3de jaargang / nummer 2 / mei 2007
IPPC-richtlijn: Nog 6 maanden Praktijk: Maasvlakte ideale plek voor Memstill
Focus op:
Membraanbioreactoren
Innovation is our tradition Tubular membranes
Our experience and innovative
Organic membranes with different polymers
know-how are based on more than
5 up to 13 mm membranes
30 years of experience with tubular
Low fouling characteristics
membranes in demanding high-
NEW: I8 LE backwashable PVDF membrane
solids applications. Our tubular membranes have been used in literally thousands of applications.
HyperFlux module
BERGHOF is one of the main
Robust glasfiber housings
suppliers for the industrial MBR-
High packing density (>39 m2)
market.
Low replacement costs
BERGHOF supplies his products
Small footprint
and engineering know-how via original equipment manufacturers
BERGHOF External MBR Technology
(OEM's) and contractors world-wide.
Easy & reliable operation
BERGHOF's cooperation is based
TM BioFlow for high loaded wastewater
BioPulsTM for medium strength wastewater TM BioAir for municipal wastewater
on long-term Partnerships. BERGHOF products are used for: biomass separation, oil-water separation, beverage, automotive,
Scope of supply
wastewater treatment and
Membranes and modules
biotechnology.
Complete assembled racks
Fore more information please visit
Engineering and commissioning support
us at: www.berghof-filtration.de
Piloting study
BERGHOF MBR Experience More than 135 references in MBR Solution for each wastewater Easy cleanability and high reliability Economical operation
BERGHOF Filtrations- und Anlagentechnik GmbH & Co. KG Harretstraße 1 72800 Eningen • Germany
Tel.: +49 7121 894 205 Fax: +49 7121 894 200 E-Mail:
[email protected] http://www.berghof-filtration.de
ZUNDEL Holding
Enterprise
3
INHOUD
R E DAI NCTTEI OR VNIEEEWL
4 NieuwsDigest Het belangrijkste nieuws uit de watersector van de afgelopen weken.
7 IPPC - nog zes maanden Op 31 oktober moeten meer dan 36.000 installaties in alle EU-lidstaten beschikken over een milieuvergunning die voldoet aan de bepalingen uit de IPPC, de Integrated Pollution Prevention and Control richtlijn van de Europese Unie. Nederland ligt als één van de koplopers ver voor op landen als Frankrijk, Spanje, Groot Brittannië en Polen.
11 Maasvlakte en Memstill: de ideale match De vraag naar industriewater is er groot en zout water en restwarmte zijn er in overvloed voorhanden. De Maasvlakte lijkt de ideale omgeving om de waarde van de Memstill-technologie aan te tonen. Daarmee kan industriewater worden geproduceerd uit zout water.
14 Membraanbioreactoren klaar voor de markt Membraanbioreactoren hebben de toekomst als het gaat om afvalwaterzuivering, zo was de conclusie van een congres tijdens de onlangs gehouden vakbeurs Aqua Nederland.
17 Membraanbioreactoren in het nieuws Het belangrijkste nieuws over membraanbioreactoren uit van de afgelopen maanden.
19 Leveranciersoverzicht membraanbioreactoren Aangestoken door alle enthousiaste verhalen? WaterFocus zet alle leveranciers overzichtelijk op een rij.
20 Membraanbiorector voor moutfabriek De ontwerpers van een nieuwe moutfabriek in het Groningse Eemshaven wilden water telkens opnieuw te gebruiken. Een membraanbioreactor biedt uitkomst.
23 Podium In deze editie van WaterFocus beklimt Ireen de Nijs-Vergeest van SenterNovem het podium namens SKIW. Ronald Hopman van Kiwa Industrie & Water hanteert de pen namens het Onderzoeksprogramma Industrie & Water.
31 Carrière Hij kwam per ongeluk in het vak, maar heeft inmiddels zijn hart verpand aan water. WaterFocus sprak met innovatiemanager Andreas Giesen.
32 Internationaal nieuws Een overzicht van het nieuwsaanbod uit de wereldwijde watermarkt.
34 ServicePagina
Tovenarij ’Waar gáát het over’, denk ik regelmatig als er weer een nieuwe term opduikt. Iedereen heeft het er over en ik durf dan meestal niet goed te vragen wat het precies voorstelt. ‘MSN-en’en ‘Skypen’ zijn hiervan mooie voorbeelden. Bij zulke nieuwigheden zie je altijd een groep mensen die er direct opduikt en een veel grotere groep die eerst de kat uit de boom kijkt. Tot die laatste categorie hoor ik duidelijk. Ik kon me daarom een aantal jaren geleden goed vinden in de sceptische watertechnologen die totaal geen heil zagen in membraanbioreactoren. Membranen zijn gemaakt van poreus materiaal waar water doorheen loopt en dat vaste deeltjes tegenhoudt. Veel vaste deeltjes leiden tot verstopping van de poriën en daar hebben veel membraaninstallaties het moeilijk mee. Het zuiveren van afvalwater met membranen zou daarom onmogelijk zijn, redeneerden de sceptici. Tegen die verwachtingen in is het toch gelukt om MBR-technologie van de grond te krijgen. Nederland telt inmiddels al meer dan dertig MBR-installaties voor industriële toepassingen. Tovenarij? Nee, er bleken twee belangrijke drijfveren te zijn die innovatieve watertechnologen inspireerden door te gaan: de enorme ruimtebesparing en de vergaande zuivering. Membraanbioreactoren staan centraal in deze editie van WaterFocus. Of MBRtechnologie zal doorzetten, hangt af van de watertechnologen die erin zullen moeten slagen de techniek goedkoper en robuuster te maken. Er is dus toch nog ruimte voor tovenarij.
Agenda, Adverteerdersindex en Colofon. Jac van Tuijn Hoofdredacteur WaterFocus
[email protected]
4
I G E ST INNI TE EURWSD VIEW
Registratie koeltorens beperkt risico legionella Een registratiesysteem voor koeltorens kan de kans op besmetting met legionella verkleinen. Hiermee zijn bronnen van besmetting sneller op te sporen en nieuwe besmettingen te voorkomen. Dat concludeert de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) na onderzoek van het legionella-incident in Amsterdam. Daar raakten afgelopen zomer dertig mensen besmet van wie er twee overleden. Volgens de IGZ zijn de Amsterdamse GGD en het Centrum Infectieziektebestrijding er ten onrechte van uitgegaan dat het voldoende is dat de Arbeidsinspectie weet waar de torens staan. Maar de voor inspectie leidende Arbo-wet omvat alleen de invloed van de torens op het personeel, passanten en omwonenden blijven buiten beschouwing. Als de ministeries van VWS, VROM en SZW komen tot een registratiesysteem voor koeltorens, kunnen dergelijke lacunes voorkomen worden en daarmee besmettingen.
Na jaar al nieuwe membranen voor rwzi Heenvliet
Eerste Vakbeurs Aqua Nederland trok veel publiek Brancheorganisatie Aqua Nederland is tevreden met de eerste editie van de vakbeurs voor watertechnologie die van 20 tot en met 22 maart plaatsvond in Gorinchem. De eersteling overtrof met 3646 bezoekers en 105 exposanten de doelstelling van de brancheorganisatie. Duidelijk zichtbare noviteiten op de beurs waren de nieuwe legionellaapparatuur en nieuwe membraantoepassingen. Volgens voorzitter Bert Welkers van Aqua Nederland heeft de beurs kwalitatief goed gescoord. De exposanten vertegenwoordigden het hele scala van de watertechnologie en de bezoekers waren afkomstig uit allerlei waterbehandelende sectoren, zoals drinkwaterbedrijven en de industrie. Toch heeft Welkers veel gebruikers van waterinstallaties gemist. “Die hadden meer aanwezig kunnen zijn. Maar het was de eerste keer en met meer publiciteit moeten we de volgende keer meer eindgebruikers naar de beurs weten te trekken”, zo verwacht hij. Hoewel het succes smaakt naar meer, moet het bestuur nog een officieel besluit nemen over een eventueel vervolg.
De membraanbioreactor van rwzi Heenvliet krijgt binnenkort nieuwe membraanelementen. Tijdens een inspectie is gebleken dat een aantal van de vorig jaar geplaatste elementen —tegen de verwachting in— al los komt van het frame. De aannemer wijdt de losse verbindingen aan gebrekkige controle bij de Japanse leverancier Toray. Waterschap Hollandse Delta laat weten dat het voorval geen gevolgen heeft op het zuiveringsproces, maar dat in overleg met de aannemer toch besloten is alle membranen op korte termijn te vervangen.
KRW kan industrie jaarlijks 180 miljoen kosten Afhankelijk van hoe streng de normering van de Kaderrichtlijn Water (KRW) voor Nederland uitvalt, gaat de richtlijn de industrie jaarlijks 40 tot 180 miljoen euro kosten. Dat heeft adviesbureau Ecorys becijferd in opdracht van het bedrijfsleven. De kosten blijven beperkt tot 40 miljoen als Nederland onder meer de normen voor nutriënten en metalen pas in 2021 hoeft te halen. Maar als de ecologie in alle wateren leidend wordt en lozende bedrijven al in 2015 aan de norm moeten voldoen, bedragen de kosten 180 miljoen euro per jaar. De voedingsmiddelenindustrie neemt in het strengste scenario ongeveer vijftig procent voor haar rekening, gevolgd door de chemie (vijfen-
twintig procent) en de olie-industrie (tien procent). De kosten voor de plaatsing van onder meer extra membraanbioreactoren, bio- en vlokfilters raamt Ecorys op 400 miljoen tot 1,3 miljard euro. In 2009 moet Nederland bekendmaken welke KRW-doelstellingen bereikt moeten worden. KRW-kosten bedrijfsleven 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0
in miljoenen euro’s
180
95 40 Afstemming
Maatwerk
Worst case
(tot 2020 minder streng stikstof/fosfaat)
(tot 2015 afweging tussen ecologie-economie)
(tot 2015 strikte hantering KRW-normen)
© WaterFocus 2007
5
N I E U IWSD N T E RI GV EI EST W
Koper-zilverionisatie tegen legionella Onder meer zorginstellingen, hotels en zwembaden mogen onder strikte voorwaarden koper-zilverionisatie toepassen om legionella te bestrijden en leidingsystemen te beheersen. Dat mag alleen als uit een verplichte risico-inventarisatie gevolgd door verbeteringen, aanpassingen en een actueel beheersplan blijkt dat thermische of fysieke technieken niet werken. De gebruikte apparatuur moet bewaakt worden door een wateranalyseprogramma. Een toezegging van het ministerie van VROM van deze strekking loopt vooruit op een definitief besluit dat het College Toelating Bestrijdingsmiddelen (CTB) binnen drie jaar neemt op grond van de Bestrijdingsmiddelenwet. Volgens VROM mag deze elektrochemische techniek alleen onder strikte voorwaarden worden gebruikt door locaties opgenomen in artikel 17i van het Waterleidingbesluit. Voornaamste reden is dat koper- en zilverionen onder de Bestrijdingsmiddelenwet vallen omdat ze in het water hun desinfecterende werking doen. Het zijn de koperionen die de celwand van de legionellabacterie doorboren, waarna de zilverionen de bacterie kunnen doden. Niet alle apparaten mogen worden toegepast. Zo moeten leveranciers aantonen dat ze goed werken en niet een te hoge dosis afleveren. Hiervoor moeten ze nu al een melding doen bij het CTB. De leveranciers van de apparaten hebben positief gereageerd op de toestemming van het ministerie.
Van grondwater naar drinkwater in één stap Op het Kameleoneiland in het Sneekermeer draait een proefinstallatie die in één stap drinkwater maakt uit grondwater. Per dag kan zo 4000 liter drinkwater worden gemaakt. De filterkop verwijdert nagenoeg alle methaan uit het grondwater en verkrijgt tegelijkertijd een vier keer zo hoog zuurstofgehalte als normaal. Vanwege de goede zuiveringseigenschappen wordt in het filter zeoliet gebruikt. In een dubbele zandfiltratie wordt ijzer, mangaan en ammonium uit het water verwijderd. Zeker is dat de zuiveringsinstallatie veel minder ruimte inneemt. Of ze ook goedkoper is, moet nog blijken. De testinstallatie is onderdeel van het project Urban Water Cycle.
Zandfilters in opmars Zandfilters worden steeds vaker ingezet voor de nazuivering van effluent van rwzi’s. De belangrijkste oorzaak van het groeiend aantal is het uitblijven van de vraag naar rwzi-effluent. De opmars gaat ten koste van membraanfiltratie. Nederland telt inmiddels zes zandfilters met een capaciteit van 75 tot 500 kuub per uur. Die in de Rotterdamse rwzi De Groote Lucht kan zelfs 4400 kubieke meter verwerken. Vooral TU Delft heeft veel onderzoek gedaan naar de toepassing van zandfiltratie. In een Stowa-rapport zijn de ervaringen van waterschappen samengebracht. Daaruit blijkt dat de verwijdering van fosfaat en stikstof de belangrijkste redenen zijn om een zandfilter te plaatsen.
De verschillende filters kunnen de effluentconcentratie terugbrengen tot respectievelijk 0,5 en 5 mg per liter. Om die concentraties te behalen is een fijne roostergoedverwijdering, een lage slibvolume-index en een goede belasting van de nabezinking cruciaal. Over de verwijdering van microverontreinigingen en bestrijdingsmiddelen door zandfiltratie, is volgens het rapport veel minder bekend.
Meer nieuws online Het nieuws op deze pagina is ook te vinden op de website WaterForum Online. Als u een abonnement neemt op de gratis nieuwsbrief, ontvangt u wekelijks het nieuws uit de watersector.
Kijk op: www.waterforum.net
Zit uw netwerk al op slot?
Met de Security Services van ABB is uw systeem goed beveiligd! Is uw procesautomatisering ook steeds meer geïntegreerd in andere bedrijfssystemen met gebruik van internetfaciliteiten? Zijn er wachtdiensten en thuiswerkers die vanaf een vreemde locatie uw installatie benaderen? Dan kunnen onze systeemconsultants u uitstekend van dienst zijn met een ontwerp voor een ‘secure’ automatiseringssysteem. Dit betreft zowel informatie-integriteit en -beheer als beschikbaarheid en functionaliteit van het systeem. Daarbij komen aspecten aan bod als personeel, toegangscontrole, administratie en onderhoud, compliancy, fysieke security en de organisatie van het geheel. Uiteindelijk implementeert onze Service het veiligheidsontwerp en kan dit ook voor u onderhouden. Neem voor een verkennend gesprek contact met ons op.
ABB b.v. Mon Plaisir 40, NL-4879 AN Etten-Leur Tel. +31 (0)76 5086200 E-mail
[email protected] Website www.abb.nl
7
E REV I ENWG WI NE TTG
Op 31 oktober moeten meer dan 36.000 installaties in alle 27 EU-lidstaten beschikken over een milieuvergunning die voldoet aan de bepalingen uit de IPPC, de Integrated Pollution Prevention and Control richtlijn van de Europese Unie. In Nederland gaat het om 2600 bedrijven. De richtlijn bestaat al tien jaar maar vergunningverleners in Nederland hebben nog veel bedrijven te gaan. Toch ligt Nederland als één van de koplopers ver voor op landen als Frankrijk, Spanje, Groot Brittannië en Polen. Van het beoogde ‘level-playing-field’ —gelijke milieueisen in de hele Unie— is nog lang geen sprake.
Ruim 2600 bedrijven moeten IPPC-proof zijn
IPPC: nog zes maanden
Tekst: Jac van Tuijn Illustratie: Marco de Groot Foto's: Matchfield C/D
Veel tijd hebben ze niet meer. Op 31 oktober moeten alle vergunningverleners bij provincies, Rijkswaterstaat, gemeenten en waterschappen, hun Wm- en Wvo-vergunningen hebben aangepast aan de Integrated Pollution, Prevention and Control richtlijn —IPPC. De richtlijn geldt voor zo’n 36.000 grotere milieubelastende installaties in alle 27 EU-lidstaten. In Nederland gaat het om ruim 2600 bedrijven die over een Wmof Wvo-vergunning moeten beschikken gebaseerd op de Best Beschikbare Technieken —BBT. Uit een onderzoek van de inspecties van VROM en Verkeer & Waterstaat van begin dit jaar bleek dat de meeste grote bedrijven al ‘IPPC-proof’ zijn, maar veel kleinere bedrijven nog niet of nog niet helemaal. Volgens de inspecties zullen de bevoegde gezagen er een tandje bij moeten zetten om op tijd klaar te zijn. De algemene verwachting is dat de Brusselse deadline niet helemaal wordt gehaald en dat bij een aantal bedrijven op 31 oktober de IPPC-toets nog niet is afgerond. Zo blijkt uit het inspectieonderzoek dat Rijkswaterstaat nog fors achterloopt met zijn Wvo-vergunningen. Inmiddels heeft Rijkswaterstaat een taskforce ingesteld om de achterstand in te lopen. Milieueffecten in beeld De invoering van de IPPC-richtlijn brengt met zich mee dat in totaal zo’n 900 lozingsvergunningen tegen het licht worden gehouden. “Een goede zaak”, vindt inspecteur Henri Emond,
Aantal IPPC-bedrijven in Europa Duitsland Frankrijk Spanje Groot Brittannië Nederland Polen Tsjechië België Denemarken Hongarije 0
1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 Aantal IPPC-plichtige bedrijven Aantal reeds IPPC-proof bedrijven of waarvan de vergunning medio 2005 in behandeling was
© WaterFocus 2007
Begin dit jaar heeft de Europese Commissie onderzoek laten doen naar de invoering van de IPPC-richtlijn door de lidstaten. Duitsland, Nederland. België en Denemarken blijken al vergevorderd, maar landen als Frankrijk, Spanje, Groot Brittannië, Polen en Tsjechië lopen ver achter.
8
IW N ET TG E R VE VI EI W NG
Vaststellen Best Beschikbare Technieken De Europese Unie kent in het Spaanse Sevilla een bureau dat zich bezighoudt met het opstellen van BREF-documenten waarin per bedrijfssector is aangegeven welke zuiveringstechnieken gelden als Best Beschikbare Techniek —BBT. Het bureau overlegt over de technieken met de betrokken overheden in de lidstaten en de Europese brancheorganisaties. De gekozen zuiveringstechnieken leiden tot een bepaalde emissiegrenswaarde die generiek haalbaar wordt geacht voor heel Europa. Vergunningverleners mogen de techniek uit het BREF-document echter niet voorschrijven. Alleen de emissiegrenswaarde telt, maar ook de lokale milieueffecten moeten worden meegewogen. De ervaring leert dat de zuiveringstechniek die het BREF-document aangeeft als BBT, niet altijd leidt tot de gestelde emissiegrenswaarde.
van de Toezichteenheid Waterbeheer van de Inspectie Verkeer en Waterstaat IVW. “Veel lozingsvergunningen waren meer dan tien jaar oud en zijn nu geactualiseerd.” Emond onderkent dat vergunningverleners en bedrijven het soms moeilijk hebben om de IPPC-richtlijn toe te passen. “De Engelstalige documenten zijn soms lastig te lezen, er zijn interpretatieverschillen en er is soms weinig informatie beschikbaar over de effecten van de lozing,” aldus Emond. De IPPC-richtlijn vraagt expliciet om de milieueffecten in beeld te brengen om aan de hand daarvan de emissiegrenswaarden te kunnen vaststellen. Toch ziet Emond geen echt grote problemen. “We kenden al de CUWVO- en CIW-rapporten die aanbevelingen doen voor lozingseisen en bepaalde werkwijzen geven om te komen tot zuiveringstechnieken”, zo memoreert de inspecteur. “De restlozing moest worden beoordeeld aan de hand van een immissietoets. Nu hebben we de Europese BREF-documenten en moet een inschatting worden gemaakt welke lokale milieueffecten er nog op kunnen treden.” In de ogen van de inspecteur verschilt de IPPC-methodiek niet zo heel veel van wat in Nederland voor de Wvo-vergunning al gangbaar was. Late reactie in Nederland In Nederland is de invoering van de IPPC-richtlijn pas laat op gang gekomen. De veronderstelling was dat in Nederland al veel wordt gemeten op basis van de bestaande vergunningen en dat het afvalwater al vergaand wordt gezuiverd. De administratie blijkt echter meer tijd te vergen zodat de vergunningverleners alsnog in tijdnood zijn geraakt. Zo moet worden vastgesteld in welke sector een bedrijf actief is om vast te kunnen stellen welke van de zeventien BREF-
documenten op het specifieke bedrijf van toepassing is. In de BREF-documenten is op Europees niveau per bedrijfsector vastgesteld welke zuiveringstechnieken beschikbaar zijn —en betaalbaar worden geacht— om een bepaalde emissiegrenswaarde te kunnen realiseren. Vervolgens moet een IPPC-toets worden uitgevoerd. Het bedrijf vult dan een vragenlijst in, waarna de vergunningverlener aan de hand van de antwoorden kan toetsen of aan de IPPC-eisen wordt voldaan. Zo niet dan moet een revisievergunning worden opgesteld. De druk op de vergunningverleners is nu groot om de achterstand in te halen; als een bedrijf op 31 oktober is aangeschreven, dan mag het veronderstellen ‘IPPC-proof’ te zijn. Vergunning op maat Inmiddels is in de praktijk gebleken dat de door de BREF documenten voorgeschreven techniek bij de individuele bedrijven niet altijd leidt tot de gewenste emissiegrenswaarde. Emond kent het dilemma maar vindt dat vergunningverleners en bedrijven daar in het algemeen veel te krampachtig mee omgaan. “De BREF-documenten zijn geen wet, ze zijn een hulpmiddel om te bepalen welke Best Beschikbare Techniek voor de inrichting in aanmerking komt,” zo legt de inspecteur uit. “Ze zijn bedoeld als referentie en de bevoegde gezagen hebben beleidsruimte om daarvan gemotiveerd af te wijken.” Emond begrijpt dat er durf voor nodig is om een vergunning op maat te maken. De vraag is namelijk of de vergunning bij inspectie door de beugel kan. Emond: “Wij doen als IVW geen uitspraak over wat de beste beschikbare techniek is voor een specifiek bedrijf. Wij oordelen op een goede motivatie.”
9
E REV I ENWG WI NE TTG
Milieuvergunning op Brusselse leest De Europese Commissie heeft in 1996 de Integrated Pollution Prevention Control (IPPC) richtlijn aangenomen. De richtlijn bepaalt dat vanaf 1999 alle nieuwe stevig milieubelastende installaties aan de richtlijn moeten voldoen. Voor bestaande installaties geeft de richtlijn de tijd tot 31 oktober 2007. In Nederland vormen de Wm- en de Wvo-vergunning samen de IPPC vergunning. De richtlijn kent vier kernbegrippen: emissiegrenswaarde: de milieunorm waaraan uiteindelijk moet worden voldaan milieueffect: per installatie moet gekeken worden naar de effecten van de installatie op de omgeving integrale afweging: alle milieueffecten op gebied van water, bodem, lucht, energie, geluid en risico’s worden in samenhang gewogen best beschikbare techniek: voor 17 milieubelastende sectoren is vastgesteld welke betaalbare zuiveringstechnieken voorhanden zijn. Hoofd adviesgroep industriële waterketen Gert Stam van het adviesbureau Royal Haskoning beaamt de uitspraken van de inspecteur. Zijn adviesgroep is door zowel bedrijven als vergunningverleners ingeschakeld om te adviseren bij de invoering van de IPPC-richtlijn. Stam signaleert dat het probleem met het vastleggen van beste beschikbare technieken vooral te maken heeft met de onbekendheid. “Je hebt vooraf al een goede indicatie van wat er uit een waterzuivering komt. Dat is immers sterk afhankelijk van de verschillende deelstromen die in de zuivering worden behandeld. Als de restlozing vanwege lokale omstandigheden toch schoner moet zijn kan het afkoppelen van bepaalde deelstromen een optie zijn. Een andere mogelijkheid is het overstappen op het gebruik van andere stoffen. Bij deze overwegingen speelt altijd de vraag of het energieverbruik dan toeneemt of dat er meer afval vrijkomt. Het kan dus zijn dat je een hogere emissiewaarde voor de waterzuivering accepteert op basis van andere milieueffecten”, aldus Stam. Kleinere bedrijven aan de beurt Volgens Stam zijn de meeste grotere bedrijven inmiddels IPPC-proof. “Die waren ook internationaal vanuit hun buitenlandse vestigingen al met de IPPC-richtlijn bezig. Deze bedrijven hebben doorgaans voldoende deskundigheid in huis en hebben goed zicht op de milieueffecten van hun installaties”, weet Stam. “Ook bij Rijkswaterstaat en de waterschappen zit veel deskundigheid. Tot nog toe is de revisie van de Wvovergunningen zonder al te grote problemen verlopen. Nu zijn de kleinere bedrijven aan de beurt. Daar zit minder deskundigheid en ze zien niet altijd het directe nut van de Europese milieuwetgeving”, aldus Stam. Volgens hem
valt of staat het IPPC-proof maken van de vergunning bij kleine bedrijven met de mate waarin in het verleden contact is geweest met de vergunningverlener. “Als een vergunningverlener nooit iets van zich heeft laten horen, voelen bedrijven zich overvallen door de IPPC-toets, zo leert de ervaring”. Level playing field Het Nederlandse bedrijfsleven was destijds heel enthousiast over het voornemen van de Europese Commissie om te komen tot een voor heel Europa gelijke milieuvergunning. Tot de komst van de richtlijn dreigde Nederland in de ogen van het bedrijfsleven veel te ver door te slaan in de milieueisen. Dat zou leiden tot een ongelijkheid met andere Europese landen die het milieu minder nauw namen. De komst van de IPPC-richtlijn moest zorgen voor een ‘level playing field’ in alle lidstaten. Nu, tien jaar nadat de EU de richtlijn heeft aangenomen, blijkt het enthousiasme bij het Nederlandse bedrijfsleven niet zo heel erg groot. In enkele grote EU-landen zijn nog heel veel bedrijven niet IPPC-proof. Daar blijkt de uitvoering van de richtlijn meer voeten in aarde te hebben dan in Nederland, waar het vaak een kwestie is van papier. In landen als Frankrijk, Spanje, Groot Brittannië en Polen moeten veel installaties worden aangepast. Directeur Henk Brons van VEMW, de belangenvereniging voor zakelijke energie- en watergebruikers, onderschrijft het belang van de IPPC als Europese standaard. “De milieuprestaties van de Europese industrie moeten worden beoordeeld aan deze Europese standaard. Nu is het aan de Europese Commissie om de uitvoering van de richtlijn ook elders in Europa krachtig te handhaven.”
w etsus centre for sustainable w atertechnology
combining scientific excellence with commercial relevance A gora 1 P.O .Box 1113
8900 C C Leeuw arden The N etherlands
t +31 (0)58 -284 62 00 f +31 (0)58 -284 62 02
info@ w etsus.nl w w w .w etsus.nl
11
R V I EIW IINNNT EOVAT E
Zout water en restwarmte zijn er in overvloed voorhanden en de vraag naar industriewater is er groot. De Maasvlakte lijkt de ideale omgeving om de waarde van de Memstill-technologie aan te tonen. Daarmee kan industriewater worden geproduceerd uit zout water. Tekst: Contant Gras Foto's: Matchfield C/D
Maasvlakte en Memstill
De ideale match Memstill is de geregistreerde merknaam voor een waterontziltingssysteem op basis van membraandistillatie. Deze binnen TNO Science and Industry tot een praktische toepassing ontwikkelde combinatie van distillatie en membraanfiltratie is een nog relatief jonge, maar veelbelovende technologie. De verdere productontwikkeling is in handen van een consortium dat bestaat uit EMF, Evides Industriewater, E.ON Benelux, Waternet, Heineken, Keppel Seghers, Water Technology Holland, Universiteit Twente en TNO. Het systeem koppelt een hoge zuiveringscapaciteit en -kwaliteit aan een laag energiegebruik en geringe milieueffecten. De weinige energie die nodig is zorgt ervoor dat het water dat langs het membraan wordt gevoerd verdampt. De waterdamp die door het membraan stroomt, condenseert vervolgens op een condensorlaag waarbij de
vrijkomende warmte weer gebruikt wordt voor de distillatie van een nieuwe stroom zout of vervuild water. Industriële restwarmte van een relatief lage temperatuur is daarom al voldoende om de memstillreactor op te starten en aan de gang te houden. Grote belangstelling Het ontzouten van water met het oog op drink- en industriewaterproductie geniet vooral in warme en droge landen grote belangstelling, maar kan ook in Nederland uitkomst bieden. Onze zoete grondwaterbronnen worden door verzilting en verdroging langzaamaan schaarser, waardoor deze steeds minder beschikbaar zijn voor de watergebruikende industrie. Voor industriewaterproductie zal daarom in Nederland steeds vaker gebruik moeten worden gemaakt van andere bronnen. Bronnen die
7HYHQV]HHUJHVFKLNWDOVYRRUEHKDQGHOLQJYDQ JHFRQFHQWUHHUGHGHHOVWURPHQRSXZELRORJLVFKH]XLYHULQJ
2+3 QDWWHR[LGDWLHPHWZDWHUVWRISHUR[LGH GpEHZH]HQRSORVVLQJYRRUXZRUJDQLVFKHDIYDOVWURPHQ
7HO )D[ (PDLO DQQHPLHNBERRQVWUD#IPFFRP ZZZIPFIRUHWFRP
+RRJ]XLYHULQJVUHQGHPHQW &RQFXUUHUHQGHRSHUDWLRQHOHNRVWHQ 9HLOLJHQPLOLHXYULHQGHOLMNSURFHV ,QVWDDWJLIWLJHRIQLHWELRORJLVFK DIEUHHNEDUHVWURPHQWHEHKDQGHOHQ
0HWRQ]HSLORWSODQWJDUDQGHUHQZLMXKHWUHVXOWDDW
Uw bron voor watertestapparatuur
Spectrophotometer PCSPECTRO
Handmeters voor pH, EC, dO
COD-meting Photometer BOD-OxiDirect ®
Snelle en betrouwbare analyse in water- en afvalwater van o.a.: BOD, COD, Ammonia, Nitraat, Nitriet, Fosfaat, etc., etc. Pro Water b.v., Postbus 960, 7550 AZ Hengelo, Tel.: 074-291 51 50, Fax: 074-291 53 50, E-mail:
[email protected], website: www.prowater.nl
13
R V I EIW IINNNT EOVAT E intensievere zuivering vereisen en daardoor hogere kosten met zich meebrengen. Binnen de industrie groeit daarom de behoefte aan waterbronnen met voldoende capaciteit en een grote beschikbaarheid in combinatie met een betrouwbare en betaalbare technologie om op basis daarvan industriewater te produceren. Passende technologie “Memstill is daarvoor een passende technologie”, zegt Jansen. “Memstillsystemen kunnen gevoed worden met zowel zout als vervuild water, bronnen die in de Rotterdamse havenindustriegebieden in voldoende mate aanwezig zijn. De industriële restwarmte die daar eveneens in grote hoeveelheden vrijkomt, is een goedkope energiebron voor de werking van de installaties. Het benutten daarvan draagt bij aan het duurzame karakter van het systeem.” Dat het eerste pilotproject met een Memstillinstallatie op de Maasvlakte plaatsvond, was dan ook geen toeval. De procesindustrie in de Rotterdamse haven heeft een grote vraag naar elektriciteit, warmte, industriële gassen en water. Het Havenbedrijf Rotterdam stimuleert een milieuvriendelijke en duurzame productie van deze zogenoemde utilities.
Bij energiebedrijf E.ON Benelux werd van september tot en met december vorig jaar voor de eerste keer in Nederland proefgedraaid met een Memstillinstallatie. Daarbij werd gebruikgemaakt van de restwarmte van de energiecentrale. De resultaten van het ontzilten van tien kubieke meter zeewater per dag waren zeer goed: de flux was hoger dan verwacht, het effluent schoner en het energiegebruik lager. In het vervolgproject dat deze zomer start bij AVR, worden de prestaties van de Memstillinstallatie vergeleken met conventionele distillatie en omgekeerde osmose, technieken waarmee Evides met gebruikmaking van restwarmte van de afvalovens demiwater produceert voor de industrie in de omgeving. Dit project wordt ook onder leiding van Evides uitgevoerd. Samen met E.ON heeft Evides plannen om het Memstillsysteem op grotere schaal toe te passen en daarbij gebruik te maken van de restwarmte van de fabriek voor de productie van propeenoxide en styreenmonomeer van Lyondell op de Maasvlakte. “Economische en duurzame productie van industriewater op basis van de Memstill-technologie zou samen met de beschikbaarheid van andere schone en duurzame utilities en hulpstoffen wel eens een belangrijke vestigingsplaatsfactor kunnen zijn voor de vestiging van toekomstige bedrijven op de nog aan te leggen Tweede Maasvlakte in Rotterdam”, zo besluit Jansen.
Tweede Maasvlakte en goedkoop proceswater Als de vergunningprocedures naar verwachting verlopen, zal later dit jaar de aanleg van de Tweede Maasvlakte worden aanbesteed. In 2008 kan dan met de bouw worden begonnen en in 2013 kunnen de eerste bedrijven hun activiteiten starten. Bedrijven die veel proceswater nodig hebben, hebben aan de Tweede Maasvlakte een goedkope waterbron als ze Memstill gebruiken. Aan de zeezijde ligt de Noordzee met onbeperkt zoutwater. Aan de landzijde ligt de bestaande Rotterdamse haven met de vele industriële complexen die veel restwarmte kunnen leveren. Het is de combinatie zeewater en industriële restwarmte die Memstill zo interessant maken.
Eigenschappen Memstill Het Memstillsysteem bestaat uit lichte compacte modules opgebouwd uit honderden lagen van condensormembraan-eenheden en is eenvoudig op te schalen. De eigenschappen spreken tot de verbeelding: - Lage operatiekosten - Hoge scheidingskwaliteit - Hoge doorvoercapaciteit —flux - Weinig slijtage en onderhoud - Laag energeverbruik —restwarmte en zonne-energie voldoen
14
IMB N T ERRSTA VIEW N D VA N Z A K E N
Met de problemen wordt snel afgerekend en de voordelen van de technologie zijn in steeds meer gevallen de norm of gewoon noodzaak. Membraanbioreactoren (MBR) hebben de toekomst als het gaat om afvalwaterzuivering, zo was de conclusie van het MBR-congres tijdens de onlangs gehouden vakbeurs Aqua Nederland. Tekst: Constant Gras Illustratie's: Marco de Groot Foto's: Hans Zwakman
Procesbesturing en onderhoud zijn de nieuwe aandachtspunten
Membraanbioreactoren klaar De combinatie van biologische waterbehandeling en membraanfiltratie heeft de afgelopen vijf jaar snel aan belangstelling gewonnen in de afvalwaterzuivering in Nederland, zowel in de industrie als bij de waterschappen. De verschillende pilotprojecten en daadwerkelijke toepassingen worden in deze sectoren met argusogen gevolgd, want een membraanbioreactor is in zuiveringskwaliteit en ruimtebeslag weliswaar superieur, maar ook duur en in de praktijk nog geen ‘proven technology’. Op dit moment telt Nederland ruim veertig MBR-installaties voor het zuiveren van industrieel afvalwater en percolaatwater op stortplaatsen. Praktijkervaring De technologie is zich in rap tempo bezig zich te bewijzen, zo bleek tijdens het MBR-congres dat in maart in Gorinchem werd gehouden. Deze wordt in de industrie sinds een jaar of tien en in de communale afvalwaterzuivering nog maar zo’n vijf jaar daadwerkelijk toegepast in Nederland. Vooral de praktijktoepassingen van bestaande membraanbioreactoren hebben bijgedragen aan verbetering van de materialen en oppervlaktestructuur van membranen, het ontwerp en de constructie van membraanmodules, de systeemconfiguratie en de proceseigenschappen. Hierdoor is het grote probleem van membraanvervuiling waar de eerste installaties mee kampten, inmiddels nagenoeg opgelost en is de doorstroomcapaciteit —flux— van toegepaste syste-
Conventionele biologisch zuivering
Afvalwater
Beluchting
Bezinking
Effluent
Extra biologische zuivering
Afvalwater
Beluchting
Bezinking
Zandfilter
Extra schoon effluent
Membraanbioreactor
ruimtebesparing Afvalwater © WaterFocus 2007
Beluchting en membraan
Extra schoon effluent
15
I NNT EZRAVKI E N W MB R STA N D VA men aanzienlijk verbeterd. De eerste ‘full scale’ toepassing voor het zuiveren van communaal afvalwater is de membraanbioreactor op rwzi Varsseveld die sinds begin 2005 in gebruik is. Daar is nu twee jaar ervaring opgebouwd met sterk wisselende toevoer van rioolwater. De voorbehandeling met fijnroosters en microzeven blijkt er een kritisch onderdeel te zijn van de hele bedrijfsvoering. In de afgelopen twee jaar is de voorbehandeling geoptimaliseerd met onder andere meer zeefcapaciteit bij piekafvoeren. Verder is de bedrijfszekerheid aanzienlijk verbeterd. Maar ook met technieken als backflushen, het door de membranen terugspoelen van effluent, het beluchten van de membranen en de inzet van chemicaliën wordt de vervuiling van membranen effectief bestreden.
voor de markt MBR met intern membraan (ondergedompeld) Bioreactor
afvalwater
Beluchting biologische tank
Membraan modules Beluchting membraanmodules
schoon water
slib
slibretourleiding
© WaterFocus 2007
MBR met extern membraan Bioreactor afvalwater
Membraanfiltratie luchtuitlaat
slibretourleiding
schoon water
Beluchting © WaterFocus 2007
slib
Concurrentie Nu de kinderziektes zijn overwonnen en de betrouwbaarheid van de MBR-technologie in de praktijk steeds vaker wordt aangetoond, zien membraanleveranciers en ontwikkelaars van membraanbioreactoren de markt voor hun producten en diensten snel groeien. Systemen met een membraanbioreactor zijn niet alleen betrouwbaarder dan traditionele biologische waterzuiveringen, ze worden ook nog betaalbaarder als gevolg van de in praktijktoepassingen gerealiseerde verbeteringen. Kris Lambert van Veolia Water Solutions, Frans Durieux van GE Zenon en Eric Wildeboer van Berghof Experience zijn dan ook eensgezind van mening dat membraanbioreactoren de toekomst hebben als het gaat om afvalwaterzuivering. Met hun presentaties op het congres in Gorinchem onderstreepten zij de snelle marktontwikkeling die MBR-systemen momenteel doormaken en gaven zij blijk van de concurrentie die zich in het ontwerpen, bouwen en beheren daarvan nu al voordoet. Optimistisch De combinatie van steeds strengere kwaliteitseisen voor het effluent van afvalwaterzuivering en de toenemende noodzaak van een duurzame watervoorziening —hergebruik en sluiten van waterkringlopen— wordt gezien als dé driver achter het voorspelde succes van membraanbioreactoren. Dat betekent wel dat nog afgerekend moet worden met het relatief hoge energieverbruik van membraanbioreactoren. Ook op dit punt waren de congressprekers optimistisch. Door structurele verhoging van de flux en het voorkomen van membraanvervuiling zal de energie-efficiëntie van de systemen snel toenemen, zo luidde de verwachting. Vastgesteld werd dat het beluchten van ‘de bioloog’ de échte energievreter is en dus ook in conventionele zuiveringssystemen een aandachtspunt is. Na de technische verbeteringen op het gebied van materialen, ontwerp, constructie en systeemconfiguratie zal de nadruk in de verdere ontwikkeling van membraanbioreactoren vooral gezocht moeten worden in flexibele en dynamische procesbesturing en verbeterd onderhoud, zo luidde de conclusie van het MBR-congres. Of zoals Durieux het verwoordde: “Er is geen systeem dat optimaal draait. Daarom gaan we de procesbesturing continu op de hoogte houden van de kwaliteit van het slib/watermengsel”.
s -!!47%2+ ). 0/,9%34%2 "%(5):).'%. s 0OLY 0RODUCTS BIEDT MET HET $%4/3 -/$5,!)2 "/573934%%- TYPE 'ARRISON EEN UNIEK CONCEPT VOOR HET DUURZAAM ONDERBRENGEN VAN UW KOSTBARE APPARATUUR EN INSTALLATIES
%7:7XFFI2IHIVPERH&: -RHI&IRIPY\MW%7:7XFFI2IHIVPERHWMRHWSOXSFIV Y[EERWTVIIOTYRX9[ZSSVHIPIR^MNRWRIPLIMH SSOZSSVXIGLRMWGLI ZVEKIR IRIIRGSQTIXMXMIZITVMNWWXIPPMRK%7:7XFFI2IHIVPERH& : MWIIR HSGLXIVSRHIVRIQMRKZER %7:7XFFI+QF, PSKYW I GEXE '( H K E IR ST :VE GST] VH E MRI EER L OQEGL IX ^SI Q 1 63 SJ
IHI F F I EWZWXY $ \ PY FIRI
+%.-%2+%. s FLEXIBELE MAATVOERING s CHEMISCH RESISTENT s ONDERHOUDSARM
s GELUIDSISOLEREND s INBOUWMOGELIJKHEDEN VAN VENTILATIE EN ELEKTRAVOORZIENINGEN s IN ALLE 2!, KLEUREN LEVERBAAR
8]TIR/SKIPOVERIR
s %%. 3934%%- 6%,% /0,/33).'%. s 0OLY 0RODUCTS "6 "RUNINGSSTRAAT s ,! 7ERKENDAM 4EL &AX % MAIL INFO POLYPRODUCTSNL
*PS[QIXMRK
BEZOEK OOK ONZE WEBSITE WWWPOLYPRODUCTSNL
Waterbedrijven presenteren zich
2MZIEYQIXMRK
In de volgende speciale editie van WaterFocus presenteren weer een groot aantal waterbedrijven hun bedrijf en hun producten/ diensten.
'LIQMI4SQTIR
Zorg ook dat uw bedrijf hierbij staat en plaats een bedrijfspresentatie van een hele pagina voor slechts 950 euro. Partner for Solutions
%PPIXIGLRMWGLIKIKIZIRW IRQIIVZMRHXYST [[[EWZWXYIFFIHI
%7:7XFFI2IHIVPERH&: ,IRRITWXVEEX 20 &0 %VRLIQ2IHIVPERH XIP JE\ FIRIPY\$EWZWXYIFFIHI
WaterFocus heeft een oplage van 5000 ex. en wordt vooral gelezen door industriële watergebruikers. Reserveer nu en bel (073) 621 96 15 of stuur een mail:
[email protected] WaterFocus nr.3 verschijnt op 6 juli
17
EIW E MBIIN RNNTNEOVAT IRE VUIWS
Separate membraantank beter voor MBR ‘s Werelds grootste communale membraanbioreactor staat op de Duitse rwzi Nordkanal, net over grens bij Venlo. De installatie is goed voor 80.000 i.e. en draait nu drie jaar. Eigenaar waterschap Erftverband maakt de balans op en concludeert dat de installatie goed draait. Wel zijn twee grote aanpassingen uitgevoerd. De MBR heeft nu fijnroosters die minder vuil doorlaten en de membranen krijgen iedere twee weken een onderhoudsschoonmaakbeurt. Een opvallend verschil met Nederlandse MBR’s is dat de membraanmodules op Nordkanal in de beluchtingstank zijn geplaatst. Alle Nederlandse MBR’s hebben daarvoor een aparte membraantank. Nederlandse MBR-deskundigen beweren dat een aparte tank tot een beter zuiveringsrendement leidt.
De afgelopen maanden was MBR-technologie regelmatig in het nieuws. Veel vakbladen schreven erover. Op deze pagina een selectie uit de nieuws van WaterForum Online.
Membraanbioreactoren in het nieuws Meer nieuws in het MBR-dossier van:
Mobiele MBR-meter op tournee
Verwerken ‘first flush’ moeilijk voor MBR
De TU Delft heeft een mobiel meetapparaat ontwikkeld om op locatie het zuiveringslib van een membraanbioreactor te karakteriseren. De meter kan de ‘deltaR20’-parameter vaststellen voor de filtreerbaarheid van het zuiveringslib. Met deze parameter, die eveneens op de TU Delft is ontwikkeld, kan het proces zo worden gestuurd dat het slib de membranen minder vervuilt, waardoor de doorstroom in de MBRinstallatie zo hoog mogelijk blijft. De komende maanden zal het meetapparaat in Italië, Engeland, België, Duitsland, Noorwegen en Nederland worden ingezet. De ontwikkeling van de meter is een van de projecten in het Europese MBR-onderzoeksprogramma Eurombra.
Niet de membranen maar de voorbehandeling is het meest kritische onderdeel van de fullscale communale membraanbioreactor op rwzi Varsseveld. Dat blijkt uit het Stowa-onderzoek naar de werking van de MBR. Bij de eerste aanvoer van regenwater, de ‘first flush’, komt zoveel vuil mee uit het riool dat de fijnroosters overbelast raken en het vuil doorlaten. Hierdoor treedt in de microzeven een storing op. Na het nemen van maatregelen heeft zich dit probleem op MBR Varsseveld nauwelijks meer voorgedaan. Het rapport beveelt het gebruik van fijnmaziger roosters aan bij nieuwe MBRinstallaties zodat de vervuiling bij de microzeven kleiner is en de storingsgevoeligheid afneemt.
Norit levert drie MBRinstallaties aan Turkije Het Enschedese bedrijf Norit gaat drie MBR-installaties bouwen voor de behandeling van percolatiewater op stortplaatsen in Istanbul en Trabzon in Turkije. De twee installaties in Istanbul krijgen een capaciteit van 5000 m3 per dag en moeten in medio 2007 operationeel zijn. Norit Membrane Technology levert dit project turn-key samen met een Turkse civiele partner. Norit gaat een derde MBR-installatie bouwen op een stortplaats in Trabzon.
Triqua total water solutions MemTriq
®
Crossflow MBR
SubTriq
®
Submerged MBR
AnTriq
®
Anaerobe MBR
DigesTriq
®
Vergaande slibbehandeling
FilTriq
®
Innovatieve effluentpolishing
Jarenlang gedegen en innovatief onderzoek heeft Triqua deze duurzame produkten & processen opgeleverd.
+31 (0)317 466644 • www.triqua.nl
19
E RCVI EI ERW MB R LE V EIRNAT N S
Specialisten in membraanbioreactoren advies
kennis
module
zeef
turn-key algemeen
3M Filtration Aqua Industrial Water Treatment Berghof Haren (050) 535 21 63 www.berghof-filtration.de
Biothane Systems International BRCC Colsen Delta Impex DHV Amersfoort (033) 468 20 00 www.dhv.nl
Enivro Chemie Haarlem (023) 534 54 05 www.enviro-chemie.nl
Facet International Grontmij De Bilt (030) 694 32 10 www.grontmij.nl
Hubert Stavoren Keppel Seghers K-Pack Water Treatment Koch/Puron (Duitsland) Logisticon Water Treatment Groot Ammers (0184) 60 82 60 www.logisticon.com
Multivis Waterbehandeling Nijhuis Water Techology Norit Membrane Techology Enschede (053) 428 70 10 www.noritmt.nl
Ondeo Industrial Solutions Paques Balk (0514) 60 85 00 www.paques.nl
Reko Industrial Solutions Rossmark Waterbehandeling Ede (0318) 69 15 00 www.rossmark.nl
Royal Haskoning Nijmegen (024) 328 42 84 www.royalhaskoning.com
RWB Afvalwater Septo Biotechniek Siemens Solis Engineering Tauw Technisch Bureau Bruine de Bruin TNO Proces industrie Apeldoorn (055) 549 39 43 www.tno.nl
Triqua Wageningen (0317) 46 66 44 www.triqua.nl
TU Delft X-Flow Enschede (053) 428 73 50 www.xflow.nl
Watec Waterbehandeling Wetsus-TTIW Leeuwarden (058) 284 62 00 www.wetsus.nl
Zenon/GE Water Dit overzicht is samengesteld op basis van het bedrijvenregister van WaterForum Online. MBR-specialisten kunnen daar gratis een basis vermelding krijgen en, tegen betaling, een extra opvallende vermelding met logo en actieve link. Zie: www.waterforum.net (onder rubriek: Producten ABC).
20
IMB N T ERRPVRI EAW KTIJK
Voor de productie van mout is veel water nodig, heel veel water. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de ontwerpers van een nieuwe moutfabriek in het Groningse Eemshaven hebben gekeken naar de mogelijkheden om water telkens opnieuw te gebruiken. Een membraanbioreactor biedt uitkomst.
Verregaand hergebruik van water in moutfabriek Eemshaven
Membraanbioreactor
Tekst: Arjan Veering Illustratie: Marco de Groot Foto’s: Norit en Ben van Dieren
Holland Malt, een combinatie van Bavaria en de landbouwcoöperatie Agrifirm, koos voor een membraanbioreactor (MBR) om het gebruikte water te zuiveren en weer grotendeels terug te leiden naar het proces: elke liter water wordt vijf keer gebruikt. Om niet het risico te lopen dat bepaalde kleine concentraties mineralen en metalen uit het gerst accumuleren in het water, wordt het voor éénvijfde ververst. “Tachtig procent van het gezuiverde water wordt hergebruikt, twintig procent wordt geloosd”, vertelt Ben van Dieren, technisch directeur bij Bavaria. “Het water dat we lozen is echter óók door onze zuiveringsinstallatie gegaan, zodat het effluent dat we in de haven laten stromen van drinkwaterkwaliteit is. Dat is natuurlijk ook belangrijk omdat we aan de Waddenzee liggen, de normen voor lozing zijn zeer streng”, aldus Van Dieren. Continu van goede kwaliteit Het water uit de mouterij krijgt in de MBR eerst een aerobe, biologische behandeling waarin afvalstoffen worden omgezet in koolzuur en stikstof. Daarna filteren de membranen het water om zelfs de zeer kleine organische deeltjes te kunnen verwijderen. Daarmee is het zuiveringsproces nog niet af, vertelt Henk Schonewille van Norit, de leverancier van de installatie: “Na de MBR komt nog een zuivering met actief kool. Dat is met name belangrijk om kleur- en geurresten te verwijderen. Tot slot volgt nog een desinfectie met UV als extra veiligheidsmaatregel.” Het systeem draait nu bijna een jaar, sinds de zomer van 2005,
en werkt volgens Van Dieren uitstekend. “Voor ons moet het water continu van goede kwaliteit zijn, het kan niet een keertje wat minder zijn. Dan zou de hele mouterij stil liggen. Tot nu lukt dat perfect.” Kwaliteit volledig in de hand De keuze voor de MBR-installatie is op zichzelf opmerkelijk, aangezien hergebruik van water uitermate gevoelig ligt in de voedingsmiddelenindustrie. Ben van Dieren beseft zich dat terdege. “Voor ons brouwproces zullen we nooit hergebruikt water nemen. We hebben we ons eigen bronwater, dat is juist onze trots”, benadrukt hij. In een mouterij, die eigenlijk een halffabrikaat produceert, is hergebruik wél mogelijk. “Water wordt gebruikt voor wassen en weken. Op het land staat gerst juist bloot aan allerlei externe invloeden. Wij wassen die dus met water waarvan we de kwaliteit volledig zelf in de hand hebben.” Het in Eemshaven toegepaste crossflow-systeem voor membraanfiltratie heeft Norit al over de hele wereld aan brouwerijen, mouterijen en andere industrieën verkocht. Doordat de membranen buiten de tank staan, vervuilen ze minder snel en is onderhoud en bediening veel makkelijker. Nadeel is dat het systeem meer energie verbruikt omdat het water en slib langs de membranen moet worden gepompt. “Voor Holland Malt stond robuustheid van de installatie voorop”, stelt Schonewille. “Er was geen tijd om dingen uit te proberen, daarom hebben we gekozen voor ons bekende crossflow-systeem. Overigens”, voegt hij toe, “op
21
MB RI NPTREARKVTI EI JW K
het totaalplaatje telt het energieverbruik niet zo zwaar. Er is minder onderhoud nodig, de bediening is makkelijker en de membranen hebben een hoge opbrengst per vierkante meter.” Bijna filosofische motieven Andere moutfabrieken en brouwerijen wagen zich, overigens vaak in stilte, ook aan hergebruik, maar schakelen daarvoor apparatuur achter de bestaande zuivering. Water kan dan één tot drie keer opnieuw worden gebruikt. Volgens Schonewille is dat vooral een optie voor reeds bestaande installaties. Bij nieuwbouw ziet hij veel meer heil in een MBR om efficiënt waterhergebruik mogelijk te maken en om footprint te besparen. Schonewille ziet, ondanks de huiver bij de bedrijven, vooral in de ‘food & beverage’-sector toekomst voor zulke systemen. “Het werkt excellent voor het afvalwater dat wat makkelijker biologisch afbreekbaar is. Denk aan brouwerijen, suikerfabrieken, aardappelverwerkers, frisdrankfabrikanten. Ook de lichte chemie is zeker een interessante markt voor MBR-systemen”, aldus Schonewille. Voor Norit vormen brouwerijen een belangrijke markt, zowel in Nederland als internationaal. Dit jaar gaat bij de Obolon-
draait ‘perfect’ brouwerij in Oekraïne een grote zuiveringsinstallatie van Norit in gebruik, met een capaciteit van honderd kubieke meter per uur. Salesmanager Henk Schonewille van Norit ontwaart de laatste tijd een trend. Vooral in gebieden waar water schaars is of een slechte kwaliteit heeft, komen membraantechnieken in beeld om het effluent weer voor hergebruik geschikt te maken. “We krijgen steeds vaker de vraag een membraanfiltratie achter de bestaande zuivering te plaatsen, bijvoorbeeld recent nog een grote installatie voor een Thaise brouwerij. Maar ook in Portugal of Rusland zie je effluent polishing. Allemaal markten die stuk voor stuk heel belangrijk zijn en kunnen gaan worden.” Terug in Nederland is Ben van Dieren van Bavaria uit bijna filosofische motieven enthousiast over de MBR. “Membraanfiltratie is een proces dat exacte hetzelfde is als dat in de wortels van een plant. Het past dus goed bij ons bedrijf, omdat we ook zo dicht bij de landbouw staan.”
Specificaties
- Project: waterzuiveringsinstallatie moutfabriek Eemshaven - Opdrachtgever: Holland Malt (samenwerking Bavaria en Agrifirm) - Leverancier: Norit Membrane Technology b.v. - Systemen: Norit Crossflow MBR met Norit X-Flow membraanmodules, Norit Actiefkoolfilter, UV-desinfectie. - Capaciteit: 65 m3 per uur, waarvan 55 m3 voor hergebruik, 10 m3 voor lozing
Installatie
De membraanbioreactor (MBR) van de moutfabiek in Eemshaven heeft twee tanks: een buffertank om het afvalwater op te vangen en een reactorvat waarin de biologische zuivering zich voltrekt. Vier membraanlijnen —elk weer met zes ultrafiltratiemodules— scheiden het gezuiverde water van het slib, waarna het permeaat geen vaste stoffen en bacteriën meer bevat. Daarna zuiveren twee in serie geschakelde actiefkoolfilters het water nog eens en halen daar voornamelijk resterende geur- en kleurstoffen uit. Tot slot zorgt een UV-installatie nog eens voor desinfectie van het gezuiverde water, zodat het weer geschikt is voor hergebruik. Holle vezelmembramen (rietjes) Standaard afvalwater slibkoek poreuze membraan schoon water
afvalwater
Crossflow schoon water poreuze membraan concentraat
afvalwater
schoon water © WaterFocus 2007
In de bak of ernaast?
Membraanbioreactoren bestaan in verschillende uitvoeringsvormen. Een van de belangrijkste verschillen is de plaatsing van de membranen. Bij interne membraanfiltratie bevinden de membranen zich in de beluchtingsbak zelf. De ondergedompelde membranen scheiden het slib en het water dus in de tank zelf. Bij externe (side-stream) membraanfiltratie staan de membranen buiten de aeratietank. Het water en slib wordt rondgepompt in een recirculatieleiding met een membraanunit. De Holland Malt-moutfabriek heeft een MBR met een externe membraanfiltratie, met het door Norit ontwikkelde ‘crossflow’-principe. In dat systeem stroomt het slib-watermengsel door de membraanbuisjes, waarna het permeaat in tegengestelde richting wegstroomt, vandaar ‘crossflow’. Voordeel is dat het systeem erg betrouwbaar is en minder onderhoud nodig heeft. Nadeel is dat het systeem veel energie verbruikt. Norit heeft inmiddels een nieuwe side-stream unit, AirLift, ontwikkeld waarbij de tubulaire membranen in verticale kolommen zijn geplaatst en die beduidend minder energie verbruiken. Het watertechnologiebedrijf heeft die eerst voor communale waterzuiveringen ontwikkeld, maar wil dit jaar het systeem ook in de industrie gaan toepassen.
Water treatment technologies TNO Science and Industry is an internationally recognized research based knowledge and technology organisation for corporate trade and government. Our activities concern sustainable development by process innovation. Development of innovative patented water treatment technologies is one of the main activities of the Separation Technology Department. For more information please contact Albert Jansen (
[email protected]).
TNO Science and Industry Our achievements in water treatment technologies DeNutritor - Biofouling prevention Moving Bed Adsorption - Waste water effluent polishing Memstill® - Desalination of seawater using waste heat Membrane Assisted Adsorption Separation - Removal of organics, endocryne disruptors, dyes and metals Membrane Assisted Crystalisation - Water softening Pertraction - Removal of organic components Membrane Bio Reactor - High flux filtration and optimal oxygen transfer NoONO - Removal of metals Emulsion Pertraction - Selective removal of metals Catalytic Membrane Contactor - Removal of NO3- or O2
TNO.NL
23
P O DIIU N TME RSK V I EI W W
M E N S E NW E R K
Uitlokken van topprestatie in watertechnologie Tekst: Drs. Ireen de Nijs-Vergeest, waarnemer in het SKIW-bestuur vanuit het programma Milieu & Technologie van SenterNovem.
De ontwikkeling van nieuwe watertechnologie wordt in Nederland aan alle kanten gestimuleerd. Als waarnemer in het bestuur van de Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie (SKIW) zie ik van dichtbij hoe watertechnologen actief bezig zijn. Op mijn werk bij SenterNovem, het EZ-agentschap voor innovatie en duurzaamheid, zie ik veel innovatieve projectvoorstellen op het gebied van watertechnologie voorbij komen. Ik merk, zowel bij SKIW als bij SenterNovem, dat kennisontwikkeling en samenwerking belangrijke voorwaarden zijn voor het succes van innovaties. Immers het in Nederland op de markt zetten van nieuwe wate rbehandelingstechnieken werkt beter als partijen vanaf het begin samen initiatieven nemen. Dat verbetert op de lange termijn ook de exportpositie. Kennisontwikkeling, samenwerking en exportbevordering staan dan ook centraal in het Innovatieprogramma Watertechnologie dat door de stuurgroep Watertechnologie binnen het NWP samen met het ministerie van Economische Zaken is ontwikkeld. De overheid ondersteunt dit Innovatieprogramma Watertechnologie gedurende een periode van vijf jaar met in totaal 80 miljoen Euro. Het ministerie van Economische Zaken heeft onder andere de innoWATOR subsidieregeling opgezet, een regeling die bedoeld is om kennis uit bijvoorbeeld kennisinstellingen door te ontwikkelen tot marktrijpe producten of diensten (meer informatie: www.senternovem.nl/watertechnologie). InnoWATOR is bedoeld voor innovatieve R&D-projecten uitgevoerd door samenwerkingsverbanden tussen bedrijven en kennisinstellingen, waarbij bij voorkeur ook potentiële eindgebruikers betrokken zijn. Vanuit andere programma’s van SenterNovem zoals Milieu & Technologie wordt ook duurzame innovatie van o.a. watertechnologie bevorderd. Het Milieu & Technologie programma is specifiek gericht op MKB-ondernemers, het accent ligt in dit programma vooral op milieuwinst. Het programma Milieu & Technologie steunt ook de activititeiten van SKIW gericht op het bevorderen van kennisoverdracht tussen bedrijven. Topprestaties Het innovatiebeleid van EZ is gericht op het uitlokken van
topprestaties in kansrijke gebieden. Dit kan alleen door maatwerk. Het Innovatieprogramma Watertechnologie zal op verschillende manieren helpen om de concurrentiepositie van de Nederlandse watersector op de wereldmarkt te verbeteren. Het programma behelst, naast de subsidieregeling innoWATOR, ook de oprichting van een Technologisch Top Instituut Watertechnologie. Dit instituut biedt bedrijven en kennisinstellingen de gelegenheid om ideeën uit de praktijk verder te ontwikkelen tot bruikbare concepten. Vanaf 2007 zal er ook aandacht zijn voor de stimulering van R&D op Europees niveau. Voor export kan de watersector vooral een beroep doen op de EVD, het agentschap van EZ dat ondernemers en publieke organisaties helpt bij internationaal ondernemen en samenwerken. Partner Van overheidszijde doen EZ en SenterNovem er alles aan om de prioriteit die dit beleidsveld op papier heeft ook in de praktijk waar te maken. Naast de financiële injectie van 80 miljoen Euro via het Innovatieprogramma Watertechnologie, stelt de overheid hiertoe ook haar netwerk en capaciteit ter beschikking om samen met u de gestelde doelstellingen te realiseren. Oftewel EZ/SenterNovem als uw partner in innovatie. De sleutel tot succes ligt mede in handen van de watersector zelf. Door gebruik te maken van de kennis, steun en netwerken van SenterNovem komt het halen van de door het veld gestelde doelen zoals exportverdubbeling dichterbij.
Over SKIW De Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie (SKIW) wil een bijdrage leveren aan innovatie in de Nederlandse industrie op het gebied van waterbehandeling en opinievorming over relevante technologie, wetgeving en milieuaspecten. De stichting bevordert vooral het onderlinge contact tussen de leden en is een sociëteit waar de industriële watertechnologen elkaar makkelijk kunnen vinden om kennis te delen en op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen. Meer informatie:
[email protected].
ADVERTORIAL
W
elke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert u het gewenste resultaat voor: zuiveren van afvalwater, productie van proceswater en bereiding van drinkwater. Vanzelfsprekend is het ontwerp, de bouw en installatie bij Logisticon in vertrouwde handen. Net zoals de volledige verantwoordelijkheid voor het beheer en onderhoud, met
Logisticon Water Treatment b.v. Energieweg 2, Industrieterrein Gelkenes Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers Tel.: +31 (0)184 - 608 260 Fax: +31 (0)184 - 608 280 e-mail:
[email protected] www.logisticon.com
garantie van betrouwbare en duurzame resultaten. Een mooi voorbeeld hiervan is de realisatie van membraan bioreactoren (MBR), die in samenwerking met KOCH Membrane Systems (een vooraanstaand membraan leverancier) gerealiseerd zijn. Logisticon: oplossingen van het zuiverste water! Voor verkoop, verhuur en lease!
Koch International B.V. Koch Membrane Systems Division Bijkhoevelaan 12 B-2110 Wijnegem Belgium Tel: +32-3-641-6583 Fax: +32-3-647-2879
[email protected] www.kochmembrane.com
25
P O D IIU N TME ROVPI EI W W
M E N S E NW E R K
Samen werken, samen delen Tekst: Ronald Hopman, Manager Kiwa Industrie & Water
In deze wereld van aandeelhouderswaarde, kostenbesparingen en focus op kernactiviteiten is het niet verwonderlijk dat bij veel industriële bedrijven de personeelscapaciteit op het gebied van water onder druk staat. Mensen gaan met pensioen en worden niet opgevolgd, er wordt bezuinigd op ‘ondersteunende afdelingen’, kortom water krijgt minder aandacht. Tegelijkertijd is er een duidelijk toenemende behoefte bij de industrie waarneembaar aan kennis van en inzicht in ontwikkelingen op het gebied van waterkwaliteit entechnologie. Als Kiwa Industrie & Water merken wij dat dagelijks aan de grote belangstelling voor alle activiteiten die wij samen met de industrie ontwikkelen. En het woord samen is zeer goed van toepassing op deze activiteiten. Zo is er inmiddels een zestal Netwerkgroepen actief, waarin vertegenwoordigers van een groot aantal industriebranches —zoals Voeding, Chemie of Papier— en industriewaterbedrijven met elkaar van gedachten wisselen over uiteenlopende actuele thema’s op industriewatergebied. Samen kiezen ze de gespreksonderwerpen en samen bespreken ze hun goede en slechte ervaringen en de implicaties daarvan voor hun bedrijf. Wens Op initiatief van verschillende Netwerkgroepen is vorig jaar het multiclient Onderzoeksprogramma Industrie & Water (OPIW) gestart. In dit programma bepalen de deelnemers samen de onderwerpen, stellen ze samen de projectvoorstellen vast, voeren ze samen het project uit en delen ze samen de kosten van het project. Een belangrijk aspect daarbij is dat de deelnemers niet hoeven deel te nemen aan het hele Onderzoeksprogramma, maar zelf bepalen welke projecten voor hen belangrijk zijn. Deze werkwijze sluit mooi aan bij de wens van de Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie (SKIW) om industriële watergebruikers meer te betrekken bij en te laten sturen in onderzoeksprogramma’s. Om —meer fundamenteel— onderzoek uit te laten voeren naar scheidingstechnologie heeft een groot aantal bedrijven uit de voedings- en procesindustrie zich verenigd in het Dutch Separation Technology Institute. Een van de sectoren
betreft Proceswater. Momenteel wordt hard gewerkt aan het opzetten van de eerste onderzoeken in deze sector. Hierbij wordt een nadrukkelijke samenwerking gerealiseerd met het meer op toegepast onderzoek gerichte OPIW. Grensoverschrijdend De samenwerking blijft niet beperkt tot Nederland. Inmiddels neemt ook een aantal Vlaamse industriële bedrijven en waterbedrijven deel aan Netwerkgroepen en het OPIW. Ook elders in Europa staat samenwerking tussen industriële watergebruikers zeer hoog op de agenda. Zo is in de call voor het zevende kaderprogramma Water het onderwerp Industrieel Water opgenomen, waarbij als randvoorwaarde is gesteld dat voorstellen voor minstens vijftig procent activiteiten moeten omvatten van industriële watergebruikers. Hiermee wordt het belang van deelname van, aansturing door en samenwerking tussen industriële watergebruikers onderstreept. En die samenwerking rondom industriële waterexpertise en onderzoek, die loont. Samen voorkomen we dat het wiel verschillende keren wordt uitgevonden, samen besparen we kosten, samen motiveren we watermensen bij de watergebruikende industrie en samen verbinden we wetenschap, toegepast onderzoek en de praktijk. Als Kiwa Industrie & Water willen wij daar graag ons steentje aan blijven bijdragen.
Over OPIW Het Onderzoeksprogramma Industrie & Water (OPIW) bundelt Nederlandse en Belgische industriële bedrijven, waterbedrijven en leveranciers en Kiwa Industrie & Water om actuele vraagstukken op het gebied van water in de industrie aan te pakken. OPIW geeft bedrijven de mogelijkheid met partners uit verschillende industriebranches samen te werken aan onderwerpen van gezamenlijk belang. Meer informatie: www.kiwa-iw.nl
y /(
'y} ! ] +}~}{ (
} }} } (
y "|~ |
|}} }} y} y |} } |} y }
(yy
yy }~ ôïë
"|~ | z~ } |}}}{}
y } yy
y}}| z}zyy}|
}z}
y ] } } {yy{} (} |}
}} } (
} |} |} y /(
}} } }|}} |}}z}}~} (} }{
}} } |} yy } |}} y íð
ôïë
"} }
y
|~y|{
27
WATI NE TREMRAV RI EKWT
Meer subsidiemogelijkheden voor milieu-innovaties MKB-bedrijven uit de industrie kunnen in 2007 weer rekenen op de steun van de overheid voor het ontwikkelen, uitproberen of beter in de markt zetten van innovatieve processen, producten en/of diensten die milieuwinst opleveren. Via het programma Milieu & Technologie (M&T) van SenterNovem zijn de subsidiemogelijkheden sinds 9 maart zelfs uitgebreid met twee extra projectcategorieën: industrieel haalbaarheidsonderzoek en industrieel onderzoek. Nieuw dit jaar is ook dat internationale samenwerkingsprojecten over duurzaam grondstofgebruik via M&T subsidie kunnen krijgen van het Europese netwerk Susprise voor duurzame ondernemingen. Suprise: Nederlandse bedrijven kunnen samen met een partner uit Oostenrijk, Duitsland, Denemarken, Vlaanderen en/of Baskenland een projectvoorstel indienen. Iedere projectpartner krijgt subsidie vanuit zijn eigen land. Indienen kan tot en met 1 juni 2007. Meer informatie: SenterNovem, Utrecht (030) 239 34 93 www.senternovem.nl/milieutechnologie www.susprise.net
DHV opnieuw aan de slag in West-Balkan DHV tekende een derde contract voor de WestBalkan. Het contract van 4,7 miljoen euro betreft het ontwerp en de bouw van een volledige slibverwerkingslijn voor een rioolwaterzuiveringsinstallatie in de stad Subotica in Servië. De nieuwe lijn moet over twee jaar klaar zijn. Meer informatie: DHV Water, Amersfoort (033) 468 20 00 www.dhv.nl
Massaflowmeter Optimass 1300 De Optimass 1300 massaflowmeter van Krohne meet massa, volume en dichtheid van zowel vloeistoffen als gassen. De flowmeter zit een dubbele rechte buis en is ontworpen voor standaard toepassingen in de gehele industrie. De Optimass 1300 is leverbaar in vier diameters: van DN15 tot en met DN50. Bij deze diameters hoort een nominale flow van respectievelijk 4.800 kg/h, 20.000 kg/h, 60.000 kg/h en 125.000 kg/h. De maximale druk is 100 bar en de te meten dichtheden lopen uiteen van 400 tot 2.500 kg/m3. Standaard flens- en hygiënische aansluitingen zijn leverbaar. Meer informatie: Krohne Nederland, Dordrecht (078) 630 62 00 www.krohne.nl
Rectificatie Christ Holland In het noviteitenoverzicht van de Aqua Nederland vakbeurs in de vorige editie (pagina 29) zijn enkele fouten geslopen. Het bedrijf Christ Holland is gevestigd in Zoeterwoude, en niet Zoetermeer zoals abusievelijk is vermeld. Verder wordt gesproken over een 20ft-container voor twee units. In werkelijkheid gaat om twee containers met ieder één unit. Verder is de mobiele installatie bedoeld als noodvoorziening die snel bij een bedrijf geplaatst kan worden als tijdelijke productieunit voor demiwater. Het bericht suggereert dat de installatie kan dienen als alternatief voor een vaste demi-installatie. Dat is volgens Christ Holland absoluut niet het geval.
28
ARKT IWAT N T E RE VR IME W Norit Membrane Technology Norit Membrane Technology
Logisticon Water Treatment
Kiwa Certificatie en Keuringen Enschede
Kiwa Certificatie en Keuringen
Rijswijk
Logisticon Water Treatment BV
Groot Ammers
Adres: Postbus 731, 7500 AS Enschede Website www.noritmt.nl Email
[email protected] Tel. 0534-287010, Fax 0534-287011
Adres: Postbus 70, 2280 AB Rijswijk Website www.kiwa.nl Email
[email protected] Tel. 070-4144400, Fax 070-4144420
Adres: Energieweg 2, 2964 LE Groot Ammers Website www.logisticon.com Email
[email protected] Tel. 0184-608260, Fax 0184-608280
Leverancier van: Actieve kool • Afvalwaterbehandeling Drinkwaterbehandeling • Membraantechnologie Omgekeerde osmose • Ultrafiltratie
Leverancier van: Certificatie/onderzoek • Inspecties • Keuringen Kwaliteitszorg • Onderzoek • Opleidingen
Leverancier van: Afvalwaterbehandeling • Drinkwaterbehandeling Membraanfiltratie • Omgekeerde osmose Proceswaterbehandeling
ABC
Producten
Actiefkoolfiltratie Beluchtingssystemen Fiber Filtration Landustrie Sneek Norit Membrane Technology Vacuplast Lucht Wilo Advies BRCC Certificering Evides Industriewater Kiwa Certificatie en Keuringen Royal Haskoning (nieuw) Afscheiders Alfa Laval Benelux Poly Products
Desinfectie Alldos Aquador ProMinent
Afvalwaterbehandeling ABB Alfa Laval Benelux Alldos BRCC Enviro Chemie (nieuw) Evides Industriewater Fiber Filtration Hatenboer-Water Logisticon Water Treatment Nijhuis Waterbehandeling Norit Membrane Technology ProMinent Rochema Watertechniek Rossmark Waterbehandeling Vacuplast Lucht
Grondwater Van Essen Instruments Inspectie Kiwa Certificatie en Keuringen Koelwaterbehandeling Rochema Watertechniek Legionellapreventie Alldos Aquador BRCC Lubron Waterbehandeling Royal Haskoning
ProMinent ProMinent Verder
Leverancier van: Afscheiders • Afvalwaterbehandeling • Desinfectie Drinkwaterbehandeling • Filters • Flocculatie • Pompen
Membraanfiltratie Alfa Laval Benelux BRCC Christ Holland Enviro Chemie Evides Industriewater Hatenboer-Water Logisticon Water Treatment (nieuw) Lubron Waterbehandeling Nijhuis Waterbehandeling ProMinent Royal Haskoning Rossmark Waterbehandeling Meet- en regelapparatuur ABB Alldos ASV Stübbe Hirschman Electronics Interline Systems Van Essen Instruments Onderzoek Wetsus
Vleuten
Adres: Postbus 12, 3450 AA Vleuten Website www.prominent.nl Email
[email protected] Tel. 030-6779280, Fax 030-6779288
Opleidingen Kiwa Certificatie en Keuringen PAO Delft Wateropleidingen Pompen ASV Stübbe Duijvelaar Pompen ProMinent (nieuw) Landustrie Sneek Wilo Proceswaterbehandeling ABB Christ Holland Evides Industriewater Hatenboer-water Logisticon Water Treatment Lubron Waterbehandeling Norit Membrane Technology (nieuw) Slibbehandeling Alfa Laval Benelux Landustrie Sneek
Zoekregister online Dit productenoverzicht is samengesteld op basis van gegevens uit het bedrijvenregister van WaterForum Online. Met maar liefst 400 trefwoorden kunt u online snel een selectie maken uit de bijna 1000 leveranciers. De hierboven genoemde bedrijven zijn sponsors van WaterFocus en WaterForum Online. Wilt u uw bedrijf ook laten opnemen in dit bedrijvenregister, stuur dan een email naar:
[email protected] of bel (073) 621 96 15.
Kijk op: www.waterforum.net rubriek Producten ABC
29
WATI NENRTOV T EMRAVI TRI EKIW
Flowmeter FXE4000 met vergrote lineariteit ABB in Rotterdam heeft het programma elektromagnetische flowmeters uitgebreid met de FXE 4000 plus. De nieuwe flowmeter is de opvolger van de FXE 4000-serie, waarbij verschillende specificaties zijn verbeterd en het uiterlijk is veranderd. Een variëteit aan procesaansluitingen zorgt ervoor dat de meter universeel is en in vrijwel elke applicatie kan worden ingezet. Naast de standaardmodellen wordt de FXE 4000 plus ook geleverd in EHEDG- en 3A-goedgekeurde uitvoering. Daarmee leent de flowmeter zich volgens ABB ook voor toepassing in de voedingsmiddelen- en farmaceutische industrie. Meer informatie: ABB, Rotterdam (010) 407 89 11 ww.abb.nl
Goedkeuring voor anodische oxidatie van Ecodis De Commissie van deskundigen materialen en chemicaliën leidingwatervoorziening (CvD MC) heeft het Ecodis-systeem goedgekeurd voor het bestrijden van legionella. De toelating door commissie CvD MC betekent volgens de Belgische fabrikant dat het Ecodys-systeem de eerste alternatieve waterdesinfectietechniek is met een Verklaring van geen bezwaar (VGB). De Nederlandse overheid is altijd terughoudend geweest met het toelaten van legionellatechnieken die werken met chemicaliën en zouten. De voorkeur is altijd uitgegaan naar opwarmen
van leidingwater tot boven 60°C. Vanwege de hardnekkigheid waarmee de legionellabactierën zich in de leidingnetten kunnen nestelen en de soms gecompliceerde bouwkundige situatie in ziekenhuizen, hotels, openbare gebouwen en industrie, heeft de overheid doen besluiten ook anodische oxidatie toe te staan. Meer informatie: Ecodis, Etten-Leur (076) 544 17 66 www.ecodis.be
Waterbeheerssysteem voor autowasstraten Het bedrijf Afvalwatertechniek Natuurbeton Milieu stond eind maart op de Auto RAI met het integrale waterbeheerssysteem BROW. Het systeem zuivert het vervuild water van autowasstraten zodat het water weer kan worden hergebruikt. Het bedrijf heeft al een aantal BROW-systemen geplaatst. BROW kenmerkt zich door het gebruik van verschillende soorten water waarbij het meest vuile water voor de minderwaardige toepassingen gebruikt wordt. Daarnaast wordt het schoonste water —
regenwater en osmosewater— alleen gebruikt voor de laatste spoeling van het gewassen voertuig. Zo heeft elke waterkwaliteit zijn eigen functie binnen de wasstraat. Het totale waterevenwicht binnen de wasstraat wordt bewerkstelligd door het toevoegen van regenwater bij watergebrek. Meer informatie: Afvalwatertechniek Natuurbeton Milieu, Nederweert (0495) 46 12 12 www.afvalwatertechniek.nl
duijvelaar pompen Uw productieproces luistert uitermate nauw. De kwaliteit van water in het proces telt. De duurzaamheid van de installaties telt niet minder. Twee redenen waarom Duijvelaar Pompen werkt met roestvaststaal. We passen het toe in de meest complexe projecten. Maar de kracht van Duijvelaar Pompen reikt verder. De gehele realisatie blijft in eigen huis en wordt daarom volledig op uw wensen afgestemd. Onze eigen afdeling Electrical Engineering integreert de besturing optimaal binnen uw bedrijfsvoering. De ideale installatie voor uw productieproces wordt compleet door ons gerealiseerd. Dat mag met récht een sterk staaltje worden genoemd.
sterk staaltje
de dynamiek van water
www.dp.nl
31
IN C AT ERRRVI EI ERW E Toen Andreas Giesen in 1989 als Scheikundig Technoloog de TU Delft verliet, had hij relatief weinig op met waterzuivering. Ook was hij er het type niet naar dat langer dan een jaar of vier bij dezelfde werkgever wilde blijven. Maar het liep allemaal anders. Giesen liep tegen het voor hem onbekende DHV aan en achttien jaar later werkt hij er nog steeds. Hij is er deskundig op het terrein van industriële waterzuivering maar bovenal innovatiemanager.
Het hart verpand aan water Tekst: Douwe Korting
“Een open functie die ik zelf mag invullen”, zo omschrijft Andreas Giesen (1965) de functie van innovatiemanager die hij sinds eind 2004 bij DHV bekleedt. “Mijn positie maakt het mogelijk om innovaties te verzilveren. De kruisbestuiving tussen de technische inhoud van industriële waterzuivering en de wensen van klanten, daar draait het allemaal om.” Een van de meest omvangrijke innovatieve technieken waarmee Giesen in zijn sas is, is Nereda. Een waterzuiveringstechniek met aërobe slibkorrels die snel bezinken waardoor de zuivering niet zoveel ruimte in beslag neemt. DHV ontwikkelde de techniek samen met TU Delft, STW en STOWA. “We hebben gekozen voor een geïntegreerde productontwikkeling- en marketingstrategie. Ik heb zowel meegewerkt aan de bouw, als de implementatie ervan. Nereda vindt momenteel haar weg in de industriële sector. De uitdaging ligt nu in internationalisering en een stuk opschaling voor grote huishoudelijke zuiveringen.” Vernufteling In 2005 won Nereda de Vernufteling, een prijs van ONRI, KIVI NIRIA en De Ingenieur. “De publiciteit die dat genereerde, was een sterke katalysator voor de verdere marktintroductie en doorontwikkeling”, vertelt Giesen niet zonder trots. Later won DHV met Nereda ook nog de Procesinnovatieprijs. Naast Nereda richten Giesen en zijn collega’s hun pijlen onder andere op de doorontwikkeling van membraanbioreactoren. Ook niet zonder succes, want een jaar nadat de demoplant in Varsseveld officieel in werking trad, won DHV opnieuw de Vernufteling Giesen is niet iemand die zijn carrière bewust uitstippelt. “Ik heb mijn hart wel verpand aan water en industrie en vooral
de technische complexiteit biedt mij uitdagingen. Maar ik verkies het creëren van kansen en het pakken van kansen als ze voorbij komen.” Zoektocht In weerwil van zijn werkterrein ziet Giesen in zichzelf geen idealist. Hij omschrijft zijn werk als een zoektocht naar een grotere kosteneffectiviteit in combinatie met de zorg voor een beter milieu. “In de industriële omgeving waarin ik verkeer, gaat kosteneffectiviteit nog steeds boven milieuwinst. Al nadert daar wel een omslagpunt.” Als voorbeeld haalt hij een Chinees project aan waarvoor DHV een ontwerpcompetitie heeft gewonnen. Het gaat om een integrale gebiedsontwikkeling waarbij ondermeer 42 vierkante kilometer land word gewonnen uit zee. Bij de zoetwatervoorziening voor woningen en bedrijven in dat gebied wordt voor een belangrijk deel gebruik gemaakt van gezuiverd afvalwater. “Dat is pure winst”, vindt Giesen. Een land als China staat immers niet direct bekend om zijn duurzame ontwikkeling. Volgens de innovatiemanager verdient zo’n investering zichzelf indirect terug. Een duurzame omgeving leidt tot een beter klimaat voor wonen en werken en dat levert weer economische meerwaarde op. “De culturele weerstand tegen dergelijk hergebruik is nu groot, maar neemt duidelijk af ”, constateert Giesen. “Over twintig jaar, is het een heel conventionele waterbron, daar ben ik van overtuigd.”
Andreas Giesen (1965)
1989: Studeert af als Scheikundig Technoloog en treedt als procesingenieur in dienst bij DHV met als aandachtsvelden drinkwater, huishoudelijk afvalwater en industrieel proces- en afvalwater 1993: Teamleider industrieel water en afvalwater (DHV) 1998: Hoofd Procestechnologie (DHV) 2004: Manager Innovatie- en Productontwikkeling (DHV)
32
IINNTTEERRVNI AT E WI O N A A L
World Water Press Serving International Contacts and Information Via het internationale samenwerkingsverband World Water Press houdt WaterFocus u op de hoogte van het nieuwsaanbod uit de wereldwijde watermarkt. Het nieuws is in kaart gebracht door Global Water Intelligence, één van de partners in World Water Press
DESAL DELIGHT
Doosan looks set to get what it has been longing for: a major reference in reverse osmosis desalination which it can call its own. Insiders say the Korean giant, which has been looking to diversify its technology base outside MSF esalination, is low bidder —by a large margin— for the 150,000m3/d Shoaiba RO extension in Saudi Arabia. It was up against Spanish RO specialist Cobra Tedagua. The extension has had to be set up as a separate project company with the same shareholders as the original Shoaiba IWPP (ACWA Power Projects, Malakoff, Khazanah and Tenaga Nasional Berhad), but with different lenders. Financial close is expected by the end of the month. The victory at Shoaiba will temper Doosan’s disappointment at losing The MSF component of the Jebel Ali M Station in Dubai to it arch-rival Fisia talimpianti. It wasn’t all bad news from Dubai. Doosan was awarded the $1.14 billion power island.
Down the coast in Abu Dhabi, we were expecting the announcement of the low bidder on the contract to manage drinking water and electricity distribution in Abu Dhabi and Al Ain. But there has been no news: it seems that the uthority is looking at alternatives. Suez Environment remains bullish about the
project. CEO Jean-Louis Chaussade flew out to Abu Dhabi this month to ink an agreement to work with the Al Qudra Group on water and wastewater projects in the emirate. Suez seems to have a good eye for partnerships. It is bidding with ACWA Power for the Riyadh city water management contract.
CHOPPY MARKETS Overall, the water sector did no better than the market as a whole during the recent equity market turmoil – furthermore, there was no discernable flight to quality within the sector. Pictet’s Water Fund (which has a reasonably conservative portfolio) is down 1.81% so far this year, against 1.84% for its benchmark, the MSCI World Equities Index. Even less happy with recent stock market volatility were those working on the initial public offering of 3i Infrastructure Limited. The £700 million deal —the largest for a European infrastructure investment company to date— was launched bang in the middle of the market turmoil, and ended up at the smaller end of the targeted £7001,300 million range. 3i Group will hold approximately 46% of the initial share capital of the new company and, as part
of the deal, 3i Infrastructure will acquire a portfolio of UK infrastructure investments from 3i Group, including its stake in Anglian Water Group.
EARNINGS SEASON The French majors announced their earnings figures in early March (revenue figures had already been released in February). Veolia Water showed a strong improvement in profitability, with operating income from ongoing operations rising by 16.3% at constant exchange rates to ½1,163.4 million, with Europe leading the way. Income in Asia and in the Africa/Middle East zone was said to have “accelerated significantly”, while Veolia Water Solutions and Technologies “showed strong improvement” in profitability. Suez Environment saw earnings before interest, tax, depreciation and amortisation rise 7.8% to ½1,983 million. “This strong progression is explained mainly by new waste services contracts (including Zorbau, Spolana, Sleco, and SCIP) and water contracts (Vallauris, Briançon, and Dunkirk),” the company said. “These strong positions are bolstered by value-creating acquisitions and selective evelopments in low-capital intensive activities (services provided in Water in France, PFI UK, Water in China, and the Algiers contract).”
33
N TIEORNVAI EAW I N T E R NIAT L
TASTE FOR CHILE Having shown Berlinwasser International the cold shoulder, Marubeni is now considering expanding its activities in Latin America. It has owned Chilean water company Aguas Décima since October of last year, and is now interested in broadening its footprint in the country, It has expressed an interest in taking stakes in Essbío and Aguas Nuevo Sur, Maule, S.A., both of which are controlled by Southern Cross. Southern Cross confirmed that it is analysing a number of offers, including that of Marubeni, ahead of taking a decision.
MARCH AGAINST APRIL Ulstermen will start paying for their water from 1st April, when Northern Ireland Water Limited is set to replace the Water Service as the water and sewerage undertaker in Northern Ireland. The average combined bill will be around £100 initially, but will rise to around £340 in three years’ time, once the charges have been fully phased in. The conversion of a national mindset from the concept of free water to having to pay for it is seldom easy, and the “We Won’t Pay Campaign” plans to make its stand during a protest march on the streets of Belfast the day before the charges are due to be phased in.
SAVING THE WORLD The World Bank has restructured the part of the organisation with includes its water sector activities. A new grouping, modishly named the Sustainable Development Network, has been set up through the merger of the Infrastructure Department and the Environmental & Socially Sustainable Development Department. Kathy Sierra, former boss of infrastructure, will head the new group. The hope is that the Bank can make sustainability its competitive advantage. It certainly needs one. With so much cheap credit washing around the world, potential customers
may be wondering whether they need the disciplines of the World Bank.
largest desalination plant on March 2, two days after building work began.
Development bankers have to get used to the feeling of being unwanted. The International Financing Corporation was terribly proud of its involvement in the financing of the Tlalnepantla wastewater treatment plant in Mexico, using an $8.8 million peso-denominated loan with a partial credit guarantee. It may have been a small deal, but it promised to be the beginning of a big new business in subnational finance in local currencies. Too bad that the municipality has now bought back the loan, because it saw the opportunity to refinance more cheaply in the local market.
Finally we have a genuine foreigner winning a project in the Acuamed programme. The 80,000m3/d Campo de Dalías plant was tendered on a 15year DBO basis, and a consortium led by Veolia Water, with its local subsidiary Veolia Agua, has been awarded the 148.2 million contract. The French group will hold a 43% stake in the project, with Malaga-based construction company Grupo Sando (38%), engineering company Inypsa (14%) and electrical engineers Crescencio Pérez (5%) making up the rest of the group.
UK MERGER IMPACT In early March, the UK competition Commission published its provisional findings on the proposed merger of South East Water and Mid Kent Water. The CC’s inquiry group found that the merger would likely have an adverse impact on the comparisons Ofwat makes using its operating expenditure models, though it was estimated that the impact would be small, in the order of £5 million for one review period. Among the three possible remedies put forward by the CC is a divestiture option, which would mean either South East or Mid Kent will be put up for sale later this year. The commission is expected to publish its decision in early May.
For more information on Global Water Intelligence, please contact Alison Ireland, sales & marketing manager:
[email protected] or www.globalwaterintel.com
SENSE AND NONSENSE Esteban González Pons, minister for territory and housing in the Valencia regional government, has described the 220,000 m3/d desalination plant being built at Torrevieja as “a nuclear power plant of the sea”, referring to its alleged environmental impact. His department started legal proceedings to halt construction at what will be Europe’s
WORLD WATER PRESS
34
ISNETREVRIVCIEEPA W GINA AGENDA 15 - 17 mei, Harrogate, Groot-Britannië Membranes for water and wastewater treatment Internationale conferentie over het gebruik van membraantechnologie in water en afvalwater. IWA en ConferenceOrg.com Limited, Shropshire, Groot-Britannië (0044) 1938 561 761. www.iwamembranes.info 22 mei, Leuven, België Duurzaam watergebruik in de industrie Workshop over de productie van water op maat, rationeel watergebruik en hergebruik. Aquarama, Dottignies, België (0032) 56 77 13 10. www.aquarama.be 24 mei, Gouda Inside Symposium over de resultaten van vijf jaar onderzoek naar nieuwe dijkversterkingtechnieken. Projectbureau Inside, Gouda (018) 254 06 50. www.dijkversterking.nl
14 - 16 juni, Maastricht 1st IWA utility conference on ‘customer connection’ Internationale conferentie over de relatie tussen waterbedrijven en hun klanten. IWA, p/a Moorga, Bergen (072) 589 90 62. www.moorga.com 21 - 22 juni, Leeuwarden Wetsus Water Challenge Kennismakingsdagen bij het onderzoekscentrum Wetsus voor studenten en afgestudeerden die verder willen in onderzoek op het gebied van watertechnologie. Wetsus, Leeuwarden (058) 284 62 00. www.wetsus.nl 27 juni, Zwolle Industrieel Water 2007 Congres met actuele, praktijkgerichte informatie op het gebied van industriewater, vol nieuwe ondernemersinzichten. Euroforum, Eindhoven (040) 297 49 77. www.euroforum.nl
VOORUITBLIK OP W AT E R F O C U S 2 0 0 7 Dit jaar zal in iedere editie van WaterFocus een onderwerp centraal staan: 6 juli - Markt in beeld - Bedrijfspresentaties 5 oktober - Legionellapreventie 7 december - Meet en regel
Voor redactionele bijdragen:
[email protected] Voor adverteren:
[email protected]
Actuele agenda online Deze, en nog veel meer evenementen, zijn te vinden op de website WaterForum Online. Vanuit de agenda kunt u bij de meeste evenementen direct door klikken voor het programmaoverzicht en eventueel digitaal aanmelden.
Kijk op: www.waterforum.net
ADVE RTE NTI E I N D EX Adverteerder
Pagina
Telefoon
E-mail
Website
ABB Alldos ASV Stübbe Nederland B.V. Berghof Duijvelaar Pompen Hirschman FMC Foret Triqua BV Logisticon Water Treatment b.v. Norit Membrane Technology Ondeo Industrial Solutions Poly Products B.V. Pro Water B.V. TNO Industrie en Techniek Wetsus
6 26 16 2 30 35 12 18 24 36 10 16 12 22 10
(076) 508 62 00 (051) 542 57 89 (026) 383 12 46 (0049) 712 189 41 00 (0172) 48 83 88 (0294) 46 25 55 (0034) 934 175 24 (031) 746 66 44 (018) 460 82 60 (053) 428 70 10 (043) 352 75 79 (0183) 50 71 61 (074) 291 51 50 (055) 549 39 43 (058) 284 62 00
[email protected] [email protected] [email protected] info@berghof-filtration.de
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]
www.abb.nl www.alldos.com www.asv.stuebbe.nl www.berghof-filtration.de www.dp.nl www.hirschman.nl www.fmcforet.com www.triqua.nl www.logisticon.com www.norit.com www.ondeo.nl www.polyproducts.nl www.prowater.nl www.tno.nl www.wetsus.nl
(040) 297 49 77 (040) 297 49 80 (025) 122 08 44
[email protected] [email protected] [email protected]
www.euroforum.nl www.sbo.nl www.wilo.nl
BIJSLUITERS Euroforum SBO Wilo Nederland B.V.
C O LO F O N WaterFocus, magazine voor en over Industrie enWater, is een uitgave van:
NovaForum Business Media BV, Postbus 447, 5201 AK Den Bosch, (073) 621 96 15, www.novaforum.net Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management in de industrie (textiel, papier, voeding, chemie, etc.), de drink-, proces- en afvalwatersector en in toeleverende sectoren. Oplage 5.000 exemplaren Uitgever Rinus Onland Hoofdredacteur Jac van Tuijn Redactie Constant Gras, Douwe Korting, Arjan Veering, Olav Lammers, Marc van der Put (eindredactie) Redactie secretariaat Manolda Potters,
[email protected] Met medewerking van: Ben van Dieren, Andreas Giesen, Marco de Groot (illustraties), Ronald Hopman, Albert Jansen, Michelle Muus (fotografie), Ireen de Nijs - Vergeest, Henk Schonewille, Hans Zwakman (fotografie) Verkoop Henk van der Brugge, Acquimedia, telefoon: (0184) 41 45 66,
[email protected] Verkoop secretariaat Peggy Tuinstra, telefoon: (073) 621 96 15,
[email protected] Abonnementenadministratie WaterFocus wordt op aanvraag toegestuurd aan de relevante doelgroepen. De prijs van losse nummers bedraagt 10,00 euro. Aanvraag en/of adresmutaties via
[email protected] Vormgeving Matchfield Concept & Design, Hoofddorp Druk Den Haag offset B.V. Rijswijk Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te ‘s Hertogenbosch. Copyright NovaForum Business Media BV, 2007 Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterFocus is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.
In stormachtige tijden komt het bij Industrial Ethernet vooral op één ding aan: volledig betrouwbare verbindingen over langere afstanden. Fiber optic kabel is één van de manieren om dit te bereiken. Hirschmann heeft haar reeks mogelijkheden voor OpenRail switches uitgebreid. Beschikbaar met 3 of 4 poorten bieden deze producten een hoog niveau van flexibiliteit. Optische HiperRing kan nu gecombineerd worden met een optische ring koppeling. www.hirschmann.com
Hirschmann. Simply a good Connection. INDUSTRIAL NETWORKING · FIBERINTERFACES · INDUSTRIAL CONNECTORS
www.laessingmueller.de
Hirschmann laat een frisse wind waaien: OpenRail 3+4 FX switches.
Norit MBR .O DOUBTS .ORIT *UST PROOF
Norit MBR
AirliftTM MBR • Municipal applications
Norit MBR technology is typically placed outside the bioreactor. It is a clean and dry set-up, has high permeate quality through genuine ultrafiltration membranes and provides easiest maintenance and cleaning. Based on the successful Crossflow MBR concept, Norit developed the revolutionary AirliftTM technology. Norit Airlift
TM
MBR combines all benefits of the out-of-basin pla-
• Typical waste loads are below 1,000 COD • Low energy < 0.25 kWh/m3
Crossflow MBR • Industrial applications
cement of the membranes with low energy levels. Contact us to
• Typical waste loads range from 1,000 to 50,000 COD
hear which MBR concept is best for your situation.
• Proven robust and simple
www.mbr.norit.com
