Meerjarig Nationaal Controleplan Nederland Jaarverslag 2012

MANCP

Meerjarig Nationaal Controleplan Nederland Jaarverslag 2012

Inhoudsopgave Executive summary MANCP 2012 annual report

3

Hoofdstuk 1 Inleiding

8

Hoofdstuk 2 Ontwikkelingen betrokken organisaties 2012

9

Hoofdstuk 3 Handhaving Voedselketen – NVWA 2012

12

Hoofdstuk 4

14 14 15 20 24 29 34 36 40 43 46 49 52 56 60 62 66 68 71 75 79

Verslagen toezichtsdomeinen 2012 4.1 Inleiding 4.2 Diergezondheid – bewaking en bestrijding 4.3 Diergezondheid – preventie 4.4 Dierenwelzijn 4.5 Diervoeder 4.6 Dierlijke bijproducten 4.7 Vlees 4.8 Vleesproducten 4.9 Import veterinaire producten 4.10 Samengestelde producten 4.11 Vis, visproducten en aquacultuur 4.12 Zuivel, eieren en eiproducten 4.13 Horeca en ambachtelijke productie 4.14 Weten wat je koopt 4.15 Contaminanten, residuen en ggo’s in levensmiddelen en verpakkingen 4.16 Microbiologie 4.17 Voeding en gezondheid / bijzondere eet- en drinkwaar 4.18 Plantgezondheid 4.19 Gewasbescherming 4.20 Biologische producten

Hoofdstuk 5: Audits 2012

81

2

EXECUTIVE SUMMARY MANCP 2012 ANNUAL REPORT The 2012 annual report is the sixth report for the Netherlands on the organization of official controls on food and feed safety, animal health and welfare and plant health. The first Dutch MANCP was prepared in 2007 and was updated by the annual reports of 2008 and 2009. In 2011, a new MANCP was prepared and delivered for the period 2012-2016.

1 Overall effectiveness of controls Although, there are no quantitative indicators available regarding the effectiveness of the official controls, it can be concluded that the overall effectiveness of the official controls in the agro-food chain is increasing. Since 2006, progress has been made in developing a more risk based approach in official controls in most areas. In areas like the retail, restaurants and catering (horeca) sector, this has resulted in a growing number of warnings and corrective measures, while the total number of official controls decreased. In addition, the development of new instruments and methods to handle recurrent offenders has resulted in an increased number of (temporary) closures of businesses. At the same time, food business operators are no longer fined for only administrative infringements that do not lead to a non- secured production process. Another important improvement concerns the merger of AID, PD and VWA in the veterinary and phyto-sanitary fields as a result of the reorganization and merger of these three organisations into one single inspection authority covering the entire food chain. The goal of the new organisation is to implement a uniform, risk based enforcement strategy in all relevant fields. A major comparative advantage is that now a single authority for the entire country is developing the inspection strategy and implementing it in a uniform manner. No longer regional or local offices are involved, but small support offices do exist elsewhere in the country to provide logistical support to the inspectors. Similarly, the number of laboratory establishments performing official analyses has been reduced (one laboratory for food safety in Wageningen, one laboratory for plant health issues in Wageningen, two laboratories for product safety in Zwijndrecht and Groningen). An additional improvement in the effectiveness of controls has been the introduction of administrative fines in various sectors next to the traditional procedure of judicial fines.

2 Key data on controls In 2012 the NVWA performed over 178.000 official controls. The number and type of controls during the period 2008-2012 are shown in the table below. number of controls Identification and registration Preventive measures animal health Welfare during transport Feed & animal nutrition Animal by products Meat* Meat products* Imports live animals and animal products Industrial production (composite products) Fisheries Dairy Egg sector Restaurants, catering, retail Labelling Claims Residues, contaminants in food Use veterinary medicines Microbiological samples

2008

2009

2010

2011

2012

3.550 7.238 8.769 2.973 4.953  7.605*

3.528 10.484 14.212 1.014 5.201 6.759* 1.827*

3.708 8.641 13.378 981 6.668 1.803* 1.866*

4.185 3.192 960 2.666 61.657 664 2.967 2.334 1.124

3.326 1.800 964 2.409 40.072 1.548 2.060 2.500 952

3.340 2.046 1.006 1.407 44.563 1.050 2.207 2.500 952

2.961 10.858 14.129 1.156 5.936 2.883 3.039 61.596 3.871 1.269 991 1.064 44.972 422 1.350 3.787 689

2.515 7.231 11.993 2.031 5.712 2.320 2.016 59.159 5.502 667*** 993 872 29.578 178 1.865 2.090 2.502 26.897

3

Plant health Plant protection products Organic production/trade Total

49.391** n.a. 3.993 168.221

80.580 2.376 4.297 185.909

91.563 2.691 5.069 195.439

74.132 1.652 5.258 180.419

8.836**** 1.143 4.064 178.164

*

The figures regarding meat and meat products are not comparable because of changes in the way of reporting and selecting.

**

The figures regarding plant health in 2008 are not comparable to those of 2009 and 2010 because of changes in the way of reporting and selecting

*** system audits on HACCP **** only the number of inspections are listed (and not the number of samples taken as in previous years).

The table shows that over the years the control intensity in the veterinary field and plant health area substantially increased, while the intensity in fisheries and restaurants, catering and retail sector substantially decreased. The increase in the veterinary field, especially concerning animal welfare, is a result of the political priority given to this subject.

3 Analysis of non-compliance The general conclusion of the 2012 report is that in most cases food business operators comply with legislation. The most important conclusions concerning non-compliance are: • Non-compliances of welfare in the pig sector concerns requirements for improving explorative behaviour, water availability and light intensity. Non-compliances of welfare in the poultry sector concerned the prohibition to use non-adapted cages for layers and the need to increase focus on compliance in the poultry meat sector. • Compliance in the feed sector is relatively high (> 90%). Whenever incidents occur, the sector takes its own responsibility and takes appropriate actions (with regard to traceability and preventive actions). Points of attention are issues dealing with general hygiene, cross-contamination, labelling and risk analysis. • Non-compliances were found most frequently dealing with trade requirements for animal by-products. The introduction of DOCOM in TRACES has not facilitated the process for food business operators nor for the competent authority. Approved or registered establishments generally comply well with requirements for approval or registration. The illegal dumping of carcasses has decreased from 148 cases in 2009 to 48 cases in 2012. • Experience showed a large number of non-compliances concerning the general hygiene requirements in the medium and small sized slaughterhouses. Therefore, inspections focused on 42 of those establishments. The results showed deficiencies in 10 establishments and, consequently, corrective measures were required. As a result a more focused inspection of this category of slaughterhouses will be implemented in 2013. • In the egg and egg products sector compliance with the general hygiene requirements is satisfactory. The major point of attention is compliance with the microbiological criteria requirements. • In the retail, restaurants and catering sector inspections were focused on those establishments, which have difficulty in complying. Furthermore, three approaches have been implemented for more effective and focused inspections. One approach is dealing with approximately 20.000 establishments which form part of a company with several outlets. A total of 99 companies are involved with a total of 20.000 outlets. A random number of outlets are inspected and a scoring system is applied (green, orange, red) according to the non-compliances found. Corrective measures have to be implemented by the food business operator and the frequency of random inspections is increased according to the colour of the score (increasing from green to orange to red). This approach is working well and will be extended to more companies. The second approach is to make formal agreements with large companies (two such agreements have been concluded). The third approach is to make use of self control systems. A total of 5 private control bodies are recognised by the NVWA. Establishments that make use of such control bodies, will be inspected by the NVWA less frequently. • Further implementation of specific enforcement procedures in the retail, restaurants and catering sector in 2012 resulted in a total of 9276 corrective measures (9118 warnings and fines; 41 closures and 117 other measures). • The number of non-conforming samples collected for the presence of residues of veterinary medicinal products is considerably lower than in previous years (51 in 2012, while 104 in 2011). • Since maximum residue levels (MRL ‘s) for plant protection products were harmonised in 2008, the percentage of products originating from Member States exceeding the levels has been reduced dramatically, while the percentage increased for products originating from outside the European Union. Consequently, the number of Dutch products sampled in 2012 decreased, while the number of samples of imported products increased. 4

• Compliance by the sector with legislation concerning plant protection products is generally good. Attention should be focused for these products on glass house production of ornamental flowers, public green spaces, production of flower bulbs and the use of dispersion reducing measures in the open field near surface waters. • SKAL implements the inspections of food products produced under strict organic requirements. A total of 1658 farm units and 1758 processors, traders and importers were registered as an organic company by the end of 2012. The average number of serious non-compliances (= the non-compliances a food business operator has to correct immediately or can lead to condemnation) per establishment has decreased from 0.18 to 0.12. This decrease is partly due to less inspections in 2012, but also partly due to major efforts to give compliance assistance to the food business operators.

4 Enforcement: actions taken in cases of non-compliance enforcement measures

2009

2010

2011

2012

Registered written warnings Fines Withdrawal of approval or authorization Temporary closing down

6.621 1.756 31 52

10.258 2.640 6 67

8.266 2.216 40 14

11.279* 2.951** 45*** 108 (42)****

*

of which 10.710 were written warnings for non-compliances during inspections and 569 for non-compliances related to samples

** fines given to retail establishments *** 4 establishments in the meat sector (slaughterhouse/cutting plant/cold store) and 41 in the retail sector. **** a total of 108 warnings of closing down were issued, but 42 establishments were actually closed down.

In 2012, the number of written warnings and the number of fines increased compared to previous years. This is in line with the approach by the NVWA to take strong punitive measures when necessary and provide compliance assistance, if possible. More than 80 percent of the warnings are given in the restaurant, retail and catering sector (horeca).

5 National systems of audits Within the framework of Regulation (EC) No 882/2004, six internal audits were performed regarding accreditation requirements. The subjects were quality systems of the laboratories, the performance of inspectors in the fish sector and several items concerning import at the border inspection posts. Another two internal audits were performed concerning inspections of special food and drinks and concerning inspections in the retail. Furthermore, the NVWA performed audits externally of organisations such as COKZ (which performs the day-to-day inspections in the dairy sector), the Animal Health Service in Deventer (GD) and the Product Board for poultry and eggs (PPE). In addition, the four plant inspection organisations (BKD, KCB, NAK and Naktuinbouw) and the laboratories that perform analyses of official samples in this sector have been audited by the NVWA. As a result of the audits various corrective measures have been identified and these will be monitored by the quality managers of the respective divisions of the NVWA.

6 Resources In 2006 it was announced to merge the Food and Consumer Product Safety Authority (VWA), the General Inspection Service (AID) and the Plant Protection Service in order to achieve more effective and efficient cooperation between the agencies. In 2009 the decision was taken to initiate the merger and complete the process within three years. The merger was completed by 1 January 2012. The total number of staff was reduced in the process to 2.150 full time equivalents in 2012 and the available budget was reduced by 10 percent.

5

funding (1.000 €)

staff

VWA/AID/PD COKZ CPE

resources 2011

250.000 6.482 1.709

2.162 43 17

PVIS**** GD***** SKAL******

9.746 54.911 3.193

70 422 34

resources 2012

funding (1000 €)

staff

230.000 7.178 27.000 5.894 8.223 11.991 9.986 60.724 2.741

2.155 40 220 247 87 122 62 427 (375 fte) 31

NVWA COKZ CPE* NAK Naktuinbouw BKD** KCB*** PVIS GD SKAL

*

As of 1st July 2012 The Ministry of Economic Affairs has transferred the legal tasks of CPE to COKZ.

**

BKD = Bloembollen Keurings Dienst (= Flower bulbs certification Service)

***

KCB = Kwaliteits Controle Bureau (= Quality Control Bureau)

**** PVIS = Productschap Vis (= Product Board Fish) ***** GD = Gezondheidsdienst voor Dieren, Deventer (= Animal Health Service) ****** SKAL = organic inspection body

7 Actions taken to improve performance of the control authorities In 2012 further actions have been taken to improve the performance of the control authorities. • Strengthening of the enforcement in the veterinary sector by: - Improving capacity and knowledge of veterinarians through training activities (15.000 hours of organised training); - Improving information management, supporting processes and accessibility of work instructions; - Strengthening of enforcement methods by the introduction of periodic penalty payments and suspension of approval; - Combining animal health (prevention) and welfare inspections during transport of animals and further improvement of coordination between the involved organization units. - Introduction of a quality system for disease prevention and animal welfare (QLL) in the entire sector. - Non-compliances of welfare in the pig sector concerns requirements for improving explorative behaviour, water availability and light intensity. Non-compliances of welfare in the poultry sector concerned the prohibition to use non-adapted cages for layers and the need to increase focus on compliance in the poultry meat sector. • A pilot was initiated in a large pig slaughterhouse using a continuous control monitoring system (CCMT), which provides the competent authority with data on animal by-products and microbiological analyses in an electronic way. Thus, CCMT can reduce the time spent on inspection in the establishment. A second pilot was initiated in mediumsized and small poultry slaughterhouses to transfer more duties from the official veterinarian to the official auxiliaries. This pilot was officially notified to the Commission in June 2011 and will be finalised with a report in 2013. • Also in the meat processing sector inspections were more risk based by focusing more attention to non-complying establishments. Those establishments that were repeatedly found to be non-compliant were given a choice: either close down or improve. Enforcement actions were intensified in order to force these establishments in one of these two directions. • The procedures for import controls of live animals and animal products from countries outside the European Union has been laid down in a quality system, which has been accredited according to ISO 17020. • For the non-approved industrial sector producing composite products a (colour coded) scoring system has been introduced. In 2012 51% of the establishments were scored as green, 30% as orange, 18% as white and 1% as red. For the latter category the same approach was taken as in the meat processing sector mentioned above. • Specific projects in the fish sector focused on the analysis of carbon monoxide, histamine and residues of chemicals and antibiotics in imported products. Non-compliances following these analyses concerned in most cases misleading information of the consumers. The presence and growth of Listeria monocytogenes remains a point of attention in the smoked fish industry. • Extensive information is provided in the 2012 annual report for the controls (delegated to COKZ) on Protection of Geographical Indications, Designation of Origins and Traditional Specialities Guaranteed. • Pest control in the retail, restaurants and catering sector will be approached in a more holistic manner: through training, collaboration with other institutions, publication of a document and specific interventions. 6

• Due to the high public profile of antimicrobial resistance, it will be necessary to continue monitoring products of animal origin for the presence of antibiotic residues. • Due to the continued presence of mycotoxins in food and raw materials, it will be necessary to perform appropriate checks. At the same time food business operators in this sector should be stimulated to perform more self checks. • Samples were collected to assess the voluntary reduction of salt in 10 food products as agreed between the Ministry of Health and the sector. Large differences in salt content were detected within a single food product group. Only in the product groups bread and tinned food, results showed that the salt content had been significantly reduced compared to 2011. • Similarly, samples were collected as part of the effort to improve the composition of fatty acids in food products. • The number of notifications at import by the Netherlands for plant health reasons decreased slightly compared to 2011 (from 342 to 302). Following a recommendation by the Food and Veterinary Office, the documentary checks of imported plant products were intensified and resulted in less notifications for mistakes in the documents. • It is important to properly investigate the trade flows of plant protection products in order to intervene as early as possible in case non-registered products enter the market (at import, transit or by internet).

8 Actions taken to improve performance of business operators The NVWA has prepared during the past couple of years a complete picture of the level of compliance by the food business operators of the European legislative requirements. Consequently, inspections have been focused more and more on those product categories, food business operators and importers that need more attention due to higher risks or lower compliance levels. For example, inspection levels have been increased with 3000 hours to implement the so called ‘inspection pyramid’ at the level of food business operators and importers (inspecting those food business operators more frequently that do not comply). Additionally, the NVWA has increased its inspections regarding animal welfare. As a result more attention was paid to the establishments that were repeatedly non-compliant. This approach has clearly improved compliance levels in this sector. At the same time the NVWA has concluded a total of 17 agreements with companies that could prove to the NVWA they are capable of producing safe food or safe consumer products. The requirements listed in such agreements are multiple and have been concluded with, for example, a large meat producing chain, catering companies and companies selling children toys.

7

HOODSTUK 1: INLEIDING Op grond van de Europese controleverordening (EG) nr. 882/2004 maakt iedere lidstaat sinds 1 januari 2007 een meerjarig nationaal controleplan (= Multi Annual National Control Plan = MANCP). Over de uitvoering en de resultaten wordt jaarlijks aan de Europese Commissie gerapporteerd middels een jaarverslag zoals dat nu voor u ligt voor het jaar 2012. Het MANCP beschrijft de officiële controles op de terreinen voedselveiligheid, diergezondheid, dierenwelzijn, diervoeders, fytosanitaire aangelegenheden en biologische productie. In Nederland zijn hierbij de volgende organisaties betrokken: • Het toezicht in het kader van de Verordening (EG) nr. 882/2004: - de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA); - het Centraal Orgaan voor Kwaliteitsaangelegenheden in de Zuivel (COKZ); - de Stichting Controlebureau voor Pluimvee, Eieren en Eiproducten (CPE); - de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD); - het Productschap Vis (PVis). • Het toezicht in het kader van Richtlijn 2000/29/EG wordt in Nederland uitgevoerd door: - de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA); • Het toezicht in het kader van Verordening (EG) nr. 2092/91 wordt in Nederland uitgevoerd door - de Stichting Skal (Skal). De NVWA coördineert het MANCP. Het eerste MANCP is in juli 2007 aan het Food and Veterinary Office (FVO) van de Europese Commissie verstuurd. Dit is in de jaarverslagen over 2007 en 2008 geactualiseerd. Eind 2011 is een nieuwe versie van het MANCP opgesteld en aangeboden voor de periode 2012-2016 (zie brief aan Mr. Scannell gedateerd 27 februari 2012). Hoofdstuk 2 beschrijft enkele belangrijke ontwikkelingen bij de organisaties betrokken bij de uitvoering van de controles. Hoofdstuk 3 gaat in op enkele kerncijfers omtrent voedselveiligheid. Hoofdstuk 4 bevat de verslagen van de verschillende toezichtsdomeinen en hoofdstuk 5 gaat in op de conclusies uit de in 2012 uitgevoerde interne en externe audits.

8

HOOFDSTUK 2: ONTWIKKELINGEN BETROKKEN ORGANISATIES IN 2012 De NVWA In 2007 werd de beslissing genomen om te fuseren tot één geïntegreerde inspectiedienst bij het toenmalig ministerie van LNV. Als voorbereiding op de fusie hebben de Plantenziektenkundige Dienst (PD), de Algemene Inspectiedienst (AID) en de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) in mei 2010 hun organisaties bijeengebracht tot een tijdelijke werk­ organisatie van de nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit. Op 1 januari 2012 was de fusie een feit en werd de naam van de dienst veranderd in Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit. (NVWA). De structuur van de organisatie zag er in 2012 als volgt uit: inspecteur-generaal Wim Schreuders plv. inspecteur-generaal Freek van Zoeren directeur Staf Frederieke Damme directie Staf

directeur BuRo Antoon Opperhuizen bureau Risico­ beoordeling & onderzoeks­ programmering

directeur KCDV Jan Meyer divisie Klantcontact & dienstverlening

hoofdinspecteur Roel Stevens divisie Veterinair & import

hoofdinspecteur Harmen Marmstra divisie Landbouw & natuur

hoofdinspecteur Henk de Groot divisie Consument & veiligheid

directeur IOD Niels Obbink divisie Inlichtingen & Opsporings­ dienst

In het jaar 2012 had de NVWA een budget van grofweg 230 miljoen euro en een personeelsbestand van ongeveer 2155 fte. De personen werkzaam in de drie divisies veterinair en import (V&I), landbouw en natuur (L&N) en consument en veiligheid (C&V), zijn grotendeels verantwoordelijk voor de resultaten, die in hoofdstuk 4 worden vermeld. Het domein Productveiligheid is onderdeel van de divisie C&V, maar vormt geen onderdeel van dit jaar rapport, omdat het niet onder de werkingssfeer van Verordening (EG) No 882/2004 valt. Productveiligheid heeft binnen de afdeling toezicht ontwikkeling (TO) een team (ongeveer 25 FTE) dat zich volledig bezighoudt met Productveiligheid zaken en binnen de afdeling toezicht uitvoering (TU) zijn er twee landelijk opererende buitendienst teams (ongeveer 2 x 25 FTE) en twee laboratoria in Zwijndrecht en Groningen (waar in totaal 40 fte werken). De directie Staf is verantwoordelijk voor het beleid, de inrichting en de beheersing van financiën en informatie­ management en de management controle (controlling en auditing) van de NVWA. Verder signaleert, initieert en adviseert deze directie op het gebied van strategie, communicatie, organisatie, personeel en juridische zaken. De diverse afdelingen van de directie Staf zijn communicatie, informatiemanagement, personeel & organisatie, bestuurlijke & juridische zaken, planning, financiën en control en ten slotte de interne audit dienst (zie hoofdstuk 5 voor de resultaten van deze dienst).

9

Bureau Risicobeoordeling en onderzoeksprogrammering (BuRO) is bij wet (Wet Onafhankelijke Risicobeoordeling VWA, 2006) bevoegd tot het onafhankelijk adviseren van de minister en de IG rondom risico’s voor de volks- en diergezondheid. Bij het Bureau risico beoordeling and onderzoeksprogrammering zijn 19 fte werkzaam. Een raad van advies bewaakt de wetenschappelijke kwaliteit van de risicobeoordeling en het onderliggende onderzoek. Hiermee wordt de onafhankelijkheid en objectiviteit van de risicobeoordeling en het integrale advies gewaarborgd. De NVWA maakt haar risicobeoordelingen en adviezen openbaar. BuRo maakt haar eigen jaar rapport en de resultaten worden niet in dit verslag vermeld omdat risico beoordeling niet onder de werkingssfeer van Verordening (EG) No 882/2004 valt. In de divisie Inlichtingen- & opsporingsdienst zijn de taken van de Bijzondere Opsporingsdienst (BOD) van EZ en VWS ondergebracht. De IOD heeft alle domeinen van de NVWA als werkterrein. Hierbij richt de IOD zich voornamelijk op complexe, ketengerelateerde, georganiseerde en internationaal georiënteerde criminaliteit. Bij de IOD zijn ± 110 fte werkzaam. De kerntaken van de divisie Inlichtingen- & Opsporingsdienst: zijn het verzamelen en veredelen van inlichtingen, het uitvoeren van analyses ter vergroting van inzicht in aard en omvang van (niet-) naleving en het uitvoeren van opsporingsonderzoeken middels een groot areaal van bevoegdheden. De IOD heeft in 2012 in totaal zijn 13 (middel)lange onderzoeken afgerond op de domeinen diervoeders, levende dieren en diergezondheid, fytosanitair, dierlijke bijproducten, dierenwelzijn, industriële productie en meststoffen. Daarnaast is ingezet op rechtshulp, korte onderzoeken en assistentie, begeleiding en coaching bij opsporing in de divisies. De divisie Klantcontact en Dienstverlening (KCDV) bundelt specifieke taken van het primaire proces (shared services). KCDV vormt de verbinding tussen ‘buiten’ (bedrijven en burgers) en ‘binnen’ (divisies) en treedt hierbij op als ‘informatiemakelaar’. Kerntaken van KCDV zijn klantinteractie (ontvangen en in behandeling nemen van vragen, signalen, meldingen en aanvragen via website, telefoon, e-mail, fax en brieven), afgifte van certificaten en overige exportdocumenten, verleningenbeheer, relatiebeheer en beheer bedrijvenbestanden, verwerken van maatregelen en inspecties, gegevensverwerking ten behoeve van het primaire proces, overige administratieve taken ten behoeve van het primaire proces, documentaire informatievoorziening, facilitair management en beleidsontwikkeling hierop, facilitaire ondersteuning op hoofd- en servicekantoren, Fisheries Monitoring Centre (FMC). Tenslotte heeft de NVWA haar eigen laboratorium capaciteit om analyses te kunnen verrichten van de monsters genomen in het kader van de officiële controles. In de onderstaande tabel staat aangegeven hoeveel laboratoria er zijn, hoeveel mensen er werken en waar die gevestigd zijn laboratorium 1 voor voedsel veiligheid en 2 kleine laboratoria voor Trichinella analyses 1 voor plantgezondheid 2 voor productveiligheid: (1 voor chemische, microbiologische analyses en 1 voor fysische, mechanische en elektrische analyses) *

aantal medewerkers

NRL*

plaats van vestiging

130

RIVM** Rikilt***

Wageningen

50 20 20

√ √ (FCM****)

Wageningen Groningen Zwijndrecht

NRL = Nationaal Referentie Laboratorium

** NRL voor microbiologie (behalve Campylobacter) *** NRL voor pesticiden, zware metalen, mariene biotoxinen, dioxinen, polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s), groei bevorderende stoffen, diergeneesmiddelen residuen, diervoeders en genetisch gemodificeerde organismen. **** FCM = food contact materials = voedsel contact materialen

De Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) De GD is betrokken bij de hele keten van veehouder tot consument en heeft alle expertise in huis voor het opsporen en bestrijden van dierziekten. In het verlengde daarvan ligt het certificeren van veebedrijven en laboratoria. De GD beschikt hiervoor over geavanceerde laboratoria en geautomatiseerde administratiesystemen. In totaal werken er 375 full time medewerkers waarvan 125 laboratoriummedewerkers, 65 gespecialiseerde dierenartsen en 80 onderzoekers en ontwikkelaars.

Productschap Vis Het Productschap Vis is een publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie (pbo), waar organisaties van werkgevers en werk­ nemers samenwerken in een sector. De overheid houdt toezicht en delegeert bepaalde taken aan de schappen zoals het 10

uitschrijven van verordeningen, die bindend zijn voor de hele sector. Het Productschap Vis wordt bestuurd door een bestuur, dat wordt gevormd door organisaties van onder andere vissers, viskwekers, veilingen, (detail)handelaren, visverwerkers en de vakbonden. Op 31 december 2012 waren 62 personen in dienst bij het productschap Vis.

Stichting Skal Stichting Skal is een onafhankelijke organisatie voor het toezicht op de biologische productie in Nederland, gevestigd in Zwolle. De organisatie telt 34 medewerkers. In 2012 is nieuwe bedrijfssoftware in gebruik genomen.

NAK De NAK is de Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen. Het keuren van zaaizaad en pootgoed is een wettelijke taak. De NAK vervult deze keuringstaak in opdracht en onder toezicht van de minister van Economische Zaken (EZ).

Naktuinbouw Stichting Nederlandse Algemene Kwaliteitsdienst Tuinbouw is beter bekend als Naktuinbouw. Naktuinbouw bevordert en bewaakt de kwaliteit van producten, processen en ketens in de tuinbouw. De nadruk ligt op teeltmateriaal, zowel nationaal als internationaal. Naktuinbouw is een zelfstandig bestuursorgaan en staat onder toezicht van het ministerie van Economische Zaken (EZ). Naktuinbouw hanteert in het verplichte keuringssysteem de voorschriften van de Europese richtlijnen voor teeltmateriaal van bloemisterij-, boomkwekerij- en groentegewassen. Deze richtlijnen zijn in de Nederlandse wetgeving verankerd via de Zaaizaad- en plantgoedwet. Naktuinbouw opereert onpartijdig en onafhankelijk. Publieke taken op het gebied van basiskeuringen die bij andere kwaliteits- en/of keuringsdiensten (nationaal en internationaal) zijn ondergebracht worden niet of uitsluitend op basis van samenwerking uitgevoerd. Naktuinbouw is als enige organisatie in Nederland bevoegd om rassen van groente-, landbouw- en sierteeltgewassen te beoordelen op onderscheidbaarheid, homogeniteit en bestendigheid (DUS-onderzoek) voor registratie en/of kwekersrecht. Naktuinbouw kent vrijwillige kwaliteitskeuringen. Die vullen de wettelijke keuringen aan of gaan verder dan de wettelijke richtlijnen. Dit geldt bijvoorbeeld voor kwaliteitsbepalingen van teeltmateriaal en onderzoek naar ras­ identiteit en raszuiverheid. De opdrachtgevers zijn meestal producenten van teeltmateriaal, zowel individueel als in groepsverband. Naktuinbouw richt zich daarnaast op kwaliteitsbevordering en bepaalde specialismen, Het gaat om bedrijven uit de hele tuinbouwketen, ook buiten Nederland.

BKD Het ministerie van Economische Zaken (EZ) heeft de BKD aangewezen voor het uitvoeren van de kwaliteitskeuring in alle bloembolgewassen in Nederland (met uitzondering van Freesia en Nerine). De BKD keurt bloembollen op zowel kwaliteits- als quarantaine-aantastingen. Ook verricht de BKD kwaliteitskeuringen, import- en exportinspecties en laboratoriumonderzoek. Inspecties van de export, import en exportcertificering voert de NVWA uit.

KCB Het Kwaliteits-Controle-Bureau (KCB) is een zelfstandig bestuursorgaan en staat onder toezicht van het ministerie van Economische Zaken. Wij verrichten uitsluitend publieke taken. Op het hoofdkantoor werken circa 35 personen in directie en stafafdelingen. In de buitendienst zijn zo’n 115 mede­ werkers werkzaam. De controle- en inspectiewerkzaamheden gebeuren vanuit de kantoren in de verschillende rayons. KCB is een stichting waarvan het bestuur bestaat uit leden die worden benoemd door de brancheorganisaties in de groenten- en fruitsector, de sierteeltsector en het Centraal Bureau voor Levensmiddelenhandel. De benoeming van de voorzitter van het bestuur is goedgekeurd door de minister van EZ. De belangrijkste taak van het KCB is het uitvoeren van import- en exportinspecties van verse groenten en fruit, snijbloemen en potplanten. Ook controleren wij de kwaliteit van de verse groenten en fruit die binnen Nederland wordt verhandeld.  Daarnaast voert het KCB voor de overheid een aantal projecten uit, zoals Survey Tuta Absoluta in de eindteelt van tomaat en Survey Afrikaanse fruitmot in de eindteelt van paprika. De fytosanitaire exportinspectie van de plantaardige producten en de afgifte van fytosanitaire exportcertificaten gebeurt door NVWA ambtenaren. De Raad voor Accreditatie (RvA) heeft als onafhankelijke organisatie het KCB geaccrediteerd voor de uitvoering van de inspecties.

11

HOOFDSTUK 3: HANDHAVING VOEDSELKETEN – NVWA 2012 Inleiding Dit hoofdstuk gaat in op enkele indicatoren over de handhaving in de voedselketen door de NVWA.

Algemene ontwikkelingen handhaving voedselketen In 2012 is net zoals in voorgaande jaren, verder gewerkt aan de ontwikkeling van een meer op risico’s gebaseerde handhavingsaanpak van de NVWA. boetebeschikkingen warenwet Aantal boetebeschikkingen Totaal bedrag boetes (*1000 euro) Gemiddelde boete

2007

2008

2009

2010

2011

2012

4.334 3.588 828

3.386 3.047 900

2.664 2.903 1.090

3.223 3.289 1.027

2.275 2.850 1.253

2.951 4.013 1.400

In totaal werden in 2012 5652 boetebeschikkingen gegeven, waarvan 2951 in het kader van de warenwet, 1788 in het kader van de tabakswet, 291 in het kader van de drankwet, 420 in het kader van de wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden, 26 in het kader van de geneesmiddelenwet, 170 in het kader van de gezondheids- en welzijnswet voor dieren en 6 in het kader van de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (registratie in het BIG register).

Kengetallen en prestatie indicatoren De NVWA hanteert een aantal indicatoren om de dienstverlening te beoordelen. Ook wordt jaarlijks onderzoek gedaan naar de naamsbekendheid van de Autoriteit onder het publiek en wordt het vertrouwen van het publiek in de voedselveiligheid gemeten. Klachten over handelen NVWA Deze indicator meet het aantal ontvangen klachten over de wijze waarop medewerkers van de NVWA hun taken uitvoeren klachten over handelen NVWA Inspecties Monsteranalyses Keuringen

2009

2010

2011

2012

aantal

%

aantal

%

aantal

aantal

54 26 112

0,01 0,01 0,02

18 5 22

0 0 0

52

81*

* Totaal aantal klachten eigen werk bedraagt 81 in 2012. Er is geen uitsplitsing mogelijk.

Snelheid afhandeling verzoeken om informatie en klachten Onderstaande tabel geeft de ontwikkeling weer van het aantal verzoeken om informatie, klachten en meldingen. Hieruit blijkt dat het aantal klachten/verzoeken dat wordt ontvangen toeneemt. Dit heeft ongetwijfeld te maken met een grotere bekendheid van de NVWA bij de consument. Het aantal klachten wat betreft roken in horecagelegenheden en openbare ruimtes neemt gestadig af.

12

ontvangen klachten/verzoeken Aantal telefoontjes Ontvangen e-mailberichten Aantal meldingen Aantal klachten, waarvan: • roken in horeca • voedselvergiftiging • roken openbare ruimtes • hygiëne klachten • smaak/geur levensmiddelen Percentage gegronde klachten Percentage afgehandeld binnen 6 weken

2007

2008

2009

2010

2011

2012

18.919 8.391 344 6.828 794 643 498 474 471 32% n.b.

21.592 11.828 330 9.391 4.069 800 727 627 428 21% 94%

16.649 11.746 978 11.290 6.083 634 553 588 342 27% 94%

16.202 11.954 3.408 8.252 2.635 590 392 671 329 34% 95%

29.883 26.097 5.446 6.236 132 587 396 643 457 37% 97%

73.465 63.522 4.844 9.316 49 774 351 709 428 64% 50%

Naamsbekendheid Met betrekking tot naamsbekendheid wordt een onderscheid gemaakt tussen spontane naamsbekendheid en geholpen naamsbekendheid. Uit onderstaande tabel blijkt dat de naamsbekendheid de afgelopen vijf jaar vrij stabiel is gebleven, maar dat de spontane naamsbekendheid langzaam is toegenomen. naamsbekendheid

2008

2009

2010

2011

2012

Spontaan Geholpen

15% 70%

16% 77%

16% 76%

17% 75%

20% 73%

13

HOOFDSTUK 4: VERSLAGEN TOEZICHTSDOMEINEN 2012 4.1 Inleiding Hoofdstuk 4 bevat de verslagen van de verschillende domeinen in 2012. Per domein wordt ingegaan op: • toepasselijke wet- en regelgeving • omvang controlebestand • controleresultaten • bevindingen ten aanzien van de naleving • belangrijkste conclusies Achtereenvolgens komen in de volgende paragrafen de volgende domeinen aan bod: 4.2 Diergezondheid – bewaking en bestrijding 4.3 Diergezondheid – preventie (Levende dieren en levende producten) 4.4 Welzijn van dieren 4.5 Diervoeder 4.6 Dierlijke bijproducten 4.7 Vlees 4.8 Vleesproducten 4.9 Import veterinaire producten 4.10 Samengestelde producten 4.11 Vis, visproducten en aquacultuur 4.12 Zuivel, eieren en eiproducten 4.13 Horeca en ambachtelijke productie 4.14 Weten wat je koopt 4.15 Contaminanten, residuen en ggo’s in levensmiddelen 4.16 Microbiologie en zoönosen 4.17 Voeding en gezondheid 4.18 Plantgezondheid 4.19 Gewasbescherming 4.20 Biologische producten

14

4.2 Diergezondheid – bewaking en bestrijding 2012 Controlerende instanties: NVWA, de Gezondheidsdienst voor Dieren, Productschap voor Vee Vlees en eieren

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was Nationaal: Gezondheids en Welzijnswet voor dieren (GWWD) EU-verordeningen, -richtlijnen en -beschikkingen Richtlijn 64/432/EEG

intracommunautair handelsverkeer in runderen en varkens (tbc, brucellose, leucose)

Richtlijn 82/894/EEG Richtlijn 91/68/EEG Richtlijn 92/65/EEG Richtlijn 92/66/EEG Richtlijn 92/119/EEG

melding van dierziekten intracommunautair handelsverkeer in schapen en geiten (B melitensis) bezemrichtlijn dieren en levende producten bestrijdingsmaatregelen NCD algemene bestrijdingsmaatregelen tegen bepaalde dierziekten en specifieke maatregelen tegen vesiculaire varkensziekte

Richtlijn 2000/75/EG

vaststelling van specifieke bepalingen inzake de bestrijding en uitroeiing van bluetongue

Richtlijn 2001/89/EG Richtlijn 2003/85/EG Richtlijn 2005/94/EG Verordening (EG) 999/2001

maatregelen van de gemeenschap ter bestrijding van KVP vaststelling van communautaire maatregelen voor de bestrijding van MKZ communautaire maatregelen ter bestrijding van AI vaststelling van voorschriften inzake preventie, bestrijding en uitroeiing van bepaalde overdraagbare spongiforme encephalopathiën

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijven Rundveehouderijen Bedrijven met kleine herkauwers Varkensbedrijven incl. hobbybedrijven Pluimveebedrijven

aantal 2012

aantal 2011

51.119 39.195 12104 2279

51.119 48.919 7967 2372

Het aantal bedrijven betreft het aantal geregistreerde bedrijven inclusief de bedrijven waar geen dieren aanwezig zijn (zgn. 0-bedrijven). De database die hiervoor gebruikt zijn: Dierregistraties Dienst Regelingen en Gezondheidsdienst voor Dieren ( GD).

Resultaten I&R 2012 resultaten Inspecties NVWA I&R schapen en geiten I&R runderen Maatregelen Processen-verbaal + overige afdoeningen

2012

2011

1148 1367

1237 1498

497 + 818

226

Het nalevingsgedrag bij I&R runderen is goed. Met ingang van 1 januari 2010 is het elektronisch I&R-systeem voor schapen en geiten ingevoerd, waarbij de gegevens in een centrale database wordt opgeslagen. De naleving voor I&R schapen/geiten blijft nog achter bij de naleving van I&R Rund. Varkens worden niet op dierniveau, maar per koppel geregistreerd. Deze I&R controles worden meegenomen met de controles op het Varkensbesluit (welzijn van dieren).

Verwijzing naar specifieke rapportage Rapportage op basis van Richtlijn 64/432/EEG Rapportage op basis van Richtlijn 91/68/EG Halfjaarlijkse AI monitoring/surveillance Jaarrapportage I&R 15

Resultaten diergezondheid in 2012 casussoort Afrikaanse Paardenpest Amerikaans Vuilbroed Aujezsky Aviaire Influenza Bluetongue Bovine Spongieuze Encephalopathie Brucellose Abortus Bang Brucellose Canis Brucellose Melitensis Brucellose Ovis Brucellose Suis Contagious Equine Metritis Dourine Echinococcus Equine Infectieuze Anemie Equine Virale Arteritus Escherichea coli Hantavirus Klassieke Varkens Pest Koepokken Koi Herpes Virus Leptospirose Leucose Listeria Malleus Mond- en Klauwzeer New Castle Disease Orf Paardenziekten (Overig) Pest de Petit Ruminant Psittacose Dier Psittacose Humaan Q-Koorts Dier Q-Koorts Humaan Q-Koorts Overig Q-Koorts Tankmelk Rabies Vleermuis Rabies Zoogdier Salmonellose Schmallenberg Scrapie Swine Vesiculair Disease Tuberculose Venezualean Equine Encephalomyelitis Vesiculaire Stomatitus West Nile Virus Zoonosen bronopsporing Totaal *

totaal

positief

negatief

geen actie nodig *

1 1 2 109 8

0 0 0 3 ** 0

1 0 0 90 8

0 1 2 16 0

2 85 2 15 3 123 1 1 5 19 2 4 3 13 1 2 13 27 1 4 5 10 1 1 1 62 38 4 12 2 13 204 31 161 1698 6 93 41 1 2 3 4 2840

0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 43 10 1 0 0 4 11 1 153 305 5 0 3 *** 0 0 0 0 543

0 78 2 14 1 121 0 1 1 17 2 3 1 12 0 0 4 24 0 4 3 6 0 0 1 12 22 3 3 0 9 164 23 4 1290 1 28 25 1 2 3 1 1985

2 7 0 1 2 2 1 0 2 2 0 1 2 1 1 2 8 3 1 0 2 3 1 1 0 7 6 0 9 2 0 29 7 4 103 0 65 13 0 0 0 3 312

Op basis van bijvoorbeeld aanvullend onderzoek, klinisch beeld, laboratoriumuitslag, specifieke omstandigheden etc. was nadere actie niet noodzakelijk.

** Dit betrof 2 commerciële pluimveehouderijen (deze zijn gemeld aan OIE, ADNS), 1 positieve uitslag had betrekking op zwanen die geëxporteerd zouden worden. Deze besmetting hoeft niet te worden gemeld en is niet gemeld. *** Er waren 2 runderen positief voor tuberculose die niet rechtstreeks vanuit een ander land naar een Nederlands slachthuis zijn vervoerd. Deze zijn allebei gemeld aan OIE, ADNS etc. De 3e positieve uitslag betrof een giraf met M. pinnipedii. Deze besmetting hoeft niet te worden gemeld aan OIE, ADNS en is ook niet gemeld.

16

Bewaking diergezondheid In het kader van de bewaking van de diergezondheid heeft de Gezondheidsdienst voor dieren in 2012 onderzoeks­ programma’s uitgevoerd op het gebied van : • Brucellose onderzoek verwerpers: Sinds 1 augustus 1999 heeft Nederland de officiële vrije status voor brucellose. Het door de EU verplichte bewakingsonderzoek dat sindsdien jaarlijks werd uitgevoerd, is per 1 augustus 2004 komen te vervallen. De meldingsplicht van abortusgevallen (verwerpersonderzoek) blijft in stand. • Brucella melitensis onderzoek: Nederland is officieel vrij van Brucella melitensis. De ziekte is in Nederland nog nooit vastgesteld. Om aan te tonen dat in Nederland geen Brucella melitensis voorkomt, vindt jaarlijks een onderzoek plaats van een groot aantal bloedmonsters van schapen en geiten. • Monitoring wilde zwijnen: Jaarlijks wordt een monitoringsonderzoek uitgevoerd bij wilde zwijnen op KVP, MKZ, SVD en Ziekte van Aujeszky. Het aantal monsters hangt af van het gebied waar de dieren afgeschoten worden. In Limburg worden alle afgeschoten zwijnen onderzocht, op de Veluwe wordt een representatieve steekproef genomen en in de overige gebieden in Nederland, de zgn. 0-optie gebieden, worden alle incidenteel afgeschoten dieren onderzocht. Sinds 1 januari 2009 heeft Nederland op grond van Richtlijn 64/432/EEG de artikel 10 status voor de ziekte van Aujeszky. De bewaking en bestrijding wordt onder verantwoordelijkheid van het ministerie van EZ uitgevoerd door de Productschappen Vee en Vlees (PVV): • Fokbedrijven dienen maandelijks 12 dieren middels bloedmonsters te laten onderzoeken op Aujeszky • De overige varkensbedrijven dienen per 4 maanden 3 dieren te laten onderzoeken. • Het onderzoek dient te worden uitgevoerd in hiervoor aangewezen laboratoria. Aviaire Influenza Sinds 2005 is er een verplichte landelijke serologische monitoring op AI-antistoffen bij pluimveebedrijven als één van de onderdelen op AI-monitoring. De frequenties, minimumleeftijden en aantallen zijn afhankelijk van de diersoort/ het diertype/ het houderijtype. • Vleeskuikens, vleeseenden, opfok vermeerderingsdieren, vermeerderingsdieren, opfoklegdieren en leghennen zonder uitloop: jaarlijks; • Vleeskalkoenen: per productieronde; • Leghennen en andere kippen met uitloop: per kwartaal. De GD voert een onderzoek uit naar antilichamen, positieve monsters gaan naar het CVI voor confirmatie De resultaten van bovenstaande programma’s staan vermeld in onderstaande tabel. bewaking 2012 Brucellose onderzoek verwerpers Brucella melitensis KVP, MKZ, SVD bij wilde zwijnen (serologie) Aujeszky bij wilde zwijnen KVP bij wilde zwijnen (virologisch (PCR)) Aujeszky AI monitoring (serologie)

aantal

aantal

bedrijven

monsters

8865 1631 7513 2428

11.400 14.896 565 565 68 123.552 166.435

aantal niet negatief

positief na bevestiging

29 15 0 0 0 0 H5/H7 215 (inzendingen) 1349 (monsters)

0 0 0 0 0 0 H5/H7  3 pos. uitslagen 50 monsters 3 unieke bedrijven

17

Incidenten In 2012 hebben zich de volgende incidenten voorgedaan: • LPAI: In 2012 zijn twee besmettingen met Laag Pathogeen influenza Virus H5/H7 vastgesteld. Eén geval werd vast­ gesteld bij een kalkoenenbedrijf en één geval had betrekking op een legkippen bedrijf met buitenuitloop. Daarnaast werd LPAI vastgesteld bij zwanen die voor exportdoeleinden waren onderzocht. • (Runder)-tbc: In 2012 zijn twee besmettingen met runder-tbc vastgesteld bij runderen. De eerste besmetting werd vastgesteld bij de post mortem keuring van een rund op het slachthuis. Het dier was afkomstig van een bedrijf in het oosten van Nederland, maar was negen maanden eerder geïmporteerd van een Belgisch bedrijf. Zowel op het Nederlandse als het Belgische bedrijf bleek de tbc besmetting onder de gehele runderpopulatie verspreid. De tracering van het Belgische bedrijf leverde nog een aantal contactrunderen op die naar Nederlandse bedrijven waren afgevoerd. Bij één van deze contactrunderen werd de tweede runder-tbc besmetting vastgesteld. Verder werd er in een Nederlands slachthuis een rund rechtstreeks uit België aangeboden dat besmet bleek met tuberculose. Hierbij is direct contact gezocht met de Belgische veterinaire dienst. • Tuberculose overig: Er is een besmetting met geval Mycobacterium pinnipedii bij een giraffe uit een dierentuin vast­ gesteld. In dezelfde dierentuin was in 2006 Mycobacterium pinnipedii vastgesteld bij de manenrobben kolonie. • Q-koorts: In 2012 is er bij vier melkgeitenbedrijven een nieuwe besmetting met Q-koorts vastgesteld. Twee van deze bedrijven waren eerder al besmet geweest, maar na een periode van één jaar negatieve uitslagen in de tankmelk­ monitoring weer vrijgegeven. Op deze 2 bedrijven is dus opnieuw een besmetting vastgesteld. Totaal hadden op 31 december 2012 nog 24 melkgeitenbedrijven de besmetstatus met betrekking tot Q-koorts. • Rabiës: Op 15 februari 2012 werd een besmetting met rabiës vastegsteld bij een jonge hond die vier dagen eerder met het vliegtuig vanuit Spanje in Nederland was aangekomen, maar die tien dagen eerder in Marokko was aangeschaft. • Schmallenbergvirus: De meldplicht voor schmallenberg is op 6 juli 2012 beëindigd. In 2012 zijn er 305 besmettingen met het schmallenbergvirus vastgesteld op bedrijven waar afwijkende lammeren of kalveren waren geboren. Bij bloed­ onderzoek op de moederdieren van de afwijkende vruchten bleek meer dan 92% van de moederdieren antistoffen tegen het schmallenbergvirus te hebben.

Opleiding dierziektebestijdingsorganisatie In 2012 zijn de volgende opleidingen, trainingen en oefeningen georganiseerd en gehouden ten behoeve van de dierziektebestrijdingsorganisatie: • Er zijn 2 e-learningmodules ontwikkeld voor de dierziektedeskundigen. Iedere module bestaat uit 20 vragen. De onderwerpen die zijn behandeld in de modules zijn: - MKZ - KVP • Voor de nieuwe dierziektedeskundigen is een basisopleiding georganiseerd. In deze basisopleiding zijn de taken en rollen aan bod gekomen en is aandacht besteed aan de benodigde kennis, vaardigheden en gedrag. • Er is een oefening georganiseerd voor de frontteamleden met het oog op Aviaire Influenza. Hierbij is het correct dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen aan de orde geweest en het elkaar aanspreken daarop. Voorts is geoefend met volgelaat maskers. Tot slot is aandacht besteed aan de ‘lessons learned’ van eerdere uitbraken. • Voor de dierziektedeskundigen is een bijscholingsdag georganiseerd over het Schmallenbergvirus in samenwerking met het CVI en Wageningen Universiteit. • Voor de Hygiënisten die onderdeel uitmaken van het frontteam is een jaarlijkse lesdag georganiseerd m.b.t. de bedrijfshulpverlening. • Met de afdelingshoofden die tijdens crises werkzaam zijn op het Regionaal Coördinatiecentrum zijn de taken en rollen gerepeteerd en zijn de organisatieveranderingen doorgesproken. • Team NVIC1 heeft een middag gevolgd in samenwerking met het IVP2 over een professionele houding in crisis en de opvang van medewerkers in en na een crisis.

1 2

NVIC = NVWA incident & crisiscentrum IVP = instituut voor psychotrauma

18

Risk assessments In 2012 zijn de volgende risk assessments opgemaakt naar aanleiding van dierziekte uitbraken in andere landen: dierziekte

land

LPAI MKZ KVP LPAI ASF KVP LPAI MKZ

Duitsland Noorwegen Letland Italië Oekraïne Duitsland USA Egypte

aantal RA 2 1 1 1 1 1 1 1

Conclusies • Bluetongue: Evenals in 2009 - 2011 zijn er in 2012 geen besmettingen met Bluetongue geconstateerd. Hiermee is Nederland vier jaar vrij van deze ziekte en is op basis van monitoringresultaten in 2011 de vrije status weer aan­ gevraagd en begin 2012 verworven; • (LP)AI: De laatste jaren zijn er elk jaar LPAI uitbraken geweest.. In 2012 zijn 2 commerciële pluimveehouderijen getroffen door LPAI. Ook in 2013 zijn tot nu toe al drie bedrijven besmet met LPAI. Het probleem blijft zich dus herhalen ook in het buitenland. • BSE: In 2012 werd geen enkel geval van BSE in Nederland aangetroffen. Dit is een verdere onderbouwing van de conclusie dat de maatregelen tegen BSE die aan het eind van de jaren 90 zijn ingevoerd, effectief blijken te zijn. Er is nu een aanvraag ingediend om de status te verlagen; • Q-koorts: De Q-koorts is weer verder teruggedrongen in 2012. Het aantal humane gevallen was wederom beduidend lager in 2012 dan in voorgaande jaren. Daar waar in 2009 nog 2291 nieuwe humane gevallen werden geregistreerd was dit in 2010 gedaald naar 405, in 2011 naar 82 gevallen en in 2012 naar 69 gevallen. Dit was het laagste aantal gevallen van de afgelopen 6 jaar. In 2012 was er één cluster te zien van patiënten in Noord-Nederland. Een mogelijke bron kon niet worden geïdentificeerd. De dalende trend heeft zich dus doorgezet, maar lijkt nu de bodem te bereiken; • Schmallenbergvirus: In de eerste helft van 2012 werden nog veel afwijkende vruchten passend bij een infectie met Schmallenbergvirus gevonden. Bij veel dieren kon de diagnose worden bevestigd. Er zijn in de tweede helft van 2012 ook nog wel afwijkende vruchten aangetroffen, maar beduidend minder dan het vorige seizoen. Dit was niet onverwacht daar bekend was dat weliswaar een groot aantal dieren (maar niet allemaal) in 2011 de infectie hadden doorgemaakt. • Tuberculose: In 2012 zijn in Nederland 3 runderen aangetroffen met TBC. Het betrof in alle gevallen geïmporteerde dieren. Elders in Europa worden ook meer uitbraken gezien dit is een zorgelijke ontwikkeling. In aanmerking nemend dat er veel runderverplaatsingen binnen Europa plaatsvinden en de ziekte zich lange tijd subklinisch maar wel infectieus kan manifesteren. Er wordt nagedacht over eventuele preventieve oplossingen. • Pilot: Het aantal meldingen van verdenkingen van dierziekten lag in 2011 op hetzelfde niveau als voorgaande jaren. In de rapportage van 2009 is aangegeven dat in 2011 een handhavingspilot zou worden uitgevoerd, waarbij na afloop een effectmeting zal plaatsvinden. Hierbij wordt gekeken of het aantal meldingen of ingezonden monsters voor uitsluitingsdiagnostiek is toegenomen. Door capaciteitsproblemen en het reorganisatieproces waarin de NVWA zich bevond, moest dit project worden doorgeschoven naar 2012/2013.

19

4.3 Diergezondheid – preventie (Levende dieren en levende producten) Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 basis van de controles was Nationaal: Gezondheids- en welzijnswet voor dieren EU-verordeningen, -richtlijnen en -beschikkingen Richtlijn 90/425/EEG Richtlijn 64/432/EEG Richtlijn 2009/156/EG Richtlijn 90/427/EEG Richtlijn 2009/158/EG Richtlijn 91/68/EEG Richtlijn 92/65/EEG Richtlijn 88/407/EEG Richtlijn 90/429/EEG Richtlijn 89/556/EEG Richtlijn 92/102/EEG Verordening (EG) nr. 1760/2000 Verordening (EG) nr. 21/2004 Verordening (EG) nr. 504/2008 Verordening (EG) nr. 1266/2007 Verordening (EG) nr. 318/2007 Verordening (EG) nr. 1255/1997 Verordening (EG) nr. 1739/2005 Verordening (EG) nr. 998/2003

handelsrichtlijn dieren en producten handelsverkeer rund en varken invoer en handelsverkeer paarden intraverkeer paarden handelsverkeer pluimvee en broedeieren handelsverkeer schapen en geiten bezemrichtlijn rundersperma varkenssperma runderembryo’s I&R dieren I&R rund I&R schapen en geiten I&R paard blauwtong vogelquarantaine controleposten circusdieren niet-commerciële verkeer gezelschapsdieren

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijf

aantal per 01-01-2012

Erkende verzamelcentra (VC), waarvan erkend als: • verzamelcentrum varken • verzamelcentrum rund • verzamelcentrum schaap/geit

74

Wasplaatsen (erkend) Spermawincentra (SWC) rund Spermawincentra varken Spermawincentra paard Spermawincentra schaap/geit Quarantaine tbv SWC varken/rund Runderspermaopslagcentra Embryoteams rund Embryoteams paard Erkende instellingen 92/65 Vogelquarantaines Erkende pluimveebedrijven, waarvan erkend als: • broederij • opfokbedrijf • fok- en vermeerderingsbedrijf

237 8 21 16 0 22 12 14 3 20 3 718

Controleposten Geregistreerd circus Erkende handelaren

4 2 471

19 63 35

40 328 350

20

resultaten 2012 Inspecties 2012 Inspecties verzamelcentra Inspecties erkende wasplaatsen (incl, periodieke toetsing) Inspecties spermawincentra rund Inspecties spermawincentra varken Inspecties spermawincentra paard Inspecties quarantaines (gekoppeld aan SWC) Inspecties runderspermaopslagcentra Inspecties embryoteams rund Inspecties embryoteams paard Inspecties erkende instellingen 92/65 Inspecties erkende pluimveebedrijven Inspectie controleposten Inspecties quarantainestations vogels Inspectie registratie circus Inspecties erkende handelaren Bestemmingscontroles Inspecties preventieregeling (aanvullend VC) Inspecties preventieregeling (landelijk team) * Keuringen (exportcertificering, in uren)

aantal 7.231 237 511 12 39 24 37 13 7 1 14 621 4 3 1 0 5.007 126 574 59.514

* De controles van het landelijk team (combinatie van V&I en L&N inspecteurs) bestaan uit een gecombineerde welzijns- en preventiecontrole. Een deel van de preventiecontroles, vooral op verzamelcentra, wordt niet door het landelijk team uitgevoerd maar door uitsluitend L&N teams. Deze L&N teams zijn met name gericht op welzijnscontroles, maar handhaven ook op preventieafwijkingen als zij dit tegenkomen. De rapportage van deze controles is gemaakt in hoofdstuk 4.4 (Dierenwelzijn).

Resultaten preventie In 2012 heeft het vergroten van de effectiviteit van de handhaving centraal gestaan om op die manier een bijdrage te leveren aan het voorkomen van de insleep en verspreiding van dierziekten. Als veterinaire autoriteit dient de NVWA te garanderen naar EU-lidstaten en derde landen dat de dieren gezond zijn en er op toe te zien dat door de sector aan de wettelijke voorwaarden is voldaan. De afgelopen jaren is ingezet op kwaliteitsverbetering en aanscherping van het toezicht. Spermawincentra en quarantainestations (rund en varken) kennen een hoog nalevingsniveau. In een prikactie in 2012 zijn wederom 2 illegaal werkende paardenspermawincentra aangetroffen. Deze centra zijn geverbaliseerd en zijn vervolgens onder toezicht geplaatst. In het verleden is bij diverse FVO-missies aangekaart dat Nederland weinig tot geen controle uitoefent op de hande­ laren en in 2010 is een project opgestart waarbij een registercontrole van de handelaren uitgevoerd is. Dit project is in 2011 vervolgd, maar lopende het jaar gestopt in verband met capaciteitsproblemen. Ook in 2012 is er geen capaciteit (en budget) geweest om controle uit te voeren op de registers van handelaren. M.b.t. I&R van paardachtigen heeft in augustus 2012 een opsporingsactie plaatsgevonden waarbij grootschalige fraude met paardenpaspoorten is vastgesteld. Om het toezicht op dit terrein te verbeteren zijn in samenwerking tussen verschillende afdelingen van de NVWA diverse acties opgestart, zoals het leren herkennen door dierenartsen en inspecteurs van fraude kenmerken van paardenpaspoorten en verscherpte controles op slachthuizen en bij exportcertificering. Om invulling te geven aan de vereisten uit de transportverordening en de regeling preventie hebben de sectoren een kwaliteitssysteem opgezet dat goedgekeurd is door de NVWA. De deelnemers van het kwaliteitssysteem onderwerpen zich aan meer horizontaal toezicht en de sector moet hierbij meer zelfregulerend gaan werken. De overheid geeft hiervoor verruimingen in het toezicht, zoals bv stalkeuring van varkens ipv keuring aan de klep bij exportcertificering. Een in de eerste helft van 2012 door de NVWA uitgevoerde audit op het kwaliteitssysteem QLL (quality system livestock logistics) heeft aangetoond dat de borging van de kwaliteit van QLL nog onvoldoende geregeld is. De Minister heeft 21

daarom de kwaliteit van QLL in december 2012 opnieuw laten beoordelen aan de hand van een door de NVWA uitgevoerde mini-audit. Hierbij is gebleken dat het kwaliteitssysteem QLL weliswaar verbetert, maar dat de interne borging nog steeds niet op orde is. Wel is er sprake van een groeiend kwaliteitsbesef in de sector en een steeds beter werkend kwaliteitssysteem QLL. Niettemin blijft extra controle door de NVWA noodzakelijk en heeft aanscherping van het handhavingsbeleid van de NVWA plaatsgevonden, waarbij na 3 overtredingen de voordelen van deelname aan het kwaliteitssysteem van overheidswege ingetrokken worden. Het terugzetten van stalkeuring bij varkens op keuring bij het opladen aan de klep van de veewagen wordt door de sector als een (financieel) gevoelige sanctie ervaren omdat hierbij veel meer tijd en afstemming benodigd is. Verder wordt het overleg tussen QLL en NVWA geïntensiveerd om de resultaten van toezicht op elkaar af te stemmen. In 2013 zal de Minister de Kamer informeren over de status van QLL en hierbij een oordeel vellen over het kwaliteitssysteem De NVWA versterkt de handhaving op het gebied van de exportcertificering en heeft hiertoe in 2012 een specifiek interventiebeleid exportcertificering ontwikkeld. Dit specifieke interventiebeleid heeft betrekking op de eisen uit de EU-handelsrichtlijnen (nationaal: Regeling handel levende dieren en levende producten). Het doel hierbij is de buitenlandse klachten en negatieve reacties verder af te laten nemen. Resultaten zijn pas in 2013 te verwachten. In de eerste helft van 2011 zijn de verzamelcentra voor runderen en schapen/geiten beoordeeld in een 0-meting, waarbij is gebleken dat deze verzamelcentra extra aandacht behoeven. Hierop is extra toezicht ingesteld, zoals ook voor de varkensverzamelcentra gebeurd is. In 2012 is een effectmeting (een 1-meting) op het ingestelde extra toezicht uitgevoerd. Hierbij is gebleken dat de naleving onvoldoende verbeterd is. Is 2013 zullen extra maatregelen genomen worden en hiervoor wordt een plan van aanpak opgesteld. In het kader van het programma Verbetering Toezicht dierlijke Sector zijn in 2012 in totaal 59 maatregelen opgelegd in het kader van preventie (zie onderstaande tabel). Dit is minder dan bij de start van dit project in 2010 (97). Veel omissies worden afgedaan met mondelinge waarschuwingen en er worden niet consequent rapporten opgesteld. Ook wordt er onvoldoende gebruik gemaakt van de mogelijkheid van het opleggen van een bestuurlijke boete bij R&O omissies van veewagens en erkende wasplaatsen. Deze twee tekortkomingen vereisen interne aandacht met het doel om verbetering teweeg te brengen.. maatregelen verbetering toezicht dierlijke sector 2012 Schriftelijke waarschuwing verzamelcentrum Voornemen LOD verzamelcentrum Opleggen LOD verzamelcentrum Verbeuren LOD verzamelcentrum Voornemen schorsing erkenning verzamelcentrum Mededeling slachthuis Schriftelijke waarschuwing slachthuis Voornemen LOD slachthuis Opleggen LOD slachthuis Verbeuren LOD slachthuis Schorsing slachthuis Schriftelijke waarschuwing vervoerder Voornemen LOD vervoerder Bestuurlijke boete vervoerder Mededeling exporteur Schriftelijke waarschuwing veehouder Totaal

aantal 4 12 3 0 1 1 13 5 1 0 1 10 0 2 1 5 59

Incidenten De incidenten die in 2012 gemeld zijn betreffen in de regel zaken met betrekking tot het welzijn van de dieren en niet zo zeer preventie. De klachten komen binnen d.m.v. meldingen tussen lidstaten maar ook door welzijnsorganisaties die transporten volgen. Incidenten worden onderzocht en leiden waar mogelijk tot gerichte handhavingsacties.

22

Conclusies De verbeteringen in de handhaving gaan onverminderd door, waarbij op dit moment de handhavingsacties op het gebied van preventie echter nog steeds achterblijven bij de acties op het gebied van welzijn. Mogelijk dat de grote politieke belangstelling voor welzijn dit in de hand werkt. Op het gebied van preventie wordt nog veel gewerkt met mondelinge waarschuwingen zonder vastlegging. Hier wordt wel extra aandacht aan besteed. De ontwikkeling van een kwaliteitssysteem voor zowel preventie als welzijn voor de gehele secor (QLL) heeft tot meer horizontaal toezicht voor de sector en vereenvoudiging van toezicht voor de NVWA geleid. De borging van het systeem blijkt echter nog onvoldoende te zijn en hierdoor zal er toch nog extra capaciteit in aanvullend toezicht van de NVWA plaats moeten vinden. Er zal nog veel energie gestoken moeten worden in de verdere ontwikkeling van dit systeem, in de onderlinge communicatie en informatieuitwisseling tussen regelinghouder en toezichthouder, in de mogelijkheden van verdere uitbreiding van voordelen voor deelnemers en vooral in het vergroten van het vertrouwen tussen regelinghouder en toezichthouder. Vooralsnog zal echter in het eerste kwartaal van 2013 moeten blijken of de kwaliteit van het kwaliteitssysteem voldoende is voor de Minister om het systeem in leven te houden en te mogen blijven functioneren en onder welke voorwaarden.

23

4.4 Dierenwelzijn Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was Nationaal: Gezondheids en Welzijnswet voor dieren (Gwwd) Besluit doden van dieren Besluit ritueel slachten Varkensbesluit Vleeskuikenbesluit 2010 Kalverenbesluit Legkippenbesluit 2003 Besluit welzijn productiedieren Regeling doden van dieren Regeling dierenvervoer 2007 Regeling vleeskuikens Regeling Bestuurlijke Boetes Gwwd Beleidsregels dierenwelzijn 2009 EU-verordeningen, -richtlijnen en -beschikkingen Verordening (EG) nr. 1/2005 Richtlijn 93/119/EEG Richtlijn 98/58/EG Richtlijn 1999/74/EG Richtlijn 2007/43/EG Richtlijn 2008/119/EG Richtlijn 2008/120/EG Verordening (EG) nr. 853/2004

transport van dieren doden van dieren bescherming van voor landbouwdoeleinden gehouden dieren minimumnormen voor de bescherming van legkippen minimumvoorschriften voor de bescherming van vleeskuikens minimumnormen ter bescherming van kalveren minimumnormen ter bescherming van varkens hygiëneverordening levensmiddelen van dierlijke oorsprong

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijven Veetransporteurs kort transport Veetransporteurs lang transport Grote slachthuizen (actief) hoefdieren permanent toezicht Kleine/middelgrote slachthuizen hoefdieren Pluimveeslachthuizen (actief) Productieplaatsen varkens Productieplaatsen legkippen Productieplaatsen vleeskuikens Productieplaatsen kalveren

aantal 1.354 211 26 170 24 5.531 1.007 578 1.809

24

Resultaten 2011

Aantal

Geïnspecteerde reisjournaals diertransport Aantal met een dusdanige tekortkoming dat een interventie werd opgelegd Totaal aantal maatregelen ikv diertransport • Schriftelijke waarschuwing • Bestuurlijke boete • Voornemen en opleggen last onder dwangsom • Verbeuren last onder dwangsom • Tijdelijke schorsing • Proces-verbaal Notificatie naar een buitenlandse competente autoriteit ivm overtreding begaan door buitenlandse vervoerder

8666 75

Geïnspecteerde productieplaatsen varkens % productieplaatsen met tekortkoming Geïnspecteerde productieplaatsen legkippen % productieplaatsen met tekortkoming Geïnspecteerde productieplaatsen vleeskuikens % productieplaatsen met tekortkoming Geïnspecteerde productieplaatsen kalveren % productieplaatsen met tekortkoming

629 28 % 227 16 % 108 52 % 90 20 %

618 401 114 18 0 1 31 53

Verwijzing naar specifieke rapportage (bijv. nationale plannen e.d.) Jaarlijkse rapportage in kader van Verordening (EG) nr. 1/2005. Jaarlijkse rapportage aan de Europese Commissie over de controleresultaten m.b.t. welzijnsbesluiten voor varkens, legkippen en kalveren en de resultaten van de controles op het Besluit welzijn productiedieren. welzijn vervoer Tijdens wegtransport Slachthuis Verzamelcentra Totaal

aantal inspecties

aantal niet conform

% niet conform

1852 334 87 2273

276 56 28 360

15 17 32 16

Resultaten dierenwelzijn transport en slachterijen • De wegcontroles worden grotendeels uitgevoerd op basis van landelijke projecten. In dit verband is ook een begin gemaakt met administratieve controles bij transporteurs. Deze inspecties vergroten de efficiëntie in het toezicht en dragen bij om de wegcontroles gerichter uit te voeren. • Naleving bij diertransporten is matig. In 2012 zijn er bij wegcontroles ruim 2273 transporten van dieren gecontroleerd. In ongeveer 360 gevallen werd een overtreding geconstateerd. • Bij de controles uitgevoerd op transporten van vleeskalveren werd vooral gecontroleerd op beladingsgraad en stahoogte. Mede als gevolg van de controles en het handhavend optreden is de naleving op deze punten gestegen tot ruim 83%. In 2013 worden prikacties uitgevoerd om de naleving minimaal op het huidige niveau te houden. Bij teruglopend nalevingsniveau worden de prikacties geïntensiveerd. • Bij controles uitgevoerd op langtransporten van varkens lag het nalevingsniveau van de regels in de Europese transportverordening (EG nr. 1/2005) op 70%. In 2013 worden deze controles voortgezet. Het doel is het nalevingsniveau te verhogen tot ten minste 80%. In de afgelopen jaren is de inzet op dit onderwerp sterk geïntensiveerd. In 2009, 2010 en 2011 zijn volgens de cijfers van de NVWA respectievelijk 1.976, 2.557 en 2644 gerichte vervoerscontroles uitgevoerd. Dit betreft zowel controles op de weg als bestemmingscontroles op slachthuizen, primaire bedrijven en verzamelcentra • In huidige tijden van economische krimp en stevige buitenlandse concurrentie neemt de kans op verminderde naleving toe. Waar niet-naleving overgaat in regelrechte fraude is de Inlichtingen- en Opsporingsdienst (IOD) van de 25

•

•

•

•

•

•

•

NVWA aan zet. Ook in 2012 is prioriteit gegeven aan dierenwelzijn, met name waar het diertransporten betreft. Zo zijn opsporingsonderzoeken uitgevoerd naar fraude rond transporten van varkens en pluimvee. Met assistentie van de IOD is voor vele honderdduizenden euro’s aan illegaal verdiend geld berekend, dit om het criminele vermogen weer af te pakken en ervoor te zorgen dat ook deze vorm van misdaad niet loont. Om de informatiepositie te verbeteren zijn analyses verricht op (transport in) de pluimveesector en lange afstandstransporten van varkens. Deze leiden niet alleen tot mogelijke fraudesignalen die in onderzoek worden genomen, maar ook aanbevelingen om beleid en toezicht te verbeteren. Interventie Bureau Dier (IBD) zette de werkzaamheden voort in 2012 om een geïntegreerde aanpak van overtreders te faciliteren. In 2012 heeft IBD 401 schriftelijke waarschuwingen verstuurd en 114 boeterapporten doorgeleid naar Team bestuurlijke maatregelen. In 2012 werd een pilot voltooid waarin GPS-data werden opgevraagd van alle transporten > 21 uur. De resultaten van deze pilot hebben aanleiding gegeven om opvraag van GPS-data van transporten > 21 uur te integreren in de standaard werkwijze van Interventiebureau Dier. Onder leiding van het ministerie van EZ is het toepassen van de bestuurlijke boete bij handhaving van de transportverordening geëvalueerd. De bevindingen zijn gebaseerd op een ervaring van slechts 1,5 jaar en daarom met enige voorzichtigheid geformuleerd. De eindconclusie van het rapport is dat de bestuurlijke boete een bruikbaar instrument is en een waardevolle aanvulling van het bestaande handhavingsinstrumentarium. Het Vleeskuikenbesluit (nationale regelgeving) geeft nadere invulling aan Richtlijn 2007/43/EG. Op grond van dit besluit controleren officiële dierenartsen op pluimveeslachterijen of koppels vleeskuikens verschijnselen vertonen die duiden op slecht welzijnsomstandigheden op het oorsprongsbedrijf. Ook wordt de monitoring door de slachthuizen op hakdermatitis geverifieerd door de officiële dierenarts ( in 2013 wordt monitoring hakdermatitis vervangen door monitoring op voetzoolleasies) Zij letten daarbij ook op de cumulatieve mortaliteit. Als daar aanleiding voor is stuurt de officiële dierenarts een Melding vleeskuikenbesluit 2012 naar Interventiebureau Dier (IBD). Op grond van deze verklaring kan de NVWA het bedrijf een aantal verplichtingen opleggen, zoals het aanleveren van een plan van aanpak om de omstandigheden voor de dieren te verbeteren. Ook kan een inspecteur het oorsprongsbedrijf bezoeken en zo nodig maatregelen nemen. In 2012 zijn 176 Meldingen op basis van het Vleeskuikenbesluit verzonden naar IBD. Voor het onbedwelmd slachten is in 2012 een Convenant (Convenant onbedwelmd slachten volgens religieuze riten) gesloten tussen overheid, slachterijen en religieuze organisaties. Dit Convenant zal in de regelgeving worden opgenomen en naar verwachting midden 2013 van kracht worden. Via dit Convenant worden onder meer regels gesteld ten aanzien van de toegestane duur van het bewustzijn na aanbrengen halssnede (voordat alsnog moet worden overgegaan tot bedwelmen), de uitvoering van de halssnede, het toezicht en de geschiktheid van het dier voor onbedwelmde slacht. Daarnaast zijn in het Convenant overeenkomsten vastgelegd over nader onderzoek. Op slachthuizen met permanent toezicht (de grote slachthuizen waar in totaal 95%van de NL productie wordt gerealiseerd) wordt dagelijks controle op welzijn uitgevoerd en vastgelegd in controlelijsten. Dit wordt maandelijks gecumuleerd vastgelegd in de databank. Kleinere slachthuizen hebben regulier welzijnstoezicht 1 keer per vijf slachtdagen als ze slachten zonder bedwelming en in de andere gevallen één welzijnscontrole per 20 slachtdagen. De resultaten worden ieder kwartaal gecumuleerd vastgelegd. - In 2012 zijn er in de 26 slachthuizen hoefdieren met permanent toezicht 301 maandrapporten in de databank ge-upload. Dit is meer dan 90% van het geplande aantal. - In 2012 zijn er in de 170 slachthuizen hoefdieren zonder permanent toezicht, 594 kwartaalrapportages vastgelegd in het systeem. Dit is 87 % van het totaal geplande aantal. - In 2012 is er ook regulier welzijnstoezicht op de pluimvee slachthuizen uitgevoerd. De 24 actieve pluimvee­ slachthuizen bestaan uit 20 slachthuizen met permanent toezicht en 4 kleine slachthuizen met beperkter toezicht. In totaal zijn op de pluimveeslachthuizen 241 welzijnsrapportages vastgelegd in de databank, dat is ruim 94 % van het geplande aantal.

26

Dierenwelzijn op intensieve veehouderijbedrijven In 2009 is door de AID (sinds 1 januari 2012 gefuseerd met VWA en PD tot NVWA) een nalevingsonderzoek dierenwelzijn op intensieve veehouderijbedrijven uitgevoerd. De resultaten hiervan – dwz de a-selecte cijfers met betrekking tot naleving - worden als nulmeting voor de jaren erna beschouwd. • Varkenssector: In 2012 is de naleving van de regels ter bescherming van het welzijn van varkens 72%. In de jaren 2009 t/m 2011 was dit nalevingspercentage resp. 56, 78 en 66%. De meeste overtredingen van de regels betreffen het permanent kunnen beschikken over voldoende materiaal om te onderzoeken en mee te spelen, het permanent kunnen beschikken over voldoende vers water en het verstrekken van een lichtintensiteit van ten minste 40 lux gedurende ten minste acht uur per dag. Daarnaast waren er overtredingenaangetroffen betreffende de uitvoering van vloeren en de beschikbaarheid van voldoende ruimte. In 2012 is de NVWA gestart met de handhaving van de verplichting om gelten en zeugen in groepen te huisvesten. Onderdeel van dit traject betrof het inwinnen van informatie over de mate waarin zeugenhouders tijdig omgeschakeld zijn. Daartoe is met behulp van een Eigen Verklaring aan de zeugenhouders verzocht te verklaren of men wel of niet per 1 januari 2013 zal voldoen aan de Europese groepshuisvestingseis. 93% van de zeugenhouders heeft daarin aangegeven per 1 januari 2013 te voldoen, 5% heeft aangegeven te stoppen en 2% heeft aangegeven problemen te hebben met de omschakeling. In het najaar van 2012 heeft de NVWA een groot aantal pré-inspecties uitgevoerd bij zeugenhouders op de verplichting om gelten en zeugen in groepen te huisvesten en begin 2013 zijn deze inspecties voortgezet. • Legkippensector: in 2012 is de naleving van de regels voor de bescherming van het welzijn van legkippen 84%. Sinds 1 januari 2012 is het verboden om legkippen te houden in niet-aangepaste kooien en de NVWA heeft de handhaving van dit verbod projectmatig uitgevoerd. Nederland kende tot 1 juli 2012 een tijdelijke voorziening, waarbij de batterijeieren alleen mochten worden afgezet naar en verwerkt door de eiproductenindustrie binnen Nederland en er geen nieuwe rondes legkippen mochten worden opgezet in de niet-aangepaste kooien. In juli 2012 voldeden alle Nederlandse legkippenbedrijven, met uitzondering van 2 bedrijven. Deze bedrijven voldeden resp. eind juli en begin september. • Vleeskuikensector. In 2012 is de naleving van de regels voor de bescherming van het welzijn van vleeskuikens 48%. De naleving in de vleeskuikensector is onvoldoende. De meeste overtredingen hadden betrekking op het niet voldoen aan de regels betreffende kennisgeving en documentatie, zoals het juist en volledig vastleggen van de koppelgegevens, het verstrekken van koppelgegevens en het gebruik van gidsen voor goede praktijken. Daarnaast hadden overtredingen betrekking op de regels betreffende mortaliteit, zoals een te hoge mortaliteit, het vastleggen van de dagelijkse mortaliteit en het melden van de mortaliteit aan het slachthuis. Ook komen overtredingen voor betreffende licht en lichtschema en de beschikbaarheid van voldoende ruimte voor de vleeskuikens. • Kalverensector: In 2012 is de naleving van de regels ter bescherming van het welzijn van kalveren 80%. Net als in voorgaande jaren is de naleving in deze sector hoog. Het nalevingsniveau in de vleeskalverensector is nog hoger, het nalevingscijfer wordt beïnvloed door enkele niet-nalevingen betreffende het welzijn van kalveren op melkvee­ houderijbedrijven. Met name het verbod om kalveren aan te binden en de voorwaarde dat de wanden van een eenlingbox zodanig zijn opengewerkt dat naast elkaar gehouden kalveren elkaar kunnen zien en aanraken is een aantal malen overtreden op melkveehouderijbedrijven.

Dierverwaarlozing De aanpak van dierverwaarlozing vraagt veel aandacht van de NVWA, meestal naar aanleiding van meldingen aan de meldkamer, die hierover binnenkomen. In gevallen van ernstige dierverwaarlozing is er vaak sprake van combinatie met overtredingen m.b.t. de I&R regelgeving en de destructiewet. Naast een strafrechtelijke aanpak wordt hierbij vooral gebruik gemaakt van bestuursrecht om tot herstel van de situatie te komen, dieren af te voeren of toe te werken naar het stilleggen van het bedrijf. Door het gebruik van bestuursrecht is het echter veel beter mogelijk tot structurele oplossingen te komen. Hier wordt dan ook zo veel mogelijk gebruik van gemaakt Meldingen van dierverwaarlozing komen meestal pas in een relatief laat stadium bij de NVWA binnen. De NVWA wil risicobedrijven in een eerder stadium signaleren en door gerichte begeleiding grotere problemen voorkomen. Ook wil de NVWA met de zogenaamde erfbetreders tot afspraken komen over vroegtijdige signalering. In 2011 werden de dierenpolitie (‘animal cops’) en het meldpunt dieren in nood (tel 144) een feit. Het vergde veel coördinatie en overleg om hier tot optimalisering van de rolverdeling te komen. Dat proces was in 2011 nog niet afgerond, en liep in 2012 door. Gaandeweg verbetert de samenwerking. 27

Conclusies • De naleving in de varkenssector is de afgelopen jaren op hetzelfde niveau gebleven, rond de 70%. Dit wordt met name veroorzaakt door niet-naleving van de regels betreffende onderzoeks- en speelmateriaal, permanente waterverstrekking en verstrekking van 40 lux licht. Het draagvlak in de varkenshouderij voor deze regels lijkt laag te zijn. De handhaving in de legkippensector concentreerde zich in 2012 op het verbod om legkippen te houden in niet-aangepaste kooien. De naleving van dit verbod is, na een tijdelijke voorziening tot 1 juli 2012, begin september 2012 gerealiseerd. De naleving in de vleeskuikensector is, met een nalevingsniveau van 48%, onvoldoende. Ondanks het feit dat de regels voor de bescherming van het welzijn van vleeskuikens relatief nieuw zijn, dient het nalevings­ niveau de komende jaren te worden verhoogd. De regels omtrent het welzijn van kalveren worden in het algemeen goed nageleefd. • Het in 2009 uitgevoerde nalevingsonderzoek dierenwelzijn toonde aan dat in veel gevallen niet naleving is terug te voeren op weinig draagkracht voor de regelgeving in combinatie met economische voordelen van de overtreding. • De verbeteringen in de organisatie en het instrumentarium (o.a. inzet bestuursrecht/last onder dwangsom) van het toezicht en de handhaving die de afgelopen jaren zijn ingezet lijken effectief. Gericht toezicht met de inzet van juiste financiële prikkels leidt tot aanpassing van gedrag. De komst van bestuurlijke boetes zal hier hopelijk ook aan bijdragen. • Continuering van de effectieve, risico gebaseerde handhavingsinzet blijft van groot belang.

28

4.5 Diervoeder Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was Nationaal: Kaderwet diervoeders EU-verordeningen, -richtlijnen en -beschikkingen Verordening (EG) nr. 178/2002 Verordening (EG) nr. 183/2005 Verordening (EG) nr. 1831/2003 Verordening (EG) nr. 1829/2003 Verordening (EG) nr. 1830/2003

Algemene Levensmiddelenverordening diervoeder hygiëne toevoegingsmiddelen in diervoeders ggo’s in diervoeder en levensmiddelen

Verordening (EG) nr. 999/2001 Verordening (EG) nr. 1069/2009 Richtlijn 2002/32/EG Verordening (EG) nr. 767/2009 Richtlijn 90/167/EG Verordening (EG) nr. 669/2009

TSE-verordening dierlijke bijproducten ongewenste stoffen in diervoeders handel en gebruik diervoeder gemedicineerde diervoeders importcontrole hoogrisicoproducten

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijf Erkende en geregistreerde productiebedrijven Transporteurs (incl. schepen) Handelaren Erkende bedrijven dierlijke eiwitten Derde landen vertegenwoordigers

resultaten diervoeder 2012 Inspecties 2012 • Inspecties bij erkende/geregistreerde bedrijven • Inspecties reststromen • Inspectie vetstromen • Inspecties derde landen vertegenwoordiger • Inspectie transport • Inspectie Vo. (EG) nr. 999/2001 • Inspectie hygienecode • Primaire bedrijven • Klachten/meldingen • Etikettering Monsters/analyses • Nationaal plan diervoeders (analyses) • Ggo-monsters

aantal per 01-01-2013 409 3002 1895 47 17

aantal 2031 1332 52 26 12 215 35 153 76 229 207 3664 200

Naleving bij erkende en geregistreerde bedrijven De naleving van de diervoeder bedrijven wordt in algemene zin als hoog aangegeven (>90%). Aandachtspunten blijven het beheersen van algehele hygiëne, versleping/kruiscontaminatie, en gevaren en risicoanalyse. Daarnaast blijven ook etikettering en het juist hanteren van claims een aandachtspunt.

29

Naleven normen voor residuen van coccidiostatica en antibiotica in eindproducten Sinds 2010 zijn in de diervoederregelgeving, meer specifiek de RL 2002/32/EG, maximumnormen opgenomen voor de kruiscontaminatie van coccidiostatica in de meng/perslijn bij mengvoederbedrijven, vastgesteld op mengvoeders. Daarnaast heeft de staatssecretaris EZ in november 2010 aan de Tweede Kamer een BuRO-advies gerapporteerd over een maximumtolerantie van antibiotica bij kruiscontaminatie (vastgesteld op 2,5%) bij de productie van gemedicineerde diervoeders. Zowel de norm als de tolerantie worden door de NVWA actief gehandhaafd. Enerzijds vindt dit plaats door onderzoek op eindvoeders die aan veehouderijen worden afgeleverd. Anderzijds door onderzoek in de bedrijven zelf, of voldaan wordt aan de wettelijke eis dat bedrijven organisatorische en technische maatregelen moeten nemen om kruiscontaminatie te voorkomen of te reduceren. In 2012 zijn 161 voeders onderzocht op antibiotica en 188 op de aanwezigheid van coccidiostatica en flubendazol (een anti-wormmiddel). Hierbij is in 2 voeders een antibioticum gevonden, waarvan één bevinding onder de tolerantienorm lag. In 3 diervoeders zijn cocciodiostatica gevonden, waarvan 1 gehalte boven de wettelijke norm was gelegen. In beide gevallen is handhavend opgetreden. Voor het onderzoek in de bedrijven zijn 502 inspecties uitgevoerd, waarbij 10 inspectieresultaten als onvoldoende werden beoordeeld. In één situatie heeft dit geleid tot een Procesverbaal. Eind 2010 werd door de diervoedersector bekend gemaakt dat in 2011 de productie van gemedicineerd diervoeder met antibiotica gestopt zou worden. Dit heeft uiteindelijk in 2012 haar uitwerking gekregen, ofschoon enkele bedrijven op verzoek nog steeds gemedicineerde diervoeders met antibiotica produceren. De productie van diervoeders met andere diergeneesmiddelen dan antibiotica (bijv. antiwormmiddelen en pijnstillers) blijft voorlopig doorgaan. De NVWA onderzoekt of het mogelijk dan wel noodzakelijk is om ook voor deze diergeneesmiddelen tolerantieniveaus vast te stellen.

Primaire bedrijven die zelf voormengsels of additieven door voer mengen in beeld via IKB-systeem Door de Food and Veterinary Office werd bij de inspectie in 2011 geconstateerd dat Nederland onvoldoende zicht had op veehouderijbedrijven die zelf diervoeders mengen, met gebruikmaking van toevoegingsmiddelen of voormengsels. De Europese wetgever heeft geoordeeld dat aan deze activiteit op het veehouderijbedrijf een hoger risico verbonden is, en daardoor strengere hygiëne-eisen gekoppeld zijn. Ofschoon Nederland niet als enige land in de Europese Unie tegen het probleem aanloopt dat deze bedrijven onvoldoende in beeld zijn, is een vierstapsstrategie opgesteld om deze bedrijven in zicht te krijgen. Ten eerste zijn 2 vragen aan de jaarlijkse landbouwtelling 2012 (ook wel bekend als meitelling) toegevoegd. De uitkomsten van deze meitelling komen in 2013 beschikbaar. Ten tweede en derde is aan de reguliere inspecties van veehouderijbedrijven en industriële diervoederbedrijven (incl. handelaren) de vraag meegenomen, of toevoegingsmiddelen en/of voormengsels worden gebruikt dan wel of deze producten aan veehouders worden geleverd. De resultaten van deze inspecties komen successievelijk beschikbaar. Tenslotte is gekeken of in de bestaande IKB-systemen informatie gegenereerd wordt die bruikbaar is om de betreffende veehouderijbedrijven in zicht te krijgen. Navraag bij één van de IKB-systemen voor de varkenshouderij, liet zien dat er t.a.v. gebruik en productie van diervoeders op de varkenshouderij geen informatie vanuit dit systeem te halen is.

Controles op de primaire bedrijven De naleving van de diervoederhygiëne op rundveebedrijven is goed. Een beperkte groep bedrijven (2%) voldoet niet aan de eisen van diervoederhygiëne. Een deel van deze bedrijven zijn door meerdere non-conforme inspecties bekend bij de NVWA. Zij worden regelmatig gemonitord. Wanneer de inspectieresultaten 2010 – 2012 (2% niet naleving) afgezet worden tegen de totale rundveehouderij (25.000 bedrijven), betekent dit dat circa 500 rundveebedrijven in Nederland niet voldoen aan de voorschriften diervoederhygiëne. Om deze bedrijven tot naleving te bewegen gaat/voert de NVWA de volgende activiteiten uit: • Na het vaststellen van de omissie is/wordt een maatregel opgelegd, vindt hercontrole plaats en wordt het bedrijf ‘begeleid’ naar de gewenste situatie. • Afstemming binnen de NVWA tussen de verschillende domeinen om bedrijfgerichte inspecties uit te voeren (bedrijfsgerichte inspecties grazers). • Daarnaast worden de volgende activiteiten gestart: • Uitgebreide instructie/werkwijzer diervoederhygiëne opstellen en doceren aan inspecteurs landbouw. • Diervoederhygiëne inspecties toevoegen aan bedrijfsgerichte inspecties pluimvee en varkens. • Continue monitoring van bedrijven die (nog) niet voldoen aan voorschriften en maatregelen beschreven in de diervoederhygiëneverordening. • Jaarlijkse rapportage over de stand van zaken met betrekking tot diervoederhygiëne in Nederland. 30

Controle etikettering producten die niet als diervoeder zijn geëtiketteerd of aangekocht Bij de FVO-inspectie in 2011 werd geconstateerd dat diervoederbedrijven grondstoffen op voorraad hadden, die niet als diervoeder waren geëtiketteerd dan wel aangekocht. In principe dienen diervoederbedrijven diervoeders af te nemen van erkende of geregistreerde diervoederbedrijven. In uitzonderlijke gevallen kan het echter zo zijn, dat van deze regel afgeweken moet worden. In een dergelijke situatie is er voor het bedrijf dat deze producten aankoopt een grote verantwoordelijkheid, hetgeen wel omschreven wordt als het poortwachterprincipe. Dit bedrijf heeft namelijk de verantwoordelijkheid om te garanderen dat deze producten, die verder als diervoeder worden verhandeld, voldoen aan alle eisen van de regelgeving t.a.v. veiligheid, kwaliteit en etikettering. In 2012 is dit onderzoek uitgevoerd bij productiebedrijven en handelsbedrijven, in het bijzonder de zogenaamde derde landenvertegenwoordiger. Bij 8 bedrijven werd geconstateerd dat de traceerbaarheid van producten verbeterd kon worden, hetgeen middels herinspecties is beoordeeld. In geen van deze gevallen bleek dat het poortwachterprincipe onvoldoende werd beheerst.

Derde landen vertegenwoordiger Het systeem van derde landen vertegenwoordiger wordt jaarlijks door de VWA gecontroleerd. In het algemeen dragen deze bedrijven er zorg voor dat de derde landen producent aan de Europese regelgeving voldoet. Het systeem van derde landen vertegenwoordigers voldoet echter voor controledoeleinden niet, omdat een Europees overzicht van deze bedrijven ontbreekt.

Controles feedban Jaarlijks worden de diervoederbedrijven die toegelaten dierlijke eiwitten gebruiken geïnspecteerd op de voorwaarden van de TSE-verordening. Bij alle bedrijven is de tracking en tracing en het voorraadbeheer op orde. Naleving is 100%. Desalniettemin wordt er jaarlijks in ongeveer 1% van de voeders voor herkauwers sporen van bot en/of graatfragmenten gevonden.

Importcontroles De controles op import betreffen enerzijds de hoogrisicoproducten (ex. Vo. (EG) nr. 669/2009) en anderzijds de controles op andere risicoproducten. Materiële controles worden aangestuurd vanuit het Nationaal Plan diervoeders. Daarbij zijn geen tekortkomingen geconstateerd. Sinds juli 2011 wordt specifiek onderzoek uitgevoerd op diervoeders die via containers worden ingevoerd.

Ggo’s Het onderzoek op ggo’s richt zich specifiek op de aanwezigheid van niet in de EU geautoriseerde ggo’s. In totaal zijn 200 monsters onderzocht. Het grootste deel van de monsters was als ggo geëtiketteerd. Van deze 200 monsters zijn er 25 geëtiketteerd als non-gmo of biologisch, 4 als vogel (strooi)voer en 5 als lijnzaad. Geen van de geteste niet-toegelaten ggo’s (DP305423 soja, 3272 maïs, DAS 59132-8 (E32) maïs, LL601 rijst, LL62 rijst en CDC TRIFFID vlas ( lijnzaad) event FP967), werden in de monsters aangetoond. In 6 monsters is nav de screeningsresultaten aanvullend onderzoek verricht. De resultaten hiervan gaven geen aan­ wijzing voor de aanwezigheid van een niet toegelaten ggo. In 1 monster rijsteiwit uit China is de niet toegelaten ggo, KeFeng aangetoond. De resultaten van 2012 geven geen aanleiding het onderzoek te intensiveren. Gezien de recent gevonden niet toegelaten ggo’s in Chinese rijstproducten in levensmiddelen blijft de noodzaak bestaan ook voor diervoeder alert te zijn op de aanwezigheid van dergelijke ggo’s. De element screening van monsters is daarvoor een geschikte methode. Mede door toename van het aantal ggo’s met verschillende eigenschappen blijft het noodzakelijk de elementscreening up to date te houden.

31

Nationaal plan diervoeders In het nationaal plan diervoeders wordt op basis van o.a. trendanalyses en incidenten een onderzoek uitgevoerd naar ongewenste stoffen en verboden materialen in diervoeders. In 4 van 543 voeders voor herkauwers werden botfragmenten en/of graatfragmenten aangetroffen. In géén van deze monsters werd runder-DNA aangetoond. Er werden 2 afwijkingen voor zware metalen geconstateerd, te weten cadmium in sepioliet en lood in een andere kleimineraal. In 24% van de onderzochte monsters op ijzer, bleek het gehalte lager dan het wettelijke minimum van 30 mg/kg. Dioxine-onderzoek in reguliere monsters leidde tot 2 lichte normoverschrijdingen. Bij het onderzoek op mycotoxines zijn twee overschrijdingen van de richtwaarden gevonden. Veel onderzoek wordt verricht naar de versleping van coccidiostatica en antibiotica vanuit gemedicineerde voeders naar volgende batches. 161 Mengvoeders werden onderzocht op antibiotica en 188 mengvoeders en premixen/minerale mengsels werden door de NVWA bemonsterd en onderzocht op de aanwezigheid van coccidiostatica. Één monster was positief voor antibiotica en 1 monster was boven de norm voor versleping van coccidiostatica. Verder werden ongeveer 90 monsters onderzocht in het kader van incidenten of specifiek nader onderzoek.

Incidenten In het toezicht van de NVWA nemen controles bij incidenten/klachten/meldingen een belangrijke rol in. Signalen over diervoeders die niet aan de regelgeving voldoen, krijgt de NVWA via het Europese Rapid Alert systeem voor levens­ middelen en diervoeders (RASFF), directe contacten met collega diensten in lidstaten van de EU, meldingen van consumenten via de meldlijn van de NVWA en uit eigen controles. Onregelmatigheden betreffen meestal het over­ schrijden van de normen voor ongewenste stoffen, maar ook onjuiste etikettering van diervoeders. In 2012 zijn meerdere incidenten door de NVWA onderzocht. In de volgende gevallen leidde dat tot maatregelen: • Chlooramfenicol in stro: bij onderzoek van de SKV (St. Kwaliteitsgarantie Vleeskalversector) werd in een partij voederstro chlooramfenicol (CAP) aangetroffen. Aangezien CAP op de lijst van verboden diergeneesmiddelen staat, werd een groot onderzoek ingezet. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat het niet onmogelijk is dat CAP van nature voorkomt in voedermiddelen. Een uitgebreide survey in stro en hooi bevestigde dit vermoeden. Door het BuRO NVWA is een risico-analyse uitgevoerd. Tevens is aan de WUR opdracht gegeven voor nader onderzoek naar het van nature voorkomen van CAP. • Brand Panningen: bij een brand in een verwerkingsbedrijf van voormalige voedingsmiddelen bestond de kans dat opgeslagen diervoeders gecontamineerd raakten. Uit onderzoek bleek dat deze partijen niet door de brand waren aangetast, maar dat de omliggende percelen wel verhoogde dioxine en PCB-gehaltes bevatten. Aan de Gemeente is het advies gegeven om vòòr beweiding in het voorjaar deze percelen nogmaals te laten onderzoeken. • Dioxine in een piksteen voor duiven: in een piksteen voor duiven werd door de Duitse autoriteiten een verhoogd dioxinegehalte gevonden. Uit onderzoek bij het Nederlandse bedrijf bleek dat zij binnen hun HACCP-plan geen analyses op de aangekochte grondstoffen uitvoerden. Het bedrijf heeft een recall moeten uitvoeren en een procesverbaal gekregen. • Dioxine in palm fatty acid distillate (PFAD): door de Deense autoriteiten werd in het product PFAD een verhoogd dioxinegehalte aangetoond. Op basis van de analyses van het Nederlandse bedrijf, waar de producten van afkomstig waren, bleek dit praktisch onmogelijk. Het bedrijf heeft samen met Rikilt en NVWA een nader onderzoek gestart naar de mogelijke oorzaak. Uit dit onderzoek is naar voren gekomen dat tijdens één van de processtappen onder ongunstige condities niet-toxische dioxines omgevormd kunnen worden in toxische dioxines. Aangezien de norm voor dioxines gebaseerd is op de aanwezigheid van toxische equivalenten van dioxines, kon de normoverschrijding daarmee verklaard worden. • Lood in een bolus: door de Duitse autoriteiten werd lood in een bolus aangetroffen. Een bolus is een verpakte hoeveelheid aanvullend diervoeder, die in de pens van een herkauwer wordt gebracht. In de pens valt deze bolus dan langzaam uit elkaar waardoor gedurende langere tijd (soms meer dan een half jaar) een dier van de nodige toe­ voegingsmiddelen wordt voorzien. Bij onderzoek in Nederland werd bij deze bolus met een te hoog loodgehalte geconstateerd dat niet de toevoegingsmiddelen, maar het verpakkingsmateriaal te veel lood bevatte. • PCB’s bij vrijloopkippen: in 2012 zijn er enkele meldingen geweest van een te hoog gehalte PCB’s in biologische eieren. In eerste instantie wordt dan naar het diervoeder gekeken als mogelijke oorzaak, maar inmiddels blijkt dat met name verontreiniging van de buitenuitloop van de kippen de voornaamste bron van de contaminatie kan zijn. Door de eiersector wordt deze bron nu als mogelijk risico gewaardeerd. 32

• Pirimiphos in sojabonen: voor pesticiden zijn specifieke normen opgenomen in verordening (EG) nr. 396/2005. Soms bestaan er voor specfieke levensmiddelen (en voedermiddelen) zeer uiteenlopende normen, zoals het geval is voor pirimiphos in granen (5 ppm) en sojabonen (0,05 ppm). In twee partijen sojabonen van ongeveer 10.000 ton werd een te hoog gehalte pirimiphos (ong. 0,15 ppm) aangetoond. Ondanks een hogere norm voor granen en een EFSA-advies om de norm voor oliehoudende zaden te verhogen tot 0,5 ppm, kon niet anders besloten worden dat deze partijen voor diervoeder bestemd konden worden. Uiteindelijk is besloten om deze partijen te verwerken, waarbij de oliefractie (waar de pirimiphos in terechtkomt) voor technische doeleinden werd bestemd en het sojameel geschikt werd verklaard voor diervoeder.

Conclusies • De naleving van de diervoeder bedrijven wordt in algemene zin als hoog aangegeven (>90%). • Bij incidenten blijkt dat de sector over het algemeen zijn eigen verantwoordelijkheid waarmaakt wat betreft traceren en het voorkomen van verdere verspreiding; Aandachtspunten blijven het beheersen van algehele hygiëne, versleping/kruiscontaminatie, en gevaren en risico­ analyse. Daarnaast blijven ook etikettering en het juist hanteren van claims een aandachtspunt.

33

4.6 Dierlijke bijproducten Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2011 onderdeel van de controles was Verordening (EG) nr. 1069/2009 (basisverordening dierlijke bijproducten) Verordening (EU) nr. 142/2011 (uitvoeringsverordening dierlijke bijproducten) Wet dieren Besluit dierlijke producten Regeling dierlijke producten Besluit handhaving Wet dieren Regeling handhaving Wet dieren

Omvang controlebestand erkende en geregistreerde bedrijven in 2012 activiteiten erkende/geregistreerde exploitanten Primaire productie Sectie I: opslag dierlijke bijproducten Sectie II: opslag afgeleide producten Sectie III: verbranding/verstoking dierlijke bijproducten / afgeleide producten Sectie IV: verwerkingsbedrijven Sectie V: oleochemische bedrijven Sectie VI: biogasinstallaties Sectie VII: composteerbedrijven Sectie VIII: voeder voor gezelschapsdieren Sectie IX: hantering dierlijke bijproducten en afgeleide producten buiten de voederketen Sectie X: geregistreerde bedrijven Sectie XI: verzamelcentra Sectie XII: vervaardiging organische meststoffen/bodemverbeteraars Sectie XIII: overige activiteiten

aantal ca. 40.000 394 127 52 26 3 107 39 59 35 484 17 51 1314

Resultaten dierlijke bijproducten in 2011 resultaten 2012 Inspecties 2011 • inspecties erkende bedrijven (incl. erkenningverlening en afgifte van toestemmingen)

aantal 1432 incl. 41 herinspecties

• inspecties geregistreerde bedrijven

170 incl. 35 herinspecties



2624 367 40 221 incl. 26 herinspecties

• • • •

inspecties industriële oorsprongbedrijven inspecties bestemmingscontroles monstername TSE bij Cat. 1 verwerkingsbedrijf borgen van stromen

• inspecties bewaartermijnen kadavers • inspecties primaire sector Monsters/analyses • microbiologisch Maatregelen: • herinspecties

235 623 220 102

34

Nalevinginformatie Net als vorige jaren heeft de meeste niet-naleving betrekking op tracking en tracing. Met name op handels­ documentatie en administratie. in aansluiting hierop: de introductie van Docom in TRACES heeft gezorgd en zorgt nog steeds voor veel verwarring, vragen en onduidelijkheden, zowel bij de competente autoriteit als bij het bedrijfsleven.

Specifieke projecten • Toezicht op erkende en geregistreerde bedrijven. Dit betreft toezicht op erkenningsvoorwaarden en registratie voorwaarden alsmede de audits van HACCP systemen en bedrijfs-eigen controle systemen. • Toezicht op de handel in dierlijke bijproducten en afgeleide producten. Dit betreft met name toezicht op identificatie, documentatie, tracking en tracing voorwaarden (borgen van stromen). In het kader van dit project zijn enkele specifieke accenten gelegd, waaronder controle en handhaving op de handel in verwerkte dierlijke eiwitten en vetten. • Toezicht op de productie en handel van bodemverbeteraars en meststoffen die verwerkte dierlijke eiwitten bevatten. • Opstellen van een nieuw interventiebeleid, naar aanleiding van de introductie van de bestuurlijke boetes als handhavingsmiddel. • Samen met andere handhavers buiten de NVWA een beeld vormen over het aantal dumpingen van kadavers in het buitengebied. In aansluiting hierop onderzoek uitgevoerd naar het aanbiedgedrag van dode dieren van konijnen­ houderijen, broederijen, en varkens. • Registratie van handelaren en transporteurs (dit loopt door in 2013).

Incidenten • Verschillende meldingen betroffen overschrijdingen van micro-biologische normen t.a.v Salmonella in verwerkte dierlijke eiwitten. • De ontdekking van het feit dat een buitenlands bedrijf op papier verwerkte dierlijke eiwitten naar Nederland stuurt, maar in werkelijkheid deze eiwitten naar andere bestemmingen verscheept. De overheid van de betrokken lidstaat is hiervan op de hoogte gebracht.

Conclusies • De meeste niet-naleving heeft betrekking op de handelsvoorwaarden voor dierlijke bijproducten en afgeleide producten. De introductie van DOCOM in TRACES maakt het voor de bedrijven en voor de competente autoriteit niet makkelijker. • Bedrijven waarvan de core-business het opslaan, be- of verwerken van dierlijke bijproducten of afgeleide daarvan is, zijn over het algemeen voldoende tot goed op de hoogte van de wet- en regelgeving. • Bedrijven die erkend of geregistreerd zijn, voldoen in het algemeen goed aan de erkenningsvoorwaarden c.q. registratievoorwaarden. • Het aantal dumpingen van kadavers in het buitengebied is afgenomen van 148 in 2009 tot 48 in 2012.

35

4.7 Vlees (slachthuizen, uitsnijderijen en koel/vrieshuizen) Controlerende instantie: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was Verordening (EG) nr. 852/2004 Verordening (EG) nr. 853/2004 Verordening (EG) nr. 854/2004 Verordening (EG) nr. 2073/2005 Verordening (EG) nr. 2074/2005 Verordening (EG) nr. 2075/2005 Verordening (EG) nr. 999/2001

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijven Slachthuis gedomesticeerde hoefdieren Slachthuis pluimvee Slachthuis gekweekt wild Slachthuis vrij wild Uitsnijderijen alle soorten vlees Koel- en vrieshuizen

aantal 204 24 25 16 924 473

Resultaten vlees in 2012 resultaten Inspecties VWA 2012 systeeminspecties erkenningonderhoud audits systeemtoezicht HACCP en systeem inspecties Keuringen (in uren) (incl. uren systeemtoezicht) Monsters/analyses microbiologisch trichinen (varkens 155.347, wilde zwijnen 711, éénhoevigen 1.947) Maatregelen: totaal aantal schriftelijke waarschuwingen totaal aantal processen-verbaal en boeterapporten schorsingen van registraties/erkenningen intrekkingen van registraties/erkenningen

Aantal 384 1936 203.345 8.605 158.005

104 10 3 1

Verwijzing naar specifieke rapportage (bijv. nationale plannen e.d.) Over het nationaal plan Residuen wordt apart gerapporteerd.

36

Verbeteren handhaving In 2012 is er om de handhaving verder te verbeteren in de vleessector, een daling van het aantal schriftelijke maat­ regelen waarneembaar. In 2011 werden voor 377 geconstateerde overtredingen in totaal 186 schriftelijke maatregelen opgesteld, in 2012 werden voor 240 geconstateerde overtredingen in totaal 114 schriftelijke maatregelen opgesteld. De reorganisatie van de NVWA in 2012 heeft waarschijnlijk hierop invloed gehad. Desondanks wordt nog steeds veel aandacht besteed aan voorlichting en opleiding van het personeel op dit gebied. Dit wordt in 2013-2014 voortgezet met de introductie van de bestuurlijke boete in het domein vleesketen en voedselveiligheid. Daarnaast vindt structureel overleg plaats met het georganiseerde bedrijfsleven om veranderingen in het toezicht toe te lichten, maar ook om gesignaleerde tekortkomingen in het algemeen te melden, zodat het bedrijfsleven zelf correcties kan verzorgen. In deze besprekingen wordt ook veel aandacht gegeven aan de totstandkoming van hygiënecodes en VoedselKetenInformatie (VKI) Tenslotte worden in een tweewekelijks NVWA handhavingsoverleg de slecht presterende bedrijven behandeld om een gerichte handhaving te laten plaatsvinden.

Naleving slachterijen en inrichtingen Met betrekking tot erkenning verlening en onderhoud heeft de VWA de vleesproducerende bedrijven ingedeeld in een drietal categorieën: • categorie 1: score 96-100% • categorie 2: score 81-95% • categorie 3: score 0-80% De score heeft betrekking op het aantal tekortkomingen geconstateerd tijdens een systeem inspectie op een bedrijf. Hoe lager de score, hoe meer tekortkomingen zijn gevonden. Bij alle categorieën worden herinspecties op tekortkomingen uitgevoerd en bedrijven welke in categorie 3 vallen kunnen uiteindelijk in de procedure tot het intrekken van erkenningen terecht komen. Op basis van de uitgevoerde inspecties in 2012 is een analyse gemaakt en zijn bedrijven ingedeeld in de drie categorieën. Dit leidt tot onderstaand overzicht uitgedrukt in percentages. categorie indeling vleesbedrijven Slachthuizen landbouwhuisdieren met permanent toezicht Slachthuizen landbouwhuisdieren zonder permanent toezicht Slachthuizen pluimvee Uitsnijderijen Wildbewerkingsinrichtingen

categorie 1

categorie 2

categorie 3

64 % 80 % 57 % 80 % 92 %

32 % 12 % 35 % 13 % 0%

6% 8% 8% 7% 8%

Het aantal bedrijven dat in 2012 in categorie 3 viel, is vrijwel gelijk gebleven aan het aantal in 2011. In 2011 waren dat 24 bedrijven en in 2012 waren dat 23 bedrijven. Evenals in 2011 worden de meeste tekortkomingen geconstateerd op de basisvoorwaarden, zoals eisen aan vloeren, muren, plafonds, apparatuur, persoonlijke hygiëne en hygiënisch slachten. Het aantal schriftelijke waarschuwingen voor erkenning onderhoud is in 2012 licht gedaald t.o.v. 2011, nl. van 82 naar 59.

Audits systeemtoezicht HACCP In 2012 zijn 1936 systeem audits in het kader van het toezicht op HACCP en systeem inspecties uitgevoerd in de vleessector. Als er tekortkomingen tijdens de audit worden vastgesteld, volgt een herinspectie om vast te stellen of de tekortkomingen zijn verholpen. Ten aanzien van de HACCP beginselen volgt uit de inspecties van 2012 het volgende beeld: • Slachthuizen landbouwhuisdieren met permanent toezicht: De HACCP beginselen worden redelijk tot goed toegepast. Opvallend is dat met name de verificatieprocedures van de bedrijven zelf en de procedures m.b.t. de aanvoer van dieren relatief het vaakst een tekortkoming vertoont. Daarnaast blijkt dat evenals in 2011 de basisvoorwaarden slechter hebben gescoord in vergelijking met vorige jaren. Een verklaring voor de hogere afwijking scores is het feit dat het gaat om grote bedrijven met veel verschillende productieruimten. De kans op het aantreffen van tekort­ komingen is bij deze bedrijven dan ook groter. 37

• Slachthuizen pluimvee: De HACCP beginselen worden redelijk tot goed toegepast. Opvallend is dat de gevarenanalyse relatief het vaakst een tekortkoming vertoont. Daarnaast blijkt tijdens de uitgevoerde audits dat de basis­ voorwaarden wederom slechter scoren. Een verklaring voor de hogere afwijking scores is het feit dat het gaat om grote bedrijven met veel verschillende productieruimten. De kans op het aantreffen van tekortkomingen is bij deze bedrijven dan ook groter. • Slachthuizen landbouwhuisdieren zonder permanent toezicht: Ten aanzien van de HACCP beginselen is het beeld dat deze redelijk worden toegepast; deze bedrijven maken nl. veelvuldig gebruik van hygiënecodes. Evenals vorige jaren lijken de basisvoorwaarden bij een gedeelte van de bedrijven niet constant op orde te zijn. Gedurende enige tijd waren er signalen dat een bepaald segment in deze categorie bedrijven (middelgrote en enkele kleine slachthuizen landbouwhuisdieren) niet aan de voorwaarden voldoen. In 2011 en 2012 zijn in deze categorie 42 bedrijven geïnspecteerd. Eind 2012 bleken bij een tiental bedrijven regelmatig tekortkomingen aanwezig te zijn en is er interveniërend opgetreden. Op grond van de resultaten van de inspecties bij deze 42 bedrijven zijn speerpunten benoemd. Deze speerpunten zijn de basis geworden om in 2013 alle middelgrote en kleine slachthuizen te bezoeken; een aparte inspectielijst is hiervoor opgesteld. • Uitsnijderijen: Opvallend is dat bij deze categorie bedrijven het aantal schriftelijke maatregelen hoger is dan bij slachthuizen en is in vergelijking met voorgaande jaren constant gebleven. Dit kan een gevolg zijn van het feit dat audits en systeeminspecties vooral bij de slecht presterende bedrijven worden ingezet. Ook in deze categorie bedrijven lijken de basisvoorwaarden niet altijd op orde te zijn. • Wildbewerkingsinrichtingen: De resultaten van de basisvoorwaarden en de HACCP beginselen zijn goed. Tijdens twee FVO missies in de vleessector is eveneens geconstateerd dat veel bedrijven niet aan de basisvoorwaarden voldoen. De vragen in de inspectielijsten zullen voor 2013 worden aangepast, waardoor er specifieker naar de basis­ voorwaarden wordt gekeken en het interventiebeleid beter wordt toegepast.

Project ketenkeuring In dit project wordt de implementatie van ketenkeuring (visuele keuring) op drie varkensslachthuizen beoordeeld d.m.v. audits en verificaties op zowel slachthuis als boerderijniveau. De resultaten zijn goed.

Project vermindering toezichtlasten Aangezien het toezicht op slachthuizen, uitsnijderijen en koel- en vrieshuizen retribueerbaar is, is een project gestart met als doel om binnen de kaders van de EU wetgeving de toezichtlasten te verminderen. In dit kader zijn drie projecten gestart: • Een pilot op een groot varkensslachthuis is uitgevoerd met behulp van Continuous Control Monitoring System (CCMT) om gegevens digitaal aan de bevoegde autoriteit aan te reiken, waardoor minder tijd aan het toezicht op het bedrijf systeem hoeft te worden uitgevoerd. De gegevens hebben betrekking op microbiologie en dierlijke bijproducten. • Uitvoeren van een pilot op een groot kalverslachthuis, waarbij in eerste instantie de VKI wordt gedigitaliseerd met als doel om tenslotte bij de ante mortem keuring de taak van de officiële dierenarts te verlichten en efficiënter te maken. • Uitvoeren van een pilot bij kleine en middelgrote pluimveeslachthuizen. Doel van deze pilot is om tot een verschuiving van taken te komen richting officiële assistenten, waarbij de officiële dierenarts de eindverantwoordelijkheid houdt. Tevens wordt onderzocht wat de waarde van kwaliteitssystemen van bedrijven kan zijn voor de voedsel­ veiligheid. Notificatie van deze pilot richting Europese Commissie en overige lidstaten is in juni 2011 afgerond. Daarna is de pilot van start gegaan en in juli 2012 weer beëindigd. De resultaten worden verwerkt in een rapportage, die in juli 2013 beschikbaar zal zijn .

Incidenten Geen grote incidenten. Veel incidenten zijn via het Rapid Alert systeem afgehandeld. Veel aandacht is besteed aan de correctheid van paardenpaspoorten en VKI op slachthuizen, waar paarden worden geslacht. Er was een toename van het aantal slachtingen van paarden tot 8000 in 2012. Dat is vier keer zoveel in vergelijking met vorige jaren. Inspecteurs hebben hiertoe een specifieke opleiding gevolgd. Daarnaast heeft onderzoek naar frauduleuze activiteiten voortdurend de aandacht.

38

Conclusies • De overall effectiviteit van het toezicht is bevredigend. In het jaar 2012 waren er geen noemenswaardige incidenten. Wel moet worden vermeld dat in de categorie middelgrote en kleine slachthuizen geconstateerd is dat de basis­ voorwaarden slecht worden nageleefd. • Er is in 2012 wederom veel aandacht besteed aan het verbeteren van de handhaving. Constant wordt opleiding hiervoor aangeboden. • Bij 42 middelgrote en kleine slachthuizen zijn inspecties uitgevoerd. Er waren aanwijzingen dat in deze sector een bepaald segment niet aan de voorwaarden voldoet. 10 bedrijven bleven slecht presteren en is er interveniërend opgetreden. Op basis hiervan is een speerpunten actie opgezet om in 2013 uitgevoerd te gaan worden. • In zijn algemeenheid kan gezegd worden dat voor het jaar 2012 systeeminspecties zoveel mogelijk risico gebaseerd werden ingezet: meer bij slecht presterende bedrijven en minder bij goed presterende bedrijven. Zo is besloten om in 2010 de frequentie voor de audits bij uitsnijderiien in het kader van systeemtoezicht te verlagen en deze met name te gebruiken voor slecht presterende bedrijven. Bij uitsnijderijen is daardoor het aantal schriftelijke maatregelen iets hoger in vergelijking met andere type bedrijven. • Het project reductie toezichtlasten is van start gegaan. Met name het project CCMT en de pilot in de kleine en middelgrote pluimveeslachthuizen kenden een goede start.

39

4.8 Vleesproducten Controlerende instantie: NVWA.

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was: Nationaal: Warenwet EU-wetgeving: EU-verordeningen, -richtlijnen en -beschikkingen Verordening (EG) nr. 178/2002 Verordening (EG) nr. 852/2004 Verordening (EG) nr. 853/2004 Verordening (EG) nr. 2073/2005

controlebestand in 2012 Productiebedrijven Koel- en vrieshuizen* Groothandels en importeurs vlees Slagerijen met EG erkenningen Totaal aantal bedrijven

Algemene Levensmiddelenverordening levensmiddelenhygiëne levensmiddelenhygiene producten van dierlijke oorsprong microbiologische criteria voor levensmiddelen

aantal 505 56 155 50 766

* Het betreft hier de koel- en vrieshuizen, die geen combinatie met andere activiteiten uitvoeren (slachten, productie van vleesbereidingen en vleesproducten). Als de hoofdactiviteit van een bedrijf echter slachten of productie van vleesbereidingen en vleesproducten is, dan wordt het bedrijf onder die categorie bedrijven ingedeeld en niet bij de koel- en vrieshuizen.

resultaten toezicht vleesverwerkende bedrijven in 2012

aantal

Inspecties en audits VWA 2012 • Systeemaudits HACCP • Systeeminspecties HACCP • Systeeminspecties VO 2073* • Basisvoorwaarden inspecties • Overige Inspecties

98 692 272 776 178

Totaal aantal inspecties en audits

2016

Monsters microbiologisch en chemisch • Microbiologisch • Chemisch

296 -

Totaal aantal monsters (micro en chemisch) Interventies: • schriftelijke waarschuwingen inspecties • bestuurlijke boetes/ processen verbaal inspecties • schriftelijke waarschuwingen monsters • bestuurlijke boetes/ processen verbaal monsters

296

Totaal aantal maatregelen (inspecties en monsters)

269

232 26 11

* in het kader van Verordening (EG) No 2073/2005

40

Verbeteren handhaving Gedurende de laatste jaren is er veel aandacht besteed aan het verbeteren van de handhaving bij de industriële vleesverwerkende bedrijven. Ten opzichte van het jaar 2011 is de frequentie van de audits bij de productiebedrijven teruggebracht van eenmaal per twee jaar naar eenmaal per drie jaar. Reden hiervoor is om de frequentie voor de audits meer in lijn te brengen met de audits bij de niet-erkende bedrijven. Voor de koel- en vrieshuizen is in 2012 de frequentie van de audits gehandhaafd op eenmaal per drie jaar; deze frequentie komt overeen met de frequentie van de audits bij de koel- en vrieshuizen welke onder het toezicht van de Divisie Veterinair & Import vallen. Het aantal koel- en vries­ huizen is t.o.v. het aantal in 2011 behoorlijk gedaald, omdat er een groot aantal koel- en vrieshuizen onder het toezicht van de Divisie Veterinair en Import zijn komen te vallen.

Naleving bij de vleesverwerkende bedrijven HACCP systeem inspecties Het risicogebaseerde toezicht bij de vleesverwerkende bedrijven is in 2012 verder ontwikkeld. In 2011 heeft een indeling van de vleesverwerkende productiebedrijven plaats gevonden in de kleurenpiramide (groen, oranje, rood). Deze indeling is gebaseerd op het aantal en de aard van de tekortkomingen die in het verleden bij deze bedrijven zijn geconstateerd. Het aantal interventies bij de bedrijven is bepalend voor de kleur van de bedrijven. De kleurenindeling van de bedrijven is in 2012 gebruikt om het toezicht bij deze bedrijven zodanig in te richten dat de groene bedrijven een relatief lage bezoekfrequentie krijgen, de oranje bedrijven een hogere bezoek frequentie en de rode bedrijven naar verhouding het meest worden geïnspecteerd. De kleur blijft wit als er onvoldoende informatie beschikbaar is over het bedrijf. Door het toepassen van de kleurenindeling van de bedrijven zien we dat de afwijkingen die tijdens de inspecties worden geconstateerd, toenemen. Was er in 2011 bij de inspecties nog sprake van een afwijkingspercentage van 9 % (278 interventies op 3.039 inspecties), in 2012 is dit afwijkingspercentage gestegen naar 13 % (258 op 2.016 inspecties). Door de kleurenindeling van de inspecties als uitgangspunt te nemen voor het toezicht is het afwijkingspercentage van de inspecties gestegen met 44 %. Daarentegen is het aantal audits en inspecties gedaald met 33 %, namelijk van ruim 3.000 inspecties en audits naar ruim 2.000 inspecties en audits. Aan het einde van 2012 was de verdeling van de kleuren over de vleesverwerkende bedrijven als volgt: 43 % groene bedrijven; 54 % oranje bedrijven; 2 % witte bedrijven en 1 % rode bedrijven. HACCP systeem audits In 2012 zijn in totaal 98 audits op HACCP uitgevoerd in de vleessector. Als er tekortkomingen tijdens de audit worden vastgesteld, volgt een herinspectie binnen een vastgestelde termijn om na te gaan of de tekortkomingen zijn verholpen. Tijdens de uitgevoerde audits zijn bij ruim 60 % van deze audits tekortkomingen geconstateerd. Hiervoor werden in totaal 55 schriftelijke waarschuwingen en 6 boete-rapporten opgemaakt. Enerzijds werd het middel van de audit minder ingezet in deze sector dan in 2011, maar anderzijds werden er relatief (t.o.v. de inspecties) veel afwijkingen geconstateerd tijdens de audits.

Incidenten In 2012 is er door de NVWA intensief toezicht gehouden op bedrijven die ingevroren vleesbereidingen (kip) uit derde landen (Brazilië en Thailand ) importeren, deze ontdooien, water en additieven toevoegen en deze vleesbereidingen vervolgens weer invriezen en verhandelen. Aangezien deze werkwijze verboden is, heeft de NVWA alle bedrijven die deze methode toepassen in een kort tijdsbestek gecontroleerd en heeft handhavend opgetreden daar waar dat nodig was. Aan het einde van 2012 bleven er 3 productie bedrijven over die deze methode nog toepasten. De intensieve aanpak bij de bedrijven die deze methode nog hanteren, zal in 2013 worden voorgezet. De betreffende bedrijven komen uiteindelijk in de ‘Hard waar het moet’ aanpak terecht.

41

Specifieke projecten Toezicht Verordening (EG) nr. 2073/2005 Microbiologische criteria voor levensmiddelen. In 2011 bleek dat bij de vleesverwerkende bedrijven veel afwijkingen werden geconstateerd tijdens de inspecties welke gericht zijn op de naleving van de Verordening 2073/2005 (toezicht op de microbiologische criteria). Zo was er bij deze inspecties in 2011 een afwijkingspercentage van 42 %. Op basis van deze resultaten is in 2012 wederom tijdens de inspecties speciale aandacht besteed aan de eisen uit de Verordening 2073. In totaal zijn hier bij de vleesverwerkende bedrijven 272 inspecties op uitgevoerd, waarbij er tijdens 148 inspecties afwijkingen zijn vastgesteld. Dit is een afwijkingspercentage voor 2012 van 54 %. Alle afwijkingen zijn opgevolgd door hercontroles (betaald door de voedselproducent) en eventuele sancties volgens het interventiebeleid. Toezicht op de separatorvlees productiebedrijven. In 2012 zijn alle separatorvlees bedrijven (ca. 20 stuks) intensief gecontroleerd. Zo zijn alle separatorvleesbedrijven aan een bemonsteringprogramma van de NVWA onderworpen, waarbij de resultaten van de monsters werden getoetst aan de eisen uit de Verordening 2073/2005 welke van toepassing zijn op zg. separatorvlees punt 33. Vervolgens is er een bijeenkomst gehouden met de separatorvlees sector waarbij de belangrijkste wettelijke eisen nog eens onder de aandacht van de sector zijn gebracht en waar vragen gesteld konden worden aan de NVWA. Hierna zijn bijna alle productiebedrijven van separatorvlees geïnspecteerd op de meest kritische aspecten ten aanzien van het productie­ proces van separatorvlees. De bevindingen van deze inspecties zijn intern gerapporteerd.

FVO missie separatorvlees In 2012 heeft er een FVO missie plaatsgevonden op het gebied van separatorvlees. Tijdens deze missie zijn de productiebedrijven van het separatorvlees, de leveranciers van de grondstoffen voor het separatorvlees en de afnemers van separatorvlees (resp. producenten van vleesproducten en vleesbereidingen) bezocht. In totaal zijn er ca. 20 productiebedrijven van separatorvlees in Nederland actief; de leveranciers van de grondstoffen (karkassen en kipdelen) en de verwerkende productiebedrijven betreft een veel grotere groep bedrijven. In zijn algemeenheid waren de resultaten van deze FVO missie positief te noemen. Kritische kanttekeningen werden er door de FVO missie vooral geplaatst bij de etikettering van het separatorvlees in het handelskanaal en op het eind­ product. In een aantal gevallen is separatorvlees niet als zodanig op het etiket in de ingrediëntendeclaratie terug te vinden, terwijl de wetgeving op het gebied van etikettering dit wel verplicht stelt. Een andere kritische kanttekening had betrekking op het feit dat er een aantal bedrijven zijn die over specifieke erkenningen beschikken waarvan men geen gebruik meer maakt en ook niet meer aan de voorwaarden hiervan voldoet. We spreken dan ook wel van ‘slapende’ erkenningen. De NVWA zal in 2013 het toezicht op de ‘slapende’ erkenningen intensiveren.

Conclusies: • Er is in 2012 opnieuw extra aandacht besteed aan het verbeteren van de handhaving door deze meer risicogericht in te zetten en het bijbehorende interventiebeleid verder te ontwikkelen. Het aantal interventies t.o.v. het aantal uitgevoerde inspecties is in 2012 conform gestegen t.o.v. voorgaande jaren. • In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat in 2012 systeemtoezicht zoveel mogelijk risk based is ingezet: meer bij slecht presterende bedrijven en minder bij goed presterende bedrijven. Zo is besloten om in 2012 de frequentie voor de audits bij productiebedrijven in het kader van systeemtoezicht te verlagen naar eenmaal per drie jaar. • In 2012 zijn de erkende vleesverwerkende bedrijven die voortdurend slecht presteren benaderd volgens de aanpak ‘Hard waar het moet’. Dit betekent dat dergelijke bedrijven die voordurend slecht presteren de keuze krijgen: stoppen met de bedrijfsvoering of structureel verbeteren. Dit is een intensieve aanpak met soms lange juridische trajecten, maar het werpt uiteindelijk aantoonbaar zijn vruchten af.

3

Mechanically Separated Meat, Chapter IV, Section V, Annex III to Regulation (EC) No 853/2004

42

4.9 Import veterinaire zendingen Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste Europese regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was Richtlijn nr. 91/496/EEG veterinaire controles voor dieren uit derde landen Richtlijn nr. 97/78/EG veterinaire controles voor dierlijke producten uit derde landen Richtlijn 2002/99/EG veterinairrechtelijke voorschriften voor de productie, de verwerking, de distributie en het binnenbrengen van voor menselijke consumptie bestemde producten van dierlijke oorsprong Beschikking 2004/292/EG; toepassing van TRACES Verordening (EG) Nr. 282/2004 document voor de aangifte en de veterinaire controle van uit derde landen afkomstige dieren Verordening (EG) nr. 136/2004 procedures voor de veterinaire controles bij het binnenbrengen van producten uit derde landen Verordening (EG) Nr. 882/2004 officiële controles inzake diervoeders en levensmiddelen en de voorschriften inzake diergezondheid en dierenwelzijn Verordening (EG) Nr. 853/2004 specifieke hygiënevoorschriften voor levensmiddelen van dierlijke oorsprong Verordening (EG) Nr. 854/2004 specifieke voorschriften voor de organisatie van de officiële controles van voor menselijke consumptie bestemde producten van dierlijke oorsprong Beschikking 2007/275/EG lijsten van dieren en producten die in grensinspectieposten controles moeten ondergaan Besluit 2011/163/EU; residubewakingsplannen in derde landen

Omvang controlebestand in 2012: Inspectiecentra (behorend tot een BIP) 17 resultaten aantal controles bij import dierlijke producten Aantal partijen import Aantal labonderzoeken Positieve labuitslagen Monsters/analyses Maatregelen: aantal weigeringen

resultaten controles import levende dieren Aantal partijen import Aantal labonderzoeken Positieve labuitslagen Monsters/analyses Maatregelen: aantal weigeringen

2012 49.916 898 49 1.848 246

2012 9.243 70 0 105 45

Algemeen Het controleproces van de NVWA bij import en doorvoer van levende dieren en producten van dierlijke oorsprong vanuit landen buiten de EU ligt vast in een kwaliteitssysteem. Dit kwaliteitssysteem is geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie volgens ISO/IEC 17020. De NVWA en de Douane werken nauw samen op basis van een convenant. De in de buitengrens inspectie posten (BIP) werkzame officiële dierenartsen en assistenten volgen interne (bij) scholingsdagen. De in 2009 ingezette trend van een daling van aan de buitengrens aangeboden partijen vond geen verdere voortgang in 2010. In 2011 is er sprake van een stijging van het aantal aangeboden partijen en dieren met ruim 3% tot 61569. In 2012 is er weer sprake van een daling van het aantal aangeboden partijen tot 59159. Een daling van bijna 4%. 43

Belangrijkste doelstellingen De belangrijkste doelstellingen voor de komende jaren zijn: • het vergroten van de effectiviteit van het toezicht door het verder doorvoeren van risico gebaseerd toezicht en het verhogen van de aandacht van importeurs voor voedselveiligheid en diergezondheid. • het vergroten van de efficiëntie bij import door harmonisatie van de toezichtsystematiek voor veterinaire en plantaardige producten. • door gebruikmaking van elektronische certificaten vanuit derde landen (G2G) het controleproces efficiënter in te richten.

FVO-audit In 2012 vond geen FVO missie in Nederland plaats. De volgende missie staat gepland voor juni 2013 teneinde het controlesysteem bij invoer en doorvoer te evalueren.

Regie aan de buitengrens, single window en one stop shop Belangrijkste overheidspartner van de NVWA aan de buitengrens is de Douane. Door EU ontwikkelingen en nationaal douanebeleid verandert de samenwerking met de Douane de komende jaren: Informatie van handhavingdiensten zal meer voor elkaar beschikbaar komen. De bestaande samenwerking zal verdiept worden. • Met de toepassing Supply Chain Data Exchange (Supd@x) is sinds 2010 ervaring opgedaan bij de business case Import Veterinaire Goederen in de Rotterdamse haven. Door het samenbrengen van bestaand berichtenverkeer uit systemen van NVWA en Douane in één toepassing wordt de transparantie in de hele keten bevorderd. Gegevens over veterinaire lading worden éénmalig aangeleverd en vervolgens op verschillende plaatsen binnen de keten gebruikt. Het delen van statusinformatie ter vervanging van papieren documentatie vergroot de efficiëntie en verhoogt de doorloopsnelheid van containers in de Rotterdamse haven. • Onder regie van de Douane wordt een ‘Single Window Handel en Transport’ gerealiseerd. De elektronische postbus van de overheid, ‘Digipoort’ zal in combinatie met Supd@x hiervoor de basis vormen. • Items als ‘ horizontaal toezicht’en ‘green lane’ (sector gebaseerd en/of verminderd toezicht) en Authorised Economic Operator (certificering waarmee verminderd toezicht wordt verkregen) zullen steeds belangrijker worden.

Passagierscontrole In 2012 heeft de Douane op verzoek van de NVWA passagierscontroles uitgevoerd met betrekking tot het meenemen van dierlijke producten en huisdieren uit het buitenland. Deze controles werden, op basis van risico-analyse, frequent op- of afgeschaald in overeenstemming tussen de NVWA en de Douane.

Microbiologisch onderzoek Jaarlijks wordt een plan opgesteld voor een microbiologische monitoring gebaseerd op EU regelgeving VO 136/2004. Hierbij wordt rekening gehouden met de risico’s van verschillende product/land combinaties gerelateerd aan bepaalde micro-organismen en gebaseerd op eerdere bevindingen en RASFF meldingen. De positieve tendens (minder niet conforme bevindingen) van 2010 zette zich in 2011 voort. Dit was aanleiding om in 2011 te bezien of aanpassingen nodig en wenselijk zijn. Daarom is besloten om het monitoring programma 2012 volledig in te richten op controles op specifieke salmonella species. Daar de resultaten dusdanig waren dat die geen aanleiding vormen om het onderzoek nog een jaar voort te zetten is inspelend op de ontwikkelingen in 2012 besloten het programma voor een groot deel te richten op STEC4 in vers en bevroren rundvlees.

4

STEC = Shiga-toxine producerende Escherichia coli bacterie

44

Versterkte controles M.i.v. februari 2012 is de toepassing van versterkte controles o.b.v. Artikel 24 van Richtlijn 97/78/EG in het Trade Control and Expert System (TRACES) geïmplementeerd. Hierdoor worden deze controles voortaan EU-breed toegepast en niet meer op nationaal niveau.

45

4.10 Samengestelde producten Controlerende instantie: NVWA.

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was: Nationaal: Warenwet EU wetgeving: EU-verordeningen, -richtlijnen en -beschikkingen Verordening (EG) nr. 178/2002 Verordening (EG) nr. 852/2004 Verordening (EG) nr. 2073/2005

Algemene Levensmiddelenverordening levensmiddelenhygiëne microbiologische criteria voor levensmiddelen

controlebestand in 2012

aantal

Fabrieken food Importeurs food Handelsbedrijven food Kantooradressen food Transportbedrijven food Totaal aantal bedrijven

1697 724 2665 946 296 6328

resultaten vleesverwerkende bedrijven in 2012 Inspecties en audits VWA 2012 • Systeemaudits HACCP • Systeeminspecties HACCP • Systeeminspecties Verordening 2073 • Basisvoorwaarden inspecties • Overige inspecties Totaal aantal inspecties en audits Monsters microbiologisch en chemisch • Microbiologisch • Chemisch Totaal aantal monsters (micro en chem) Maatregelen: • schriftelijke waarschuwingen inspecties • bestuurlijke boetes/ processen verbaal inspecties • schriftelijke waarschuwingen monsters • bestuurlijke boetes/ processen verbaal monsters Totaal aantal maatregelen inspecties

aantal 319 2557 177 2231 218 5502 968 968 993 180 24 1197

Verbeteren handhaving Gedurende de laatste jaren is er veel aandacht besteed aan het verbeteren van de handhaving bij de levensmiddelen bedrijven welke samengestelde producten produceren. In het algemeen zijn de voedselveiligheidssystemen in de industrie van voldoende niveau. Bij de doelgroep productiebedrijven, handelsbedrijven en transportbedrijven is sprake van een redelijke tot een goede naleving op het gebied van HACCP en basisvoorwaarden. Bij importeurs is dit minder het geval. Een deel van deze laatste groep bedrijven leeft de wetgeving goed na, een groot aantal beschikt niet altijd over de nodige middelen (kennis, tijd en geld) om voedselveiligheidsaspecten te implementeren en te onderhouden. Het naleefniveau bij importeurs is als redelijk tot onvoldoende te bestempelen.

46

Naleving bij de niet-erkende bedrijven HACCP systeem inspecties Het risicogebaseerde toezicht bij de niet-erkende productiebedrijven is in 2012 verder ontwikkeld. In 2011 heeft een indeling van de niet-erkende productiebedrijven plaats gevonden in de kleurenpiramide (groen, oranje, rood). Deze indeling is gebaseerd op het aantal en de aard van de tekortkomingen die in het verleden bij deze bedrijven zijn geconstateerd. Het aantal interventies bij de bedrijven is bepalend voor de kleur van de bedrijven. De kleurenindeling van de bedrijven is in 2012 gebruikt om het toezicht bij deze bedrijven zodanig in te richten dat de groene bedrijven een relatief lage bezoekfrequentie krijgen, de oranje bedrijven een hogere bezoek frequentie en de rode bedrijven naar verhouding het meest worden geïnspecteerd. De kleur blijft wit, als er onvoldoende informatie beschikbaar is over het bedrijf. Door het toepassen van de kleurenindeling van de bedrijven zien we dat de afwijkingen, die tijdens de inspecties worden geconstateerd, op een relatief hoog niveau blijven. Was er in 2011 bij de inspecties en audits nog sprake van een afwijkingspercentage van 22% (852 interventies; 3.871 inspecties en audits), in 2012 ligt dit afwijkingspercentage bij de inspecties ongeveer op hetzelfde niveau , namelijk 21 % (1173 interventies; 5502 audits en inspecties). Daarbij moet echter worden vermeld dat het aantal uitgevoerde audits en inspecties bij de niet-erkende productiebedrijven, de opslagplaatsen en groothandelsbedrijven is gestegen van 3871 audits en inspecties in 2011 naar 5502 audits en inspecties in 2012 (stijging van 42 %). Aan het einde van 2012 was de verdeling van de kleuren over de niet-erkende productie bedrijven als volgt: • 51 % groene bedrijven; 30 % oranje bedrijven; 18 % witte bedrijven en 1 % rode bedrijven. HACCP systeem audits In 2012 zijn in totaal 319 audits op HACCP uitgevoerd in de niet-erkende bedrijven. Als er tekortkomingen tijdens de audit worden vastgesteld, volgt een herinspectie binnen een vastgestelde termijn om na te gaan of de tekortkomingen zijn verholpen. Tijdens de uitgevoerde audits zijn bij ruim 55 % van deze audits tekortkomingen geconstateerd. Hiervoor werden in totaal 171 schriftelijke waarschuwingen en 7 boete-rapporten opgemaakt. Voor de niet-erkende bedrijven werd het middel van de audit vaker ingezet dan in 2011 (in 2011 werden er 238 audits uitgevoerd). Opvallend is dat er veel afwijkingen zijn geconstateerd tijdens de audits. De meeste afwijkingen die geconstateerd, zijn hebben betrekking op de gevarenidentificatie en gevarenanalyse van het bedrijf en het ontbreken van procedures voor verificatie of het niet juist uitvoeren van verificaties op het HACCP systeem.

Incidenten Salmonella oriënburg in galacto oligosaccharide In Juli meldt een importeur van de levensmiddelengrondstof galacto oligosaccharide (GOS) dat het productiebedrijf in Zuid-Korea de grondstof terughaalt vanwege een mogelijke Salmonella besmetting (S. oraniënburg). In Nederland zijn er grote hoeveelheden babyvoeding (poedervorm) van gemaakt en geëxporteerd. Uiteindelijk zijn de stromen getraceerd en is het product uit het handelskanaal teruggehaald. Relevante gegevens zijn uitgewisseld met RASFF en Infosan. Met het RIVM is nauw contact onderhouden over mogelijke ziektegevallen (er zijn in Nederland nog geen gerelateerde gevallen bekend) Eerder dit jaar heeft een Belgische fabrikant de besmette grondstof ook verwerkt in babyvoeding, bedoeld voor o.a de Russische markt. Door WHO/Infosan wordt onderzocht of er een relatie is met ziektegevallen in deze landen. De grondstof GOS is voor een deel ook verwerkt in medicijnen; deze stroom is overgedragen aan de IGZ (= inspectiedienst van het ministerie van VWS). Vanwege de omvang en de gevoeligheid is de Beleidsdirectie van VWS geïnformeerd over deze zaak. Na afstemming met het RIVM is besloten om geen publiekswaarschuwing te geven. Gezien het lage besmettingsniveau en het feit dat er in Nederland geen ziektegevallen zijn gemeld, is een dergelijke waarschuwing disproportioneel en zal op zich kunnen leiden tot ongewenste onrust. Omdat reststromen en retourproducten naar diervoederbedrijven kunnen worden afgezet is gecontroleerd of deze afzet goed wordt gekanaliseerd, waarbij een verhittingsstap moet worden uitgevoerd.

47

Een meelfabrikant ontdekt bij het lossen van een schip een asbestverontreiniging in de tarwe. Daarop zijn alle activiteiten direct stopgezet en zijn voorraden geblokkeerd. Met de vereiste voorzorgen zijn silo’s leeggemaakt en is de lading, afkomstig uit Duitsland, retour gegaan naar de leverancier. Er is geen asbestverontreiniging vastgesteld in het reeds verwerkte product. In totaal betrof de mogelijk verontreinigde partij zo’n 2000 ton. Via het RASFF werd melding gemaakt van mogelijke aanwezigheid van technisch zout/ strooizout afkomstig uit Polen in levensmiddelen. Van dit zout bleek 500 kg te zijn geleverd aan een Nederlandse bakkerij. Op verzoek van de Europese Commissie heeft de NVWA deze partij uitgebreid geanalyseerd op mogelijke contaminanten. Uiteindelijk bleek deze partij geen afwijkingen te vertonen in vergelijking met een referentiemonster Nederlands zout. In een Amerikaans vliegtuig werden drie naalden aangetroffen in broodjes met kalkoenfilet. De broodjes waren afkomstig van een cateringbedrijf op Schiphol. In het bedrijf werden geen bijzonderheden aangetroffen en omdat er vrijwel zeker sprake was van opzet is de zaak overgedragen aan de Koninklijke Marechaussee. Onderzoek heeft voor zover bekend geen verdachte opgeleverd. Een Nederlandse snoepfabrikant maakte melding van een schadelijke grondstof, dextrose in bulk waarin metaaldeeltjes zijn aangetroffen. Ongeveer 150 ton grondstof, halffabrikaat en eindproduct zijn geblokkeerd. De Franse leverancier van de dextrose achtte het risico gering en maakte geen melding van dit incident. De NVWA heeft de Franse autoriteiten via het RASFF geïnformeerd, waarop de leverancier de nodige corrigerende maatregelen heeft genomen.

Specifieke projecten geen

Bijzonderheden geen

Conclusies • Er is in 2012 opnieuw veel aandacht besteed aan het verbeteren van de handhaving door deze meer risicogericht te maken en meer aandacht te besteden aan het verder ontwikkelen van het interventiebeleid. Het aantal interventies t.o.v. het aantal uitgevoerde inspecties is voor de niet-erkende levensmiddelenbedrijven op ongeveer hetzelfde niveau gebleven, namelijk 21 % in 2012 (t.o.v. 22 % in het jaar 2011). • In zijn algemeenheid kan gezegd worden dat voor het jaar 2012 systeemtoezicht zoveel mogelijk risk based is ingezet: meer inspecties bij slecht presterende bedrijven en minder bij goed presterende bedrijven. Voor het jaar 2013 is besloten om ook voor de importeurs de bedrijven in kleuren te gaan indelen en bij het toezicht hiermee rekening te houden. • Ook in 2012 zijn de niet-erkende levensmiddelenbedrijven die voortdurend slecht presteren benaderd volgens de aanpak ‘Hard waar het moet’. Dit betekent dat dergelijke bedrijven die voordurend slecht presteren de keuze krijgen: stoppen met de bedrijfsvoering of structureel verbeteren. Dit is een intensieve aanpak met soms lange juridische trajecten, maar het werpt uiteindelijk aantoonbaar zijn vruchten af. • Relatief veel capaciteit van de NVWA is gaan zitten in de afhandeling van incidenten.

48

4.11 Vis, visproducten en aquacultuur Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was EU-verordeningen, -richtlijnen en -beschikkingen Verordening (EG) nr. 852/2004 Verordening (EG) nr. 853/2004 Verordening (EG) nr. 854/2004 Verordening (EG) nr. 2073/2005 Richtlijn 2006/88/EG

levensmiddelenhygiëne hygiëne bij productie van producten van dierlijke oorsprong toezicht op producten van dierlijke oorsprong microbiologische criteria voor levensmiddelen aquacultuur

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijven Be- en verwerkingsbedrijf visserijproducten Fabrieksvaartuig Vriesvaartuig Visafslag Verzendingscentrum Zuiveringscentrum Viskwekerij Kwekerij/houderij schelp- en schaaldieren Totaal Totaal aantal bedrijven met EG-erkenning

aantal 368 209 17 13 36 20 48 123 834 663

Verwijzing naar specifieke rapportage (bijv. nationale plannen e.d.) Over het nationaal plan Residuen wordt apart gerapporteerd. resultaten visproducten 2012 Inspecties 2012 (in uren) Keuringen (in uren) Monsters/analyses chemie Monsters/analyses micro Maatregelen: • waarschuwingen • bestuurlijke boetes • processen-verbaal • schorsingen van registraties/erkenningen • intrekkingen van registraties/erkenningen • totaal

aantal 3836 9352 210/957 242/1112 182 17 1 0 0 200

49

Nalevingsinformatie • Van de bezochte bedrijven in de doelgroep bestaat ongeveer 57 % uit nalevers en 43 % uit overtreders. De doelgroep wordt vertegenwoordigd door relatief veel kleine en middelgrote verwerkers met een eenvoudig productieproces. Daarnaast kent de sector een 20- tal grote industriële bedrijven; • In 2012 zijn 583 inspecties en 84 audits uitgevoerd. Tijdens deze inspecties en audits zijn 554 afwijkingen van het wettelijk voorschrift geconstateerd. Dit heeft geleid tot een maatregel in 200 situaties. De overtredingen hebben betrekking op aspecten die gelden voor het bezit van een EG-erkenning en het invoeren, toepassen en handhaven van het voedselveiligheidsplan; • Vooral bij de kleine en middelgrote bedrijven worden overtredingen gesignaleerd die betrekking hebben op onvoldoende aandacht voor voedselveiligheidsaspecten. Het niet naleven van de norm vindt vooral plaats of de gebieden proceshygiëne, bedrijfsinrichting en het opstellen en toepassen van voedselveiligheidssystemen; • Aspecten die nog steeds veel aandacht vragen richten zich op de traceerbaarheid, etikettering van de vis en vis­ producten, met name gericht op misleidende consumenteninformatie. • Binnen de schaal en schelpdiersector is een toename vastgesteld met betrekking tot RASFF meldingen ten opzichte van 2011. De meldingen hebben betrekking op overschrijdingen van voedselveiligheidscriteria en de aanwezigheid van norovirussen.

Systeemtoezicht HACCP In 2012 zijn in de vissector 583 inspecties en 84 audits op systeemtoezicht HACCP uitgevoerd.

Specifieke projecten In 2012 zijn naast de reguliere inspecties en audits, de hieronder genoemde onderwerpen beschreven in de vorm van aanvullende projecten als onderdeel van de officiële controle: Koolmonoxide en histamine in vis. Jaarlijks vinden voedselvergiftigingen plaats in Nederland en de EU met te hoge histamine gehalten in tonijn, uit import. De histamine is doorgaans in te hoge gehalten aanwezig als gevolg van een visserijmethode in tropische landen, die de vorming van histamine in dode vissen niet uitsluit. Daarom blijft monitoren bij de BIP noodzakelijk om de bron van deze voedselvergiftigingen te kunnen achterhalen en een bijdrage te leveren aan het totaalplaatje in Europa. Tonijnvlees wordt wel gekleurd met CO (koolmonoxide) om de rode kleur van het vlees te behouden of te versterken. Bevroren tonijnvlees wordt grijs van kleur, terwijl met CO behandelde tonijn ook in bevroren en ontdooide toestand rood blijft. CO staat echter niet op de lijst van toegestane kleurstoffen en derhalve is het gebruik er van in de EU niet toegestaan. (Leuco) Malachiet-groen en vervangers kristalviolet, briljantgroen, bestrijdingsmiddelen en antibiotica in geïmporteerde kweekvis. Onderzoeken of residuen van (leuco)malachietgroen of diens vervangers, bestrijdingsmiddelen en antibiotica residuen voorkomen in kweekvis uit tropische gebieden en zo inzicht verkrijgen in het gebruik van deze stoffen. En waar mogelijk op de Nederlandse markt het toepassen van het interventiebeleid. Additieven in visproducten In visproducten worden diverse additieven gebruikt om water te binden, lekvocht te voorkomen of om water toe te voegen aan het visproduct. Bij diepgevroren vis is het zelfs toegestaan fosfaten toe te voegen om lekvocht te verminderen. Op zich is water toevoegen niet verboden, mits het juist wordt vermeld op het etiket . Toegestane additieven zijn geregeld bij EU verordeningen en ook deze moeten worden vermeld op het etiket. Hetzelfde geldt voor het toepassen van middelen om vis te ‘plakken’, om er bijvoorbeeld gecontroleerde porties van een bepaald gewicht van te maken. Deze plakmiddelen als transglutaminase moeten eveneens worden vermeld op het etiket.. Door duidelijkheid te geven op het etiket, wordt aan de consument duidelijk gemaakt wat de ware aard van het visproduct is, en of er bepaalde toevoegingen zijn gebruikt, en zo ja welke dat zijn.

50

Levende parasieten in rauwe vis Anno nu, 2012 is er een trend ontstaan vis rauw, ongekookt te consumeren. Nieuwe Sushi restaurants worden regel­ matig geopend in Nederland en zelfs op de grotere NS stations kan men sushi kopen. Er zijn vissoorten die hiervoor bij uitstek geschikt zijn omdat zij geen parasieten als Anisakis nematoden bevatten. Gekweekte zalm uit Noorwegen bijvoorbeeld bevat normaliter geen parasieten, evenals de verschillende tonijnsoorten. Volgens de huidige wetgeving moeten vissoorten, die wel parasieten kunnen bevatten en die rauw geconsumeerd gaan worden, minimaal 24 uren bevroren worden voordat deze aan de consument wordt aangeboden. Dit bevriezingsproces doodt de eventueel aanwezige parasieten afdoende. Indien vis, die parasieten kan bevatten niet ingevroren is geweest voor consumptie dan bestaat het risico dat er nog levende parasieten aanwezig zijn. Deze vormen een gevaar voor de volksgezondheid. Levende parasieten kunnen de maagwand van de consument doorboren. Uit inventariserend onderzoek is gebleken dat in sushi restaurants en stalletjes, naast zalm en tonijn, ook wel vis uit de Noordzee wordt gebruikt. Deze vissoorten kunnen verschillende parasieten bevatten, die in levende vorm een gevaar voor de consument kunnen zijn. Indien deze vissen niet zijn ingevroren alvorens zij in de Sushi gerechten worden gebruikt kunnen parasieten levend worden geconsumeerd. Species identificatie vis Vis en visproducten worden in Nederland gekocht op de markt, bij de gespecialiseerde visdetailhandelaren, bij een mobiel verkooppunt en meer en meer bij de supermarkten. Om de consument te informeren over de ware aard van het visproduct dat wordt gekocht zijn er in de EU regels van kracht die voorschrijven wat er op het etiket moet staan. Bij niet voorverpakte producten moet een label in de vitrine de juiste informatie geven. Zo wordt door middel van specifieke wetgeving geëist dat bij een visproduct wordt aangegeven welke vissoort wordt verkocht. Deze vissoort moet staan op de lijst van Nederlandse handelsbenamingen. Ook moet worden aangegeven uit welk water de vis is gevangen en of de vis in het wild is gevangen of dat het kweekvis betreft. Voor een consument is het niet altijd mogelijk te verifiëren of de naam van de vis die werd gekocht en op de verpakking staat ook daadwerkelijk overeenkomt met de aangeboden waar, met name als het een visfilet betreft, of een product met beslag. Toch moet de consument er op kunnen vertrouwen dat wat mee naar huis genomen wordt ook daadwerkelijk is waar voor betaald is. In de praktijk blijkt nogal eens een goedkopere vissoort voor een duurdere te worden aangeboden. Listeria monocytogenes in gerookte vis industrie; E- coli, Salmonella en norovirus in levende tweekleppige weekdieren industrie Monstername en analyses zijn gericht op het verifiëren van de microbiologische criteria als onderdeel van de officiële controle.

Conclusies • Het risicogebaseerde toezicht is in 2012 voortgezet. • Chemisch onderzoek op koolmonoxide, histamine en residuen van bestrijdingsmiddelen en antibiotica in geimporteerde vis heeft op basis van de onderzoeken geen aanleiding gegeven tot het nemen van maatregelen. • De maatregelen die genomen zijn naar aanleiding van het chemisch onderzoek richten zich met name op misleidende consumten informatie. • Voor gerookte vis blijft de aanwezigheid en uitgroei van Listeria monocytogenes om aandacht vragen. • Binnen de schaal en schelpdiersector is ten opzichte van 2011 een toename gesignaleerd in de geregistreerde overschrijding van voedselveiligheidcriteria en aanwezigheid van Norovirus. In de visverwerkende sector werken veel kleine en middelgrote bedrijven met ieder een eigen voedselveiligheidsplan. Voor veel bedrijven is het begrip en het onderhoud van een eigen voedselveiligheidsplan te complex. Dit heeft als risico dat bedrijven op de korte en middellange termijn niet voldoen aan de eisen die gesteld zijn aan een veilige productie van levensmiddelen. Alhoewel er voor de visverwerkende sector geen gids voor goede praktijken of een door de Minister goedgekeurde hygienecode beschikbaar is, is de verwachting dat de ontwikkeling van een dergelijke code een bijdrage zou kunnen leveren aan een verhoging van het nalevingsniveau. Nalevingshulp blijft in deze gevallen van groot belang.

51

4.12 Zuivel, eieren en eiproducten Controlerende instanties: COKZ, CPE en NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving, die in 2012 onderdeel van de controles was EU-wetgeving Verordening (EG) nr. 852/2004 Verordening (EG) nr. 853/2004 Verordening (EG) nr. 509/2006 Verordening (EG) nr. 510/2006

levensmiddelenhygiëne hygiëne bij productie van producten van dierlijke oorsprong gegarandeerde traditionele specialiteiten voor landbouwproducten en levensmiddelen bescherming van geografische aanduidingen en oorsprongsbenamingen van landbouwproducten en levensmiddelen

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijven in eiersector Legpluimveehouders (locaties) Pakstations en verzamelaars Eiproducteninrichtingen Handelaren eiproducten

aantal 1050 100 20 3

type bedrijven in de zuivelsector Fabrieksmatige zuivelbereiders Opvolgende bereiders kaas Kleinschalige bereiders en boerderij zuivelbereiders Huisverkoop (zuivel) Opslaglocaties van zuivelproducten Melkveehouderijbedrijven Geitenmelkveehouderijbedrijven Schapenmelkveehouderijbedrijven Paardenmelkveehouderijbedrijven Kamelenmelkveehouderijbedrijven

153 105 336 112 37 19.00 300 40 25 1

Resultaten zuivel in 2012 resultaten zuivel 2012 Inspecties COKZ 2012 • fabrieksmatige zuivelbereiders • pvolgende bereiders kaas • kleinschalige zuivelbereiders • opslaglocaties • overig Monsters/analyses COKZ • microbiologische analyses bij fabrieksmatige bereiders • microbiologische analyses bij bereiders van bijzondere voeding • microbiologische analyses bij kleinschalige bereiders Maatregelen: • waarschuwingen • bestuurlijke boetes • processen-verbaal • schorsingen van registraties/erkenningen • intrekkingen van registraties/erkenningen Inspecties VWA kwaliteitsborging COKZ

Aantal 161 106 562 27 137 2745 305 3637

-

10

52

Nalevinginformatie Zuivel Het COKZ heeft in het kader van het EU-hygiënepakket toezicht uitgevoerd in de gehele keten van de melkveehouderij, zuivelbereiding en –verwerking: • In de melkveehouderij is in vergaande mate toezicht op controle toegepast waarbij gebruik is gemaakt van toezicht op de borging systemen voor de melkveehouderij van de zuivelondernemingen. Het COKZ heeft 80 bijwoningen uitgevoerd. • Bij de zuivelbedrijven wordt minimaal jaarlijks een bedrijfsbeoordeling uitgevoerd en wordt met officiële monster­ neming en onderzoek geverifieerd of aan de normen wordt voldaan. • Na elke audit worden de bevindingen gerapporteerd aan de gecontroleerde bedrijven. Indien tekortkomingen worden geconstateerd worden verbeterafspraken gemaakt met een termijn voor het verhelpen van de tekortkoming. Vervolgens houdt het COKZ toezicht op het nakomen van deze afspraken. Melkveehouderij • In de melkveehouderij zijn de voorschriften van het EU-hygiënepakket geïntegreerd in borging systemen voor de melkveehouderij van de zuivelondernemingen. Hierbij wordt door controle instanties - ingeschakeld door de zuivelondernemingen – gecontroleerd of melkveehouders aan deze systemen voldoen. Deze borging systemen hebben in vergaande mate de voorschriften van het hygiëne pakket geïmplementeerd. • Nagenoeg alle melkveehouderijbedrijven vallen onder deze systemen. Dit betreft dan zowel koe-, geiten-, schapen-, paarden-, als buffelmelkveehouderij. Bedrijven die niet deelnemen aan een borging systeem (90) staan onder direct toezicht van het COKZ. • In 2012 zijn systeem beoordelingen, beoordelingen van controle-instanties en bijwoningen van beoordelaars uitgevoerd. Ook de verschillende systemen ter borging van de gezondheid van melkgevend vee zijn onderdeel geweest van het toezicht. Uit het toezicht melkveehouderij blijkt dat de controle in de borging systemen goed wordt uitgevoerd. • Naast beoordeling van melkveehouderijbedrijven wordt de boerderijmelk door de zuivelsector zelf al decennia lang intensief onderzocht. De frequentie van monsterneming en onderzoek voldoet ruim aan de EU-criteria. Zuivelbedrijven • Bij 96 % van de zuivelbedrijven is sprake van een voldoende nalevingsniveau van de hygiënevoorschriften. Bij de meeste bedrijven kon in 2012 worden volstaan met 1 inspectiebezoek. • Bij een aantal bedrijven is ter verificatie nog een extra inspectiebezoek uitgevoerd waarbij werd geconstateerd dat voldoende corrigerende maatregelen waren genomen. • De naleving van de voorschriften is op hetzelfde niveau als in 2011; • Uit het officiële programma van monsterneming en onderzoek blijkt dat melk- en zuivelproducten aan de criteria voldoen. Dit geldt zowel voor de microbiologische criteria als t.a.v. residuen en contaminanten. Bij norm­ overschrijdingen worden de geldende procedures adequaat gevolgd. Kleinschalige en boerderij zuivelbereiders • Bij 95 % van de kleinschalige en boerderij zuivelbereiders is sprake van een voldoende nalevingsniveau van de hygiënevoorschriften. Bij de meeste bedrijven kon in 2012 worden volstaan met 1 inspectiebezoek. • Bij de overige bedrijven is een extra inspectiebezoek uitgevoerd ter verificatie of de tekortkomingen waren opgeheven. Daarbij bleek dat voldoende corrigerende maatregelen zijn genomen. • Uit het officiële programma van monsterneming en onderzoek blijkt dat melk- en zuivelproducten aan de criteria voldoen. Dit geldt zowel voor de microbiologische criteria als t.a.v. residuen en contaminanten. Bij norm over­ schrijdingen worden de geldende procedures adequaat gevolgd. De microbiologische kwaliteit van boerenkaas en in mindere mate van ijs is een aandachtspunt.

53

BOB5 Boeren-Leidse met sleutels Voor Boeren-Leidse met sleutels is in 1997 een productdossier vastgesteld. Het aantal eerste bereiders van Boeren-Leidse met sleutels betreft 12. Het aantal opvolgende bereiders van Boeren-Leidse met sleutels is ca.15. In de onderstaande tabel zijn de resultaten van monsterneming en controle bij de eerste bereiders van Boeren-Leidse met sleutels weergegeven. Van de 12 eerste bereiders zijn er 9 bezocht en getoetst in het kader van het BOBtoetsingsprogramma. Bij de overige 3 bedrijven vond toetsing plaats in het kader van het toetsingsprogramma voor GTS6 Boerenkaas, dat in grote lijnen dezelfde toetsingsaspecten omvat. BOB7 Boeren-Leidse met sleutels – Overzicht controles in 2012: onderzoeken

aantal

aantal

bezochte

monsters /

bedrijven

inspecties

voldoet

over-

tenlaste-

tredingen

leggingen (B)

B+C

waar-

schuwingen in % van A (C)

(A) Vetgehalte in droge stof

 

27

8

 19

7

Vochtgehalte

 

27

27

 

 

Totaal

9

54

35

19

7

25,9%  

 

BOB Noord-Hollandse Gouda en Noord-Hollandse Edammer Voor Noord-Hollandse Gouda en Noord-Hollandse Edammer zijn in 1997 productdossiers vastgesteld. Er zijn twee eerste bereiders en vier opvolgende bereiders van Noord-Hollandse Gouda. Er vindt geen productie plaats van Noord Hollandse Edammer kaas. Bij de twee eerste bereiders van Noord-Hollandse Gouda hebben per bereider twee controles op het voldoen aan de proceseisen plaatsgevonden en is geverifieerd dat in het kaasbereidingproces voor de Noord-Hollandse Gouda uitsluitend de als afkomstig uit Noord-Holland aangeduide melk is gebruikt. BGA8 Gouda Holland en Edam Holland De productdossiers Gouda Holland en Edam Holland zijn op 2 december 2010 door de Europese Commissie goed­ gekeurd en op 24 december 2010 van kracht geworden. Op 25 januari 2011 heeft de Staatssecretaris van EL&I het controlereglement goedgekeurd. Eerste bereiders

In 2012 hebben zich 11 eerste bereiders bij het COKZ gemeld voor de productie van BGA Gouda Holland of Edam Holland. Een aantal eerste bereiders is op 1 juli 2012 met bereiding van BGA Gouda Holland gestart. Inmiddels wordt op 10 bedrijven BGA Gouda Holland geproduceerd. Eind 2012 was er nog geen productie van Edam Holland. De basisfrequentie bij eerste bereiders van BGA-kaas omvat 9 controlebezoeken per kwartaal, waarin monsters worden genomen voor onderzoek op samenstelling, microbiologie, kaasmelkpasteurisatie, nitraat en pekel. Bij monsters voor onderzoek op samenstelling wordt de zg. deelkeuring I uitgevoerd. Vier keer per jaar wordt een inspectie uitgevoerd, waarbij wordt geïnspecteerd op gebruik van stremsel en zuursel, op juist gebruik van het BGA-kaasmerk, en op herkomst van de melk e.d. De basisfrequentie van 9 controlebezoeken en het aantal te nemen monsters van maximaal 150 voor onderzoek op samenstelling kunnen in geval het bedrijf beschikt over een door het COKZ goedgekeurd kwaliteitssysteem, worden teruggebracht tot 1/3 van de bezoeken en de te nemen monsters. Nagenoeg alle aangemelde eerste bereiders hebben verzocht van deze mogelijkheid gebruik te mogen maken. Aan deze bereiders is een voorlopige goedkeuring gegeven onder voorwaarde dat het kwaliteitssysteem voor 1 oktober 2012 ter beoordeling bij het COKZ wordt ingediend.

5 6 7 8

BOB = beschermde oorsprongsbenaming GTS = gegarandeerd traditionele specialiteit BOB = beschermde oorsprongsbenaming BGA = beschermde geografische aanduiding

54

Opvolgende bereiders

In 2012 hebben zich 67 opvolgende bereiders bij het COKZ aangemeld voor de opvolgende bereiding van BGA-kaas. De BGA-kaas wordt op een leeftijd van rond 28 dagen bij de opvolgende bereiders aan een keuring onderworpen (deelkeuring II). Vervolgens vindt bij aflevering van de kaas een toetsing plaats volgens het programma voor deel­keuring III. Bij deelkeuring II gaat het om vorm, uiterlijk, korst, zuivel, geur / smaak, kaasmerk en rijpingstemperatuur. Bij deelkeuring III wordt de toetsing aangevuld met het juiste gebruik van de aanduiding Gouda Holland, resp. Edam Holland. In het bijzonder is van belang dat bij versnijden of raspen van de kaas aantoonbaar is dat de gebruikte kaas daadwerkelijk BGA-kaas betreft. Voorts wordt bij opvolgende bereiders onderzoek uitgevoerd op natamycine9, bij versnijders van kaas onderzoek op Listeria monocytogenes en bij raspers van kaas onderzoek op vetgehalte, zetmeel en resten kaaskorstbehandelingsmiddelen. Kanterkaas In 2000 is het productdossier vastgesteld voor kaas met de aanduiding Kanterkaas, Kanternagelkaas of Kanterkomijnekaas (PB EG 8-9-2000, Nr. L 228/55-56). Het bijbehorende productdossier is in 1999 gepubliceerd (PB EG 30-12-1999, Nr. C 378/2-4). Er zijn geen kaasbereiders die deze kaassoort bereiden.

Resultaten eieren en eiproducten in 2012 resultaten eieren en eiproducten Inspecties CPE/NCAE* 2012 inspecties eiproductenfabrieken en handelaren inspecties verzamelaars / pakstations inspecties producenten eieren Monsters/analyses door NCAE Maatregelen waarschuwingen (hercontrole icm vervolgcontrole)

171 368 333 106 2

* NCAE = Nederlandse Controle Autoriteit Eieren. NCAE is een dienst van Stichting Centraal Orgaan voor Kwaliteitsaangelegenheden in de Zuivel (COKZ) en is belast met het toezicht in de eieren- en pluimveevlees sector in Nederland.

Nalevingsinformatie eieren en eiproducten 2012 In 2012 is bij de producenten (legpluimveehouders) rekening gehouden met de evaluaties t.a.v. toezicht op controle (ToC). In de eiersector zijn in 2012 in totaal 872 inspecties uitgevoerd in het kader van de EU-hygieneverordeningen. Incidenten Via NVWA DT-alert is begin 2012 een melding m.b.t. dioxine in Duitse eieren geleverd in Nederand in behandeling genomen. Ook via NVWA DT-alert is 1 melding van Salmonella in Nederands eiproduct aangetroffen in Duitsland, onderzocht. Via het Meldingformulier schadelijke en ongeschikte levensmiddelen en/of diervoeders is er 2x een overschrijding van dioxine-achtige PCB’s in eieren onderzocht. Conclusies eieren en eiproducten In het algemeen leeft de eierensector de hygiënevoorschriften goed na. Dat geldt ook voor de eiproductensector. In de eier- en eiproductensector is in 2012 het belangrijkste aandachtspunt de naleving van de microbiologische criteria uit Verordening (EG) Nr. 2073/2005 geweest.

9

Natamycine is een antibioticum dat gebruikt wordt in kaascoatings om schimmels te doden.

55

4.13 Horeca en ambachtelijke productie Controlerende instantie: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controle was Nationaal: Warenwet EU-regelgeving Verordening (EG) nr 178/2002 Verordening (EG) nr 852/2004

Algemene Levensmiddelenverordening levensmiddelenhygiëne

Omvang controle bestand in 2012 type bedrijven:

aantal

Horeca Retail (supermarkt, e.d.) Ambacht (slager, bakker, groenteboer, poelier, markt) Instellingen Totaal

ca. 45.000 ca. 25.500 ca. 25.000 ca. 5.000 ca. 100.000

De omvang van het controle bestand blijft redelijk stabiel. Wel zijn verschuivingen zichtbaar tussen kleine subgroepen. Verder is een trend waarneembaar dat de bedrijfsactiviteiten wat uitbreiden. De klant wil graag een compleet aanbod en daar speelt de ondernemer op in. Ook in deze tijd, om daarmee de klant te blijven binden.

Formule aanpak Bovenstaand controlebestand omvat ongeveer 20.000 vestigingen die onderdeel uitmaken van een bedrijf met meerdere filialen. Deze efficiënte en effectieve methode is ook in 2012 gecontinueerd. Daarbij zijn er diverse nieuwe formules aan toegevoegd. Het uiteindelijke doel is om alle formules met deze methodiek van toezicht te voorzien. Op basis van steekproeven deelt de NVWA de bedrijven in naar: • ‘groene’ bedrijven: meer dan 90 procent van de filialen voldoet aan de eisen voor voedselveiligheid; • ‘oranje’ bedrijven: minder dan 90 procent van de filialen voldoet aan de eisen; • bedrijven met permanent risico (‘rode’ bedrijven). Bedrijven in de oranje categorie krijgen extra aandacht van de NVWA door in een volgende steekproef meer filialen te betrekken. In filialen met ernstige tekortkomingen treft de NVWA direct passende maatregelen. Als problemen niet worden opgelost, kan een locatie als ‘rood’ worden aangemerkt, wat uiteindelijk tot een snelle verbetering moet leiden of (tijdelijke) sluiting van die locatie. De methodiek wordt toegepast bij landelijk bekende ketens van supermarkten, bakkerijen, cateraars, tankstations, hotels en restaurants. Eind 2012 is de stand van zaken: sector Bakkerijen Catering Horeca Slagerijen Supermarkten Tankstations Totaal

aantal

aantal handhavende

aantal monitorende

aantal

formulebedrijven

inspecties

inspecties

maatregelen

6 8 52 1 25 7 99

82 0 689 0 810 0 1581

0 32 86 0 84 36 238

25 0 170 0 224 0 419

56

De resultaten van de inspecties zijn te vinden op de website van de NVWA. Op deze wijze zijn in 2012 in totaal 99 formulebedrijven beoordeeld. Voor deze formuleaanpak zijn in 2012 in totaal 1819 inspecties uitgevoerd (waarvan 238 monitoringsinspecties). Deze hebben geleid tot 419 maatregelen. 6 locaties van formules (4 supermarkten en 2 horeca locaties) zijn dusdanig slecht dat deze opgenomen zijn in de aanpak voor notoire overtreders. Algemeen is zichtbaar dat ook formulebedrijven toezicht nodig hebben. In 2012 zijn meer inspecties uitgevoerd en zijn meer boete rapporten opgemaakt dan in 2011. Bij bedrijven in de groene categorie minimaliseert de NVWA haar toezicht. Maximale reductie van toezicht kan zich vertalen in een convenant met een formule die haar eigen verantwoordelijkheid maximaal oppakt. In 2012 zijn twee convenanten10 getekend met hoofdkantoren, die meerdere formules onder zich voeren. Met 3 andere formules wordt dit voorbereid. Door het steeds verder risicogericht selecteren van de bedrijven, is een duidelijke daling in het aantal bezochte bedrijven zichtbaar. De focus ligt op de slechte nalevers met een steeds zwaarder accent op notoire overtreders.

Resultaten inspecties 2012 resultaten

aantal

Inspecties 2012

29578

Horeca

15188

Ambacht Instellingen

4397 231

Retail

1404

Digitale her-inspectie

3881

Retribueerbare her-inspectie

4477

Monsters/analyses (microbiologisch)

5375

Inspectiemaatregelen: Horeca

6692

• boete/proces-verbaal

1184

• Schriftelijke waarschuwing

5508

Ambacht

1739

• boete/proces-verbaal • schriftelijke waarschuwing Instellingen • boete/proces-verbaal • schriftelijke waarschuwing Retail • boete/proces-verbaal • schriftelijke waarschuwing

271 1468 57 2 55 630 95 535

Tijdelijke stillegging van activiteiten • voornemen tot sluiting

100

• sluitingen

41

• in bewaring nemen

13

• dwangsom

10

4

Convenanten zijn afgesloten met NS Stations Retail bedrijf en Albron Catering

57

Nalevingsinformatie Door de gerichte selectie wordt een kleiner aantal bedrijven bezocht, echter bij deze bedrijven is de naleving niet al te best. Dat zegt niets over een objectief naleefniveau in de sector, maar wel dat er een hardnekkige groep van bedrijven is die moeite heeft met het naleven van de regels. Het gevolg is dat het aantal bezochte bedrijven van 40 % (2011) gezakt is naar 20 % (2012). De bezoekfrequentie per bedrijf is gemiddeld gestegen. In 2011 lag deze tussen 1 en 1,4. In 2012 tussen 1 en 2,1. Deze stijgingen zijn waarneembaar in de groepen horeca, ambacht en retail. Instellingen blijft constant op 1 bezoek frequentie per bedrijf. In 2012 is bij 26,7% van de inspecties een maatregel opgemaakt. In 4,6 % van de inspecties was sprake van een ernstige overtreding (2,7 % in 2011) en bij 22,2 % was sprake van een overtreding (15,5 % in 2011) De meeste overtredingen hebben betrekking op temperatuursbeheersing in combinatie met juiste omgang met voedsel, reiniging en desinfectie (hygiëne) en ook ongedierte is een aandachtspunt. De notoire overtreders blijven onze extra aandacht vragen. Daarvoor is ook de harde aanpak in 2012 gecontinueerd. Deze aanpak kent de volgende stappen: : 1 Een basisinspectie. Aan de hand van een eerste inspectie besluit de NVWA of het bedrijf het proces van de marsroute verder volgt of voldoende presteert om terug te gaan naar het reguliere toezicht. 2 Inspecties gericht op verbetering. Als het bedrijf de marsroute volgt, wisselt de NVWA inspecties af met gesprekken totdat de locatie verbetert. Gebeurt dit laatste niet, dan wordt het bedrijf tijdelijk gesloten. 3 Controle op sluiting. Zodra de NVWA de locatie tijdelijk sluit, vindt dagelijks een controle op de sluiting plaats. De NVWA kan een boete opleggen als een ondernemer niet aan de tijdelijke of gedeeltelijke sluiting voldoet. 4 Nazorg. Het bedrijf zal gedurende minimaal een half jaar moeten bewijzen dat de naleving op niveau blijft. De doorlooptijd van de marsroute kan variëren van een paar dagen (bij ernstige risico’s voor de volksgezondheid) tot een paar maanden. De nazorg omvat minimaal 3 maanden. In 2012 bestond de groep notoire overtreders uit ongeveer 200 bedrijven. Deze bedrijven vergden bijna 800 inspecties, 285 controle op beschikkingen, 100 voornemens tot sluiting en 4 dwangsommen zijn uitgereikt. 41 bedrijven zijn gesloten.

Ongedierte In 2012 is een project van 3 jaar afgerond, geheel gericht op ongedierte. De problematiek is in kaart gebracht, alle spelers en routes ter verbetering in beeld gekregen en samen weergegeven in een document. Dit document (voorheen ‘blauwdruk’genoemd) geeft handvatten aan de ondernemer en alle andere betrokkenen hoe het probleem gezamenlijk is aan te pakken. Het is op een mini-symposium gelanceerd en via de NVWA –website te downloaden (http://www.nvwa.nl/onderwerpen/bacterien-ziekteverwekkers/dossier/ongedierte) Daarnaast hebben alle inspecteurs een verdiepingsopleiding gevolgd, om ongedierte goed te herkennen tijdens inspecties. Het interventiebeleid is daarop aangepast. Vanaf 1-1-2013 is ongedierte een speerpunt tijdens elke inspectie. Deze ontwikkeling heeft ook de Flora en Faunawet geïntroduceerd in het toezicht. Het gebruik van lijmplaten zonder ontheffing is verboden. Dit wordt nu ook aangepakt waarbij een samenwerking met de Dienst Regelingen is opgezet voor de juiste actie richting het betrokken plaagdiermanagement bedrijf.

Horizontaal toezicht Binnen dit domein kent horizontaal toezicht twee vormen. Een die zich richt op zelfcontrole door een controlebureau geaccepteerd door de NVWA. De andere vorm kenmerkt zich door een individueel convenant tussen NVWA en bedrijf af te sluiten. Deze laatste is alleen geschikt voor formules (ketens). In 2012 zijn 2 particuliere controlebureaus door de NVWA ge-audit waarna het vertrouwen in het gevoerde systeem is uitgesproken. Het totaal staat nu op 5 particuliere controlebureaus. Dat houdt in dat individuele bedrijven die hier gebruik van maken, voor verminderd toezicht door de NVWA in aanmerking komen. Ter voorbereiding naar dit eindresultaat worden met 10 bureaus gesprekken gevoerd.

58

Conclusies • Door een gerichte selectie van bedrijven worden meer bedrijven geïnspecteerd waar de naleving te wensen over laat. Dat blijkt uit de stijging van het aantal inspecties en maatregelen die nodig zijn bij een lager aantal bezochte bedrijven dan in 2011. Het gevolg hiervan is ook dat het aantal bedrijven wat niet bezocht is in 2012 sterk gestegen is tov 2011; • Van de geïnspecteerde bedrijven is te melden dat de naleving bij het merendeel wel goed is; • Met de formule aanpak is een systeem van efficiënt toezicht operationeel waarbij bedrijven die als formule opereren en zelf een adequaat functionerend controlesysteem hebben, minder door de NVWA worden bezocht. In 2012 is de werking daarvan verder uitgebreid naar meer formules; • Horizontaal toezicht heeft geresulteerd in 2 individuele convenanten (zie voetnoot op de vorige blz.) die getekend zijn met formule bedrijven. • Het aantal geaccepteerde zelfcontrole systemen (= particuliere controlebureaus) is uitgebreid van 3 naar 5. • De aanpak voor notoire overtreders blijft noodzakelijk. Het aantal bedrijven die aan deze aanpak onderworpen worden is in 2012 gestegen; • Om te komen tot een meer generieke aanpak voor de beheersing van ongedierte in Nederland is de samenwerking met alle mogelijke partijen aangegaan. Het resultaat is de publicatie van een document voor samenwerking, extra opleiding, aangepast interventiebeleid en een samenwerking met Dienst Regelingen.

Ontwikkelingen Het aantal notoire overtreders stijgt dusdanig waarbij zichtbaar is geworden dat zorgvuldigheid een belemmering voor de snelheid kan vormen. De zorgvuldigheid resulteert in frequenter en meer inspecties die nodig zijn om een bedrijf te stimuleren de wet na te leven. Het aantal (tijdelijke) sluitingen en stilleggingen is fors gestegen. Deze interventies vragen een intensieve controle bij het bedrijf, of men zich aan deze eisen houdt. In 2013 wordt onderzocht of de effectiviteit gelijk of verhoogd kan worden op een efficiëntere wijze. Daarmee zal een betere balans met de benodigde capaciteit gevonden moeten worden.

59

4.14 Weten wat je koopt Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was De meeste regelgeving op het gebied van etikettering en allergenen staat beschreven in het Warenwetbesluit Etikettering van levensmiddelen. Echter, op 40 andere plaatsen in de Warenwet staat additionele etikettering regel­ geving. Met betrekking tot de regelgeving over etikettering bevinden we ons nu in een overgangsfase: tot midden december 2014 is het Warenwetbesluit Etikettering van levensmiddelen van kracht maar kan ook al geanticipeerd worden op de verplichtingen uit de nieuwe verordening ‘Informatieverstrekking betreffende levensmiddelen aan consumenten’ (Verordening (EG) nr. 1169/2011). Vanaf 14 december 2014 is alleen de verordening geldig. De belangrijkste regelgeving op het gebied van additieven staat beschreven in de Warenwetregeling Gebruik van additieven met uitzondering van kleurstoffen en zoetstoffen en de Warenwetregelingen Gebruik van kleurstoffen in levensmiddelen en Gebruik van zoetstoffen in levensmiddelen. Ook met betrekking tot additieven, kleurstoffen en zoetstoffen gaat één en ander wijzigen: de 3 genoemde nationale besluiten en regelgevingen zullen in 2013 ingetrokken worden, het gebruik van additieven in levensmiddelen (inclusief kleurstoffen en zoetstoffen) wordt geregeld in Verordening (EG) nr. 1333/2008. Regelgeving met betrekking tot Beschermde Oorsprongsbenaming (BOB), Beschermde Geografische Aanduiding (BGA) en Gegarandeerde Traditionele Specialiteiten (GTS) is respectievelijk Verordening (EG) nr. 510/2006 (BOB en BGA) en Verordening (EG) nr. 509/2006 (GTS). EU-verordeningen, -richtlijnen en -beschikkingen Richtlijn 89/395/EEG Richtlijn 79/112/EEG Verordening (EG) nr. 110/2008 Richtlijn nr 95/2/EG Richtlijn nr. 94/36/EG Richtlijn nr. 94/35/EG Richtlijn 79/1005/EG Verordening (EG) nr. 1169/2011 Verordening (EG) nr. 1333/2008 Verordening (EG) nr. 509/2006 Verordening (EG) nr. 510/2006

etikettering en presentatie van levensmiddelen aroma’s op het etiket van levensmiddelen etikettering van de geografische aanduidingen van gedistilleerde dranken levensmiddelenadditieven kleurstoffen in levensmiddelen zoetstoffen in levensmiddelen aanduiding hoeveelheden de verstrekking van voedselinformatie aan consumenten inzake levensmiddelenadditieven gegarandeerde traditionele specialiteiten voor landbouwproducten en levensmiddelen de bescherming van geografische aanduidingen en oorsprongsbenamingen van landbouwproducten en levensmiddelen

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijven Levensmiddelen fabriek (erkend én geregistreerd) Importeur, groothandel, opslag levensmiddelen Horeca, detaillisten (bakker, slager e.d.) supermarkten, instelllingskeukens

aantal 2000 4350 circa 100.000

60

Resultaten weten wat je koopt in 2012 resultaten Inspecties/onderzoek 2012 • inspecties/monsters etikettering allergeen-vrij • inspecties BOB/BGA/GTS • monsters species wild • monsters watergehalte in producten van kip en andere diersoorten • additieven in vleesproducten en vleesbereidingen • hybridevlees Maatregelen:

aantal

% non-conform

163 15 -

1,8 30

-

Wegens bezuinigingen zijn de inspanningen van de NVWA op dit terrein beperkt. In 2012 zijn enkele kleine toezicht­ projecten gepland. Door verschillende redenen (zie hieronder) zijn enkele projecten niet uitgevoerd. Binnen de afdeling Toezichtontwikkeling (TO) is in 2012 wel aandacht besteed aan de nieuwe verordeningen betreffende ‘etikettering levensmiddelen’ (Verordening (EG) nr. 1169/2008) en additieven (Verordening (EG) nr. 1333/2008). Allergeen-vrij: Sinds eind 2005 is het verplicht enkele allergenen op het etiket te vermelden wanneer deze tijdens bereiding worden gebruikt en in het eindproduct aanwezig zijn. Sinds deze meldplicht van allergenen is ook de vrijwillige vermelding dat één of meerdere allergenen juist níet aanwezig zijn, toegenomen (de zogenaamde ‘vrij van ..’ vermeldingen). In 2010 is al eens eerder onderzoek verricht naar de aanwezigheid van allergenen in levensmiddelen die volgens de vermelding juist vrij van het betreffende allergeen zou moeten zijn. In 2012 zijn in totaal 163 ‘vrij van’ vermeldingen’ beoordeeld, waarbij 86 verschillende producten gemoeid zijn (op veel producten 2 of meer ‘vrij van’ vermeldingen). Vijf verschillende allergenen zijn beoordeeld: pinda, ei, caseïne (melk), soja en gluten. In 3 producten werd toch het betreffende allergeen aangetroffen, terwijl volgens etikettering het product juist vrij van het allergeen moest zijn. Alle 3 de afwijkingen hebben tot recalls geleid, boeterapporten zijn opgesteld en in één geval (‘pindavrij’) is ook het publiek gewaarschuwd. BOB/BGA/GTS: Dit project is zeer klein uitgezet; slechts één inspecteur is hier in 2012 actief in geweest. In totaal zijn 15 inspecties uitgevoerd: Controle mbt Port: 9 Controle mbt kaas: 4 Controle mbt vlees: 1 Controle divers: 1 Tijdens de controles op Port is 3 keer een boeterapport opgemaakt. Het betrof hier het gebruik van op Port gelijkende vermeldingen (‘porte noir’, ‘Portly’) op een drank die geen Port was. Bij 1 supermarkt is geen maatregel genomen, omdat het hier geen structurele overtreding bleek (kaartje op schap, bij andere winkels van betreffende keten niet aangetroffen). De controle op kaas was meestal op verzoek van het COKZ. In 1 bedrijf is een waarschuwing opgemaakt wegens het gebruik van de vermelding ‘Nederlandse feta’. Species wild: Project werd geschrapt in verband met de verhuizing van het laboratorium eind 2012. Watergehalte in producten van kip en andere diersoorten: Al enkele jaren is hier onderzoek in geweest. Het gering aantal afwijkingen welke de laatste jaren gevonden zijn, is aanleiding geweest om dit project te schrappen. Additieven in vleesproducten en vleesbereidingen: Project werd geschrapt in verband met de verhuizing van het laboratorium eind 2012. Hybride vlees: Door capaciteitsproblemen op TO geen invulling aan gegeven. 61

4.15 Contaminanten , residuen en ggo’s in levensmiddelen 2012 Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was Nationaal: Warenwet Warenwetregeling Residuen van bestrijdingsmiddelen Warenwetregeling Contaminanten in levensmiddelen Regeling verbod handel met bepaalde stoffen behandelde dieren en producten EU-wetgeving: Verordening (EG) nr. 1881/2006 Verordening (EG) nrs. 105/2010, 165/2010 en 594/2012 Verordening (EG) nr. 396/2005 Verordening (EG) nr. 1829/2003 Verordening (EG) nr. 1830/2003 Verordening (EG) nr. 470/2009 Verordening (EU) nr. 37/2010 Richtlijn 96/22/EG Richtlijn 96/23/EG Verordening 669/2009 Verordening 1152/2009

vaststelling maximale gehaltes contaminanten in levensmiddelen vaststelling maximale gehaltes mycotoxinen, e.d. vaststelling maximale gehaltes residuen van bestrijdingsmiddelen betreffende toegelaten ggo’s in diervoeder en levensmiddelen

residuen van diergeneesmiddelen MRLs voor residuen van diergeneesmiddelen verbod op het gebruik van groeibevorderaars residuonderzoek in levende dieren en producten van dierlijke oorsprong controles hoog risico niet veterinaire producten aan de buitengrens noodmaatregel m.b.t. aflatoxines in producten uit derde landen

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijven/producten Importeurs, groothandel, fabrikanten, supermarktketens, winkels Primair bedrijf (graasdierbedrijf) Primair bedrijf (hokdierbedrijf) Dierenartsen

aantal ca. 150.000 ca. 35.000 ca. 5.550 ca. 4.200

Resultaten contaminanten, residuen bestrijdingsmiddelen en ggo’s in levensmiddelen in 2012 Mycotoxinen

Ook in 2012 werden veel monsters genomen voor onderzoek op de aanwezigheid van mycotoxinen. De mate van aantasting door schimmels kan per oogstseizoen verschillen. De handhaving van de EU regelgeving en ontwerpnormen voor mycotoxinen vragen daarmee voortdurend aandacht. Alle producten waar normen of ontwerpnormen voorhanden zijn, werden in de loop van het jaar bemonsterd. Naast gerichte controle van import uit derde landen en bij productiebedrijven is ook aandacht besteed aan producten uit andere EU-lidstaten. Opvallende punten waren:

Nootmuskaat Van de 34 genomen monsters nootmuskaat werd in 21 aflatoxine en in 8 ochratoxine A aangetroffen. In 12 monsters kwam het aflatoxinegehalte boven de norm uit, tot een hoogte van 610 µg/kg. Voor ochratoxine A was dat 1x het geval, wat met 150 µg/kg wel meteen 10x de norm was. Opvallend was verder dat in sommige monsters zowel aflatoxine als ochratoxine A werd gevonden.

62

Paprikapoeder Van de 30 genomen monsters paprikapoeder werd er slechts in 3 geen aflatoxine of ochratoxine A aangetroffen. In de 8 met aflatoxine gecontamineerde monsters was het hoogste gehalte 6,6 µg/kg. In de 26 met ochratoxine A gecontamineerde monsters was het hoogste gehalte 34 µg/kg. Gegeven de geldende limieten betekende dit dat bijna alle gecontroleerde partijen binnen de normen bleven. Pinda’s uit India Van de 48 bij import gecontroleerde partijen werd in 16 aflatoxine aangetroffen. In 9 daarvan was het gehalte zo hoog, tot wel 274 µg/kg aan toe, dat import werd geweigerd. Zoals gebruikelijk werden deze resultaten via het Rapid Allert systeem aan Brussel gerapporteerd en per 6 februari 2013 heeft de Europese Commissie hiervoor extra maatregelen genomen om deze situatie te verbeteren. Grondnoten uit India zijn ondergebracht in de bestaande noodmaatregel voor aflatoxinen. Elke partij moet nu vergezeld gaan van een analysecertificaat uit India.

2012: onderzochte monsters (ex monsters V&I*) en percentage normafwijking product Graan(-producten, incl.koek) Gedroogde zuidvruchten Noten en zaden(-producten, incl. pindasaus) Wijn, bier & vruchtensap Baby food Kruiden & specerijen Koffie & thee (incl. zouthout, drop) Cacao (-producten) Overig Eindtotaal

totaal

%

347 221 1018 123 82 182 73 34 10 2090

0 0,5 1 0 0 6,6 0 0 0 1,1

* = monsters ihkv EU Vo 669/2009 en 1152/2009

Residuen van bestrijdingsmiddelen Groente en fruit worden het hele jaar door onderzocht op residuen van bestrijdingsmiddelen. Het aantal over­ schrijdingen van de maximaal toegestane gehalten is in Nederland en de EU zeer gering. Overschrijdingen worden vooral gevonden in producten uit een aantal niet-Europese landen, met name Zuidoost Azië, China, Kenia, Suriname, Turkije en Dominicaanse republiek. Risicoproducten uit deze landen worden daarom extra in de gaten gehouden. In 2012 zijn 2444 partijen risicoproducten bemonsterd. Het afwijkingspercentage was 22 %. 145 partijen zijn aan de buitengrens vernietigd of van de markt gehaald omdat er sprake was van overschrijding van de toegelaten gehalten. In 21 gevallen was sprake van gezondheidsrisico’s.

Ggo’s De Europese noodmaatregel die verplicht om alle partijen rijstproducten uit China te controleren op niet toegelaten genetisch gemodificeerd materiaal is begin 2012 ingegaan. Alle partijen rijst(producten) zijn bemonsterd en geanalyseerd. Dat zijn er via de haven van Rotterdam ongeveer 30 per week. Alle kosten die de NVWA maakt zijn voor het bedrijf. Diverse partijen zijn positief bevonden op niet toegelaten ggo’s en vernietigd of teruggestuurd naar China.

Incidenten: Begin 2012 werd de NVWA, op basis van de meldplicht in de Algemene Levensmiddelenverordening, geïnformeerd over het voorkomen van te veel deoxynivelanol (DON) in bloem. Producten van een groot banketbakkersbedrijf werden geanalyseerd. Dit leidde tot een stille recall van boterkoek bij een groot aantal winkelketens. In november waren er gelijksoortige problemen met de bloem, geleverd door dezelfde leverancier hetgeen heeft geleid tot een recall van stroopwafels. Een gewasbeschermingsmiddel dat in kassen wordt toegepast tegen rupsen bleek verontreinigd te zijn met fipronil. Aan deze uiterst giftige stof gaan bijvoorbeeld biologische bestuivers zoals hommels en bijen in grote getale dood. Het 63

onderzoek hoe deze verontreiniging is ontstaan is nog gaande, onder meer bij de producent in Frankrijk. Uit de risicoanalyse die BuRO heeft uitgevoerd, bleek consumptie van de behandelde tomaten en paprika’s geen gevaar op te leveren. De tweede kamer is over deze zaak geïnformeerd. Op partijen groente en fruit afkomstig uit derde landen kwamen vaak de stoffen DDAC (didecyldimethylammoniumchloride) en/of BAC (benzalkoniumchloride) voor. DDAC en BAC zijn stoffen die behoren tot de groep van de quaternaire ammoniumverbindingen. Deze stoffen worden gebruikt vanwege hun desinfecterende werking, maar zijn in de EU niet toegelaten op groenten en fruit. Ook andere lidstaten kregen hiermee te maken. Half juli werd het probleem besproken in een SCOFCAH11 vergadering. Mede op verzoek van de Europese branchevereniging werd een tijdelijke MRL van 0,5 mg/kg ingesteld voor DDAC en BAC. resultaten Inspecties/monsters NVWA 2012 • residuen van bestrijdingsmiddelen - op basis van jaarplan en EU-verordeningen • ggo levensmiddelen • mycotoxines Analyses in kader NP Residuen levende dieren/produkten Niet-conforme monsters in kader NP Residuen levende dieren/ produkten Inspecties diergeneesmiddelen (DGM): • inspecties DGM basis • inspecties DGM handelsbedrijf • inspecties DGM nationaal plan residuen Maatregelen: • processen-verbaal Inspecties uitoefenen diergeneeskunde • inspecties WUD* basis • inspecties WUD basis-specifiek

aantal

ca. 2444 ca. 250 ca. 6000 Ca. 33000 51

420 42 40 93 112 0

Maatregelen: • processen-verbaal / berechtingsrapport

37

Inspecties groeibevorderaars Monsters/analyses • diergeneesmiddelen en matrices dieren

2000

Maatregelen • Processen-verbaal

9

* WUD = Wet Uitoefening Diergeneeskunde

Verwijzing naar specifieke rapportage (bijv. nationale plannen e.d.) Report of Pesticide Residues Monitoring Results of The Netherlands for 2012 Report of the National Plan Residues in live animals and animal products of The Netherlands 2012 Annual Report 2012 of The Netherlands on Control Measures according to Article 17 Directive 91/414/EEC

11

SCOFCAH = Standing Committee of the Food Chain and Animal Health

64

Residuen diergeneesmiddelen Het verslag van het onderzoek op residuen van diergeneesmiddelen laat zien dat de afwijkingspercentages laag zijn en in orde van grootte overeenkomen met de gemiddelden die EFSA in haar samenvattende rapportage van de Residue Monitoring Plans (RMP) van alle lidstaten publiceerde. • Van de A-groep stoffen (verboden middelen) worden incidenteel thyreostatica (thiouracil), en steroid hormonen (boldenon, nortestosteron) aangetroffen. Voor deze stoffen bestaat echter blijvende onzekerheid m.b.t. de vraag of deze stoffen ook van nature in het dier gevormd kunnen worden. Met deze discussie indachtig is de handhaafbaarheid op deze stoffen beperkt. Technieken om onderscheid te maken tussen endogene en exogene oorsprong zijn nog niet beschikbaar dan wel niet toepasbaar op de gebruikelijke concentratie niveaus. • Het illegaal gebruik van beta-agonisten (A5) is vrijwel niet meer aan de orde; in 2012 werd in geen enkel monster een beta-agonist aangetroffen. De controle frequentie blijft niettemin gehandhaafd op het bestaande niveau. • Voor de verboden antibiotica (A6) kan worden geconstateerd dat nitrofuranen vrijwel niet meer worden aangetroffen m.u.v. slachtduiven. Daarnaast speelt ook bij deze stofgroep de toenemende discussie rondom het mogelijk van nature voorkomen van lage concentraties van deze stoffen. Dat betreft dan met name chlooramphenicol en nitrofurazon (SEM12). • Van de B-groep stoffen worden residuen van antibiotica incidenteel aangetroffen. Ook deze constatering is in overeenstemming met de resultaten van voorgaande jaren. Er is een verschuiving van tetracyclines naar aminoglycosiden waarneembaar. De controle op residuen van antibiotica blijft mede op grond van deze resultaten prioritair in het Nederlandse Nationaal Plan. Tot op heden is alleen het niet aanhouden van de wachttermijn strafbaar. De noodzaak om onjuist gebruik vast te stellen bemoeilijkt sanctioneren op basis van residue bevindingen. M.i.v. 1-1-2013 is de strafbaarstelling van de aanwezigheid van dergelijke residuen in aangeboden dieren gerealiseerd via de Gezondheids en Welzijnswet voor Dieren.

Conclusies residuen, contaminanten en ggo’s: • Het aantal niet-conforme monsters in de monitoring voor residuen van diergeneesmiddelen is aanzienlijk lager dan in voorgaande jaren (51 in 2012, 104 in 2011). • Handhaafbaarheid op met name residuen van groeibevorderende stoffen en verboden antibiotica is beperkt t.g.v. de toenemende discussie omtrent het mogelijk van nature voorkomen van deze stoffen. • Gelet op de discussie rondom antibioticaresistentie van micro-organismen en het optreden van residuen van antibiotica in dierlijke producten, blijft het noodzakelijk om de controle-intensiteit op antibiotica residuen op het huidige niveau te handhaven. • Met het van kracht worden van de EU-breed geharmoniseerde MRL’s voor bestrijdingsmiddelen in 2008, is het overschrijdingspercentage van producten uit EU-landen drastisch afgenomen. Overschrijdingen in producten afkomstig van buiten de EU nemen toe. In 2012 is opnieuw minder gecontroleerd op Nederlandse producten, maar importproducten van buiten de EU worden vaker gecontroleerd. • Gelet op de blijvende aanwezigheid van mycotoxinen in levensmiddelen en grondstoffen blijft het noodzakelijk hierop een passende controle uit te oefenen. Het is noodzakelijk dat het bedrijfsleven nog meer zelfcontroles op dit aspect uitvoert.

12

SEM = semicarbazide is het indicator-residu voor nitrofurazon

65

4.16 Microbiologie (pathogenen, voedselinfecties en zoönosen) Controlerende instantie: NVWA

EU-regelgeving EU-regelgeving Richtlijn 2003/99/EG Verordening 2073/2005

zoönosen en zoönoseverwekkers microbiologische criteria voor levensmiddelen

projecten

aantal monsters

Monitoring pathogenen primaire fase (boerderij/slachthuis; dierlijk): oa. landbouwhuisdieren, MRSA, ESBL, bemonstering t.b.v. AMR CVI

5845

Monitoring en surveillance pathogenen secundaire fase (import, industrie, groothandel) : o.a gerookte vis, levende tweekleppige, (rauw te consumeren) vleesbereidingen, seperatorvlees, kiemgroenten, gedroogde kruiden en specerijen, vijgen en dadels, import kip, verse kruiden, etc

4008

Monitoring en surveillance pathogenen retail fase: eieren, vlees, vleesbereidingen, vleesproducten, vis, visproducten, rauwmelkse kaas, gesneden groenten, tahin, etc.

11059

Monitoring en surveillance pathogenen horeca: ongekoelde verkoop, gebak, shoarma, rauwkost salade etc.

3196

Klachten en meldingen, bronopsporing (bacteriologie, virologie) NRL Listeria, E. coli, Campylobacter Totaal monsters

2028 200 26897

Antibiotica resistentie (gevoeligheid pathogenen, indicatoren uit producten)

2246

Isolaten ESBL /MRSA - CVI (slachtkoppels) Isolaten ESBL actieve surveillance – CVI/RIVM Totaal isolaten*

2009 356 4611*

* Dit zijn geen aparte monsters, maar onderzoek op bacterie-isolaten afkomstig uit het reguliere monsteronderzoek

Verwijzing naar specifieke rapportages • Zoönose rapportage 2011 • Maran rapportage 2011 • Registratie voedselinfecties en vergiftigingen

66

Specifieke projecten 1. Zoönose rapportage 2. Reactieve risico reductie/bronopsporing: Voedselinfecties en Zoönose en ondersteunen van benodigde infra­ structuur (Helpdesk, OSIRIS); onderhoud van de database met typeringsresultaten, coördinatie recalls. 3. Monitoring pathogenen landbouwhuisdieren, slachtdieren, producten van dierlijke oorsprong (‘farm to fork’). 4. Antibioticum resistentie: resistentiebepalingen in producten van dierlijke oorsprong voor trendbepaling. 5. Virussen: reactieve risicoreductie/bronopsporing, surveillance en methodiekontwikkeling. 6. Ontwikkeling en validatie van microbiologische analysemethoden 7. Afhandeling klachten en meldingen: infovoorziening, klachten, General Food Law (GFL) meldingen en Rapid Alert Systeem Food en Feed (RASFF) meldingen betreffende biologische agentia. 8. Monitoring- en handhavingsprogramma’s: in verband met nationale criteria genoemd in art. 4 van het Warenwet­ besluit behandelen en bereiding van levensmiddelen in verband met Verordening (EG) nr. 2073/2005. In het bijzonder: - Onderzoek op voedselveiligheidscriteria bij in de handel gebrachte producten - Campylobacter in vers (pluimvee) vlees 9. Uitvoering NRL-functies 10. Ontwikkelen informatieblad t.b.v. bedrijven aangaande implementatie Verordening (EG) nr. 2073/2005.

67

4.17 Voeding en gezondheid / bijzondere eet- en drinkwaren Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste Europese regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was: EU-verordeningen en -richtlijnen beschikkingen Richtlijn 90/496/EG Richtlijn 2000/13/EG Verordening (EG) nr. 258/97 Richtlijn 89/398/EG Richtlijn 2001/15/EEG Richtlijn 1999/21/EEG Richtlijn 2006/141/EG Richtlijn 96/5/EG Richtlijn 96/8/EG Richtlijn 2002/46/EG Verordening (EG) nr. 1924/2006 Verordening (EG) nr. 1925/2006 Richtlijn 2001/83/EG Verordening 1333/2008 Verordening 953/2009

Verordening 1169/2011 Verordening 609/2013

voedingswaarde-etikettering van levensmiddelen etikettering en presentatie van levensmiddelen nieuwe voedingsmiddelen en ingrediënten bijzondere voeding speciale voedingsdoelen dieetvoeding voor medisch gebruik zuigelingenvoeding babyvoeding energiebeperkte diëten voor gewichtsvermindering voedingssupplementen voedings- en gezondheidsclaims toevoeging microvoedingsstoffen geneesmiddelen voor menselijk gebruik levensmiddelenadditieven stoffen die voor specifieke voedingsdoeleinden aan voor bijzondere voeding bestemde levensmiddelen mogen worden toegevoegd. verstrekking van voedselinformatie aan consumenten (ingangsdatum december 2014) inzake voor zuigelingen en peuters bedoelde levensmiddelen, voeding voor medisch gebruik en de dagelijkse voeding volledig vervangende producten voor gewichtsbeheersing (ingangsdatum 19 juli 2013)

Daarnaast is specifieke nationale wetgeving van toepassing, waarvan de belangrijkste zijn de Warenwet en het Warenwetbesluit Kruidenpreparaten. Daarnaast heeft dit werkveld ook veel raakvlakken met wet- en regelgeving die van toepassing is op alle levensmiddelen, bijvoorbeeld het Warenwetbesluit Etikettering van levensmiddelen, het Warenwetbesluit Verontreinigingen in levensmiddelen en Verordening 852/2004 inzake levensmiddelenhygiëne. Kenmerkend voor dit domein is dat voor veel producten de wettelijke status op voorhand niet duidelijk is. Een voorbeeld daarvan is dat bepaalde producten zowel een medisch hulpmiddel, geneesmiddel of voedingssupplement zouden kunnen zijn.

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijven Levensmiddelfabriek niet erkend Importeur, groothandel, opslag levensmiddelen niet erkend Horeca, detaillisten, supermarken, instellingskeukens

aantal ca. 1400 ca. 4500 ca. 100.000

68

Resultaten voeding en gezondheid in 2012 Resultaten Inspecties 2012 – totaal • gestuurde handhaving • Specifieke etiketcontroles

Aantal 1469 396 *

Monsters ** Maatregelen (inspecties en monsters) *** **** : • waarschuwingen • bestuurlijke boetes • processen-verbaal *

529 363 72 3

Inclusief meerdere inspecties nav klachten op het gebied van claims die zinspelen op de snelheid of de mate van gewichtsverlies (VO 1924/2006).

**

245 monsters kruidenpreparaten en voedingssupplementen voor analyse op polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s), 108 monsters kruidenpreparaten, voedingsupplementen en overige bijzondere voeding voor analyse op zware metalen, 57 monsters kruidenpreparaten en voedingssupplementen voor analyse op PA’s (pyrrolizidine-alkaloïden), 46 monsters kruidenpreparaten en voedingssupplementen voor analyse van Aristolochiazuren, 38 monsters drop, thee, drank, kruidenpreparaten en voedingssupplementen voor analyse op glycyrrhizinezuur in relatie tot het etiket, 35 monsters sportvoeding en voedingssupplementen voor analyse van melamine. *** Inclusief 45 schriftelijke waarschuwing (=SW) bij 19 bedrijven in het kader van de beoordeling van 108 producten op basis van melk op voedingsclaims.

Inclusief 5 boete rapport (=BR) en 11 SW in het kader van de beoordeling van 35 producten opvolgzuigelingenvoeding en peutermelk op gezondheidsclaims.



Inclusief 1 BR en 3 SW nav klachten aanprijzing volledige zuigelingenvoeding.



Inclusief 3 PV, 7 BR en 86 SW nav aanprijzing met gebruikmaking van medische claims (Warenwet). Inclusief 12 BR nav aanprijzing met gebruikmaking van medische claims (Geneesmiddelenwet).



Inclusief 9 BR op monsters met meer PA’s dan de norm.



Inclusief 5 BR en 2 SW op artikel 4 van het Warenwetbesluit Kruidenpreparaten en (nationale wetgeving).



Inclusief 16 BR en 1 SW op monsters met meer PAK’s dan de eisen gesteld in de Warenwetregeling Verontreiningen in Levensmiddelen (nationale wetgeving).

**** Het komt voor dat bevindingen (afwijkingen) van één en dezelfde wet maar ook bevindingen van meerdere wetten worden samengevoegd in 1 maatregel. Daarnaast is het ook mogelijk dat bijv. een BR en SW geconstateerd tijdens een inspectie en/of /monster bij één en hetzelfde bedrijf tot 1 BR wordt samengevoegd.

Gestuurde handhaving De inspecties ‘gestuurde handhaving’ zijn gericht op de volgende onderwerpen/rubrieken: • Hygiëne, bouwkunde en codes • Aanprijzing van volledige zuigelingenvoeding (inclusief klachten) • Medische claims (inclusief klachten) • Nieuwe levensmiddelen • Verboden kruiden • Etiketcontrole in bedrijf • Overige klachten

Aanprijzen volledige zuigelingenvoeding Aanprijzing van volledige zuigelingenvoeding is een overtreding van de Warenwetregeling zuigelingenvoeding 2007 die is gebaseerd op de Europese Richtlijn 2006/141/EG. In 2012 waren 11 klachten die vier maatregelen opleverden. Het ging om de volgende soorten bedrijven: • Supermarkt (tweemaal) • Fabrikant (eenmaal) • Internet (eenmaal)

69

Reductie zoutgehalte en inname trans- en verzadigde vetzuren In mei 2011 heeft het ministerie van VWS de Landelijke nota gezondheidsbeleid, Gezondheid dichtbij 3, gepubliceerd. Deze nota beschrijft o.a. het gezondheidsbeleid op het gebied van voeding in relatie tot gezondheid. Reductie van het zoutgehalte in levensmiddelen en het verminderen van de inname van trans- en verzadigd vet zijn hierin belangrijke aandachtspunten. VWS heeft ervoor gekozen deze verlaging niet door middel van wetgeving af te dwingen maar hiervoor andere instrumenten in te zetten. Enerzijds voorlichting en stimulering van de consument via projecten van het Voedingscentrum. Anderzijds zijn afspraken met de industrie gemaakt om de doelstellingen te bereiken: • Om de zoutreductie in industrieel bereide levensmiddelen te bevorderen heeft de branchevereniging van de fabrikanten Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie (FNLI) in 2007 de Taskforce Zout in Levensmiddelen in het leven geroepen. Deze heeft een actieplan opgesteld dat dient te leiden tot een uiteindelijke zoutreductie van 20-30 procent in een breed pakket levensmiddelen. • De Taskforce Verantwoorde Vetzuursamenstelling – een samenwerkingsverband van het bedrijfsleven van industrieel bewerkte plantaardige oliën en vetten – werkt sinds 2005 aan een verbetering van de vetzuursamenstelling in levensmiddelen met plantaardige oliën en vetten als ingrediënt. In de Taskforce participeren ook de industriële en ambachtelijke bakkerijsectoren. In het kader van het Staatstoezicht voor de Volksgezondheid voert de NVWA de monitoring uit van de verbetering van de samenstelling van levensmiddelen om te kijken of de zelfreguleringafspraken van het ministerie van VWS met het bedrijfsleven werken. In 2012 zijn daarvoor de volgende projecten uitgevoerd: • Om de voortgang van de zoutreductie te monitoren bemonstert en analyseert de NVWA vanaf 2009 jaarlijks tien productgroepen levensmiddelen. De NVWA heeft in 2012 in totaal 1078 producten uit diverse productgroepen bemonsterd en daarvan het keukenzoutgehalte bepaald. Uit de analyses blijkt dat er grote verschillen zijn in zout­ gehaltes van producten binnen dezelfde productsoort. Het gemiddelde zoutgehalte is niet gewijzigd ten opzichte van 2011, 2010 en 2009. Alleen in de productgroep brood is het keukenzoutgehalte in 2012 significant gedaald t.o.v. 2009. In de productgroep conserven is in 2012 een significante daling aangetoond t.o.v. 2011. De grote verschillen in zoutgehaltes van producten binnen productgroepen die sinds 2009 gevonden werden zijn wederom geconstateerd. • In het kader van het project ‘verbetering vetzuursamenstelling’ zijn in 2012 twee productcategorieën bemonsterd. Het ging om circa 225 producten ‘kleine snacks’ (chips, zoutjes e.d.) en 128 producten ‘grote snacks’ (frikadel, worstenbroodje e.d.). De analyse van de verzamelde gegevens is nog niet afgerond en rapportage zal daarom plaats moeten vinden in de tweede helft van 2013.

Handhaving van voedings- en gezondheidsclaims op de etikettering en reclame van levensmiddelen • De etikettering van opvolgzuigelingenvoeding en peutermelk is gecontroleerd op afgewezen gezondheidsclaims, met name afgewezen kinderclaims vallend onder artikel 14 lid 1 onder b en een afgewezen gezondheidsclaim vallend onder artikel 13 lid 5 van Verordening 1169/2011. • Etiketten van producten op basis van melk zijn gecontroleerd op het correct gebruik van voedingsclaims. Daarnaast zijn ook de bijbehorende folders, websites en commercials beoordeeld.

70

4.18 Plantgezondheid Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was Nationaal: Plantenziektenwet EU-richtlijnen plantgezondheid Richtlijn 2000/29/EG

betreffende de beschermende maatregelen tegen het binnenbrengen en de verspreiding in de gemeenschap van voor planten en voor plantaardige producten schadelijke organismen betreffende de bestrijding van het aardappelcysteaaltje betreffende de bestrijding van Ralstonia solanacearum (Smith) Yabuuchi et al. betreffende de bestrijding van aardappelringrot betreffende de bestrijding van de wratziekte

Richtlijn 2007/33/EG Richtlijn 2006/63/EG en 98/57/EG Richtlijn 2006/56/EG en 93/85/EG Richtlijn 68/464/EEG

Omvang controlebestand in 2012ty type bedrijven

aantal 2011

aantal 2012

11.953 1.662 4.457 4.374 4.579 2.689

12.016 1.551 4.136 4.172 4.361 2.558

Akkerbouw Sierteelt – bloembollen Sierteelt – bloemisterij (snijbloemen, pot- en perkplanten) Sierteelt – boomkwekerij Groente Fruit

Resultaten akkerbouw in 2012 resultaten akkerbouw

aantal

aantal

afkeuringen

afkeuringen

quarantaine­

quarantaine­

organisme

organisme

2011

2012

2011

2012 0 14 0 17

Inspecties • inspecties import • inspecties nationale teelt pootgoed • inspecties wratziekte aardappel • inspecties export Monsters/analyses • integrale toetsing bruin-/ringrot pootgoed • survey bruin-/ringrot overige aardappelen • Meloidogyne-toetsing aangew. gebieden • pre-basic nuclear stock aardappel PSTVd

1.607 19.943 120 21.399

1.606 16.281 131 20.738

0

22.258 1523 702 1905

0 4 BR + 16 RR 24 0



85.590 2.139 195 9600

21.322 1600 864 Resultaten onderzoek niet beschikbaar op moment van publicatie 104.607 2.051 200 3.231

• • • •

monsters AM-onderzoek percelen watermonsters bruinrot Diabrotica-survey maïs aanhangende & sorteergrond AM export

1 36

47 0 -

1 RR 8 RR 11 Resultaten onderzoek niet beschikbaar op moment van publicatie 31 0 -

71

Karakteristiek voor de situatie in de akkerbouw is de voortdurende inspanning die nodig is ter bestrijding van een klein aantal belangrijke quarantaineorganismen in de (poot)aardappelteelt. Het gaat daarbij vooral om aardappelmoeheid (AM), Meloidogyne chitwoodi, bruinrot, ringrot en wratziekte. Ook in 2012 is uitvoering gegeven aan de gedetailleerde EU regelgeving ter bestrijding van deze aantastingen. Er hebben zich in vergelijking met voorgaande jaren geen grote veranderingen voorgedaan in aantallen vondsten van deze organismen. Het aantal vondsten van ringrot voor Nederlandse begrippen is opnieuw hoog. Er zijn negen besmettingen aangetroffen in twee klonale lijnen, waarbij besmetverklaringen zijn opgelegd bij één pootgoedteler en acht telers van consumptieaardappelen. In 2012 zijn belangrijke stappen gezet richting betere preventie in de aardappelketen. Er waren geen vondsten van bruinrot, maar vanwege overstromingen in Friesland zijn 108 ha pootaardappelen ’waarschijnlijk besmet’ verklaard, waarmee de pootgoedstatus is ontnomen. De resultaten voor aardappelmoeheid worden sterk beïnvloed door de invoering van de nieuwe bestrijdingsrichtlijn. Nu de overgang naar de nieuwe richtlijn voorbij is, neemt het bemonsterde areaal toe. Dit leidt tot een hoger aantal vondsten. Ook de verzwaarde bemonsteringsintensiteit draagt hieraan bij. De ruimere afbakening van besmette verklaarde terreinen heeft er toe geleid dat de gemiddelde oppervlakte van een besmet verklaard terrein is verdubbeld. Ten gevolge van de weersomstandigheden ligt het aantal vondsten van M. chitwoodi duidelijk onder het niveau van voorgaande jaren.

Resultaten sierteelt in 2012 resultaten sierteelt

Inspecties • inspecties bloemisterij/boomkwekerij import • inspecties bloembollen import • inspecties bloemisterij nationale survey • Inspecties boomkwekerij nationale teelt • inspecties plantpaspoort en kwaliteit • inspecties bloembollen – nationaal plantenpaspoort – Ditylenchus dipsaci • inspecties bloemisterij/boomkwekerij export • inspecties bloembollen export Monsters/analyses • import • nationale survey

aantal

aantal

afkeuringen

afkeuringen

quarantaine­

quarantaine­

organisme

organisme

2011

2012

2011

2012

100.908

97.877

235

231

1.463 681 896

1.488 526 553

3 1 19

0 9 3

13.500 25.715

13.500 24.635

170 67

115 40

33.564

33.982

7.020

7.378

8.826

7.332

259

213

96.535

schatting: 100.000 1.962

-

-

-

-

2.262

Bloemisterij en boomkwekerij De sector bloemisterij omvat het brede scala van producten voor sierteelt, waarbij zowel voortkwekingsmateriaal als eindproduct wordt geproduceerd. In de sterk internationaal georganiseerde productieketens voor voortkwekings­ materiaal is er een nauwe verbinding tussen de ketenschakels. Voor de diverse eindproducten bestaat een grote variatie in de wijze waarop productieketens zijn georganiseerd. In 2012 is het aantal onderscheppingen van een schadelijk organisme bij import vrijwel gelijk aan dat van 2011. Hiermee lijkt het doorbreken van de dalende trend in aantal intercepties tot 2010 bestendigd. De onderschepte soorten schadelijke organismen zijn vergelijkbaar met die in voorgaande jaren. Naar aanleiding van een aanbeveling van de Food and Veterinary Office (FVO) van de EU is de steekproefmethode bij import in 2012 aangepast, met als resultaat een adequate en voldoende betrouwbare werkwijze die gebaseerd is op een balans tussen statistiek en de praktijk. In de teelt zijn 9 vondsten van schadelijke organismen gedaan waarvan 7 maal Opogona sacchari. Bij plantenpaspoort inspecties is slechts 2 maal een schadelijk organisme gevonden. Bij export zijn zowel het aantal inspecties als het aantal afkeuringen wegens schadelijke organismen licht gestegen. De sector boomkwekerij produceert bomen, heesters en vaste planten voor groenbeheerders, fruittelers en tuin­ bezitters. Deze sector is nauw verweven met de groene ruimte, waarmee bossen, tuinen, parken en straatgroen (al dan 72

niet openbaar) wordt bedoeld. Dezelfde ziekten en plagen komen voor in de boomkwekerij en de groene ruimte. Besmettingen in de ene sector kunnen dan ook leiden tot besmettingen in de andere sector. Bij import van boom­ kwekerijproducten zijn geen vondsten van schadelijke organismen gedaan. In de teelt zijn 3 vondsten van schadelijke organismen gedaan; alle Xanthomonas arboricola pv pruni. Bij plantenpaspoort inspecties is 73 maal een schadelijk organisme aangetroffen, waarvan 31 maal E. amylovora en 34 maal X. arboricola pv pruni. Bij export is 91 maal een schadelijk organisme aangetroffen. Dit aantal is lager dan in 2011, maar varieert sterk over de jaren. Bloembollen De fytosanitaire inspecties van bloembollen hebben een bijzondere context. Er is sprake van bodemgebonden teelt in de volle grond, wat specifieke verspreidingsrisico’s met zich meebrengt. Er is sprake van meerdere bloembollensoorten met deels hun eigen problematiek van ziekte en plagen. Tegelijkertijd vinden Nederlandse bloembollen een wereldwijde afzet. Deze combinatie van factoren brengt een grote uitdaging met zich mee voor de BKD13, de NVWA en de sector­ organisaties. De vrijwaring voor de bodemgebonden organismen is in beginsel gebaseerd op de Europese richtlijnen voor de bodemgebonden organismen, waaronder de AM bestrijdingsrichtlijn. Er zijn enkele specifieke regelingen, waaronder de teelt in de aardappelteelt verbodsgebieden de bekendste is. In 2012 stonden met name de virussen in leliebollen in de schijnwerpers. In een monitoringsonderzoek werd Arabis Mozaiek Virus (ArMV) geconstateerd, waardoor niet aan de eisen van China ten aanzien van plantgoedtoetsing kon worden voldaan. Later in 2012 bleek dat ook Strawberry Latent Ringspot Virus (SLRSV) in leliebollen voorkwam. Beide gevallen zorgden ervoor dat het invoeren van een specifieke toets t.b.v. de export naar China noodzakelijk werd. Het aantal opgelegde teeltverboden wegens Ditylenchus dipsaci is in 2012 licht gestegen, maar het besmet areaal is gelijk gebleven. De dalende trend van het aantal afkeuringen bij exportinspectie over 2008-2011 heeft zich in 2012 voortgezet, zowel voor afkeuringen wegens aanwezigheid van schadelijke organismen als aanwezigheid van grond.

Resultaten groente & fruit in 2012 resultaten groente en fruit

Inspecties • inspecties import • inspecties nationale survey • inspecties uitgangsmateriaal • inspecties export Extra inspecties na vondsten Anthonomus eugeniï (uren) Monsters/analyses • import • nationale survey

aantal

aantal

afkeuringen

afkeuringen

quarantaine­

quarantaine­

organisme

organisme

2011

2012

2011

2012

55.400 5.559 Schatting: 2.000 31.731 -

63.781 5.494 Schatting: 2.000

169 5 83

108 4 86

34.690 3.265

236 -

522 -

51.753 32.063

50.322 26.647

-

-

De sector Groenten en Fruit betreft productie in volle grond en in kassen, met productieketens van zaadproductie tot teelt van eindproducten, waarbij in elke ketenschakel import, handel en export plaatsvindt. In 2012 is bij importinspectie 108 maal een schadelijk organisme aangetroffen. Dat is aanzienlijk minder dan in 2011. De variatie in het aantal intercepties over de jaren wordt vooral veroorzaakt door variatie in het aantal besmettingen van sinaasappel met Guignardia citricarpa. In 2012 is bij importinspecties wederom extra aandacht gegeven aan juistheid van bijschrijvingen, in respons op aan­ bevelingen van de FVO. Inmiddels is de controle op bijschrijvingen onderdeel van de normale routine in de import­inspectie. Naar aanleiding van een andere aanbeveling van de FVO over ‘meticulous checks’ zijn aspecten van het inspectieproces systematisch beoordeeld en verbeterd. Bij plantenpaspoortinspecties is 86 maal een schadelijk organisme aangetroffen, alle in aardbei: 73 maal Xanthomonas fragariae, 24 maal Phytohthora fragariae en 1 maal aardbeikrinkelvirus. Het aantal besmettingen met Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis (Cmm) in de teelt van tomaat neemt jaarlijks af en bedroeg vier in 2012. In de paprikateelt was de eerste vondst van Anthonomus eugeniï, een nieuw schadelijk organisme dat tot dan toe niet was gereguleerd, aanleiding voor uitroeiingsmaatregelen op zes bedrijven, waarna geen nieuwe vondsten zijn gedaan. Bij export is het aantal afkeuringen wegens aantreffen van schadelijke organismen sterk toegenomen. Het betrof vooral afkeuringen vanwege de aanwezigheid van insecten of mijten. 13

BKD = bloembollen keuringsdienst

73

Resultaten groene ruimte in 2012 resultaten groene ruimte

Inspecties • inspecties verpakkingshout • inspecties nationale survey

Extra inspecties na vondsten Anoplophora spp. (uren) Monsters/analyses • verpakkingshout • nationale survey

aantal

aantal

afkeuringen

afkeuringen

quarantaine­

quarantaine­

organisme

organisme

2011

2012

2011

2012

2.045 684

1.575 944

3 38

2.989

3.125

-

21 75 (alle Erwinia amylovora in bufferzones buiten kwekerijen) -

4.172 931

3.741 944

-

-

In de groene ruimte en de boomkwekerijsector hebben zich in 2012 verschillende ontwikkelingen afgespeeld. Essentaksterfte, veroorzaakt door de schimmel Chalara fraxinae komt sinds 2010 voor in de groene ruimte in Nederland. Dit veroorzaakt voor de boomkwekerijsector en exporteurs van essenhout extra last omdat het Verenigd Koninkrijk en Ierland aanvullende eisen stellen aan deze producten uit Nederland. Daarnaast geeft het opheffen van het EU-verbod op import van esdoorns (Acer spp.) uit China aanleiding tot veel vragen uit de sector. NVWA en keuringsdiensten blijven extra alert op dergelijke importen. De uitbraak van de aziatische boktor (Anoplophora glabripennis) in Winterswijk is in goede samenwerking met bewoners en gemeenten aangepakt. Mede door de publiciteit naar aanleiding van deze uitbraak, is ook de vondst van een Aziatische Boktor in Delfzijl bij de NVWA gemeld. Deze vondst was te herleiden naar Chinees verpakkingshout van machineonderdelen. Daarnaast bleken dit voorjaar grote hoeveelheden verpakkingshout van Chinees natuursteen besmet met boktorlarven of anderszins niet aan de regelgeving (ISPM15) te voldoen. Uit de monitoring van Portugese schors op het voorkomen van het dennenhoutaaltje (Bursaphelenchus xylophilus, Pine Wood Nematode) kwamen dit voorjaar andere Bursaphelenchus soorten tevoorschijn, die op zich als niet schadelijk worden beschouwd, maar die een indicatie kunnen zijn voor een niet deugdelijk uitgevoerde hittebehandeling. Op basis van deze vondsten zijn maatregelen opgelegd, waarbij partijen schors eerst dan werden vrijgegeven voor het verkeer nadat uit toetsing duidelijk was dat er geen sprake was van besmetting. Het dennenhoutaaltje zelf is niet aangetroffen in Portugese schors, wel in een zending Portugees verpakkingshout van natuursteen.

Resultaten – sectoroverstijgend Algeheel beeld intercepties en notificaties Het aantal notificaties door Nederland van onderschepte importzendingen afkomstig uit derde landen, wegens aanwezigheid van één of meerdere quarantaine organismen, is in 2012 licht gedaald t.o.v. 2011, van 342 naar 302. In de gehele EU is er juist een stijging met 10% t.o.v. 2011, van 2029 naar 2272. Het aantal notificaties door Nederland wegens document fouten is in 2012 erg laag. De intensivering van de documentcontrole naar aanleiding van een aanbeveling van de FVO heeft duidelijk een positief effect gehad op de kwaliteit van de aangeboden documenten. Het aantal notificaties dat Nederland heeft ontvangen uit derde landen, is in 2012 wederom verder gedaald naar 214. Nederland ontving in 2012 96 notificaties van EU lidstaten over zendingen in het interne EU verkeer. Dat aantal is ongeveer gelijk aan 2011. Daarvan hadden 61 betrekking op de vondst van een EU quarantaine organisme. De overige hadden betrekking op het ontbreken of incompleet zijn van het plantenpaspoort. Pest status In vergelijking met 2011 zijn er drie wijzigingen ten aanzien van de pest status van in de EU gereguleerde organismen. Voor twee organismen, de schimmel Diaporthe vaccinii (op blauwe bes) en het insect Anoplophora glabripennis (uitbraak gerelateerd aan verpakkingshout) veranderde de pest status van ‘absent’ naar ‘transient’ en voor het virus Tobacco ringspot virus veranderde de pest status van ‘transient’ naar ‘absent’.

74

4.19 Gewasbescherming Controlerende instanties: NVWA

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was Nationaal: Wet Gewasbescherming en biociden Besluit gewasbescherming en biociden Regeling gewasbescherming en biociden Lozingenbesluit Open Teelt en Veehouderij EU-verordeningen, -richtlijnen en -beschikkingen Verordening 1107/2009 Richtlijn 128/2009 Verordening 1198/2009 Richtlijn 42/2006 Verordening (EG) nr. 396/2005

op de markt brengen gewasbeschermingsmiddelen duurzaam gebruik pesticiden statistieken gewasbeschermingsmiddelen machines toepassing gewasbescherming residuen gewasbeschermingsmiddelen

Omvang controlebestand in 2012 (Bron CBS14) type bedrijven/producten Fabrikanten Groothandel gewasbeschermingsmiddelen Detailhandel Gebruikers gewasbeschermingsmiddelen: • sierteelt onder glas • groenteteelt volle grond • boom- en vaste plantenteelt • akkerbouw • fruitteelt • bloembollen • beheerders openbaar groen • loonwerkers/hoveniers

aantal (circa)

are/m2 (circa)

70 300* onbekend

nvt nvt onbekend

2.800 onbekend** 3.300 12.300 3.000 2.100 100**** 1200*****

45.547.000 83.600*** 1.700.000 52.080.300 1.878.500 2.348.800 nvt nvt

*

Bron CDG15 lijst

**

Het CBS werkt met andere definities/indeling voor sommige groepen. Hierdoor is het aantal niet te bepalen.

*** Enkel van 2010 bekend **** Bron SMK16 ***** Bron Cumela

Door schaalvergroting en economische omstandigheden neemt het aantal bedrijven geleidelijk af, terwijl de totale oppervlakte redelijk stabiel blijft.

Resultaten controles handel en gebruik gewasbeschermingsmiddelen Voor de controle op de handel en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is een meerjarig handhavings­ programma opgesteld met een uitgebreide analyse van de doelgroepen van de Wet gewasbescherming en biociden. Deze wordt ieder jaar opnieuw bekeken op basis van de risico’ s van niet-naleving. Projectmatig worden diverse doelgroepen gemonitored en waar nodig worden controles geïntensiveerd via gerichte controleplannen.

14 15 16

CBS = Centraal Bureau voor de Statistiek CDG = Certificatie Distributie in Gewasbeschermingsmiddelen SMK = SMK ontwikkelt, beheert en toetst criteria voor keurmerken en certificaten

75

De doelgroepen zijn in 2012 als volgt geclassificeerd: hoog risico

medium risico

laag risico

sierteelt onder glas bloembollenteelt fruitteelt groothandel

boomteelt openbaar groen loonwerkers detailhandel

akkerbouw vollegrondsgroenteteelt glasgroenteteelt veehouderij particuliere gebruikers toelatinghouders

In gebieden met een slechte kwaliteit van het oppervlaktewater of in waterwingebieden of grondwaterbeschermings­ gebieden geldt een hoger risico voor het milieu ten opzichte van andere gebieden. Deze hebben derhalve een hogere prioriteit. Ook wanneer het risico door intensieve gewasbescherming en de kans op geconstateerde niet-naleving hoger zijn, heeft die doelgroep een hogere prioriteit, zoals de sierteelt onder glas. De NVWA kent twee soorten controles bij gebruikers van gewasbeschermingsmiddelen: • Toepassingscontroles. Dit zijn surveillances in het veld op het moment dat een teler een bespuiting uitvoert. Hierbij richt de inspecteur zich vooral op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen binnen de 14 meter van het oppervlaktewater. De controle is gericht op de naleving van de wettelijke gebruiksvoorschriften en de bijzondere regels (emissiebeperkende maatregelen) die gelden voor het spuiten nabij oppervlaktewater. • Bedrijfscontrole gericht op controle of telers alleen toegelaten middelen gebruiken en hier volgens de wettelijke voorschriften mee omgaan. De inspecteur kan, naast een uitgebreide inspectie van bedrijf en administratieve gegevens, tevens een gewasmonster nemen om door een laboratorium te laten onderzoeken of er resten van niet toegelaten middelen op het gewas zitten. De NVWA kan daarmee aantonen of een teler een niet-toegelaten gewasbeschermingsmiddel heeft gebruikt en of hij de voorschriften, zoals vermeld op het etiket, heeft opgevolgd. Daarnaast wordt de administratie gecontroleerd en of er een bewijs van vakbekwaamheid aanwezig is. Voor de controles op zowel de open als bedekte teelten wordt samengewerkt met andere instanties aangesteld voor handhaving van de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden, met name de Waterschappen en de Inspectie leefomgeving en Transport (= ILT = voormalige VROM-Inspectie) en de Inspectie SZW17 (voormalige Arbeidsinspectie). Daarnaast is in 2011 een convenant afgesloten met de douane om de import van gewasbeschermingsmiddelen te monitoren. resultaat 2012 Groothandelaren Detailhandel Toelatinghouders Fruitteelt Sierteelt onder glas Sierteelt volle grond Bloembollenteelt Boomteelt/vaste planten Beheerders openbaar groen Loonwerkers/hoveniers Groenteteelt onder glas Groenteteelt volle grond Particuliere gebruikers Veehouders Akkerbouw ATS * Totaal 2012

aantal controles

boeterapporten

waarschuwingen

30 1 12 180 305 5 87 88 17 42 31 89 30 25 190 11

5 0 0 29 70 0 9 15 5 4 2 21 1 3 25 1

4 0 0 13 23 0 3 5 1 1 2 5 4 2 5 2

1143

190

70

* ATS = Akkerbouw, tuinbouw, sierteelt: strafrechtelijke achtervang voor keuringsdiensten

17

SZW = (Ministerie van) Sociale Zaken en Werkgelegenheid

76

De resultaten uit 2012 kunnen niet algemeen worden beschouwd als representatief voor alle Nederlandse telers, omdat de NVWA telers veelal gericht controleert. Dat wil zeggen dat de NVWA vooral bedrijven controleert waarbij op voorhand al een hogere waarschijnlijkheid op overtredingen wordt verwacht. Deze analyse is vaak gebaseerd op informatie en signalen, een grote gerichte meting of een meer algemene nalevingsmeting in een bepaalde doelgroep. Bij het uitvoeren van een nalevingsmeting kan dus wel wat worden gezegd over de naleving in een bepaalde sector omdat een representatieve steekproef wordt genomen. Jaarlijks worden tot 2 van dit soort metingen uitgevoerd om successievellijk een beeld te verkrijgen van 1) de naleving op het hele domein en 2) de effecten van handhaving na 4 jaar. De doelgroep groothandel is geclassificeerd als hoog risico, want door een goed naleefgedrag bij de groothandel draagt deze doelgroep bij aan het nalevingsniveau van alle doelgroepen. Immers een juist gebruik begint met het aanbieden van de juiste informatie aan de gebruikers. Alle bedrijven die handelen in professionele gewasbeschermingsmiddelen moeten sinds 1 januari 2010 bij Stichting CDG (Certificatie Distributie in Gewasbeschermingsmiddelen) aangesloten zijn. Deze verplichting houdt onder andere in dat CDG zal toezien op de naleving binnen deze doelgroep. In 2013 zal door de NVWA, middels controles bij de groothandel, bekeken worden of het nalevingsniveau veranderd is. De resultaten zullen met CDG besproken worden. Naast de gerichte bedrijfs- en toepassingscontroles voert de NVWA ook jaarlijks één of meerdere nalevingsmetingen uit in bepaalde doelgroepen. Deze bieden een redelijk representatief beeld van de naleving in een doelgroep. In 2012 heeft de NVWA metingen uitgevoerd in de doelgroepen Sierteelt onder glas (excl rozenteelt) en in de fruitteelt. Hieruit blijkt: • In met name de teelt van snijbloemen en potplanten zijn problemen met de inzet van gewasbeschermingsmiddelen. Veelal gaat het dan om gebruik in strijd met de voorschriften en het gebruiken van niet (meer) toegelaten middelen. • Overtredingen in de fruitteelt betroffen evenzo het gebruiken van niet meer toegelaten middelen of in strijd met de voorschriften. De overtredingen van de gebruiksvoorschriften kunnen veelal gekoppeld worden aan onzorgvuldigheid ivm het niet goed reinigen van de spuittank na bespuitingen in een andere teelt. Uit de uitgevoerde controles en metingen blijkt o.a. dat de naleving op de volgende elementen extra aandacht verdient: • Gebruik van niet toegelaten middelen in een aantal specifieke sierteeltgewassen onder glas; • Gebruik van niet toegelaten herbiciden en illegaal middelengebruik tijdens bolbehandeling in de bloembollenteelt; • Verkeerd of geen gebruik van driftreducerende maatregelen in het open veld nabij oppervlaktewater, met name in de fruitteelt, vollegrondsgroententeelt en akkerbouw; • Verkeerd gebruik van herbiciden in het beheer van het openbaar groen en op half-open verhardingen. • Onzorgvuldigheid mbt het goed reinigen van de spuittank door fruittelers. • Aanvoer van en handel in niet in Nederland toegelaten middelen door gecertificeerde of niet-gecertificeerde handelaren van gewasbeschermingsmiddelen. • Het op de markt brengen van zogenoemde parallele toelatingen van gewasbeschermingsmiddelen die niet aan de wettelijke eisen voldoen. Om de controles op internethandel en import of invoer van gewasbeschermingsmiddelen mogelijk te maken heeft de NVWA met de Douane in 2011 een convenant gesloten. De samenwerking bestaat voornamelijk uit informatiedeling waarbij door middel van profielen goederen bij binnenkomst in beeld worden gebracht om zo controles mogelijk te maken. Daar waar nodig worden controles van de NVWA afgestemd met Douane en ILT om dubbel werk te voorkomen. Na de ingebruikname is duidelijk geworden dat via Nederland veel gewasbeschermingsmiddelen hun weg vinden in Europa en daarbuiten. Mede door het verkregen inzicht van importstromen zijn kwaliteitsmonsters van gewas­ beschermingsmiddelen meer risicogericht genomen. De resultaten hiervan zullen medio 2013 bekend worden. Ten aanzien van de kwaliteit van gewasbeschermingsmiddelen gaf 2012 (na incident met vervuild middel) aanleiding om in 2013 meer monsters te laten analyseren door de NVWA om de kwaliteit van op de markt gekomen middelen te monitoren. Tot slot heeft een marktverkenning en analyse op counterfeit gewasbeschermingsmiddelen plaatsgevonden die zijn vervolg krijgt in 2013. Internationale signalen, met name verkregen via de invoer database van de Douane, worden via het Rapid Alert System (RASFF) overgedragen aan de desbetreffende lidstaat.

77

Conclusies • Wetgeving over handel (reguliere verkoop bij de groothandel) en gebruik van gewasbeschermingsmiddelen wordt in het algemeen redelijk nageleefd. • Aandacht dient zich vooral te richten op sierteelt onder glas, openbaar groen, bloembollenteelt en het gebruik van driftreducerende maatregelen in het open veld nabij oppervlaktewater in diverse doelgroepen. • Daarnaast is van belang dat handelstromen goed in beeld komen, om zo vroeg mogelijk in de keten niet-toegelaten middelen te kunnen onderscheppen (import, doorvoer, internet). • Wederom controle bij de groothandel in 2013 om te kunnen bepalen of de naleving veranderd is door verplichte CDG certificering.

78

4. 20 Biologische producten Controlerende instanties: Skal

Overzicht van de voornaamste regelgeving die in 2012 onderdeel van de controles was EU-verordeningen, -richtlijnen en -beschikkingen Verordening (EG) nr. 834/2007, 889/2008

biologische productie en de etikettering van biologische producten

Omvang controlebestand in 2012 type bedrijven

aantal

Landbouwbedrijven Levensmiddelenfabrikanten, importeurs, handels- en opslagbedrijven

1658 1565

Totaal

3423

Resultaten biologische producten in 2011 resultaten Inspecties 2012 • toelatingsonderzoek • jaarlijkse inspecties • overige inspecties (incl. 274 onverwachte flits inspecties) Realisatie inspecties jaarplan (overall) Monsters/analyses Maatregelen: • herinspectie (op bedrijf, op kantoor Skal) • tuchtrechtelijke verklaringen • processen-verbaal via NVWA • opschorting certificaat, decertificering partijen/percelen

aantal 465 3259 303 4064 37 106 1 0 19

Nalevingsinformatie Het gemiddelde aantal ernstige afwijkingen (=afwijkingen die een ondernemer direct moet corrigeren of soms direct tot afkeuring leiden) per bedrijf is gedaald van 0.18 naar 0.12. De daling van het totaal aantal ernstige afwijkingen ten opzichte van 2011 is deels te verklaren door het feit dat er minder inspecties hebben plaatsgevonden. Daarnaast zijn er in 2012 lichtere afwijkingen beschreven dan in voorgaande jaren, dit is een gevolg van de veranderde vragenlijst van de inspecteurs, die meer gericht is op relevantie. Ook voeren we ‘gezond verstand-gesprekken’ met ondernemers om ernstige en fatale afwijkingen te voorkomen. Deze gesprekken die we voeren met de betrokken ondernemers zijn gericht op naleving. Zowel bij landbouw- als overige bedrijven nam herhaling van overtredingen (recidive) af.

Specifieke projecten Geen

79

Incidenten • graanfraude (Italië-Roemenië) gangbare graanproducten werden als biologisch verhandeld. Skal heeft diverse partijen gedecertificeerd (gebruik bio-aanduidingen niet toegestaan) • begassing met fosfine (niet toegestaan in de biologische productiemethode) van 2 boten met biologische tarwe en zonnebloempitten (Oost-Europa). Skal heeft diverse partijen gedecertificeerd (gebruik bio-aanduidingen niet toegestaan) • sesam India vanwege aanwezigheid van pesticiden die niet zijn toegestaan in de biologische productiemethode heeft Skal diverse partijen gedecertificeerd (gebruik bio-aanduidingen niet toegestaan). • Quaternaire Ammonium Verbindingen (QAV) in AGFproducten uit diverse werelddelen. • QAV-s werden in biologische producten aangetroffen omdat leveranciers van bepaalde post-harvest middelen ten onrechte QAV’s hadden toegevoegd. Daarnaast werden QAV’s aangetoond omdat het als reinigings- desinfectie­ middel wordt gebruikt. Diverse partijen zijn door marktdeelnemers vernietigd (bij MRL-overschrijdingen). In sommige gevallen kon de biologische status gehandhaafd blijven.

80

Hoofdstuk 5: Audits in 2012 Inleiding Dit hoofdstuk gaat in op de in 2012 in het kader van Vo (EG) nr. 882/2004 uitgevoerde audits. Eerst worden de door de NVWA uitgevoerde interne audits beschreven. Vervolgens wordt ingegaan op de in 2012 door NVWA uitgevoerde audits op de externe organisaties die onder verantwoordelijkheid van de NVWA bepaalde taken uitvoeren.

Interne audits binnen de NVWA in 2012 Diverse laboratorium- en inspectiewerkzaamheden van de NVWA zijn door de Raad van Accreditatie (RvA) geaccrediteerd op basis van internationale kwaliteitsnormen. Naast de jaarlijkse externe audits door de RvA zijn er in 2012 ook interne audits uitgevoerd. De belangrijkste conclusie is dat er een passend en effectief kwaliteitssysteem is dat voldoet aan ISO 17025 of ISO 17020. Deze interne audits betreffen de onderstaande organisatieonderdelen: • Laboratorium Voeder- en Voedselveiligheid Het laboratorium verricht laboratoriumonderzoek aan producten van dierlijke oorsprong en levensmiddelen en is door de RvA geaccrediteerd en geregistreerd onder de code L-104. • Nationaal referentiecentrum (NRC) Het NRC is het kenniscentrum binnen de divisie voor fytosanitaire organismen en diagnostiek, vectoren en invasieve planten. Het laboratoriumonderzoek is door de RvA geaccrediteerd en geregistreerd onder de code L-522. • Toezicht Vis De teams Vis houden toezicht op naleving van de regelgeving bij aanlanding en export van visserijproducten. Deze taak is door de RvA geaccrediteerd en geregistreerd onder de code I-134. • Buitengrens inspectie posten (BIP) Eén van de taken van de afdeling Toezicht uitvoering Import is het houden van toezicht op naleving van de regel­ geving bij import van levende dieren en producten van dierlijke oorsprong op zogenaamde Buitengrens Inspectie Posten (BIP). Deze taak is door de RvA geaccrediteerd en geregistreerd onder de code I-134. Tevens zijn in het kader van Vo (EG) nr. 882/2004 nog de onderstaande interne audits in 2012 uitgevoerd. De belangrijkste conclusies zijn: • 2012-10 C&V Conformiteitsaudit Bijzondere eet- en drinkwaren (BED) In november zijn conformiteitsaudits uitgevoerd in het domein Bijzondere Eet- en Drinkwaren (BED). In totaal zijn drie dagen besteed aan bijwoningen, waarbij o.a. is geconstateerd dat protocollen en procedures niet actueel en/of volledig zijn. Tevens is geconstateerd dat niet altijd conform de procedures wordt gewerkt. Bij de follow-up zal worden nagegaan of de geconstateerde tekortkomingen voor het hele domein BED gelden. Volgens de procedure NVWA03 dienen de tekortkomingen twee maanden na de audit opgelost te zijn. De domeintrekker, is verantwoordelijk voor de follow-up. De tekortkomingen van deze BED audit zijn niet allemaal binnen deze termijn afgehandeld. Eind mei 2013 is de stand van zaken: - Van de 22 tekortkomingen zijn er 17 volledig afgehandeld. - Bij vijf nog niet afgeronde tekortkomingen is de oorzaak, omvang en oplossing wel benoemd maar is alleen de operationaliteit nog niet voldoende aangetoond. - In overleg met auditori is afgesproken dat tijdens de interne audit van medio september 2013 de nog niet afgeronde operationaliteiten een speerpunt zal zijn.

81

• 2012-01 C&V Interne audit horeca teams In oktober zijn conformiteitsaudits uitgevoerd bij 3 van de 7 horeca-teams. Daarbij is geconstateerd dat het gebruik en beheer van meetmiddelen (bv. thermometers en temperatuurloggers) en de temperatuurregistratie bij monsterverzamelpunten niet altijd voldoende is. Tevens is geconstateerd dat een aantal documenten niet tijdig zijn gereviseerd en dat het interventiebeleid niet altijd wordt gevolgd. Verder worden inspectiebevindingen niet altijd conform de procedures geregistreerd. Bij de follow-up zullen ook de andere horeca-teams worden betrokken. Volgens de procedure NVWA03 dienen de tekortkomingen twee maanden na de audit opgelost te zijn. Het afdelingshoofd Horeca is verantwoordelijk voor de follow-up. De tekortkomingen van deze Horeca audit zijn niet allemaal binnen deze termijn afgehandeld. Eind mei 2013 is de stand van zaken: - Van de 61 tekortkomingen zijn er 60 volledig afgehandeld. - Bij een nog niet afgeronde tekortkoming is de oorzaak, omvang en oplossing wel benoemd maar is alleen de operationaliteit nog niet aangetoond. - Tijdens de interne audit bij Horeca, medio oktober 2013, zal de geldigheid van kwaliteitsdocumenten speerpunt zijn.

Audits op externen door NVWA In 2012 heeft de NVWA de volgende externe audits uitgevoerd: • GD De NVWA voert met regelmatige terugkeer een audit uit bij de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) om na te gaan of zij voldoende invulling geeft aan de overeenkomst Veterinaire Laboratorium Diensten (VLD) die het ministerie van Economische Zaken met de GD gesloten heeft. Hierin is overeengekomen dat, en op welke wijze de GD de overheid assisteert bij de uitvoering van publieke taken bij de wettelijk verplichte bestrijding van dierziekten. Hiernaast voert de GD een door de overheid gesubsidieerd basismonitoringsprogramma uit op opkomende dier­ ziekten en doet de GD in opdracht van de overheid een aantal tijdelijke projecten op het gebied van met name genoemde dierziekten. Uit de in 2012 uitgevoerde audit blijkt het volgende: - De mondelinge toelichting over werkwijzen en de opgestelde procedures geven – binnen de scope van deze audit- voldoende vertrouwen dat gelden ten behoeve van bedrijfsbezoeken en pathologie binnen de basis­ monitoring dierziekten op een verantwoorde wijze besteed worden. - De GD geeft voldoende invulling aan de afspraken over de tijdelijke dierziekteprojecten, behoudens een opmerking over contractuele borging van de bemonsteringen bij Q koorts. - De GD geeft in voldoende mate invulling aan de afspraken van het VLD, behoudens aan die van perceel 1a. Dit perceel behandelt de beschikbaarheid en de bijscholing van de dierziektespecialisten van de GD. De opmerkingen betroffen de wijze van verantwoording en toetsing van de kennisintake en de onvoldoende beschikbaarheid van dierziektespecialisten voor het diersoort paard. Aanbevelingen/opvolgacties: - De financiële verantwoording van kennisintake te corrigeren, opdat alleen kennisintake wordt gedeclareerd ten behoeve van dierziekten waarop perceel 1a van toepassing is. (de overheid heeft het financiële budget beschikbaar voor onderwijs gekort) - Alle specialismen – in overleg met de overheid- in de consignatiedienst op te nemen. • PPE Het Productschap Pluimvee & Eieren (PPE) voert, in door de minster van Economische Zaken gevorderd medebewind, de voorschriften uit van de uitvoering van art 4, 5, en 8 van de Vo (EG) 2160/2002. Deze artikelen omvatten de opzet en uitvoering van het Nationale bestrijdingsprogramma van Salmonella bij pluimvee en kalkoenen. De NVWA voert met regelmatige terugkeer een audit uit op de uitvoering van dit Salmonella bestrijdingsprogramma. Uit de in 2012 uitgevoerde audit blijkt het volgende: - Het door het PPE in medebewind opgestelde programma ter bestrijding van Salmonella binnen het kader van de Vo (EG) nr. 2160/2003 draagt in belangrijke mate bij tot de borging van de voedselveiligheid. - Het PPE moet echter meer zicht krijgen op de kwaliteit van de controleorganisatie die door het PPE erkend is om de controles op naleving bij de primaire bedrijven uit te voeren. - Het PPE heeft wel een administratief, maar geen volledig zicht op de uiteindelijke bestemming en behandeling van de eieren van besmette koppels. 82

- Volgens het toezichtmodel wat het PPE hanteert worden pluimveebedrijven die regelmatig de eisen niet nakomen, niet frequenter gecontroleerd. Dit draagt niet bij tot de naleving door deze bedrijven van de PPE verordeningen. Aanbevelingen/opvolgacties: - PPE geeft aan in 2013 het toezicht op de controleorganisaties te intensiveren - PPE geeft aan in overleg te zijn getreden met betrokken organisaties (NCAE) om terugkoppeling te ontvangen van de behandeling van eieren van besmette koppels. - PPE geeft aan het idee van risk-based controles te ondersteunen, maar dit toezicht zal in 2014 door de overheid worden overgenomen. • COKZ (zuivel en eieren) De NVWA voert jaarlijks een audit uit bij het COKZ om te verifiëren of de publieke taken gericht op toezicht hygiënepakket, warenwetregelingen en dierlijke bijproducten volgens de voorwaarden worden uitgevoerd. Uit de in 2012 uitgevoerde audit blijkt dat: - De uitvoering van het toezicht zuivel op artikel 4 van Vo (EG) nr 852/2004 op hoofdlijnen voldoet, behoudens opmerkingen over tijdigheid follow-up bij geconstateerde tekortkomingen. - Het toezicht op artikel 5 van Vo (EG) nr 852/2004 moet zo worden ingeregeld dat alle elementen van de hygiëne­ regeling systematisch beoordeeld worden. - Het systeem voor toezicht op legbedrijven, pakstations en producenten eiproducten moet in overleg met de NVWA nieuw vorm gegeven worden. • Plantaardige Keuringsdiensten (fytosanitaire Inspecties) - Bij de 4 keuringsdiensten BKD, KCB, NAK en Naktuinbouw is verder invulling gegeven aan het Eerste Toezichtprogramma Plantkeur (ETP). De aanzet tot het maken van het Meerjarige Toezicht Programma (MTP) is uitgesteld in afwachting van de herziening van de definitie van de ‘public officer’ binnen het Nederlandse fytosanitaire stelsel (Plantkeur). In 2011 was gestart met de invulling van het Meerjarig Toezicht Programma (MTP). Het was de bedoeling dat er door partijen een stelsel van prestatie-indicatoren en doelwaarden ontwikkeld zou worden voor de na te streven kwaliteit van de inspecties. Dit stelsel zal een belangrijk toetsingskader voor het meerjarige toezicht programma (MTP) vormen. In afwachting van een mogelijke herziening van de Meerjarige Overeenkomst (MJO) Plantkeur, door het ministerie van EZ, is dit initiatief voorlopig gestaakt. Het toezicht in 2012 is voortgezet conform de opzet van het ETP. - De conclusie is dat de vier keuringsdiensten redelijk tot goed presteren, waarbij de keuringsdiensten de inspecties en bijhorende administratieve handelingen minimaal uitvoeren overeenkomstig het referentieniveau (2006). - De kwaliteitsmanagementsystemen en procedures voor het uitvoeren van fytosanitaire import- en export­ inspecties zijn overwegend goed ingeregeld. Bij alle vier de keuringsdiensten zijn op enkele thema’s in de uitvoering verdere verbetermogelijkheden gesignaleerd. Het betreft o.a. de kwaliteit van de gewaarmerkte fytosanitaire certificaten, inspectievolgorde, inspectiecondities en de identiteitcontrole; - Bij Naktuinbouw is, naar aanleiding van diverse feiten die waren geconstateerd bij NVWA-audits, het toezicht op inspecties, sedert november 2011, geïntensiveerd. Naktuinbouw heeft , naar aanleiding van deze audit bevindingen, gedurende 2012 diverse verbeteringen doorgevoerd in het systeem van opleiden, inwerken, kwalificeren en het interne toezicht ter verbetering van competenties van keurmeesters. Uit de audits is inmiddels gebleken dat Naktuinbouw weer voldoet aan de gestelde eisen, waarna het toezichtniveau (in 2013) is teruggebracht tot het basis niveau. - Mede naar aanleiding van auditbevindingen door de FVO is gedurende 2012 expliciet aandacht gegeven aan het uitvoeren van grondige inspecties (meticulous checks), het nemen van representatieve steekproeven en aan de vermelding van de bijschrijving op fytosanitaire certificaten bij ingevoerde zendingen (import). Tijdens bijgewoonde inspecties is niet gebleken dat de genomen steekproeven, ten behoeve van de visuele inspectie, te klein waren of dat deze steekproeven onvoldoende grondig werden geïnspecteerd. Tijdens bijwoningen van inspecties is vastgesteld dat de controle op de verplichte bijschrijving op het fytosanitaire certificaat met veel aandacht werd uitgevoerd. • Externe laboratoria die officieel fytosanitair onderzoek verrichten - Bij Stichting NAK is in het kader van de Overeenkomst Plantkeur een audit uitgevoerd op het laboratorium inzake het onderzoek van oppervlaktewater op bruinrot in het kader van EU richtlijn 2006/63/EC resp. een steekproef uit de verrichtingen waarvoor aan Stichting NAK een bevoegdheid is verleend door NVWA-NRC. Gebleken is dat de NAK voldoet aan de gestelde eisen. 83

- Bij Naktuinbouw is eveneens in het kader van Plantkeur een audit uitgevoerd op een selectie uit de verrichtingen van het laboratorium voor toetsing van specifieke organismen benoemd in EU richtlijn 2000/29/EC, waarvoor aan Naktuinbouw een bevoegdheid is verleend door NVWA-NRC. Gebleken is dat de Stichting Naktuinbouw voldoet aan de gestelde eisen. - Van Stichting BKD is, op grond van het RvA rapport, gebleken dat de fytosanitaire verrichtingen waarvoor aan BKD een bevoegdheid is verleend door NVWA-NRC, worden uitgevoerd conform de gestelde eisen. - Van BLGG is, op grond van het RvA rapport, gebleken dat de fytosanitaire verrichtingen waarvoor aan BLGG een bevoegdheid is verleend voor toetsing van grondmonsters in het kader van EU bestrijdingsrichtlijn 2007/33/EC gerelateerd aan aardappelmoeheid, door NVWA-NRC, worden uitgevoerd conform de gestelde eisen. • Resistentieonderzoek aardappelmoeheid en wratziekte Ten behoeve van het opstellen van Naamlijsten resistente aardappelrassen door NVWA in het kader van de EU bestrijdingsrichtlijn 2007/33/EC voor aardappelmoeheid en EU bestrijdingsrichtlijn 68/464/EEG voor wratziekte, kunnen onderzoeksinstanties de resultaten van uitgevoerde resistentietoetsen ter beschikking stellen aan de NVWA. Deze onderzoeksresultaten worden alleen dan gebruikt voor het opstellen van de Naamlijsten wanneer vaststaat dat het onderzoek is uitgevoerd overeenkomstig de geldende versie van gespecificeerde uitvoeringsprotocollen. Om dit te kunnen beoordelen voert NVWA audits uit bij de onderzoeksinstellingen. In dit kader heeft NVWA audits uit­ gevoerd op drie private laboratoria die resistentieonderzoek doen naar aardappelmoeheid en aardappelwratziekte. De conclusie is dat zij alle drie hun kwaliteitsmanagementsystemen in voldoende mate op orde hebben en dat het onderzoek voldoet aan de voorwaarden zoals deze gesteld zijn in de uitvoeringsprotocollen.

84