amateurkunst werkt verrijkend en verbindend t.a.v. kwetsbare doelgroepen. Ook vanuit de hoek van het sociaal-artistiek werk zoeken initiators vaak aansluiting bij amateurkunstenorganisaties vanwege hun sociaal omkaderende bagage. Amateurkunstenorganisaties willen deze praktijken graag mee voeden en er deel van uitmaken, maar vaak ontbreken de middelen om hier ten volle op in te zetten. Inclusief werken met bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen is pas mogelijk, mits sterk engagement en de zoektocht naar essentiële ingrepen (bv. afspraken rond verplaatsingen, begeleiding van mensen tijdens repetities of toonmomenten, verbeteringen aan de infrastructuur of aanpassingen van de werkmaterialen,...). Amateurkunstenorganisaties doen heel wat om de drempels laag te houden, bv. op vlak van bewustmaking en het zichtbaar maken en ondersteunen van verenigingen/groepen die hier inspanningen rond leveren. Contact en overleg met o.a. Verenigingen waar armen het woord nemen dragen hiertoe bij. Pilootprojecten waarbij kansarmen of personen met een beperking intensieve begeleiding krijgen zijn een must. Zij krijgen in het reguliere circuit immers te weinig kansen om hun talent te ontwikkelen. Om de perceptie bij te stellen en bewustwording bij zowel deelnemers als het brede publiek ingang te doen vinden dat iedereen een kans verdient, zijn proeftuinen nodig. Financiële tegemoetkoming en uitwisseling van expertise zijn hard nodig, net als het aantrekken van competente mensen die weten hoe ze bruggen moeten slaan naar specifieke doelgroepen. Op die manier krijgen initiatieven pas echt exploratie- en groeikansen. Indien het pilootproject rond de UiTpas in Vlaanderen gecontinueerd wordt, pleiten we voor expliciete aandacht voor amateurkunsten. (Gedeeltelijke) terugbetaling van lidmaatschap of cursusgeld, werk- en lesmaterialen of andere benodigdheden moeten in het pakket vervat zijn.
11
Artistiek actief ouder worden
In 2020 wil Vlaanderen op diverse aspecten van levenskwaliteit tot de top van Europa horen (cfr. Pact 2020). Deze ambitie sluit
10
memorandum
muziekmozaïek — Folk-Off! Podium Dranouter © Lieve Boussauw
aan bij de uitgesproken toekomstverwachtingen van ouderen om actief deel te nemen aan het culturele leven en vergt een geïntegreerd beleid rond actief ouder worden. De aangroei van de groep ouderen biedt nieuwe kansen. Een groeiende groep medioren beschikt immers over tijd, energie en geld om als bezoeker, vrijwilliger of amateurkunstenaar aan cultuur te doen. Bestaande initiatieven naar ouderen rond actieve kunstbeoefening12 moeten geruggesteund worden door een geïntegreerd beleid met een overkoepelende visie en aanpak. Een degelijk cultuurbeleid reageert alert op maatschappelijke ontwikkelingen. Dit door acties die het belang van ouderenparticipatie uitdragen te faciliteren, onder meer door het deeltijds kunstonderwijs hierin een specifieke taak te laten opnemen. Door contact tussen generaties onderling aan te moedigen. Door in te zetten op de nabijheid van culturele activiteiten in de onmiddellijke omgeving, inclusief woonzorgcentra. Door pro-actief in te spelen op het toenemend probleem van gehoorverlies13.
12
Zuurstof voor innovatie
Het amateurkunstenveld is creator van artistiek vernieuwende projecten, gericht op talentontdekking en –ontwikkeling, en met focus op het artistieke proces en kwalitatieve eindresultaten. We vragen dan ook de ruimte om bewust marges in te bouwen om te kunnen experimenteren en in te spelen op de actualiteit binnen kunst en cultuur. Naast kunstzinnige vernieuwing is sociale innovatie een uitdaging. Amateurkunstenaars gaan bewust of onbewust maatschappelijke uitdagingen aan. Ontluikende initiatieven verdienen aandacht en inhoudelijke begeleiding. Verhoogde zichtbaarheid en werken aan een brede uitrol zijn succesfactoren. We staan achter het concept van de Sociale Innovatiefabriek en hopen samen met hen meerdere keren de eindmeet te halen met waardevolle innovatieve projecten. Transparantie, intense opvolging op maat en doorgedreven communicatie zijn hierin sleutelbegrippen. Bovendien beogen we structurele veranderingen eerder dan een aaneenschakeling van eenmalige successen. Een betere cross-sectorale organisatie, een gezamenlijke strategische oriëntatie en het faciliteren van samenwerking stimuleren het delen van kennis en maken het mogelijk om de potentiële rol van de creatieve industrieën in maatschappelijke innovatie te ex-
11
memorandum
opendoek — Vruchtwater © Jean-Pierre Fack
ploreren. Ook op beleidsniveau is samenwerking en overleg tussen domeinen als cultuur, internationaal beleid, media, economie, innovatie en onderwijs nodig om tot een geïntegreerd beleid te komen. Aanvullend is technologie één van de onstuitbare drivers in onze veranderende maatschappij. We kennen een exponentiële groei van digitale tools, een razend tempo van gedeelde en gespreide kunstvormen (met snellere en ruimere bekendheid van beginnende artiesten tot gevolg) en een toename van appreciaties in de vorm van tags, beoordelingen of aanbevelingen. Deze evoluties zetten zich snel door. De sector wil meer slagkracht om de ontwikkelingen rond informatietechnologie nauw op te volgen. Vooral op het vlak van e-learning ligt nog onontgonnen terrein. Meerdere amateurkunstenorganisaties hebben plannen om digitale leerplatformen te ontwikkelen, maar het ontbreekt aan financiële middelen om pro-actief te kunnen handelen op het vlak van digitale leeromgevingen. Ook wenst de amateurkunstensector blijvende impulsen te krijgen rond eco-cultuur en duurzaamheid. Meerdere amateurkunstenorganisaties zijn reeds aangesloten bij Green Track, een initiatief dat navolging verdient in andere steden en gemeenten. De aandacht voor sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid in de eigen werking en programmatie kan via Pulse Transitienetwerk Cultuur of andere initiatieven een duw in de rug krijgen.
13
Oog voor individuele kunstenaars & alternatieve groepsvorming
Een uitgekiend amateurkunstenbeleid is geënt op alle types van kunstbeoefening, en richt zich zowel naar individuele kunstenaars als groepsverbanden. Het (klassiek) verenigingsleven is onderhevig aan fundamentele mutaties, zowel op vlak van lidmaatschap als engagement. Naast vzw’s vormen feitelijke verenigingen tijdelijke collectieven en losse projectvormen op basis van gedeelde interesse een groeiend en niet te onderschatten aandeel. Bovendien zien we steeds meer flexibiliteit ontstaan: één individu sluit zich tegelijk aan bij verschillende groepen. Deelnemers verwachten bijgevolg dienstverlening of deelname aan activiteiten zonder zich echt te binden aan de aanbieder. Dit biedt ook voor overheden uitdagingen, bv. op vlak van communicatie naar zowel georganiseerde als niet-georganiseerde kunstenaars, of op vlak van selectiecriteria in diverse reglementeringen. De amateurkunstenpraktijk is vaak informeel en heeft behoefte aan bewegingsvrijheid.
12
memorandum
vlamo — Compositiewedstrijd 2012 © Ann-Katrien Van De Velde
I.v.m. de wetgeving op de overheidsopdrachten pleiten we dan ook voor minimale administratieve lasten. We zijn fundamenteel anders dan ‘de markt’, dus zijn soepelere principes wenselijk.
14
Onderzoek, valorisatie & media-aandacht
De amateurkunstensector heeft grote slagkracht zowel op het vlak van schaalgrootte, impact als kwaliteit. Dit zien we graag vertaald in optimale erkenning: in beleidsnota’s en visieteksten, reglementen, wedstrijden, publicaties of prijzen. Ook achter de schermen treden we wat graag in dialoog om onze standpunten kenbaar te maken en te motiveren. Door monitoring en onderzoek beschikken beleidmakers over cijfers en data. Deze tools helpen om het gevoerde beleid te staven, bij te sturen en mee te maken. De amateurkunstensector is vragende partij om het wetenschappelijk onderzoek ‘Amateurkunsten in Beeld Gebracht’ 5-jaarlijks te herhalen. Een brede veldanalyse van muziekeducatie staat eveneens op de prioriteitenlijst, net als de wens om inzicht te krijgen op de plaats van amateurkunsten in de gemeentelijke meerjarenplannen. Ruime publieke aandacht moet de actieve kunstbeoefening van duizenden Vlamingen zichtbaar maken. Klassieke media hebben nog steeds veel impact. Daarom is het belangrijk om op gezette tijdstippen media-aandacht te krijgen, hetzij in de geschreven of audiovisuele pers (ook de openbare omroep), hetzij via crossmediaire kanalen waarbij internet intussen een cruciale plaats inneemt. Willen we als sector zelf hoogstaand beeldmateriaal aanmaken (YouTube, blogs, …) dan moeten we hierop kwalitatief kunnen inzetten. Het Forum voor Amateurkunsten wil coördinerend optreden in het gezamenlijk ontwikkelen van content rond amateurkunst die bruikbaar is voor diverse media.
15
Investeren in amateurkunsten
De financiële impuls die de sector via de subsidieverhoging kreeg bij aanvang van de nieuwe beleidsperiode (2012-2016) werd sterk gewaardeerd en werpt haar vruchten af. Niettemin blijven we als sector kampen met een budgettaire achterstand14. Met de beschikbare middelen (7,2 miljoen euro voor de sector in zijn geheel) kunnen de negen amateurkunstenorganisaties lang niet alle amateurkunstenaars ondersteunen. Een inhaalbeweging voor de
13
memorandum
week van de amateurkunsten — 25 april tem 4 mei 2014
jongere amateurkunstenorganisaties blijft nodig willen ze ten volle betrokken blijven bij het brede culturele werkveld. De sector in zijn geheel, dus alle amateurkunstenorganisaties, hebben baat bij extra middelen. Onze werkingen versterken en verdiepen, en steeds meer kunstenaars maar ook receptieve participanten op professionele wijze blijven ondersteunen, vormen de uitdagingen voor de toekomst. Ons potentieel doelbereik bedraagt niet minder dan 2 miljoen Vlamingen en Brusselaars. Bovendien zitten de amateurkunstenorganisaties stuk voor stuk in een opwaartse beweging en zijn ze vaak gevraagde partners in samenwerkingsverbanden of overlegplatforms. In functie van een efficiënt en coherent cultuurlandschap maken we graag tijd vrij om kennis en kunde te delen. Om al deze ambities en de organisatiegebonden ambities15 waar te maken, hopen we meer dan ooit op een duurzame, beleidsmatige, structurele financiering.
DE TOEKOMST Een overheid die wil investeren in betere omkadering, stemt haar beleid ten volle af op de realiteit en de contouren van de te verwachten toekomst16. Inzetten op de kracht van amateurkunsten is daarin alvast een waardevol uitgangspunt. De kwaliteit van de kunst, de impact ervan en het feit dat een groot deel van de bevolking met amateurkunst bezig is, rechtvaardigt de welgemeende belangstelling van beleidsmakers. We geloven erin dat we als amateurkunstensector kunnen bijdragen tot de realisatie van doelstellingen als educatie, participatie, creativiteit, innovatie, duurzaamheid en een warme samenleving. We menen dan ook dat amateurkunst aanspraak mag maken op een nog stevigere positie in het toekomstig (cultuur)beleid. We gaan hierover graag in overleg met de diverse overheden. Want de toekomst van de amateurkunsten begint vandaag.
14
memorandum Sector amateurkunsten Het decreet amateurkunsten van 22 december 2000 erkent één landelijke amateurkunstenorganisatie per kunstdiscipline. Het ama teurkunstenveld telt negen organisaties: Centrum voor Beeld expressie (foto, film & multimedia), Creatief Schrijven (letteren), Danspunt (dans), Koor&Stem (vocale muziek), KUNSTWERKT (beeldende kunst), Muziekmozaïek (folk & jazz), OPENDOEK (theater), Poppunt (rock, pop & dj’s) en Vlamo (instrumentale muziek). Het Forum voor Amateurkunsten staat in voor coördinatie, overleg en samenwerking binnen de amateurkunstensector. Samen ondersteunt onze sector meer dan 10.000 groepen en een veelvoud aan individuele kunstenaars in Vlaanderen en Brussel. Het publieksbereik van deze actieve kunstbeoefenaars en hun verdienste op het vlak van cultuurparticipatie van een bijzonder breed publiek is onmetelijk groot.
1 Knol J.J. (red.), Lang leve kunst. Over ouderen en cultuur, Fonds voor Cultuurparticipatie, NAi010 Uitgevers, 2013 2 Promotoren: John Lievens (UGent) en Mark Elchardus (VUB) 3 Vanherwegen D. et.al., Amateurkunsten in Beeld Gebracht, Forum voor Amateurkunsten, 2009 4 Vanherwegen D., ‘De anatomie van de amateur: een onderzoek naar de determinanten van actieve cultuurparticipatie’ in: Participatie in Vlaanderen. Eerste analyses van de participatiesurvey 2009, 2011 5 Buyse M., ‘De receptieve participatie van de amateurkunsten in Vlaanderen’, 2009 6 Uit de cultuurparticipatiesurvey 2009 blijkt dat 34,5% van de Vlamingen amateurkunstenaar is, in de cultuurparticipatiesurvey 2003-2004 was dit 28,7%. Dit betekent een toename met maar liefst 5,8%. 7 Cfr. beleidsplannen 2012-2016 én de financiële behoeftenplannen de dato 1 maart 2011 8 OESO-rapport: www.oecd.org/edu/ceri/arts.htm 9 van den Broek A., ‘Toekomstverkennning kunstbeoefening’, Sociaal Cultureel Planbureau, 2010 10 Per 1.000 inwoners is minstens één erkende amateurkunstenvereniging ingebed. Dit blijkt uit een steekproef i.h.k.v. ‘De kunstzinnige vingerafdruk van je gemeente. Inspiratiegids lokaal amateurkunstenbeleid’ (p. 12) Forum voor Amateurkunsten, 2012 11 Dixit Rik Pinxten in ‘Omgevingsanalyse amateurkunstensector en blik op de toekomst’, Forum voor Amateurkunsten, 2011 12 Anno 2009 beoefent één op vijf 55-plussers een artistieke hobby. Bij 65-plussers is net geen 12% amateurkunstenaar. We verwachten over de jaren heen een steeds grotere instroom van ouderen gezien de huidige verhoogde beleidsaandacht voor culturele vorming en participatie. 13 Cijfers uit de UK tonen aan dat 40% van de 50 tot 69-jarigen gehoorproblemen hebben; bij +70-jarigen loopt dit op tot 71%. Vaak erkennen ouderen dit probleem zelf niet. Om deze doelgroep (als publiek) te blijven aanspreken zijn investeringen nodig in software, displays en opleidingen om aan captatie te doen. Meer info: www.stagetext.org 14 Memorandum 2009-2014 15 Cfr. financiële behoeftenplannen maart 2011. Momenteel werkt in de negen amateurkunstenorganisaties ± 80 VTE om een bereik van meer dan 10.000 groepen en een veelvoud aan individuele kunstenaars te ondersteunen. 16 In opdracht van het Forum voor Amateurkunsten, Socius en De Ambrassade voert IDEA Consult een trendstudie en toekomstverkenning uit voor elk van de sectoren. De resultaten worden in december 2013 verwacht.
15
oktober 2013 vu: Luk Verschueren, Abrahamstraat 13, 9000 Gent grafisch ontwerp: www.janenrandoald.be D/2013/12.904/1
memorandum amateurkunstensector
Forum voor Amateurkunsten Abrahamstraat 13 9000 Gent T 09 235 40 00
[email protected] www.amateurkunsten.be Centrum voor Beeldexpressie, Creatief Schrijven, Danspunt, Koor&Stem, KunstwerkT, Muziekmozaïek, Opendoek, Poppunt, Vlamo
Forum voor Amateurkunsten
