Meetinstrument Verpleegkundige Standaard

Onderzoek & Praktijk

Trefwoorden • Meetinstrumenten • Kwaliteit • Beroepsgroep

Auteurs drs. A. (Annemiek) Klaassen, afdeling kwaliteit en veiligheid, Atrium MC Parkstad, Heerlen a.klaassen@

Meetinstrument ‘Verpleegkundige Standaard’ Atrium Medisch Centrum Parkstad hecht belang aan de professionalisering van het verpleegkundig beroep. De Verpleegkundige Adviesraad (VAR), ondersteund door 60 verpleegkundigen, ontwikkelde daarom een verpleegkundige standaard als referentiekader voor professioneel verpleegkundige zorgverlening. Dit artikel beschrijft de ontwikkeling en onderbouwing van een meetinstrument door een groep verpleegkundigen van de kinderafdeling van Atrium MC.

atriummc.nl A. (Annamaria) Hazen-

56 |

Verlaan, MANP, afdeling

Professionalisering van de verpleegkun-

professionele taken en verantwoorde-

kwaliteit en veiligheid, Atrium

dige beroepsgroep maakt in Nederland al

lijkheden. Zij maken ook gebruik van

MC Parkstad, Heerlen

enkele decennia een duidelijke ontwik-

de huidige kennis en inzichten die bin-

[email protected]

keling door. Bij professionalisering staan

nen de beroepsgroep zijn ontwikkeld en

A. (Ada) Roozeboom,

positionering, beroepskennis en vakman-

omschreven. Ze kunnen daardoor re-

kinderafdeling, Atrium MC

schap centraal (Horenberg, 1999).

flecteren op hun eigen rol, motivatie en

Parkstad Heerlen (tot 1 februari

Deze ontwikkeling van de verpleegkun-

handelingen en beslissingen in de zorg-

2012) Wilhelmina

dige beroepsgroep blijkt onder meer uit

verlening (Speet & Francke, 2004).

Kinderziekenhuis, Utrecht

het feit dat er sprake is van theorievor-

Uniek in de geschiedenis is dat een

(sinds 1 februari 2012),

ming over de essentie van verplegen,

nieuwe visie op het beroep van de ver-

[email protected]

dat het domein van verplegen door ver-

pleegkundigen, verzorgenden en ver-

C. (Charlotte) Boermans,

pleegkundigen zelf is beschreven in het

pleegkundige specialisten en nieuwe be-

kinderafdeling, Atrium MC

beroepsprofiel (Leistra e.a., 1999) en uit

roepsprofielen zijn ontwikkeld, waarbij

Parkstad, Heerlen

de veranderde beroepsstructuur, waarbij

grote aantallen verzorgenden, verpleeg-

[email protected]

de Verpleegkundig Specialist een plaats

kundigen en verpleegkundig specialisten

dr. G. (Gerrie) Bours,

heeft gekregen. De professionalisering

zélf hebben verteld hoe zij de toekomst

Lectoraat Autonomie en

van de beroepsgroep betekent nog niet

van hun vak zien (V&V2020, 2012).

Participatie, Zuyd Hogeschool,

dat de individuele verpleegkundige deze

In Atrium Medisch Centrum Parkstad

Heerlen [email protected]

ontwikkeling ook doormaakt. Zo zijn er

(Atrium MC) wordt ook belang gehecht

drs. J. (Jolanda) Friesen-

enerzijds verpleegkundigen die routine-

aan de professionalisering van het ver-

Storms, Lectoraat Autonomie

matig hun handelingen uitvoeren en an-

pleegkundige beroep. Daarom is een

en Participatie, Zuyd

derzijds verpleegkundigen die weten

verpleegkundige standaard ontwikkeld

Hogeschool, Heerlen

waar zij in het beroep staan. De laatsten

als referentiekader voor professioneel

[email protected]

hebben een duidelijke visie op de aard

verpleegkundige zorgverlening. Het be-

en het belang van het verplegen en hun

schrijft de verpleegkundige zorg in vier

tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2012 nr. 6


fasen, te weten de preklinische fase, de opname-, verblijf- en ontslagfase (VAR Atrium MC, 2007). Voor iedere fase zijn competenties weergegeven aangaande methodisch verplegen, coördinatie van zorg en voorlichting (GVO) en preventie. Met competentie wordt hier een beroepsbekwaamheid bedoeld: een combinatie van kennis, vaardigheden en houdingen (www.leroweb.nl). De Verpleegkundige Standaard is ontwikkeld door de Verpleegkundige Adviesraad (VAR), ondersteund door 60 verpleegkundigen als klankbordgroep. Hij is geaccordeerd door de Raad van Bestuur als ‘de Standaard’ en daarmee

Bron: website Atrium MC Parkstad, www.atriummc.nl

hét referentiepunt voor professionele verpleegkundige zorgverlening binnen

geformuleerd, in wetenschappelijke li-

Innovatie Alliantie van het lectoraat

Atrium MC. De Verpleegkundige Stan-

teratuur wordt gezocht naar een ant-

Autonomie en Participatie van Zuyd

daard is door diverse beroepsleden als

woord op deze vraag, en de gevonden

Hogeschool - om het meetinstrument

Best Practice in kaart gebracht en ver-

literatuur wordt beoordeeld, waarna

verder te ontwikkelen en te onderbou-

weven in de verpleegkundige statusvoe-

bepaald wordt of deze in dit specifieke

wen met wetenschappelijk bewijs.

ring van Atrium MC.

geval kan worden toegepast. Tot slot

Om de Verpleegkundige Standaard te

wordt het eigen handelen geëvalueerd

Methode

integreren en transparant te maken in

(Cox, 2008).

De methode die gedurende het project

de dagelijkse verpleegkundige praktijk,

Gedurende het project is er ondersteu-

gevolgd is, kan onderverdeeld worden

heeft een groep verpleegkundigen van

ning gekomen - middels een RAAK-sub-

in de methode die gebruikt is om het

de kinderafdeling een meetinstrument

sidie (Regionale Aandacht en Actie

meetinstrument te ontwikkelen en de

ontwikkeld. Met dit meetinstrument

voor Kenniscirculatie) van de Stichting

methode die gevolgd is om het meetin-

worden mogelijke hiaten in de zorgverlening zichtbaar en kunnen verbe-

Figuur 1. Voorbeeld van enkele vragen uit de module voeding van het ‘Ankète’-programma

teracties worden geïnitieerd. Voor het leveren van goede kwaliteit van zorg wordt van zorgverleners verlangd om keuzes binnen de zorg te onderbouwen met wetenschappelijk bewijs (Vermeulen, 2006; Cox, 2008). De leerkring heeft er daarom voor gekozen het meetinstrument zoveel mogelijk te onderbouwen met wetenschappelijk bewijs. Het handelen op basis van onderzoeksbewijs is een proces waarbij een (klinische) vraag wordt


Bron: Atrium MC Parkstad

| 57


strument te onderbouwen met weten-

redenen is ervoor gekozen om in eerste

met ja, nee en niet van toepassing. Na

schappelijk bewijs.

instantie slechts 7 van de oorspronkelij-

het invullen van de module wordt er

ke 11 modules van het AMKS uit te wer-

automatisch een score berekend. Zie

Ontwikkeling meetinstrument

ken, namelijk: apparatuur, basiszorg, be-

figuur 1 voor een voorbeeld van enkele

De leerkring van de kinderafdeling die

jegening ouder en kind, communicatie,

vragen uit de module voeding van het

het meetinstrument heeft ontwikkeld,

ingebrachte katheters, medicatie en voe-

‘Ankète’-programma.

bestond uit vier verpleegkundigen van

ding. De overige modules zullen in een

De modules zijn geëvalueerd, waarna

de kinderafdeling en een Verpleegkun-

later stadium worden uitgewerkt.

aanpassingen zijn gedaan ten aanzien

dig Specialist. De leerkring heeft ge-

Om multi-interpretatie te voorkomen is

van lay-out, vraagstelling, taalfouten en

bruik kunnen maken van een klank-

er bij de ontwikkeling van het meetin-

een zichtbare koppeling met de

bordgroep, die bestond uit management,

strument op gelet dat vragen in de

Verpleegkundige Standaard.

stafmedewerkers en kwaliteitsfunctiona-

modules meetbaar en resultaatgericht

rissen vanuit de eigen organisatie en ex-

zijn geformuleerd. De vragen zijn

Onderbouwing meetinstrument met

terne deskundigen op het gebied van

gericht op kennis, kunde en gedrag van

wetenschappelijk bewijs

kwaliteitszorg.

de verpleegkundige.

Voor de wetenschappelijke onderbou-

Om het meetinstrument te kunnen ont-

Iedere verpleegkundige van de kinderaf-

wing van de vragen is het proces ge-

wikkelen, heeft de leerkring ervoor ge-

deling kan met een eenmalige code

volgd zoals beschreven in de inleiding

kozen om de verblijfsfase van de Ver-

inloggen in een database om vervolgens

(Cox, 2008). De onderbouwing is uitge-

pleegkundige Standaard in kaart te

anoniem een module in te vullen. Iede-

voerd door de leerkring van de kin-

brengen. Het Amsterdams Modulair

re verpleegkundige dient alle modules

derafdeling, een stafverpleegkundige,

Kwaliteitsbewaking Systeem (AMKS)

1x per jaar in te vullen. Bij het invullen

een onderzoeker van de lectoraat auto-

(Van Dam e.a., 1999) is daarbij als lei-

van alle vragen dient de verpleegkundi-

nomie en participatie van Zuyd Onder-

draad gebruikt. Het AMKS is een me-

ge de zorg in gedachten te houden die

zoek en studenten hbo-verpleegkunde.

thode om het verpleegkundig handelen

op die dag is verleend aan het, aan de

Allereerst is er een zoekvraag geformu-

te bewaken en bij te sturen en bestaat uit

verpleegkundige, toegewezen kind.

leerd volgens de PICO-methode

11 modules. Vanwege praktische

De vragen kunnen beantwoord worden

(Offringa, e.a., 2008): patiënt of

Tabel 1. Voorbeeld evidence tabel Module Ingebrachte katheters Infusie perifeer Indicator

Zoekstrategie

Percentage (%) verpleegkundigen dat dagelijks de toestand van de huid rondom het infuus controleert.

P: patiënt met een infuus I: dagelijkse inspectie huid C: O: Voorkomen van flebitis en bloedbaaninfecties

58 |

1e auteur, jaar van pub WIP April 2010

Type studie

Mate bewijs

Resultaten/ conclusie

Richtlijn, mede gebaseerd op Systematic Review

Niet benoemd

WIP richtlijn: Flebitis en bloedbaaninfecties door intraveneuze infuuskatheters (de richtlijn is niet van toepassing op neonaten). Controleer dagelijks de punctieplaats op tekenen van flebitis en infectie. De inspectie vindt visueel plaats en eventueel door palpatie van de punctieplaats en registreer de bevinding (4.1).

Protocol Atrium no/titel/datum 005059 (RVH): perifeer infuus: afsluiten/ doorgankelijk houden van iv-katheter in situ Controledatum 20-06-2013


probleem; interventie; co-interventie/

Universal Screening Tool (MUST-score)

kinderafdeling van Atrium MC een

comparison/alternatieve interventie, die

is verholpen door klinische lessen te or-

meetinstrument, dat de zorg in de ver-

vergeleken wordt met de interventie;

ganiseren. Voor andere knelpunten

blijfsfase van de Verpleegkundige Stan-

outcome/resultaat, de beschrijving van

worden voorstellen voor verbetering

daard transparant en meetbaar maakt,

wat de verpleegkundige hoopt te berei-

aangereikt aan een multidisciplinair

systematisch ontwikkeld. Het instru-

ken of welk effect de interventie op de

kernteam, dat de knelpunten bespreekt

ment is opgenomen in een gebruiks-

patiënt zou moeten hebben. Daarna is

en eventueel uitvoert.

vriendelijke database.

gezocht naar literatuur op basis van de

Naast het feit dat het meetinstrument

Het meetinstrument is door de aanpak,

volgorde richtlijnen; systematische re-

inzicht geeft in verbetermogelijkheden

die bottom-up heeft plaatsgevonden,

views binnen de Cochrane Library; pri-

in de zorgverlening, reflecteren ver-

zeer geschikt als intern kwaliteitstoet-

maire onderzoeksartikelen. Vervolgens

pleegkundigen op het verpleegkundig

singsinstrument voor de afdeling. De

is een ‘evidence tabel’ opgesteld, geba-

handelen tijdens het invullen. Dit be-

verpleegkundigen kunnen op de afde-

seerd op de CBO-handleiding Evidence

vordert het professioneel bewustzijn.

ling een zelfcheck doen van de gelever-

Based Richtlijnontwikkeling (CBO,

Het meetinstrument kan worden ge-

de zorg en competenties, beschreven in

2007), waarin de vraag, de zoekstrate-

bruikt als intern kwaliteitstoetsingsin-

de zeven ontwikkelde modules van het

gie, de auteur van de gevonden litera-

strument (zelfcheck) op afdelingen. De

meetinstrument. Daarna kunnen, zo

tuur, het type studie, de mate van bewijs

tijdsinvestering voor het invullen van

nodig op basis van de resultaten van de

en de resultaten werden beschreven.

een module ligt tussen de 5 en 15 minu-

meting, verbeteracties worden uitge-

Daarnaast werd aangegeven of er een

ten, afhankelijk van de module.

voerd. Een aantal modules zijn inmid-

up-to-date ziekenhuisprotocol aanwezig

Voor de modules Ingebrachte katheters,

dels afgenomen en verbeteracties op

was dat strookte met de gevonden evi-

Medicatie en Voeding is, daar waar mo-

basis van de resultaten van de metingen

dence. Zie tabel 1 voor een voorbeeld

gelijk, onderbouwing gevonden met

zijn in gang gezet op de kinderafdeling.

van een ingevulde ‘evidence tabel’.

richtlijnen, systematische reviews en an-

Het invullen van de modules van het

dere wetenschappelijke literatuur. Bij de

meetinstrument bevorderde voorts zelf-

Gebruik in de praktijk

module medicatie bleken veel vragen

reflectie bij individuele verpleegkundi-

Op de kinderafdeling zijn inmiddels

gebaseerd te zijn op wetgeving. De be-

gen waardoor intrinsieke motivatie voor

enkele modules van het meetinstrument

staande ziekenhuisprotocollen zijn ver-

kwaliteitsverbetering en professioneel

door de verpleegkundigen ingevuld en

geleken met de gevonden onderbou-

bewustzijn groeide.

de resultaten zijn geanalyseerd. Er is

wing (zie tabel 1). Ontbrekende

Een aantal modules van het meetinstru-

afgesproken dat bij een score lager dan

protocollen zijn zichtbaar geworden en

ment zijn onderbouwd met wetenschap-

70% gekeken wordt naar mogelijke

er zijn tevens verschillen gevonden

pelijke literatuur. Vanuit internationale

verbeteracties. Sommige knelpunten

tussen ziekenhuisprotocollen en de ge-

en nationale ontwikkelingen wordt het

zijn eenvoudig op te lossen. In dat geval

vonden onderbouwing. De protocollen-

belang van het vertalen van onder-

worden de verbeteracties meteen geïm-

commissie van de kinderafdeling is

zoeksresultaten naar de dagelijkse

plementeerd. Zo werd een hiaat gezien

hiermee aan het werk gegaan. Bij het

praktijk onderstreept (Cox, 2008). Door

in de voorlichting aan ouders en kind

vergelijken van de ziekenhuisprotocol-

een link te leggen tussen het meetinstru-

op het gebied van medicatie. De voor-

len met de onderzoeksliteratuur kwam

ment, onderzoeksliteratuur en zieken-

lichting is inmiddels geoptimaliseerd

naar voren dat het een duidelijke meer-

huisspecifieke protocollen, werden

door het uitprinten van een bijsluiter

waarde heeft om bij een protocol de

verbeterpunten zichtbaar, zoals het toe-

van de Atriumspecifieke intranetsite en

bronvermelding toe te voegen.

voegen van een bronvermelding bij zie-

deze te gebruiken als toevoeging aan de

kenhuisprotocollen.

mondelinge informatie aan ouders en/of

Conclusie en discussie

Opmerkingen die gemaakt kunnen

kind. Een gesignaleerd kennistekort met

Binnen dit project is door een leerkring

worden ten aanzien van het meetinstru-

betrekking tot de Malnutrition

van verpleegkundigen van de

ment zijn:


| 59


1. In de dagelijkse zorg op de afdeling,

geneigd zijn om sociaal wenselijke

heeft het invullen van een meetin-

antwoorden te geven. Wel kan bij een

strument vaak geen prioriteit waar-

visitatie aan verpleegkundigen ge-

door de respons achter kan blijven.

vraagd worden of ze het meetinstru-

Een lage respons maakt de metingen

ment gebruiken en of ze op basis van

minder betrouwbaar. Het kiezen

de resultaten van de metingen, verbe-

voor vaste momenten op een dag om

teracties in gang zetten.

het meetinstrument in te vullen en

4. Bij de onderbouwing van het meetin-

verpleegkundige zorg à la carte. Kwaliteit in beeld 2, 6-8. Grol, R. & Wensing, M., Eds. (2011). Implementatie. Effectieve verbeteringen van patiëntzorg. Amsterdam: Reed Business. Horenberg, T. (1999). Professionalisering van het verpleegkundig beroep. Dwingeloo: Kavanah. Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg,

het scheppen van randvoorwaarden

strument met onderzoeksliteratuur is

CBO. (2007). Evidence-based Richtlijnontwikke-

door leidinggevenden kan de respons

de module medicatie grotendeels ge-

ling. Handleiding voor werkgroepleden. Utrecht:

verhogen. Dit wordt bevestigd door

baseerd op wetgeving en minder op

Grol & Wensing (2011) die beschrij-

onderzoeksliteratuur.

CBO. Leistra, E., Liefhebber, S., Geomini, M. & Hens,

ven dat bij de integratie van een ver-

De kinderafdeling van Atrium MC

H. (1999). Beroepsprofiel van verpleegkundi-

andering in bestaande routines, vol-

streeft er naar om jaarlijks alle modules

gen. Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom.

doende middelen en steun van

één keer af te nemen en op basis van de

management strategieën zijn om een

resultaten verbeteracties in gang te zet-

Eds.( 2008). Inleiding in evidence based medici-

verandering/zorgvernieuwing te im-

ten. Tevens lijkt het instrument ook ge-

ne; klinisch handelen gebaseerd op bewijsmate-

plementeren.

schikt, met kleine aanpassingen, voor

2. Sommige modules van het meetin-

afname op andere afdelingen binnen

Offringa, M., Assendelft, W.J.J., Scholten, R.J.P.M.,

riaal. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Speet, M. & Francke, A.L. (2004). Individuele pro-

strument zijn tamelijk omvangrijk en

Atrium MC. De Verpleegkundige Stan-

vragen daardoor mogelijk te veel tijd.

daard van Atrium MC wordt op deze

beroepsopleiding en in de praktijk. Utrecht:

Op basis van feedback op de modu-

manier geïntegreerd in de dagelijkse

NIVEL.

les door afdelingsverpleegkundigen

verpleegkundige praktijk. ■

kunnen modules ingekort worden,

Vermeulen, H. (2006). Evidence-based improvements in postoperative care, diss. Amsterdam:

waardoor de haalbaarheid van het

Referenties

invullen toeneemt.

Cox, K., Louw, D. de, Verhoef, J. & Kuiper, C.

3. Het meetinstrument is bedoeld voor

fessionalisering van verpleegkundigen in de

Universiteit van Amsterdam. Verpleegkundige Advies Raad (VAR) Atrium MC

(2008). Evidence-based practice voor verpleeg-

Parkstad (2007). De Verpleegkundige Stan-

interne kwaliteitstoetsing door ver-

kundigen. Methodiek en toepassing. Utrecht:

daard. Heerlen: Atrium Medisch Centrum Park-

pleegkundigen zelf en wordt ano-

Lemma BV.

stad.

niem ingevuld. Hierdoor wordt de

Dam, F.S.A.M. van, Roodbergen, R., Jongkind, H.,

betrouwbaarheid van de metingen

Loonstra, K.S. (1999). Het Amsterdams Modu-

verhoogd. Het feit dat er scores voor-

lair Kwaliteitsbewaking Systeem: Evaluatie van

V&V2020, www.vevn2020.nl, opgehaald op 20 januari 2012. www.leroweb.nl, opgehaald op 20 januari 2012.

komen van 20-25% bij een maximumscore van 100% toont aan dat er niet alleen sociaal wenselijke antwoorden gegeven worden. Het ge-

SAMENVATTING • Een leerkring van verpleegkundigen van de kinderafdeling van Atrium MC ontwikkelde

bruik van het meetinstrument als

een meetinstrument, dat de zorg in de verblijfsfase van de Verpleegkundige Standaard

extern toetsingsinstrument, waarbij

transparant en meetbaar maakt.

de afdeling extern verantwoording

• Het meetinstrument geeft inzicht in verbetermogelijkheden in de zorgverlening, het re-

dient af te leggen voor behaalde re-

flecteert tevens het verpleegkundig handelen tijdens het invullen en het bevordert daar-

sultaten is niet wenselijk. Verpleeg-

door het professioneel bewustzijn.

kundigen zullen dan mogelijk minder intrinsiek gemotiveerd zijn om het

• Het meetinstrument kan worden gebruikt als intern kwaliteitstoetsingsinstrument (zelfcheck) op afdelingen.

instrument in te vullen en meer

60 |


Meetinstrument Verpleegkundige Standaard

Recommend Documents